Tουριστικός οδηγός Θεσσαλονίκης - Thessaloniki tourist guide

Νέος

Toυριστικός

Οδηγός

Θεσσαλονίκης

∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË

Οδηγός Θεσσαλονίκης Διεύθυνση έκδοσης: Aντώνης Mαλλιάρης Διορθώσεις: Αντώνης Παραλύτης Σελιδοποίηση - εξώφυλλο: Kυριάκος Mεγαλόπουλος Συγγραφή: Σ υντακτική ομάδα MAΛΛΙΑΡΗΣ-ΠΑΙΔΕΙΑ, Μανώλης Σκοπιανός Πηγές εικονογράφησης: –Φ ωτογραφήσεις: Kυριάκος Μεγαλόπουλος Γιώργος Γιαννουλούδης, Nίκος Kαλογήρου αεροφωτογραφίες: Γιώργος Χατζησπύρος – Aρχείο φωτογραφιών Mαλλιάρης-Παιδεία – Aρχαιολογικό Mουσείο Θεσσαλονίκης –M ουσείο Bυζαντινού Πολιτισµού Θεσσαλονίκης ISBN 978-960-457-480-3 © 2011 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΙΔΕΙΑ / ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ Α.Ε. Κεντρική διάθεση: 25ης Μαρτίου 51, 564 29 Ν. Ευκαρπία, Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310649251, fax 2310640757 Κεντρικά βιβλιοπωλεία: Δημητρίου Γούναρη 39, 546 22 Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310277113, fax 2310264856 Ερμού 53, 546 23 Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310252888, fax 2310252890

πÛÙÔÚ›·

www.malliaris.gr

e-mail: info@malliaris.gr

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων 2121/1993 και 100/1975, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη.

Περιεχόµενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Σταθμοί στην ιστορία της πόλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ: αξιοθέατα - αγορές - μνημεία

1. Λευκός Πύργος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Η παραλία της Θεσσαλονίκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Η οδός Αριστοτέλους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Η οδός Αγίας Σοφίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Η οδός Δημητρίου Γούναρη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Η Πλατεία Χ.Α.Ν.Θ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Πανεπιστημιούπολη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Η οδός Τσιμισκή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9. Τα Λαδάδικα και το Λιμάνι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. Η οδός Εγνατία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11. Αρχαία Αγορά - Άγιος Δημήτριος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12. Η Άνω Πόλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13. Τα Δυτικά Τείχη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14. Η λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15. Καραμπουρνάκι - Καλαμαριά - Κρήνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16. Τούμπα - Χαριλάου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17. Δυτικά της πόλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18. Βόρεια της πόλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19. Ανατολικά της πόλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20. Νότια της πόλης - αεροδρόμιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 8

14 20 24 30 36 44 50 56 62 70 76 82 90 94 100 104 110 116 119 120

Τι μ πορείτε να δείτε, ανάλογα με το χρόνο που διαθέτετε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αρχαία μνημεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μουσουλμανικά κτίσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Νεοκλασικά κτίσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

122 125 130 139 142

Το ιστορικό εμπορικό κέντρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Μουσεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Πινακοθήκες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΙΔ. Αίθουσες Τέχνης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Βιβλιοθήκες & Πολιτιστικά Κέντρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εκδηλώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αγορές - Φαγητό - Ψυχαγωγία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Προτεινόμενες Ημερήσιες Εξορμήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

148 152 170 170 171 173 174 175 180

ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

πÛÙÔÚ›· ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË

Όποιος µελετά την ιστορία της Θεσσαλονίκης από την κτίση της (315 π.X.) ως σήµερα, εντυπωσιάζεται από τη συνεχή χωρίς διακοπές ροή της, ακόµη και στους πιο σκοτεινούς αιώνες. Eίναι η µόνη πόλη στη Bόρεια Eλλάδα, που επέζησε παρ’

ση όπου υπήρχε κιόλας ένα πόλισµα, η Θέρµη, που έδωσε το όνοµα στο µεγάλο κόλπο. Kαι σ’ αυτή τη θέση συνοίκισε 26 παράλια και µεσόγεια πολίσµατα, που προϋπήρχαν στην περιοχή. Έτσι γεννήθηκε η νέα πόλη και σ’ αυτήν έδωσε ο Kάσσανδρος το όνοµα της γυναίκας του Θεσσαλονίκης, αδελφής του Mεγάλου Aλεξάνδρου.

Η Θεσσαλονίκη

Eισαγωγή - Σύντομη ιστορία

όλα τα κύµατα των επιδροµών, ιδίως των σλαβικών φύλων, τα οποία κατά καιρούς έσπαζαν επάνω στα βυζαντινά τείχη της (κτήτορας ο Oρµίσδας, στρατηγός του Θεοδοσίου, τέλος του 4ου αιώνα) ως την τελική άλωση της πόλης από τους Tούρκους στα 1430. Tη συνεχή ζωή της η Θεσσαλονίκη την οφείλει όχι µόνο στην ισχυρή οχύρωσή της, αλλά και στην επίκαιρη θέση της, την οποία επισήµανε µε διορατικότητα ο βασιλιάς της Mακεδονίας Kάσσανδρος.

Aυτός διείδε τα πλεονεκτήµατα, που παρουσίαζε ο εσώτατος αυτός µυχός των παραλίων του Bόρειου Aιγαίου στη θέ-

H θέση της Θεσσαλονίκης στην αφετηρία του φυσικού δρόµου, που οδηγεί από το Aιγαίο, µέσω των κοιλάδων των ποταµών Aξιού και Mοράβα, στην Kεντρική Eυρώπη, καθώς και η ενδιάµεση παρουσία της ως σταθµού στην επικοιωνία Δύσης-Aνατολής, µέσω της Eγνατίας οδού, υπήρξαν οι ισχυροί γεωγραφικοί παράγοντες που συνεγέλεσαν και συντελούν αδιάλειπτα στην οικονοµική ανάπτυξη της πόλης µας, αλλά και την επιβαρύνουν µε τις αναπότρεπτες συνέπειες των τραγικών περιπετειών της στο πέρασµα των αιώνων ως

Ιστορία

Το µικρό τόξο του Γαλερίου, που βρέθηκε στην ανατολική στοά του νότιου περιστυλίου του γαλεριανού ανακτορικού συγκροτήµατος. Στα κυκλικά µετάλλια εικονίζονται οι προτοµές του Γαλερίου και της προσωποποιηµένης "Τύχης" της Θεσσαλονίκης, µε το διάδηµα των τειχών στο κεφάλι (Aρχαιολογικό Mουσείο Θεσσαλονίκης).

5

∏Η£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Θεσσαλονίκη πÛÙÔÚ›· Ιστορία 6

αυτά τα τελευταία ακόµη χρόνια που ζούµε, εννοώ τις µεταναστεύσεις και αλλεπάλληλες επιδροµές των διαφόρων λαών από τον 3ο µ.X. αιώνα ως σήµερα, Γότθων, Aβάρων, Σλάβων, Σαρακηνών, Nορµανδών, Φράγκων, Bουλγάρων, Σέρβων, Bενετών, Tούρκων, κατόπιν ως τους δύο παγκόσµιους πολέµους του 1914-1918 και 1933-1945. Oι αναστατώσεις αυτές µε τις επακόλουθες καταστροφές, πυρκαγιές, ερηµώσεις, εξαφάνισαν γρήγορα το ωραίο φυσικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης έξω από τα τείχη, τον παράδεισό της µε τα δάση και τα καλλιεργηµένα κτήµατα, µε τα πολλά µοναστήρια της περιοχής, τα οποία την είχαν µεταβάλει σ’ ένα δεύτερο Άγιον Όρος. Aπό την εποχή εκείνη ελάχιστα ίχνη σώζονται σήµερα, καταστραµµένοι πήλινοι υδροσωλήνες, 2-3 βυζαντινές πηγές, καθώς και πέτρινα στηρίγµατα µονοπατιών καµωµένα από ανθρώπινα χέρια του παρελθόντος.

H έντονη θρησκευτική ζωή της Θεσσαλονίκης δεν είναι άσχετη µε την τιµή, που είχε να δεχθεί τον Aπόστολο Παύλο και ν’ ακούσει από το στόµα του το κήρυγµα του χριστιανισµού (50 µ.X.), καθώς και µε το µαρτύριο του Aγίου Δηµητρίου (26 Oκτωβρίου 305), που δίδασκε τη νέα θρησκεία σε υπόγειες στοές, κοντά στην ονοµαζόµενη Xαλκευτική στοά, όπου ως σήµερα επιζεί η βιοτεχνία των χαλκέων.O Άγιος Δηµήτρι-

ος έγινε από τότε ο προστάτης της πόλης, ο σωτήρας της. Στην έσχατη ανάγκη φανερώνεται να επεµβαίνει για να τη σώσει από τις επιδηµίες, από την πείνα, από τους εχθρούς. H Θεσσαλονίκη λοιπόν, ο πρόµαχώνας του Eλληνισµού, καθώς και ο Άγιος Δηµήτριος υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι και σήµερα σύµβολα του άφθαρτου, του νικηφόρου ελληνισµού.

Aλλά και από κάποια άλλη πτυχή της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, εντυπωσιάζεται ο µελετητής της: από την αδιάσπαστη λειτουργία της κοινοτικής της ζωής, από την αυτοδιοίκησή της που αρχίζει από την αρχαιότητα κιόλας. H Θεσσαλονίκη, όπως και οι άλλες σύγ-

Ψηφιδωτό που εικονίζει τον Άγιο Δηµήτριο µε δύο παιδιά. Bρίσκεται στο ναό του Αγ. Δηµητρίου.

H παράδοση της Θεσσαλονίκης από τους Tούρκους στον ελληνικό στρατό τον Oκτώβριο του 1912 (λαϊκή λιθογραφία).Στο βάθος ο Θερµαϊκός και η Θεσσαλονίκη, όπως ήταν τότε.

Η Θεσσαλονίκη

χιεπίσκοπο, ιδίως επί τουρκοκρατίας. Oι κοινωνικές τάξεις αποτελούνταν από τους δυνατούς (ευγενείς), τον κλήρο, τους µέσους (αστούς) και από τον δήµο ή το κοινόν (το λαό, τους φτωχούς).

H πνευµατική και καλλιτεχνική ζωή της Θεσσαλονίκης είναι πλούσια και παρουσιάζει έξαρση ιδίως κατά τον 14ο αιώνα, οπότε ονοµαστοί λόγιοι και φιλόλογοι, καθώς επίσης και ανώνυµοι κατά το πλείστον ζωγράφοι και αρχιτέκτονες άφησαν λαµπρά δείγµατα της ιδιοφυΐας τους. Σήμερα η πόλη µας, καθώς ετοιμάζεται να συμπληρώσει έναν αιώνα από την απελευθέρωσή της το 1912, έχει φθάσει σε υψηλό σηµείο οικονοµικής και πολιτιστικής ανάπτυξης που προοιωνίζει λαµπρότερο µέλλον.

Ιστορία

χρονές της ελληνικές πόλεις, έχει διπλή δηµοκρατική διοίκηση· 1) τη βουλή και την εκκλησία του δήµου και 2) τους πολιτικούς της άρχοντες. Tις ίδιες αρχές έχει και στα χρόνια της ρωµαιοκρατίας, καθώς επίσης και στα χρόνια του Bυζαντίου, ιδίως στους τελευταίους αιώνες, οπότε η πόλη είναι αποµονωµένη από την πρωτεύουσα Kωνσταντινούπολη, παρουσιάζοντας δύο εξουσίες· 1) την εκκλησιαστική µε τον αρχιεπίσκοπο (παναγιώτατο) και 2) την πολιτική µε τον διοικητή της. Όργανα της συµµετοχής του λαού στην αυτοδιοίκηση είναι 1) η γερουσία ή σύγκλητος ή βουλή ή δωδεκάδα µε µισοαριστοκρατική σύνθεση από ευγενείς και αστούς (τα τέλη της εκλέγονταν «αριστίδην και πλουτίδην») και 2) η εκκλησία του δήµου. H δικαστική εξουσία, µέρος αναπόσπαστο της κοινοτικής αυτονοµίας, ασκείται από τον αρ-

7

∏Η£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Θεσσαλονίκη

Σταθµοί στην ιστορία της πόλης.

– 315 (ή 316) π.X.: Ίδρυση της Θεσσαλονίκης από τον Kάσσανδρο, κυρίαρχο τότε και βασιλιά, στη συνέχεια, της Mακεδονίας.

– 148 π.X.: H Θεσσαλονίκη γίνεται πρωτεύουσα της ρωµαϊκής "Eπαρχίας της Mακεδονίας".

– 50 µ.X.: Έλευση του Aποστόλου Παύλου.

– Tέλη 3ου - αρχές 4ου αιώνα µ.X.: Oικοδόµηση του "Γαλεριανού συγκροτήµατος".

– 303 ή 304: Mαρτύριο του Αγίου Δηµητρίου.

πÛÙÔÚ›· Ιστορία

– 390: Eξέγερση και σφαγή των Θεσσαλονικέων στον Iππόδροµο της πόλης.

8

– 6ος και 7ος αιώνες: Eπιδροµές Aβαροσλάβων, που αποκρούονται από τους υπερασπιστές της πόλης.

– 904: Άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς πειρατές.

– 1185: Άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Nορµανδούς.

– 1204: H Θεσσαλονίκη έδρα του φραγκικού "Bασιλείου της Θεσσαλονίκης".

– 1224: H Θεσσαλονίκη έδρα της ελληνικής "Aυτοκρατορίας της Θεσσαλονίκης", που ίδρυσε ο Θεόδωρος Δούκας Kοµνηνός.

– 14ος αι.: O "Xρυσός Aιώνας" της Θεσσαλονίκης, για τα γράµµατα και τις τέχνες.

– 1342-1349: H εποχή των Zηλωτών.

– 1387-1403: Περίοδος της

– 1430, 29 Mαρτίου: Άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Tούρκους του σουλτάνου Mουράτ B΄.

– Tέλη 15ου - αρχές 16ου αι.: Άφιξη και εγκατάσταση στη Θεσσαλονίκη των Eβραίων της Ισπανίας.

– 1821: Mε την έναρξη της µεγάλης ελληνικής Eπανάστασης, σφαγές και διωγµοί των Eλλήνων της Θεσσαλονίκης από τους Tούρκους.

– β ΄ µισό του 19ου αιώνα: "Eκσυγχρονισµός" της Θεσσαλονίκης.

– 1912, 26 Oκτωβρίου: O ελληνικός στρατός απελευθερώνει την πόλη. Tερµατίζεται η περίοδος της τουρκοκρατίας, που κράτησε για την πόλη 482 χρόνια.

– 1915, 5 Oκτωβρίου: Στο πλαίσιο του Α΄ παγκόσµιου πολέµου, αποβιβάζονται στην πόλη αγγλογαλλικά στρατεύµατα. H πόλη γίνεται κέντρο του "Mακεδονικού µετώπου".

Η Θεσσαλονίκη

– 1423-1430: H περίοδος της βενετοκρατίας.

νήµατος των Nεοτούρκων.

– 1 916, 17 Aυγούστου: Eκδηλώνεται και επικρατεί στη Θεσσαλονίκη το κίνηµα της "Eθνικής Άµυνας".

– 1890: Μεγάλη πυρκαγιά καταστρέφει το κέντρο της πόλης.

–1 916, 26 Σεπτεµβρίου: O Eλ. Bενιζέλος έρχεται στη Θεσσαλονίκη και σχηµατίζει Προσωρινή Kυβέρνηση.

– 1908: H Θεσσαλονίκη γίνεται ένα από τα κέντρα του κι-

- 1917,

5 Aυγούστου: Mεγάλη πυρκαγιά καταστρέ-

Ιστορία

πρώτης τουρκοκρατίας.

9

∏Η£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Θεσσαλονίκη

φει το κέντρο της Θεσσαλονίκης.

– 1923: Mε την ανταλλαγή των πληθυσµών, άφιξη και εγκατάσταση περίπου 90.000 Eλλήνων προσφύγων από τη M. Aσία στη Θεσσαλονίκη. Eγκαταλείπουν την πόλη οι Tούρκοι κάτοικοί της.

– 1926: Έναρξη της λειτουργίας του πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης και της Δ.E.Θ.

– 1936: Aιµατηρές συγκρούσεις διαδηλωτών και αστυνοµίας στη Θεσσαλονίκη ("Mάης του '36").

– 1941, 9 Aπριλίου: Kατάληψη της Θεσσαλονίκης από το γερµανικό στρατό.

πÛÙÔÚ›· Ιστορία

– 1943, Mάρτιος: Xιλιάδες Eβραίοι της Θεσσαλονίκης µεταφέρονται στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου βρίσκουν τραγικό τέλος.

10

– 1963, 22 Μαΐου: Δολοφονείται από παρακρατικούς ο βουλευτής Γρηγόρης Λαμπράκης.

– 1966: Ξεκινάει το Φε– στιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου –1 978, 20 Iουνίου: Iσχυρός σεισµός 6,5 Pίχτερ συγκλονίζει την πόλη και προκαλεί ζηµίες και θύµατα.

– 1 982, 27 Οκτωβρίου: Eγκαίνια του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα.

– 1 994, 11 Σεπτεμβρίου: Eγκαίνια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού.

– 1997:

H Θεσσαλονίκη πολιτιστική πρωτεύουσα της Eυρώπης.

– 2004:

Η Θεσσαλονίκη Ολυμπιακή Πόλη.

– 2006:

Εγκαινιάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

– 1944, 29 Oκτωβρίου: Tα γερµανικά στρατεύµατα κατοχής φεύγουν από τη Θεσσαλονίκη και η πόλη ελευθερώνεται.

– 2006: Υπογράφεται η σύµβαση για την κατασκευή µετρό στη Θεσσαλονίκη και λίγο αργότερα αρχίζουν και οι εργασίες κατασκευής.

– 1952: Αρχίζει η ανέγερση των κτιρίων της Πανεπιστημιούπολης

– 2009: Oλοκληρώνεται η ανάπλαση της νέας παραλίας της πόλης.

– 1962: Αρχίζει το φεστιβάλ ελληνικού τραγουδιού

– 2009:

Εγκαινιάζεται το νέο δηµαρχείο.

– 1962: Εγκαινιάζεται το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο στην πλατεία ΧΑΝΘ

– 2012:

Η Θεσσαλονίκη γιορτάζει τα 100 χρόνια από την απελευθέρωσή της.

top 20

Διαδροµές

Διαδροµές στη Θεσσαλονίκη

11

Xάρτης ιστορικού κέντρου ∏ Xάρτης £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË κέντρου

Με κόκκινα γράμματα αναφέρονται τα κυριότερα αξιοθέατα

Άνω Πόλ

Τείχη

τήριο

ÕÊÏÕ

ÓÅËÅ

Τείχη

Άγ Δημή

Διοικη

Αρχα Αγορ

Πλα Δικασ

12

Φρούριο Βαρδαρίου

ÇÑÙÄÏÕ ÔÏÕ

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Αγορ Μοδιά

α Λαδάδικ

Λιμάνι

Πύργ

υ

ιγωνίο

ος Τρ

Ακρόπολη

Τείχη

Τείχη

λη

Xάρτης κέντρου

Μονή Βλατάδων

γιος ήτριος

Ροτόντα

αία ρά

Καμάρα

ατεία στηρίων

Σιντριβάνι Δ.Ε.Θ.

Αγία Σοφία

Μητρόπολη Πλατεία Αριστοτέλους

Παλιά Παραλία

Διαδροµές

Ανάκτορο Γαλερίου

ρά άνο

Λευκός Πύργος

13

1

18

∏Λευκός £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Πύργος

Ρ

17

14

13

11

12 7

6

8 4

1

15

Μου σείο Βυζα ντινο ύ Πολιτ ισμο ύ

10

9 5 3 2

16

ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

14

Λευκός Πύργος Μνηµείο Μεγάλου Αλεξάνδρου Μνηµείο Εθνικής Αντίστασης Προτομή Ναυάρχου Βότση Βασιλικό Θέατρο Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών Λέσχη αξιωµατικών Ανδριάντας Παύλου Μελά Ανδριάντας Φίλιππου Β’ Μνηµείο Εµµανουήλ Παπά

ΠΡΟΣΟΧΗ

Προτομή Μανόλη Ανδρόνικου Θέατρο Κήπου Συγκρότηµα ΧΑΝΘ Αρχαιολογικό Μουσείο Αφετηρία λεωφορείου πολιτιστικής γραµµής 16 Ανδριάντας Kωνσταντίνου Καραμανλή 17 Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης 18 Αλεξάνδρειο Μέλαθρο 11 12 13 14 15

Στο κείμενο σημειώνονται, με κόκκινους αριθμούς σε παρένθεση, οι αντίστοιχες θέσεις των σημείων ενδιαφέροντος στον χάρτη της εκάστοτε διαδρομής. Με μπλέ χρώμα σημειώνεται η σελίδα που παραπέμπει σε εκτενέστερη περιγραφή του μνημείου.

1 Λευκός Πύργος

Ο Λευκός Πύργος (1) σελ.

128 είναι το σύµβολο της Θεσσαλονίκης. Το χαρακτηριστικότερο γνώρισµα της πόλης, που βρίσκεται στο τέλος της παλιάς παραλίας (Λεωφόρος Νίκης), στις παρυφές του Ιστορικού κέντρου. Είναι το µόνο αποµεινάρι από την άλλοτε ισχυρή παράλια οχύρωση της Θεσσαλονίκης. Είναι ωραίος περίπατος στην πιο καλή περιοχή της πόλης όπου είναι συγκεντρωµένα τα πολιτιστικά κέντρα. Στις µέρες µας λειτουργεί ως Μουσείο Πόλης της Θεσσαλονίκης.

Aπό τον εξώστη του η θέα είναι µαγευτική. Tο πανόραµα του Θερµαϊκού κόλπου ως τις κορυφές του Ολύµπου και της Θεσσαλονίκης, ανυψώνεται αµφιθεατρικά ως τα κάστρα του Επταπυργίου της άνω πόλης

και του Xορτιάτη. Ο εξώστης του Λευκού Πύργου λειτουργεί όχι µόνο ως χώρος θέασης της πόλης και της γύρω περιοχής, αλλά και ως προέκταση του εκθεσιακού χώρου. Σε επιλεγµένες επάλξεις έχουν τοποθετηθεί ενηµερωτικές πινακίδες, που πληροφορούν τον επισκέπτη για το τι βλέπει σήµερα και το τι έβλεπε κανείς άλλοτε. Στις αρχές του 2007 ολοκληρώθηκε το έργο της ανάπλασης του περιβάλλοντος χώρου του. Ανήκει διοικητικά στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού και από το 2006 λειτουργεί µόνιµα ως Μουσείο Πόλης της Θεσσαλονίκης σελ 161. Η έκθεση, παρουσιάζει µε συνοπτικό τρόπο όψεις της ιστορίας της Θεσσαλονίκης διαχρονικά, µε στόχο να κεντρίσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών να γνωρίσουν καλύτερα την πόλη.

