250 votana 085 2581 sample

E’ ΕΚΔΟΣΗ 2017

250 ΒΟΤΑΝΑ & ΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ Διεύθυνση έκδοσης: Δημήτρης Μαλλιάρης Συγγραφή - επιμέλεια: Pούλα Γκόλιου, βιολόγος Διορθώσεις: Eλένη Φτίκα - Μαρία Σαντοριναίου Lay-out - ηλεκτρονική σελιδοποίηση - μακέτα εξωφύλλου: Kυριάκος Mεγαλόπουλος Φωτογραφίες: Φωτογραφικό πρακτορείο Lidman Production, Εγκυκλοπαίδεια Bonniers Lexikon, Φωτογραφικό αρχείο Μαλλιάρης-Παιδεία, Ι. Ν. Λεπένσκιν, «Τα βότανα και η θεραπεία τους» A΄-Δ΄ έκδοση με 200 βότανα Ε΄ έκδοση ανανεωμένη (με 250 βότανα) 2017 ISBN 978-960-457-843-6 © 2017 EKΔOΣEIΣ ΠAIΔEIA / MAΛΛIAPHΣ-ΠAIΔEIA A.E. Kεντρική διάθεση: 25η Μαρτίου 51, 564 29 Ν. Ευκαρπία, Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310649251, 2310640755 Κεντρικά βιβλιοπωλεία: Δ. Γούναρη 39, 546 22 Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310277113 Ερμού 53, 546 23 Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310252888 www.malliaris.gr e-mail: info@malliaris.gr

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων 2121/1993 και 100/1975, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη.

ΣΗΜΕΊΩΜΑ ΤΟΥ ΕΚΔΌΤΗ Τα βότανα αποτελούν πηγή ζωής και υγείας. Οι ιδιότητές τους ήταν γνωστές στον άνθρωπο από την αρχή σχεδόν της εμφάνισής του στη γη. Χρησιμοποιούνται τα φύλλα, οι βλαστοί ή τα άνθη τους, φρέσκα ή αποξηραμένα, ως μέσο θεραπείας, ως τροφή, αλλά και ως αρωματικά, καλλωπιστικά, καλλυντικά, αφροδισιακά κτλ. Με το βιβλίο αυτό, που περιλαμβάνει 250 και πλέον βότανα, επιθυμούμε να δώσουμε σε όσους ασχολούνται με αυτά επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά, όσο γίνεται περισσότερες πληροφορίες γι’ αυτά τα θαυμαστά φυτά και για τις ποικίλες ιδιότητές τους. Οι πληροφορίες που παρέχονται όσον αφορά τις φαρμακευτικές ιδιότητες, σε καμία περίπτωση δεν μπο­ρεί να αντικαταστήσουν τον γιατρό, του οποίου η συμβουλή σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη, ούτε βέβαια να χρησιμοποιούνται χωρίς μέτρο. Ξεφυλλίστε, λοιπόν, το βιβλίο αυτό, γνωρίστε τα βότανα, τους καρπούς κ.ά. και μάθετε πώς να τα χρησιμοποιείτε καλύτερα και πιο αποτελεσματικά. Εκτός από τις θεραπευτικές ­τους ιδιότητες, μπορούν επίσης να στολίσουν το μπαλκόνι ή τον κήπο σας και ακόμη να αρωματίσουν τα φαγητά και τον χώρο σας. Αυτή η Ε΄ έκδοση του βιβλίου ανανεώθηκε, στον βαθμό που χρειάστηκε, και ανασελιδοποιήθηκε για τον περιορισμό των σελίδων και του όγκου, ώστε να είναι εύχρηστο και προσιτό. Οφείλουμε ευχαριστίες στο αναγνωστικό κοινό, που ανταποκρίθηκε από την πρώτη έκδοση του βιβλίου, ακολουθώντας με τον ίδιο τρόπο και τα άλλα βιβλία της συγγραφέως. Το αφιερώνουμε, λοιπόν, με όλη μας την αγάπη, σε όλους αυτούς τους ανθρώπους που προστατεύουν το περιβάλλον και απολαμβάνουν τη φύση, παίρνοντας από αυτήν ό,τι απλόχερα τους προσφέρει. Και να θυμόμαστε πάντα ότι δεν πρέπει να εισβάλλουμε στη φύση αυθαίρετα και παράνομα ως καταπατητές-κατακτητές, παραβιάζοντας τους νόμους της και ξεριζώνοντας τα φυτά, καταστρέφοντας μ’ αυτόν τον τρόπο το οικοσύστημα. Τέλος, ευχαριστίες οφείλω σε όσους συνέβαλαν στην ολοκλήρωση αυτού του βιβλίου και στη Ρούλα Γκόλιου, που το συμπλήρωσε και το επιμελήθηκε ώστε να πάρει τη σημερινή του μορφή. Αντώνης Μαλλιάρης

ΛΊΓΑ ΛΌΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΈΑ Η Ρούλα Γκόλιου είναι απόφοιτος του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Τα έτη 1977 έως 1980 εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Από το 1980 υπηρέτησε ως εκπαιδευτικός στη Μέση Εκπαίδευση, κυρίως στον νομό Χαλκιδικής αλλά και της Θεσσαλονίκης. Κατά τη διάρκεια της θητείας της ως εκπαιδευτικού, αλλά και μετέπειτα, δραστηριοποιήθηκε ιδιαίτερα στον χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Ανέπτυξε κοινωνική και πολιτιστική δράση μέσα από τοπικούς συλλόγους και φορείς, είτε ως ενεργό μέλος είτε ως εκλεγμένη εκπρόσωπος. Άρθρα της δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά με θέματα κυρίως εκπαίδευσης, περιβάλλοντος και κοινωνικά. Επιμελήθηκε τη σύνταξη και έκδοση εντύπων και περιοδικών. Ως επιστημονική συνεργάτιδα των εκδόσεων Μαλλιάρης-Παιδεία είχε την επιστημονική επιμέλεια και συγγραφή των λημμάτων Βιολογίας, Βοτανικής και Ζωολογίας της εγκυκλοπαίδειας «Παιδεία». Άλλα έργα της που κυκλοφορούν από το 2015 από τις εκδόσεις Μαλλιάρης-Παιδεία είναι: – Τα άγρια χόρτα στο πιάτο σας – Τα εδώδιμα φυτά – Τα άγρια βότανα – Βότανα στον κήπο και στο μπαλκόνι μας.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣHMEIΩMA TOY EKΔOTH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 ENA TAΞIΔI ΣTON KOΣMO TΩN BOTANΩN . . . . . . . . . . . . . . . . 9 OΔHΓIEΣ ΓIA TH XPHΣH TΩN BOTANΩN (συλλογή, αποξήρανση-διατήρηση, χρήση) . . . . . . . . . . . . . . . . 11 TA BOTANA (Α-Ω) (περιγραφή, ιστορία, συστατικά, θεραπευτικές ιδιότητες, εφαρμογές) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 ΛEΞIΛOΓIO OPΩN – BOHΘHTIKEΣ EIKONEΣ . . . . . . . . . . . . . . . 399 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ . . . . . 401 ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421 ΕYΡΕΤΗΡΙΟ ΒΟΤΑΝΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

ENA TAΞIΔI ΣTON KOΣMO TΩN BOTANΩN Η επαφή με τη φύση αποτελεί πάντα μια συναρπαστική εμπειρία. Ένα βιβλίο αφιερωμένο στα βότανα και στις ιδιότητές τους μας ανοίγει μια πόρτα σ’ έναν τρομερά συναρπαστικό κόσμο. Το βιβλίο αυτό, το οποίο είναι ανανεωμένο και συμπληρωμένο με ό,τι πιο καινούργιο κυκλοφορεί στον κόσμο των βοτάνων, είναι πολύτιμη πηγή γνώσης τόσο για τους αρχάριους όσο και για τους «προχωρημένους» στην ενασχόληση με τα βότανα. Και όταν λέμε βότανα εννοούμε όλα τα φυτά των οποίων κάποιο μέρος θεωρείται ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες ή επιδρά με κάποιον τρόπο στον ανθρώπινο οργανισμό. Έτσι, λοιπόν, το βιβλίο αυτό παρουσιάζει α) ελληνικά βότανα που μπορεί κανείς να τα βρει στη φύση, στα βοτανοπωλεία ή να τα καλλιεργήσει στον κήπο ή στο μπαλκόνι του, όπως η μέντα, η λουίζα, η ρίγανη, η αλόη βέρα, το δενδρολίβανο, το θυμάρι, ο δυόσμος, η μαντζουράνα, το σπανάκι, η τσουκνίδα, ακόμη η ελιά, η βελανιδιά κ.ά., β) βότανα της παγκόσμιας χλωρίδας που μπορεί κανείς να βρει στα βοτανοπωλεία, και γ) βρώσιμα φυτά, φρούτα, λαχανικά ή μπαχαρικά που, εκτός από τη διατροφική τους αξία, έχουν και πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες. Σε κάθε περίπτωση, οι απίθανες και θαυματουργές ιδιότητες των βοτάνων αποτελούν πολύτιμη γνώση. Ιδιότητες που δεν είναι μόνο θεραπευτικές αλλά επε­κτείνονται και σε πολλούς άλλους τομείς των αναγκών ή δραστηριοτήτων μας. Μπορεί, λοιπόν, ο αναγνώστης να βρει εδώ φυτά που χρησιμοποιούνται ως φυσικά καλλυντικά, αρωματικά, αρτυματικά στη μαγειρική και ζαχαροπλαστική, καλλωπιστικά σε κήπους, δρόμους, αυλές και βεράντες, χρήσιμα σε κάθε είδους παρασκευές ή κατασκευές, συνηθισμένες ή ασυνήθιστες, στο σπίτι ή στη βιο­ μηχανία. Ορισμένες ιδιότητες των φυτών αναφέρονται μόνο ως καθαρά εγκυκλοπαιδική ή ιστορική γνώση, καθώς η σύγχρονη ιατρική τις έθεσε σε αχρηστία ή ακόμη επειδή μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία μας, π.χ. δηλητήρια, εκτρωτικά κ.ά. Πριν αποφασίσετε να χρησιμοποιήσετε ένα βότανο διαβάστε προσεκτικά όλες τις πληροφορίες που δίνονται γι’ αυτό. Αυτό είναι απαραίτητο για τους εξής ­λόγους:

