ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१०.
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० अनुक्रमिणका क्रमांक
िवषय
पृ ठ
१
संपादकीय
२
सं था समाचार
४
३
आवाहन
५
४
३
ी गणेश स पण ू र् पज ू ािवधी
७ - १६
५
गणपती
१७ - २७
७
प्रगती साध यासाठीचा उ तम मागर्
२९ - ३२
८
दमले या बाबांची कहाणी …
३३ - ३४
९
नोकर्या
३५ - ४१
६
१०
फिमली डॉट कॉम
२८
ेयावली
४२
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - २
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० संपादकीय प्रथमत: माय मराठीचा २७ वा, ऑग ट २०१० चा अंक काही तांित्रक कारणांमुळे प्रकािशत होऊ शकला
नस यामुळे माय मराठी संपादक मंडळ िदलिगरी यक्त करत आहे .
या मािसका या अंकात सं थे या मािहतीबरोबरच िविवध लेख तसेच गणपती ची मािहती दे त आहोत. तसेच संपूणर् गणपती पूजा िवधी दे त आहोत. संपादक मंडळाने यंदा आप या घरातील गणपती आिण आरासाची छायािचत्रे पुढील अंकात प्रसािरत कर याचे ठरिवले अस याने आप या भरघोस प्रितसादाची
अपेक्षा आहे . या अंकात गणपती सोबतच भरपरू संद ु र लेख जोडले आहे त.
आशा आहे िक हा अंक आपणास नक्की आवडेल. आ ही आप या बहुमोल प्रितिक्रयांची वाट पाहत आहोत. कृपया आप या प्रितक्रीया emasik.maimarathisanstha@gmail.com या आय डी वर
पाठवा यात. तसेच संपादकास काही प्रितक्रीया, सच ू ना व तक्रार अस यास
editor.emasik@maimarathi.org या आय डी वर संपकर् करावा िह िवनंती.
संपादक, सागर रांजणकर. editor.emasik@maimarathi.org www.maimarathi.org
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० सं था समाचार कांिदवली येथे मिहलांकिरता ४० िदवसांचे उ योजकीय प्रिशक्षण दे यात आले होते. सदरचे प्रिशक्षण माय मराठी व भारत सरकार या उ योग मंत्रालया या संयुक्त िव यमाने दे यात आले. मिहलांना
प्रय न. सदर कायर्क्रमाची छायािचत्रे खाली आहे त.
माय मराठी सं था, मंुबई.
वावलंबी कर याचा हा एक
पान. - ४
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१०
||
ी गणेशाय नमः ||
आप या घरगत ु ी गणपतीची आरासची
छायािचत्रे
ईमेल
पाठवावीत.
ने
िनवडक
माय
मराठीस
छायािचत्रे
माय
मराठी या ईमािसकात प्रकािशत कर यात येतील. आपला प ता व दरु वनी ईमेल म ये कळवावा. छायािचत्रे
emasik.maimarathisanstha@gmail.com या ईमेल प यावर पाठवावेत.
सवार्ंना गणेशो सवा या
माय मराठी पिरवारातफ हािदर् क शुभे छा.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ५
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१०
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ६
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० ।।
ी गणेश स पूणर् पूजािवधी ।।
ी गणेशाची पज ू ा करतांना अंत:करणात भाव असेल, तर पज ू ेचा अिधकािधक लाभ होईल !
कोण याही दे वते या पज ू ेत दे वतेचे आवाहन, दे वतेला उपचार समिपर्त करतांना
अस यास
थापना आिण प्र यक्ष पज ू ािवधी, या गो टी अंतभत ूर् असतात. यासाठी
या वेळी कराय या कृती आिण
या याकडून पज ू ाकमर् अिधक भावपूणर् होते.
होऊन पज ू कांना (पूजा करणारा अन ् याचे कुटुंबीय यांना)
होते. याच उ श े ाने
हणायचे मंत्र यांचा अथर् पज ू काला ज्ञात
यामळ ु े दे वतेचे त व मूतीर्त अिधक प्रमाणात आकृ ट याचा लाभ होतो,
हणजे पूजकावर
या दे वतेची कृपा
ी गणेश चतुथीर् या वेळी करावयाची पूजा, पज ू ेतील िवधी आिण काही मंत्र अथार्सह येथे दे त
आहोत. अ या मात `भाव तेथे दे व' हे त व मह वाचे आहे . दे वतेची पज ू ा करतांना अंत:करणात भाव नसेल, तर
पूजेचा तेवढा लाभ होणार नाही. भावानेच सवर् उपचार करावेत.
हणून
१. पज ू ेची िसद्धता
१ अ. पूजेची िसद्धता (तयारी) करतांना
ी गणेशाची पज ू ा करतांना `प्र यक्ष
ी गणेश पूजा थळी आला आहे ', या
तोत्रपठण िकं वा नामजप कसा करावा ? : पज ू ेची िसद्धता करत असतांना
तोत्रपठण िकं वा नामजप करावा. नामजपा या तुलनेत
तोत्रात सगुण त व जा त असते;
हणून
तोत्र मो याने
हणावे आिण नामजप मनात करावा. नामजप मनात या मनात होत नस यास मो याने कर यास हरकत नाही.
१ आ. पूजासािह य : १. िपंजर (कंु कू) १०० ग्रॅम, २. हळद १०० ग्रॅम, ३. िसंदरू २५ ग्रॅम, ४. अ टगंध ५० ग्रॅम, ५.
रांगोळी पाव िकलो, ६. अ तर १ डबी, ७. यज्ञोपवीत (जानवी) २ नग, ८. उदब ती २५ नग, ९. कापूर २५ गॅ ्रम, १०.
वाती ५० नग, ११. कापसाची व त्रे ६ (७ म यांची), १२. अक्षता (अखंड तांदळ ू ) १०० ग्रॅम, १३. सप ु ार्या १५ नग, १४. नारळ ५ नग, १५. िव याची २५ पाने, १६. तांदळ ू १ िकलो, १७. १
पयाची १० नाणी, १८. ितळाचे तेल १
िलटर, १९. शुद्ध तूप १०० ग्रॅम, २०. फुले १ िकलो, २१. फुलांचे ३ हार, २२. तळ ु शी (२ पाने असलेली) २५ िटक्शा,
२३. दोनशे दव ू ार्, २४. बेलाची १५ पाने, २५. फळे (प्र येकी पाच प्रकारची) १० नग, २६. पत्री, २७. दे वाची मूतीर्
(गणपित) १, २८. चौरं ग १ नग, २९. पाट ४ नग, ३०. कलश १ नग, ३१. ता हण ३ नग, ३२. घंटा १ नग, ३३.
समई २ नग, ३४. िनरांजने ४ नग, ३५. पंचपात्री १ नग, ३६. पळी १ नग, ३७. तबक (ताटे ) ५ नग, ३८. वा या १५
नग, ३९. पातेली १ नग, ४०. आम्रप लव ५ टाळे , ४१. एकारती १ नग, ४२. पंचारती १ ◌ाग, ४३. एक काडेपेटी,
४४. पराती १ नग, ४५. मोदक ३५ नग, ४६. करं या १५ नग, ४७. धूप १०० ग्रॅम, ४८. खण १, ४९. तोरणाचे
(माटोळी) सािह य, ५०. दे व पुस यासाठी व त्र (कापड), ५१. पंचामत ू , दही, तूप, मध आिण साखर प्र येकी १ ृ (दध
लहान वाटी)
१ इ. पज ू ा थळाची शुद्धी आिण उपकरणांची जागत ृ ी करणे १ इ १. पज ू ा थळाची शुद्धी अ. पज ू ाघर असले या खोलीचा केर काढावा. शक्यतो पज ू ा करणार्या िजवानेच केर काढावा.
आ. केर काढ यावर खोलीतील भूमीचा प ृ ठभाग मातीचा अस यास ती शेणाने सारवावी. भम ू ीचा प ृ ठभाग मातीचा नस यास ती
व छ पा याने पुसून घ्यावी.
इ. आं या या िकं वा तुळशी या पानाने खोलीत गोमूत्र िशंपडावे. गोमूत्र उपल ध नस यास िवभूती या पा याचा वापर
करावा. यानंतर खोलीत धूप दाखवावा.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ७
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० १ इ २. उपकरणांची जागत ू ेची उपकरणे घासन ू पस ु न ू ृ ी : दे वपज पान िकं वा दव ू ार् यांनी जलप्रोक्षण करावे.
व छ क न घ्यावी.
यानंतर
यां यावर तळ ु शीचे
१ ई. रांगोळी काढणे
१. रांगोळी पु षांनी न काढता ि त्रयांनी काढावी.
२. रांगोळी शक्यतो मुख्य दे वतेचे त व आकृ ट करणारी असावी. तसेच एखा या िविश ट दे वतेची पज ू ा करत असतांना ित या त वाशी संबिं धत रांगोळी काढावी. ३. दे वा या नावाची िकं वा
पाची रांगोळी न काढता
४. रांगोळी काढ यावर ित यावर हळदी-कंु कू वहावे.
वि तक िकं वा िबंद ू यांनी यक् ु त असलेली काढावी.
१ उ. शंखनाद करणे
१. शंखनाद करतांना उभे राहून मान वर या िदशेने क न आिण थोडी माग या बाजूला झक ु वून मनाची एकाग्रता साध याचा प्रय न करावा. २. वास पण र् : छातीत भ न घ्यावा. ू त
३.
यानंतर शंख वनी कर यास प्रारं भ क न
वनीची ती ता वाढवत
यावी आिण शेवटपयर्ंत ती
नाद करावा.
१ ऊ. दे वपज ू काने (३० टक्के पातळीपयर्ंत या) आसन ू ेला बस यासाठी आसन घेणे : सवर्साधारण पज
हणून लाकडी
शक्यतो शंख एका वासात वाजवावा.
४. शंिखणीचा नाद क
नये.
पाट घ्यावा. तो दोन फळया जोडून न बनवता अखंड असावा. याला लोखंडाचे िखळे मारलेले नसावेत. शक्यतो पाट
रं गवलेला नसावा ३० ते ५० टक्के पातळी या पज ू काने रे शमी िकं वा त सम आसन घ्यावे, तर ५० टक्क्यांपेक्षा
जा त पातळी या पज ू काने कोणतेही आसन घ्यावे. आसनाखाली रांगोळी काढावी. रे शमी व त्र वा त सम आसन
घेत यास
यां या सभोवती रांगोळी काढावी. बस यापव ू ीर् उभे राहून भूमी आिण दे व यांना प्राथर्ना करावी, `आसना या ठायी आपला चैत यमय वास असू दे .' १ ए. पज ू ासािह य आिण पज ू ा थळ यांची अन ्
एकत्र घ्यावे. `पुंडरीकाक्षाय नम: ।' हा नाममंत्र
आिण
वत:ची शुद्धी : कलश आिण शंख यांतील थोडेसे पाणी पळीम ये हणत तळ ु शी या पानाने ते पाणी पज ू ासािह यावर, आजूबाजूला
वत: या शिररावर िशंपडावे. यानंतर तळ ु शीचे पान ता हनात सोडावे.
२. पज ू ेिवषयी मह वा या सच ू ना
२ अ. पज ू े या प्रारं भी सोवळे िकं वा पीतांबर िकं वा धूतव त्र (धोतर) आिण उपरणे पिरधान करावे.
२ आ. पज ू ा करतांना दे वता आप यासमोर प्र यक्ष प्रगट झाली आहे , आसन थ झाली आहे आिण आपण अन य शरणागत भावाने करत असलेली पज ू ा दे वता चरणी अपर्ण करावा.
वीकारत आहे ', असा भाव मनात ठे वावा अन ् प्र येक उपचार दे वा या
२ इ. आद या िदवशी दे वतांना अपर्ण केलेली फुले आिण हार (िनमार् य) काढून याचे िवसजर्न करावे.
२ ई.
यांना पूजेतील
असलेले नाममंत्र
समपर्यािम ।।
लोक/मंत्र
हणता येणार नाहीत,
यांनी केवळ `आवाहयािम, समपर्यािम' असा उ लेख
हणून दे वतेला उपचार समिपर्त करावे, उदा.
ी महागणपतये नम: । आसनाथ अक्षतान ्
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ८
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० ३.
ी गणेशाची षोडशोपचारपज ू ा
।। अथ पूजा प्रारं भ ।।
कंु कूमितलक : पूजकाने (यजमानाने) प्रथम
वत:ला कंु कूमितलक लावावा.
आचमन : उज या हाताने आचमनाची मुद्रा करावी. नंतर डा या हाताने पळीभर पाणी उज या हाता या तळ यावर (मुद्रे या ि थतीतच) घ्यावे आिण प्र येक नावा या शेवटी `नम:' हा श द उ चा न ते पाणी यावे. १.
नम: । २.
ी नारायणाय नम: । ३.
ी माधवाय नम: । चौथे नाव उ चारतांना `नम:' या श दा या वेळी उज या
ी गोिवंदाय नम: । पूजकाने हात पुसून नम कारा या मुद्रेत छातीजवळ हात
हाताव न ता हणात पाणी सोडावे. ४.
जोडावे अन ् शरणागतभावासह पुढील नावे उ चारावीत. ५. ित्रिवक्रमाय नम: । ८.
नम: । १२.
१६.
ी वामनाय नम: । ९.
ी दामोदराय नम: । १३.
ी अिन द्धाय नम: । १७.
ी अ युताय नम: । २१.
ी केशवाय
ी
ी िव णवे नम: । ६.
ीधराय नम: । १०.
ी संकषर्णाय नम: । १४.
ी पु षो तमाय नम: । १८.
ी जनादर् नाय नम: । २२.
नम: ।। पु हा आचमनाची कृती क न २४ नावे
ी
ी मधुसूदनाय नम: । ७.
षीकेशाय नम: । ११.
ी वासुदेवाय नम: । १५.
ी अधोक्षजाय नम: । १९.
ी उपद्राय नम: । २३.
ी
ी पद्मनाभाय
ी प्रद्मु नाय नम: ।
ी नारिसंहाय नम: । २०.
ी हरये नम: । २४.
ी
ीकृ णाय
हणावीत. नंतर पंचपात्रीतील सवर् पाणी ता हणात ओतावे अन ्
दो ही हात पुसन ू छातीशी नम कारा या मुद्रेत हात जोडावेत.
दे वता मरण :
ीम महागणािधपतये नम: । इ टदे वता यो नम: । कुलदे वता यो नम: । ग्रामदे वता यो नम: ।
थानदे वता यो नम: । वा तद ु े वता यो नम: । आिद यािदनवग्रहदे वता यो नम: । सव यो दे वे यो नम: । सव यो
ब्रा मणे यो नमो नम: । अिवघ्नम तु ।। दे शकाल : पज ू काने िव णोराज्ञया
वत: या दो ही डोळयांना पाणी लावन ू पढ ु ील `दे शकाल'
प्रवतर्मान य
अ य
ब्र मणो
िवतीये
पराध
हणावा.
िव णुपदे
ीम भगवतो महापु ष य
ी वेतवाराहक पे
वैव वतम व तरे
अ टािवंशिततमे युगे युगचतु के किलयुगे प्रथमचरणे जंबु वीपे भरतवष भरतखंडे दं डकार ये दे शे गोदावयार्: दिक्षणे
तीरे बौद्धावतारे रामक्षेत्रे अि मन ् वतर्माने शािलवाहन शके
यावहािरके अमक ु नाम संव सरे , दिक्षणायने वषार्ऋतौ
े िविश टायां भाद्रपदमासे शुक्लपक्षे चतु यार्ं ितथौ अमक ु िदवसनक्षत्रे शुभयोगे शुभकरणे एवंगुणिवशेषण ु वासरे अमक
शुभपु यितथौ पंचांग पाहून अमक ु या श दा या िठकाणी संव सर, वार आिण नक्षत्र यांचा उ चार करावा. यांना वरील दे शकाल हणणे शक्य नसेल, यांनी पढ ु ील लोक हणावा आिण नंतर संक प हणावा. `ितिथगुर् तथा
वारं नक्षत्रं गु रे व च । योग च करणं चैव सवर्ं गु मयं जगत ् ।। संक प : उज या हातात अक्षता घेऊन संक प हणावा.
ी महागणपितपज ू न : प्रथम पािथर्व मत ू ीर् या समोर िकं वा उपल ध
केळीचे पान ठे वावे.
यावर तांदळ ू ाची रास घालावी.
ठे वावी. नंतर चंदनादी उपचारांनी
यावर
ीफळ (नारळ) ठे वतांना
ी महागणपतीचे पूजन करावे.
यान : नम काराची मद्र ु ा क न हात छातीशी घ्यावे आिण
आिण पढ ु ील लोक
थानानस ु ार (जागेनस ु ार) ता मण अथवा
ी महागणपतीचे
हणावा. वक्रतुंड महाकाय कोिटसूयस र् मप्रभ । िनिवर्घ्नं कु
माय मराठी सं था, मंुबई.
याची शडी आप या िदशेने
प डोळे िमटून मनात आठवावे
मे दे व सवर्कायषु सवर्दा ।।
पान. - ९
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० अथर् : वाईट मागार्ने जाणार्यांना सरळ मागार्वर आणणार्या, प्रचंड शरीर असले या, कोटी सय ू ार्ंचे तेज सामावले या
हे गणपितदे वा, मा या कायार्ंतील िवघ्ने सदोिदत तच ू दरू कर. करतो.
ी महागणपतये नम: ।
यायािम ।।
ी महागणपतीला नम कार क न मी तझ ु े
आवाहन : उज या हातात (म यमा, अनािमका आिण अंगठा एकत्र क न) अक्षता घेऊन `आवाहयािम'
यान
हणतांना
ीफळ पी महागणपती या चरणी वहा यात.) ` ीमहागणपतये नम: । महागणपितं साङ्गं सपिरवारं सायध ु ं
सशिक्तकं आवाहयािम ।।'
आसन : उज या हातात अक्षता घेऊन `समपर्यािम'
हणतांना महागणपती या चरणी वहा यात.
ी महागणपतये
नम: । आसनाथ अक्षतान ् समपर्यािम ।। चंदनादी उपचार : उज या हाता या अनािमकेने गंध (चंदन) घेऊन दे वाला
लावा.