Διαδροµές

Λευκός Πύργος

15

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

∏Λευκός £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Πύργος

1

16

Οι θεµατικές ενότητες που αναπτύσσονται στο ισόγειο, στους πέντε ορόφους και στο δώµα του Λευκού Πύργου αναφέρονται στη θέση της Θεσσαλονίκης στο γεωγραφικό χώρο, στις µεταµορφώσεις του δοµηµένου χώρου, σε σηµαντικές στιγµές της ιστορίας της, όπως αυτές αναδεικνύονται µέσα από τα µνηµεία της, στην κοµβική εµπορική της θέση στο σταυροδρόµι χερσαίων και θαλάσσιων δρόµων, στους κατοίκους της, στην πνευµατική και πολιτιστική ζωή της, αλλά και στις γεύσεις της. Έτσι, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να πραγµατοποιήσουν ένα γοητευτικό ταξίδι στο χρόνο από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης έως και το πρόσφατο παρελθόν της, µε συνοδεία τους ήχους, την ιδιαίτερη ατµόσφαιρα, το πνεύµα και τις γεύσεις της πόλης. Αν έχετε έστω και λίγες ώρες στη διάθεσή σας, πραγµατο-

Ο αδριάντας του Κωνσταντίνου Καραμανλή

Αλέξανδρος Γ΄ ο Μέγας (356-323 π.Χ.). Βασιλιάς της Μακεδονίας, γιος του Φιλίππου Β΄ και της Ολυµπιάδας. Γεννήθηκε στην Πέλλα και είναι ο άνθρωπος που κατά το δεύτερο µισό του 4ου π.Χ. αιώνα κατέκτησε µεγάλο τµήµα της Ανατολής και έκανε τον ελληνικό πολιτισµό κοινό κτήµα του τότε γνωστού κόσµου. ποιήστε έναν περίπατο στην περιοχή του Λευκού Πύργου. Θα σας γοητεύσει. Σε κοντινή απόσταση προς την παραλία, υψώνεται το µνηµείο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, (2) άλλο ένα χαρακτηριστικό σύµβολο της πόλης, όπου ο Βασιλιάς καλπάζει έφιππος σε ψηλό βάθρο. Πλάι του, ανάγλυφες παραστάσεις από τη µεγάλη εκστρατεία, ασπίδες και Μακεδονικές σάρισες. Είναι έργο του γλύπτη Ευαγ. Μουστάκα.

Δίπλα στο άγαλµα του Μ. Αλεξάνδρου στήθηκε το Μνηµείο Εθνικής Αντίστασης (19411944), (3) γλυπτό σύµπλεγµα µε τρεις ήρωες – µάρτυρες και τη Δόξα. Πολύ κοντά βρίσκεται και ο ανδριάντας του Κωνσταντίνου Καραμανλή (16). Στο τµήµα αυτό της Παραλίας, κάθε Ιούνιο πραγµατοποιείται το Φεστιβάλ βιβλίου της πόλης. Ανατολικότερα, σε πολύ µικρή απόσταση, βρίσκεται η προτομή του Ναυάρχου Βότση. (4) Κατά την καλοκαιρινή περίοδο θα βρείτε στην περιοχή, καραβάκια – πλωτά καφέ-µπαρ – µε τα οποία έχετε την ευκαιρία να κάνετε και ένα µικρό περίπλου στο Θερµαϊκό κόλπο. Το

To Βασιλικό Θέατρο.

Λευκός Πύργος

1

Διαδροµές

Η προτομή του ναυάρχου Βότση.

τρενάκι που κινείται κατά µήκος της παραλίας, και τα γραφικά παϊτόνια µε τα άλογα προσφέρουν στον επισκέπτη µία εξίσου ευχάριστη βόλτα, µε θέα τον κόλπο. Ανάµεσα στο µνηµείο του Μ. Αλεξάνδρου, και το Λευκό Πύργο, βρίσκεται το Βασιλικό Θέατρο (5). Πλάι του η Λουόµενη, µαρµάρινη σε µικρή πισίνα, είναι έργο του γλύπτη Νικόλα. Στην είσοδο του Θεάτρου ανάγλυφη στήλη θυµίζει τον Σ. Καραντινό, πρώτο διευθυντή του Κρατικού Θεάτρου Βόρειας Ελλάδας. Στο σηµείο που βρίσκεται ανάµεσα στο Λευκό Πύργο και το Βασιλικό Θέατρο, από την 1η Σεπτεµβρίου του 2009, βρίσκεται η αφετηρία της πολιτιστικής γραµµής της Θεσσαλονίκης (15). Σε συνεργασία µε τον ΟΑΣΘ, η πόλη έχει αποκτήσει το δικό της πολιτιστικό δροµολόγιο. Πρόκειται για µία πενηντάλεπτη διαδροµή, εξού και το λεωφορείο νούµερο 50, η οποία περνάει από τα περισσότερα µνηµεία της πόλης. Το λεωφορείο είναι επανδρωµένο µε εξειδικευµένο προσωπικό (ξεναγοί, συνοδοί,

17

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

∏Λευκός £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Πύργος

1

18

κλπ). Επίσης, στους επιβάτες µοιράζονται ειδικά έντυπα µε πλούσιο πληροφοριακό υλικό για να ενηµερώνονται για όσα βλέπουν κατά τη διάρκεια της διαδροµής. Τέλος, µέσα στο λεωφορείο υπάρχουν οθόνες που προβάλλουν ένα DVD µε εικόνες και πληροφορίες από τα µνηµεία στα οποία πλησιάζει το λεωφορείο. Η αναχώρηση από την αφετηρία, δεδοµένης της 50λεπτης διαδροµής πραγµατοποιείται κάθε 1 ώρα. Το κτίριο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (6), µεγαλοπρεπές υψώνεται ακριβώς απέναντι. Σ’ αυτό δίνει συνήθως τις παραστάσεις του το Κρατικό Θέατρο Βόρειας Ελλάδας. Στο ίδιο κτίριο συστεγάζεται και η κινηµατογραφική αίθουσα «Αριστοτέλειον». Στον 6ο όροφο του θεάτρου βρίσκεται η Πινακοθήκη της Εταιρείας. Το κτίριο ανήκει στην εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, η οποία στεγάζεται σε παρακείµενη οικο-

H Λέσχη Αξιωµατικών Φρουράς Θεσσαλονίκης δοµή. Ενδιαφέρουσα είναι η Μακεδονική βιβλιοθήκη της εταιρείας. Στην ίδια οικοδοµή στεγάζεται και το Κέντρο Αποδήµων Μακεδόνων. Το µνηµείο Αποδήµων Μακεδόνων στην είσοδο του κτιρίου είναι έργο του γλύπτη Πολ. Βαγή. Απέναντι βρίσκεται το Πολιτιστικό Κέντρο «Αλέξανδρος», πρώην κινηµατοθέατρο, και η Λέσχη Αξιωµατικών Φρουράς Θεσσαλονίκης (7). Λίγο πιο πάνω Στεγάζεται το Συµβούλιο Απόδηµου Ελληνισµού. Στο µικρό πάρκο µπροστά της, θα βρούµε τον ορειχάλκινο ανδριάντα του ήρωα του Μακεδονικού

Το κτίριο της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών, με αίθουσες κινηματογράφου, θεάτρου, πινακοθήκη κ.ά.

Παπάς, Εµµανουήλ (17731821). Φιλικός, αρχιστράτηγος των µακεδονικών δυνάµεων κατά την επανάσταση του 1821. Γεννήθηκε στο χωριό των Σερρών Δοβίστα (το οποίο σήµερα έχει το όνοµά του). Το 1819 έγινε επίσηµο µέλος της Φιλικής Εταιρείας και µετά από λίγο διορίστηκε πολιτικός ηγέτης της Επανάστασης στη Μακεδονία. Όταν ο Φαρµάκης αιχµαλωτίστηκε και σφαγιάστηκε, απέµεινε µόνος του και ως αρχιστράτηγος.

1 Λευκός Πύργος

δηµιουργηθεί το πάρκινγκ της Χ.Α.Ν.Θ. (13) µαζί µε χώρους διασκέδασης (καφέ – µπαρ – εστιατόρια). Το συγκρότηµα της Χ.Α.Ν.Θ., στην καρδιά της πόλης, αποτελείται εκτός από το κυρίως κτίριο, από γήπεδα ποδοσφαίρου, χάντµπολ, µπάσκετ και τένις. Απέναντι από τη Χ.Α.Ν.Θ. βρίσκεται η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, και το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης (14) σελ 152.

Διαδροµές

αγώνα Παύλου Μελά (8), έργο της εγγονής του, Νατ. Μελά. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται η προτοµή του σκηνοθέτη Τ. Κανελλόπουλου και το µνηµείο του ευεργέτη Ιωάννη Παπάφη, έργο του του γλύπτη Απάρτη. Και αυτό το πάρκο µαζί µε το ακριβώς απέναντι, επί της οδού Παύλου Μελά, αναπλάστηκαν πρόσφατα, και κοντά τους θα βρείτε εστιατόρια, καφέ, και παραδοσιακά καφενεία όπου µπορεί κάποιος να κάνει ένα ευχάριστο διάλειµµα από τον περίπατο στην πόλη. Ανατολικά, εκτείνεται ο Δηµοτικός κήπος (πάρκο Χ.Α.Ν.Θ.). ο ορειχάλκινος ανδριάντας του Φιλίππου Β’ (9), βασιλιά της Μακεδονίας, πατέρα του Μ. Αλεξάνδρου, υψώνεται στη δυτική γωνία του κήπου. Είναι έργο του Γ. Νικολαΐδη. Κοντά του βρίσκονται οι προτοµές των Ι. Δραγούµη (έργο του Μ. Τόµπρου), και Λ. Κοροµηλά, πρωτεργατών του Μακεδονικού αγώνα, και στην Α. άκρη το µνηµείο του Εµµ. Παπά (10) αρχηγού της Επανάστασης του 1821 στη Μακεδονία. Λίγο πιο πάνω θα βρούµε την προτοµή του αρχαιολόγου Μ. Ανδρόνικου (11). Μέσα στο πάρκο λειτουργούν υπαίθρια καφέ, παιδική χαρά, και χαµηλά βρίσκεται το σιντριβάνι του Δηµοτικού κήπου. Στη βόρεια γωνία λειτουργεί το υπαίθριο Θέατρο Κήπου (12). Ανάµεσα στον Δηµοτικό κήπο και το Θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών σπουδών, τα τελευταία χρόνια έχει

19

12

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Η παραλία της ∏ Θεσσαλονίκης £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË

2

20

2

Η παραλία της Θεσσαλονίκης Μοναδική είναι η παραλία της Θεσσαλονίκης, µήκους περίπου έξι χιλιοµέτρων, που εκτείνεται από το λιµάνι της πόλης έως το Μέγαρο Μουσικής (3) και το Ποσειδώνιο κολυµβητήριο. Η Παλιά παραλία (6), από το Λευκό Πύργο (1) σελ 128 ως το λιµάνι, (2) διαµορφώθηκε το 19ο αιώνα, αφού στα 1873-4 κατεδαφίστηκε το παράλιο τείχος της πόλης. Σε όλα σχεδόν τα ισόγεια των παράλιων κτιρίων θα συναντήσετε καφέ - µπαρ, εστιατόρια και αναψυκτήρια, γεµάτα ζωή και διασκέδαση, από τους Θεσσαλονικείς καθώς και από τους

11 1 2 4 6 11 12

6

Λευκός Πύργος Λιµάνι Άγαλµα M. Aλεξάνδρου Παλιά Παραλία Πλ. Αριστοτέλους Πλ. Eλευθερίας

τουρίστες της πόλης. Επίσης υπάρχουν και λίγα εµπορικά καταστήµατα µε είδη ένδυσης και υπόδησης, αλλά και άλλα µε τα γνωστά παραδοσιακά είδη τουρισµού και λαϊκής τέχνης. Περίπου στο κέντρο της παλιάς παραλίας βρίσκεται ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα της Θεσσαλονίκης, η Πλατεία Αριστοτέλους (11) (βλ. Διαδροµή Τρίτη). Σε πολύ µικρή απόσταση από το λιµάνι βρίσκεται η Πλατεία Ελευθερίας, (12) µε πολλές τράπεζες, ταξιδιωτικά πρακτορεία και το πάρκινγκ της πλατείας. Σ’ αυτήν την περιοχή, και στις παρακείµενες, όπως τα Λαδάδικα από τη δυτική πλευρά (βλ. Διαδροµή Ένατη), και η πεζοδροµηµένη οδός Καλαποθάκη από την ανατολική, υπάρχουν πολλά καφέ,

To Bασιλικό Θέατρο και τα καραβάκια που λειτουργούν ως καφέ-µπαρ.

2 4

ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

H πλατεία Αριστοτέλους

χείου «Mακεδονία Παλλάς» (5), 15 περίπου λεπτά µε τα πόδια ανατολικά από το Λευκό Πύργο , θα συναντήσουµε καινούρια καφέ - µπαρ, το πάρκο Οδ. Φωκά, και το δηµοτικό αναψυκτήριο µε το πάρκο οδικής αγωγής για παιδιά. Σχεδόν στο µέσο της σηµερινής Νέας Παραλίας, στη "Σαλαµίνα", θα συναντήσουµε τον Ιστιοπλοϊκό Όµιλο µε τις παραδοσιακές ψαροταβέρνες, και τον Όµιλο

To «Mακεδονία Παλλάς»

Διαδροµές

εστιατόρια, και ουζερί. Η Πλατεία Ελευθερίας, επίσης, αποτελεί έναν από τους κυριότερους τερµατικούς σταθµούς της αστικής συγκοινωνίας. Η Νέα παραλία (7) από το Λευκό Πύργο ως το σηµείο όπου βρίσκονται το «Ποσειδώνιο» κολυµβητήριο και το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, δηµιουργήθηκε σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, κατά την περίοδο της ταχείας ανοικοδόµησης της σύγχρονης πόλης. Η επιχωµάτωση της περιοχής άρχισε στα 1957. Το κύµα έφτανε ως τις αυλές των σπιτιών της οδού Βασιλίσσης Όλγας. Στο παραλιακό τµήµα της λεωφόρου, σε συνέχεια του ξενοδο-

Η παραλία της Θεσσαλονίκης

1

21

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Η παραλία της ∏ Θεσσαλονίκης £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË

2

22

9

15 5

13

8 7

10

ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

Φίλων Θαλάσσης. Η συνέχεια ανήκει στο αναπλασµένο τµήµα της παραλίας, το οποίο ολοκληρώθηκε στα τέλη του 2008. Εκεί µπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει τον περίπατό του, ή τη βόλτα µε ποδήλατο στον ποδηλατόδροµο. Συναντούµε πάρκα και παιδικές χαρές, και τον εξώστη (14) από όπου µπορούµε να έχουµε πανοραµική άποψη του λιµανιού της πόλης και να απολαύσουµε ένα ωραίο ηλιοβασίλεµα. Κατά µήκος της βρίσκονται πολλά σηµεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος όπως το Ίδρυµα Mελετών Xερσονήσου του Aίµου (IMXA) (9), το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας - Θράκης (8), και ανατολικότερα το Βαφοπούλειο Πνευµατικό Κέντρο. Σε κοντινή απόσταση από το ξενοδοχείο «Mακεδονία Παλλάς», βρίσκεται ο ναός των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου (13), των Θεσσαλονικέων αποστόλων. Τα πάρκα της Νέας Παραλίας κοσµούνται µε γλυπτά και άλλα έργα τέχνης όπως οι Οµπρέλες (10), η προ-

τοµή της Ελληνίδας µητέρας, το µνηµείο των ηρώων του 1821, ο Παλµός (το µνηµείο των Αεροπόρων) (15). Λειτουργούν επίσης πολλά αναψυκτήρια, καφέ, πιτσαρίες, εστιατόρια και ψητοπωλεία, ψαροταβέρνες και τσιπουράδικα µε µοναδικούς µεζέδες. Τα καραβάκια , πλωτά καφέ - µπαρ, που είναι δεµένα κοντά στο άγαλµα του Μ. Αλεξάνδρου (4), πραγµατοποιούν πλόες στα νερά του Θερµαϊκού κόλπου.

Άποψη της παραλίας

Πλωτό µπαρ στην παραλία.

14

4 3 5 7 8 9

Mέγαρο Μουσικής Μακεδονία Παλάς Νέα Παραλία Λαογραφικό μουσείο ΙΜΧΑ

10 13 14 15

“Οµπρέλλες” Ι.Ν. Κυρίλλου-Μεθοδίου Εξώστης “Παλµός”, Μνημέιο αεροπόρων

2 Η παραλία της Θεσσαλονίκης

3

Διαδροµές

Άποψη της παραλίας µε το άγαλµα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

23

3 Η οδός ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Αριστοτέλους

10 6 8 4 9 11

5

7

3

2

1

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

24

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Πλατεία Αριστοτέλους Ξενοδοχείο «Electra Palace» «Ολύµπιον» Άγορά Μοδιάνο «Λουλουδάδικα» Άγορά Bλάλη (Καπάνι) Εµπορικό κέντρο «Πλατεία» Ι.Ν. Αγίας Θεοδώρας Κεντρικό ταχυδρομείο Πλατεία Άθωνος Γιαχουντί Χαμάμ

3 Η οδός Αριστοτέλους

Η Αριστοτέλους –πλατεία και οδός– χωρίζει στη µέση το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, από την παραλία (Λ. Νίκης) έως την Αρχαία Ρωµαϊκή Αγορά (οδός Ολύµπου). Είναι ένα όµορφο, πολυσύχναστο σηµείο στο κέντρο της πόλης. Η πλατεία και η συνεχόµενή της οδός Αριστοτέλους πήραν τη σηµερινή τους µορφή µετά τη µεγάλη πυρκαγιά του 1917, κατά την οποία καταστράφηκε όλο σχεδόν το κάτω τµήµα της ιστορικής πόλης. Τότε σχεδιάστηκε η νέα Θεσσαλονίκη µε βάση σχέδιο που εκπόνησε ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ερνέστ Εµπράρ. Η Πλατεία Αριστοτέλους (1) είναι η κύρια πλατεία της Θεσσαλονίκης και φέρει τιµητικά το όνοµα του µεγάλου φιλόσοφου Αριστοτέλη, δάσκαλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Την πλατεία περιβάλλουν πολυώροφα κτίρια παρόµοιας µεταξύ τους αρχιτεκτονικής, µε στοές, κιονοστοιχίες, καµάρες,

εξώστες, που θυµίζουν τη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη και δίνουν το δικό τους χρώµα στη σύγχρονη πόλη.

Yπάρχουν πολλά καταστήµατα όπως καφέ, ζαχαροπλαστεία, και εστιατόρια - ταβέρνες µε υπαίθρια τραπέζια στους κήπους και τα πεζοδρόµια της πλατείας. Προς την οδό Αριστοτέλους η πλατεία σχηµατίζει ηµικύκλιο µε το ξενοδοχείο

To ξενοδοχείο «Electra Palace»

«Electra Palace» (2) στο ένα τµήµα και το «Ολύµπιον» πολιτιστικό κέντρο (3) απέναντί του, µε κινηµατοθέατρο και αίθουσες εκδηλώσεων. Μπροστά τους την πλατεία τέµνει η οδός Μητροπόλεως, από τους πλέον εµπορικούς δρόµους της πόλης. Λίγο πιο πάνω, η οδός Αριστοτέλους διασταυρώνεται κάθετα µε τον εµπορικότερο

To πολιτιστικό κέντρο «Oλύµπιον» Άποψη της πλατείας Αριστοτέλους.

Διαδροµές

Η οδός Αριστοτέλους

25

Η οδός ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Αριστοτέλους

3

Άποψη της αγοράς Μοδιάνο επί της Βασ. Ηρακλείου.

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

δρόµο της οδού Τσιµισκή (βλ. Διαδροµή Όγδοη). Στην οδό Αριστοτέλους, τα κτίρια είναι όπως κι εκείνα της πλατείας, µε στοές, κολόνες και καµάρες ως την οδό Εγνατία. Σε αυτήν την κεντρική πεζοδροµηµένη οδό της Θεσσαλονίκης βρίσκονται πολλά καταστήµατα, καφέ, τράπεζες, γραφεία, δηµόσιες επιχειρήσεις, και βιβλιοπωλεία. Την οδό Αριστοτέλους τέ­ µνουν οι οδοί Βασιλέως Ηρακλείου, Ερµού και Bλάλη. Κα-

26

Τα «Λουλουδάδικα»

Ψητοπωλεία στις στοές της αγοράς Μοδιάνο.

θώς ανεβαίνουµε την Αριστοτέλους, επάνω από την οδό Τσιµισκή, στο αριστερό µέρος της οδού Βασιλέως Ηρακλείου βρίσκεται η περίφηµη αγορά Μοδιάνο (4), µε κύρια είδη διατροφής, όπως: κρέατα, ψάρια, φρούτα, λαχανικά. Στο ίδιο σηµείο, παραδοσιακά ταβερνάκια, εστιατόρια και ψητοπωλεία, προσφέρουν µοναδικές γεύσεις. Η αγορά Μοδιάνο χτί-

Άποψη της αγοράς Βλάλη.

Το εµπορικό κέντρο «Πλατεία».

Ιχθυοπωλεία στην οδό Mενεξέ στην αγορά Βλάλη.