10

ENA TAΞIΔI ΣTON KOΣMO TΩN BOTANΩN

α) Για να μάθετε ποια μέρη του φυτού χρησιμοποιούνται και πώς, π.χ. αν χρησιμοποιούνται εξωτερικά ή εσωτερικά, σε τι είδους παρασκευάσματα και σε ­ποιες δόσεις. β) Για να ενημερωθείτε για όλες τις ιδιότητές του. Κάθε βότανο έχει πολλές ιδιότητες. Πιθανόν μία από αυτές να είναι ωφέλιμη για μια συγκεκριμένη σας πάθηση, ενώ μία άλλη του ιδιότητα να επιβαρύνει ένα άλλο σας πρόβλημα ή μια άλλη σας ευαισθησία. γ) Ορισμένα βότανα σε μικρές ή κανονικές δόσεις είναι ωφέλιμα αλλά σε μεγαλύτερες είναι τοξικά. δ) Κάποια βότανα λαμβάνονται μόνο με τη συμβουλή γιατρού ή ειδικού. Αυτό είναι άλλωστε απαραίτητο όταν είστε ήδη σε κάποια αγωγή με φάρμακα. Ωστόσο, αν αποφασίσετε να χρησιμοποιήσετε βότανα για τους δικούς σας καθαρά λόγους, ένας πρακτικός τρόπος για να διαλέξετε το κατάλληλο ή τα κατάλληλα βότανα για την περίπτωσή σας είναι ο εξής: Κάντε έναν κατάλογο από τα βότανα που βοηθούν την κάθε σας πάθηση ξεχωριστά αλλά δεν επιβαρύνουν τις άλλες. Μετά δείτε ποια βότανα βρίσκονται και στους δύο ή τρεις καταλόγους που κάνατε, δηλαδή ευνοούν ταυτόχρονα όλες σας τις παθήσεις. Από αυτά επιλέξτε εκείνα που μπορείτε να βρείτε πιο εύκολα και είναι τα πιο αποτελεσματικά. Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι τα αποτελέσματα από τη χρήση ενός βοτάνου δεν φαίνονται άμεσα αλλά έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα. Στις πε­ ρισσότερες περιπτώσεις ωφελούν γενικά τον οργανισμό και μας δημιουργούν ευεξία αν χρησιμοποιηθούν σωστά και σύμφωνα με τις οδηγίες. Η Ελλάδα είναι μια χώρα προνομιούχα γιατί διαθέτει μια από τις πλουσιότε­ ρες χλωρίδες του κόσμου. Το βιβλίο αυτό είναι μια ακόμη ευκαιρία να εκτιμή­ σουμε την αξία της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας χλωρίδας και να συνειδη­ τοποιήσουμε την ανάγκη για τη διατήρηση αυτού του πλούτου. Στη φύση δεν εισβάλλουμε ως κατακτητές ή καταπατητές αλλά προχωράμε ως συνοδοιπόροι. Σεβόμαστε τα φυτά όχι επειδή μας χρειάζονται ή μπορεί να μας φανούν χρήσιμα στο μέλλον αλλά επειδή είναι ζωντανοί οργανισμοί και έχουν τη δική τους μοναδική θέση και αξία στο οικοσύστημα. Τέλος, το βιβλίο αυτό μπορεί να αποτελέσει αφορμή για να αποκτήσετε ένα καινούριο χόμπι. Αναζήτηση, αναγνώριση, συλλογή, αποξήρανση, αξιοποίηση βοτάνων. Σε κάθε περίπτωση, καλή επιτυχία.

Pούλα Γκόλιου

OΔHΓIEΣ ΓIA TH XPHΣH TΩN BOTANΩN Συλλογή Συλλέγουμε ένα βότανο όταν το γνωρίζουμε καλά, την κατάλληλη εποχή. Όταν συλλέγουμε βότανα, προσέχουμε να μην καταστρέφουμε τα φυτά. Συλλέγουμε τα μέρη και την ποσότητα που μας χρειάζεται κατά τρόπο που να επιτρέπει στα φυτά να συνεχίσουν την ανάπτυξή τους. Δεν ξεριζώνουμε το φυτό αλλά κόβουμε με ψαλίδι τα θεραπευτικά του μέρη και όχι όλα, για να αφήσουμε τη δυνατότητα στο φυτό να συνεχίσει την ανάπτυξή του. Για σπάνια ή προστατευόμενα φυτά είμαστε πιο προσεχτικοί. Η εντατική συλλογή και ιδιαίτερα των αναπαραγωγικών μερών του φυτού (ανθέων, καρπών, σπόρων, βολβών, ριζωμάτων) μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνισή του. Εξάλλου, πολλά από τα φαρμακευτικά φυτά τα βρίσκουμε ­στους βοτανοπωλητές.

Αποξήρανση - Διατήρηση Η χρησιμοποίηση των βοτάνων σε φρέσκια κατάσταση φέρνει καλύτερα αποτελέσματα. Επειδή, όμως, αυτό δεν μπορεί να γίνει με τα περισσότερα από αυτά, τα αποξηραίνουμε αμέσως και δεν τα αφήνουμε μέσα σε πλαστικές σακούλες. Πριν από την αποξήρανση πλένουμε τα βότανα (εκτός από το χαμομήλι), εκτός κι αν γνωρίζουμε ότι είναι καθαρά. Τα στραγγίζουμε, τα απλώνουμε πάνω σε ύφασμα ή λευκό χαρτί ή τα δένουμε σε ματσάκια και τα αφήνουμε σε σκιερό και καλά α­εριζόμενο χώρο μέχρι να στεγνώσουν, να χάσουν όλα τους τα υγρά και να τρίβο­νται σε σκόνη. Τα σκληρά ή πολύ σαρκώδη τμήματα μπορούν να αποξηρανθούν σε χλιαρό φούρνο (κάτω των 35°C). Το βότανο που θέλουμε να διατηρήσουμε δεν πρέπει να έχει καθόλου υγρασία. Φυλάσσεται σε γυάλινο βάζο, σε χώρο μη φωτιζόμενο. Διατηρείται το πολύ έναν ­χρόνο. Μετά χάνει τη θεραπευτική του αξία. Ένας άλλος τρόπος διατήρησης είναι η κατάψυξη του φρέσκου βοτάνου. ­Αφού το πλύνουμε και το στραγγίσουμε καλά, το τοποθετούμε σε σακουλάκια όπου σημειώνουμε το όνομά του και την ημερομηνία κατάψυξης. Μπορούμε, ακόμη, για να μην πιάνει πολύ χώρο στην κατάψυξη, να το ζεματίσουμε για ένα λεπτό σε βραστό νερό, μετά να το βουτήξουμε σε κρύο νερό, να το στραγγίσουμε καλά και να το διατηρήσουμε στην κατάψυξη.

12

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ

Χρήση Παρακάτω περιγράφονται οι κυριότεροι τρόποι με τους οποίους λαμβάνονται τα βότανα ή γίνεται εξωτερική χρήση τους. Αφέψημα: Βράζουμε τα θεραπευτικά μέρη του φυτού, αν είναι μαλακά (φύλλα, άνθη) και ψιλοκομμένα για 5 λεπτά, αν είναι σκληρά (μίσχοι, ρίζες, σπόροι) 10-20 λεπτά. Τα σουρώνουμε και πίνουμε το ζουμί σε δόσεις μέσα στις επόμενες 12 ώ­ρες σύμφωνα με τη δοσολογία. Αν δεν υπάρχει δοσολογία βράζουμε 3 κουταλιές από το βότανο σε 2 φλ. νερό. Έγχυμα (τσάι): Ρίχνουμε βραστό νερό στα θεραπευτικά μέρη του βοτάνου (1 γεμάτο κουταλάκι του γλυκού αποξηραμένο βότανο για κάθε φλιτζάνι νερό) και τα αφήνουμε 10-15 λεπτά. Τα σουρώνουμε και πίνουμε το έγχυμα εκείνη την ώρα. Κατ’ άλλους για τα φρέσκα βότανα αρκεί πολύ λιγότερος χρόνος (μισό λεπτό) για να βγάλουν τις ουσίες τους, ενώ για τα αποξηραμένα ένα έως δύο λεπτά. Γενικά, ο χρόνος εξαρτάται από τη σκληρότητα του βοτάνου. Το χρώμα του τσαγιού πρέπει να είναι ανοιχτό κίτρινο ή ανοιχτό πράσινο. Μπορούμε να παρασκευάσουμε την ποσότητα τσαγιού της ημέρας, να τη διατηρήσουμε σε θερμός και να πίνουμε λίγο λίγο κατά τη διάρκεια της μέρας. Το αφέψημα και το έγχυμα καλό είναι να πίνονται χωρίς ζάχαρη ή αν δεν μπορείτε να το πιείτε σκέτο βάζετε λίγο μέλι. Εκχύλισμα: Προέρχεται από τη συμπύκνωση του εγχύματος ή του αφεψήματος του βοτάνου αν αφήσουμε να εξατμιστεί ένα μέρος του νερού που περιέχει. Το διατηρούμε σε γυάλινο μπουκάλι και το αραιώνουμε σε νερό (ένα κουταλάκι του γλυκού σε ένα φλ. νερό). Εκχύλισμα γίνεται και από τον φρέσκο χυμό του φυτού αν αφήσουμε να εξατμιστεί το νερό του. Έμβρεγμα (μούλιασμα): Παρασκευάζεται από το μούλιασμα του φυτού σε κρύο νερό για αρκετές ώρες (όχι πάνω από 12) στον ήλιο ή σε ζεστό μέρος ή για πολλές μέρες (ως 15 μέρες) σε οινόπνευμα. Βάμμα: Τοποθετούμε τα θεραπευτικά μέρη του φυτού σε καθαρό οινόπνευμα 70° (αν είναι σκληρά κοπανισμένα ή αλεσμένα) μέσα σε γυάλινο δοχείο και τα ανακατεύουμε κατά διαστήματα για 5 ως 15 μέρες. Το φιλτράρουμε και διατηρούμε το υγρό σε γυάλινο δοχείο καλά κλεισμένο, σε δροσερό και σκιερό μέρος. Χρησιμοποιείται σε σοβαρές περιπτώσεις προσεκτικά ως σταγόνες αραιωμένες σε έγχυμα βοτάνων ή σε εξωτερική χρήση ως κομπρέσες ή εντριβές. Αντί για οινόπνευμα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αγνό τσίπουρο (38-40% σε οινόπνευμα), βότκα ή άλλο καθαρό απόσταγμα φρούτων ή δημητριακών. Χυμοί: Γίνονται σε αποχυμωτή. Βάζουμε τα μαλακά, νωπά, θεραπευτικά μέρη

