Menaxhimi i stresit

LENDA : EDUKIM FIZIK, SPORTE DHE SHENDET MESUES DHE TRAINER: MAJLINDA LEKA

STRESI DHE MENAXHIMI I TIJ (Material për mësues dhe nxënës të rritur)

NJOHURITE DO NA NDIHMOJNE TE MENAXHOJME MARDHENIET E SHUMFISHTA NE JETE

Të dashur kolegë STRESI DHE STRESORËT që e shkaktojnë atë, janë të pranishëm çdo ditë në jetën tonë.

Jo vetëm të rriturit por edhe fëmijët në mosha të ndryshme, jetojnë strese të ndryshme. Nxënësit përballen me një sërë stresesh që lidhen: me vlerësimet në shkollë, provimet, presionet në shtëpi, konfliktet me miqtë etj.  Shkaqe të ndryshme gjatë rritjes së individit, si dhe faktorët psiko-socialë, si ankthi, fobitë, ndryshimet e humorit dhe përjetimet emocionale ndikojnë në cilësinë e jetës. Ka disa faktorë individualë dhe kolektivë që dëmtojnë jetën e shëndetshme.  Njohuritë rreth kësaj teme do na ndihmojnë në mardhëniet me veten, kolegët, familjarët dhe nxënësit tanë. 

ÇFARE ESHTE STRESI? STRESI është mënyra si reagon trupi dhe mendja jonë ndaj stimujve të jashtëm fizikë, mendorë dhe emocionalë. Stresi zhvillohet në situata të ndryshme pozitive dhe negative.  Për pasojë kemi stres pozitiv (kur keni një festë, ditëlindje, udhëtim familjar, një ndeshje të sapofituar, takim me një partner etj.) dhe stres negativ (kur përfshiheni në situata konfliktuale, dhunë familjare, humbje të personave të dashur, provime, ndarje nga partneri etj.). 

STRESI ËSHTË MBROJTJA NATYRALE E TRUPIT KUNDËR RREZIKUT.  



Nën efektin e stresit trupi prodhon hormone dhe e përgatit organizmin për të shmangur ose për të përballuar rrezikun.

Kjo njihet si mekanizmi “lufto ose fluturo (humbet kontaktin me realitetin)”. Kur ballafaqohemi me një sfidë, një pjesë e përgjigjes së trupit tonë është fizike. Trupi aktivizon burime të brendshme për të na mbrojtur nga rreziku imediat, duke na përgatitur për të qëndruar dhe për të luftuar, ose për t’u larguar sa më shpejt që të jetë e mundur.

Trupi prodhon sasi më të mëdha të kimikateve kortizol, adrenalinë dhe noradrenalinë. Këto shkaktojnë një rritje të ritmit të zemrës, gatishmëri më të lartë të muskujve, djersitje dhe vigjilencë. Të gjithë këta faktorë përmirësojnë aftësinë për t’iu përgjigjur një situate të rrezikshme ose sfiduese.

KUSH QUHEN STRESORE? 

 

Faktorët e mjedisit që shkaktojnë reagim quhen stresorë (burim stresi). Këtu përfshihen: zhurmat, sjellja agresive e personave që na rrethojnë, ardhja e një makine me shpejtësi, momente të frikshme në filma, apo situata të ngjashme.

Sa më shumë stres që përjetojmë, aq më shumë reagojmë duke nxitur mekanizmat tanë mbrojtës. Psh. Kur jemi para një aktiviteti sportiv të rëndësishëm, nga stresi i tepërt mund të kemi 2 anët e medaljes.

Nga njëra anë na nxit të japim maksimumin dhe arrijmë rezultate të larta, por nga ana tjetër mund të kemi ulje të funksioneve fizike dhe fiziologjike që çojnë në humbje të garës.

ÇFARË NDODH GJATË STRESIT? 





Stresi kryesisht: rrit presionin e gjakut dhe ritmin e pulsit, frymëmarrja bëhet më e shpejtë, sistemi i tretjes ngadalësohet, zvogëlohet aktiviteti imun, muskujt bëhen të tensionuar dhe fillojnë çrregullimet e gjumit dhe humorit.

Stresi ngadalëson funksionet normale trupore, siç janë sistemet e tretjes dhe imunitetit. Ai shkakton dhimbje stomaku dhe të gjitha energjitë mund të përqendrohen në frymëmarrje të shpejtë, rritje e tensionit të gjakut, rritje e vigjilencës dhe reagim i shpejtë i muskujve.

Mënyra sesi reagojmë ndaj një situate të vështirë ndikon në përjetimin e nivelit të stresit duke përdorur më me efikasitet mekanizmat mbrojtës. Stresorët prekin individët në mënyra të ndryshme.

SHKAQET E STRESIT Ne jemi unik dhe, për këtë arsye, reagojmë ndryshe ndaj situatave stresuese. Ajo që është stresuese për një person, mund të mos jetë e tillë për një tjetër.  Shkaqet madhore që gjenerojnë stres janë: konflikti, presioni dhe frustacioni, dhuna, vetëvlerësimi i ulët etj.