κής διατροφής όπως ελιές, λάδι και λαχανικά. Στο δεξιό µέρος της οδού Βασιλέως Ηρακλείου, βρίσκεται το Εµπορικό Κέντρο ‘Πλατεία’ (7), µε συγκρότηµα κινηµατογράφων, υπόγειο πάρκιγκ, δεκάδες εµπορικά καταστήµατα ένδυσης και υπόδησης των µεγάλων οίκων µόδας, καθώς επίσης και το κεντρικό ταχυδρομείο (9). Λίγο πιο πάνω, δεξιά όπως ανεβαίνουµε, στην οδό Ερµού,

Η οδός Αριστοτέλους

3

Διαδροµές

στηκε µετά την πυρκαγιά του 1917 από το µηχανικό Μοδιάνο. Δίπλα βρίσκονται τα "Λουλουδάδικα" (5), που έχουν πάρει το όνοµά τους από τα συγκεντρωµένα ανθοπωλεία στην περιοχή, µε διάφορα εµπορικά καταστήµατα, και το Γιαχουντί Χαμάμ (11) σελ 141 Απέναντι από τη βόρεια είσοδο της αγοράς Μοδιάνο, στο επάνω µέρος της οδού Ερµού βρίσκεται η "αγορά Βλάλη" (6), ή αλλιώς "Καπάνι" µε µεγάλη κρεαταγορά και ψαραγορά, και προϊόντα παραδοσιακής µεσογεια-

27

Η οδός ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Αριστοτέλους

3

H πλατεία Άθωνος.

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

H µονή Αγίας Θεοδώρας.

28

βρίσκεται η βυζαντινή Μονή Αγίας Θεοδώρας (8) που λειτουργεί από τον 9ο αιώνα. Η κατασκευή των κτιρίων της τοποθετείται στον 20ό αιώνα (1957) σε σχέδια του Σοφ. Κουνταρδά, εµπνευσµένα από το Βυζάντιο, και την ορθόδοξη µοναστική αρχιτεκτονική, θαυµάσια διακοσµηµένα. Κοντά στη Μονή βρίσκονται τα κεντρικά γραφεία του Οργανισµού Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας (Ο.Τ.Ε). Απέναντι από τη Μονή Αγίας

Θεοδώρας, βρίσκεται η κάτω είσοδος της περίφηµης πλατείας Άθωνος (10) µε τα αµέτρητα ουζερί - ταβερνάκια αλλά και µικρά γραφικά καταστήµατα µε είδη δώρων, λαϊκής τέχνης κ.ά. Λίγο πιο πάνω από την Ερµού, δεξιά, βρίσκεται η δυτική είσοδος της πλατείας Άθωνος, ενώ στο αριστερό µέρος η αγορά Bλάλη. Στη µικρή πλατεία πριν από την Eγνατία, είναι οι αφετηρίες ή στάσεις λεωφορείων µε γραµµές που οδηγούν στις δυτικές συνοικίες της πόλης.

H οδός Αριστοτέλους.

Διαδροµές

Η οδός Αριστοτέλους

3

29

4

15

Η∏ οδός £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Αγ. Σοφίας

14

9

8 12

13 4

11 10

6

5

7

2

3 1

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

30

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα Ναός Γρηγορίου Παλαµά Μητροπολιτικό µέγαρο Ναός Αγίας Σοφίας Αγίασµα Ιωάννη Προδρόµου «Κόκκινο» σπίτι Σπίτι Νεδέλκου Σπίτι Τερκενλή - Δηµητριάδη Μέγαρο Χατζηδηµούλα Γλυπτό «οι Πολίτες»

11 Μνηµείο Γενοκτονίας ποντίων 12 Μνηµείο προµάχων του ελληνισµού στον Πόντο

13 Ανδριάντας Χρυσοστόµου Σµύρνης

14 Πλατεία Μακεδονοµάχων 15 Ναός Αχειροποιήτου

To Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα

του αρχιτέκτονα Ερν. Τσίλερ, στο οποίο κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας στεγαζόταν το Ελληνικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη. Δίπλα του,

4 Η οδός Αγ. Σοφίας

Η οδός Αγίας Σοφίας είναι από τους πιο κεντρικούς και ευρέως γνωστούς δρόµους της Θεσσαλονίκης, κάθετος στην παραλία και στις µεγάλες οδούς Τσιµισκή και Εγνατία, µε πολλά αξιοθέατα, µνηµεία, µουσεία, αγάλµατα, πλατείες, καταστήµατα, καφέ, ταβέρνες κ.ά. Στην αρχή της, ξεκινώντας από την παραλία, βρίσκεται το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα (1) σελ 163, το οποίο λειτουργεί σε νεοκλασικό κτίριο, έργο

στο ίδιο οικοδοµικό τετράγωνο, βρίσκεται ο µητροπολιτικός ναός του Αγίου Γρηγορίου Παλαµά (2) , έργο των αρχιτεκτόνων Τσίλερ και Παιονίδη, και το µητροπολιτικό µέγαρο της Θεσσαλονίκης (3), νέο κτίριο µε πα-

Το Μητροπολιτικό µέγαρο.

ραδοσιακά Βυζαντινά χαρακτηριστικά. Στο χώρο της Μητρόπολης λειτουργεί και το Εκπαιδευτικό και Πολιτιστικό Ίδρυµα "Άγιος Γρηγόριος ο Παλαµάς" ως ανεξάρτητη Υπηρεσία της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης. Ο Γρηγόριος Παλαµάς υπήρξε µητροπολίτης Θεσσαλονίκης (1349 - 1359). Στο χώρο του σηµερινού ναού, ως την πυρκαγιά του 1890, υπήρχε τρίκλιτη Βασιλική του Αγ. Δηµητρίου (ο µικρός Αϊ Δηµήτρης). Κάτω από το ιερό του ναού υπάρχει Κρύπτη του Μακεδονικού Αγώνα, η

Ο Μητροπο­ λιτικός ναός Γρηγορίου του Παλαµά.

Διαδροµές

Η οδός Aγίας Σοφίας

31

Η∏ οδός £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Αγ. Σοφίας

Ο ναός της Αγίας Σοφίας.

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

4

οποία λειτουργεί ως µουσείο. Στο προαύλιο του ναού βρίσκεται ο τάφος και η προτοµή του µητροπολίτη Γενναδίου (1910 - 1951). Στη δεύτερη κάθετη µετά τη Λεωφόρο Νίκης, οδό Προξένου Κοροµηλά, λειτουργούν καταστήµατα ρούχων, εστιατόρια και καφέ - µπαρ, όπως επίσης και στην οδό Μητροπόλεως που είναι η επόµενη κάθετη, τα κεντρικά καταστήµατα οίκων µόδας κ.ά. Στην οδό Αγίας Σοφίας, από την παραλία ως την Εγνατία, διατηρούνται αρκετά εντυπωσιακά κτίρια, "µέγαρα" του µεσοπολέµου, που χτίστηκαν µετά τη µεγάλη πυρκαγιά του 1917. Στην περιοχή αυτή και στους παρακείµενους πεζόδροµους Γ. Σταύρου και Αγ. Θεοδώρας υπάρχουν διάφορα εµπορικά καταστήµατα, αλλά και καφέ µπαρ, και αναψυκτήρια. Η πλατεία Αγ. Σοφίας είναι ιστορική πλατεία της πόλης µε το ναό της Αγ. Σοφίας (4) σελ 131 να υψώνεται επιβλητικός στην ανατολική πλευρά της. Εί-

32

Το εντυπωσιακό ψηφιδωτό στον τρούλο του ναoύ της Αγίας Σοφίας.

ναι ναός - µνηµείο, Βασιλική µε τρούλο, πιθανόν σύγχρονη της Αγ. Σοφίας της Κωνσταντινούπολης (6ος ή 7ος αι.), χτισµένη στη θέση παλαιοχριστιανικού ναού του 4ου αιώνα. Επί αιώνες ήταν η µητρόπολη της Θεσσαλονίκης. Θαυµάσια είναι τα ψηφιδωτά µε µονογράµµατα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Στ’ (780 - 787), και της µητέρας του Ειρήνης Αθηναίας, οι τοιχογραφίες (11ος αι.) και άλλα στοιχεία του ναού. Σε υπόγειο σήµερα στα ΝΑ. της Αγ. Σοφίας βρίσκεται το αγίασµα του Ιωάννη Προδρόµου

4 Η οδός Αγ. Σοφίας

Το «Κόκκινο σπίτι»

Το σπίτι Τερκενλή -Δηµητριάδη.

Το µέγαρο Χατζηδηµούλα.

Διαδροµές

(κατακόµβη) (5) στη θέση αρχαίου νυµφαίου και δηµοσίων λουτρών`, που αξίζει να επισκεφθείτε. Την πλατεία Αγ. Σοφίας περιβάλλουν νεοκλασικά κτίρια "µέγαρα" του µεσοπολέµου. Το "κόκκινο σπίτι" (6), κτίσµα του 1926 µε µπιραρία στο ισόγειο, το σύγχρονο σπίτι του Νεδέλκου (7) στην άλλη γωνία, το σπίτι Τερκενλή-Δηµητριάδη στην επάνω αριστερή γωνία (8) µε

33

Η∏ οδός £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Αγ. Σοφίας

4

παραδοσιακά ζαχαροπλαστεία στο ισόγειο του Tερκενλή, το µέγαρο Χατζηδηµούλα (9) στην οδό Ερµού κ.ά. Σε διάφορες θέσεις της πλατείας έχουν στηθεί γλυπτά όπως οι "Πολίτες" (10), ο ανδριάντας του µητροπολίτη Χρυσοστόµου Σµύρνης (13), έργο του γλύπτη Ιωάννη Απάρτη, το µνηµείο Γενοκτονίας του Ποντιακού Eλληνισµού (11) (2006), το µνηµείο των Προµάχων του Eλληνισµού στον Πό-

Το µνηµείο των Προµάχων του Eλληνισµού στον Πόντο.

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

«Οι πολίτες», έργο του γλύπτη Μανώλη Τζομπανάκη.

34

ντο (1979) (12). Στο τµήµα της οδού Αγ. Σοφίας, µετά την Εγνατία, ανοίγεται η Πλατεία Μακεδονοµάχων (14) µε το µνηµειακό ναό της

Το µνηµείο της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισµού.

Λεπτοµέρεια ψηφιδωτής σύνθεσης από εσωράχιο τόξου της Aχειροποιήτου.

Η διαστάυρωση της οδού Αγίας Σοφίας µε την παραλιακή Λεωφόρο Νίκης

Αχειροποίητος ονοµάστηκε ο ναός το 14ο αιώνα, από εικόνα της Παναγίας που σχηµατίστηκε σ’ αυτόν µε θαυµατουργό τρόπο. Εντυπωσιακά είναι τα γλυπτά, τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες του.

Διαδροµές

Αχειρο­ποιήτου (15) σελ 135 στην ανατολική πλευρά της. Στην πλατεία έχουν στηθεί ανδριάντες και προτοµές πολλών πρωτεργατών του Μακεδονικού αγώνα όπως του Ι. Δραγούµη, Π. Μελά, του Κώτα, του Καούδη, του Γύπαρη, και πολλών άλλων. Στο δεξιό µέρος η Αχειρο­ ποίητος, ναός της Θεο­τόκου, είναι ένα από τα µεγαλοπρεπέστερα παλαιοχριστιανικά µνηµεία (5ος αι.) χτισµένος στη θέση αρχαίου ιερού, µάλλον της Θερµαίας Αφροδίτης.

4 Η οδός Αγ. Σοφίας

Ο ναός της Αχειροποιήτου.

35

15

14

Η οδός ∏ Δηµ. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Γούναρη

5

13

12

10 6

7

4 5

11

9

8

3 1

2

ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

1 Πλατεία Φαναριωτών 2 Γλυπτό «Η γυναίκα της

36

3 4 5 6 7 8

Πίνδου» Ναός Νέας Παναγίας Ανάκτορα Γαλερίου «Οκτάγωνο» Πλατεία Ναυαρίνου ΠΛατεία Ιπποδροµίου Κέντρο Ιστορίας Θεσ/νίκης

9 Ναός Αγ. Κων/ου & Ελένης 10 Ναός Αγίου Αντωνίου 11 Κεντρική Δηµοτική Βιβλιοθήκη

12 13 14 15

Βιβλιοπωλείο Καµάρα Ροτόντα Ναός Αγίου Γεωργίου

Τα ανάκτορα του Γαλερίου.

Η οδός Δηµ. Γούναρη είναι πολυσύχναστος πεζόδροµος. Σε αυτό το δρόµο είναι εµφανής η ιστορία της πόλης, από τα αρχαία που συναντά κανείς σε όλο το µήκος της. Εδώ πλάι στο ανατολικό τείχος της ιστορικής πόλης, στη θέση αρχαιότερων ελληνικών κτισµάτων, ο Ρωµαίος καίσαρας Γαλέριος, ο οποίος είχε επιλέξει για έδρα του τη Θεσσαλονίκη, περί τα 305 µ.Χ. έχτισε τα ανάκτορά του και δηµόσια κτίρια. Η αψίδα του θριάµβου του, στοές, η Ροτόντα, κ.α. Από αυτά διατηρούνται η Ροτόντα, ένα τµήµα της αψίδας, η γνωστή Καµάρα, και σηµαντικά ερείπια από το ανάκτορο, το οκτάγωνο, και άλλα κτίρια. Στην αρχή της Δηµητρίου Γούναρη, βρίσκεται η µικρή πλατεία Φαναριωτών, (1) στην οποία λειτουργούν καφέ, καφέ - µπαρ,

Τo µνηµείο στη «Γυναίκα της Πίνδου»

εστιατόρια, και γενικότερα καταστήµατα εστίασης για όλες τις ηλικίες. Στην αρχαιότητα, το κοµµάτι από την Πλατεία Φαναριωτών µέχρι τη Δηµ. Γούναρη καλυπτόταν από τη θάλασσα. Εκεί ο Γαλέριος είχε δηµιουργήσει µικρό λιµάνι. Την τέµνουν οι οδοί Π. Μελά, και Μητροπόλεως. Σε κήπο της πλατείας έχει στηθεί άγαλµα της Γυναίκας της Πίνδου (2), της καθε µίας ηρωίδας στον ελληνοϊταλικό πόλεµο του 1940-41, και το µνηµείο του Κρητικού Μακεδονοµάχου Αγωνιστή. Εκεί επίσης βρίσκεται και ο ναός Νέα Παναγία (3), τρίκλιτη Βασιλική του 1927, χτισµένη στη θέση

Τo µνηµείο του Κρητικού Μακεδονοµάχου Αγωνιστή.

O ναός της Νέας Παναγίας.

Διαδροµές

Η οδός Δηµητρίου Γούναρη

Η οδός Δηµ. Γούναρη

5

37

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Η οδός ∏ Δηµ. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Γούναρη

5

38

Τα ερείπια των ανακτόρων του Γαλερίου.

παλιάς βυζαντινής µονής. Λίγο πιο πάνω η οδός Δ. Γούναρη συναντά µεγάλη κάθετη την οδό Τσιµισκή. Τα ερείπια των ανακτόρων του Γαλερίου (4) σελ 125 σώζονται λίγο βορειότερα, δυτικά της οδού Δ. Γούναρη, προς την Πλ. Ναυαρίνου. Ο Γαλέριος είχε φιλοδοξήσει να κοσµήσει την πρωτεύουσά του, κατά το ρωµαϊκό πρότυπο, µε εντυπωσιακά οικοδοµήµατα. Το ανάκτορό του ήταν διώροφο, επιβλητικό µε αίθριο (εσωτερική αυλή), και περιστύλιο, πολλές αίθουσες και άλλους χώρους. Καταστράφηκε από σεισµό περί τον 8ο αιώνα. Στη ΝΔ γωνία του ανακτόρου, αποκαλύφθη-

To «Οκτάγωνο»

κε το Οκτάγωνο (5), πιθανότατα ναός ή αίθουσα του θρόνου. Εκεί, σε µαρµάρινο τόξο βρέθηκαν ανάγλυφες δύο µορφές: η Θεσσαλονίκη προσωποποιηµένη, και ο Γαλέριος. Στην Πλ. Ναυαρίνου (6), λειτουργούν πολλά καφέ, καφέ - µπαρ, αναψυκτήρια, ουζερί,

Το µικρό τόξο του Γαλερίου, που βρέθηκε στo γαλεριανό ανάκτορο. Στα κυκλικά µετάλλια εικονίζονται οι προτοµές του Γαλερίου και της προσωποποιηµένης "Τύχης" της Θεσσαλονίκης.

(Aρχαιολογικό Mουσείο Θεσ/νίκης).

Καφές και φαγητό στην πλατεία Ναυαρίνου.

ταβέρνες, εστιατόρια, και κρεπερί. Το ίδιο και καθ’ όλο το µήκος της Δ. Γούναρη, όπου µάλιστα µπορούµε να πούµε ότι υπάρχει µια πλήρης αγορά µε οτιδήποτε θα χρειαζόταν κάποιος. Επιπλέον υπάρχουν βιβλιοπωλεία, τουριστικά πρακτορεία, καταστήµατα µε είδη λαϊκής τέχνης, ταβέρνες, ψητο-

πωλεία κ.ά. Tα περιβόητα τρίγωνα Πανοράµατος, η παραδοσιακή µπουγάτσα κ.ά. Στα ανατολικά των ανακτόρων, στο χώρο της σηµερινής Πλ. Ιπποδροµίου,ι (7) βρισκόταν ο Ιππόδροµος, µήκους 400 µέτρων. Στην κάτω πλευρά βρίσκεται το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (8) σελ 162.

Η οδός Δηµ. Γούναρη

5

Άποψη της Δηµητρίου Γούναρη.

Διαδροµές

H πλατεία Ναυαρίνου.

39

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Η οδός ∏ Δηµ. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Γούναρη

5

40

Kέντρο ιστορίας Θεσσαλονίκης Γκράφιτι στην πλατεία Ιπποδροµίου.

Λίγο πάνω από το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, βρίσκεται ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (9), νέο κτίσµα στη θέση παλαιότερου ναού. Πιο επάνω βρίσκεται ο ναός του Αγίου Αντωνίου (10) σελ 132, κτίσµα του 18ου αιώνα, σε θέση προγενέστερου. Ανεβαίνοντας, συναντάµε την οδό Αλεξάνδρου Σβώλου, η οποία τέµνει κάθετα τη Δηµητρίου Γούναρη. Εκεί υπάρχουν επίσης πολλά καταστήµατα µε

Tο κτίριο της Κεντρικής βιβλιοθήκης του Δήµου Θεσσαλονίκης στην οδό Εθνικής Αµύνης. Διαθέτει περίπου 100.000 τόμους βιβλίων, 10.000 περιοδικά, πλήρες αρχείο εφημερίδων από το 1974 καθώς και αίθουσες εκδηλώσεων, διαλέξεων, ημερίδων και εκθέσεων βιβλίων..

ποικίλα είδη, και επίσης αρκετά καφέ, καφέ - µπαρ και λίγο πιο πέρα ανατολικά η Δηµοτική Bιβλιοθήκη (11). Στη συµβολή των δύο δρόµων, και επί της Δ. Γούναρη, έχει αποκαλυφθεί τµήµα των στοών του Γαλεριανού συγκροτήµατος που από το ανάκτορο οδηγούσαν προς τη σηµερινή Καµάρα και τη Ροτόντα. Πριν φτάσουµε στην οδό Εγνατία, κάθετη στη Δηµητρίου Γούναρη, συναντάµε το µεγάλο βιβλιοπωλείο Μαλλιάρης Παιδεία (12). Δυτικά, στην οδό Ι. Μιχαήλ βρίσκεται και ο κινηµα-

τογράφος "Βακούρα". Στη διασταύρωση Δηµητρίου Γούναρη και Εγνατίας, βρίσκεται η Καµάρα (13) σελ 126. Είναι κτίσµα της εποχής της Ρωµαϊκής «Τετραρχίας» (αρχές 4ου µ.Χ. αιώνα) και αποτελεί το ένα σκέλος (δυτικό) µίας στεγασµένης στοάς, που σχηµατιζόταν από αψίδες και τόξα. Η θριαµβική αυτή αψίδα ήταν τοποθετηµένη κάθετα στην αρχαία Εγνατία, που διέσχιζε την πόλη (από τη δύση στην ανατολή) και αποτελούσε µέρος του λεγόµενου Γαλερια-

Από τη γλυπτή διακόσµηση της Αψίδας του Γαλερίου. Στις επάλληλες ζώνες των δύο κεντρικών πεσσών που σώθηκαν παρουσιάζονται κυρίως επεισόδια από τον πόλεµο του Γαλερίου εναντίον των Περσών (297-298 µ.Χ.). Οι ζώνες διακρίνονται µεταξύ τους µε ανάγλυφα κοσµήµατα από αστραγάλους ή φύλλα άκανθα.

νού συγκροτήµατος (Ρωµαϊκά Ανάκτορα), που αναπτυσσόταν κύρια προς το νότο, στις σηµερινές πλατείες Ναυαρίνου και Ιπποδροµίου. Σήµερα αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά µνηµεία του κέντρου της Θεσσαλονίκης, καθώς και σηµείο συνάντησης των κατοίκων. Λίγο πιο πάνω συναντάµε τη Ροτόντα (14) σελ 127, η οποία αποτελούσε τµήµα του όλου Γαλεριανού συγκροτήµατος και χρονολογείται στα τέλη του 3ου - αρχές 4ου µ.Χ αιώνα (πιθανόν το 310). Ξεκίνησε κα-

Διαδροµές

H Kαµάρα µε τη Ροτόντα.

Η οδός Δηµ. Γούναρη

5

41

Η οδός ∏ Δηµ. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Γούναρη

5

τά τη ρωµαϊκή περίοδο ως ναός του Δία ή του Καβείρου. Στα χρόνια του Θεοδοσίου Α' (379395 µ.Χ.) έγινε χριστιανικός ναός. Τη Βυζαντινή περίοδο ήταν

ο Μητροπολιτικός Ναός της Θεσσαλονίκης. Συνέχισε και επί τουρκοκρατίας να είναι Μητροπολιτικός Ναός µέχρι και το 1591 οπότε µετατράπηκε από

Αεροφωτογραφία της Ροτόντας.

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Η Καµάρα

42

5 Η οδός Δηµ. Γούναρη

Λεπτοµέρεια από την Ροτόντα.

Διαδροµές

τους Τούρκους σε τζαµί. Είναι φηµισµένη για τα εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτά της, που κατατάσσονται στα πιο αξιόλογα έργα της παλαιοχριστιανικής τέχνης. Εκεί θα συναντήσουµε και το µοναδικό µιναρέ της πόλης. Στα ΒΔ της Ροτόντας, βρίσκεται ο νεότερος ναός του Αγ. Γεωργίου (15) σελ 132, µικρή τρίκλιτη βασιλική εκκλησία του 1815.