यानंतर पुढील नाममंत्र
चरणी अपर्ण करावेत.
हणतांना `समपर्यािम' हा श द उ चारतांना कंसात िद याप्रमाणे उपचार दे वा या
ी महागणपतये नम: । चंदनं समपर्यािम ।। (गंध लावावे.) ऋिद्धिसिद्ध यां नम: । हिरद्रां
समपर्यािम ।। (हळद वहावी.) ऋिद्धिसिद्ध यां नम: । कंु कुमं समपर्यािम ।। (कंु कू वहावे.)
ऋिद्धिसिद्ध यां नम: । िसंदरू ं समपर्यािम ।। (िसंदरू वहावा.)
।। (अक्षता वहा यात.)
ी महागणपतये नम: । अलंकाराथ अक्षतान ् समपर्यािम
ी महागणपतये नम: । पु पं समपर्यािम ।। (फूल वहावे.)
दव ू ार्ंकुरान ् समपर्यािम ।। (दव ू ार् वहा यात.)
ी महागणपतये नम: ।
ी महागणपतये नम: ।
ी महागणपतये नम: । धूपं समपर्यािम ।। (उदब ती ओवाळावी.)
महागणपतये नम: । दीपं समपर्यािम ।। (िनरांजन ओवाळावे.) उज या हातात दव ू ार् घेऊन
ी
यावर पाणी घालावे.
नंतर दव ू ार्ंनी ते पाणी नैवे यावर प्रोक्षण क न (िशंपडून) दव ू ार् हातातच ध न ठे वा यात आिण आप या डा या हाताची बोटे दो ही डोळयांवर (पाठभेद : डावा हात छातीवर) ठे वन ू नैवे य समपर्ण करतांना पुढील मंत्र
प्राणाय नम: । अपानाय नम: । यानाय नम: । उदानाय नम: । समानाय नम: । ब्र मणे नम: ।।
(टीप - वेदोक्त पूजािवधीम ये `प्राणाय नम: ' या िठकाणी `ॐ प्राणाय
वाहा ।' अशा प्रकारे
हणावे.
हणतात.) हातातील
एक दव ू ार् नैवे यावर आिण उवर्िरत दव ू ार् ी गणपती या चरणी वहा यात. हातावर पाणी घ्यावे अन ् पढ ु ील प्र येक मंत्र हणतांना ते पाणी ता हणात सोडावे.
ीमहागणपतये नम: । नैवे यं समपर्यािम ।। म ये पानीयं समपर्यािम ।
उ तरापोशनं समपर्यािम । ह तप्रक्षालनं समपर्यािम । मुखप्रक्षालनं समपर्यािम ।। (गंध-फूल वहावे.) करो वतर्नाथ
चंदनं समपर्यािम ।। नम काराची मद्र ु ा क न प्राथर्ना करावी. कायर्ं मे िसिद्धमायातु प्रस ने विय धातिर । िवघ्नािन
नाशमाया तु सवार्िण गणनायक ।।
अथर् : हे गणनायका, तू मा यावर प्रस न हो. तसेच मा या कायार्तील सवर् िवघ्ने दरू क न तच ू माझे कायर् िसद्धीस ने. यानंतर पळीभर पाणी घ्यावे आिण `प्रीयताम ्' हा श द
कृतपज ू नेन
ी महागणपित: प्रीयताम ् ।
हणतांना ते ता हणात सोडावे. अनेन
ीिव णु मरण : दो ही हात पुसून नम कारा या मुद्रेत छातीशी हात जोडावे. नंतर ९ वेळा `िव णवे नमो'
अन ् शेवटी `िव णवे नम: ।' असे
हणावे.
कलशपज ू न गंगे च यमन ु े चैव गोदाविर सर वित । नमर्दे िसंधक ु ावेिर जलेऽि मन ् सि निधं कु
हणावे
।। कलशे
गंगािदतीथार् यावाहयािम ।। कलशदे वता यो नम: । सव पचाराथ गंधाक्षतपु पं समपर्यािम ।। कलशाम ये गंध,
अक्षता अन ् फूल एकित्रत वहावे.
शंखपूजा शंखदे वता यो नम: । सव पचाराथ गंधपु पं समपर्यािम ।। अथर् : हे शंखदे वते, मी तुला वंदन क न सवर् उपचारांसाठी गंध-फूल समिपर्त करतो.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - १०
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० घंटापज ू ा आगमाथर्ं तु दे वानां गमनाथर्ं तु रक्षसाम ् । कुव घंटारवं तत्र दे वता वानलक्षणम ् ।। अथर् : दे वतांनी यावे आिण राक्षसांनी िनघून जावे, यासाठी दे वता-आगमनसूचक असा नाद करणार्या घंटादे वतेला वंदन क न गंध-फूल समिपर्त करतो. घंटायै नम: । सव पचाराथ गंधाक्षतपु पं समपर्यािम ।।
दीपपज ू ा भो दीप ब्र म प
वं
योितषां प्रभरु यय: ।आरोग्यं दे िह पुत्रां च मितं शांितं प्रय छ मे ।। दीपदे वता यो
नम: । सव पचाराथ गंधाक्षतपु पं समपर्यािम ।। अथर् : हे दीपदे वते, तू ब्र म व प आहे स. सवर्
योतींचा अ यय असा
वामी आहे स. तू मला आरोग्य, पुत्रसौख्य,
बद्ध ु ी आिण शांती दे . मी तल ु ा वंदन क न सवर् उपचारांसाठी गंध-फूल समिपर्त करतो. (दीपदे वतेला हळदी-कंु कू वहा याची पद्धतही आहे .)
मंडपपूजन (माटोळीपज ू न) : पुढील मंत्र
हणतांना `समपर्यािम' या श दा या वेळी मंडपावर (माटोळीवर) गंध,
अक्षता आिण फूल वहावे. मंडपदे वता यो नम: । गंधाक्षतपु पं समपर्यािम ।। थलशुद्धी अपिवत्र: पिवत्रो वा सवार्व थाङ्गतोऽिप वा । य:
मरे त ् पुंडरीकाक्षं स बा या यंतर: शुिच: ।।
अथर् : अपिवत्र िकं वा कोण याही अव थेतील मनु य पंड ु रीकाक्षा या (िव णू या) पूजकाने या मंत्राने तळ ु शीपत्रावर पाणी घालन ू ते पाणी पज ू ासािह यावर आिण नंतर तळ ु शीपत्र ता मणात सोडावे.
पािथर्व िसिद्धिवनायका या मूतीर्ची पज ू ा प्राणप्रित ठा : पूजकाने
वत:चा उजवा हात मत ू ीर् या
आकृ ट होत आहे ', असा भाव ठे वून पढ ु ील मंत्र
वत:वर प्रोक्षण करावे (िशंपडावे).
दयाला लावून `या मूतीर्त िसिद्धिवनायकाचे प्राण (त व)
हणावेत. अ य
ऋग्यजु:सामािन छं दांिस पराप्राण-शिक्तदवता आं बीजं
मरणाने अंतबार् य शुद्ध होतो.
ीप्राणप्रित ठामंत्र य ब्र मािव णुमहे वरा ऋषय:
ीं शिक्त: क्र
कीलकम ् । अ यां मत ू
प्राणप्रित ठापने
िविनयोग: ।। ॐ आं ींक्र यंरंलंवंशंषंसंहं हं स: सोऽहम ् । दे व य प्राणा इह प्राणा: ।।ॐ आं ींक्र यंरंलंवश ं ंषंसंहं हं स: सोऽहम ् । दे व य जीव इह ि थत: ।। ॐ आं ींक्र यंरंलंवंशंषंसंहं हं स: सोऽहम ् । दे व य सवि द्रयािण ।। ॐ
आं ींक्र यंरंलंवश ं ंषंसंहं हं स: सोऽहम ् । दे व य वाङ्मन:चक्षु: ोत्रिज वाघ्राणप्राणा इहाग य सख ु ं िचरं ित ठ तु
वाहा ।।
(टीप - प्राणप्रित ठे चे वरील मंत्र वेदोक्त आहे त.) अ यै प्राणा: प्रित ठ तु अ यै प्राणा: क्षर तु च । अ यै
दे व वमचार्यै मामहे ित च क चन ।। नंतर `परमा मने नम: ।' असे १५ वेळा
हणावे.
यान : हात जोडून नम काराची मुद्रा करावी. (टीप - हा मंत्र वेदोक्त आहे . ) एकदं तं शूपक र् णर्ं गजवक्त्रं चतुभज ुर् म ् । पाशांकुशधरं दे वं उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: ।
अथर् :
यायािम ।।
या या मुखकमलात एकच दात आहे , कान सुपासारखे मोठे
यायेत ् िसिद्धिवनायकम ् ।।
ं द आहे त, त ड ह तीचे आहे , चार हात आहे त,
अशा प्रकारे हातांम ये अंकुश आिण पाश धारण करणार्या भगवान िसिद्धिवनायकदे वाचे मी
१.आवाहन : उज या हातात अक्षता घेऊन `आवाहयािम'
वहा.
(अक्षता
वहातांना
म यमा,
अनािमका
आिण
यान (िचंतन) करतो.
हणतांना महादे व, गौरी आिण िसिद्धिवनायक यां या चरणी अंगठा
एकत्र
क न
वहा यात.)
आवाहयािम
िवघ्नेश
सुरराजािचर्ते वर । अनाथनाथ सवर्ज्ञ पज ू ाथर्ं गणनायक ।। उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । आवाहयािम
।।
अथर् : हे िवघ्नेशा, दे वगणांनी पज ू ेसाठी तझ ु े आवाहन करतो. ू ले या, अनाथां या नाथा, सवर्ज्ञ गणनायका मी पज
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ११
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० २. आसन : उज या हातात अक्षता घेऊन `समपर्यािम'
िद या तरणसंयुतम ् ।
अक्षतां समपर्यािम ।।
वणर्िसंहासनं चा
हणतांना दे वां या चरणी वहा. िविचत्रर नरिचतं
गहृ ाण सुरपूिजत उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । आसनाथ
३. पा य : उज या हाताने पळीभर पाणी घ्या आिण `समपर्यािम' िसिद्धिवनायक
यां या
चरणांवर
प्रोक्षण
करा.
सवर्तीथर्समु भत ू ं
हणतांना ते पाणी महादे व, गौरी अन ् पा यं
गंधािदिभयत ुर् म ्
गह ृ ाणेदंभगव भक्तव सल ।। उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । पा यं समपर्यािम ।। ४. अघ्यर् : डा या हाताने पळीभर पाणी घ्या. घेऊन `समपर्यािम'
।
िवघ्नराज
या पा यात गंध, फूल आिण अक्षता घाला. उज या हातात दव ू ार्
हणतांना ते पाणी महादे व, गौरी आिण िसिद्धिवनायक यां या चरणांवर प्रोक्षण करा. अघ्यर्ं च
फलसंयक् ु तं गंधपु पाक्षतैयत ुर् म ् । गणा यक्ष नम तेऽ तु गहृ ाण क णािनधे ।। उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय
नम: । अघ्यर्ं समपर्यािम ।।
५.आचमन : डा या हातात पळीभर पाणी आिण उज या हातात दव ू ार् घ्या. नंतर `समपर्यािम'
हणतांना ते पाणी
महादे व, गौरी आिण गणपती यां या चरणांवर प्रोक्षण करा. िवनायक नम तु यं ित्रदशैरिभवि दतम ् । गंगोदकेन दे वेश शीघ्रमाचमनं कु
।।
अथर् : हे िवनायका, दे वांनीही अिभवादन केले या दे वेशा, या गंगे या पा याचा आचमनाथर् तू
उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । आचमनीयं समपर्यािम ।। ६.
नान : पळीभर पाणी घ्या. मग उज या हातात दव ू ार् घेऊन `समपर्यािम'
कु
व मे ।। उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: ।
वीकार कर.
हणतांना ते पाणी महादे व, गौरी अन ्
िसिद्धिवनायक यां या चरणांवर प्रोक्षण करा. गंगासर वतीरे वापयो णीयमुनाजलै: ।
नािपतोऽिस मया दे व तथा शांितं
अथर् : गंगा, सर वती, रे वा, पयो णी आिण यमन ु ा ु ा या न यां या पा याने मी तल
नान घालत आहे . हे दे वा, मला
शांती प्रदान कर. ६ अ. पंचामत ृ
नानं समपर्यािम ।।
नान : पढ ु ीलप्रमाणे दध ू , दही, तूप, मध आिण साखर यांचे
घेऊन `समपर्यािम'
नान घालावे. उज या हातात दव ू ार्
हणतांना महादे व, गौरी आिण िसिद्धिवनायक यां या चरणांवर दध ू प्रोक्षण करावे. नंतर शुद्धोदक
प्रोक्षण करावे. अशा प्रकारे उवर्िरत उपचारांनी दे वाला
नान घालावे. उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: ।
पय नानं समपर्यािम । तद ते शुद्धोदक नानं समपर्यािम ।। पढ ु ील प्र येक
नानानंतर शद्ध ु ोदकाचा वरील मंत्र
हणून
दे वां या चरणी पाणी प्रोक्षण करावे. उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । दिध नानं समपर्यािम ।।
उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । घत ृ नानं समपर्यािम ।। उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: ।
मधु नानं समपर्यािम ।। उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । दीपं गहृ ाण दे वश े त्रैलोक्यितिमरापह ।।भक् या दीपं प्रय छािम दे वाय परमा मने । त्रािह मां िनरया
घोरा
दीपोऽयं प्रितग ृ यताम ् ।।
अथर् : हे ित्रभव ु नातील अंधार दरू करणार्या दे वेशा, मी अग्नीने संयुक्त केलेली तुपाची वात तुला अपर्ण करत आहे . हे परमा मने, हा भक्तीपूवक र् अपर्ण केले या या दीपाचा तू
वीकार कर. हे भगवंता, तच ू मला घोर नरकातून
सोडव. उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । दीपं समपर्यािम ।। (िनरांजन ओवाळावे.)
६ आ. अिभषेक : पंचपात्राम ये पाणी भ न घ्यावे आिण उज या हातात दव ू ार् घ्या या. नंतर पळीतील पाणी दे वावर
प्रोक्षण करतांना
ीगणपितअथवर्शीषर् िकं वा संकटनाशनगणपित
तोत्र
हणावे.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - १२
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० ७.व त्र : कापसाची व त्रे घ्या अन ् `समपर्यािम' सुमङ्गलम ् । सवर्प्रद गहृ ाणेदं लंबोदर हरा मज ।।
हणतांना ती दे वतां या चरणी वहा. रक्तव त्रयग ु ं दे व दे वताहर्ं
अथर् : हे िशवसुता, लंबोदरा, दे वतांसाठी सय ु ोग्य, सुमंगल आिण सवर् गो टी प्रदान करणार्या या लाल व त्रां या जोडीचा तू
वीकार कर. उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । कापार्सिनिमर्तं व त्रं समपर्यािम ।।
८. यज्ञोपवीत : महादे व आिण िसिद्धिवनायक यांना यज्ञोपवीत अपर्ण करावे अन ् दे वीला अक्षता वहा यात. राजतं
ब्र मसूत्रं च कांचन यो तरीयकम ् । िवनायक नम तेऽ तु गहृ ाण सुरवि दत ।। उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय
नम: । यज्ञोपवीतं समपर्यािम ।।
अथर् : हे सुरगणपूिजत िवनायका, सुवणार्चे उ तरीय अन ्
याप्रमाणे लखलिखत यज्ञोपवीताचा तू
उमायै नम: । उपवीताथ अक्षतान ् समपर्यािम ।।
९. चंदन : दे वांना अनािमकेने गंध लावावे.
ीखंडं चंदनं िद यं गंधा यं सुमनोहरम ् । िवलेपनं सुर े ठ चंदनं
प्रितग ृ यताम ् । उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । िवलेपनाथ चंदनं समपर्यािम ।
अथर् : हे दे व े ठा, अ यंत मनोहर, भरपूर सुगंधाने पु ट असणार्या िद य अशा
कर.
वीकार कर.
ी उमायै नम: । हिरद्रां कंु कुमं समपर्यािम ।। (हळद-कंु कू वहावे.)
िसंदरू ं समपर्यािम ।। (गौरी अन ् िसिद्धिवनायक यांना शदरू वहावा.)
ीखंड चंदना या लेपाचा तू
ी उमायै नम: ।
वीकार
ीिसिद्धिवनायकाय नम: ।
१०. फुले-पत्री : उपल ध असलेली िविवध प्रकारची फुले आिण पत्री अपर्ण करावी. अथर् : हे प्रभो, मी पूजेसाठी आणले या फुलां या माळा, तसेच चमेली आदी सुगंिधत फुले आपण घ्यावी. तसेच शेवंती, बकुळ, चाफा, उं डीणकमळे , पंन ु ाग, जाई, क हे र, आं याचा मोहर, बेल, तल ु सी चमेली आदी फुलांनी मी तझ ु ी
पूजा करतो. हे
जगदी वरा, तू प्रस न हो. महादे व आिण गौरी यांना तळ ु स अन ् बेलाचे पान वहावे.
ीउमामहे वरा यां नम: । तल ु सीपत्रं िब वपत्रं च समपर्यािम ।।
अंगपूजा : पुढील नावांनी
ी िसिद्धिवनायका या चरणी िकं वा दे वा या या या अवयवांवर उज या हाताने म यमा,
अनािमका आिण अंगठा एकत्र क न) अक्षता वहा यात. िवघ्नराजाय नम: । जानन ु ी पज ू यािम ।। (गड ु घ्यांवर) हे रंबाय नम: । किटं पज ू यािम ।। (कमरे वर)
नम: । उदरं पज ू यािम ।। (पोटावर)
पूजयािम ।। (गळयावर) पूजयािम ।। (हातावर)
(डोळयांवर)
ी
ी गणेशाय नम: । पादौ पूजयािम ।। (चरणांवर)
ी आखव ु ाहनाय नम: । ऊ
पज ू यािम ।। (मां यांवर)
ी कामािरसूनवे नम: । नािभं पज ू यािम ।। (बबीवर)
ी गौरीसुताय नम: ।
कंदाग्रजाय नम: ।
दयं पज ू यािम ।। (छातीवर)
कंधौ पूजयािम ।। (खां यांवर)
ी गजवक्त्राय नम: । वक्त्रं पूजयािम ।। (मुखावर)
ी सव वराय नम: । िशर: पज ू यािम ।। (म तकावर)
ी उमापत्र ु ाय नम: । िब वपत्रं समपर्यािम ।। (बेल)
ी लंबोदराय नम: । बदरीपत्रं समपर्यािम ।। (बोर)
गजकणार्य नम: । तल ु स) ु सीपत्रं समपर्यािम ।। (तळ
ी लंबोदराय
थूलकंठाय नम: । कंठं
ी पाशह ताय नम: । ह तौ
ी िवघ्नहत्र नम: । नेत्रे पज ू यािम ।।
हणतांना दे वा या चरणी पत्री वहावी.