Ngjarjet e përbashkëta të jetës si i rritur që mund të shkaktojnë stres përfshijnë: çështjet e shkollës ose punës; mungesa e kohës ose e parave; humbja e një të afërmi; problemet familjare; sëmundjet; ndryshimi i shtëpisë apo qytetit; marrëdhëniet; martesa apo divorci. 

STRES Stresi shkaktohet edhe nga: humbja e një ndeshjeje; qëndrimi në trafik të rënduar ose frika nga një aksident; frika se nuk do të kesh sukses në garë apo ndeshje; frika nga krimi apo problemet me fqinjët, shtatzënia dhe prindërimi, humbja e shtatzënisë, zhurmat e tepruara, mbipopullimi dhe ndotja, pasiguria ose pritja e një rezultati të rëndësishëm.  Ka edhe raste kur nuk ka ndonjë shkak të identifikueshëm si stresor. Disa njerëz përjetojnë stres të vazhdueshëm pas një ngjarjeje traumatike, të tilla si një aksident ose një lloj abuzimi.  Kjo njihet si çrregullimi i stresit post-traumatik (PTSD). 

LLOJET E STRESIT 







Janë tre lloje stresi të njohur, të cilët kërkojnë nivel të ndryshëm menaxhimi.

1. Stresi akut. Ky lloj i stresit është afatshkurtër dhe është mënyra më e zakonshme në të cilën përjetohet stresi. Stresi akut shpesh shkaktohet nga të menduarit rreth presioneve të ngjarjeve që kanë ndodhur së fundmi, ose kërkesave në të ardhmen e afërt.

Psh.nëse nx. kohët e fundit është përfshirë në një debat me shokët e skuadrës apo trajnerin, apo mësuesin, që ka shkaktuar mërzitje, mund të ndjejnë stresin akut. Ky lloj stresi do të zvogëlohet ose largohet sapo debati të zgjidhet.

Efektet afatshkurtra përfshijnë dhimbje koke dhe stomaku, si dhe shqetësim të vazhdueshëm.

STRES AKUT EPISODIK Një person me shumë angazhime dhe organizim të dobët mund të gjejë veten duke shfaqur simptoma episodike të stresit. Këto përfshijnë një tendencë për të qenë nervoz dhe të tensionuar.  Individët, të cilët shqetësohen shumë në mënyrë konstante, mund të gjejnë veten përballë këtij lloji të stresit. o Ky lloj i stresit mund të çojë gjithashtu në presionin e lartë të gjakut dhe sëmundjet e zemrës. o Kanë ndodhur raste të vdekjes së lojtarëve në fushën e lojës si pasojë e një ngarkese të lartë emocionale. 

STRESI KRONIK Ky është lloji më i dëmshëm i stresit dhe zgjat për një periudhë më të gjatë.  Varfëria e vazhdueshme, një familje jofunksionale, ose dështime apo mosarritje të njëpasnjëshme mund të shkaktojnë stres kronik. Kjo ndodh kur një person nuk sheh një rrugë shpëtimi nga shkaku i stresit dhe ndalon së kërkuari një zgjidhje.  Njerëzit me stres kronik kanë të ngjarë të kenë një krizë përfundimtare, e cila mund të çojë në veprime vetë dëmtuese, veprime të dhunshme ndaj të tjerëve, atak në zemër dhe goditje në tru. 

IDENTIFIKIMI I STRESIT, EFEKTET FIZIKE E EMOCIONALE TË TIJ Identifikimi i stresit mund të bëhet nga vetë personi që e mbart atë pasi ndjen simptomat emocionale e fizike, por edhe nga bashkëmoshatarët dhe mësuesit, të cilët mund të shohin ndryshime në sjellje, reagime të forta emocionale gjatë komunikimit në mjedis shkollor.  Efektet fizike të stresit përfshijnë: djersitje, dhimbje në shpinë ose gjoks, dhimbje ose spazma muskulore, këputje, dhimbje koke, sëmundje të zemrës, presion të lartë të gjakut, imunitet i ulët kundër sëmundjeve, dhimbje muskulore, tronditje nervore, mpirje, vështirësi për të fjetur dhe qëndruar në gjumë, stomak të trazuar. 

Efektet emocionale përfshijnë: zemërim, ankth, lodhje nervore, çështjet e përqendrimit, depresion, një ndjenjë pasigurie, harresë, nervozizëm, ngrënie e thonjve, shqetësim, trishtim.  Sjelljet e lidhura me stresin përfshijnë: nevoja e pakontrolluar për ushqim (të hahet shumë ose shumë pak), shpërthime të papritura të zemërimit, abuzim me drogën dhe alkoolin, konsum i lartë i duhanit, mbyllja sociale, qarje të shpeshta, probleme në marrëdhëniet ndërpersonale. 