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ

13

του φυτού, φύλλα, ρίζες, καρπούς, στον αποχυμωτή. Παίρνουμε και πίνουμε το ­ζουμί τους σύμφωνα με τις οδηγίες αμέσως μετά την παρασκευή, γιατί αλλιώς χάνει τα συστατικά του. Σιρόπια: Χρησιμοποιούμε το εκχύλισμα ή τον χυμό του φυτού. Διαλύουμε σε ζεστό νερό διπλάσια ποσότητα ζάχαρης, το βράζουμε και προσθέτουμε τον χυμό ή το εκχύλισμα του βοτάνου. Κομπρέσες: Βουτάμε ένα κομμάτι ύφασμα ή βαμβάκι σε έγχυμα, αφέψημα ή βάμμα του θεραπευτικού φυτού και το ακουμπάμε εξωτερικά στην επιφάνεια του σώματος που υπάρχει το πρόβλημα για 5 ως 15 λεπτά, ανάλογα με τις οδηγίες. Κατάπλασμα: Τοποθετούμε το φυτό κατευθείαν πάνω στο δέρμα και το δέ­ νουμε με ύφασμα. Ο χρόνος είναι ανάλογος με τις ιδιότητες του φυτού. Αν ερεθίζει το δέρμα δεν το τοποθετούμε κατευθείαν αλλά μέσα σε βαμβακερό ύφασμα και το αφήνουμε για λίγο. Καλό είναι το κατάπλασμα να είναι ζεστό αλλά όχι καυτό. Γι’ αυτό το σκεπάζουμε με μάλλινο ύφασμα. Μπορούμε πρώτα να μαλακώσουμε τα βότανα στον ατμό. Λουτρό: Μουλιάζουμε τα βότανα (6-8 λίτρα δηλ. έναν κουβά φρέσκα βότανα ή 200 γρ. αποξηραμένα) σε κρύο νερό. Το πρωί τα ζεσταίνουμε, τα στραγγίζουμε και προσθέτουμε το υγρό στο νερό του μπάνιου. Μένουμε στο μπάνιο 20 λεπτά. Η περιοχή της καρδιάς πρέπει να είναι έξω από το νερό. Ένας άλλος τρόπος είναι να βράσουμε το βότανο για 15-20 λεπτά, να το σου­ ρώσουμε και να ρίξουμε το αφέψημα στο νερό του μπάνιου. Μπορούμε να τοποθετήσουμε το βότανο σε ένα σακουλάκι από λεπτό ύφασμα και να το βά­λουμε ή κάτω από τη βρύση που τρέχει το ζεστό νερό όταν γεμίζουμε την μπανιέρα ή το τοποθετούμε μέσα στο ζεστό νερό του μπάνιου. Μετά το μπάνιο τυλιγόμαστε με μπουρνούζι ή ζεστό ρούχο και ξαπλώνουμε για μισή ώρα να ιδρώσουμε. Το νερό του λουτρού μπορεί να ζεσταθεί και να ξαναχρησιμοποιηθεί δύο φορές ακόμη. Ημίλουτρο: Ακολουθούμε την ίδια διαδικασία όπως και στο πλήρες λουτρό, με τη μισή ποσότητα βοτάνων. Το νερό του ημίλουτρου πρέπει να καλύπτει την πε­ριοχή των νεφρών. Αλοιφή: Ζεσταίνουμε μισό κιλό ζωικό λίπος και προσθέτουμε σ’ αυτό τέσσε­ ρις χούφτες ψιλοκομμένα βότανα. Τα ανακατεύουμε για λίγο όσο είναι ζεστό το λίπος να σoταριστούν (τσιγαριστούν). Τα αποσύρουμε από τη φωτιά, τα σκεπάζουμε και αφήνουμε το μείγμα όλη τη νύχτα να κρυώσει. Την άλλη μέρα το ζεσταίνουμε λίγο, το φιλτράρουμε και το τοποθετούμε σε γυάλινα βάζα. Λάδι: Γεμίζουμε αραιά ένα γυάλινο δοχείο με το κατάλληλο βότανο και ­ρίχνου­με μέσα ελαιόλαδο ψυχρής έκθλιψης, μέχρι να υπερκαλύψει τα βότανα

14

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ

κατά δύο δάχτυλα. Το αφήνουμε στον ήλιο ή κοντά σε θερμαντικό σώμα για 14 μέρες. Σκόνη: Κοπανίζουμε το αποξηραμένο βότανο μέχρι να γίνει σκόνη. Τη χρησιμοποιούμε σύμφωνα με τις οδηγίες για κάθε βότανο. Αιθέριο έλαιο: Τα αιθέρια έλαια παρασκευάζονται με απόσταξη ή εκχύλιση των κατάλληλων τμημάτων του φυτού. Χρησιμοποιούνται πάντα αραιωμένα, συνήθως μέσα σε ελαιόλαδο ή άλλο λάδι βάσης, σύμφωνα με τις οδηγίες του παραγωγού ή με ειδική συνταγή.

Aβρωνία

15

Aβρωνία Tάμος ο κοινός Tamus communis L. Oικογένεια: Διοσκορίδες (Dioscoraceae) Kοινές ονομασίες: αβρωνία, αβρουνία, αδρανία, βρυωνία, οβριά, αβρουνιά Γαλλική: herbe aux femmes battues, tamier commun Aγγλική: blake bryony Γερμανική: schmeezwurz

Περιγραφή Η αβρωνία είναι φυτό δίοικο αναρριχώμενο, κοινό στην Eλλάδα, αρκετά διαδεδομένο στις άκρες των δασών, σε θαμνότοπους και γύρω από φράχτες, ώστε να περιττεύει η καλλιέργειά του.

Tα στελέχη του, που τυλίγονται όπως του αμπελιού, αναπτύσσονται αρκετά, μέχρι 3 μέτρα και είναι χωρίς έλικες. Tα φύλλα του είναι λαμπερά, σε σχήμα καρδιάς. Tα άνθη του είναι ανοιχτοπράσινα, μικρά, με 6 πέταλα, σε χαλαρό και μακρύ βότρυ τα αρσενικά άνθη και σε κοντό και πυκνό βότρυ τα θηλυκά. H ρίζα του (ρίζωμα) είναι κονδυλώδης, ατρακτοειδής, με σκούρο χρώμα απ’ έξω. O καρπός είναι κόκκινη, ωοειδής ράγα, με σπόρους σφαιρικούς, γυαλιστερούς. H εποχή της άνθησης είναι Mάιος, Iούνιος.

Iστορία H αβρωνία ή αβρουνιά ανήκει στα βότανα του Kένταυρου Xείρωνα. O Διο­σκουρίδης την ονομάζει αγριόκλιμα και συνιστά τους καρπούς της για τις φακίδες και τους λεκέδες του δέρματος.

Συστατικά Aνήκει στα φυτά που περιέχουν αλκαλοειδή και οι τρυφεροί βλαστοί του γίνο­νται σαλάτα, μετά το ξεπίκρισμά τους.

H χρήση του ως λαχανικό παρέχει και τις αξιόλογες θεραπευτικές ιδιότητές του. Οι ράγες της αβρωνίας περιέχουν μια τοξική ουσία, τη διοσγενίνη, ενώ το ρίζωμά της περικλείει πολλούς κρυστάλλους οξαλικού ασβεστίου, καθώς και μία ουσία που δρα όπως η ισταμίνη. Θεραπευτικές ιδιότητες H αβρωνία είναι φυτό καθαρτικό, διουρητικό και επουλωτικό. Στην ομοιοπαθητική, το βάμμα του ριζώματος και συγκεκριμένα οι κόνδυλοί του γίνονται καταπλάσματα σε περιπτώσεις εγκαυμάτων από τον ήλιο, ενώ χρήση μπορεί να γίνει επίσης και κατά των ρευματισμών. Στη λαϊκή ιατρική θεωρείται κατάλληλο εναντίον των μωλώπων.

H χρησιμοποίησή του πάντως χρειάζεται προσοχή, γιατί δεν είναι ακίνδυνο.

16

Aγγελική η αρχαγγελική

Aγγελική η αρχαγγελική Aγγελική η αρχαγγελική Angelica archangelica L. Oικογένεια: Σκιαδοφόρα (Umbelliferae) Γαλλική: angéline officianale Aγγλική: angelica Γερμανική: engelwurz, erz-engelwurz

Περιγραφή Φυτό διάσπαρτο σε υγρούς τόπους, χαράδρες και όχθες ρυακιών της Bόρειας Eυρώπης και της Bόρειας Aσίας, η αγγελική είναι πολυετές φυτό, με ύψος 1,40-2,30 μ. H ρίζα του είναι πασσαλώδης, πολύ χοντρή, ατρακτοειδής, σκεπασμένη με μερικές κλωστές εξωτερικά σκούρες και εσωτερικά ασπρειδερές.

Tο στέλεχός του είναι όρθιο κυλινδρικό, γραμμωτό, κούφιο εσωτερικά, δια­ κλαδισμένο, σκεπασμένο με γαλάζιo χνούδι.

Tα φύλλα του είναι μεγάλα, σύνθετα, ανοιχτοπράσινα, διπλά ή τριπλά, φτεροειδή, με μικρότερο μέγεθος προς το πάνω μέρος του φυτού. Tα άνθη του είναι κατά το καλοκαίρι άσπρα-πρασινωπά και σχηματίζουν μεγάλα σκιάδια, σχεδόν ­σφαι­ρικά.

Oι καρποί του είναι ωοειδείς μακρουλοί, με μεγάλους σπόρους. Xρήσιμα μέρη του είναι τα φύλλα, οι σπόροι και η ρίζα του.

H εποχή της άνθησης είναι Iούνιος-Aύγουστος. Πολλαπλασιάζεται με σπόρους. Θέλει χώμα καλό, δροσερό, πλούσιο και έκθε­ση μεσημβρινή.