ी
ी गणािधपाय नम: । भंग ृ राजपत्रं समपर्यािम ।। (माका)
ी गजाननाय नम: । वेतदव ू ार्पत्रं समपर्यािम ।। (पांढर्या दव ू ार्)
वक्रतुंडाय नम: । शमीपत्रं समपर्यािम ।। ।। (शमी)
िवकटाय नम: । करवीरपत्रं समपर्यािम ।। ।। (क हे र)
ी
ी गणािधपाय नम: । सवार्ंगं पज ू यािम ।।
(सवार्ंगावर) पत्रीपूजा : पढ ु ील नावांनी दे ठ दे वाकडे क न `समपर्यािम' असे
सुमुखाय नम: । मालतीपत्रं समपर्यािम ।। (चमेलीचे पान)
ी
ी
ी हरसूनवे नम: । ध तूरपत्रं समपर्यािम ।। (धोतरा)
ी
ी एकदं ताय नम: । केतकीपत्रं समपर्यािम ।। (केवडा)
ी
ी गह ु ाग्रजाय नम: । अपामागर्पत्रं समपर्यािम ।। (आघाडा) ी िवनायकाय नम: । अ मंतकपत्रं समपर्यािम ।।
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - १३
ी
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० (आपटा)
ी किपलाय नम: । अकर्पत्रं समपर्यािम ।। ( ई)
(अजुन र् सादडा)
।। (डािळंब) (मरवा)
।। (जाई)
ी िभ नदं ताय नम: । अजुन र् पत्रं समपर्यािम ।।
ी प नीयत ु ाय नम: । िव णुक्रांतापत्रं समपर्यािम ।। (गोकणर्)
ी सुरेशाय नम: । दे वदा पत्रं समपर्यािम ।। (दे वदार)
ी बटवेनम: । दािडमीपत्रं समपर्यािम
ी भालचंद्राय नम: । म बकपत्रं समपर्यािम ।।
ी हे रंबाय नम: । िसंदव ु ारपत्रं समपर्यािम ।। (िनगडी / िलंगड)
ी शूपक र् णार्य नम: । जातीपत्रं समपर्यािम
ी सव वराय नम: । अगि तपत्रं समपर्यािम ।। (अगि त) यानंतर
हणून एकेक दव ू ार् अपर्ण करावी.
ी िसिद्धिवनायकाची १०८ नावे
११. धूप : उदब ती ओवाळावी. वन पितरसो भत ू ो गंधा यो गंध उ तम: । आघ्रेय: सवर्देवानां धूपोऽयं प्रितग ृ यताम ्
।।
अथर् : वन पतीं या रसांतून उ प न झालेला, पु कळ सुगंधाने युक्त असलेला, सवर् दे वतांनी सुवास घे याजोगा असा
हा धूप मी तल ु ा दाखवत आहे . हे दे वा, तू याचा समपर्यािम ।।
वीकार कर. उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । धूपं
१२. दीप
आ यं च वितर्संयक् ु तं व ि◌नना योिजतं मया । दीपं गहृ ाण दे वेश त्रैलोक्यितिमरापह ।। भक् या दीपं प्रय छािम दे वाय परमा मने । त्रािह मां िनरया
घोरा
दीपोऽयं प्रितग ृ यताम ् ।।
अथर् : हे ित्रभव ु नातील अंधार दरू करणार्या दे वेशा, मी अग्नीने संयुक्त केलेली तुपाची वात तुला अपर्ण करत आहे .
हे परमा मने, हा भक्तीपूवक र् अपर्ण केले या या दीपाचा तू
वीकार कर. हे भगवंता, तच ू मला घोर नरकातून
सोडव. उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: । दीपं समपर्यािम ।। (िनरांजन ओवाळावे.)
१३. नैवे य : उज या हातात तळ ु शीपत्र / बेलाचे पान / दव ू ार् घेऊन
या यावर पाणी घालावे. ते पाणी नैवे यावर
िशंपडून तळ ु स हातातच धरावी. तुळशीसह पा याने नैवे याभोवती मंडल करावे. नंतर आपला डावा हात छातीवर
ठे वावा (पाठभेद : आप या डा या हाताची बोटे दो ही डोळयांवर ठे वावी). तसेच आप या उज या हाता या बोटांनी दे वतेला
या नैवे याचा गंध (नैवे य समिपर्त करतांना) दे तांना पढ ु ील मंत्र
यचलां कु
हणावा. नैवे यं ग ृ यतां दे व भिक्तं मे
। ईि सतं मे वरं दे िह परत्र च परां गितम ् ।। शकर्राखंडखा यािन दिधक्षीरघत ृ ािन च । आहारं
भ यभो यं च नैवे यं प्रितग ृ यताम ् ।।
अथर् : हे भगवंता, या नैवे याचा
वीकार करावा आिण माझी भक्ती अचल करावी. या लोकांत माझे अभी ट,
ईि सत पूणर् करावे. तसेच परलोकात मला
े ठ गती प्रा त
आिद भ य आिण भो य आहार प अशा नैवे याचा आपण
हावी. खडीसाखर आिद खा यपदाथर् दही, दध ू , तूप वीकार करावा. उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय
नम: । पुरत थािपतमधुरनैवे यं िनवेदयािम ।। प्राणाय नम: । अपानाय नम: ।
समानाय नम: । ब्र मणे नम: ।।
(टीप - वेदोक्त पूजािवधीम ये `प्राणाय नम: ।' या िठकाणी `ॐ प्राणाय
हातातील दव ू ार्
यानाय नम: । उदानाय नम: ।
वाहा ।' असे
हण यात येत.े ) पज ू काने
ी िसिद्धिवनायका या चरणी वहा या आिण उज या हातावर पाणी घेऊन पुढील प्र येक मंत्र
हणून
ते पाणी ता हणात सोडावे. नैवे यं समपर्यािम । म ये पानीयं समपर्यािम । उ तरापोशनं समपर्यािम । ह तप्रक्षालनं
समपर्यािम । मुखप्रक्षालनं समपर्यािम ।। फुलाला गंध लावन ू दे वाला वहावे. उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम:
। करो वतर्नाथ चंदनं समपर्यािम ।। यानंतर आरती क न कापरू ारती करावी.
पाठभेद : शा त्रात आरतीनंतर `नम कार, प्रदिक्षणा आिण मंत्रपु प' हा क्रम सांिगतला असला, तरी स या बर्याच िठकाणी आरतीनंतर `मंत्रपु प, प्रदिक्षणा आिण नम कार' या क्रमाने उपचार केले जातात.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - १४
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० १४. नम कार : नंतर पढ ु ील
सवर्िहताथार्य जगदाधारहे तवे
।
लोक
हणून दे वाला पण ू र् शरणागत भावाने सा टांग नम कार घालावा. नम:
सा टांगोऽयं
प्रणाम ते
प्रय नेन मया
कृत: ।।
सह पादािक्षिशरो बाहवे ।। सह ना ने पु षाय शा वते सह कोटीयुगधािरणे नम: ।।
नमोऽ
वनंताय सह मूतय र् े
अथर् : सवर् जगाचा आधार आिण कारण असले या, सवार्ंचे िहत करणार्या दे वा, मी तुला सा टांग प्रणाम करतो. सह
शरीरे , पाद (पाय), नेत्र, िशर, मां या आिण बाहू असले या, सह नावे असले या, सह कोटी युगांना धारण करणार्या, शा वत अन ् अनंत अशा महापु षाला माझा नम कार असो. उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: ।
नम कारान ् समपर्यािम ।।
१५. प्रदिक्षणा : नम कारा या मद्र ु े त छातीजवळ दो ही हात जोडावे आिण घ याळा या का या या िदशेने भोवती गोल िफ न पुढील मंत्र
वत: या
हणतांना प्रदिक्षणा घालावी. यािन कािन च पापािन ज मांतरकृतािन च । तािन
तािन िवन यि त प्रदिक्षणपदे पदे ।। अ यथा शरणं नाि त परमे वर ।।
वमेव शरणं मम ् । त मा का
यभावेन रक्ष माम ्
अथर् : आतापयर्ंत ज मोज मी मा याकडून घडलेली पापे, मी तल ु ा प्रदिक्षणा घालतांना पडत असले या पावलागिणक
न ट होत आहे त. हे दे वा, तु यािवना मला कोणीही त्राता नाही, तच ू माझा आधार आहे स.
क णामय
हणून हे भगवंता,
टीने माझे रक्षण कर, हीच तु या चरणी प्राथर्ना आहे . उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकाय नम: ।
प्रदिक्षणां समपर्यािम ।। दव ू ार्यग्ु मसमपर्ण
(पाठभेद : काही िठकाणी नैवे यानंतर दव ू ार्ंचे दे ठ दे वाकडे आिण अग्र आप याकडे क न पुढील ू ार्यग्ु म वहातात.) दव
प्र येक नावांनी दोन दव ू ार् एकत्र क न दे वा या चरणी वहा यात, उदा.
ी गणािधपाय नम: । दव ू ार्यग्ु मं समपर्यािम
।। याप्रमाणे प्र येक नाममंत्र उ चार यावर `दव ू ार्युग्मं समपर्यािम ।' असे
उमापत्र ु ाय नम: ।
िवनायकाय नम: ।
ी अघनाशनाय नम: । ी ईशपत्र ु ाय नम: ।
ी एकदं ताय नम: ।
हणावे.
ी इभवक्त्राय नम: ।
ी सवर्िसिद्धप्रदायकाय नम: ।
ी गणािधपाय नम: ।
ी मूषकवाहनाय नम: ।
ी कुमारगुरवे नम: ।। नंतर पुढील
ी
ी
लोक
हणून दे वा या चरणी एकिवसावी दव े वक्त्रेित तथा ू ार् वहावी. गणािधप नम तेऽ तु उमापत्र ु ाघनाशन । एकदं तभ
मष ू कवाहन ।। िवनायकेशपत्र ु िे त सवर्िसिद्धप्रदायक । कुमारगरु वे तु यं पज ू यािम प्रय नत: ।। नम: । दव ू ार्मेकां समपर्यािम ।।
१६. मंत्रपु प आिण प्राथर्ना
कायेन वाचा मनसेि द्रयैवार् बु
समपर्ये तत ् ।।
ी िसिद्धिवनायकाय
या मना वा प्रकृित वभावात ् । करोिम य यत ् सकलं पर मै नारायणायेित
अथर् : हे दे वा, पूजा करतांना मा याकडून काया-वाचा-मन-बुद्धीने काही चुका झा या अस यास मला क्षमा करावी आिण पज ू ा पिरपण ू र् क न घ्यावी. अनेन दे शकाला यनस ु ारत: कृतपज ू नेन उमामहे वरसिहत ीिसिद्धिवनायकदे वता प्रीयताम ् ।। (हातावर पाणी घेऊन ता हणात सोडणे.) प्रीतो भवतु । त स ब्र माऽपर्णम तु ।।
पाठभेद : शा त्रात `नम कार, प्रदिक्षणा आिण मंत्रपु प' हा क्रम सांिगतला असला, तरी स या बर्याच िठकाणी `मंत्रपु प, प्रदिक्षणा आिण नम कार' या क्रमाने उपचार केले जातात. मोदक वायनदान मंत्र : पुढील मंत्र मोदकिप्रय । अिवघ्नं कु
हणून ब्रा मणाला मोदकाचे वायनदान
यावे. िवनायक नम तु यं सततं
मे दे व सवर्कायषु सवर्दा ।। दशानां मोदकानां च दिक्षणाफलसंयत ु म ् । िवप्राय तव तु
वायनं प्रददा यहम ् ।। यानंतर आचमन क न `िव णवे नमो िव णवे नमो िव णवे नम: ।' असे मूतीर्िवसजर्नाचा मंत्र : पुढील मंत्र मूतीर्चे िवसजर्न कर यापूवीर्
।इ टकामप्रिस
यथर्ं पुनरागमनाय च ।।
हणावे.
यथर्ं
हणावा.या तु दे वगणा: सव पज ू ामादाय पािथर्वात ्
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - १५
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० अथर् : पािथर्व (माती या) मत ू ीर्ची मी आजपयर्ंत केलेली पज ू ा सवर् दे वगणांनी िसद्धीसाठी अन ् पु हा ये यासाठी आता प्र थान करावे. आिण
ी िसिद्धिवनायक यां यावर अक्षता वाहून मूतीर् िवसजर्न करावे.
वीकारावी आिण ईि सत कायार् या
ी महागणपितपज ू न केले या नारळावर, तसेच उमामहे वर थानापासन ू थोडी हलवावी.
यानंतर जलाशयात ितचे
(संदभर् : सनातनचा ग्रंथ `गणेश पज ू ािवधी')
आंतरजालाव न साभार - सनातन प्रभात
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - १६
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० गणपती नावे पुराणांम ये गणपती िशवहर, पावर्तीपुत्र नावाने शंकरपावर्तींचा मुलगा नावाने उ लेिखत आहे . गणपतीची इतर काही नावे आहे त -
माघी शक् ु ल चतथ ु ीर् व भाद्रपद शक् ु ल चतथ ु ीर् असा दोनदा ज म झा याने
जाते. या दे वतेस अग्रपूजेचा मान असतो. िहंद ू धमर्ग्रंथात या दे वतेची वणर्ने
वैमातरु नावानेही ही दे वता ओळखली थलपर वे बदलत असली तरी ह तीचे
मुख असलेली मनु य शिररी दे वता हे वणर्न समान आहे . या दे वतेचे वाहन काही िठकाणी उं िदर तर काही िठकाणी
िसंह सांिगतले आहे .
पुराण व सािह यात गणपतीचे अनेक िठकाणी उ लेख आहे त. गणपती हा महाभारताचा लेखिनक होता. भारतात सवर्त्रच गणेशाची पज ू ा प्रचिलत आहे .
यातही महारा ट्र रा यात गणेशाची सवार्िधक मो या प्रमाणावर पज ू ा व
उ सव होतात. गणेशाचा उपासक स प्रदाय गाणप य नावाने ओळखला जातो.गणेश गायत्री मंत्र असा आहे –
“ मह काया िवद्महे वक्रतु डाय धीमिह त नो द ती प्रचोदयात ् “
सवाहन गणेश, कनार्टकातील तळकाडु या वै ये वर मि दरातील िश प गणेश श दाचा अथर् गणांचा- ईश वा प्रभू असा आहे . गण
हणजे िशव व पावर्तीचे सेवक होय. गणांचा अिधपती
हणून गणपती असेही नाव या दे वतेस आहे . महारा ट्रात हे नाव िवशेष लोकिप्रय आहे . िवनायक हे नाव दिक्षणेत
वापरतात. हे नाव ‘गणपती’ नावाशी संबंिधत आहे . िवनायक- श दाचा अथर् िव
हणजे िविश ट पाने जो नायक
(नेता) आहे तो. याच अथार्ने गणािधपती नावही प्रचािरत आहे . हे रंब नाव दे शीय प्राकृत श द हे िर बो पासन ू आले
आहे . हे रंब
हणजे दीनजनांचा तारणकतार् होय. वक्रतु ड, एकदं त, महोदय, गजानन, िवकट आिण लंबोदर ही
गणपतीची दे हिवशेष दशर्िवणारी नावे आहे त. वक्रतु ड गणपती या स डेमुळे चेहरा थोडासा वक्र िदसतो
हणजे
याचे तु ड (त ड) वक्र वा वाकडे आहे तो.
यामळ ु े हे नाव. एकदं त
हणजे
याला एक दात आहे तो.
गणपतीस एक दात अस या या अनेक पौरािणक कथा सांगत या जातात. प्रथम कथेनुसार, परशुरामाने युद्धात गणपतीचा एक दात उपटला. दस ु र्या कथेनस ु ार कैलास पवर्तावर गणपतीने रावणास अडवले
हणून रावणाने
गणपतीचा एक दाताचे उ पाटन केले. आणखी एका कथेनस ु ार खेळाखेळातील लढाईत काितर्केयाने गणपतीचा एक दात भग्न केला. महोदर आिण ल बोदर श दांचा अथर् अनुक्रमे महा
लांबडे उदर (पोट) असणारा असा आहे . ही दो ही नावे गणपतीचे
हणजे मोठे उदर (पोट) असणारा व लंब वा
थूल व दाखवतात. िवघ्नराज वा िवघ्ने वर
श दाचा अथर् सकल िवघ्न वा बाधांचा अिधपती असा आहे . पुराणात सवर्त्र गणपतीचा िवघ्नािधपती
आढळतो. सकल बाधांचा एक छत्र अिधपती व िनयंत्रक अस यामळ ु े गणपतीस हे नाम प्रा त झाले.
हणून उ लेख
गणेश संक पनेचा ऐितहािसक मागोवा गणपतीचा प्रथम उ लेख प्राचीनतम िहंद ू धमर्ग्रथ ं असले या ऋग्वेदात स या ि म सोिनयन इि शतकातील
ट यूटम ये असलेले व मळ ू चे इ.स. १३ या
है सूर भागातील गणपतीचे पाषाणिश प
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - १७
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० िमळतो. दोन ऋक मंत्र (गणानाम गणपतीम ् हवामहे ... व िवषु सीदा गणपते...) वैिदक गणपतीचा
प टपणे िनदश
करतात. जरी हा वैिदक गणपती व स या पूिजला जाणारा पौरािणक गणपती एक नसला तरी वेदो तर काळात ऋग्वेदातील गणपती-ब्र मण पती-वाच पती पासूनच पौरािणक गजवदन-गणेश-िवघ्ने वर हे
संशोधक मा य करतात.