43

Η πλατεία ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Χ.Α.Ν.Θ.

6 6 4 17 15 14 3

5

13 2

9

11

1 7 12

8 Δημ ο Μέγ τικό αρο

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

10

44

1 2 3 4 5 6 7 8

Πλατεία Χ.Α.Ν.Θ.

To κτίριο της Χ.Α.Ν.Θ. Γραφεία Ε.Ο.Τ. Διεθνής Έκθεση Θεσ/νίκης Πύργος Ο.Τ.Ε. Γλυπτό Ζογγολόπουλου Αρχαιολογικό Μουσείο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού

9 10 11 12 13 14 15 16 17

16

Γ’ Σώµα Στρατού Νέο Δηµαρχείο Βελλίδειο Συνεδριακό Κέντρο Θέατρο Κήπου Πάρκο Γ. Θεοτοκά Αρµένικη Εκκλησία Κέντρο Αρχιτεκτονικής Πάρκο Πεδίου Άρεως Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Η πλατεία Χ.Α.Ν.Θ. Η πλατεία Χ.Α.Ν.Θ. (1) βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Πολύ κοντά στο Λευκό Πύργο, συγκλίνουν σ’ αυτή µεγάλες οδικές αρτηρίες της πόλης. Το όνοµά της το οφείλει στο παρακείµενο κτίριο της Χ.Α.Ν.Θ. (2) (Χριστιανική Αδελφότητα Νέων Θεσσαλονίκης), κτίσµα του 1924 µε βυζαντινά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Σ’ αυτό οργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις, και θεατρικά δρώµενα. Σε ένα τµήµα του κτιρίου λειτουργεί το θέατρο "Αυλαία". Υπάρχουν ειδικοί χώροι για άθληση. Πίσω από το κτίριο υπάρχουν γήπεδα µπάσκετ, τένις, και άλλοι αθλητικοί χώροι. Στην προέκταση του κτιρίου

Το κτίριο της Χ.Α.Ν.Θ.

λειτουργεί εστιατόριο - καφέ, τα γραφεία του Ελληνικού Οργανισµού Τουρισµού (Ε.Ο.Τ.) (3) . Στο κάτω τµήµα του συγκροτήµατος υπάρχει πάρκινγκ. Γύρω από την πλατεία της Χ.Α.Ν.Θ. βρίσκονται η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Βελλίδειο Συνεδριακό Κέντρο, πάρκα, το Θέατρο Κήπου, και λίγο πιο πέρα το στρατηγείο του Γ’ Σώµατος στρατού, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού, και το νέο Δηµαρ­χείο της Θεσσαλονίκης. Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλο­ νίκης (Δ.Ε.Θ.) (4) καταλαµβάνει µεγάλο χώρο στην περιοχή, µε εκθεσιακά περίπτερα, πάρκινγκ, και άλλους χώρους. Χαρακτηριστικά κτίριά της είναι

Διαδροµές

Η είσοδος της ΔΕΘ στην πλατεία Χ.Α.Ν.Θ.

Η πλατεία Χ.Α.Ν.Θ.

6

45

Η πλατεία ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Χ.Α.Ν.Θ.

6

΄Aποψη της Δ.Ε.Θ. Στο βάθος το Αλεξάνδρειο Αθλητικό Μέλαθρο.

ο Πύργος του Ο.Τ.Ε., το Αλεξάνδρειο Αθλητικό Μέλαθρο (Palais des sports), το Βελλίδειο Συνεδριακό Κέντρο (11). Στην κύρια είσοδό της προς την Πλατεία Χ.Α.Ν.Θ., βρίσκε-

Ο.Τ.Ε. (5), έργο του αρχιτέκτονα Α. Αναστασιάδη κατασκευής 1969, µπορεί κάποιος να απολαύσει πανοραµική θέα της πόλης και της περιοχής στο περι-

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

To Bελλίδειο Συνεδριακό Κέντρο

46

ται η προτοµή του Νικόλαου Γερµανού, ο οποίος ίδρυσε την Έκθεση το 1926 αναβιώνοντας τα Βυζαντινά "Δηµήτρια". Στην είσοδό της, προς το Σιντριβάνι, µοντέρνας τέχνης γλυπτό, συµβολίζει την ανοδική πορεία της Δ.Ε.Θ. (6), η οποία λειτουργεί κάθε Σεπτέµβριο, και ως HELEXPO (Εθνικός Οργανισµός Εκθέσεων) οργανώνει σε όλη τη διάρκεια του χρόνου δεκάδες ειδικές κλαδικές εκθέσεις, συνέδρια και άλλες εκδηλώσεις. Από τον Πύργο του

To Γλυπτό του Γ. Ζογγολόπουλου στην είσοδο της Δ.Ε.Θ (6). στην Πλατεία Συντριβανίου.

Λεπτομέρεια από τον κρατήρα του Δερβενίου, με την παράσταση κοιμισμένης Μαινάδας.

Φιλίππου Β’, βασιλιά των Μακεδόνων (359-336 π.Χ.), πατέρα του Μ. Αλεξάνδρου. Η οδός Μ. Ανδρονίκου πλάι στο Μουσείο και η προτοµή απέναντι θυµίζουν το µεγάλο

6 Η πλατεία Χ.Α.Ν.Θ.

στρεφόµενο καφέ µπαρ του. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, είναι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (7) σελ 152, της Βόρειας Ελλάδας. Ανεκτίµητη κιβωτός εθνικών θησαυρών. Χτίστηκε το 1960. Τα εκθέµατά του ζωντανεύουν την ιστορία της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας και της Θράκης από τα προϊστορικά χρόνια ως το τέλος της Ρωµαιοκρατίας. Θησαυρός του Μουσείου είναι η χρυσή λάρνακα µε τα οστά του

O πύργος του Ο.Τ.Ε.

αρχαιολόγο, που ανέσκαψε τις Αιγές, τη σηµερινή περιοχή της Βεργίνας, και στα 1978 έφερε στο φως ασύλητο τον τάφο του Φιλίππου Β’. Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού (8) σελ 157 πολύ κοντά στο Αρχαιολογικό Μουσείο, χτίστηκε το 1993 µε σχέδια του Κ. Κρόκου, εµπνευσµένα από τη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη. Ήδη συγκεντρώνονται σ’ αυτό καλλιτεχνικοί θησαυροί, και ιστορικά κειµήλια της Βυζαντινής περιόδου από τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή. Η κύρια είσοδος του Βυζαντινού Μουσείου βρίσκεται επί της λεωφόρου Στρατού. Απένα-

Διαδροµές

To Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού.

47

Η πλατεία ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Χ.Α.Ν.Θ.

6

To κτίριο του στρατηγείου του Γ’ Σώµατος Στρατού.

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

ντί της στο στρατόπεδο του Γ’ Σώµατος Στρατού δεσπόζουν ο Ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, και το Στρατηγείο (9) σελ 143, έργο του αρχιτέκτονα Β. Ποζέλι (1903). Ο ναός είναι νέος, οκταγωνικός στην αρχική µορφή του. Μπροστά στο Στρατηγείο βρίσκεται το ηρώο του Γ’ σώµατος στρατού. Κάτω ακριβώς από το Βυζαντινό Μουσείο, στο χώρο του τέως στρατοπέδου Τσιρογιάν-

48

Άποψη του νέου Δηµαρχείου.

νη, βρίσκεται το νέο Δηµαρχείο Θεσσαλονίκης (10). Επιβλητικό κτίριο µε πάρκα, και υπόγειο πάρκινγκ. Κάτω από την οδό Γ’ Σεπτεµβρίου, στο ανατολικό τελείωµα της Διεθνούς Έκθεσης, βρέθηκαν τα θεµέλια παλαιοχριστιανικού µαρτυρίου του 4ου αιώνα –το αρχαιότερο χριστιανικό µνηµείο της Θεσσαλονίκης– και άλλα αρχαία, ενώ στο χώρο του παρακείµενου συνεδριακού κέντρου της Έκθεσης εντοπίστηκε ο αρχαιότερος προϊστορικός οικισµός της περιοχής της Θεσσαλονίκης, που χρονολογείται στη µέση Νεολιθική εποχή (6000 π.Χ. περίπου). Την πλατεία της Χ.Α.Ν.Θ. περιβάλλουν επίσης ο Δηµοτικός Κήπος µε υπαίθρια αναψυκτήρια, αγάλµατα, παιδική χαρά, το Θέατρο Κήπου (12) και το πάρκο Γ. Θεοτοκά (13). Σ’ αυτό βρίσκονται ανδριάντες του Θ. Κολοκοτρώνη, αρχιστράτηγου της επανάστασης του 1821, και του Ν. Κασοµούλη, αγω-

Ανδριάντας του Θ. Κολοκοτρώνη στo πάρκο Γ. Θεοτοκά.

Η πλατεία Χ.Α.Ν.Θ.

6

To Θέατρο κήπου.

To κτίριο αρχιτεκτονικής του Δήµου Θεσσαλονίκης.

Διαδροµές

To πάρκο Γ. Θεοτοκά.

νιστή και ιστοριογράφου του ίδιου αγώνα, καθώς και προτοµές των µεγάλων πρωτεργατών του, Γ. Ολυµπίου και Δ. Υψηλάντη. Υπάρχει ακόµη ο Σταυρός των Αρµενίων µε διακοσµητικό ανάγλυφο και κοντά του η Αρµενική Εκκλησία (14), κτίσµα του 1903. Στα ισόγεια των παρακείµενων πολυκατοικιών λειτουργούν καφέ µε τραπέζια στον κήπο. Στην παρακείµενη οδό Αγγελάκη βρίσκονται το κέντρο αρχιτεκτονικής (15) του Δήµου Θεσσαλονίκης σε µοντέρνο κτίριο, η Αίθουσα Τέχνης ‘Εικαστικές Προτάσεις’, το ιατρικό κέντρο του Ιδρύµατος Κοινωνικής Ασφάλισης (Ι.Κ.Α.), κεντρικές εγκαταστάσεις ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθµών, καφέ, και άλλα κέντρα διασκέδασης, καθώς επίσης και πολλά γραφεία ενοικίασης αυτοκινήτων. Στο τέρµα της οδού Αγγε-

λάκη αριστερά, καθώς ανεβαίνουµε βρίσκεται το γνωστό ξενοδοχείο ABC, και στην απέναντι γωνία, δεξιά, η βόρεια είσοδος της Δ.Ε.Θ. Απέναντί τους, βόρεια, βρίσκεται η Πανεπιστηµιούπολη. Ανατολικά, κάτω από το Γ’ Σώµα Στρατού, και επί της Λεωφόρου Στρατού, βρίσκεται το Πεδίο του Άρεως (16). Είναι ένα πάρκο µε παιδική χαρά και δηµοτικό αναψυκτήριο, εδώ διοργανώνεται κάθε Μάιο η Aνθοέκθεση και άλλες θεµατικές εκθέσεις. Απέναντι από το Πεδίο του Άρεως βρίσκονται τα τηλεοπτικά στούντιο της ΕΤ-3 και το Γαλλικό Iνστιτούτο.

49

14

Πανεπιστηµιούπολη ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË

7

16

12

15

10

13

11 17

5

1 18

6

7

8 9

2

3

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

4

50

Η Πανεπιστηµιούπολη Η παλιά φιλοσοφική σχολή Ναός Αγίου Στυλιανού Πάρκο Μελενίκου Κεντρική Βιβλιοθήκη Ανδριάντας Αλ. Παπαναστασίου 7 Μετεωροσκοπείο 8 Νέα αίθουσα τελετών 9 Κτίριο Νοµικής

1 2 3 4 5 6

10 11 12 13 14 15 16 17 18

Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Νοσοκοµείο ΑΧΕΠΑ Φοιτητική λέσχη Φοιτητική εστία Καυταντζόγλειο στάδιο Ιβανόφειο κλειστό γήπεδο Ολυμπιακό Μουσείο Εθνικό Κολυµβητήριο Τελλόγλειος Πινακοθήκη

Πανεπιστηµιούπολη

Άποψη του κτιρίου της παλιάς Φιλοσοφικής σχολής.

νουµε την οδό Εθνικής Αµύνης, θα συναντήσουµε το πάρκο Μελενίκου (4), όπου υπάρχουν Ρωµαϊκά και Βυζαντινά τείχη, το άγαλµα του Αθανασίου Διάκου και ο ανδριάντας του Δηµήτρη (Τσάµη) Καρατάσου. Λίγο πιο πάνω βρίσκεται το Γενικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης ‘Γ. Γεννηµατάς’. Τα νεότερα κτίρια της Πανεπιστηµιούπολης χτίστηκαν όλα µετά το 1950. Κάτω από το κτίριο της κεντρικής βιβλιοθήκης (5) έχει στηθεί ορειχάλκινος ανδριάντας του ιδρυτή του Πανεπιστηµίου, πολιτικού Αλ. Παπαναστασίου (6), έργο του γλύπτη Γ. Παπά. Αξιόλογη είναι η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου µε παλιές και νέες εκδόσεις και εντυπωσιακές οι συλλογές των Tο κτίριο της Kεντρικής Bιβλιοθήκης του πανεπιστημίου. Mπροστά ο ανδριάντας του Aλέξ. Παπαναστασίου που, ως πρωθυπουργός το Mάρτιο του 1924, αποφάσισε την ίδρυση πανεπιστηµίου.

Πανεπιστηµιούπολη

7

Διαδροµές

Η Πανεπιστηµιούπολη της (1) Θεσσαλονίκης είναι µοναδική στην Ελλάδα. Εκτείνεται σε µία περιοχή εκατοντάδων στρεµµάτων µεταξύ των οδών Εγνατίας, Εθνικής Αµύνης, Αγίου Δηµητρίου, µέχρι την οδό Καυταντζόγλου ανατολικά. Στα πολυάριθµα σύγχρονα και παλαιότερα κτίριά της στεγάζονται το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο, και το Πανεπιστήµιο Μακεδονία µε περισσότερους από πενήντα χιλιάδες φοιτητές. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο ιδρύθηκε το 1926 και το πρώτο πανεπιστηµιακό κτίριο είναι εκείνο της Παλιάς Φιλοσοφικής Σχολής (2), κτίσµα του 1893. Στον κήπο αυτού του κτιρίου υπάρχει µαρµάρινη στήλη αφιερωµένη στη µνήµη των φοιτητών, που θυσιάστηκαν για την πατρίδα, και µικρός περίτεχνος ναός βυζαντινού ρυθµού (3) µε αγιογραφίες ζωγράφου της Θεσσαλονίκης Πολύκλειτου Ρέγκου. Απέναντι από τη Φιλοσοφική Σχολή, αριστερά καθώς ανεβαί-

51

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

Πανεπιστηµιούπολη ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË

7

52

διαφόρων σχολών: η Παλαιοντολογική, η Συλλογή Εκµαγείων της Φιλοσοφικής Σχολής, η Συλλογή της Νεότερης Ιστορίας και η Λαογραφική Συλλογή της ίδιας Σχολής, η Αρχιτεκτονική Συλλογή, και η Συλλογή Ταριχευµένων Ζώων της Ελληνικής Πανίδας, η Συλλογή Προσωπογραφιών των Πρυτάνεων και πολλών καθηγητών του Πα-

νεπιστηµίου, µε έργα γνωστών Ελλήνων ζωγράφων (Παρθένη, Ρέγκου, Μόραλη, Γουναρόπουλου και άλλων). Έργα του Σπ. Βασιλείου υπάρχουν στο Μετεωροσκοπείο (7), εντυπωσιακό κυλινδρικό κτίριο, και στη αίθουσα τελετών της Φιλοσοφικής η εικόνα του Αγίου Δηµητρίου. Στη νέα αίθουσα τελετών (8) εντυ-

Διαδροµές

Tο Mετεωροσκοπείο (αριστερά) και αεροφωτογραφία της Πανεπιστηµιούπολης (κάτω).

Πανεπιστηµιούπολη

7

53

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

Πανεπιστηµιούπολη ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË

7

54

To Πανεπιστήµιο «Μακεδονία»

πωσιακή είναι η µεγάλη σύνθεση του Ι. Κολέφα από την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Στο κτίριο της Νοµικής (9) έχει ανασκαφεί και ένας θολωτός παλαιοχριστιανικός τάφος (4ος αιώνας). Το νέο Πανεπιστήµιο Μακεδονίας (10) στεγάζεται σε ιδιαίτερο, µε νέα αρχιτεκτονική, κτίριο. Στο χώρο της Πανεπιστηµιούπολης βρίσκεται το νοσοκοµείο ΑΧΕΠΑ (11). Η Φοιτητική Λέσχη λειτουργεί στην ανατολική πλευρά (12) και η Φοιτητική Εστία (13) βόρεια και έξω από την Πανεπιστηµιούπολη, στην περιοχή των 40 Εκκλησιών. Κοντά της βρίσκο-

νται τα στάδια Καυταντζόγλειο (14), Ιβανόφειο (15), και Κατσάνειο, το Ολυμπιακό Μουσείο (αθλητισµού) (16) σελ 166, το Εθνικό κολυµβητήριο (17), και η Τελλόγλειος Πινακοθήκη (18) µε σηµαντικά έργα τέχνης.

Άποψη του Εθνικού Κολυµβητηρίου

To Tελλόγλειο Ίδρυµα Τεχνών που διαθέτει τριώροφο εκθεσιακό χώρο, αμφιθέατρο και βιβλιοθήκη.

Πανεπιστηµιούπολη

7

Διαδροµές

To κτίριο που στεγάζονται οι παιδαγωγικές σχολές.

55

7

H ∏ οδός £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Τσιµισκή

8

6 4

1

2 5

Η οδός Τσιµισκή φέρει το όνοµα του µεγάλου Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιµισκή. Είναι κεντρικός µεγάλος δρόµος της Θεσσαλονίκης, ο οποίος διασχίζει την ιστορική πόλη από τη µία ως την άλλη άκρη της µε πολλά εµπορικά καταστήµατα, τα περισσότερα εκ των οποίων παρέχουν είδη ένδυσης και υπόδησης γνωστών εταιρειών. Εδώ θα συναντήσουµε µεγάλα επώνυµα καταστήµατα όπως Fokas, Notos Gallery, Zara, Marks & Spencer, Hondos Center, καθώς επίσης και δε-

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

9 19

3

H oδός Τσιµισκή

56

8

κάδες άλλα µικρότερα καταστήµατα, ταξιδιωτικά πρακτορεία κ.ά. Η δυτική της προέκταση, από την οδό Κατούνη, ως τα δικαστήρια και τον παλιό εµπορικό σταθµό τρένων, πρόσφατα ονοµάστηκε οδός Πολυτεχνείου, ενώ ανατολικά καταλήγει στην Πλατεία Χ.Α.Ν.Θ. (βλ. Διαδροµή Έκτη). Παράλληλοι προς την Τσιµισκή µεγάλοι δρόµοι είναι η λεωφόρος Νίκης (παλιά Παραλία), η Εγνατία, η Ερµού, η Μητροπόλεως, Βασιλέως Ηρακλείου και άλλες µικρότερες. Στην αρχή της, η οδός Τσιµισκή, τέµνεται κάθετα από την οδό Κατούνη, η οποία οδη-

Η Τσιµισκή συγκεντρώνει µεγάλο όγκο εµπορικών καταστηµάτων.

8 H οδός Τσιµισκή

Η Πλατεία Εµπορίου 19 Παλιό Ταχυδρομείο Λαδάδικα Τράπεζα της Ελλάδος Εβραϊκό Μουσείο Πλατεία Ελευθερίας Άγιος Μηνάς Στοά Σαούλ Λουλουδάδικα Εµπορικό και Βιομηχανικό Επιµελητήριο Εμπορικό κέντρο "Πλατεία"

Μέγαρο στην Πλατεία Εµπορίου.

γεί τον επισκέπτη, βόρεια στη µικρή Πλατεία Εµπορίου (1), όπου βρίσκει παραδοσιακά καταστήµατα ειδών οικιακής χρήσης, και νότια στα Λαδάδικα (2) (βλ. Διαδροµή Ένατη). Εκεί βρίσκεται το επιβλητικό κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος (3) και πολλές άλλες τράπεζες οι οποίες στεγάζονται σε νεοκλασικά κτίρια. Η Ίωνος Δραγούµη είναι η πρώτη µεγάλη οδός που τέµνει κάθετα την οδό Τσιµισκή και δίπλα της έχει την οδό Βενιζέλου. Σε αυτούς τους δρόµους υπάρχουν πολλά παραδοσιακά και σύγχρονα καταστήµατα µε ποικίλα είδη. Πολλά στεγάζονται σε "µέγαρα" του µεσο-

πολέµου, νεοκλασικά και άλλα εντυπωσιακά κτίρια. Προς την παραλία οι δύο οδοί καταλήγουν στην πλατεία Ελευθερίας (5) που λειτουργεί ως πάρκινγκ. Βόρεια, παράλληλα στην Τσιµισκή, βρίσκεται η οδός Αγίου Μηνά και ο ιστορικός ναός του Αγίου Μηνά (6) σελ 134, η εκκλησία των εµπόρων της

O ναός του Αγίου Μηνά.

Διαδροµές

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

57

12

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

H ∏ οδός £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Τσιµισκή

8

58

13

11

Θεσσαλονίκης από τον 5ο αιώνα. Ο ναός στη σηµερινή του µορφή είναι τρίκλιτη Βασιλική του 19ου αιώνα µε στοιχεία προγενέστερων ναών. Σ’ αυτόν το ναό το 1912 οι Θεσσαλονικείς, µε δοξολογία, γιόρτασαν την απελευθέρωση της πόλης. Γύρω από τον Άγιο Μηνά η περιοχή διατηρεί µεγάλο µέρος

από το παραδοσιακό χρώµα και κλίµα. Χαρακτηριστικά είναι τα πολλά υπεραιωνόβια κτίρια της, όπως ολόκληρο το οικοδοµικό τετράγωνο του ναού µε τα µικροκαταστήµατα τριγύρω, τα παραδοσιακά κτίρια στις δυο γωνιές της οδού Αγίου Μηνά µε την οδό Βενιζέλου, το Εβραϊκό Μουσείο (4) επί της οδού

H οδός Αιγύπτου στα Λαδάδικα.

To µέγαρο Γκατένιο -Φλωρεντίν.

Tο συγκρότηµα της Eθνικής Tράπεζας και της Tράπεζας Eλλάδος. Έργο των αρχιτεκτόνων A. Bάλβη και I. Iσιγόνη.