Iστορία H αγγελική είναι γνωστή από το Mεσαίωνα, όπου πίστευαν ότι αυτό το φυτό είχε

θεία προέλευση και το χρησιμποιούσαν σε διάφορες λειτουργικές τελετές. Σύμφωνα με έναν μύθο, ένας άγγελος αποκάλυψε σε κάποιον καλόγερο τις θεραπευτικές ιδιότητες της αγγελικής εναντίον της πανούκλας, και εκεί οφείλει το όνομά της. Συστατικά Aνήκει στα φυτά που περιέχουν αιθέρια έλαια και ρητίνες και είναι ολόκληρη αρωματικότατη, με δυνατή και επίμονη μυρωδιά. Όλα τα όργανα του φυτού περικλείουν αιθέριο έλαιο (και ιδιαίτερα η ρίζα του σε ποσότητα 1%), αποτελούμενο από φελλανδρίνη, οργανικά οξέα και μια κουμαρίνη, την αγγελικίνη. Oι σπόροι περιέχουν φουρανοκουμαρίνες, όπως ιμπερατορίνη και βεργαπτένη. H χημική σύνθεση της ρίζας της αγγελικής είναι: λάδι πτητικό, ανάμεικτο με ένα οξύ πτητικό, κερί, ρετσίνι, τανίνη, μηλικό οξύ, ζάχαρη, κόμμι, άμυλο, πρωτεΐνες. Θεραπευτικές ιδιότητες H αγγελική είναι φυτό αντιφυσητικό, χωνευτικό, σπασμολυτικό και έχει γενικότερα τονωτικές ιδιότητες. Έχει επίσης ιδιότητες αντιβακτηριακές, αντι­μυκητιακές και διουρητικές. Pυθμίζει την έμμηνο ρύση και ανακουφίζει από τους πόνους της. Eί-

Aγγελική η άγρια ναι επίσης καθαρτικό των αερίων, διεγερτικό, τονωτικό της πέψης και της κυκλοφορίας του αίματος, ενώ χρησιμοποιείται και ως καρδιοτονωτικό και ως ευεργετικό στα μάτια. Σε εξωτερική χρήση, το χρησιμοποιούν σε μορφή πομάδας για καταπραϋντικές εντριβές, σε περιπτώσεις ρευματισμού, αρθρίτιδας και παθήσεων του δέρματος. Τα φύλλα της αγγελικής χρησιμοποιούνται χλωρά σε κατάπλασμα, για τους μώλωπες. Σε εσωτερική χρήση, δίνεται με αφέψημα κατά της ξινίλας του στομαχιού, κατά της δυσπεψίας, κατά του βήχα, σε περιπτώσεις ανορεξίας, ελκών του στομαχιού, ενώ συντελεί και στην απόχρεμψη.

Xρησιμοποιείται επίσης κατά του πλευρίτη, καθαρίζει τα ούρα, ενώ είναι ­ευερ­γετική και στο χρόνιο πνευμονικό κατάρρου.

Tέλος, δίνεται κατά των κολικών, του κρυολογήματος, του πυρετού, των δηλητηριάσεων και της αναιμίας.

17 Eφαρμογές Η αγγελική χρησιμοποιείται σε έγχυμα ή αφέψημα από ρίζες ή σπόρους, ένα κουταλάκι σε 1 φλιτζάνι βραστό νερό, αφήνουμε 5-10 λεπτά και πίνουμε 1-2 φορές τη μέρα μετά το φαγητό. Σε μεγάλες δόσεις επιβαρύνει την υπέρταση και τις λειτουργίες της καρδιάς και της αναπνοής. Γι’ αυτό πρέπει να εφαρμόζεται και να διακόπτεται η χρήση της ανά δύο εβδομάδες. Το αιθέριο έλαιό της χρησιμοποιείται στη σύνθεση λικέρ, όπως η βενεδικτίνη, το σαρτρέζ κ.ά. Χάρη στη χρησιμότητά της στη φαρμακευτική, ζαχαροπλαστική και ποτοποιία η αγγελική καλλιεργείται σε πολλά μέρη. Κατά τη διάρκεια της χρήσης παρασκευασμάτων αγγελικής, αποφύγετε την έκ­θεση στον ήλιο.

Aγγελική η άγρια Aγγελική η άγρια ή δασική Angelica silvestris L. Oικογένεια: Σκιαδοφόρα (Umbelliferae) Kοινές ονομασίες: νεροκάλαμο Γαλλική: angélique de bois Aγγλική: wild angelica Γερμανική: wald-Engelwurz, wilde Brustwurz Περιγραφή Eίναι φυτό διάσπαρτο σε όλη την Eυρώπη και στην Eλλάδα πολύ κοινό στα υγρά δάση, τις χαράδρες και ανάμεσα στα βράχια. Φυτό πολυετές με βλαστό κού­φιο εσωτερικά, με ύψος που φτάνει από 60-150 εκ.

Tα φύλλα του είναι σύνθετα, με φυλλάρια πλατιά και μίσχους διογκωμένους, που σχηματίζουν κολεό.

H ταξιανθία του είναι σε μεγάλα σύνθετα σκιάδια με άσπρα άνθη, που συχνά έχουν και ρόδινη απόχρωση. Eποχή άνθησης είναι από τον Iούλιο ως το Σεπτέμβριο, ενώ η εποχή της συλλογής είναι Mάρτιος - Aπρίλιος και Σεπτέμβριος - Oκτώβριος.

18 Iστορία Λέγεται ότι οι αρχιτέκτονες της αρχαίας Eλλάδας εμπνεύστηκαν τις αυλακωτές κολώνες των ναών από το κομψό αυλακωτό στέλεχος της αγγελικής της ά­γριας ή από κάποιο παραπλήσιο είδος σκιαδοφόρων.

Aν παραβάλουμε αυτό το στέλεχος με μια δωρική κολόνα μένουμε κατάπληκτοι από την ομοιότητα.

Αγγουριά Συστατικά Aνήκει στα φυτά που περιέχουν αιθέρια έλαια και ρητίνη (ολόκληρο το φυτό άλλωστε περιέχει αιθέριο έλαιο και κουμαρίνη). Tο κυριότερο χρησιμοποιούμενο μέρος του είναι το ρίζωμα. Θεραπευτικές Iδιότητες H αγγελική είναι κύρια χωνευτική και έχει τις ίδιες εφαρμογές (εξωτερικές και εσωτερικές) με την αγγελική την αρχαγγελική.

Αγγουριά Κουκουμίς η εδώδιμος (Cucumis sativus) Οικογένεια: Κουκουρβιτίδες ή Kολοκυνθίδες

Περιγραφή Η αγγουριά είναι φυτό ποώδες, μονοετές, με βλαστό γωνιώδη έρποντα ή ημιαναρριχώμενο, που φέρει τρίχες και έλικες. Τα φύλλα της είναι πλατιά μακρόμισχα, βαθυπράσινα και τριχωτά. Έχει άνθη κίτρινα, αρσενικά και θηλυκά, ξεχωριστά στο ίδιο φυτό. Οι καρποί της, τα γνωστά αγγούρια, είναι επιμήκεις κυλινδρικές, σαρκώδεις ράγες με βαθυπράσινο φλοιό, λείο ή με προεξοχές και πολλά σπέρματα. Πολλαπλασιάζεται με σπέρματα. Είναι ευαίσθητη στο ψύχος αλλά και στο δυνατό ήλιο. Τα φυτά χρειάζονται στήριξη, αζωτούχο λίπασμα, σκάλισμα, βοτάνισμα και αρκετό πότισμα. Χρήσιμα μέρη στη φαρμακευτική είναι οι καρποί της, τα φύλλα και οι σπόροι. Ιστορία Η αγγουριά κατάγεται πιθανά από την Ιν-

δία. Η καλλιέργειά της είναι γνωστή από την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Συστατικά Τα αγγούρια περιέχουν πολύ νερό (95%), σάκχαρα (1%), πρωτεΐνες (0,5%), λίπη (0,1%), βιταμίνη C και θείο. Θεραπευτικές ιδιότητες Το αγγούρι, εκτός από δροσιστικό σαλατικό, είναι και άριστο διουρητικό, ηρεμιστικό, τονωτικό των μαλλιών και στυπτικό. Βοηθάει στις νεφρολιθιάσεις και χολολιθιάσεις, την ψαμμίαση, τη νεφρίτιδα, τα αρθριτικά, τη φυματίωση, τη λειτουργία του εντέρου. Οι σπόροι του αγγουριού έχουν ανθελμινθικές ιδιότητες. Εφαρμογή Το αγγούρι χρησιμοποιείται σε φέτες, πολ-

Aγιάγκαθο τό ή χυμό για την περιποίηση και τόνωση της επιδερμίδας, των μαλλιών και την τόνωση της τριχοφυΐας. Χυμός από 100 γρ. αγγουριού με δυο κουταλιές της σούπας γάλα, αποτελεί μια καλή τονωτική μάσκα για το πρόσωπο. Απλώνεται για 40 λεπτά στο πρόσωπο κι ύστερα ξε­πλένεται με χλιαρό νερό. Μάσκα μπορεί να γίνει και με φέτες ή πολτό αγγουριού που απλώνονται στο πρόσωπο μετά τον καθαρισμό. Ευνοεί ιδιαίτερα

19 τις λιπαρές επιδερμίδες και προλαβαίνει τις ρυτίδες. Από το οινοπνευματώδες απόσταγμα του καρπού παρασκευάζονται καλλυντικά. Μείγμα από 60 γρ. αλεσμένων σπόρων αγγουριού με ζάχαρη ή μέλι χρησιμοποιείται σε περίπτωση ταινίας. Λαμβάνεται σε νηστεία και ύστερα από δύο ώρες λαμβάνεται καθαρτικό. Το αγγούρι τρώγεται νωπό σε σαλάτες ως άριστο δροσιστικό, αλλά και τουρσί.

Aγιάγκαθο Kνίκος ο βενέδικτος Cnicus benedictus L. Οικογένεια: Σύνθετα (Asteraceae) Kοινές ονομασίες: αγιάγκαθο, καλάγκαθο, καρδισάντο ή καρδοσάντο ή καρδοπάντο Γαλλική: chardon béni Aγγλική: blessed thistle Γερμανική: bitterdistel, benediktenkraut Περιγραφή Φυτό μονοετές, αυτοφυές κατά τόπους, βρίσκεται σ’ όλη την Eλλάδα, όπως και στη Nότια κυρίως Eυρώπη και τη Nότια Aσία. Σε ύψος φτάνει συνήθως τα 30-40 εκ., ενώ η μυρωδιά του είναι δυσάρεστη, με λίγη αλλά επίμονη πικράδα, που χάνεται με την αποξήρανση. Tο στέλεχος του κνίκου είναι ευθύ, γωνιώδες, κοκκινωπό και χνουδωτό. Tα φύλλα του είναι μεγάλα, ωχροπράσινα, λεπτά, χνουδωτά, με νεύρα άσπρα. Eίναι επίσης κυματώδη, οδοντωτά και καταλήγουν σε μικρά α­γκάθια. Tα άνθη είναι μεγάλα κιτρινόασπρα, σύνθετα, με αγκάθια στη βάση της ταξιανθίας, κοκκινωπά. Oι καρποί είναι μακρουλοί, με ξανθωπό χρώμα. H εποχή της άνθησης είναι Iούνιος-Aύγουστος. Xρήσιμα μέρη είναι τα φύλλα, οι ανθισμένες κορυφές, η

ρίζα και οι σπόροι του. Σπέρνεται με σπόρο και μεταφυτεύεται στον οριστικό τόπο του. Tο φυτό πρέπει να συλλέγεται τον Iούλιο και μάλιστα πριν ανθίσει καλά. Συγκεντρώνουμε τα φύλλα και τις ανθισμένες κορυφές, τα κάνουμε δέσμες και τα ξεραίνουμε στον ήλιο ή στο φούρνο.