ऋग्वैिदक गणपतीची दस ु री नावे होती -बह ृ पती, वाच पती. ही दे वता
प उद्भव याचे अनेक
योितमर्य मानली जाई. ितचा वणर् लालसर
सोनेरी होता. अंकुश, कुर्हाड ही या दे वतेची अ े होती. या दे वते या आिशवार्दािवना कोणतीही इ टकाम संभव होणार नाही असे मानले जाई. ही दे वता कायम ‘गण’ नामक एका न ृ यकारी दलासोबत िवराजमान असे व दे वतांची
रक्षकही मानली जाई.
दस ु र्या मतानस ु ार भारतातील अनायार्ं या हि तदे वता व ल बोदर यक्षा या एकित्रकरणातन ू गणेश संक पना िनिमर्ली
गेली. गणेश या मूळ या अनायर् दे वतेचे आयीर्करण झाले असावे हा दस ु रा कयास लाव यात येतो. गणेशाचे वाहन
उं िदर याच आिदम सं कृतीचे प्रतीक
हणून रािहले असावे. इसवीसनपव ू र् आठ या शतकापासन ू सहा या शतका या
म यापयर्ंत िलिह या गेले या बौधायण धमर्सूत्रात गणेशाचा उ लेख नाही. इसवीसना या चौ या शतकातील
कािलदास, इसवीसना या सहा या शतकातील भारवी, इसवीसना या पाच या शतकातील पंचतंत्र वा भरता या ना यशा त्रातही गणेश दे वता िदसत नाही. गु त काळा या अ तकाळापासन ू या दे वतेची असावी.
मानवग ृ यसूत्र व याज्ञव क्य
वतंत्र पज ू ा प्रचिलत झाली
मत ृ ीम ये शाल, कटं कट, उि मत, कु मा ड राजपुत्र व दे वयजन इ यादीचा िवनायक
हणून उ लेख आहे . महाभारतातील िवनायक हाच आहे . याचे काम िवघ्न उ पादन करणे असे. पुढे हाच िवघ्नकतार्
गणपती िवघ्नहतार् मानला जाऊ लागला. याज्ञव क्य
पावर्तीपत्र ु उ लेख येथेच प्रथम होतो. अनेक परु ाणे
मत ु ार िवनायक हा अि बकेचा पुत्र होय. गणेशाचा ृ ीनस
वय भू मानतात.काितर्केयाचे अनेक गण वा पाषर्दही पशप ु यांचे
मुखधािरत असतात. इसवीसना या सहा या शतकातील 'भूमारा'त याप्रकार या अनेक गणांचा उ लेख सापडतो. गणेश
हणजेच गण-ईशाचे
तीमुख अस याचे हे ही कारण असू शकते. काही िठकाणी गणेश व यक्ष/नागदे वता
यांची वणर्ने िमसळ याचे िदसते. गणपती या
यक्ष हे गणपती प्रमाणे लंबोदर असतात.
तीमुखाचे हे ही कारण असावे. पुराणांम ये
तीमुखधारी यक्ष आहे त.
'याज्ञव क्य संिहता' या ग्रंथात िवनायक व गणपती या पूजेचे िववरण सापडते.इसवीसना या सात या शतकात
रचले या लिलत माधव-ग्रंथात गणपतीचा उ लेख आहे . पौरािणक संदभर्
गणेश पौरािणक िहंद ू धमार्तील प्रथम पू य व
[६]
या कारणाने एक मख् ु य दे वता आहे .
हणून ही दे वता नाना
आख्यान-उपाख्यानात, वेगवेग या पुराण व महाका यात उ लेिखत आहे . गणेशािवषयीची सवार्िधक मह वाची
कहाणी
हणजे गणपतीचे गजानन होणे होय. प्र येक परु ाणा या व यर्िवषयानुसार या प्रसंगावर िविवध भा य
पाहायला िमळतात. इतका की यामळ ु े पुराणांम ये काही िठकाणी पर पर-िवरोधही िदसतो. यािशवाय गणपती या मातिृ पतभ ृ क्ती व िववाहािवषयी या अनेक कथा वाचाय या िमळतात.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - १८
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० परु ाणांतील ज मकथा िशवपुराण – िशवपरु ाणात उ लेिखत उपाख्यानानुसार, पावर्तीने एकिदवशी नंदीस नान कर यास गेली. यावेळी शंकर तेथे आले.
यांनी नंदीस झुगा न
अपमािनत व रागाने क्षु ध झाली. शेवटी सखी जया व िवजया यां या स
मत ू ीर् िनिमर्ली व
यात प्राण फंु कले. या पत्र ु ास ितने
वतःचा अनच ु र
बारपाल
हणून िनयुक्त क न
हाणीघरात प्रवेश केला. यामुळे पावर्ती याने िचखलापासून एका सद ुं र पत्र ु ाची
हणून नेमले. नंतर एकेिदवशी या कुमार
नानास गेली असता शंकर तेथे उपि थत झाले. कुमाराने शंकरास अडवले. पिह यांदा
मुलास दारी नेमून पावर्ती
कुमारासोबत यांचा वाद व नंतर पावर्ती या मनातील इंिगताप्रमाणे युद्ध झाले. िशव व सकल दे वतागण या लढाईत
याने िव णू वारे कुमारास मोिहत क न शंकरांनी याचे मुंडके उडवले. ही वातार्
परािजत झाले. ते हा नारदा या स
ऐकून पावर्तीने क्रुद्ध होऊन स ृ टी न ट कर यास प्रारं भ केला. नारद व दे वगणांनी ितज शांत केले. ते हा पावर्तीने ित या पत्र ु ा या पन ु जीर्वनाची मागणी केली व ितचा पत्र ु सग यांना पू य
हावा अशी इ छा
यिक्तली. शंकरांनी
होकार भरला. परं तु कुमाराचे म तक कोठे ही न िमळा याने यांनी गणांस उ तर िदशेस पाठवले व प्रथम जो प्राणी िदसेल
याचे म तक आण याची आज्ञा केली. गण एका ह तीचे म तक घेऊन उपि थत झाले. दे वगणांनी
मुंडक्या या साहा याने कुमारास िजवंत केले. तदपरांत शंकरांनी या मल ु ास
आिशवार्दाने हा मुलगा पू य झाला व गणेश नावाने प्रिसद्ध झाला. कंदपुराण –
वपुत्र
हणून
या
वीकारले. दे वगणां या
कंदपरु ाणात- गणपती या ज मािवषयी एकािधक उपाख्यान विणर्ली आहे त. या पुराणातील गणेश
ख डाप्रमाणे िस दरू नामक एक दै याने पावर्ती या गभार्त प्रवेश क न गणेशाचे म तक िछ न केले. पण या अभर्काचा म ृ यु न होता ते मु डहीन अव थेत ज माला आले. नारदाने बालकास याचे कारण िवचारले असता
गजाननाने वरील घटना सांिगतली. ते हा नारदां या स वतः या शिररावर चढवले.
कंपरु ाणा या- ब्र मख डातील कथेनस ु ार, पावर्तीने
यात प्राण फुंकले व
यास आपला
वतः या मळापासन ू एक सु दर व पण ू ार्ंग पत ु ळा िनिमर्ला व
वारपाल नेमून ती
शंकरास बालकाने अडवले. शंकरासोबत या युद्ध झाले व
गजासुराचा
वध
क न
कंदपरु ाणा या- अबद ुर् ख डात
काितर्केयाने
या पत ु यास
शंकरांनी
यानस ु ार गजासरु ाचे म तक िछ न क न गणपतीने ते
याचे
नानास गेली. नंतर तेथे येऊन
नानागारात जाणा-या
यात शंकरांनी बालकाचे म तक िछ न केले. या नंतर म तक
बालका या
धडावर
बसवले.
हटले आहे की, पावर्तीने अंगमळापासून एक म तकहीन पत ु ळा बनवला.
वतःचा भाऊ बनव याची इ छा यक्त केली व याने एक गजमु ड आणले. पावर्तीचा
आक्षेप असतानाही दै वयोगाने हे म तक धडाशी जोडले गेले. यानंतर शिक्त िपणी पावर्तीने पुत यास जीवनदान
िदले. गजमु डयुक्त पत ु यावर नायक वाचा एक िवशेष भाव उमटला
यामुळे तो महािवनायक नावाने पिरिचत
झाला. शंकरांनी या पत्र ु ास गणािधपती होिशल व तु या पूजेिवना कायर्िसद्धी होणार नाही असा आिशवार्द िदला. काितर्केयाने यास कुर्हाड िदली. पावर्तीने मोदकपात्र िदले व मोदका या वासाने उं दीर गणपतीचे वाहन बनला.
बह ु लाभासाठी इ छुक असताना शंकरांनी अिन छा प्रकट केली. पुत्राकांक्षी ृ द्धमर्परु ाणाप्रमाणे पावर्ती पत्र ृ द्धमर्पुराण – बह
पावर्तीस शंकरानी एक व त्र फाडून िदले व पत्र ु भावाने चुंबन कर यास सांिगतले. पावर्तीने
याच व त्रास आकार
िदला व यास िजवंत केले. ते हा हा पुत्र अ पायू आहे असे उ गार शंकरांनी काढले. मुलाचे म तक त क्षणी िछ न
झाले. यामळ ु ु े पावर्ती शोकाकुल झाली. या वेळी उ तरिदशेस असले या कोणाचेही म तक जोडले असता हा पत्र
वाचेल अशी एक आकाशवाणी झाली. त नस ु ार पावर्तीने नंदीस उ तरे त पाठवले. नंदीने दे वतांचा िवरोध झुगा न
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - १९
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० इंद्राचे वाहन असले या ऐरावताचे म तक कापन ू आणले. शंकरांनी हे मंड ु के जोडून पत्र ु ास िजवंत केले. शंकरां या वराने इंद्राने ऐरावतास समुद्रात टाकले असता यासही पुनः म तक प्रा त झाले.
िशव व पावर्ती गणेश बाळास शतक
हाऊ घालताहे त, कांडा िचत्रकला - १८ वे
ब्र मवैवतर् परु ाण – ब्र मवैवतर् परु ाणानस ु ार, शंख-चक्र-गदा-पद्मधारी कृ णास पाहून मग्ु ध पावर्तीने तशाच एका पत्र ु ाची कामना केली. कृ णाने तसे वरदानही िदले. एकिदवस जे हा िशव-पावर्ती वगहृ ी क्रीडारत असताना कृ ण वद्ध ृ
ब्रा मण पात िभक्षा माग यास आला. पावर्ती कृ ण
यास िभक्षा दे यास गेली असता शंकराचे वीयर्पतन झाले व तेथे
वतः िशशु पात अवतीणर् झाला. वद्ध ृ ब्रा मण अंतधार्न पावला. पावर्ती
आनंिदत झाली नंतर दे वता व ऋिषगण बालकास पाह यास कैलासी आले. कु
या शतच द्रसमप्रभम ् बालकास पाहून यात शनीदे वही होता. शनीने आप या
टीची गो ट पावर्तीस सांिगतली पण पावर्ती या आग्रहाने शनी बालकास बघ यास तयार झाले. पण शनीने
भीतीने केवळ डा या डो यानेच बालकाकडे बिघतले. पण तेव यानेही बालकाचे म तक िछ न होऊन वैकु ठात
कृ णा या दे हात जाऊन िविलन झाले. पावर्ती शोकाने बेशुद्ध झाली. ते हा ग डाव न जाणा-या िव णूने पु पभद्रा नदी या तीरावर उ तरिदशेस डोके ठे वून झोपले या एका ह तीस पािहले. याचे म तक ऊडव याने ह तीणी व ितचे
बाळ रडू लागले. ते हा िव णूने एका मुंडक्यापासून दोन मुंडकी तयार केली व एक ह ती या व दस ु रे गणपती या धडावर
थािपले व दोघंना जीिवत केले. शंकरां या आिशवार्दाने गणपतीस अग्रपज ू ेचा मान िमळाला. पावर्ती या
आिशवार्दाने तो गणांचा पती,िवघ्ने वर व सवर्िसिद्धदाता झाला. यानंतर एकेकाळी काितर्केयास दे वांचा सेनापती
नेमताना इ द्राचा हात आखडला. शंकरास याचे कारण िवचारले असता, गणेशाची अग्रपज ू ा न झा याने असे घडले
असे सांिगतले. ब्र मवैवतर् परु ाणातील आणखी एका कथेनुसार, माली आिण सुमाली नामक दोन िशवभक्तांनी
सूयार्वर ित्रशूळाने आघात केला.
हणून सूयर् अचेतन होऊन जग अंधारात बुडाले. सूयिर् पता क यपाने शंकरास शाप
िदला की तु या मल ु ाचे म तक असेच ढासळे ल. यामळ ु े गणपती म तकहीन झाला व म तक जोडले.
पद्मपुराण – पद्मपुराणानुसार, शंकर पावर्ती ऐरावतवर बसून वनिवहारास गेले असता
गणेशाचा ज म झाला.
िलंगपरु ाण – िलंगपरु ाणानस ु ार, दे वगणांनी शंकरापाशी येऊन असरू ांपासन ू शंकरांनी
वदे हातून गणपतीस ज म िदला.
हणून नंतर इंद्राने ऐरावताचे
यां या िमलनाने गजमुंड
वतः या सरु िक्षततेची मागणी केली. ते हा
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - २०
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० वराहपरु ाण – वराहपरु ाणानस ु ार , दे व व ऋिषगण शंकरापाशी येऊन िवघ्निनवारणासाठी न या दे वतेची मागणी केली
असता शंकराजवळ एक बालक प्रकट झाला. दे वगण, पावर्ती बालकास पाहून मुग्ध झाले. पण शंकर क्रोिधत झाले. यां या शापाने बालकास गजमुख, लांबडे पोट व पोटाशी नाग प्रा त झाला. क्रोिधत शंकरां या घामातून अनेक
गणांनी ज म घेतला. गणपती यांचा अिधपती झाला. या िठकाणी गणपतीचा गणेश, िवघ्नकर व गजा य
उ लेख आहे .
दे वीपुराण – दे वीपरु ाणानस ु ार, शंकरां या राजिसक भावामळ ु े हातातून घाम
झाला. म
यपुराण – म
यपरु ाणानस ु ार, पावर्ती चूणर् (भक ु टी)
त्रवला व
हणून
यातून गणपतीचा ज म
वतः या शिरराचे मदर् न करत होती. याच भुकटीपासून ितने
गणपतीची मत ू ीर् बनवली व गंगेत टाकली. पत ु ळा मोठा होत होत प ृ वीइतका झाला. नंतर या मल ु ास गंगा व पावर्तीने पत्र ु प मानले व ब्र मा या आिशवार्दाने हा मुलगा गणािधपती झाला.
वामनपरु ाण – वामनपरु ाणानस ु ार, पावर्तीने यास पुत्र मानून
िवनायक
नाना या वेळी अंगमळापासन ू चतभ ु ज ूर् गजानन मत ू ीर् िनिमर्ली व महादे व
हणाले मया नायकेन िवना जातः पत्र ु कः (मला सोडूनही पत्र ु ज म झाला)
हणून प्रिसद्ध होईल व िवघ्ननाशकारी होईल.
यामुळे हे बालक
इतर आख्याने
ब्र मवैवतर् पुराण – ब्र मवैवतर् परु ाणानस ु ार, परशुराम एकवीस वेळा प ृ वी िनःक्षित्रय क न कैलासी आले असता, बाररक्षक गणेशाने
उपटला गेला.
यांस अडवले. दोघांम ये तुंबळ यद्ध ु झाले. यात परशुरामां या परशुमुळे गणेशाचा एक दात
िशवपुराण – िशवपरु ाणानस ु ार, गणेश व काितर्केय िववाहासाठी
प ृ वीपिरक्रमा करे ल
पधार् करत होते. ते हा दोघांम ये जो प्रथम
याचा िववाह आधी होईल असा िनणर्य झाला. काितर्केय मोरावर बसून प ृ वीपिरक्रमेस गेला.
गणपतीने शंकर पावर्तीस सातवेळा प्रदिक्षणा घातली व शा त्रमतानुसार शतवार प ृ वीपिरक्रमा के याचे पु य िमळव याचा यक् ु तीवाद केला. हा यक् ु तीवाद मा य होऊन िव व पा या दोन मल ु ींसोबत - िरद्धी(बद्ध ु ी) व िसद्धीसोबत
गणेशाचा िववाह झाला. ल य हा िसद्धीचा तर लाभ हा बुद्धीचा पुत्र होय.िववाहाची वातार् नारदाकडून ऐकून द:ु खी काितर्केय क्रौ च पवर्तावर राह यास गेला. आणखी एका कथेनस ु ार तल ु सी नामक एक नारी गणेशासोबत िववाह क
इि छत होती. गणपती ब्र मचयर् ती अस याने
तुलसीनेही तझ ु ा िववाह होईल असा शाप िदला.
याने नकार िदला व तुलसीस दानवप नी होिशल असा शाप िदला.
त त्र – तंत्रमतानुसार ल मी व सर वती या गणपती या प नी होत. याखेरीज ती ा,
वािलनी, न दा, सुभोगदा,
काम िपनी, उग्रा, तेजोवती, स या आिण िवघ्ननािशनी नावा या गणेशा या इतर नऊ प नी होत. महाभारत – महाभारताम ये, कौरव व पा डव यां या म ृ यन ु ंतर
यास
यानास बसले. महाभारता या सा-या घटना
यांना आठवू लाग या. ते हा एका िवशाल ग्रंथा या रचनेचा यांनी िन चय केला. यासाठी यांना पात्र लेखिनकाची
गरज होती. ब्र मा या स
यानुसार ते गणपतीकडे आले. गणपती लेखिनक हो यास तयार झाला. पण याची एक
अट होती - िलिहताना लेखणी थांबू नये.