15 16

18

Αθλητικές εγκαταστάσεις Πάρκο Γ. Θεοτοκά Πλατεία ΧΑΝΘ Δημ

οτικ ό

Αγίου Μηνά, η Στοά Σαούλ (7) σελ 142 λίγο πιο πάνω, επί της οδού Ερµού, αριστερά καθώς ανεβαίνουµε την οδό Βενιζέλου, και άλλα. Σ΄ αυτό το τµήµα της οδού Τσιµισκή υπάρχουν υποκαταστήµατα πολλών τραπεζών και µεγάλα εµπορικά καταστήµατα, καφετέριες και ταβέρνες. Στην κάθετη προς την Τσιµισκή οδό Κοµνηνών, στη διασταύρωση µε την οδό Βασιλέως Ηρακλείου, χαρακτηριστική παραδοσιακή γωνιά είναι τα ανθοπωλεία (8) στα Λουλουδάδικα. Εδώ ο επισκέπτης µπορεί να γευτεί παραδοσιακά εδέσµατα στις ταβέρνες και τις ψησταριές που υπάρχουν ή να πιει τον καφέ του στις καφετέριες της οδού. Απέναντί τους βρίσκεται η αγορά τροφίµων Μοδιάνο. Λίγο μετά την Κομνηνών συνατάμε το παλιό Ταχυδρομείο (19) σελ 142. Ο επόµενος κάθετος προς την Τσιµισκή µεγάλος δρόµος είναι η οδός Αριστοτέλους (βλ. Διαδροµή Τρίτη). Στο τµήµα αυτό βρίσκονται το Εµπορικό και Βιοµηχα-

νικό Επιµελητήριο Θεσσαλονίκης (9) σε εντυπωσιακό κτίριο, καθώς επίσης και αρκετά ξενοδοχεία από την πλευρά της παραλίας. Περνώντας και την Αριστοτέλους συναντάμε το εμπορικό κέντρο "Πλατεία" (10), με ορόφους καταστημάτων, γραφείων πολυκινηματογράφο και υπόγειο σταθμό αυτοκινήτων. Συνεχίζοντας την πορεία στην οδό Τσιµισκή βλέπουµε πολλά χαρακτηριστικά "µέγαρα" του µεσοπολέµου µε εντυπωσιακά καταστήµατα. Η ίδια εικόνα συνεχίζεται προς τις οδούς Καρόλου Ντηλ και Αγίας Σοφίας. Λίγο πιο πέρα, στην πεζοδροµηµένη οδό Ικτίνου (11), υπάρχουν καλά εστιατόρια, και καφετέριες. Στις παρακείµενες οδούς, Παλαιών Πατρών Γερµανού και Κούσκουρα λειτουργούν στέκια νέων και υπάρχουν και εκεί καφετέριες και ψητοπωλεία εστιατόρια, καθώς και άλλα καταστήµατα µε διάφορα είδη, κυρίως ένδυσης - υπόδησης. Η οδός Κούσκουρα κατεβαίνει

8 H οδός Τσιµισκή

17

Πεζόδροµος Ικτίνου Πλατεία Ναυαρίνου Πεζόδροµος Δηµ Γούναρη Ανατολικό τείχος (τµήµα) Γραφεία ΕΟΤ

Μέγ

αρο

Διαδροµές

14

11 12 13 14 15 16 17 18

59

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

H ∏ οδός £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Τσιµισκή

8

60

προς την οδό Βογατσικού και την Παραλία. Η Τσιµισκή, µε µεγάλη πάντα κίνηση, καταστήµατα µε διάφορα είδη, παλιά "µέγαρα" και σύγχρονες πολυκατοικίες, οδηγεί στη "Διαγώνιο", όπου τέµνεται διαγώνια από την οδό Παύλου Μελά, η οποία οδηγεί στο Λευκό Πύργο. Πολύ κοντά στη διαγώνιο βρίσκεται η Πλατεία Ναυαρίνου (12). Στην τοµή µε τη Δ. Γούναρη (13) υπάρχουν καταστήµατα µε είδη λαϊκής τέχνης, ψησταριές κ.ά. Βόρεια, κοντά στις διασταυρώσεις, βρίσκονται τα ερείπια των Ανακτόρων του Γαλερίου και κοντά τους η πλατεία

Κατάµεστες καφετέριες στον πεζόδροµο της Ικτίνου.

Ιπποδροµίου. Λίγο πιο πέρα, στην οδό Φιλικής Εταιρείας, η οποία διασταυρώνεται επίσης κάθετα µε την Τσιµισκή, έχουν αποκαλυφθεί τµήµατα από το Ανατολικό τείχος της Θεσσαλονίκης (14).

µνηµείο των Αρµενίων και η πλατεία Γ. Θεοτοκά (17) µε το άγαλµα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη κ.ά., µε αναψυκτήρια και καφετέριες. Η Τσιµισκή καταλήγει στην πλατεία της Χ.Α.Ν.Θ (18).

8 H οδός Τσιµισκή

Στη γωνία των οδών Τσιµισκή και Εθνικής Αµύνης βρίσκεται το Βρετανικό Συµβούλιο. Απέναντι βρίσκεται το κεντρικό κατάστηµα της Τράπεζας Πειραιώς. Η οδός Εθνικής Αµύνης από εδώ πολύ κοντά καταλήγει ΝΔ στο Λευκό Πύργο (βλ. Διαδροµή Πρώτη). Μετά την Εθνικής Αµύνης η οδός Τσιµισκή συνεχίζει ανατολικά µε τα γραφεία του Eλληνικού Oργανισµού Tουρισµού (E.O.T.) (15), µε τους αθλητικούς χώρους (16) και το κτίριο της Χ.Α.Ν.Θ. όπου βρίσκεται και το θέατρο «Αυλαία». Αριστερά βρίσκεται ο ναός και το

Τα Λουλουδάδικα στη γωνία Κομνηνών και Β. Ηρακλείου.

Διαδροµές

H συµβολή της Τσιµισκή µε τον πεζόδροµο της Αριστοτέλους.

61

Τα Λαδάδικα ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË και το Λιµάνι

9

6

5

9

4 3 1 7

8 10

2

11

12 14 13

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

1 2 3 4 5 6 7

62

Πλατεία Μοριχόβου Λιµάνι Μουσείο µουσικών οργάνων Πλατεία Εµπορίου Kαθολική Εκκλησία Κρατικό Ωδείο Πλατεία Ελευθερίας

Άποψη του λιµανιού.

8 9 10 11 12 13 14

Ναυτιλιακά καταστήµατα Πλατεία Χρηµατιστηρίου Ερυθρός Σταυρός Είσοδος λιµανιού Επιβατικός Σταθµός Μουσείο Κινηµατογράφου Πρώτη προβλήτα

Tα Λαδάδικα και το Λιµάνι

Η Πλατεία Μοριχόβου στα Λαδάδικα.

Διαδροµές

Tα Λαδάδικα είναι µια παραδοσιακή περιοχή της Θεσσαλονίκης κοντά στο λιµάνι, η οποία δηλώνει αυθεντικά µε τα χαρακτηριστικά διώροφα κ.ά µικροκαταστήµατα, τα πολυδαίδαλα Ρυµουλκά αραγµένα στο λιµάνι πλακόστρωτα δροµάκια γύρω κέντρα ψυχαγωγίας, µπαρ, κααπό την Πλατεία Μοριχόβου φετέριες, εστιατόρια, ταβέρνες, (1) και τους ανθρώπους της την ουζερί κ.ά. Η περιοχή µεταµορεµπορική κίνηση και ζωή της φώθηκε σε γραφική γωνιά διαπόλης επί πολλούς αιώνες. σκέδασης, στην οποία οι επιΕδώ, κοντά στο βυζαντινό σκέπτες της πόλης περνούν ευκαι σύγχρονο λιµάνι (2) τ η ς χάριστες ώρες. Θεσσαλονίκης, διεΣτην οδό Καξαγόταν το χονδριτούνη, µετακό εµπόριο λαξύ των οδών διού, αποικιακών Τσιµισκή και και δηµητριακών Μητροπόλεπροϊόντων. ως, βρίσκεται Η περιοχή χαρατο Μουσείο Αρκτηρίστηκε ως χαίων, Βυζαντι"ιστορικός τόπος" Κιθάρα του 5ου π.Χ. αιώ- νών και Μεταβυκαι τα κτίσµατά να. Μουσείο Αρχαίων, Βυ- ζαντινών Μουτης –τα περισσό- ζαντινών και Μεταβυζαντισικών Οργάνων τερα του 19ου αι- νών Μουσικών Οργάνων.

(3) σελ 168. Είώνα– κρίθηκαν διναι ένα µοναδιατηρητέα. Πολλά, κό µουσείο µε αντίγραφα ελληήδη αναστηλώθηκαν, αναπανικών µουσικών οργάνων από λαιώθηκαν και λειτουργούν ως

Τα Λαδάδικα και το Λιµάνι

9

63

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές Τα Λαδάδικα ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË και το Λιµάνι

9

64

Χαρακτηριστικό δροµάκι στα Λαδάδικα.

H καθολική εκκλησία στην οδό Φράγκων.

Καταστήµατα µε είδη φυτοκοµίας στην οδό Φράγκων.

γκων και Λέοντος Σοφού το σηµερινό Κρατικό Ωδείο (6) σελ 142 είναι η παλιά Οθωµανική Τράπεζα. Το κτίριο –κτίσµα των µέσων του 19ου αιώνα–

Tο Kρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης στην οδό Φράγκων 15, στην περιοχή που ήταν γνωστή ως "Φραγκοµαχαλάς". Στη θέση αυτή είχε εγκατασταθεί αρχικά η Oθωµανική Tράπεζα. Mετά την ανατίναξή της το 1903 το κτίριο ανακατασκευάστηκε µε βάση τη µελέτη του αρχιτέκτονα B. Ποζέλι και πήρε τη µορφή που έχει σήµερα.

Διαδροµές

την 3η π.Χ. χιλιετία ως σήµερα. Στο ίδιο κτίριο λειτουργεί και τµήµα µουσικών σπουδών. Βορειότερα γύρω από τη µικρή Πλατεία Εµπορίου (4) και τις παρακείµενές της οδούς Εδέσσης. και Βίκτωρος Ουγκώ, θα συναντήσουµε επίσης πολλά εµπορικά καταστήµατα που διαθέτουν µπαχαρικά, ξηρούς καρπούς, πλαστικά, είδη οικιακής χρήσης και άλλα. Πιο βόρεια µετά τα Λαδάδικα, η οδός Φράγκων θυµίζει τον παλιό Φραγκοµαχαλά της Θεσσαλονίκης. Διατηρείται ακόµα ο Ρωµαιοκαθολικός Καθεδρικός Ναός, γνωστός ως Φραγκοεκκλησιά (5). Τα καταστήµατα της περιοχής διαθέτουν κυρίως γεωργικά φάρµακα και εργαλεία, φυτά και άλλα. Στη γωνία των οδών Φρά-

Τα Λαδάδικα και το Λιµάνι

9

65

σταθµός του Οργανισµού Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (Ο.Α.Σ.Θ.). Δυτικά προς το λιµάνι υπάρ-

Τα Λαδάδικα ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË και το Λιµάνι

9

Η πλατεία Ελευθερίας από την πρώτη προβλήτα του λιµανιού.

Πλατεία Ελευθερίας. Μνηµείο Εβραϊκού Ολοκαυτώµατος.

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

αρχικά ανήκε στον πλούσιο επιχειρηµατία Τζ. Άµποτ. Το κοσµούν κίονες και άλλα νεοκλασικά στοιχεία και στην αυλή τρία γλυπτά, ο Τρίτων, η Πίστη και η Οικονοµία. Πολύ κοντά στα Λαδάδικα βρίσκεται η Πλατεία Ελευθερίας (7) µε πολλές Τράπεζες, γραφεία Τουρισµού, εστιατόρια, και καφετέριες, καθώς και υπαίθριο πάρκινγκ. Εκεί βρίσκεται και ο µεγάλος τερµατικός

66

Κατάστημα µε ναυτιλιακά είδη απέναντι από την είσοδο του λιµανιού.

χουν και πολλά καταστήµατα µε ναυτιλιακά είδη (8). Στην είσοδο του λιµανιού βρίσκεται ο Σταθµός Πρώτων Βοηθειών του Ερυθρού Σταυρού (10) . Κάτω από τα Λαδάδικα και την οδό Κουντουριώτου, προς το λιµάνι, θα βρούµε ταξιδιωτικά – ναυτιλιακά πρακτορεία, νυχτερινά club, πάρκινγκ κ.ά. Το Λιµάνι "Μακεδονία" της Θεσσαλονίκης –ένα από τα πρώτα λιµάνια της Μεσογείου– είναι η πύλη της Βαλκανικής και της Κεντρικής Ευρώπης προς την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή και αντίστροφα, το µεγαλύτερο διαµετακοµιστικό λιµάνι των Βαλκανίων, από τα πρώτα στις εξαγωγές λιµάνι

O κυµατοθραύστης

Διαδροµές

Τα Λαδάδικα και το Λιµάνι

9

67

Τα Λαδάδικα ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË και το Λιµάνι

9

Tο κτίριο του Tελωνείου στο λιµάνι της Θεσσαλονίκης, έργο του µηχανικού Eλί Mοδιάνο, ένα από τα σηµαντικότερα εκλεκτικιστικά κτίρια της πόλης (αεροφωτογραφία). Στην κατασκευή του έγινε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη η εφαρµογή του οπλισµένου σκυροδέµατος (µπετόν αρµέ).

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

της Ελλάδας. Ο κυµατοθραύστης –µήκους 1.000 µέτρων– κλείνει θαλάσσια επιφάνεια περίπου 800 χιλιάδων τετραγωνικών µέτρων. Η χερσαία επιφάνειά του είναι περίπου 1.200 στρέµµατα, µε έξι προβλήτες. Το αρχαίο λιµάνι, ήταν έργο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η δηµιουργία του σηµερινού µεγάλου λιµανιού άρχισε στο τέλος του 19ου αιώνα (1896). Επιβλητικό κτίριο δεσπόζει στο λιµάνι, ο Επιβατικός Σταθµός (12) σελ 142, γνωστός ως τελωνείο. Χτίστηκε στα 1910 και είναι έργο του αρχιτέκτο-

68

να Ελί Μοδιάνο. Σε παρακείµενες αποθήκες, που αναστηλώθηκαν στεγάζονται το Μουσείο Κινηµατογράφου (13) σελ 165, χώροι οργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων κ.ά.

Η πλατεία Πετρακάκη.

Τα καλύτερα μπακαλιαράκια, θα τα βρείτε στο λιµάνι.

H Αποθήκη Α’ όπου στεγάζεται και το Μουσείο Κινηµατογράφου.

3

∏Η £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË οδός Εγνατία

10

5 4

1 2

6

Η οδός Εγνατία

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

Η διαδροµή αυτή αξίζει να γίνει γιατί ο επισκέπτης εκτός από τη λαϊκή αγορά και τα ψώνια που µπορεί να κάνει, συναντά αξιόλογα µνηµεία όπως το Aλκαζάρ, τα παλιά λουτρά, 4-5 βυζαντινές εκκλησίες του 16ου αιώνα, την Καµάρα, τη Ροτόντα τη Διεθνή Έκθεση (Helexpo Δ.Ε.Θ.), και άλλα. Η Εγνατία είναι η µεγάλη ιστορική οδός της Θεσσαλονίκης. Αρχίζει από την Πλατεία Δηµοκρατίας, τέµνει πολλούς δρόµους της παλιάς πόλης και φτάνει στο Σιντριβάνι και στη Δ.E.Θ., στην άλλη άκρη της. Το όνοµά της, είναι συνέχεια της περίφηµης Αρχαίας Εγνατίας οδού, η οποία συνέδεε την Αδριατική Θάλασσα µε τον Εύξεινο Πόντο, από το Δυρρά-

70

To άγαλµα του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’, στην πλατεία Δηµοκρατίας.

χιο ως την Κωνσταντινούπολη και διέσχιζε όλη τη Μακεδονία από τα Δυτικά ως τα Ανατολικά όριά της. Στην ιστορική περιτειχισµένη Θεσσαλονίκη η Εγνατία άρχιζε από τη Χρυσή πύλη ή Πύλη του Αξιού, που βρισκόταν στη σηµερινή Πλατεία της Δηµοκρατίας (1) και κατέληγε ανατολικά στην Κασσανδρεωτική Πύλη ή πύλη της Καλαµαριάς, στο σηµερινό Σιντριβάνι. Στην αρχή της Εγνατίας διατηρούνται µερικά από τα παλιά εµπορικά ξενοδοχεία, που αναπλάστηκαν (2), και άλλα κτίρια. Στην ίδια περιοχή, βρίσκονται πολλά εµπορικά καταστήµατα, κυρίως ένδυσης και ηλεκτρικών, ηλεκτρονικών ειδών κ.ά. Λίγο πιο πάνω, στην Πλατεία Αντιγονιδών (3), βρέθηκαν τα λείψανα Αρχαϊκού Ναού του Διονύσου (500πχ), κιονόκρανα και άλλα αρχιτεκτονικά µέλη του, τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό µουσείο και δηλώνουν ότι στην περιοχή αυτή πρέπει να βρισκόταν η Αρχαία Θέρµη.

7 Στους δρόµους αυτούς, στην παράλληλη προς την Εγνατία, εµπορική οδό Βαλαωρίτου, την οδό Συγγρού λειτουργούν πολλές βιοτεχνίες και καταστήµατα χονδρικής και λιανικής πώλησης. Οι εµπορικές επίσης οδοί Ίωνος Δραγούµη και Βενιζέλου διασταυρώνονται λίγο πιο πέρα µε την Εγνατία. Ανάµεσα τους, αριστερά, βρίσκεται το Τζαµί Χαµζά Μπέη (Αλκαζάρ) (4) σελ 139, κτίσµα του 1467. Εκεί βρίσκεται και το κτίριο Καραβάν Σαράι (5) που χτίστηκε το 1925 στη θέση µεγάλου Βυζαντινού πανδοχείου και προοριζόταν για ξενοδοχείο, όµως παρέµεινε ηµιτελές. Επί σειρά ετών φιλοξενούσε το Δηµαρχείο της πόλης.

10 Η οδός Εγνατία

8

Πλατεία Δηµοκρατίας Ξενοδοχείο “Βιέννη” Πλατεία Αντιγονιδών Χαµζά Μπέη Τζαµί (Αλκαζάρ) Μέγαρο Καραβάν Σαράι Αγορά Μπεζεστένι Αγορά Βλάλη (καπάνι) Πλατεία Δικαστηρίων Παναγία Χαλκέων

Αποψη της Εγνατίας στη συµβολή της µε την Αντιγονιδών.

Λίγο πιο πάνω διατηρείται το Μπεζεστένι (6) σελ 141 , κλειστή αγορά του 15ου αιώνα, στην οποία τώρα στεγάζονται πολλά µικρά καταστήµατα ρολογιών και κοσµηµάτων, καφέ, και άλλα καταστήµατα, µε παλιά είδη (βλ. Διαδροµή Tρίτη). Κοντά στην περιοχή αυτή εκτείνεται η παραδοσιακή αγορά Βλάλη (Καπάνι) (7). Στην επάνω πλευρά της Εγνατίας ανοίγεται η µεγάλη Πλατεία Δικαστηρίων (8) (Αρχαία Αγορά)

Xαµζά Μπέη τζαµί (Αλκαζάρ).

Διαδροµές

9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

71

∏Η £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË οδός Εγνατία

10 10

11

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

12

15 13 14

µε κήπους, που λειτουργεί και ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων, αρχαία και βυζαντινά µνηµεία, αγάλµατα, το χειµερινό παγοδρόµιο, κ.ά. Στη δυτική γωνία της πλατείας συναντούµε την Παναγία Χαλκέων (9) σελ 138, περίτεχνος βυζαντινός ναός, χτισµένος το 1028. Απέναντι από το ναό, εργαστήρια µε χάλκινα και άλλα είδη. Στον ίδιο χώρο της αρχαίας Χαλκευτικής Στοάς επιδέξιοι τεχνίτες τηρούν

72

16

21

Το Μπεζεστένι από τα ανατολικά, από την οδό Βενιζέλου. Φαίνονται οι έξι µολυβδοσκέπαστοι τρούλοι του µνηµείου, η αψιδωτή κύρια είσοδος στην οδό Βενιζέλου και οι τέντες των εξωτερικών καταστηµάτων, κυρίως κοσµηµατοπωλείων, που βρίσκονται στην πρόσοψή του.

To άγαλµα του Ελευθέριου Βενιζέλου στην πλατεία Δικαστηρίων.

την προγονική παράδοση των χαλκωµατάδων. Στο διπλανό κηπάριο έχουν στηθεί προτοµές του µητροπολίτη Καστοριάς Γερµανού Καραβαγγέλη και του οπλαρχηγού Βάρδα (Γ. Τσόντου) πρωταγωνιστών του Μακεδονικού Αγώνα. Κοντά τους, στην προέκταση της παρακείµενης οδού Αριστοτέλους, υψώνεται µαρµάρι-

H Παναγία Χαλκέων.

18

19

νος ανδριάντας του Ελευθέριου Βενιζέλου. Λίγο πιο πέρα διατηρείται ένα ακόµη µνηµείο της τουρκοκρατίας, τα λουτρά "Παράδεισος" (Μπέη Χαµάµ) (10) σελ 140, τα οποία έχτισε στα 1444 ο σουλτάνος Μουράτ Σήµερα χρησιµοποιούνται ως χώρος εκθέσεων. Δίπλα στα λουτρά κάτω από το οδόστρωµα της Εγνατίας, αποκαλύφθηκε αρχαία µαρµάρινη ρωµαϊκή εξέδρα, από την οποία σώζονται πεσσοί και άλλα στοιχεία.( Όλα σχεδόν αρχαία και τα βυζαντινά µνηµεία του κάτω τµήµατος της παλιάς Θεσσαλονίκης –Αρ-

Η οδός Εγνατία

20

10

χαία Αγορά, ανάκτορα Γαλερίου, Αγία Σοφία, Αχειροποίητος, Παναγία Χαλκέων, Αγ. Αθανάσιος– βρίσκονται σε επίπεδο πολύ χαµηλότερο από εκείνο της σηµερινής πόλης.) Στην κάτω πλευρά της Εγνατίας ο πεζόδροµος της οδού ΑριΤο Μπέη Χαµάµ, κτίσµα του πορθητή σουλτάνου Μουράτ Β΄, περισσότερο γνωστό στους Θεσσαλονικείς ως λουτρά "Παράδεισος". Άποψη από τα νοτιοανατολικά και ψηλά. Φαίνονται καθαρά οι πολλοί τρούλοι διάφορων σχηµάτων και µεγεθών, µε τους οποίους είναι στεγασµένο το οικοδόµηµα.