TEKNIKAT PËR SHMANGIEN E EFEKTEVE TË STRESIT 1. Aktiviteti fizik dhe sporti.  Studimet kanë treguar se stërvitja mund të përmirësojë gjendjen mendore dhe fizike të një personi. Përveç lirimit të endorfinës në tru, aktiviteti fizik ndihmon në relaksimin e muskujve dhe lehtësimin e tensionit në trup.

Veprimtaritë rekreative janë ideale për uljen e nivelit të stresit.  2. Meditimi, masazhi dhe joga.  Ato mund të ndihmojnë për të menaxhuar situatën.

Teknikat e frymëmarrjes dhe relaksimit mund të reduktojnë shqetësimin dhe ndihmojnë të relaksoheni. 

3. Reduktimi i marrjes së alkoolit, drogës dhe kafeinës.  Këto substanca konsumohen nga individi i stresuar me qëllim reduktimin e shqetësimeve, por ndërkohë ato japin efekt të kundërt në organizëm. Ato krijojnë varësi edhe pasi situata stresuese ka përfunduar dhe mund të bëhen shkak për sëmundje të tjera.  4. Ushqimi.  Një dietë e shëndetshme dhe e ekuilibruar me shumë fruta dhe perime ndihmon në ruajtjen e sistemit imunitar në kohë stresi. Ushqyerja e varfër në “fast food” apo me ushqime frigoriferike dhe pije energjike do të shtojë simptomat e stresit dhe shkaktojë probleme shëndetësore. 

 

 



5. Vendosja e prioriteteve. Këshilloni nx. se: Duhet organizuar lista e detyrave, për të parë se çfarë është më e rëndësishmja. Të fokusohen tek ajo që kanë arritur në fund të ditës, në vend të asaj që kishin vënë objektiv. Me rëndësi është të jenë të bindur që po bëjnë progres.

6. Menaxhimi i kohës.

Marrja e kohës së duhur çdo ditë, për veten. Duhet organizuar jeta dhe aktiviteti, për t’u çlodhur dhe për të ndjekur interesat.

Zotërimi i aftësisë së menaxhimit të kohës do lejojë vendosjen e një ekuilibër të shëndetshëm në punë dhe në jetë. Duke e menaxhuar kohën, mund të zvogëlohen shenjat e para të stresit, si nervozizmi i vazhdueshëm, lodhja kronike, vështirësia në përqendrim dhe harresa.

 

 

7. Ndarja e shqetësimit me të tjerët.

Duke folur me familjen, miqtë, nx. me mësuesit, rreth mendimeve dhe shqetësimeve, do lehtësoheni dhe mund të kuptoni se nuk jeni “i vetmi/ e vetmja” që i përjetoni në një mënyrë apo një tjetër problemet sidomos të kësaj moshe.

8. Pranoni shqetësimet.

Evidentimi i simptomave të stresit te vetja është hapi i parë për të ndërmarrë veprimet e duhura. Ata që përjetojnë stresin e punës ose të shkollës, për shkak të orëve të gjata apo ngarkesës mësimore, mund të kenë nevojë të “bëjnë një hap prapa”. Është koha të bëni një bilanc të arritjeve. Nëse ky bilanc është pozitiv, jeni në rrugën e duhur.

9. Identifikoni elementët që ju japin pozitivitet.  Shumica e njerëzve zhvillojnë disa veprimtari që i ndihmojnë të relaksohen, të tilla si veprimtari rekreative (leximi i një libri, dëgjimi i muzikës ose kalimi i kohës me një mik apo me një kafshë shtëpiake etj.), palestra, ecja, sportet.  10. Krijimi i grupit mbështetës. Psh. aderimi i nx.në ekipe sportive brenda shkollës dhe jashtë saj.

Miqësitë që krijohen dhe zhvillohen në këto aktivitete sportive janë mbështetje në rastet kur nx. kanë shqetësime apo problematika.

Ndani shqetësimin me ta dhe mirëprisni dhe jepni këshilla. Një mjek, një psikolog ose punonjës social i shkollës shpesh mund të ndihmojë, p.sh. përmes trajnimit për menaxhimin e stresit me kurse zhvillimi personal ose seanca individuale dhe në grup. 

P.S. Mësuesit nuk mund t'i largojnë të gjithë këta stresorë, por ata mund të ndihmojnë në krijimin e një mjedisi të sigurt në klasë, të rehatshëm e të qetë, duke minimizuar stresin dhe favorizuar mësimnxënien.  Të gjitha lëndët, por sidomos mësuesit e edukimit fizik kanë mundësinë e realizimit të krijimit të një atmosfere të këndëshme në klasë. Tashmë kjo lëndë ka si qëllim argëtimin dhe edukimin e lëvizjeve dhe të cilësive nëpërmjet lojës. Implementimi i metodave të reja do ti jepte kësaj lënde vlefshmëri të madhe. SUKSESE!!! 