यासांनी उलट अट सांिगतली - अथर् न समजता गणपतीने तो
लोक
िलहू नये. यासाठी यासांनी महाभारतात ८८०० कूट लोक समािव ट केले. या लोकांचा अथर् समज यास गणपतीस थोडा वेळ लाग याने यांना आणखी लोकरचना कर यासाठी अवसर िमळाला.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - २१
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० गणेश चतथ ु ीर्
भाद्रपद व माघ मिह याची शुक्ल चतथ ु ीर्स गणेश चतुथीर्
हणतात. िहंद ू द्धेनुसार हा गणपतीचा ज म िदन होय.
गणेश चतथ ु ीर्ची प्रचिलत कथा येणेप्रमाणे आहे - एकदा गणपती चतथ ु ीर्चे
वतःचे आवडीचे मोदक खाऊन उं दरा या
पाठीव न जात होता. वाटे त साप पािह याने उं िदर भयाने कापू लागला. यामुळे गणपती उं दरा या पाठीव न खाली
पडला व याचे पोट फाटून मोदक बाहे र पडले. गणपतीने ते सारे मोदक पुनः पोटात टाकले व पोटावर साप बांधला. हे
य पाहून आकाशातील चंद्र हसू लागला. अवतार
हणून तझ ु े चतथ ु ीर्स कोणी दशर्न करणार नाही असा शाप िदला.
उपपुराण मान या जाणा-या व गाणप य संप्रदायाचे मुख्य ग्रंथ असले या गणेश परु ाण व मु गल परु ाणग्रंथात गणपती या अनुक्रमे चार व आठ अवतारांचा उ लेख आहे .
या दोन
गणेश पुराण – गणेश परु ाणात- उि लिखत गणपतीचे चार अवतार स य, त्रेता, बापर व कलीयुगात अवतीणर्
झाले. हे होते -
महो कट िवनायक – हा दशभूजाधारी व रक्तवणीर् अवतार. वाहन िसंह. क यप व अिदती यां या स तान ज मग्रहण केले व
या कारणाने का यपेय नावाने प्रिसद्ध झाला.
नावा या दोन असूर भावांचा व धूम्राक्ष नावा या दै याचा वध केला.
मयूरे वर – हा षडभूज व
या अवतारात
हणून
याने नरा तक आिण दे वा तक
वेतवणीर् अवतार आहे . वाहन मोर. त्रेता यग ु ात िशवपावर्तींचा पत्र ु
हणून ज मला. या
अवतारात िसंधू नामक दै या या वध केला. अवतारसमा ती या वेळेस मोर भाऊ काितर्केय यास दान केला. मोरगाव
येथे मोरे वराचे मंिदर आहे .
गजानन – हा चतुभज हणून ज मला. या ुर् व रक्तवणीर् अवतार. वाहन उं िदर. वापार युगात िशवपावर्तींचा पत्र ु
अवतारात िसंदरू नामक दै या या वध केला.अवतारसमा ती या वेळेस राजा वरे य यास गणेश गीता सांिगतली. धूम्रकेतु –
िबभूज अथवा चतुभज ूर् व धूम्रवणीर् अवतार. वाहन िनळा घोडा. हा अवतार कलीयुगा या शेवटी अवतीणर्
होईल व अनेक दै यांचा नाश करे ल असे सांिगतले जाते. िव णू या क की अवताराव न कि पत.
मु गल पुराण – मु गल परु ाणात- गणपती या आठ अवतारांचे वणर्न सापडते. दग ु ण ुर् ांवरील िवजय असा याचा भावाथर् आहे . हे अवतार खालील प्रमाणे -
वक्रतु ड – प्रथम अवतार.वाहन िसंह. मा सयार्सुराचा (अथार्त म सराचा) वध केला. एकद त – आ मा व परमब्र माचे प्रतीक. मषू कवाहन.अवताराचा उ े य मदासुराचा (अथार्त, मद/मी-पण) वध। महोदर – वक्रतु ड व एकदं ताचे सि मिलत प. ब मा या प्रज्ञेचे प्रतीक। मोहासरु (अथर् मोह) याचा वध केला. हा अवतारही मष ू कवाहन आहे .
गजवक्त्र वा गजानन – महोदर अवताराचे अ य प. लोभासरु (लोभ) याचा वध केला. ल बोदर – ब्र मा या शक्तीचे प्रतीक.वाहन मूषक. क्रोधासुराचा वध केला. िवकट – सूयार्चे प्रतीक. कामासुराचा वध केला. वाहन मयरू .
िवघ्नराज – िव णूचे प्रतीक.ममासरु ाचा (अहं कार) वध हा या अवतारचे उ े य.
धूम्रवणर् – िशवाचे प्रतीक. ब्र मा या िवनाश शक्तीचे प्रतीक. वाहन घोडा.अिभमानासुराचा नाश केला.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - २२
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० प व
पभेद
१८१० सालातील गणेश िचत्र, स या चंदीगढ संग्रहालयात
न ृ यरत बौद्धगणेश, म य ितबेट मिधल िचत्र - कालः पंधरा या शतकाचा प्रथमाधर्
भारतीय िश प व िचत्रकलेत गणेश एक अ यंत मह वपण ू र् व लोकिप्रय मूतीर्िवषय आहे .गणपती या नाना वणर्न जे पुराण व इितहासात िमळते, ते भारतीय उपखंडात व भारताबाहे रही िविवध
पात आिव कृत झाले आहे .
गणेशा या िविवध पातील मत ु क ू ीर् आहे त. कोठे उभा, कोठे न ृ यरत, कोठे असरु वधकारी वीर यव
तर कोठे पूजक
पांचे
हणून, कोठे िशशु
पातील गणपती िदसतो. गणपतीची उपल ध प्राचीनतम मूतीर् इसवीसना या दस ु र्या शतकात
ीलंकेत िनिमर्ली गेली. इसवीसना या सहा या शतकापासून या गणेशमूतीर् भारता या िविवध भागात िमळा या
आहे त. इसवीसना या सात या शतकात गणपती लोकिप्रय दै वत
हणून
थािपत झाले असे िदसते.
प
भारतीय िश पकलेत प्रथमपासूनच गणेश गजानन, एकदं त व लंबोदर मंत्रही असेच
सवर्ं
पवणर्न करतात-
थूलतनंु
गजे द्रवदनं
ल बोदरं
सु दरं
पात आहे . गणेशा या
यान, प्राथर्ना व
प्र य द म ग धलु धमधुप यालोलग ड थलम ्।
द ताघातिवदािरतािर िधरै ः िस दरू शोभाकरं व दे शैलसुतासुतं गणपितं िसिद्धप्रदं कामदम ्।। (गणेश यानम ्) एकदं तं
महाकायं
ल बोदरं
िवघ्ननाशकरं दे वम ् हे र बं प्रणमा यहम ्।। (गणेशप्रणामः)
गजाननं।
दे वे द्रमौिलम दारमकर दकणा णाः।
िवघ्नं हर तु हे र वचरणा बज ु रे णबः।। (गणेशप्राथर्ना) सुरवाती या काळापासूनच गणपती एकदं त
पात िश पबद्ध आहे . गु तकाळातील गणेशमूतीर्ही लंबोदर आहे त.
ब्र मांड पुराणात या उदरात सारे जग सामावू शकेल असे मतांिच िविवधता िदसते. गणपती चतुभज ूर् ,
अंकुश, वरदह त व मोदक असे
प असते.
हटले आहे .
गणपती या हातां या व अ त्रां या संख्येत
िबभूज, ष भज ू अशा अनेक
माय मराठी सं था, मंुबई.
पात िदसतो. हातात साधारणपणे पाश-
पान. - २३
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० भारतात व बाहे र गणपती या
पात अनेक फरक िदसतो.
पभेदानस ु ार
यान व पज ू ािवधी बदलतो. गु तयग ु ातील
गणेशमूतीर् अ ट ते दशभज आहे त. तंत्रमागीर् ग्र थ त त्रसारात, का मीरात, नेपाळम ये व अफगािण तानम ये ू
आढळणार्या मत ू म ये गणपतीचे वाहन िसंह दाखवले आहे . येथील गणपती नेहमीप्रमाणेच प्रस न
प्राणतोिषनी त त्र- या तांित्रक ग्रंथात उ लेिखत चौरगणेश साधनाचे फळ चोरतो असे
पात आहे . पण
हटले आहे .
िवघ्नगणेश िवघ्न घडिवतो व ल मीगणेश ल मीस आिलंगन दे उन असतो असा उ लेख आहे .
महागणपती – महागणपती हे गणपतीचे एक तंत्रमागीर् व एकमेकांस उप थ
याचप्रमाणे
प आहे . यात गणपतीसोबत शक्ती िवराजमान असते
पशर् केलेला असतो.
हे र ब-गणपती – हे र ब-गणपती त त्रसार- ग्रंथात उ लेिखत आहे .हे
प पंचानन (पाचत डी) असते.
यातील मधले
एक मुख ऊ वर्िदशी (आकाशाकडे त ड केलेल ्) असते. अभयवर, मोदक, िनजद त, मु डमाला, अंकुश व ित्रशूल असतो. हे र ब
हणजे दीन पालक होय. वाहन िसंह. नेपाळम ये हे र ब-गणपतीचे वाहन उं िदरही असते.
नृ यगणेश – नृ यगणेश आठहाताचा व नृ यरत असतो. हाती श त्र नसते. मद्रु ा नाचाची असते. िवनायक गणेश – िवनायक गणेशाचा उ लेख अिग्नपरु ाण ग्रंथात आहे . याची पाच िभ न िवनायक, कपदीर् िवनायक, आशा िवनायक, गजिवनायक व िसिद्धिवनायक. याज्ञव क्य
असून तो अि बकापत्र ु आहे .
बौद्ध गणेश – बौद्ध गणेशाचा उ लेख बौद्ध साधनमाला-ग्रंथात िमळतो.तो
मत ु ार िवनायक एकच ृ ीनस
बादशभज ू (बारहाती) आहे . याचे कपाळ
रक्तपण ू र् असन ू हाती मांस असते.
इसवीसना या पिह या शतकात बनलेली व
पे आहे त - िचंतामणी
ीलंकेतील िमिहनटाल येथे िमळालेली मत ू ीर् आतापयर्ंतची प्राचीनतम
गणेशमूतीर् आहे . उ तर प्रदे श या फ खाबाद िज
यात चौ या शतकात िनिमर्लेली
िबभूज दगडी गणेशमूतीर्
पाहायला िमळते. इसवीसना या पाच या शतकात िनिमर्लेली म यप्रदे शातील उदयिगरी येथे मोदक खाणा-या
गणपतीची मत ू ीर् िमळालेली आहे . सवर्साधारणपणे तीन प्रकार या गणेशमत ू ीर् पाहायला िमळतात - आसन थ,
न ृ यरत व उ या. यात बसले या मत ू ीर् ू ची संख्या सवार्िधक आहे . जबलपूर येथे हतीमुख असले या दे वीची मत िमळाली आहे . तंत्रमागार्त अ लेिखत गणेशप नी - गणेशाणी हीच असावी असा अंदाज आहे .
आर या व
तोत्रे
|| सुखकतार् द:ु खहतार् ||
सुखकतार् सवार्ंगी
जयदे व
र नखिचत िहरे जिडत
लंबोदर
द:ु खहतार्
सद ुं र
जयदे व
फरा
मग ु ट ु
पीतांबर
उिट
वातार् जय
तज ु
शोभतो
िवघ्नची
शदरु ाची
मंगलमुतीर्
|
|
गौरीकुमरा
बरा
फिणवरबंधना
|
|
कंठी
|
|
नुरवी
पुरव
झळके
दशर्नमात्रे
णझण ु ती सरळ
चंदनाची
नप ु रु
सड
दास रामाचा वाट पाहे सदना | सकटी पावावे िनवार्णी रक्षावे सुरवरवंदना ||३||
माय मराठी सं था, मंुबई.
प्रेम
माळ
जयची
मुक्ताहफळांची
मनःकामना उटी
चरणी
क्रुपा
वक्रतुंड
|
||१||
पुरती
||ध्रू||
घागिरया
||२||
कंु कमकेशरा ित्रनयना
पान. - २४
||
|
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० भारताबाहे रील गणेश
भारताबाहे र अनेक दे शांम ये गणेशमूतीर् सापड या आहे त. प्रा त गणेशमूतीर्
िबभूज व मोदकभक्षणरत आहे त.
हातात मोदकभांड,े कुर्हाड, अंकुश, पाश, दं ड, शूळ, सपर्, धनु यबाण िदसतात. जावा बेटा या वाडा नामक जागी
इसवीसना या अकरा या शतकातील बसले या ि थतीतील मूतीर् िमळालेली आहे . या मूतीर्वर तंत्रमताचा प्रभाव प टपणे िदसतो. इंडोनेिशयाम ये इतरत्रही गणपती या आसन थ मूतीर् िमळाले या आहे त. यात िखिचड येथे
िमळालेली मत ू ीर् सवार्िधक संद ु र आहे . ही मत ू ीर् चतभ ु ज ूर् असन ू , अभंगदे ह , संद ु र डोळे , नागजानवेधारी, वाहन उं दीर अशी आहे . चारपैकी तीन हातात अक्षसत्र ू , िवषाण, मोदकभांडे आहे , चौथा हात अ प ट आहे .
महारा ट्रातील गणेशो सव
महारा ट्रातील गणेशो सव गणपतीसंबंिधत सवार्त मोठा उ सव आहे . प्रितवषीर् ऑग ट मिह या या शेवटी वा स टबर मिह या या सु वातीस भारतीय पंचांगानस ु ार भाद्रपद मिह या या शुक्ल चतथ ु ीर् पासन ू सु
होतो.हा उ सव दहा
िदवस चालतो. अनंत चतुदर्शी या िदवशी मत ू ीर् िवसिजर्त के या जातात. पेश यां या काळात हा घरगुती उ स या या व पात अस याचे उ लेख आहे त. पूवीर् केवळ घरगुती
इ.स.१८९३ साली लोकमा य िटळक यांनी सावर्जिनक
त/उ सव अशा
व प िदले. या
अशा दो ही मतां या लोकांनी िटळकांवर टीका केली होती. पारं पािरक
व पात असले या गणेश उ सवास
व पामुळे सु वातीस सध ु ारकी व सनातनी
गणपती प्रेक्षिणय असतात.
व पामळ ुं ईचे ु े पु याचे व भ यतेमुळे मब
इतर रा यांतील गणेशपज ू ा
कनार्टक व आंध्र प्रदे श रा यात महारा ट्राप्रमाणे भाद्रपद शुक्ल चतथ ु ीर्पासन ू गणपतीचा उ सव साजरा करतात. येथे हा उ सव बहुतांशी घरगुती
व पाचा धािमर्क िवधी या
व पात असतो.
राज थान म ये गणगौर नावाचा सण साजरा होतो. बंगालम ये दग ु ार्पज ू े या काळात दग ु सोबत गणपतीचीही पज ू ा होते. आदी शंकराचायार्ंनी गणपतीस पाच मुख्य दे वतेत
थान िद यावर गणपतीची दै वत
हणून लोकिप्रयता वाढू लागली.
गणपती या उपासकांचा गाणप य संप्रदाय िनमार्ण झाला. पु याजवळ या िचंचवडचे मोरया गोसावी हे गाणप य संप्रदायातील थोर पु ष मानले जातात. या संप्रदायात गणपतीवर दोन उपपुराणे रिचली गेली - गणेश परु ाण आिण
मु गल परु ाण.
गणेश परु ाण व मु गल परु ाण या ग्रंथा या रचनाकाळात मतभेद आहे त.यांची रचना साधारणपणे इस ११०० ते इस १४०० म ये झा याचे मानले जाते. सामा यपणे गणेश परु ाण हा आधीचा व मु गल परु ाण नंतरचा ग्रंथ मानतात.
गणपती अथवर्शीषार्ची रचना इसवीसना या सोळा ते सतरा या शतका या म यापयर्ंत या काळात झाली.
गणेश परु ाण – गणेश परु ाण गणेशा या कथा व पज ू ापद्धती यासाठी हे परु ाण मह वाचे आहे . याचे दोन खंड आहे त -
उपासनाखंड आिण क्रीडाखंड िकं वा उ तरख ड. । उपासनाख डाची अ यायसंख्या ९२ असन क्रीडाखंडाची ू अ यायसंख्या १५५ आहे . उपासनाखंडा या ३६ अ यायां या आधारे प्रिसद्ध गणेश सह नाम
तोत्राची रचना झाली
आहे . याचा अनेक िठकाणी पाठ होतो. क्रीडाखंडाचे अ याय १३८-४८ गणेश गीता नावाने प्रिसद्ध आहे त. गणपतीने आप या गजानन अवतारात ही गीता राजा वरे य यास सांिगतली. याचे
व प भगव गीता ग्रंथाप्रमाणे आहे .
कृ णाऐवजी येथे गणपतीस भगव -त व मानले आहे . क्रीडाखंडात गणपती या चार अवतारांचे वणर्न आहे .
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - २५
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० मु गल परु ाण – यात गणपती या आठ अवतारांचे वणर्न आहे .
गणपती अथवर्शीषर् – गणेश अथवर्शीषर् िकं वा गणेश अथवर्शीष पिनषद हा गणपतीिवषयीचे अप्रधान उपिनषद आहे . महारा ट्र रा यात याचा िवशेष प्रभाव आहे . रांजणगाव येिथल मंिदरात प्रवेशतोरणावर हा ग्रंथ कोरला आहे . या ग्रंथात गणपतीस सवर् दे वीदे वतां या
पात पाह यात आले असन ू सवर् दे वतांपेक्षा वरचा मान यात आले आहे . या
ग्रंथावर तंत्रमताचाही प्रभाव आहे . ‘गं’ हा गणपतीचा बीजमंत्र आहे असा उ लेख या ग्रंथात येतो
प्रिसद्ध मंिदरे
पात िदसतो - पिहला पिरवार-दे वता वा पा वर्देवता
िहंद ू मंिदरात गणपती दोन
दे वता
पात. पुराणांम ये पावर्तीने गणेशास
कोरली जाते. यािशवाय
बाररक्षक
पात; अथवा मंिदरातील मुख्य
हणून नेमले होते याअनुषंगाने दरवाजावर गणपतीची मूतीर्
वतंत्र गणेशमंिदरे ही आहे त. यात सवार्िधक उ लेखनीय
हणजे महारा ट्रातील अ टिवनायक
र् ) बनवतात. यािशवाय मंिदरसमूह. पण ु े शहरा या १०० िकमी पिरघातील ही आठ मंिदरे गणेशाचे मंडल(वतुळ
महारा ट्रातील मुंबई या िसिद्धिवनायक व िटटवा या या गणपतीचा समावेश होतो. कोकणातील गणपतीपु याचे
मंिदर िवख्यात आहे . पु यात सारसबाग येिथल उज या स डेचा गणपती प्रिसद्ध आहे . पु याचे ग्रामदै वतही गणपतीच आहे . कस यातील
या गणपतीची पज ू ा िजजाबाई करत असत. जळगाव येथे उज या व डा या स डे या गणपतीचे
एकित्रत मंिदर आहे . अशा
आहे .