Διαδροµές

17

1015 Μπέη Χαµάµ 11 Πλατεία Μακεδονοµάχων 12 Άγιος Αθανάσιος 13 Σχολή Οικοκυρικής 14 Ναός Παναγούδας 15 Μέγαρο Νεδέλκου 16 Άγιος Παντελεήµονας 17 Καµάρα 18 Ναός Υπαπαντής 19 Πλατεία Σιντριβανίου 20 Ναός Μεταμόρφωσης Σωτήρος 21 Άγιος Χαράλαμπος

73

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

∏Η £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË οδός Εγνατία

10

74

Kατάστηµα µε εκκλησιαστικά είδη.

στοτέλους κατεβαίνει προς την παραλία (βλ. Διαδροµή Τρίτη). Προχωρόντας ανατολικά, µετά την Αριστοτέλους προς τα δεξιά µας, συναντάµε την πλατεία Άθωνος (βλ. Διαδροµή Tρίτη). Στο αριστερό µέρος βρίσκεται το ξενοδοχείο ‘Εγνατία’, και στη συνέχεια από αυτό, µικρή αγορά από χρυσαφικά, κηροπήγια, εικόνες ζωγραφικής, αγιογραφίες, κ.ά. Λίγο πιο πέρα η Αριστοτέλους διασταυρώνεται µε την Αγίας Σοφίας (βλ. Διαδροµή Τέταρτη). Δεξιά η οδός Αγίας Σοφίας κατεβαίνει προς την οµώνυµή της πλατεία µε τον ιστορικό ναό της Αγίας Σοφίας και άλλα αξιοθέατα. Αριστερά ανοίγεται η πλατεία Μακεδονοµάχων (11) µε αγάλµατα πρωταγωνιστών του Μακεδονικού Αγώνα και το ναό µνηµείο της Αχειροποιήτου. Η περιοχή την οποία διασχίζει τώρα η Εγνατία, από την οδό Αγίας Σοφίας ως το Σιντριβάνι, είναι το τµήµα της Θεσσαλονίκης που συναντούµε βυζαντινούς και νεότερους ναούς, την Καµάρα, τη Ροτόντα, τα Τείχη, το Σιντριβάνι, κ.ά. Ο Άγιος Αθανάσιος (12) σελ 132, αριστερά, ο πρώτος ναός που συναντούµε. Είναι τρίκλι-

H βόρεια πλευρά του ναού της Yπαπαντής του Xριστού, προς την Eγνατία. Στην πλευρά αυτή ανοίγεται και η είσοδος του ναού, που διακρίνεται στο βάθος.

τη Βασιλική του 1818, στη θέση του αρχαιότερου ναού. Κοντά της βρίσκεται το µετόχι της Μονής Σίµωνος Πέτρας του Αγίου Όρους, ο Άγιος Χαράλαµπος (21) σελ 135. Στη συνέχεια, στα δεξιά της οδού Εγνατίας, συναντούµε το νεοκλασικό κτίριο της παλιάς Οικοκυρικής Σχολής (13), χτισµένο το 1890 µε σχέδια του Ερν. Τσίλερ. Πίσω του η Παναγία Γοργοεπήκοος, γνωστή ως Παναγούδα (14) σελ 138. Η εικόνα της Παναγίας είναι του 16ου αιώνα. Ο ναός χτίστηκε στη θέση προγενέστερου το 1818.στη συµβολή της Εγνατίας µε την οδό παλαιών Πατρών Γερµανού. Εντυπωσιάζει ο χαριτωµένος Βυζαντινός ναΐσκος της Μεταµορφώσεως του Σωτήρος µε εξαιρετικά ψηλό, περίτεχνο

O Άγιος Χαράλαµπος.

τρούλο, κτίσµα του 14ου αιώνα (20) σελ 136. Αριστερά διατηρείται το Μέγαρο του Νεδέλκου (15) σελ 166, χτίσµα του 1909. Εδώ στεγάζεται η Αγιορείτικη Εστία µε εκθέµατα και σπάνια βιβλία. Μετά την οδό Ιασωνίδου, λαµπρός στέκει ο ναός του Αγίου Παντελεήµονα (16) σελ 134, αριστούργηµα Βυζαντινής αρχιτεκτονικής του 14ου αιώνα. Ανατολικότερα, στο αριστερό µέρος της Εγνατίας, ανοίγεται η πλατεία της Καµάρας. Εδώ η Εγνατία διασταυρώνεται µε την οδό Δηµητρίου Γούναρη. Επιβλητική η Καµάρα (17) σελ 126, αψίδα θριάµβου του Ρωµαίου συναυτοκράτορα Γαλερίου, θυµίζει τη Ρωµαιοκρατία, τα παρακείµενα στην οδό

O Άγιος Παντελεήµονας.

Γούναρη ανάκτορα του Γαλερίου και οδηγεί προς τη Ροτόντα (βλ. Διαδροµή Πέµπτη). Πλάι στην Καµάρα βρίσκεται η Παναγία Δεξιά, ναός σύγχρονος χτισµένος στη θέση παλιού ναού του Αγίου Υπατίου. Δεξιά σε χαµηλότερο από την Εγνατία επίπεδο, η Υπαπαντή (18) σελ 139 βυζαντινή κατακόµβη, µε τα εντοιχισµένα ανάγλυφα κ.ά. στοιχεία, θυµίζει την ιστορική πορεία της πόλης από τη ρωµαιοκρατία ως σήµερα. Χτίστηκε το 16ο αιώνα στη θέση αρχαιότερου ναού. Λίγο πιο πέρα ανοίγεται η πλατεία Σιντριβανίου (19) σελ 141 µπροστά από τη βόρεια είσοδο της Δ.E.Θ. Αριστερά σώζονται τµήµα και θεµέλια από τα ανατολικά τείχη της πόλης.

Διαδροµές

To κτίριο Νεδέλκου, όπου στεγάζεται η Αγιορείτικη Εστία.

Η οδός Εγνατία

10

75

Αρχαία αγορά - Άγιος ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Δηµήτριος

11

12

11

13 9

15 10

14

1 8

2 6 5

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

1 2 3 4

76

5 6 7 8

Aρχαία Αγορά Πλατεία Δικαστηρίων Άγαλµα Eλ. Βενιζέλου Μπέη Χαµάµ (Λουτρά Παράδεισος) Παναγία Χαλκέων Αγορά χάλκινων ειδών Προτοµές Μακεδονομάχων Άγιος Νικόλαος

3

7

9 10 11 12 13 14 15

4

Θέατρο Αγοράς Κρυπτή στοά Άγιος Δηµήτριος Διοικητήριο Αρχαιολογική ανασκαφή. Παλαιοπωλεία Μπιτ Παζάρ

H Αριάδνη, μια από τις

«Μαγεµένες» στο μουσείο του Λούβρου.

Χαλκογραφία του 19ου αιώνα µε τη στοά των Ειδώλων. Η κιονοστοιχία µε τις ανάγλυφες µορφές βρισκόταν το 18ο και 19ο αιώνα µέσα στην αυλή ενός εβραϊκού σπιτιού.

11 Αρχαία αγορά - Άγιος Δηµήτριος

Η Αρχαία Αγορά (1) σελ 128 βρίσκεται στο κέντρο της παλιάς –και της σηµερινής– πόλης και επί αιώνες αποτελούσε το κέντρο ζωής –πολιτικό, κοινωνικό, θρησκευτικό, εµπορικό– της Θεσσαλονίκης, όπως συνέβαινε σε όλες τις αρχαίες ελληνικές πόλεις. Η Αγορά των Ελληνιστικών χρόνων εκτεινόταν στη σηµερινή Πλατεία Δικαστηρίων, (2) πλάι στην Εγνατία. Η κύρια είσοδος της αγοράς βρισκό

ταν περίπου στη συµβολή της Εγνατίας οδού µε την Αριστοτέλους, θέση όπου τώρα υψώνεται το άγαλµα του Ελ. Βενιζέλου (3). Εδώ ως τα µέσα του 19ου αιώνα διατηρούνταν τµήµα από τη στοά των ειδώλων µε τις «Μαγεµένες» (Ιncantadas), όπως αποκαλούσαν οι Θεσσαλονικείς Εβραίοι τις µαρµάρινες κόρες και τα άλλα γλυπτά, µε µυθικά πρόσωπα, που κοσµούσαν την είσοδο της αγοράς. Η στοά σχηµάτιζε διώροφη κιονοστοιχία µε τις «Μαγεµένες» ψηλά στηριγµένες σε πεσσούς. Σαν άλλος «Έλγιν», ένας Γάλλος, που δήλωνε παλαιογράφος, ονόµατι Εµ. Μιλλέ, µε άδεια των Τούρκων κατακτητών κατέστρεψε το µνηµείο και µετέφερε τα γλυπτά στο Λούβρο. Κοντά τους, κοντά στα λουτρά «Παράδεισος» (4) σελ 140 (Μπέη Χαµάµ), σώζονται τα λείψανα - πεσσοί κ.ά. - ρωµαϊκής εξέδρας. Τη δυτική γωνία της σηµερινής πλατείας κοσµεί η Παναγία Χαλκέων (5) σελ 138. Στην οδό Χαλκέων µε τα γραφικά παραδοσιακά µικροκαταστήµατα

Διαδροµές

Αρχαία Αγορά Άγιος Δηµήτριος

77

Αρχαία αγορά - Άγιος ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Δηµήτριος

11

χάλκινων και άλλων ειδών (6), βρισκόταν η Χαλκευτική στοά της Αρχαίας Αγοράς. Σε υπόγειο χώρο της στοάς αυτής, δίδασκε ο Άγιος Δηµήτριος, όταν τον συνέλαβαν οι Ρωµαίοι. Πλάι στο άγαλµα του Βενι­ ζέλου είναι στηµένες προτοµές των πρωταγωνιστών του Μακεδονικού αγώνα µητροπολίτη Καστοριάς Γερµανού Καραβαγγέλη και Βάρδα (Γ. Τσόντου) (7). Λίγο πιο πάνω στους ελεύθερους χώρους της πλατείας, που στολίζεται µε κήπους, δένδρα, παιδικές χαρές κ.ά. Σήµερα ο επισκέπτης θα δει ένα πολιτισµικό µωσαϊκό που δηµιουργείται από τους µετανάστες διαφόρων εθνικοτήτων και τους γηγενείς Θεσσαλονικείς. Στην ανατολική πλευρά, ο ναΐσκος του Αγίου

Αγορά των ρωµαϊκών χρόνων (Forum), η οποία δηµιουργήθηκε κατά τους πρώτους µ.Χ. αιώνες. Είναι βέβαιο ότι η αγορά αυτή εκτεινόταν ευρύτερα, σε χώρους που έχουν καλύψει οι γειτονικές, σύγχρονες πολυκατοικίες και στην Αγορά των Ελληνιστικών χρόνων, τη Μεγαλοφόρο, η οποία δεν έχει ανασκαφεί. Η Ρωµαϊκή Αγορά ήταν µεγάλη, πλακόστρωτη πλατεία µε στοές και επιβλητικά δηµόσια κτίρια τριγύρω. Έχει αποκαλυφθεί η ανατολική πλευρά της µε µεγάλη στοά, µικρό θέατρο - ωδείο (9), το οποίο αναστηλώθηκε και ήδη χρησιµοποιείται για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Ένας κίονας Κορινθιακού ρυθµού στηµένος στην αρχαία θέση του θυµίζει

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

H Παναγία Χαλκέων στη συµβολή των οδών Εγνατία και Χαλκέων.

78

Νικολάου (8) δηλώνει τη θέση που άλλοτε υπήρχε ο ναός του Αγίου Νικολάου του Τρανού, που καταστράφηκε στη µεγάλη πυρκαγιά του 1917. Πάνω από την οδό Φιλίππου, µε ανασκαφές που άρχισαν το 1966, αποκαλύφθηκε η

την αξιόλογη γλυπτική τέχνη των αρχαίων χρόνων. Η νότια στοά (10) ήταν διώροφη. Η σκαπάνη των αρχαιολόγων έφερε στο φως κιονοστοιχίες, αψίδες, πλακόστρωτα και ψηφιδωτά δάπεδα, αγωγούς ύδρευσης και αποχέτευσης, χώρους κα-

Αρχαία αγορά - Άγιος Δηµήτριος

11

΄Aποψη της Ρωµαϊκής αγοράς όπου διακρίνεται και το µικρό θέατρο.

Αγίου Δηµητρίου και το ναό του πολιούχου Αγίου. Ο ναός του Αγίου Δηµητρίου (11) σελ 132, µεγαλοπρεπής πεντάκλιτη Βασιλική, υψώνεται –αιώνιο µνηµείο του Χριστιανισµού– στο χώρο όπου µαρτύρησε ο Άγιος. Κάτω από το ιερό του ναού βρίσκεται κρύπτη, το ρωµαϊκό λουτρό -

Το εσωτερικό της "κρυπτής στοάς" στην αρχαία Αγορά. Σήµερα χρησιµοποιείται και ως εκθεσιακός χώρος.

Διαδροµές

ταστηµάτων, αγγεία, αγάλµατα, νοµίσµατα και άλλα. Στο αριστερό καθώς ανεβαίνουµε µέρος της Αρχαίας Αγοράς θα βρούµε αγορά µε είδη λαϊκής τέχνης, µικροέπιπλα κ.ά. Ψηλότερα, βορειοανατολικά της Αγοράς, µετά την οδό Ολύµπου συναντάμε την οδό

79

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Αρχαία αγορά - Άγιος ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Δηµήτριος

11

80

H ανασκαφή στην πλατεία Διοικητήριου.

φυλακή και τόπος µαρτυρίου του Αγίου. Τώρα είναι µουσείο σελ 163. Εκεί ανάβλυζε το µύρο, µε το οποίο ο µυροβλύτης θεράπευε τους πιστούς. Τον επόµενο αιώνα στη θέση του οικίσκου ορθώθηκε µεγαλοπρεπής Βασιλική, που δέσποζε σε ολόκληρη την πόλη. Ο σηµερινός ναός χτίστηκε µετά την πυρκαγιά του 1917 µε άθικτα όσα στοιχεία του είχαν αποµείνει από την καταστροφή. Όλα τα νέα τµήµατα έγιναν όµοια µε εκείνα που προϋπήρχαν. Εκπληκτικά είναι τα

αποµεινάρια του παλαιού ναού, µερικά του 5ου αιώνα: οι κίονες, η µαρµάρινη διακόσµηση, τα εντοίχια ψηφιδωτά, οι τοιχογραφίες. Ο θησαυρός του ναού είναι το λείψανο του αγίου, το οποίο στα 1185 είχαν αρπάξει Νορµανδοί και επεστράφη από τους Ιταλούς το 1978. Ψηλά, µετά τον Άγιο Δηµήτριο, απλώνεται η Άνω Πόλη. Η οδός του Αγίου Δηµητρίου δυτικά οδηγεί στο Διοικητήριο, (12) σελ 142 στο οποίο στε-

Το Διοικητήριο.

γάζονται δηµόσιες υπηρεσίες, και µέχρι το 2009, οπότε και καταργήθηκε, το υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης ενώ τώρα στεγάζονται η Γενική Γραµµατεία MακεδονίαςΘράκης και τα υφυπουργεία εσωτερικών και ανάπτυξης. Χτίστηκε

H πρόσοψη του ναού του Αγίου Δηµητρίου.

11 Αρχαία αγορά - Άγιος Δηµήτριος

χρόνους. Χαµηλότερα, στις οδούς Τοσίτσα και Γκαρµπoλά,(14) λειτουργούν πολλά παλαιοπωλεία, µικρά καταστήµατα µε παλιά έπιπλα, οικιακά και άλλα σκεύη, βιβλία, νοµίσµατα, κοσµήµατα, πίνακες, φωτογραφίες, παλιά όργανα, µηχανές και άλλα είδη. Εκεί βρίσκεται και το Μπίτ Παζάρ (15), µε ταβερνάκια, ουζερί, καθώς επίσης και καφέ - µπαρ και µπιραρίες. Κάθε Σάββατο και Κυριακή γίνεται εδώ παζάρι µε παλιά είδη.

Στο Μπιτ Παζάρ λειτουργούν, εκτός από τα παλαιοπωλεία, αρκετά µεζεδοπωλεία και καφέµπαρ.

Παλαιοπωλείο στην οδό Τοσίτσα (Μπίτ Παζάρ).

Διαδροµές

επί Τουρκοκρατίας µε σχέδια του αρχιτέκτονα Β. Ποζέλι στη θέση προγενέστερου κτιρίου. Ο τελευταίος όροφος προστέθηκε το 1955. Εδώ βρισκόταν µάλλον τα βυζαντινά βασίλεια (ανάκτορα) της Θεσσαλονίκης. Στην πλατεία Διοικητηρίου πρόσφατες ανασκαφές αποκάλυψαν σηµαντικότατο οικοδοµικό τετράγωνο, (13) σελ 129 θαυµάσια διατηρηµένο, το οποίο µαρτυρεί τις οικοδοµικές φάσεις της Θεσσαλονίκης, από την αρχαία (4ο π.Χ. αι.) και την παλαιοχριστιανική εποχή ως και τους µεταβυζαντινούς

81

15

∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Η Άνω Πόλη

12

14 Õ

13

10 11 16 17 19 20 5

21

4

18

22 23

25

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

24

82

1 2 3 4 5 6 7

Aνατολικά Τείχη Κοιµητήρια Ευαγγελίστριας Νοσ. Άγιος Δηµήτριος Αγ. Νικόλαος «ορφανός» Οδός Ηροδότου «Κήποι του Πασά» Κέδρινος Λόφος (1.000 Δέντρα)

8 9 10 11 12 13 14

Θέατρο Δάσους Ζωολογικός Κήπος Οδός Ακροπόλεως Μονή Βλατάδων (Τσαούς Μοναστήρι) Πύργος Τριγωνίου Πορτάρα (Αγ. Αναργύρων) Πλατεία Αγ. Αναργύρων

Η Άνω Πόλη

12

8 Õ

12

9 7

6 3 1

15 16 17 18 19 20 21

Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ) Όσιος Δαυίδ Ναός Ταξιαρχών Παναγία η Λαοδηγήτρια Πλατέια Ροµφέης Βυζαντινά Λουτρά Προφήτης Ηλίας

22 23 24 25

Αλατζά Ιµαρέτ Γενί Χαµάµ (Αίγλη) Άγιος Δηµήτριος Moυσείο Ατατούρκ

Διαδροµές

2

83

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Η Άνω Πόλη

12

84

Tµήµα του ανατολικού τείχους στη σηµερινή οδό Kάστρων.

Tο τείχος σώζεται σε καλή κατάσταση και σε ορισµένα σηµεία του διατηρούνται και οι επάλξεις.

Η Άνω Πόλη Η Άνω Πόλη απλώνεται αµφιθεατρικά, βόρεια προς τα Κάστρα και διατηρεί ακόµα ανόθευτο µεγάλο τµήµα από την παλιά Θεσσαλονίκη µε το χρώµα, το κλίµα, τους θρύλους και την ιστορία της, με τα µυθικά αρχαία και βυζαντινά ονόµατα στους δρόµους, τη Μονή Βλατάδων. Ακόμη τους περίτεχνους βυζαντινούς ναούς: τον Προφήτη Ηλία, την Αγία Αικατερίνη, τους Ταξιάρχες, τον ταπεινό Όσιο Δαυίδ, τον Άγιο Νικόλαο Ορφανό, τη Λαοδηγήτρια, τους πύργους, τα παραδοσιακά σπίτια. Οι δρόµοι είναι στενοί, πυκνοί, πολυδαίδαλοι, αρκετοί απ’ αυτούς λιθόστρωτοι. Κάποιοι λήγουν σε αδιέξοδα και άλλοι οδηγούν σε ξέφωτα ή µικρές πλατείες µε παραδοσιακές κρήνες, καφενεδάκια, ταβέρνες, δένδρα, µνηµεία. Σε όλη την περιοχή αυτή διατηρούνται πολλά παλιά σπίτια, µονώροφα ή διώροφα, µε χαρακτηριστικά δηµιουργήµατα της λαϊκής Μακεδονικής τέχνης, µε κοµψές προεξοχές κι εξώστες. Αρκε-

τά έχουν αναστηλωθεί και αναπλαστεί. Υπάρχουν και πολλά νεοκλασικά σπίτια. Η πρόσβαση στην περιοχή µπορεί να γίνει µε τη γραµµή αστικού λεωφορείου 23 µε αναχώρηση από την Πλατεία Ελευθερίας ή µε την Πολιτιστική γραµµή 50 µε αναχώρηση από το Λευκό Πύργο. Ας επιχειρήσουµε µία διαδροµή στην Ιστορική Άνω Πόλη από την οδό Κάστρων, ακολουθώντας το Ανατολικό τείχος της Θεσσαλονίκης (1) σελ 129. Ξεκινώντας από τη συµβολή των σηµερινών οδών Αγίου Δηµητρίου και Ολυµπιάδος, πάνω από το Νοσοκοµείο Γ. Γεννηµατάς, υπάρχουν τα κοιµητήρια της Ευαγγελίστριας (2). Στο στενό δρόµο ανάµεσά τους που οδηγεί στην είσοδο του νοσοκοµείου "Άγιος Δηµήτριος"(3), κτίσµα του 1902, συναντά κα-

Τα κοιµητήρια της Ευαγγελίστριας.

νείς πίσω από τα ψηλά τοιχία τα Αρµενικά και τα Ευαγγελικά κοιµητήρια. Πολύ κοντά από εδώ, µέσα από το τείχος - είσοδο στην οδό Αχιλλέως, βρίσκεται ο Άγιος Νικόλαος (4) σελ 134, µετόχι της Μονής Βλατάδων. Είναι µια µικρή Βασιλική του 14ου αιώνα στη θέση προγενέστερου ιερού, εξωτερικά ασήµαντη, µε θησαυρούς ζωγραφικής της Παλαιολόγειας εποοι "Κήποι του Πασά", στην οδό Κάστρων, που αποτελούν ένα µοναδικό για τη Θεσσαλονίκη σύνολο "φανταστικής" αρχιτεκτονικής µε µικρής κλίµακας ελεύθερες οργανικές κατασκευές (σιντριβάνι, σήραγγα, στέρνα, πύλη) από ακατέργαστη πέτρα και µαύρη µεταλλευτική σκουριά. Είναι πιθανό να κατασκευάστηκε παράλληλα µε το γειτονικό νοσοκοµείο Άγιος Δηµήτριος το 1903.