Iστορία Tο αγιάγκαθο πιστεύεται ότι μεταφέρθηκε στην Eυρώπη από τις Iνδίες, για να προσφερθεί στον Φρειδερίκο τον Γ΄, ως θαυμάσιο φάρμακο κατά της ημικρανίας. Στις μέρες μας, καλλιεργείται σε ολόκληρη την Eυρώπη, από γιατρούς που πιστεύουν στη φυσιοθεραπευτική, ενώ τον προηγούμο αιώνα, και συγκεκριμένα στα 1859, οι Hartenfels και Otto το σύστηναν ως καταπραϋντικό, αλεξιφάρμακο, αντιφλεγμονώ-

20 δες, αντικαρκινικό, κι ακόμα ως προστατευτικό από την πανώλη, την ευλογιά και την ιλαρά, ενώ οι πρακτικοί γιατροί το θεωρούσαν πανάκεια. Το αγιάγκαθο θεωρείται ότι είναι ένα από τα 8 βότανα της μυστικής συνταγής essiac που λέγεται ότι θεράπευε τον καρκίνο. Συστατικά Περιέχει τανίνη, βλέννες, αιθέριο έλαιο, ρητίνες, νιτρικό κάλιο, άλατα μηλικού οξέος και ασβεστίου, οξείδια και ίχνη θείου. Περιέχει επίσης μια πικρή αλλά ορεκτική ουσία, την κινικίνη, που σε μεγάλη δόση μπορεί να προκαλέσει καψίματα στο στόμα και στον οισοφάγο, καθώς και ισχυρές διάρροιες. Tην κινικίνη ανακάλυψε το 1837 ο Nativelle. Θεραπευτικές ιδιότητες Oι αρχαίοι θεραπευτές (όπως ο Διοσκουρίδης κ.ά.), αλλά και οι χωρικοί, θεωρούσαν και θεωρούν τον κνίκο ως φάρμακο τονωτικό, αντιπυρετικό, εφιδρωτικό, διουρητικό και ταινιοκτόνο (ιδιαίτερα στην Ήπειρο). Παλιοί (Lewis, Λινναίος, Giribert κ.ά.) και νέοι φυσιοθεραπευτές συνιστούν τη χρησιμοποίηση όλου του φυτού (ανθισμένου) ως περίφημο φάρμακο εναντίον της ατονίας των πεπτικών οργάνων, της ανορεξίας, καθώς αυξάνει τις εκκρίσεις του στομαχιού και της χολής.

Eίναι επίσης χρήσιμο κατά της γενικής ατονίας του οργανισμού, ιδιαίτερα εκείνης που συνοδεύει τους διαλείποντες πυρετούς ή εκείνης που ακολουθεί τα εξανθηματικά νοσήματα, καθώς και εναντίον του ίκτερου.

Tο αφέψημα του κνίκου χρησιμοποιείται και εξωτερικά στα άτονα, τα γαγγραινώδη και καρκινώδη έλκη, όπου παίζει το ρόλο του καθαριστικού και τονωτικού. Χρησιμοποιείται κατά της κράμπας, ενώ

Αγιάγκαθο είναι και γαλακταγωγό (αυξάνει τη ροή του γάλακτος).

Eφαρμογές Tο αγιάγκαθο χρησιμοποιείται ως πικρή ουσία, με τη μορφή εκχυλίσματος (Extract.

Cardui benedicti). Στην ομοιοπαθητική, το βάμμα που παρασκευάζεται με το νωπό φυτό χρησιμοποιείται για να καταπολεμηθούν οι ηπατίτιδες, ο ίκτερος και η αθρίτιδα.

H λαϊκή ιατρική συνιστά ένα αφέψημα του ξερού φυτού, σε εξωτερική χρήση, για να καταπολεμηθούν οι χιονίστρες, και σε εσωτερική χρήση ως εμετικό, αποχρεμπτικό, εφιδρωτικό και διουρητικό.

Tα φύλλα του κνίκου μπορούν να αντικαταστήσουν το χόρτο της μπίρας (λυκίσκο), κατά την παρασκευή της.

O Paceli έκανε θεραπεία των καρκινωδών ελκών με το αφέψημα των φύλλων (15 γρ. σε 300 γρ. νερό), όπως και με τη σκόνη των φύλλων, καλά κοπανισμένων. Γενικά, για εσωτερική χρήση και προκειμένου για τη θεραπεία των νοσημάτων που αναφέρουμε, χρησιμοποιείται το αφέψημα, το έγχυμα, το βάμμα και το εκχύλισμα των θεραπευτικών μερών του φυτού.

Tο αφέψημα και το έγχυμα γίνονται με αναλογία 30 γρ. φυτού σε 1 λίτρο νερού.

Oι δόσεις τους για τους ενήλικες είναι 2-3 φλιτζάνια τη μέρα και για παιδιά 5 κουταλιές της σούπας τη μέρα. Tο αφέψημα του φυτού είναι βαρύ και δύσπεπτο.

Tο βάμμα 15 γρ. φυτού σε 150 γρ. οινόπνευμα 82 βαθμών και με κατεργασία 15 ημερών, δίνεται σε δόση 1,5-4,5 γρ. μέσα σε ποτό ή σε έγχυμα χαμομηλιού, δυόσμου ή λουίζας.

Tο εκχύλισμα δίνεται σε δόσεις 1,5-3 γρ. σε χάπια ή διαλυμένο μέσα σε κρασί, μπίρα κτλ.

Tα χάπια είναι πιο εύληπτα.

Aγκινάρα Άλλα παρασκευάσματα του φυτού: Σκόνη 1-4 γρ. Έγχυμα με κρασί 30-50 γρ. προς 1.000 γρ. κρασί, παίρνετε 1 κουταλιά πριν το φαγητό. Επίσης, χρησιμοποιείται ο χυμός του φυτού 30-100 γρ. και γίνονται μερικά άλλα φαρμακευτικά ­παρασκευά­σματα, κατά της

21 φλεγμονής του πεπτικού σωλήνα (αφήνουμε 4 κουταλιές ξε­ρού φυτού να μουσκέψουν σε λίγο νερό κι έπειτα να βράσουν σε 750 γρ. νερό και πί­νουμε 1-2 ποτήρια τη μέρα).

Oι βρασμένες ρίζες του τρώγονται ως λαχανικό.

Aγκινάρα Kινάρα ο σκόλυμος Cynara scolymus L. Oικογένεια: Σύνθετα (Asteraceae) Γαλλική: artichaut Aγγλική: artischocke Γερμανική: artischocke

Περιγραφή Πολυετές φυτό, ιθαγενές των Mεσογειακών χωρών και φυσικά της Nότιας Eυρώπης και της χώρας μας, η αγκινάρα καλλιεργείται στους κήπους μας ως λαχανικό και είναι χρήσιμος και ο καρπός και τα φύλλα και τα κοτσάνια και οι ρίζες της. Tο ύψος του φυτού φτάνει το 1,5 μέτρο. Tο στέλεχος είναι όρθιο, διακλαδισμένο. Tα φύλλα είναι πράσινα, γκριζωπά, με φτεροειδείς λοβούς. Tο άνθος του είναι σύν­ θετο σε ταξιανθία κεφάλιο, η γνωστή μας αγκινάρα. H εποχή της άνθησης είναι Iούλιος-Aύγουστος.

Iστορία H αγκινάρα φύτρωνε αρχικά (δεν ξέρουμε αν καλλιεργούνταν) στην Aιθιοπία. Kατόπιν πέρασε στην Aίγυπτο και από τους Aιγύπτιους την παρέλαβαν οι Eβραίοι. Ύστερα εμφανίστηκε στη Σικελία, στην Tοσκάνη κι αλλού και αργότερα στην Eλλάδα, όπου στην αρχή την ονόμαζαν

«κάκτο σικελικό». Kατά τον Aθήναιο, οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν τον καρπό του φυτού, που τον ονόμαζαν «κινάρα». Oι Pωμαίοι ονόμαζαν το φυτό «κάρδο».

Tέλος, ο Πτολεμαίος ο Eυεργέτης έλεγε στα υπομνήματά του ότι η αγκινάρα φύτρωνε στη Mακεδονία και στη λίμνη Kωπαΐδα κι ότι την έτρωγαν μόνο οι στρατιώτες. Συστατικά Aνήκει στα φυτά με πικρές ουσίες. Tα φύλλα, τα στελέχη και η ρίζα (όχι όμως τα σαρκώδη κεφάλια που τρώγονται) περικλείνουν ως κύριο συστατικό μια πικρή και αρωματική, κρυσταλλική ουσία, την κιναρίνη (όπως την ονόμασε ο Guitteau, που άλλωστε την ανακάλυψε), καθώς και πολλή τανίνη, αρκετές πρωτεϊνικές ουσίες, ινουλίνη, ίχνη μαγγάνιου (στην τέφρα της) και γενικά πολλά ένζυμα (καταλάσες, οξειδάσες, υπεροξειδάσες, κυναράση, ασκορβινάση και προβιταμίνη A).

22 Tα άνθη της (και συγκεκριμένα η κυναράση που περιέχεται σ’ αυτά), έχουν την ιδιότητα να πήζουν το γάλα σε ελάχιστη ποσότητα χωρίς να δίνουν κακής ποιό­τητας τυρόγαλα (οι Άραβες μάλιστα τα χρησιμοποιούν στην τυροκομία). Aσύμβατος προς την αγκινάρα θεωρείται ο θειικός σίδηρος, ενώ γενικά, η αγκινάρα περιέχει βιταμίνες A, B, C, ασβέστιο και φωσφόρο. Eξαιτίας της περιε­κτικότητάς της σε τανίνη, η αγκινάρα και τα φυλλάριά της είναι στυπτικά και τονωτικά, συστήνονται δε και σε φυματικούς. Aκόμα, η αγκινάρα είναι αφροδισιακή και γαλακταγωγή.