व पाचे एकत्र मंिदर दिु मर्ळ आहे . वाई या ढो या गणपतीची िवशालकाय मत ू ीर् प्रेक्षणीय
महारा ट्राबाहे र उ तर भारतातील म यप्रदे श रा यातील उ जैन; राज थान रा यातील जोधपुर, रायपूर; िबहार
रा यातील वै यनाथ; गुजरात रा यातील बडोदा, धोळका व वलसाड; उ तर प्रदे श रा यातील वाराणसी शहरातील धुंिडराज मंिदर आदी उ लेखयोग्य मंिदरे आहे त. दिक्षण भारतातील गणेश मंिदरांम ये तािमळनाडू रा यातील
ित िचराप लीचे ज बक ु ी; ु े वर मंिदर, रामे वरम व सिु च द्रम येिथल मंिदर; कनार्टक रा यातील हं पी, इडागंज आंध्रप्रदे श रा यातील भद्राचलमचे मंिदर आिण केरळमधील कासारगोड उ लेखयोग्य आहे त. भारताबाहे र नेपाळ
म येही अनेक मंिदरे आहे त.
पुरंदर िक
या या पाय याला असले या पुरातन नारायणे वर मंिदरावरील गणेशपट्टी. घरा या वा दे वळा या
वारावरील गणेशपट्टी वा गणेशप्रितमा हे महारा ट्राचे वैिश
मराठी सं कृतीत गणपतीचा उ लेख अनेक िठकाणी िदसतो.
य आहे
महारा ट्रातील घरे व मंिदरां या मुख्य दारावर गणेशपट्टी वा गणेशप्रितमा असते. गणपती हा िवघ्नहतार् अस याने घरावर येणा-या संकंटांचे तो िनवारण करे ल ही भावना यामागे असते.
मराठी सािह या या प्रारं भ काळापासून गणेशाचे उ लेख आहे त. मराठी भाषेमधील आ य वाङमयकार असले या महानुभाव पंथातील कवी नरद्र यां या तेया गणरायाचे उदार
कवीस गोर
वयंवर ग्रंथात गणपतीचा असा उ लेख येतो -
पडे थोरपण िजंकले होडे ।
श दब्र मीची मे
िक्मणी
जसा,
तेण आधारे अग्नेय सुखावले।।
रािणव तयाचे
कोडे, ठायी
जेणे
पािहले
िसद्धीचे
सगर्,
माय मराठी सं था, मंुबई.
तो नानािवध
िसंदरु े
वसती
आंडब ं रे भोग
पान. - २६
।। ।
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० ज्ञाने वरां या ज्ञाने वरीतील खालील नमनाची ओवी सप्र ु िसद्ध आहे ओम नमोजी आ या | वेदप्रितपा या | जयजय दे वा तुिच गणेशु| सकलमितप्रकाशु|
वसंवे या | आ म पा ||
हणे िनव ृ तीदासु | अवधािरजोजी ||
नामदे वांनीही गणेश तवनाचा अभंग िलिहला आहे . यात ते
लंबोदरा तझ ु ा, शोभे शंुगदं ड किरतसे खंड दिु च हांचा ||
हणतात -
चतुथर् आयध ु े शोभतासी हाती भक्ताला रिक्षती िनरं तर || तुकोबा गणपतीला नाचत ये याची िवनंती करतात गणराया लौकरी येई । भेटी सकलांसी दे ई ।।
अंगी िसंदरू ाची उटी । केशरक तुरी ल लाटी ।।
पायी घाग-या वाजती । नाचत आला गणपती ।।
तुका
हणे पाही । िवठ्ठल गणपती दज ु ा नाही ।।
गणपती संतवाङमय व शा त्रपुराणांबाहे र पडून लोकसं कृतीतही अनेक िठकाणी आला आहे . तमाशातला प्रारं भीचा गण गणेश तवनाचा असतो. यात गणपती ऋद्धीिसद्धींसह नाचत येतो. पठ्ठे बापरू ाव आप या कवनात
हणतात - तु ही गौरी या नंदना । िवघ्न कंदना । या नाचत रमणी । जी जी जी ||
कोकणातील गणपती या नाचाची गाणी प्रिसद्ध आहे त. र नािगरी िज
यातील बा यांचा गणपतीचा नाच दमदार व
लक्षवेधी असतो. बा यांचे गणपतीचे एक गाणे असे - यावे नाचत गौरीबाळा । हाती घेऊनी पु पां या माळा । सव ठायी वंिदतो तल ु ा | यावे नाचत गौरीबाळा।
लोकगीताम येही गणपतीचे वणर्न येत.े काितर्केय गणपती भावांचा झगडा, शंकरपावर्तीचे बालकौतक ु असे अनेक
िवषय यात आहे त. एका लोकगीतातले वणर्न असे िहथं बस ितथं बस, गणू मा या बाळा ।।
आमी जातो आमी जातो, सोना सोनारीन बाई ग सोना बाळाचं पैजण झालंका
साळा ।।
दादा ।। हाई ?
िफ न येजा िफ न येजा गवराबाई गवराबाई ।।
िहथं बस ितथं बस, गणू मा या बाळा ।। गवराबाईने
हणजे गणपती या आईने (गौरीने) गणेशबाळासाठी सोनाराकडे पैजण करायला टाकले आहे त आिण
सोनाराने ते अजून िदले नाहीत असे वणर्न या गा यात आहे .
असे मराठी सं कृतीत ठायीठायी असणा-या गणपतीचा उ सव सावर्जिनक क न लोकमा य िटळकांनी गणेशाचे महारा ट्रा या लोकजीवनातील मह व अधोरे िखत केले.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - २७
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१०
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - २८
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१०
उ या या बोधातून मुक्त होणे हाच प्रगती साध यासाठीचा उ तम मागर् अनेक
थोर
लोक
कमालीचे
िनगवीर्
होते.
आपणही
"सामा य'च आहोत, ही गो ट ते कधी िवसरले नाहीत.
सामा य
माणसांसारखे
यवहार
करताना,
बसमधून,
ट्रे नमधून सामा य लोकांसारखा प्रवास करताना
यांनी
कमीपणा मानला नाही. अनेक सामा य लोकांमधून ते
अनेक "असामा य' गो टी िशकले. िकं वा
त्री होऊ शकले.
आपण आयु यात भरघोस प्रगती करावी, असे प्र येकालाच वाटत असते!
हणूनच ते थोर पु ष
या क्षेत्रात आपण काम करत आहोत या
क्षेत्रात आपले नाव हावे, समाजात आप याला प्रित ठा िमळावी, आपला गौरव हावा, लोकांना आप यािवषयी
आदर वाटावा, आप याला सौज यपूवक र् वागणूक िमळावी, अशी सुज्ञ इ छा जवळजवळ प्र येकाचीच असते. अथार्त,
प्र येका या प्रगती मोज या या फूटपट्टय ् ा वेगवेग या असतात. कुणाला उ च िशक्षण घेणे, पी.एचडी. क न डॉक्टरे ट
िमळिवणे यात प्रगती िदसते. कोणाला आयु यात भरपरू पैसा िमळिवणे
हणजे प्रगती वाटते. नोकरी करणार्या
अनेक जणांना प्रमोशन िमळणे, मॅनेजर, जनरल मॅनेजर, डायरे क्टर िकं वा मॅनेिजंग डायरे क्टर होणे
हणजे प्रगती
िदसते; तर काही जणांना आप या मुलां या प्रगतीम ये, यां या किरअरम ये आपली प्रगती िदसत असते.
पण फारच थो या लोकांना मनासारखी प्रगती साधता येते. बहुतेक जणां या प्रगतीम ये काही ना काही अडथळे , अडचणी िकं वा सम या येत असतात. यातील सहा मह वाचे अडथळे कोणते हे खाली िदले आहे त. हे सवर् अडथळे मानिसक आहे त आिण प्र येक माणसा या मनात हे असतातच.
1) उ या (Tomorrow)
: हा श द अ यंत घातक व िव वंसक आहे . या श दाने जेवढी माणसाची बरबादी झाली
आहे व अनेकांची आयु ये उ
व त झाली आहे त तेवढी दस ु र्या कोण याही श दाने झालेली नाही. मी उ यापासन ू
िनयिमतपणे अ यासाला सुरवात करणार आहे ... उ यापासून िनयिमतपणे यायामाला सुरवात करणार आहे ...
उ यापासून नक्की िसगारे ट िकं वा दा
सोडणार आहे ... उ यापासन ू नक्कीच यवि थत िहशोब ठे वायला सुरवात
करणार आहे ... अशा पद्धतीने नेहमी उ याची पज ू ा केली जाते; पण या उ याला काही टाइम िलिमट नसते. हा
उ या
हणजे पुढचा िदवस, पुढचा आठवडा, पुढचा मिहना, पुढचे वषर् िकं वा 20 वषार्ंनंतरचा िपरीयडही असू शकतो.
अनेकां या आयु यात हा "उ या' कधी उगवतच नाही. यामळ ु े उ यावर ढकललेली कामे तशीच राहून जातात. "जो करे कल वो आज कर' हे सत्र ू जे वापरतात ते या उ यावर मात कर यात यश वी होतात व वेगाने प्रगती करतात.
पण अनेक जण "जो आज करता है वो करो कल, जो कल करना है वो करो परसो! इतनी ज दी क्या है यारो, हम
जीना है बरसो' या सत्र ू ाचा उपयोग क न उ या या गतत
वतःला अडकवन ू घेत असतात. यामळ ु े यांची प्रगती
खुंटते, संथ गतीने चालत असते िकं वा होतच नसते. यश वी माणसां या श दकोशात "उ या' हा श दच नसतो. हा
श द फक्त अयश वी माणसां या श दकोशातच सापडतो. यामळ ु े प्रगती करायची असेल, तर प्र येकाने या "उ या' या बोधातन ू
वतःला मक् ु त करणे आव यक आहे .
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - २९
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० 2) उद्धटपणा (Orrogance) : आप यातील दोष, उिणवा िकं वा कमीपणा झाक यासाठी उद्धटपणाचा आ य घे यात येतो. याच उद्धटपणाचे कळतही नाही. "मी
पांतर पुढे मीपणाम ये (ego) व गिवर् ठपणाम ये (over confidence) के हा होते हे
हणजे अ यंत हुषार! मला सवर् काही येते! मला सवर् काही समजते' या प्रकार या मानिसकतेमधून उद्धटपणाला सुरवात होते. " याला काय कळते? याला िकती अक्कल आहे माहीत आहे !
हणजे सव तम माणूस! मी
याची मा याशी बोलायची लायकी तरी आहे का?' या भावनांमधून मग मीपण आिण गिवर् ठपणा
फुलत जातो. पण शेवटी गवार्चे घर खाली असते, हे प्र येकाने लक्षात ठे वावे. अनेक थोर लोक कमालीचे िनगवीर्
होते. आपणही "सामा य'च आहोत, ही गो ट ते कधी िवसरले नाहीत. सामा य माणसांसारखे
यवहार करताना,
बसमधून, ट्रे नमधून सामा य लोकांसारखा प्रवास करताना यांनी कमीपणा मानला नाही. अनेक सामा य लोकांमधून ते
अनेक
"असामा य'
गो टी
िशकले.
हणूनच
ते
थोर
पु ष
िकं वा
त्री
होऊ
शकले.
3) आळस (lazinose) : आळस हा प्र येका या अंगातच मरु लेला असतो. कोण याही गो टीची िकं वा िदवसाची सुरवात करताना ती चटकन करावी, असे कोणालाच वाटत नसते. "जाऊ दे उ या बघू! आ ता नको, नंतर बघू! बघूया ऐन वेळी काय होते ते! आ ता तर आराम क ' ही मनोव◌ ृ ृ ती आळशीपणा दाखवते. आपला आळशीपणा
झाक यासाठी "मला वेळ नाही' िकं वा "मला आ ता वेळ नाही' या वाक्यांचा छान उपयोग करता येतो. फ्रा सचा
सम्राट नेपोिलयन याने थोडा आळस दाखवला. तो युद्धभम ूर् े युद्ध हरला. ू ीवर पाच िमिनटे उिशरा पोच याने वॉटलच यामळ ु े
याची
राजवटच
संपु टात
आली.
4) वाईट सवयी (Bad habites) : पु यातील मा या ओळखी या एका त ण सॉ टवेअर इंिजिनअरला एका वषीर् 70 हजार एवढे घसघशीत इनिक्रमट िमळाले. या पैशांचे तू काय करणार, असे िवचारले ते हा
याने िदलेले उ तर
ऐकून मी सदर् च झालो. "इतके िदवस मी ऑिडर्नरी िबअरबारम ये दे शी, ि ह की पीत होतो! आता मी फाइ ह हॉटे लम ये जाऊन
कॉच ि ह की िपणार!' दा , िसगारे ट, गट ु खा, तंबाखू ही यसने तर वाईटच; पण या यितिरक्त
इतरांना अनेक वाईट सवयी असतात. आप या वाईट
टार
याचा इतरांना त्रास होत असतो; पण याची
यांना पवार्च नसते. उलट
यसनांना िकं वा वाईट सवयींना "ग्लॅ मर' िकं वा प्रित ठा िमळवून दे यासाठीच
यांना प्रगती हवी
असते. "मी रोज दोन पािकटे िसगारे ट ओढतो, यासुद्धा इंपोटड' असे अिभमानाने सांगणारे अनेक जण मला भेटले
आहे त. मी ऍडजे ट होणार नाही, इतरांनी पािहजे तर ऍडजे ट
सवयींमळ ु े मागे पडलेले अनेक जण मला माहीत आहे त. वाईट
हावे, असा ताठा
यां यात असतो. पण या वाईट
यसनांमळ ु े प्रकृती खराब होतच असते. प्रगती या
ऐन मोक्या या वेळी प्रकृतीने धोका िद यामुळे, हातात आलेली संधी कायमची िनसटून गेली, असे पु कळां या बाबतीत घडले आहे .
5) भीती (Fear) : अनेकां या मनात एक प्रकारची भीती असते. काही जण तर भयगंडाने पछाडलेले असतात. यांना अपयशाची िकं वा फे यअ ु रची भीती वाटत असते. आपण फेल झालो तर काय होईल, या िवचारानेच यां या
पोटात भीतीचा गोळा येत असतो. आपण अपयशी ठरलो तर आपली नाचक्की होईल, इतर आप याला वेडा िकं वा मूखर् ठरवतील, अशी भीती
यांना सतत वाटत असते. एखादी गो ट यश वी झाली तर
यापासून काय फायदा
होईल, काय नक ु सान िकं वा त्रास होईल, याचा िवचार ते सतत करीत असतात. "िभ यापाठी ब्र मराक्षस' ही यां या बाबतीत अगदी खरी ठरते.
यामळ ु े अनेक चांग या योजना, भीतीपोटी अमलात आणायचे धाडस
होत नाही. यश-अपयश, सक्सेस, फे यअ ु र या एकाच ना या या दोन बाजू आहे त.
रात्रीनंतर िदवस हे चक्र अ याहत चालू असते; तसेच हे ही चक्र सु
पचिव यासाठी सवय असावी लागते. जे अपयश पचवू शकतात
हण
यांना
याप्रमाणे िदवसानंतर रात्र व
असते. यश िमळिवणार्यांना अपयश
यांनाच यश िमळत असते. "अपयश ही यशाची
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३०
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० पिहली पायरी आहे ' असे
हणतात ते उगीच नाही! इलिक्ट्रक ब ब शोधून काढ याचे
ेय थॉमस अ वा एिडसन
(Thomas alva Edison) ला जाते; पण तो 999 वेळा फेल झाला होता. याचा प्रयोग 999 वेळा अयश वी झाला होता; पण
याने प्रय न सोडले नाहीत. िनराश होऊन
िमळायला िक येक वष वाट बघावी लागली असती.
याने प्रय न करणे सोडून िदले असते, तर इलिक्ट्रक ब ब
6) कुचे टा (cinicizen) : कुचे टा हा एक वाईट प्रकार आहे . लोक जे हा चे टा करत असतात; पण याची कुचे टा
के हा होते समजत नसते. अनेकांना चे टा व कुचे टा यातील फरक समजत नसतो. प नाशीतील एका गहृ थांना
मी गुंतवणुकीची एक फायदे शीर योजना समजावून सांगायला गेलो होतो; पण जे हा
यांनी "मला जा त पैशांची
वगार्त घेऊन जाणार आहे ? मा या मुलाबाळासांठी कशाला संप ती ठे वायची?
काय गरज आहे ? हे पैसे मी थोडेच
यांचे ते बघन ू घेतील! मा या नातवांसाठी मी कशाला पैसे गुंतवायचे?
यांचे आई-वडील बघून घेतील' अशी
कुचे टापण ू र् मक् ु ताफळे उधळायला सरु वात केली. ते हा मी तेथून काढता पाय घेतला व तेही एका चांग या योजनेला
मुकले. कुचे टा हा नकारा मक टीकेचा एक भयंकर प्रकार आहे . आपण
े ठ कसे आहोत, हे सांग या या नादात
इतरांची भरपरू िटंगलटवाळी करणे एवढे च या कुचे ठे खोर लोकांना जमते. या लोकांना कुजके िकं वा कुजक्या
मनोव ृ तीचे
हणतात.