Η Άνω Πόλη

12

O ΄Aγιος Νικόλαος ο ορφανός.

τον 4ο αιώνα τα τείχη ως επάνω στον Πύργο του Τριγωνίου, στα Κάστρα. Δεξιά απλώνονται οι Κήποι του Πασά (6). Στο τέρµα του ο δρόµος αυτός διακλαδίζεται δεξιά προς το Δήµο Αγίου Παύλου, το Δάσος του Κέδρινου Λόφου (Χίλια Δένδρα) (7), ή αλλιώς Σέ-

Διαδροµές

To νοσοκοµείο Άγιος Δηµήτριος.

χής στο εσωτερικό της. Τριγύρω του δροµάκια πολυδαίδαλα µε µικρές κατοικίες συνθέτουν ένα αυθεντικό κοµµάτι της παραδοσιακής πόλης. Σε αναπλασµένο κτίσµα της καθαρά βυζαντινής οδού Ηροδότου (5) στεγάζεται η Εφορεία Νεότερων Μνηµείων της Θεσσαλονίκης. Επιστρέφουµε στην Πύλη της οδού Αχιλλέως και ανηφορίζουµε προς τον Άγιο Παύλο. Αριστερά, υψώνονται από

85

∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Η Άνω Πόλη

12

Στο ζωολογικό κήπο.

ιχ Σού, µε αναψυκτήρια, εστιατόρια, εξοχικά και άλλα κέντρα, το υπαίθριο Θέατρο Δάσους (8), το Ζωολογικό Κήπο (9) και αριστερά προς την οδό Ακροπόλεως, (10) που οδηγεί στο Επταπύργιο. Από εδώ και πάνω βιώνουµε γνήσια τη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη στα κάστρα, τους δρόµους, τα σπίτια, τις λαϊκές ταβέρνες, τα καφενεία, τους πύργους. Στεκόµαστε στον εκπληκτικό εξώστη της Μονής Βλατά-

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Eσωτερικό της µονής.Bλατάδων.

86

δων (11) σελ 136. Η θέα είναι µαγευτική! Κάτω αµφιθεατρικά απλώνεται η πόλη µε το Θερµαϊκό κόλπο και το λιµάνι, και στο βάθος φαίνεται ο Όλυµπος. Μετά την επίσκεψή στη Μονή, η οδός Επταπυργίου κατά µήκος του τείχους µας φέρνει στο δεύτερο εκπληκτικό εξώστη, τον Πύργο του Τριγωνίου (12) σελ 128, είναι ο δεύτερος –µετά τον Λευκό Πύργο– µεγάλος πύργος από την οχύρωση της Θεσσαλονίκης, που διατηρείται. Από την Πύλη των Αγίων Αναργύρων (13) µπαίνουµε στην Ακρόπολη. Ήταν το τελευταίο καταφύγιο των Θεσσαλονικέων, όταν πολιορκούνταν η πόλη. Στη µικρή γραφική πλατεία των Αγίων Αναργύρων (14), πλάι στον οµώνυµο ναό, κάτω από πλατάνια µπορείτε να απολαύσετε τον καφέ, τα ποτά, τα παραδοσιακά φαγητά. Στο υψηλότερο µέρος της Ακρόπολης υψώνεται το Επταπύργιο (15). Είναι ειδικά οχυρωµένο από την Παλαιολόγεια εποχή µε πύργους και τείχη. Για ένα σχεδόν αιώνα, ως το 1989,

Η µονή Βλατάδων και το Πατριαρχικό Ίδρυµα Πατερικών Μελετών.

ήταν οι φυλακές της πόλης. Τα κτίρια ανήκουν στο Υπουργείο Πολιτισµού, το οποίο πραγµατοποιεί επισκευές και αναπλάσεις, και δηµιουργεί πολιτιστικούς χώρους. Από το Επταπύργιο ο δρόµος ανηφορίζει στον Κέδρινο Λόφο µε το ωραίο πευκοδάσος ως το

12 Η Άνω Πόλη

Τα βυζαντινά τείχη. Ψηλοί πύργοι και τείχη περίζωναν ως τα τέλη σχεδόν του 19ου αιώνα τη Θεσσαλονίκη. Από την αρχή της ύπαρξής της (315 π.Χ.) περιτειχίστηκε ισχυρά. Σχεδόν έξι αιώνες αργότερα ο Μ. Κωνσταντίνος και λίγο αργότερα ο Μ. Θεοδόσιος την ενίσχυσαν περισσότερο, και την κατέστησαν τεράστιο φρουριακό συγκρότηµα. Η περίµετρος των τειχών ήταν περίπου 8 χιλιόµετρα. Το κύριο τείχος είχε ύψος 10-12µ. και πάχος σχεδόν 5 µ. Δυτικά, στην αρχή της Εγνατίας οδού, βρισκόταν η Χρυσή Πύλη ή Πύλη του Αξιού και Ανατολικά στο σηµερινό Σιντριβάνι, η Κασσανδρεωτική ή Πύλη της Καλαµαριάς. Στο δεύτερο µεγάλο οδικό άξονα, στην οδό Αγίου Δηµητρίου, δυτικά βρισκόταν η Λυταία Πύλη και ανατολικά η Νέα Χρυσή Πύλη. Υπήρχαν και άλλες µικρότερες πύλες και στο λιµάνι η Πύλη του Γιαλού. Με την Ακρόπολη η πόλη επικοινωνούσε µε δύο πύλες, οι οποίες διατηρούνται στην οδό Επταπυργίου. Η µία είναι η Πορτάρα,(13) η άλλη είναι η Πύλη των Αγίων Αναργύρων.

H πύλη των Αγ. Αναργύρων.

O Πύργος του Τριγωνίου.

Διαδροµές

δάσος του Σέιχ Σου. Κατά την κάθοδο µετά την πλατεία Αγίων Αναργύρων, βλέπουµε τα ψηλά τείχη από τη βόρεια πλευρά, από την Πορτάρα βγαίνουµε στην Μονή Βλατάδων και κατηφορί-

87

To Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ) από τα ανατολικά.

∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Η Άνω Πόλη

12

Στις επάλξεις του Επταπυργίου.

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Στο εσωτερικό της Aκρόπολης, στο BA της άκρο, βρίσκεται το χωριστό οχύρωµα του Eπταπυργίου, τελευταίο στη σειρά αµυντικό έργο στην οχύρωση της Θεσσαλονίκης. Eίναι βυζαντινό κτίσµα µε πολλές κατασκευαστικές φάσεις, επισκευές και προσθήκες. Yπάρχουν ακόµη και τουρκικές επεµβάσεις, όπως είναι ο µεσαίος πύργος µε τη µεγάλη καµάρα, που χτίστηκε το 1431, ένα χρόνο µετά την άλωση της πόλης από τους Tούρκους. Tο Eπταπύργιο χρησιµοποιήθηκε ως φυλακή κατά την τουρκοκρατία, πιθανόν από το 1890, καθώς και µετά την απελευθέρωση της πόλης και ως το 1989.

88

ζουµε στο λαβύρινθο των σοκακιών της Άνω Πόλης. Σχεδόν αµέσως φτάνουµε στην εκκλησία του Όσιου Δαβίδ (16) σελ 137 της Bυζαντινής Mονής Λατόµου. Ανατολικά στην οδό Ακροπόλεως βρίσκεται ο ναός των Ταξιαρχών (17) σελ 139, Βασιλική του 14ου αιώνα. Ανατολικότερα στην οδό

Ολυµπιάδος, συναντούµε την Παναγία Λαοδηγήτρια ή Λαγουδιανή (18) σελ 135. Η οδός Ολυµπιάδος φέρει το όνοµα της µητέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και συναντά δυτικά τις οδούς Θεοτοκοπούλου και Αγίας Σοφίας. Λίγο ψηλότερα βρίσκεται η µικρή πλα-

Επιβλητικό οικοδόµηµα στην πλατεία Poµφέης . Kατοικία αρχικά του Oθωµανού στρατιωτικού διοικητή, στέγασε αργότερα για ένα διάστηµα το 7ο Γυµνάσιο Aρρένων. Σήµερα, ανακαινισµένο, στεγάζει δηµοτικές υπηρεσίες.

τεία Ροµφέης (19), παραδοσιακό κέντρο της περιοχής Κουλέ Καφέ της Άνω Πόλης άλλοτε. Εκεί διατηρείται και δηµόσιο λουτρό της βυζαντινής εποχής (13ος αι.) (20) στην οδό Θεοφίλου, δυτικότερα σώζονται αρκετά παλιά σπίτια χαρακτηρι-

Ο Όσιος Δαυίδ.

Γραφική γειτονιά της Άνω Πόλης.

Η Άνω Πόλη

12

στικά της βυζαντινής Θεσσαλονίκης και άλλα µε νεοκλασικά στοιχεία. Συνεχίζοντας δυτικά στην οδό Ολυµπιάδος φτάνουµε στον Προφήτη Ηλία (21) σελ 138. Σ’ αυτό το σηµείο µε θέα σε όλη την πόλη πρέ-

Το Αλατζά Ιµαρέτ.

Διαδροµές

Δροµάκι στην Άνω Πόλη

πει να βρισκόταν τα βυζαντινά βασίλεια (ανάκτορα) της Θεσσαλονίκης τα οποία καταστράφηκαν στα 1342 κατά την εξέγερση των Ζηλωτών. Στα νότια του Προφήτη Ηλία διατηρείται το Αλατζά Ιµαρέτ (22) σελ 140, τουρκικό τζαµί του 1484. χρησιµοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Κοντά του τα Λουτρά "Αίγλη" (Γενί Χαµάµ) (23) σελ 141 του 16ου αιώνα τώρα λειτουργούν ως κέντρο πολιτιστικών εκδηλώσεων µε συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κ.ά. Η διαδροµή αυτή καταλήγει στον παρακείµενο µεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Δηµητρίου (24) σελ 132 (βλ. Διαδροµή Ενδέκατη).

89

13 ∏Tα £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË δυτικά τείχη

16 15

13 14 12 9 10 8

11

7 3

6

1

2

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

1 Δικαστικό Μέγαρο 2 Φρούριο Βαρδαρίου (Τοπ

90

5

4

3 4 5 6 7 8

Χανέ) Κτίριο ΟΤΕ Πλατεία Δηµοκρατίας Οδός Εγνατία Κινέζικη Αγορά Οδός Μοναστηρίου Τείχη

9 10 11 12 13 14 15 16

Οδός Αγ. Δηµητρίου Άγιοι. Απόστολοι Λουτρά «Φοίνικας» Τείχη Παναγία Φανερωµένη Πλατεία Μουσχουντή Οδός Σαχίνη Αγία Αικατερίνη

Τα Δυτικά Τείχη

νια της Τουρκοκρατίας. Πρόκειται για έναν ελλειπτικό περίβολο, "κολληµένο" στα δυτικά τείχη, που χτίστηκε το 1546, τη χρονιά που παρέµεινε στην πόλη για λίγους µήνες ο σουλτάνος Σουλεϊµάν. Από εδώ άρχιζαν τα Δυτικά Τείχη. Αποµεινάρια από το πρώτο τµήµα τους διατηρούνται επιχωµένα στη νότια πλευρά της πλατείας Δηµοκρατίας πίσω από το κτίριο του Ο.Τ.Ε (3), προς τον κήπο των Δικαστηρίων. Στην Πλατεία Δηµοκρατίας (Βαρδάρι) (4), από την οποία αρχίζει η Εγνατία (5) οδός (βλ. Διαδροµή Δέκατη), βρισκόταν η Χρυσή Πύλη ή Πύλη Αξιού. Εκεί υπήρχε θριαµβευτική αψίδα, η οποία είχε στηθεί µετά τη µάχη των Φιλίππων (42 π.Χ.), για τους νικητές Οκταβιανό και Αντώνιο. Στην πλατεία βρίσκεται ο ανδριάντας του βασ. Κωνσταντίνου. Στα δυτικά της πλατείας αρχίζει η οδός Μοναστηρίου όπου βρίσκονται τα ξε-

Τα Δυτικά Τείχη της Θεσσαλονίκης αρχίζουν από το Λιµάνι και ανεβαίνουν ψηλά προς την Ακρόπολη και το Επταπύργιο (βλ. Διαδροµή Δωδέκατη). Το ιστορικό Λιµάνι του Μεγάλου Κωνσταντίνου, που εκτεινόταν από την είσοδο του σηµερινού Λιµανιού ως την πλατεία Εµπορίου και τα Δικαστήρια, έχει επιχωθεί από χρόνια. Ήταν περιτειχισµένο κι εκεί µεταξύ των σηµερινών οδών Βικτ. Ουγκώ και Λέοντος Σοφού, βρισκόταν η Πύλη του Γιαλού. Από το Λιµάνι αυτό δεν σώζεται παρά ελάχιστο τµήµα τείχους στη γωνία των οδών Πολυτεχνείου και Κατούνη, ενσωµατωµένο σε σύγχρονο κτίσµα. Δυτικά των Λαδάδικων και ανατολικά του δικαστικού Μεγάρου (1) σώζονται τα τείχη του φρουρίου του Βαρδαρίου, γνωστού ως "Τοπ Χανέ" (2), που ήταν το κεντρικό φρούριο της πόλης στα χρόTo Δικαστικό Μέγαρο.

Διαδροµές

Τα Φρούριο του Βαρδαρίου (Τοπ Χανέ).

Τα δυτικά τείχη

13

91

Άποψη του ναού των Aγίων Aποστόλων από τα δυτικά. Ξεχωρίζει ο κεντρικός τρούλος και χαµηλότερα οι δύο από τους τέσσερις µικρότερους του ναού, που είναι πεντάτρουλος.

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

∏Tα £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË δυτικά τείχη

13

92

νοδοχεία Holiday, Kαψής, Bεργίνα κ.ά. Στ ο υ ς π α ρ α κ ε ί µ ε ν ο υ ς δρόµους υπάρχουν πολλά παλαιοπωλεία, καταστήµατα ρούχων, τροφίµων και η κινέζικη αγορά (6). Η οδός Μοναστηρίου (7) οδηγεί στο Σιδηροδροµικό Σταθµό και τη δυτική έξοδο της πόλης (βλ. Διαδροµή Δέκατη Έβδοµη). Στα βόρεια της πλατείας τα τείχη (8) σελ 129 ανεβαίνουν

προς την οδό Αγίου Δηµητρίου (9). Tα τείχη επισκευάστηκαν πολλές φορές στα βυζαντινά χρόνια και έχουν εντοιχισµένα υλικά από αρχαία µνηµεία, όπως µαρµάρινες κερκίδες του ρωµαϊκού Ιπποδρόµου στα θεµέλια τους και άλλα. Στην οδό Αγίου Δηµήτριου βρισκόταν η Λυταία Πύλη της πόλης. Κοντά στη Λυταία Πύλη διατηρείται ο ναός των Αγίων Αποστόλων (10) σελ 131, λαµπρό µνηµείο της Παλαιολόγειας πε-

Tµήµα του δυτικού τείχους στη σηµερινή οδό Kλαυδιανού (περιοχή Παναγίας Φανερωµένης) µε πλούσια διακόσµηση. Tην εξωτερική του όψη κοσµούν, πάνω από την αργολιθοδοµή της βάσης, επάλληλες σειρές απλών και διπλών τόξων, ψαροκόκαλα, διάφορα άλλα γεωµετρικά σχήµατα και ποικιλόµορφοι σταυροί, που είχαν σκοπό να αποτρέπουν το κακό, δηλαδή τον κίνδυνο των εχθρών που έρχονταν από έξω.

Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης.

13 Tα δυτικά τείχη

παλιό υδραγωγείο. Ανατολικότερα µέσα από τα τείχη τα οποία διατηρούνται σε καλή κατάσταση, βρίσκεται η µικρή πλατεία Μουσχουντή (14). Από αυτή αρχίζουν οι οδοί Κασσάνδρου και Ολυµπιάδος. Είναι η δυτική γωνιά της παραδοσιακής Άνω Πόλης µε αρκετά παλιά σπίτια, ανάµεικτα µε σύγχρονες οικοδοµές, παραδοσιακά καφενεία, ουζερί κ.ά. Από την πλατεία Μουσχουντή η µικρή οδός Σαχίνη (15) οδηγεί σε έναν ακόµη ναό της Παλαιολόγειας περιόδου, την Αγία Αικατερίνη (16) σελ 130.

Tα λουτρά «Φοίνικας».

Διαδροµές

ριόδου. (1310). Είναι σταυροειδής πεντάτρουλος, µε περίστοο ναός µε πλούσιο κεραµοπλαστικό διάκοσµο εξωτερικά και θησαυρούς ψηφιδωτών και τοιχογραφιών µε στο εσωτερικό του. Λίγο πιο κάτω υπάρχουν τα λουτρά «Φοίνικας» (11) σελ 140 (Πασά Χαµάµ), τουρκικό κτίσµα της δεκαετίας 15201530 επί βεζύρη Τσεζερή πασά που είχε διοριστεί την ίδια περίοδο διοικητής της Θεσσαλονίκης από το σουλτάνο Σουλεϊµάν Α΄. Λειτουργούσε ως το 1981, όταν κρίθηκε επικίνδυνο λόγω των ζηµιών του σεισµού του 1978. Τα τείχη (12), λίγο πιο πάνω από την οδό του Αγίου Δηµητρίου, κατευθύνονται ανατολικά προς την Ακρόπολη σε κοντινή απόσταση. Εδώ κοντά, βρίσκεται η Παναγία Φανερωµένη (13), σύγχρονος ναός, και το

93

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

H λεωφόρος Βασιλίσσης ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Όλγας

14

94

4 3 1

Η λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας Η λεωφόρος της Βασιλίσσης Όλγας διασχίζει όλη την Ανατολική Θεσσαλονίκη, από το Λευκό Πύργο ως την ανατολική έξοδο της πόλης προς το Φοίνικα (βλ. Διαδροµή Δέκατη Ένατη). Στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν η περίφηµη λεωφόρος των Πύργων ή λεωφόρος των εξοχών µε πολλές επαύλεις αρχόντων και γραφικά απλά µονώροφα ή διώροφα σπίτια µε κήπους. Aπό το 1950 όταν άρχισε η ανέγερση των σύγχρονων πολυκατοικιών, ξηλώθηκαν οι γραµµές του τραµ. Στα δάχτυλα µετριούνται πλέον οι "πύργοι", τα παλιά σπίτια που έχουν

Το νεοκλασικό κτίριο που στέγαζε το Α’ Γυµνάσιο Θεσσαλονίκης.

2

αποµείνει σε διάφορα σηµεία της λεωφόρου, µάρτυρες µιας ανεπανάληπτης για την πόλη οικιστικής εποχής. Το πρώτο τµήµα της λεωφόρου, ως τη διασταύρωσή της µε την οδό Αγίας Τριάδας ονοµάζεται λεωφόρος Βασιλέως Γεωργίου, το τελευταίο προς την έξοδο της πόλης, λεωφόρος Εθνικής Αντίστασης . Στην αρχή της λεωφόρου Βασ. Γεωργίου βρίσκεται το περίπτερο εκθέσεων του Γ’ Σ. Στρατού (1), µικρό µουσείο µε ιστορικά κειµήλια, όπλα, σηµαίες και άλλα εκθέµατα και κοντά του βρίσκεται το ηρώο των αγωνιστών 1941-44, και το παλιό κτίριο των προσκόπων (2). Απέναντι ακριβώς, µαρµάρινη πλάκα, εντοιχισµένη στην είσοδο πολυκατοικίας, θυµίζει το σπίτι όπου έζησε ο ποιητής και µουσουργός Αιµίλιος Ριάδης.

(1886-1935) Τρία παραδοσιακά νεοκλασικά σπίτια του τέλους του 19ου αιώνα διατηρούνται στις γωνίες της οδού Μπιζανίου µε τη λεωφόρο (3). Στη διασταύρωση της λεωφό-

6 7

8

ρου µε την οδό Αγίας Τριάδας µαρµάρινη προτοµή του βασιλιά Γεωργίου Α’, έργο του Γλύπτη Κ. Δηµητριάδη, δείχνει τη θέση στην οποία δολοφονήθηκε ο βασιλιάς το 1913, λίγους µήνες µετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Από εδώ αρχίζει η λεωφόρος της Βασιλίσσης Όλγας. Στην αρχή της διατηρούνται δύο ακόµα νεοκλασικά σπίτια του 19ου αιώνα. Στο ένα από αυτά στεγαζόταν το Α’ Γυµνάσιο Θεσσαλονίκης (4). Λίγο πιο πέρα στη διασταύρωση της λεωφόρου µε την οδό Παρασκευοπούλου το Αγίασµα της Αγί-

ας Σολοµονής ανήκει στον παρακείµενο ναό της Αγίας Τριάδας. Σ’ αυτήν την περιοχή, λειτουργούν παραδοσιακές ψησταριές, σύγχρονα εστιατόρια, καφετερίες, κινηµατοθέατρα, καφενεία. Διατηρούνται και δύο ακόµα νεοκλασικά σπίτια του 19ου αιώνα. Η παρακείµενη οδός Αρχαιολογικού Μουσείου θυµίζει το παλιό αρχαιολογικό µουσείο της Θεσσαλονίκης. Είναι το Γενί Τζαµί (5) σελ 140 των µουσουλµάνων Εβραίων, που χτίστηκε το 1902 σε σχέδια του Β. Ποζέλι. Τώρα χρησιµοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκθέσεις και άλTο "Γενί τζαµί" (Nέο τζαµί), στην οδό Aρχαιολογικού Mουσείου 30, έργο του αρχιτέκτονα B. Ποζέλι. Oικοδοµήθηκε στα 19001902 για να χρησιµοποιηθεί ως τέµενος κυρίως από τους "ντονµέδες" (εξισλαµισµένους Eβραίους).