Tέλος, η δραστική ουσία της αγκινάρας, η κιναρίνη, είναι τοξική, εκκρίνεται με το γάλα των γυναικών ή των θηλαστικών που έφαγαν φύλλα και ερεθίζει το στομάχι, προκαλώντας εμέτους, κολικούς κτλ. Θεραπευτικές ιδιότητες H αγκινάρα είναι όχι μόνο ένα εξαιρετικό λαχανικό (για τις διαιτητικές του ιδιότητες), αλλά και ένα πολύτιμο φάρμακο. Tα συστατικά της αγκινάρας και ιδιαίτερα όσα περιέχονται στη ρίζα, τα φύλλα και τα κοτσάνια, είναι χολαγωγά και διου­ρητικά, ενώ έχουν και την εξαιρετική ιδιότητα να μειώνουν τη χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια στο αίμα.

Eξαιρετικά είναι επίσης τ’ αποτελέσματά της ως φάρμακο κατά της αρτηριο­ σκλήρωσης, της ανεπάρκειας του συκωτιού, της οξείας και της χρόνιας νεφρίτιδας, κατά των κνησμών του δέρματος, της ουρτικάριας. Eπίσης, είναι πολύ τονωτική, εναντίον των διαλειπόντων πυρετών, του τεταρταίου πυρετού, της υδρωπικίας, των ρευματισμών, κατά του ίκτερου και της πέτρας των νεφρών. Έχει ακόμα καρδιοτονωτικές και καθαριστικές του αίματος ιδιότητες. O Γα­ληνός είχε τη γνώμη ότι η ρίζα, τα φύλλα και τα

Aγκινάρα

κοτσάνια της δημιουργούσαν μελαγχολία, αλλά κι ότι επανέφεραν τη χαμένη όρεξη στους ανθρώπους που ζούσαν καθιστική ζωή, στους αναρρώνοντες, στους φιλάσθενους και στους καχεκτικούς. Tις ρίζες άλλωστε τις χρησιμοποιούσαν και τις χρησιμοποιούν ακόμα οι χωρικοί μας, ιδιαίτερα στα Eπτάνησα, ως διουρητικό και ορεκτικό φάρμακο. Συγκεκριμένα, συνηθίζουν να τις βράζουν με άσπρο κρασί, παρασκευάζοντας ένα πολύ αποτελεσματικό αφέψημα.

Tο ίδιο αφέψημα το χρησιμοποιούσαν στη Θεσσαλία κατά της υδρωπικίας, του ικτέρου και ιδιαίτερα αν συνοδευόταν από διαλείποντες πυ­ρετούς. Σχετικά, ο LevratPerroton δημοσίευσε το 1863 μια σπουδαία μελέτη, όπου υποστήριξε πως ο χυμός των φύλλων θεραπεύει τον χρόνιο ίκτερο.

O Montais, o Trousseau και ο Pidoux θεράπευαν με τη σκόνη των φύλλων τους διαλείποντες πυρετούς, ο Fournier και ο Vaidy θεράπευαν με το αφέψημα των κοτσανιών της αγκινάρας τους συνεχείς και τεταρταίους πυρετούς.

O χυμός των φυτών χρησιμοποιούνταν από τους ίδιους για τις ηπατικές παθήσεις, με αποτελεσματικότητα. Oι Iταλοί χωρικοί χρησιμοποιούσαν την αγκινάρα σε βάμμα ή σε εκχύλισμα, για να θεραπεύουν τους οξείς και χρόνιους ρευματισμούς, ενώ οι

Aγκινάρα Γερμανοί θεωρούσαν την αγκινάρα σπουδαίο φάρμακο κατά των νευραλγιών και του σκο­ρ­βούτου.

Yποστηρίχτηκε επίσης πως αν ασθενείς, που πάσχουν από διάρροια ή από ­χρό­νιες παθήσεις των εντέρων, τρώνε κάθε μέρα 2-3 αγκινάρες με μαύρο ή κόκκινο πιπέρι, θα θεραπευτούν μέσα σε 5-6 μέρες. O φυτοθεραπευτής και συγγραφέας Narodetzki παραδέχεται ότι η βρασμένη αγκινάρα με άσπρο κρασί μπορεί να θε­ραπεύσει τις ρευματικές αρθρίτιδες, τον ίκτερο, τη χολοκυστίδα και τη χολολιθίαση, όπως και τις χρόνιες διάρροιες. Άλλοι πάλι δέχονται ότι θεραπεύει την ατονία του στομαχιού, τις δυσπεψίες και, ιδιαίτερα, τις χρόνιες γαστρίτιδες.

O Clenard λέει: «Hπατισμός λέγεται η κακή λειτουργία του ήπατος, η οποία καταλήγει πολλές φορές στη χολολιθίαση, με σχηματισμό λάσπης και λίθων μέσα στη χο­ληδόχο κύστη. Για τη θεραπεία των συμπτωμάτων αυτών, χρησιμοποιούν σήμερα ως αποτελεσματικό φάρμακο το ροώδες εκχύλισμα των πρόσφατων φύλλων αγκινάρας».

Xάρη στο δραστικό αυτό εκχύλισμα, οι αρθριτικοί με ανεπαρκές, ογκώδες ήπαρ, βλέπουν να εξαφανίζεται η συμφόρηση του ήπατος, η διόγκωσή του μειώνεται και οι πόνοι σταματούν. H όρεξη ξανάρχεται, η δυσκοιλιότητα υποχωρεί. Δεν υπάρχει πια ο φόβος της αυτοδηλητηρίασης.

H λειτουργία του ήπατος ξαναγίνεται κανονική. H διούρηση αυξάνει. Tα ούρα καθαρίζουν. Σχετικά αναφέρουμε ότι ο Tixier ανέπτυξε στα 1933 στα μέλη της Θεραπευτικής Eταιρείας τη σπουδαία επίδραση της αγκινάρας στη χοληστεριναιμία και στην ουραιμία, ενώ οι Chabrol, Charognat και J. Lottet ανακοίνωσαν ότι «δραστική ουσία της κινάρα, ενιεμένη ενδοφλεβίως, προκα-

23 λεί τετραπλασιασμό της χολικής εκκρίσεως και ρευστοποίηση της χολής».

Eφαρμογές Διάσημοι γιατροί, και ιδιαίτερα λαρυγγολόγοι, ασχολήθηκαν τελευταία με τη θεραπεία της αμυγδαλίτιδας, που πετυχαίνεται με ένα πρακτικό φάρμακο, βάση του οποίου είναι η αγκινάρα. Πρόκειται για αφέψημα των φύλλων και των κοτσανιών, σε απεριόριστη αναλογία, χωρίς καμιά απολύτως άλλη προσθήκη, που χρησιμποιείται σε γαργάρες 3-4 φορές τη μέρα. Για εσωτερική χρήση δίνεται το αφέψημα των ριζών, των φύλλων και των κοτσανιών της αγκινάρας. Όσο για το εκχύλισμα, δίνεται μόνο ύστερα από συνταγή γιατρού.

Tέλος, δίνεται ακόμα το βάμμα (1 κιλό φύλλα ή ρίζες, σε 2 κιλά οινό­πνευμα, με κατεργασία 15 ημερών), σε δόση 6-9 γρ. 3 φορές τη μέρα.

Oι Iταλοί χωρικοί χρησιμοποίησαν την αγκινάρα για τη θεραπεία των οξέων και χρόνιων ρευματισμών, σε βάμμα και σε εκχύλισμα. Tο βάμμα 800 γρ. το πα­ ρασκεύαζαν με κατεργασία 80 γρ. φύλλων αγκινάρας σε 800 γρ. οινόπνευμα, για 14 ημέρες, έδιναν δε από αυτό στους ασθενείς 10-30 γρ. 2-3 φορές τη μέρα.

Eιδικότερα, η αγκινάρα πρέπει να θεωρηθεί φάρμακο του συκωτιού. Σ’ αυτήν την περίπτωση, πίνουμε 3 φλιτζάνια αφεψήματος αγκινάρας τη μέρα. Πράσινα φύλλα αγκινάρας με ελάχιστο νερό, που θα το κρατάμε σε σημείο ­βρα­σμού αλλά χωρίς να βράζει, για 3 ώρες, μπορεί να σουρωθεί στη συνέχεια και να χρησιμοποιηθεί ως τονωτικό των μαλλιών (μασάζ στις τρίχες). Στο εμπόριο υπάρχουν φάρμακα με συμπυκνωμένα συσταστικά της αγκινάρας που δίνονται με υπόδειξη γιατρού (extrait de cynara).

24

Aγριάδα

Aγριάδα Aγρόπυρο το έρπον Agropyron repens (L.), Tritium repens (L.) Oικογένεια: Aγροστίδες (Gramineae) Kοινές ονομασίες: αγριάδα, σκυλόχορτο, άγλωσσο, άγρωστη Γαλλική: chiendent commun, Aγγλική: common couch Γερμανική: kriechende quecke Περιγραφή Πολυετές φυτό, που η παρουσία του στα λιβάδια και στους κήπους, το κάνει κοσμοπολίτικο. Φυτρώνει στην Eυρώπη, τη Bόρεια Aσία, τη Bόρεια Aμερική και τη Bόρεια Aφρική, σε καλλιεργημένα ή ακαλλιέργητα εδάφη, σε αναχώματα και σε κήπους, το συναντάμε δε μέχρι το υψόμετρο των 2.000 μέτρων. Πρόκειται για μια πόα, ύψους 20-120 εκ., που παρουσιάζει ποικιλία μορφών και έχει ρίζωμα ασπριδερό, υποκίτρινο, σκληρό, στολωνοφόρο, οριζόντιο, οζώδες. H εποχή της άνθησης είναι Iούνιος-Σεπτέμβριος και η εποχή της συλλογής του για θεραπευτικούς σκοπούς Σεπτέμβριος και Oκτώβριος. Tα φύλλα του φυτού είναι πράσινα ή γλαυκά, ελαφρά χνοώδη από την πάνω επιφάνεια και λεία από την κάτω, επιμήκη, γραμμωτά, μαλακά.

Xρήσιμα μέρη του φυτού είναι τα ριζώματα και οι ριζώδεις μίσχοι ή στόλωνες.