या वेळी एखा या समूहात िकं वा ग्रुपम ये काम करायचे असते या िठकाणी ही मनोव ृ ती
घातक असते. आप या "कुजक्या'
"कुजक्या'
वभावामुळे हे लोक कळतनकळत सगळीकडे शत्रू िनमार्ण करतात. आप या
वभावामळ ु े अनेक टॅ लटे ड लोकांना आयु यात मागे राहावे लागले, एकटे पडावे लागले, अशी अनेक
उदाहरणे
मी
पािहली
आहे त.
आप या प्रगती या आड येणार्या या सहा मख् ु य मानिसक अडचणी िकं वा अडथळे आहे त. ते प्र येक माणसाम येच
असतात. आपण सगळे च जण या सवार्ंचे िकं वा यातील काहींचे िशकार झालेलो असतो. जे या अडचणींवर मात
करतात यांची प्रगती होत असते.
यांना हे जमत नाही ते मागे पडतात; अथार्त यावर मात करणे ही गो ट वाटते
मागर्दशर्नाची;
ही
तेवढी सोपी नाही. यासाठी आव यकता असते ती उ च दजार् या मनोिनग्रहाची, योग्य अशा मानिसकतेची व योग्य पण
गो ट
अशक्य
मात्र
नक्कीच
नाही.
योग्य मागर्दशर्नाचा प्र न आहे तर या िठकाणी आपण लोक खरोखरच भाग्यवान आहोत. आपले सवर् धािमर्क ग्रंथ, रामायण, महाभारतासारख्या कथा, भगव वामींचा
दासबोध
व
मनाचे
लोक,
गीतेसारखे प्रसंग, ज्ञाने वरांची ज्ञाने ी, तक ु ारामांची गाथा, रामदास
इतकेच
न हे
तर
स यनारायणाची
पज ू ा
संप यावर
शेवटी
या
स यनारायणा या पाच कथा सांिगत या जातात या सवार्ंम ये भरपूर मागर्दशर्न उपल ध आहे आिण तेसुद्धा अनेक उदाहरणांसह!
सुयोग्य
याचे
नीट
वण
केले
तरी
पुरे.
ह ली िसक्स िसग्मा (Six Sigma) हे तंत्र फार लोकिप्रय झाले आहे . अनेक कारखा यांम ये, कंप यांम ये,
सं थांम ये हे तंत्र प्रभावीपणे राबवले जात आहे . आपण करणार असले या कामाम ये काय संभा य अडचणी िकं वा
अडथळे येऊ शकतील, हे आधीच ओळखून यावर काय उपाययोजना करायची, हे आधीच ठरवणे हा या तंत्राचा मळ ू गाभा
आहे .
यामुळे
अशी
अडचण
िकं वा
अडथळा
िनमार्ण
झाला
तरी
यामुळे
फारसे
अडत
नाही.
आप या प्रगतीम ये येणारे संभा य सहा अडथळे कोणते, हे वर सांिगतलेलेच आहे . "उ या' या कचा यातन ू सट ु का
क न घ्या. उद्धटपणा, आळस, वाईट सवयी यांवर िनयंत्रण ठे वा. भीतीचा बागल ु बव ु ा मनातन ू काढून टाका. शक्यतो
कुचे टे चा आ य घेऊ नका. हे माणसा या प्रगतीचे "िसक्स िसग्मा टे िक्नक' आहे ... हे जर आचरणात आणले, तर
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३१
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० काय िबशाद आहे कोणाची आप या प्रगतीम ये अडथळे आणायची. - उ हास हरी जोशी
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३२
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१०
दमले या बाबांची कहाणी ... संगीतकार
हणून सूर-तालाशी खेळताना, गायक
हणून श द-सूर आळवताना रिसकांशी सुरेल नातं
जुळत जातं. बघता बघता ते अबोल नातं बोलकं होतं आिण मग ग पांची मैफल जमवायची इ छा अिनवार होते.. दर १५ िदवसांनी ही सुरेल मैफल अनभ ु वता येईल.
‘हॅलो सर, मी बिलर्नहून बोलतोय! सर मी २८ वषार्ंचा आहे आिण माझे आई-वडील ठा यात असतात. बाबा
हणतायेत तू िशक अजून. ते कजर् काढतायेत, पण मला वाटतंय आता ब स! मी पीएच.डी. झालोय..’ नावसुद्धा न
सांगता हा मुलगा ऊर फोडून बोलत होता. मा या त डून फक्त.. हं .. हं ..! ‘मी परत ठा याला चाललोय, बाबांना
सांगणार आहे , तु ही िरटायर हा! माझे बाबा खरं च दमलेत हो.. गेले काही िदवस मी खप ू िदवस अ व थ होतो,
पण काय करावं सच ु त न हतं. इंटरनेटवर ‘दमलेला बाबा’ गाणं ऐकलं आिण परतीचं ितकीट काढलं.’ आता मा या त डून ‘हं .. हं ’ सुद्धा जात न हतं, इतका सु न झालो मी. एक उ चिशिक्षत त ण इतका हळवा होऊन छोटय़ा
मुलासारखा रडत होता.. बाऽऽऽऽप रे ! हे काय आहे ? दाद ? चांग या गा याला प्रितसाद़़? की रिसकता◌़़ ◌़, हळवेपणा, खरे पणा.. खूप िवचार केला आिण उ तर सापडलं ते एवढं च, की ‘याला ‘दरू दे शी गेला बाबा, गेली कामावर आई..
हणतात नातं.
नीज दाटली डो यांत.. तरी घरी कुणी नाही..’
हे आमचं गाणं ऐकून एक भिगनी रं गात येऊन रसग्रहण करीत हो या- ‘आजचे आई-बाबा
वत:म येच इतके य त
असतात की, मल ु ांसाठी वेळ आहे कोणाला? आजची मुलं फार एकटी झाली आहे त. यांची यथा.. वगैरे वगैरे.. या
कौतक ु करत हो या. पण ते ऐकताना डोक्यात इतका क लोळ झाला की, वाटलं, आ ही नाही हो इतके वाईट, नाही हो इतके
वाथीर्.. हतबल आहोत आ ही! ..डो यासमो न एखादा िचत्रपट जावा तसे मी पािहलेले सगळे
सरकत होते..
यग्र ‘बाबा’
खूप आधी ठरवूनसुद्धा आय या वेळेला बॉसनी मह वाचं काम लावलं, हणून मुला या गॅदिरंगला जाऊ न शकलेला ‘बाबा..’, याच गॅदिरंगमधलं मुलाचं गाणं फोनव न ऐकून गाडीत एकटाच टा या वाजिवणारा ‘बाबा’, परदे शातून
येताना मल ु ीने फमार्ईश केलेली बाबीर् डॉल घेऊन वाढिदवसा या िदवशी पोहोच याचा आटािपटा करताना िवमान र
झाले, हणून रात्री उिशरा पोहोच यावर मल ु ी या उशाशी बाहुली ठे वन ू झोपले या या मल ु ीकडे पाहत आपले अ ू इतरांपासून लपवणारा ‘बाबा..’, नाटका या दौर्यावर असताना दर चार तासांनी आप या बायकोला फोन क न सहा
मिह या या बाळा या कानाला फोन लावायला सांगून ‘हॅलो हॅलो. मी बाऽबा’ हणत आपला सहवास दे ऊ पाहणारा अ व थ ‘बाबा’, घरापासून दरू सहा-सहा मिहने बोटीवर, युद्धभूमीवर राहणारा आिण पत्रातन ू , फोनमधून ‘माझी
आठवण काढतात ना मल ु ं? मी आठवतो ना यांना? अशा प्र नांना बायको या ‘हो..’ या उ तरासाठी आसस ु लेला
‘बाबा’.. इथपासन ू ते मल ु ीचं लग्न ठर यापासन ू रोज ‘बोलता बोलता ठसका लागला
बाकी काही नाही..’ असं
हणणारा ‘बाबा’!
हणन ू डो यात पाणी आलं,
बाळाकडे पाहून वेडा होऊन नाचणारा ‘बाबा’, ऑिफसम ये अितशय कडक असलेला, पण घरी शाळा-शाळा खेळताना मुली या हातचा धपाटा आनंदाने खाणारा ‘बाबा’, रात्री उिशरा घरी आ यावर मुलां या केसातून हात िफरवत एकटाच
बोलणारा ‘बाबा’, मुलांबरोबर फटाके उडवताना पु हा एकदा लहान होणारा ‘बाबा’, कामािनिम त घरापासून दरू राहूनही दर रिववारी काही तासांसाठी धडपडत घरी येऊन मल ु ांना डोळे भ न बघणारा बाबा, िशकायला परदे शात गेले या मुलीशी वेब-कॅमवर ग पा मारताना ‘तू बारीक का वाटतेस गं? ितकडे खप ू त्रास होतोय का?’ हणत ‘नाही तर सरळ
परत ये भारतात’ असं सुचवणारा बाबा..
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३३
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० या सग या बाबांची ‘हाक’, यांची धडपड, किरअर, पैसा हे सारे सांभाळत मल ु ांबरोबर वेळ घालिव यासाठी ते करीत असलेला आटािपटा- हे सगळं सांगावसं वाटलं!
अशा प्र येक पु षाला ही बोच असते. जे हा िमत्र एकत्र जमतात, ते हा एकमेकांना खूप मनापासन ू सांगतात की,
‘थोडा आराम कर, मुलांबरोबर मजा कर’ कळतं, पण साधायचं कधी? कसं? ते कळत नाही. या गदीर्त धावताना आपलं
जगणं कुठे आप या हातात रा यलंय? माझा मल ु गा मला जसं
हणाला की, खप ू गमती आहे त मा याकडे, आता नको पैसे, तू घरी थांब.’ ..कुठे थांबायचं हे
मुलं सच ु वतात, पण आप यालाच समजत नाही. धावत राहतो आपण. आिण मनात ही भीतीही बाळगतो की, उ या
मुलं मोठी झा यावर गरज असेल यांना आपली?
अ व थ मनानं हे सगळं संदीप खरे शी बोललो. याचं आिण माझं नातं न सांगता तू मला उमगते सारे
हणजे -
कळतात तल ु ाही मौनातील इशारे दोघांत कशाला मग श दांचे बंध क यांचा चाले क यांशी संवाद.
असं आहे . यालाही हे सारे असंच, इतकंच ती तेने वाटत होतं आिण या यातला हळ या मनापासून किवता
िलिहली. मा या अ व थ अव थेतच चाल तयार झाली होती. द:ु खापेक्षाही उ िवग्नता, फ्र ट्रे शन मांडणारी ही चाल
आिण ते श द यांतन ू हे गाणं रिसकां या मनात खप ू खोलवर
जलं.
प्र येक िठकाणी वेगळे िक से, वेग या प्रितिक्रया.. कायर्क्रमात छोटी-छोटी मुल-ं मुली आप या बाबांना रडताना पाहून सु न झाली. कोणी ‘मा या बाबाला का रडवलंस’ हणून आम यावर िचडली. सासरी गेले या मुलींनी ‘बाबा गाणं
ऐकलंत?' हणत फोन केले. सग यां या प्रितिक्रया तुटक्या, हळ या आिण दख ु र्या..
हे गाणं मुलांनी बाबांसाठी ऐकलं आिण बाबांनी मुलांसाठी, आिण बाबां या बाबांसाठीही. हे गाणं िजतकं बाबाचं,
िततकंच ते आज या नोकरी- यवसाय करणार्या आईचंसद्ध ु ा..
प्र येक िठकाणी गा यावर वेगळे िक से, वेगळी प्रितिक्रया.. सग या िततक्याच हळ या, दख ु र्या.. (इथे वाढू शकतं!!) आ हीही घरापासून दरू -दरू पुन: पु हा हे गाणं गातो आिण जखम रोज भळभळते. रोज ठरिवतो की, या मिह यात थोडं नीट िनयोजन करायचं. मुलांबरोबर कराय या अनेक गो टी घोळतात, पण बघता बघता हा मिहना सरकतो..
मग
वत:लाच पुढ या मिह याचं वचन.. हे चुकतंय, ते समजतं, पटतं. जे ठरवतो, ते हातून घडत नाही, यासारखी
दस ु री बोच नाही. थोडं थांबायला हवंय. वेग कमी करायला हवाय.. पण िनदान हे जमेपयर्ंत तरी
वत:ला टोचून टोचून रोज गायलाच हवं..
‘असा गेलो आहे बाळा पुरा अडकून ह ली तुला झोपेतच पाहतो द ु न
असा कसा बाबा दे व लेकराला दे तो? लवकर जातो आिण उिशरानं येतो..
सांगायची आहे मा या सानु या फुला
दमले या बाबाची या कहाणी तुला..
- डॉ. सलील कुलकणीर्
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३४
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१०
नोकर्या ि टल अथॉिरटी ऑफ इंिडयाम ये १८० जागा ि टल अथॉिरटी ऑफ इंिडयाम ये प्रिशक्षणाथीर्
य.ु ऑपरे टर/टे िक्निशयन-अटडंट (१३० जागा), ऑपरे टर कम
टे िक्निशयन (५० जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख ४ ऑक्टोबर २०१० आहे .
अिधक मािहती www.sail.co.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . यासंबंधीची जािहरात दै . टाइ स ऑफ इंिडयाम ये
िद. ८ स टबर २०१० रोजी प्रिसद्ध झाली आहे .
पेशल क्लास रे वे ऍप्रेि टस परीक्षे वारे ४४ जागांसाठी भरती
कद्रीय लोकसेवा आयोगामाफर्त
पेशल क्लास रे वे ऍप्रेि टस परीक्षा घे यात येणार आहे . या पदा या एकूण ४४
जागा भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख २७ स टबर २०१० आहे . सिव तर जािहरात ए
लॉयमट यज ू या २८-३ स टबर २०१० या अंकात आली आहे .
इंडो ितबेट सीमा सुरक्षा दलात १७१ जागा
इंडो ितबेट सीमा सुरक्षा दलात कॉ
टे बल/पायोिनअर (१७१ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे . अजर् कर याची
शेवटची तारीख १७ स टबर २०१० आहे . सिव तर जािहरात ए
लॉयमट यज ू या २८-३ स टबर २०१० या अंकात
आली आहे . अिधक मािहती www.itbp.gov.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . सट्रल बँक ऑफ इंिडयाम ये १० जागा
सट्रल बँक ऑफ इंिडयाम ये मुख्य यव थापक-फॉरे ि सक (१ जागा), मुख्य यव थापक - चौकशी (१ जागा), विर ठ यव थापक-िडटे िक्ट ह (२ जागा), संरक्षण बँिकं ग स लागार (३ जागा), फ्रॉड इ हे ि टगेशन ऑिफसर (१ जागा),
िबझनेस डे हलपमट ऑिफसर (२ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे . अजर् कर याची शेवटची तारीख २९ स टबर ं ीची जािहरात २०१० आहे . अिधक मािहती www.centralbankofindia.co.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . यासंबध
दै . टाइ स ऑफ इंिडयाम ये िद. ८ स टबर २०१० रोजी प्रिसद्ध झाली आहे . को हापूर िज हा पिरषदे त वै यकीय अिधकार्यां या १० जागा
को हापूर िज हा पिरषदे त वै यकीय अिधकारी (१० जागा) हे पद कंत्राटी त वावर भर यात येणार आहे . अजर्
कर याची शेवटची तारीख २० स टबर २०१० आहे . यासंबंधीची सिव तर मािहती http://ese.mah.nic.in या संकेत थळावर उपल ध आहे .
चांदा येथील इंिडयन ऑडर्न स फॅक्टरीत २४१ जागा
चांदा येथील इंिडयन ऑडर्न स फॅक्टरीत एक्झािमनर (६३ जागा), िफटर-जनरल मेकॉिनक (१० जागा), िफटर-ऑटो/
इलेिक्ट्रक (९ जागा), िफटर- ऑटो (२ जागा), मॅशन (११ जागा), एसएमड
यू/वे डर (४ जागा), टनर्र (२ जागा), डांगर
िबि डंग वकर्र (१४० जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् जािहरात प्रिसद्ध झा यापासून ३ आठवडय़ा या आत करावेत. सिव तर जािहरात ए
लॉयमट
यज ू या २८-३ स टबर २०१० या अंकात आली आहे .
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३५
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० यूिक्लयर पावर काप रे शन ऑफ इंिडयाम ये ३७ जागा
यूिक्लयर पावर काप रे शन ऑफ इंिडयाम ये टायपडरी ट्रे नी /सायंिटिफक अिस टं ट (१२ जागा), टायपडरी ट्रे नी/
टे िक्निशयन (२५ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख २० स टबर २०१० आहे .
अिधक मािहती www.npcil.nic.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . सिव तर जािहरात ए स टबर २०१० या अंकात आली आहे .
लॉयमट
यज ू या २८-३
वामी रामानंद तीथर् िव यापीठात १७ जागा <¬b>
नांदेड येथील
वामी रामानंद तीथर् मराठवाडा िव यापीठात िविवध िवषयां या सहायक प्रा यापक (१७ जागा) हे पद
भर यात येणार आहे . अजर् कर याची शेवटची तारीख २१ स टबर २०१० आहे . यासंबध ं ीची सिव तर मािहती http:// www.maharashtra.gov.in/ या संकेत थळावर उपि थत आहे . मुंबई पोटर् ट्र टम ये २१ जागा<¬b>
मुंबई पोटर् ट्र टम ये निसर्ंग िस टर (३ जागा), एक्सरे टे िक्निशयन (२ जागा), लॅ बोरे टरी टे िक्निशयन (२ जागा), यु.
िफिजओथेरिप ट (१ जागा), ि हटीएमएस ऑपरे टर (७ जागा), य.ु इंिजिनअर (६ जागा) ही पदे भर यात येणार
आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख २० स टबर २०१० आहे . भारतीय अ न महामंडळात सहायका या १९३ जागा
भारतीय अ न महामंडळात सहायक- सवर्साधारण (९३ जागा), सहायक-अकाउं ट (१८ जागा), सहायक-क्वािलटी कंट्रोल (८२ जागा ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् जािहरात प्रिसद्ध झा यापासन ू ३० िदवसा या आत करावेत. अिधक
मािहती http://specialtest.in/fci या संकेत थळावर िमळे ल. सिव तर जािहरात ए २०१० या अंकात आली आहे .