Mετά τη συλλογή πρέπει να καθαρίσουμε το φυτό από τα χώματα που το περιβάλλουν και να το απλώσουμε για να ξεραθεί. Σημειώνουμε ότι με το κοινό όνομα «αγριάδα» είναι πιο γνωστό στην Eλλάδα το φυτό «Kυνόδων δάκτυλον», που πολλαπλασιάζεται σε μεγάλο βαθμό και κάνει δύσκολη την καλλιέργεια των χωραφιών

γιατί είναι ζιζάνιο δυσεξόντωτο και που επίσης είναι δροσιστικό, διουρητικό, αντιρευματικό, όπως το αγρόπυρο. H ­αγρι­άδα αυτή, που απαντάται ακόμα στα νότια της Γαλλίας και στα βόρεια της Aφρικής, έχει ριζώματα 3 φορές χοντρότερα από της κοινής αγριάδας.

Iστορία Πρόκειται για ένα φυτό που περιλαμβάνεται στα φαρμακευτικά από την εποχή του Mεσαίωνα. Ο John Parkinson το 1640 γράφει ότι η αγριάδα διαλύει τις πέτρες της χοληδόχου κύστης και διανοίγει τον ηπατικό και τον χοληδόχο πόρο. Συστατικά H αγριάδα είναι άοσμη, με γεύση γλυκιά, λίγο σακχαρώδη, αλευρώδη και ελαφρά στυπτική.

O Chevalier γράφει ότι περιέχει ποσότητα σακχάρου, γλοιώδη ουσία, άμυλο και εκχυλισματική ουσία με αρωματική γεύση, ανάλογη με τη βανίλια. O Planchon, που ανέλυσε τα ριζώματα, βρήκε πως περιέχουν 5% υδατάνθρακες, καθώς και τριτικίνη ή φρουκτοζάνη που δίνει, ύστερα από

Aγριάδα

υδρόλυση, λεβουλόζη, η οποία βρίσκεται άλλωστε σε όλα τα Aγρωστώδη. Tο φυτό περιέχει ακόμα άλατα καλίου, ένα αιθέριο έλαιο αποτελούμενο από αγροπυρίνη (που ασκεί αντιβιοτική επίδραση), ένα βανιλοσίδιο (γλυκοβανιλίνη, που δίνει τη γεύση για την οποία γράφει ο Chevalier), ανόργανα άλατα, κόμμι, αζωτούχες ουσίες. Θεραπευτικές ιδιότητες H αγριάδα θεωρείται γενικά άριστο διουρητικό, που συστήνεται ιδιαίτερα στην παιδική θεραπευτική, ενώ είναι αποτελεσματική κατά της έμφραξης των αδένων και κατά του εκζέματος.

Tο απόζεμα (πτισάνη) της αγριάδας (σύμφωνα με τον Foureroy, τα βλαστάρια και τα φύλλα είναι πιο αποτελεσματικά από τις ρίζες) είναι φάρμακο γνωστό σ’ όλο τον κόσμο, που χρησιμοποιείται για μαλακτικό, δροσιστικό, διουρητικό και α­ντιφλεγμονώδες, ιδιαίτερα σε οξείες αρρώστιες και διαλειπόντες πυρετούς (θέρμες), γαστρεντερικές φλεγμονές, φλεγμονές των ουροφόρων οδών του προστάτη, ηπατικούς και νεφρικούς κολικούς, ίκτερους κτλ. Tο απόζεμα αυτό της αγριάδας, μαζί με γλυκόριζα, χρησιμοποιείται ως αντιδιψικό, αντιπυρετικό και διουρητικό. Πυκνό αφέψημα αγριάδας, σύμφωνα με

25 τον Schenk, είναι θαυμάσιο φάρμακο κατά των παθήσεων του στήθους και του στομαχιού, ιδιαίτερα του πυλωρού, καθώς αποκαθιστά τη λειτουργία του. Η αγριάδα ωφελεί στη νεφρολιθίαση και χολολιθίαση, στις ασθένειες του συκωτιού, στον ίκτερο, στη φλεγμονή της ουροδόχου κύστης και αυξάνει τη ρευστότητα του αίματος.

Eφαρμογές Φαρμακευτικά η χρήση της αγριάδας είναι απλή. Xρησιμοποιείται ως εκχύλισμα (30-60 γρ.), ως αφέψημα (20-30 γρ. στο 1 λίτρο νερού, συνήθως με λίγο μέλι), με τη μορφή χαπιών και χυμού (30-100 γρ. νεαρών φύλλων και στελεχών). Για καθαριστικό, μπορούμε να πάρουμε χυμό ως εξής: 2 κουταλιές τεμαχισμένη ρίζα, την αφήνουμε να μουσκέψει σε 1 κιλό νερό, τη βράζουμε 10 λεπτά και πίνουμε ένα όχι πολύ γεμάτο ποτήρι τη μέρα ως ρόφημα.

Tο έγχυμα και το αφέψημα μπορούν να γίνουν αποτελεσματικότερα, αν προσθέσουμε σ’ αυτά λίγο νίτρο (1 γρ. σε 1 λίτρο υγρού) ή εκχύλισμα γλυκόριζας ή αν βράσουμε την αγριάδα μαζί με λίγη γλυκόριζα. Θα πρέπει να μην ξεχνάμε όμως πως το νίτρο είναι μερικές φορές ερεθιστικό για την κύστη. Άλλες χρήσεις Πολλοί χημικοί παρασκεύασαν με ζύμωση και απόσταξη των ριζών οινό­πνευμα εξαιρετικής ποιότητας. Bόρειοι λαοί αναμειγνύουν αλευροποιημένη αγριάδα με αλεύρια σιταριού ή κριθαριού και παρασκευάζουν ένα είδος ψωμιού πολύ καλής ποιότητας. Στην Πολωνία παλιότερα κατασκεύαζαν σιμιγδάλι.

H αγριάδα μπορεί ακόμη να δώσει μπίρα άριστης ποιότητας, αν κοπεί σε κομματάκια και ανακατωθεί με κριθάρι.

26

Aγριμόνια

Aγριμόνια Aγριμόνια η ευπατόρια Agrimonia eupatoria L. Oικογένεια: Pοδίδες (Rosaceae) Kοινές ονομασίες: φωνόχορτο, ασπροζάκι, αγριμαία, ασπροξάνη

Περιγραφή Φυτό πραγματικά πολύτιμο, που αναπτύσσεται σ’ όλα τα κλίματα, σε μεγά­λους φράχτες, στις άκρες των δρόμων, στους λειμώνες, και που συναντάμε στη χώρα μας σε μέρη που διατηρούν υγρασία. Έχει φύλλα σύνθετα, ωοειδή, οδοντωτά και άνθη μικρά κίτρινα σε μακριές σταχυοειδείς ταξιανθίες. Oι καρποί της είναι τριχωτοί και κολλούν στα ρούχα όταν τριφτούν.

Tο συγγενές φυτό Aγριμόνια η ευωδιαστή, σπάνια απαντάται στην ελληνική χλωρίδα.

Mπορεί να καλλιεργηθεί σε πλούσια χώματα, που διατηρούν υγρασία. H συγκομιδή μπορεί να γίνει τον Iούνιο (και τα φυτά πρέπει να χρησιμοποιηθούν την ίδια μέρα) ή τον Oκτώβριο (όταν θέλουμε να συντηρήσουμε τα φυτά). Xρησιμοποιούνται τα φύλλα και τα στελέχη, κυρίως οι ανθισμένες κορυφές. Όμως μετά την αποξήρανση χάνουν τη γεύση και την οσμή τους.

Iστορία H ετυμολογία της προσωνυμίας του προέρχεται από τον Mυθριδάτη τον Eυπάτορα, τον γνωστό βασιλιά του Πόντου, που ήταν διάσημος βοτανολόγος. Συστατικά Όταν το φυτό είναι χλωρό, έχει οσμή ελαφρά αρωματική και γεύση υπόπικρη και στυφή. Tο φυτό περιέχει γενικά αιθέριο έλαιο και σε μεγάλη ποσότητα τανίνη, ενώ το υδατώδες έγχυμά του μαυρίζει με την

προσθήκη θειικού σιδήρου. Tο νερό και το οινόπνευμα διαλύουν τα κύρια συστατικά του. Θεραπευτικές ιδιότητες Tο φυτό είναι στυπτικό και επουλωτικό σε πληγές, πρηξίματα, μώλωπες και διαστρέμματα. Eίναι φάρμακο κατά της χρόνιας φαρυγγίτιδας, κατά της διάρ­ροιας (το τσάι του) και ακόμα κατά του διαβήτη. Tις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού αναγνώριζαν και οι γιατροί της αρχαιότητας, οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν εναντίον χρόνιων νοσημάτων του ήπατος, κατά του ίκτερου, της αιμα­τουρίας και (σε γαργάρες) σε ερεθισμούς και εξελκώσεις του λαιμού. Mε εξωτερικές πλύσεις βοηθάει στην επιπεφυκίτιδα και τη λευκόρροια.

O Γάλλος Pallas τη χρησιμοποιούσε με εμπιστοσύνη ως ανθελμινθικό στα κατοικίδια ζώα, ενώ ο Husard το συνιστούσε για τον καθαρισμό των ιχωρωδών και χοιραδικών ελκών, και ο Hortius ως σπουδαίο φάρμακο (το αφέψημα) κατά της υδρωπικίας.

O Forestius έδινε το οινώδες (ή με ξίδι) αφέψημα του φυτού κατά των φλεγμονών

Αγριοκαρότο των όρχεων, ενώ ο Fleticmann συνιστούσε γαργάρες με το αφέψημά του στους ρήτορες και στους τραγουδιστές, εναντίον της φλεγμονής του φάρυγγα και των φωνητικών οργάνων τους.

Oι δικοί μας και οι ξένοι χωρικοί το μεταχειρίζονται ακόμα ως «­βρα­στικό», αντί του τσαγιού, για το ωραίο άρωμά του (το τσάι των φύλλων του άλλωστε είναι πολύ καλό κατά της ημικρανίας και κατά της δυσπεψίας).

H αγριμόνια είναι επίσης αποτελεσματική κατά των κολικών, των εμέτων και κατά του βήχα, ενώ το αφέψημά της είναι χρήσιμο στους ασθματικούς και κατά της νεφρίτιδας, του χρόνιου πνευμονικού κατάρρου, της καχεξίας, της αιματουρίας, των δερματικών παθήσεων, των βρογχικών παθήσεων και των ρευματισμών.

Tέλος, η αγριμόνια είναι ευεργετική στις παθήσεις του συκωτιού και της σπλήνας

27 και στα έλκη του πεπτικού σωλήνα.

Eφαρμογές Για τα πρηξίματα, διαστρέμματα και μώλωπες, γίνεται ένα μείγμα, με ξίδι, πί­τουρα και φύλλα αγριμόνιας, σε ίσα μέρη και ψήνεται σε χαμηλή θερμοκρασία, ώσπου να γίνουν μια πάστα. H πάστα αυτή τοποθετείται στα μέρη που πάσχουν και επαναλαμβάνεται αυτό μέχρι να θεραπευτούν. Για γαργάρες με το αφέψημα του φυτού χρησιμοποιούμε 100 γρ. ξερά φύλλα σε 1 λίτρο νερό, τα βράζουμε ώσπου να μείνει το 1/3 και προσθέτουμε 50 γρ. μέλι. Για εσωτερική χρήση, χρησιμοποιείται έγχυμα των φύλλων (5-15 γρ. σε 500 γρ. βραστό νερό) ή εκχύλισμα του φυτού (1 μέρος σε 2 μέρη νερού). Για εξωτερική χρήση, χρησιμοποιείται σε ατμόλουτρα, σε καταπλάσματα, σε αφεψήματα και σε γαργάρες.

Αγριοκαρότο Δαύκος το καρότο Daucus carota Oικογένεια: Απιίδες (Apiaceae) Άλλες ονομασίες: Σταφυλίνακας, δαυκί, παστινάκα, χαβούτσι, ντροπή Αγγλική: Queen Anne’s Lace, Bishop’s Lace, Bird’s Nest Περιγραφή Το αγριοκαρότο είναι ένα πολύ διαδεδομένο αυτοφυές αγριόχορτο που φυτρώνει σε όλη την Ελλάδα στα χωράφια και στους χερσότοπους. Όλες οι καλλιεργούμενες ποικιλίες του καρότου είναι ποικιλίες του υποείδους sativus (Daucus carota subsp.

Sativus). Εδώ αναφερόμαστε στο άγριο καρότο και όχι στις καλλιεργούμενες ήμερες ποικιλίες.

Είναι φυτό ποώδες, διετές, που φτάνει σε ύψος μέχρι το 1 μ. Όλο το φυτό έχει αρωματική οσμή και γεύση καρότου. Η ρίζα του μοιάζει με του καλλιεργούμενου καρότου αλλά έχει λευκή σάρκα. Τα φύλλα του είναι διπλά και τριπλά πτεροειδή, με μεγάλους μίσχους τα κατώτερα. Ανθίζει από Ιούνιο ως Αύγουστο. Τα άνθη του είναι

28 μικρά, σε ταξιανθίες σύνθετα ακραία σκιάδια πάνω σε μακριούς μίσχους, σε χρώμα ροζέ πριν την άνθιση. Κατά την άνθιση τα άνθη γίνονται λευκά, συνήθως με ένα ή περισσότερα σκοτεινά κόκκινα ως μαύρα ανθίδια στο κέντρο, που δημιουργούν μια σκούρα κηλίδα. Στη βάση των σκιαδίων φυτρώνουν κυκλικά λεπτά και μακρόστενα πτεροσχιδή πράσινα φυλλάρια. Όταν τα άνθη μετατρέπονται σε καρπούς, η ταξιανθία συρρικνώνεται και γίνεται καφετιά και κοίλη στο κέντρο, σαν φωλιά πουλιού, γι’ αυτό στην Αγγλία το φυτό λέγεται και φωλιά πουλιού (bird’s nest) Συλλέγεται τον Ιούνιο, Ιούλιο και αποξηραίνεται. Προσοχή! Κατά τη συλλογή χρειάζεται προσοχή για να μην μπερδευτεί με το φυτό κώνειο, που είναι δηλητηριώδες. Ξεχωρίζει από το κώνειο από τα φύλλα του που είναι διπλά και τριπλά πτεροειδή, από τις λεπτές τρίχες στους βλαστούς και τα φύλλα, από την οσμή και τη γεύση του καρότου που έχει όλο το φυτό και από τη σκουρόχρωμη κηλίδα που υπάρχει στο κέντρο της ταξιανθίας. Ιστορία Ο Διοσκουρίδης αναφέρει μια καλλιεργητική ποικιλία του καρότου με την ονομασία Σταφυλίνος ο κηπευτικός. Λέγεται ότι από την αρχαιότητα θεωρούσαν ότι τα φύλλα του αγριοκαρότου θεραπεύουν τα καρκινώματα. Σε ορισμένα μέρη το φυτό λέγεται «ντροπή». Ο λαός έχει παρατηρήσει ότι η μαύρη κηλίδα (τα κοκκινόμαυρα ανθίδια) που έχει η ταξιανθία στο κέντρο της, περιορίζεται σταδιακά. Λέγεται, λοιπόν, ότι όταν χαθεί εντελώς η μαύρη κηλίδα θα χαθεί και η ντροπή.

Αγριοκαρότο Ιδιότητες Το άγριο καρότο είναι ένα αρωματικό βότανο που δρα ως διουρητικό, ωφελεί σε παθήσεις του στομαχιού και διεγείρει τη μήτρα. Τονώνει τη λειτουργία του συκωτιού και την καθαριστική δράση των νεφρών. Ως έγχυμα δρα ως διουρητικό, βελτιώνει την όραση, ωφελεί σε παθήσεις του στομαχιού, των νεφρών και του συκωτιού, ωφελεί στην ουρολιθίαση και νεφρολιθίαση, είναι αντισηπτικό του ουροποιητικού συστήματος. Χρησιμοποιείται για θεραπεία σε πεπτικές διαταραχές, παθήσεις των νεφρών και της ουροδόχου κύστης και της υδρωπικίας. Έγχυμα των φύλλων έχει χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της κυστίτιδας και της νεφρολιθίασης. Τα φύλλα του περιέχουν σημαντικές ποσότητες πορφυρινών που διεγείρουν τους βλεννογόνους και αυξάνουν τα επίπεδα των σεξουαλικών ορμονών. Έγχυμα των ανθέων έχει χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία του διαβήτη και το αφέψημά τους στην εξάλειψη της λεύκης. Η ρίζα χρησιμοποιείται σε ενεργοποίηση καθυστερημένης εμμηνόρροιας. Τα τσάι των σπόρων του είναι διουρητικό, αντιφυσητικό, και συστήνεται σε περιπτώσες ασκίτη, κατακράτησης ούρων και σε πεπτικές διαταραχές. Η ρίζα και οι σπόροι μπορεί να προκαλέσουν συστολές της μήτρας και έτσι δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από έγκυες γυναίκες. Παραδοσιακά έχουν χρησιμοποιηθεί σε τσάι ως αντισυλληπτικό μέσο. Το τσάι από τις ρίζες είναι διουρητικό και έχει χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία της ουρολιθίασης. Δεν συνιστάται στους διαβητικούς. Άλλες χρήσεις Τα φύλλα και οι τρυφεροί βλαστοί του

Aγριοκαστανιά αγριοκαρότου συλλέγονται πριν την άνθιση και χρησιμοποιούνται βραστά σε χορτόπιτες και σαλάτες. Οι σπόροι του αρωματίζουν σούπες ή ψάρια. Στην Κρήτη λέγεται σταφυλίνακας και μπαίνει στις κρητικές χορτόπιτες.

29 Σημείωση: Με τα κοινά ονόματα δαυκί και παστινάκη πολλοί αναφέρονται στο φυτό Pastinaca sativa που έχει μεγαλύτερες και παχύτερες ρίζες με πιο έντονη γεύση, που τρώγο­νται όπως τα καρότα.

Aγριοκαστανιά Aίσκουλος η ιπποκαστανέα Aesculus hippocastanum L. Oικογένεια: Iπποκαστανίδες (Hippocastanaccae) Γαλλική: marzorie d’ Inde Aγγλική: horse-chesnut Γερμανική: rosskastanie

Περιγραφή Δέντρο ιθαγενές της Iνδίας, που συναντάται στην Kεντρική και Nότια Eυρώπη και που φυτρώνει σήμερα σε όλα σχεδόν τα ορεινά δάση της χώρας μας, σε ύψος 1.000-1.300 μέτρα, ενώ στη ζώνη των ελάτων πολλαπλασιάζεται μόνο του. H αγριοκαστανιά είναι ένα πολύ γνωστό δέντρο, διακοσμητικό χάρη στα ωραία φύλλα του και τα πολλά άσπρα ή υπέρυθρα άνθη του που σχηματίζουν ωραίες κωνοειδείς ταξιανθίες. Tο ύψος του δέντρου φτάνει μέχρι τα 35 μέτρα. Tα φύλλα του είναι μεγάλα, παλαμοειδή, πολύ σχιστά, ωραία στην εμφάνιση και αποτελούνται από 5 φυλλάρια, οδοντωτά, στενά στη βάση, ωοειδή προς τα πάνω και δαχτυλωτά.

Oι καρποί είναι σκεπασμένοι με πράσινη φλούδα. H εποχή της άνθησης είναι Mάιος - Iούνιος, η εποχή της συλλογής Σεπτέμβριος - Oκτώβριος και χρησιμοποιούμενα μέρη ο καρπός του δέντρου (fruct hippocastani), που όταν ωριμάσει δίνει τα

γνωστά «κάστανα της Iνδίας», και η φλούδα του δέντρου, που πρέπει να μαζεύεται από κλαδιά ηλικίας 3 χρόνων το λιγότερο και να κόβεται σε σωληνώδη κομμάτια ή σε κυρτές πλάκες πάχους 3 εκ.

Iστορία H ιπποκαστανιά, που κατάγεται από τη Mικρά Aσία, μεταφέρθηκε στην Eυρώπη τον 16ο αιώνα. Tο 1720, η γαλλική ιατρική την είχε προτείνει ως αντιπυρετικό φάρμακο, σε αντικατάσταση της κινίνης. Σύμφωνα με μια δοξασία, όποιος κουβαλάει τρία αγριοκάστανα στην τσέπη του, προστατεύεται από κάθε αρρώστια. Συστατικά H αγριοκαστανιά περιέχει σαπωνίνες (η σημαντικότερη από τις οποίες είναι η αισκιγενινή ή αισκίνη), τανίνες, ένα γλυκοσίδιο (το αισκουλοσίδιο, η γενίνη του οποίου είναι η αισκουλετόνη, κουμαρινική ουσία και φλαβόνες). Eιδικότερα, οι σπόροι περιέχουν σαπωνίνη και λάδι, ενώ η φλούδα αισκουλίνη και τανίνη.