लॉयमट
यज ू या २१-२७ ऑग ट
अंबरनाथ येथील मिशन टूल प्रोटोटाईप फॅक्टरीत १ जागा
संरक्षण मंत्रालया या अंबरनाथ (ठाणे) येथील मिशन टूल प्रोटोटाईप फॅक्टरीत िफटर (१ जागा) हे पद भर यात
येणार आहे . अजर् ए
लॉयमट
यूजम ये जािहरात प्रिसद्ध झा यापासून २१ िदवसात करावेत. यासंबध ं ीची सिव तर
जािहरात दै . लोकस ताम ये िद. ६ स टबर २०१० रोजी प्रिसद्ध झाली आहे .
भेलम ये अिधकारी पदा या १४०० जागा
भारत हे वी ईलेिक्ट्रक स िलिमटे ड (भेल) म ये प्रिशक्षणाथीर् अिभयंता (६०० जागा), प्रिशक्षणाथीर् सप ु र हायजर (८००
जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख २० स टबर २०१० आहे . अिधक मािहती
http://careers.bhel.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . सिव तर जािहरात दै . टाइ स ऑफ इंिडयाम ये िद. १ स टबर २०१० रोजी आली आहे .
खडकी येथील इंिडयन ऑडर्न स फॅक्टरीत २४१ जागा
खडकी (िज. पण ु े) येथील इंिडयन ऑडर्न स फॅक्टरीत एओसीपी (६२ जागा), िफटर-जनरल मेकॉिनक (२४ जागा), बॉयलर अटडंट (१ जागा), इलेिक्ट्रिशयन (१५ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् जािहरात प्रिसद्ध
झा यापासून २१ िदवसा या आत करावेत. सिव तर जािहरात ए आली आहे .
लॉयमट
माय मराठी सं था, मंुबई.
यूज या २८-३ स टबर २०१० या अंकात
पान. - ३६
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० अंबरनाथ (ठाणे) इंिडयन ऑडर्न स फॅक्टरीम ये २०० जागा
अंबरनाथ (ठाणे) इंिडयन ऑडर्न स फॅक्टरीज येथे बॉयलर अटे डट ं (६ जागा), इलेिक्ट्रिशयन (१५ जागा), इलेक्ट्रो लेटर (१२ जागा), मिशिन ट (३९ जागा), मो डर/फाऊंड्रीमन (५९ जागा), िफटर इलेिक्ट्रिशयन/इलेक्ट्रॉिनक्स मेकॉिनक (१५
जागा), िफटर जनरल (२१ जागा), िमलराईट (१७ जागा), टनर्र (६ जागा), वे डर (१० जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् ए
लॉयमट
ं ीची सिव तर यज ू म ये जािहरात प्रिसद्ध झा यापासन ू २१ िदवसात करावेत. यासंबध
जािहरात दै . लोकस ताम ये िद. ४ स टबर २०१० रोजी प्रिसद्ध झाली आहे . कॅनरा बँकेत १८७ जागा
कॅनरा बँकेत िवभागीय यव थापक-सीए (३ जागा), िवभागीय यव थापक-एचआर लँ िनंग अँड डे हलपमट (१ जागा), िवभागीय यव थापक-तांित्रक (५ जागा), विर ठ यव थापक-तांित्रक (१७ जागा), यव थापक-तांित्रक (३
जागा), कृषी यवसाय िवपणन अिधकारी (१० जागा), कॉ
यट ु र प्रोग्रामर (७ जागा), डाटाबेस ऍडिमिन ट्रे टर (१
जागा), फायनाि सयल अनॉिल ट (१ जागा), किन ठ अथर्तज्ञ (१४ जागा), िवधी अिधकारी (५५ जागा), नेटवकर्
ऍडिमिन ट्रे टर (७ जागा), राजभाषा अिधकारी (५ जागा), सुरक्षा अिधकारी (१५ जागा), एसएमई माकिटंग ऑिफसर
(१० जागा), िसि टम इंिजिनअर (१ जागा), टे िक्नकल िफ ड ऑिफसर (२३ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर्
कर याची शेवटची तारीख २० स टबर २०१० आहे . अिधक मािहत http://www.canarabank.com या संकेत थळावर उपल ध आहे .
महारा ट्र रा य िव युत िवतरण कंपनीत २८ जागा
महारा ट्र रा य िव यत ु िवतरण कंपनीत सहायक सर यव थापक-एचआर (४ जागा), विर ठ यव थापक-एचआर (२
जागा), यव थापक-एचआर (६ जागा), उप यव थापक-एचआर प्रिशक्षणाथीर् (१ जागा), डे युटी चीफ इंडि ट्रयल
िरलेक्शन ऑिफसर (१ जागा), इंडि ट्रयल िरलेक्शन /वे फेअर ऑिफसर (७ जागा), उपमख् ु य दक्षता अिधकारी (१
जागा), उपमुख्य सुरक्षा अिधकारी (१ जागा), सहायक मुख्य सुरक्षा अिधकारी (२ जागा), किन ठ सुरक्षा अिधकारी (३
जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख ११ स टबर २०१० आहे . अिधक मािहती http://www.mahatransco.in/ या संकेत थळावर उपल ध आहे .
भारत इलेक्ट्रॉिनक्स िलिमटे डम ये अिभयं यां या ५५ जागा
भारत इलेक्ट्रॉिनक्स िलिमटे डम ये इलेक्ट्रॉिनक्स आिण संगणक अिभयंता (५५ जागा) हे पद भर यात येणार आहे . अजर् जािहरात प्रिसद्ध झा यापासून १४ िदवसा या आत करावे. अिधक मािहती. www.bel-india.com या
संकेत थळावर उपल ध आहे . सिव तर जािहरात दै . टाइ स ऑफ इंिडयाम ये िद. १ स टबर २०१० रोजी आली आहे . रा ट्रीय समुद्री िवज्ञान सं थेत १५ जागा
मंब ु ई येथील रा ट्रीय समद्र ु ी िवज्ञान सं थेत प्रक प सहायक (१५ जागा) हे पद भर यात येणार आहे . या पदासाठी थेट मुलाखती िद. १५ स टबर व १६ स टबर २०१० रोजी होणार आहे त. अिधक मािहती www.nio.org या संकेत थळावर
उपल ध आहे . यासंबध ं ीची जािहरात दै . लोकस ताम ये िद. १ स टबर २०१० रोजी प्रिसद्ध झाली आहे .
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३७
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० ठाणे िज हा ग्रामीण िवकास यंत्रणेत ४ जागा
ठाणे येथील िज हा ग्रामीण िवकास यंत्रणेत उपअिभयंता (१ जागा), सहायक प्रक प अिधकारी (१ जागा), तांित्रक सहायक (१ जागा), िलिपक टं कलेखक (१ जागा) ही पदे करार त वावर भर यात येणार आहे त. या पदा या थेट मुलाखती िद. ४ स टबर २०१० रोजी होणार आहे त. यासंबंधीची अिधक मािहती http://ese.mah.nic.in या
संकेत थळावर उपल ध आहे .
बह ु ई महानगर पािलकेत िव लेषकाची १ जागा ृ मंब
बहृ मुंबई महानगर पािलके या आरोग्य खा यात महानगरपािलका िव लेषक (१ जागा) हे पद भर यात येणार आहे .
अजर् कर याची शेवटची तारीख ५ ऑक्ट बर २०१० आहे . यासंबध ं ीची जािहरात दै . सामनाम ये िद. १ स टबर २०१० रोजी प्रिसद्ध झाली आहे .
बह ृ मुंबई महानगरपािलकेत प्रक पग्र तांसाठी १९६ जागा
बह ृ मुंबई महानगरपािलकेत बह ृ मुंबई महानगरपािलके या प्रक पग्र तांसाठी पु ष कामगार (१८१ जागा), मिहला -
आया (१५ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख १९ स टबर २०१० आहे . यासंबंधीची जािहरात दै . लोकमतम ये िद. ३० ऑग ट २०१० रोजी प्रिसद्ध झाली आहे .
कृषी िवभागात िविवध पदांसाठी भरती
महारा ट्र शासना या कृषी िवभागा माफर्त राबिव यात येणार्या रा या या कृषी िव तार कायर्क्रमांना िव तारिवषयक
सुधारणाकिरता सहा य (आ मा) या योजनेअंतगर्त रा य सम वयक, संगणक आज्ञावली
परे षक, तालक ु ा तंत्रज्ञान
यव थापक, िवषय िवशेषज्ञ ही पदे कंत्राटी त वावर भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख १३
स टबर २०१० आहे . अिधक मािहती www.mahaagri.gov.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . यासंबध ं ीची जािहरात दै . लोकस ताम ये िद. २८ ऑग ट २०१० रोजी प्रिसद्ध झाली आहे .
डाक िवभागात डाक सहायक/छाननी सहायका या १०१३ जागा
भारतीय डाक िवभागा या महारा ट्र आिण गोवा पिरमंडळात डाक सहायक/छाननी सहायक (१०१३ जागा) हे पद
भर यात येणार आहे . अजर् कर याची शेवटीची तारीख ५ ऑक्टोबर २०१० पयर्ंत आहे . अजर् व इतर सिव तर मािहती सवर् मख् ु य टपाल कायार्लयात उपल ध आहे त. यासंबंधीची जािहरात दै . महारा ट्र टाइ सम ये िद. २० ऑग ट २०१०
रोजी प्रिसद्ध झाली आहे . भारतीय
भारतीय
टे ट बँकेत अिधकारी पदा या १८३ जागा टे ट बँकेत
पेशािल ट अिधकारी पदा या १८३ जागा भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची
तारीख २५ स टबर २०१० आहे . यासंबंधीची सिव तर मािहती http://sbi.co.in/ या संकेत थळावर उपल ध आहे .
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३८
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० महाजनकोम ये २४५ जागा
महारा ट्र रा य वीज िनिमर्ती मंडळात महा यव थापक- िव त व लेखा (१ जागा), सह मख् ु य लेखा अिधकारी (२
जागा), उपमुख्य लेखा अिधकारी (३ जागा), लेखा अिधकारी (८ जागा), िवभागीय लेखापाल (१८ जागा), सहसंचालकएचआर (१ जागा), ए टॉि लशमट ऑिफसर (२ जागा), डे युटी ए टॉि लशमट ऑिफसर (२ जागा), सहायक पस नेल
ऑिफसर (३ जागा), ए टॉि लशमट सप ु िरटडंट (१ जागा), मख् ु य िलिपक (१ जागा), टे नो टायिप ट (१ जागा),
दरू वनी चालक (३ जागा), िसि टम अनॉिल ट (१ जागा), उप कायर्कारी अिभयंता (२९ जागा), सहायक अिभयंता
(१६९ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख ३० स टबर २०१० आहे . यासंबंधीची अिधक मािहती http://www.mahagenco.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . ं ाठी १२ जागा म य रे वेम ये खेळाडूस
म य रे वेम ये क्रीडा कोटय़ात ग्रुप सी म ये १२ जागा भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख १४ स टबर २०१० आहे . यासंबंधीची जािहरात ए
लॉयमट
यज ू या १४-२० ऑग ट २०१० या अंकात आली आहे .
कद्र शासना या अणू ऊजार् िवभागात ३९ जागा
कद्र शासना या अणु ऊजार् िवभागात तांित्रक अिधकारी/अिभयंता (३९ जागा) हे पद भर यात येणार आहे . अजर् कर याची शेवटची तारीख १५ स टबर २०१० आहे . यासंबंधीची जािहरात ए
२०१० या अंकात आली आहे .
लॉयमट
यज ू या १४-२० ऑग ट
युनायटे ड बँक ऑफ इंिडयाम ये प्रोबेशनरी िलिपका या ७०० जागा
यन ु ायटे ड बँक ऑफ इंिडयाम ये प्रोबेशनरी िलिपक (७०० जागा) हे पद भर यात येणार आहे . ऑनलाईन अजर्
कर याची शेवटची तारीख २२ स टबर २०१० आहे . अिधक मािहती व अजर् http://www.unitedbankofindia.com या
संकेत थळावर उपल ध आहे . यासंबध ं ीची जािहरात ए आहे .
लॉयमट
यज ू या १४-२० ऑग ट २०१० या अंकात आली
िवशाखापट्टणम ने हल डॉकयाडर्म ये १६९ जागा
िवशाखापट्टणम येथील ने हल डॉकयाडर्म ये ड्रेसमन (१६९ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् जािहरात प्रिसद्ध
झा यापासन ं ीची जािहरात ए ू ३० िदवसा या आत करावेत. यासंबध अंकात आली आहे .
लॉयमट
यज ू या १४-२० ऑग ट २०१० या
िसंधुदग ु र् िज हािधकारी कायार्लयात तलाठी पदा या २३ जागा
िसंधुदग ु र् िज हािधकारी कायार्लयात तलाठी (२३ जागा) हे पद भर यात येणार आहे . अजर् कर याची शेवटची तारीख
२ स टबर २०१० पयर्ंत आहे . अजर् अ यक्ष, सद य सिचव, िज हा िनवड सिमती तथा िज हािधकारी, िसंधुदग ु ,र् िज हा मुख्यालय, िसंधुदग ु र् नगरी येथे पाठवावेत.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ३९
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० िमरा भाईंदर महानगरपािलकेत ५० जागा िमरा भाईंदर महानगरपािलकेत सब टे शन ऑिफसर (९ जागा), िलिडंग फायरमन (१० जागा), ड्राय हर ऑपरे टर (१२ जागा), फायरमन (३ जागा), पिरसेिवका (१ जागा), अिधपिरचािरका (८ जागा), प्रयोगशाळा तंत्रज्ञ (१ जागा), कंपाऊंडर/औषध िनमार्ता (१ जागा), प्रसिवका (३ जागा), प्रयोगशाळा सहायक (१ जागा), समाज िवकास अिधकारी (१ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख १६ स टबर २०१० आहे . सिव तर जािहरात दै . मब ुं ई िमत्रम ये िद. १७ ऑग ट २०१० रोजी प्रिसद्ध झाली आहे . अिधक मािहती www.mbmc.gov.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . महापारे षणम ये २८ जागा महारा ट्र रा य िव युत पारे षण कंपनीत सहायक महा यव थापक-मानव संसाधन (४ जागा), विर ठ यवसाथापकमानव संसाधन (२ जागा), यव थापक-मानव संसाधन (६ जागा), उप यव थापक-मानव संसाधन (१ जागा), उपमुख्य औ योिगक संबध ं अिधकारी (१ जागा), औ योिगक संबंध/क याण अिधकारी (७ जागा), उपमख् ु य दक्षता अिधकारी (१ जागा), उपमख् ु य सरु क्षा अिधकारी (१ जागा), सहा यक मख् ु य सरु क्षा अिधकारी/सहायक मख् ु य सरु क्षा अिधकारी (२ जागा), किन ठ सरु क्षा अिधकारी (३ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख ११ स टबर २०१० आहे . अिधक मािहती www.mahatransco.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . ने हल आमार्मट डेपोम ये २३ जागा िवशाखापट्टणम येथील ने हल आमार्मट डेपो येथे चाजर्मन (३ जागा), सहायक
टोअरिकपर (१२ जागा), ऍ युिनशन
मेकॉिनक (८ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् जािहरात प्रिसद्ध झा यापासन ू ४० िदवसा या आत करावेत. यासंबध ं ीची जािहरात ए
लॉयमट
यज ू या ३१ जुलै ते ६ ऑग ट २०१०
या अंकात आली आहे .
कद्रीय कृषी संशोधन सं थेत ३१ जागा कद्रीय कृषी संशोधन सं थेत िविवध पदां या एकूण ३१ जागा भर यात येणार आहे त. अजर् जािहरात प्रिसद्ध झा यापासून ४५ िदवसात करावेत. यासंबध ं ीची जािहरात ए
लॉयमट
यज ू या २४-३० जुलै २०१०
या अंकात आली
आहे . अिधक मािहती www.cari.res.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . इंडो ितबेट बॉडर्र पोलीस फोसर्म ये कॉ
टे बल या ८५० जागा
इंडो ितबेट बॉडर्र पोलीस फोसर्म ये कॉ
टे बल-जनरल डय़ुटी (८५० जागा) हे पद भर यात येणार आहे . अजर्
कर याची शेवटची तारीख २२ स टबर २०१० आहे . अिधक मािहती www.itbpolice.nic.in या संकेत थळावर उपल ध आहे . यासंबंधीची जािहरात दै . लोकस ताम ये िद. २५ जुलै २०१० प्रिसद्ध झाली आहे . पॉवर फायना स काप रे शनम ये १५ जागा
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ४०
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० पॉवर फायना स काप रे शनम ये यव थापक-टे िक्निशयन (१ जागा), उप यव थापक (६ जागा), सहायक
यव थापक (८ जागा) ही पदे भर यात येणार आहे त. अजर् कर याची शेवटची तारीख ९ ऑक्टोबर २०१० आहे .
अिधक मािहती http://pfcindia.com या संकेत थळावर उपल ध आहे . मािहतीचा ोत - महा यज ू .
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ४१
ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१०
ll
ेयावली ll
आपले संपादिकय मंडळ -
·
·
आप या
प्रितिक्रया
ी. सागर रांजणकर , संपादक,
ी. अवधत ू कामत, सद य.
emasik.maimarathisanstha@gmail.com या ई-मेल प यावर अव य
पाठवा यात ही िवनंती. ईमािसकाची मोफत प्रत िमळिव यासाठी आम या संकेत थळास भेट दे ऊन आपले न दवा.
ईमािसक हे माय मराठीचे ई-प्रकाशन असुन ते मोफत िवतिरत कर यात येते. ई-मािसकात प्रिस द कर यात आलेले लेखांमधील मत लेखांमधील मत लेखकांचे वैयिक्तक मत असुन सं था
या मतांशी सहमत
असेलच असे नाही. अिधक मािहती किरता www.maimarathi.org या आम या संकेत थळास भेट
यावी ही
िवनंती.
माय मराठी सं था भारतीय सहकारी कायदा १८६० व भारतीय पि लक ट्र ट कायदा १९५० अंतगर्त न दणीकॄत सं था माय मराठी सं थेचे सद य व ि वकार याकिरता येथे िक्लक करा.
माय मराठी सं था, मंुबई.
पान. - ४२