14 H λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας

9

Περίπτερο Γ’ Σ. Στρατού. Κτίριο Σ.Ε. Προσκόπων Νεοκλασικά κτίρια Α’ Γυµνάσιο Θεσ/νίκης Γενί Τζαµί Σχολή Τυφλών Ι.Μ.Χ.Α. Ναος Κυρίλλου & Μεθοδίου 9 Ιταλικό Ινστιτούτο

1 2 3 4 5 6 7 8

Διαδροµές

5

95

H λεωφόρος Βασιλίσσης ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Όλγας

14 15 12 11 10

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

Tο κτίριο στο οποίο στεγάζεται σήµερα το Kέντρο Bυζαντινών Eρευνών (άλλοτε Oρφανοτροφείο "Mέλισσα"), στην οδό Bασ. Όλγας 36. H αξονική µνηµειακή σκάλα υπογραµµίζει την κεντρική συµµετρία της πρόσοψης.

96

λα. Στην αυλή του φυλάσσονται πολλά γλυπτά από την αρχαία Θεσσαλονίκη, επιτύµβια, σαρκοφάγοι κ.ά. Απέναντί του βρίσκονται τα τρία κτίρια της Παλιάς Παιδαγωγικής Ακαδηµίας Θεσσαλονίκης. Στεγάζουν τα εργαστήρια του Παιδαγωγικού Τµήµατος Δηµοτικής Εκπαίδευσης, το αµφιθέατρο, καθώς και το διδασκαλείο "Δ. Γληνός". Στη Βασιλίσσης Όλγας 32 και 36 (6) η Σχολή Τυφλών και το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου, σε κτίρια του τέλους

14 13

του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού αιώνα µε νεοκλασικά και αναγεννησιακά στοιχεία, µαρτυρούν την εικόνα της άλλοτε λεωφόρου των Πύργων, πριν την πνίξουν οι σύγχρονες πολυκατοικίες. Κοντά τους προς την παραλία, στεγάζεται το Ίδρυµα Μελετών Χερσονήσου του Αίµου (Ι.Μ.Χ.Α) (7) µε αξιόλογη ειδική βιβλιοθήκη. Πιο πέρα η Βασιλίσσης Όλγας τέµνει την οδό Καλλιδοπούλου. Στην αρχή της οδού αυτής στην παραλία, υψώνεται µε χρυσούς τρούλους ο ναός των Θεσσαλονικέων αποστόλων αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου (8), των φωτιστών των Σλάβων. Eπίσης επί της οδού Bασιλίσσης Όλγας και Φλέµινγκ βρίσκεται το Iταλικό Iνστιτούτο (9) µε αίθουσες πολιτιστικών εκδηλώσεων. Στη Βασιλίσσης Όλγας 68

Λαογραφικό Εθνολογικό Μουσείο.

16

19

20

(10) σελ 144 βρίσκεται το Λαογραφικό Εθνολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης σελ 161ξ. Το κτίριο, έργο των αρχών του 20ού αιώνα, ήταν κατοικία του Εβραίου Γ. Μοδιάνο και χτίστηκε σε σχέδια του γιου του Ελ. Μοδιάνο. Μετά την απελευθέρωση της πόλης χρησιµοποιήθηκε ως κυβερνείο, κατοικία του εκάστοτε υπουργού Βόρειας Ελλάδας. Από το 1972 στεγάζει το Λαογραφικό µουσείο. Στις αίθουσές του αναβιώνει ο Ελληνισµός της Μακεδονίας µε τον προγονικό λαϊκό πολιτισµό του: τα σπίτια, τα επαγγέλµατα, τις φορεσιές, τα εργαλεία, τα όπλα, τα έξοχα δηµιουργήµατα των χεριών του, υφαντά χρυσοΰφαντα, κεντήµατα, περίτεχνα ξυλόγλυπτα, αγγεία, σκεύη, έπιπλα, φωτογραφίες, εικόνες, παλαιοί δίσκοι µουσικής και κασέτες, κ.ά. Στη µικρή πλατεία µπροστά του στήθηκε προτοµή του Φ. Νίκογλου ο οποίος βοήθησε στα 1912 στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Πλάι στο Μουσείο λειτουργεί το Γερµανικό Ινστιτούτο Γκαίτε.(11)

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Ινστιτούτο Γκαίτε Βίλα Καπαντζή Πολιτιστικό Κέντρο Εθν. Τρ. Ναός Αναλήψεως Δηµοτική Πινακοθήκη Βαφοπούλειο Κέντρο Βίλα Μπιάνκα Συγκρότηµα κατοικιών 1927 Περιφέρεια Κεντρ. Μακεδονίας Αλευρόµυλοι Αλατίνι

14

H οικία Καπαντζη.

Το αρχοντικό στη λεωφόρο Βασ. Όλγας 105 είναι ακόµη ένα λαµπρό αποµεινάρι της παλιάς λεωφόρου των Πύργων, κτίσµα των αρχών του 20ού αιώνα. Ήταν κατοικία του εξισλαµισµένου Μεχµέτ Καπαντζή (12) σελ 144. Στον ίδιο (Μεχµέτ Καπαντζή) ανήκε και το άλλοτε διδακτή-

To πολιτιστικό κέντρο της Εθνικής τράπεζας

Διαδροµές

17

18

H λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας

10 Λαογραφικό Μουσείο

97

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

H λεωφόρος Βασιλίσσης ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Όλγας

14

98

ριο του Ε΄ Γυµνασίου αρρένων στην περιοχή της Ανάληψης, σήµερα πολιτιστικό κέντρο της Εθνικής Τράπεζας (13), κτίσµα του τέλους του 19ου αιώνα. Πλάι του –εγκαταλελειµµένοι πύργοι µε επάλξεις– είναι το σπίτι του ευεργέτη Δ. Ιωαννίδη, ο οποίος δώρισε στην πόλη την Ιωαννίδειο σχολή, το σηµερινό 40ό Δηµοτικό σχολείο. Απέναντί τους βρίσκεται ο ναός της Αναλήψεως του Κυρίου (14), και κοντά του δύο ακόµη αρχοντικά νεοκλασικά. Το ένα φιλοξενεί το Β’ Τµήµα Τροχαίας (Ανατολικής Θεσσαλονίκης). Στη γωνία Βασ. Όλγας και 25ης Μαρτίου υψώνεται µεγαλόπρεπο το κτίριο της Δηµοτικής Πινακοθήκης (15) σελ 143. Χτίστηκε το 1905 σε σχέδια του Ξενοφώντα Παιονίδη µε νεοκλασικά και µπαρόκ στοιχεία, και ανακαινίστηκε το 1986.

H Δηµοτική Πινακοθήκη της Θεσσαλονίκης στη διασταύρωση των οδών Bασ. Όλγας και 25ης Mαρτίου. Πρόκειται για την παλιά οικία Mορντώχ, έργο του αρχιτέκτονα Ξ. Παιονίδη. Eίναι χαρακτηριστική στο κτίσµα η αρµονική σύζευξη διάφορων τεχνοτροπιών, όπως π.χ. των ιωνικών κιόνων του εξώστη της πρόσοψης και του ιδιότυπου οκταγωνικού τρούλου στον πυργίσκο αριστερά.

H βίλα Μπιάνκα.

Σ’ εκείνη την περιοχή, σε νέο κτίριο, στεγάζεται το Βαφοπούλειο Πνευµατικό Κέντρο του Δήµου Θεσσαλονίκης (16), µε αίθουσες εκδηλώσεων, βιβλιοθήκες κ.ά. Στη συµβολή της οδού Θ. Σοφούλη µε τη λεωφόρο Βασ. Όλγας βρίσκεται ανακαινισµένη η βίλα Μπιάνκα (17) σελ 144. Χτίστηκε το διάστηµα 1911-1912 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πιέρρο Αριγκόνι. Η βίλα Μπιάνκα ερήµωσε µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο και κόντεψε να γκρεµιστεί εντελώς µετά τους σεισµούς του 1978, αλλά σώθηκε και ανακαινίστηκε πλήρως τη δεκαετία του 1990 χάρη στις προσπάθειες του αρχιτέκτονα καθηγητή του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης Nίκου Μουτσόπουλου. Σήµερα η βίλα Μπιάνκα λειτουργεί ως παράρτηµα της Δηµοτικής Πινακοθήκης. Η περιοχή αυτή ονοµάζεται Αποθήκη (Ντεπό) από το τέλος του 19ου αιώνα (1893), γιατί εδώ βρισκόταν το αµαξοστάσιο των τραµ της Θεσσαλονίκης, τα οποία λειτούργησαν µέχρι το 1957. Λίγο δεξιότερα προς την οδό Γ. Παπανδρέου, διατηρείται συ-

H βίλα Aλατίνι, ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του αρχιτέκτονα B. Ποζέλι.

Bρίσκεται στην οδό Bασ. Όλγας 198 και στεγάζει σήµερα τις κεντρικές υπηρεσίες της Περιφέρειας της Κεντρικής Μακεδονίας. Eδώ παρέµεινε για ένα διάστηµα (1909-1911) έγκλειστος ο εκθρονισµένος από τους Nεότουρκους σουλτάνος Aβδούλ Xαµίτ.

Tο 1926 στέγασε για ένα χρόνο τη Φιλοσοφική Σχολή, πρώτη και µοναδική τότε σχολή του νεοϊδρυµένου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης.

14 H λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας

Χαµίτ. Η νοµαρχία στεγάζεται εδώ από το 1979. Πίσω από τη βίλα ένα αναστηλωµένο επιµήκες κτίριο παλιών στρατώνων στεγάζει το Πολιτιστικό Κέντρο της Νοµαρχίας. Στα αριστερά της Βασ. Όλγας, κοντά στη Νοµαρχία, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ελευθερίου. Ανατολικότερα η λεωφόρος, στη συµβολή της µε την οδό Εθν. Αντιστάσεως οδηγεί στο συνοικισµό Φοίνικα, του Δήµου Καλαµαριάς και προς τα εµπορικά κέντρα "Μακεδονία", Mediterranean Cosmos, το Ikea, και άλλα πολυκαταστήµατα, το διεθνές αεροδρόµιο "Μακεδονία", και την έξοδο της πόλης προς τη Χαλκιδική και τον παραλιακό Δήµο Θερµαϊκού.

Διαδροµές

γκρότηµα µονώροφων κατοικιών (µε κεραµοσκεπές), του 1927 (18). Πλάι τους σε µεγάλο κήπο βρίσκεται η βίλα Ν. Ζαρντινίδη, κτίσµα των αρχών του 20ού αιώνα, που λειτουργεί και ως καφέ - εστιατόριο και ωδείο. Στη Βασ. Όλγας 198, το τριώροφο κτίριο στο οποίο σήµερα στεγάζεται η Περιφέρεια Κεντρ. Μακεδονίας (19) σελ 143, είναι ο εντυπωσιακότερος από τους πύργους της παλιάς πόλης που σώθηκαν . Χτίστηκε το 1898 σε σχέδια του Β. Ποζέλι και ήταν κατοικία του Ιταλοεβραίου επιχειρηµατία Αλατίνι. Λίγο πιο κάτω διατηρούνται οι αλευρόµυλοι Αλατίνι (20). Στη βίλα Αλατίνι, το 1909 φυλακίστηκε ο σουλτάνος Αβδούλ

99

5

15 Καραµπουρνάκι - Καλαµαριά ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË - Κρήνη

2

4 3

Μαρίνα

ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

6

7

8

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

1

100

1 2 3 4 5 6

Kυβερνείο (παλατάκι) Mέγαρο Μουσικής Πολιτιστικό κέντρο Ποσειδώνειο Αθλ. Κέντρο Μύλοι Αλατίνι Ναυτικός Όµιλος Θεσ/νίκης

7 8 9 10 11

Ναυτική Διοίκηση Β. Αιγαίου Πρώην στρατόπεδο Κόδρα Ναυτικός όμιλος Καλαμαριάς Πλαζ Αρετσούς Μαρίνα Ε.Ο.Τ.

Καραµπουρνάκι - Καλαµαριά - Κρήνη

15

11 Μαρίνα

10 9

Kαραµπουρνάκι Καλαµαριά - Κρήνη Το Καραµπουρνάκι (Μικρό Έµβολο), η Καλαµαριά, η Αρε-

τσού, η Νέα Κρήνη, είναι παράλιες περιοχές του πολεοδοµικού συγκροτήµατος της Θεσσαλονίκης, στο ανατολικό τµήµα του. Σε όλο το µήκος της ακτής,

Διαδροµές

Μαρίνα

101

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Καραµπουρνάκι - Καλαµαριά ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË - Κρήνη

16

102

Το Κυβερνείο (παλατάκι), χτισµένο στο ακρωτήριο Μικρό Έµβολο (Καραµπουρνάκι). Χτίστηκε ως θερινή βασιλική κατοικία.

βρίσκει κανείς αµέτρητα καφέ, µπαρ, clubs, αλλά και δεκάδες εστιατόρια, παραδοσιακά ταβερνάκια, ψαροταβέρνες και πιτσαρίες. Πάνω στο Ακρωτήριο Μικρό Έµβολο χτίστηκε κατά τη δεκαετία του 1950 το Κυβερνείο, (1) νεοκλασικό κτίριο σε σχέδια του Ι. Χριστόπουλου, το οποίο κατά καιρούς λειτουργεί και ως πινακοθήκη και εκθεσιακός χώρος. Το σηµείο στο οποίο βρίσκεται προσφέρει από τον κήπο και τους εξώστες του Κυβερνείου µοναδική θέα της πόλης.

Στην αρχή της διαδροµής βρίσκεται το Μέγαρο µουσικής (2), το Πολιτιστικό κέντρο (3) και το αθλητικό κέντρο Ποσειδώνιο, κολυµβητήριο µε πισίνα, γήπεδα µπάσκετ, τένις, και βόλεϊ (4). Στο τµήµα απέναντι από το Μέγαρο µουσικής και το Ποσειδώνιο, υπάρχει ιδιωτική πολυκλινική, καφέ και εστιατόρια. Λίγο πιο πέρα βρίσκονται οι παλαιοί µύλοι Αλατίνι (5). Στα 1854 λειτούργησε ο πρώτος ατµοκίνητος µύλος της Θεσσαλονίκης. Στα 1900 χτίστηκε

Tο συγκρότηµα των παλαιών αλευρόµυλων Aλατίνι στην οδό Aνθέων

΄Aποψη της Αρετσούς µε τη µαρίνα του Ε.Ο.Τ. σε πρώτο πλάνο.

16 Καραµπουρνάκι - Καλαµαριά - Κρήνη

πολιτιστικές εκδηλώσεις. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί µουσείο προϊστορικών αρχαιοτήτων. Λίγο πιο πέρα προς τη N. Kρήνη λειτουργεί ο Ναυτικός Όµιλος Καλαµαριάς (9), πλαζ (10), η µαρίνα του Ε.Ο.Τ.(11), και δεκάδες καφέ - µπαρ, ψαροταβέρνες, και εστιατόρια µε τοπική και διεθνή κουζίνα. Στην πλαζ της Αρετσούς πραγµατοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις, η Ανθοκοµική Έκθεση, που έχει καθιερωθεί και γίνεται κάθε Μάιο από το 1988. Η περιοχή της οδού Ν. Πλαστήρα γενικότερα σφύζει από ζωή και διασκέδαση. Ακόµη πιο ανατολικά στο τέλος της Νέας Κρήνης βρίσκεται το Εθνικό Γυµναστήριο της Μίκρας µε το γήπεδο προπονήσεων της ΠΑΕ Ηρακλής, και άλλα προπονητήρια, και ο Ιππικός Όµιλος Βορείου Ελλάδας. Η Αρετσού, η Νέα Κρήνη, και η Καλαµαριά, γενικότερα κατοικήθηκαν κυρίως από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, και της Ανατολικής Θράκης µετά το 1922.

Διαδροµές

µεγάλο συγκρότηµα σε σχέδια του Β. Ποζέλι, το οποίο κάηκε το 1952. Με τα στοιχεία που σώθηκαν, οικοδοµήθηκε ο µύλος. Στη συνέχεια στην αρχή της οδού Θ. Σοφούλη, λειτουργεί µικρό εµπορικό κέντρο, καθώς επίσης πιτσαρίες και εστιατόρια, είναι ο µεγάλος δρόµος στο Καραµπουρνάκι, περνά από το Μικρό Έµβολο, και συνεχίζει προς τη Νέα Κρήνη. Στην παραλία βρίσκονται ο Όµιλος Φίλων Θαλάσσιων Αθληµάτων και ο Ναυτικός Όµιλος Θεσσαλονίκης (6), µε εστιατόριο, γήπεδο τένις, µίνι-γκολφ, καθώς επίσης και µαρίνα. Κοντά εδρεύει η Ναυτική Διοίκηση Βορείου Αιγαίου (7). Στον ίδιο χώρο λειτουργεί σχολή ιστιοπλοϊας. Νότια στην περιοχή του Μικρού Εµβόλου, βρίσκεται το παλιό στρατόπεδο Κόδρα (8). Στο χώρο έχει εντοπιστεί προϊστορικός οικισµός, ο οποίος άκµασε ως την ίδρυση της Θεσσαλονίκης. Μερικοί τον ταυτίζουν µε την Αρχαία Θέρµη. Σ’ ένα τµήµα του παλιού στρατοπέδου έχουν δηµιουργηθεί εγκαταστάσεις για αθλητικές και

103

Τούµπα ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË - Χαριλάου

16

12

10

11 9

8

4

2

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

1

104

1 2 3 4 5 6

3

Θεαγένειο Νοσοκοµείο Ιστορικό αρχείο Μακεδονίας Αρχαίος Μακεδονικός τάφος Φάµπρικα «Υφανέτ» Ιπποκράτειο Νοσοκοµείο Γήπεδο Κλεάνθης Βικελίδης

5

7 8 9 10

Πάρκο Νέας Ελβετίας Παπάφειο Ορφανοτροφείο Nαός Αγ. Θεράποντα Προϊστορικός Οικισµός «Τούμπα»

11 Γήπεδο Τούµπας 12 Κολυµβητήριο Τούµπας

16

ΙΑ

Τούµπα - Χαριλάου

ΠΥΛΑ

6

Τούµπα - Xαριλάου Η Θεσσαλονίκη επεκτάθηκε ανατολικά µετά το 1900. Στις αρχές του 20ού αιώνα χτίστηκαν σε αυτήν την περιοχή µερικά εντυπωσιακά για την εποχή κτίρια. Το Παπάφειο Ορφανοτροφείο, νοσοκοµεία κ.ά.

Το Θεαγένειο νοσοκοµείο της Ελληνικής κοινότητας Θεσσαλονίκης, το Ρωσικό (σήµερα Ιστορικό αρχείο Μακεδονίας), το Εβραϊκό (παλιό Ιπποκράτειο), το Ιταλικό (σήµερα ειδικών παθήσεων). Η περιοχή πυκνοκατοικήθηκε µε τον ερχοµό των προσφύγων από τη

Διαδροµές

7

105

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Tούµπα ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË - Χαριλάου

16

106

To νοσοκοµείο Θεαγένειο.

Tο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας

Μ. Ασία, την Ανατολική Θράκη, και άλλες περιοχές κατοικηµένες από Έλληνες µέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα. Ξεκινάµε από τη λεωφόρο Στρατού, δρόµο που εκτείνεται προς τα ανατολικά της πόλης αρχίζοντας από το Γαλλικό Ινστιτούτο, λίγα µέτρα από τα όρια της Δ.Ε.Θ. και το Βυζαντινό µουσείο, και συνεχίζουµε µε την οδό Αλ. Παπαναστασίου για να οδηγηθούµε στην περιοχή Χαριλάου. Η λεωφόρος Στρατού, στη διασταύρωσή της µε την οδό Αγ. Τριάδας διακλαδίζεται µε τις οδούς Κωνσταντινουπόλεως, και Αλ. Παπαναστασίου. Στην αρχή της οδού Αλ. Παπαναστασίου, βρίσκεται το Θεαγένειο Αντικαρκινικό Νοσοκοµείο (1), νεότερο κτίριο στη θέση του προγενέστερου. Φέ-

ρει το όνοµα του ευεργέτη Θεαγένη Χαρίση, ιδρυτή του νοσοκοµείου, γύρω στα 1880, ως νοσοκοµείου της Ελληνικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Πλάι στο Θεαγένειο βρίσκεται το συγκρότηµα των τεχνικών σχολών Ευκλείδης, και λίγο ανατολικότερα το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας (2) µε σηµαντικά έγγραφα, και άλλα κειµήλια των νεότερων χρόνων από τη Μακεδονία. Το κτίριο χτίστηκε το 1907 ως νοσοκοµείο της Ρωσικής παροικίας. Εντυπωσιακή είναι η πρόσοψή του µε καλαίσθητη είσοδο και ηµικίονες Κορινθιακού ρυθµού. Στη µικρή πλατεία απέναντι αποκαλύφθηκε αρχαίος µακεδονικός τάφος (3). Είναι µικρός, Δωρικού ρυθµού και χρονολογείται στον 3ο π.Χ. αιώνα. Πίσω από τον τάφο δηµιουργείται ο

Aρχαίος µακεδονικός τάφος στην περιοχή "Ευκλείδη".

σταθµός µετρό "Ευκλείδη". Λίγο πιο πάνω από το Ιστορικό Αρχείο αναστηλώνονται οι εγκαταστάσεις της µεγάλης άλλοτε βιοµηχανίας υφασµάτων «Υφανέτ» (4) , που προορίζονται για πολιτιστικό κέντρο. Στη διασταύρωση της οδού Αλ. Παπαναστασίου µε τη λεωφόρο Κων/νου Καραµανλή (πρώην Νέα Εγνατία), βρίσκεται το Ιπποκράτειο Νοσοκοµείο (5), µεγάλο συγκρότηµα γύρω από το παλιό νοσοκοµείο της εβραϊκής κοινότητας. Το παλιό κτίριο χτίστηκε στα 1908 σε σχέδια του Π. Αριγκόνι µε δωρεά της συζύγου του Αυστριακού, εβραϊκής καταγωγής βαρόνου Χιρς. Ανατολικά η οδός Παπαναστασίου οδηγεί στην περιοχή Χαριλάου. Από εκεί κάθετη διακλάδωσή της η οδός Ν. Πλαστήρα οδηγεί ανηφορικά προς την περιοχή της Πυλαίας, του Πανοράµατος, και ακόµη ψηλότερα στον Χορτιάτη, που αξίζει να επισκεφθείτε.

To Πανόραµα είναι µία προνοµιακή, λόγω θέσης, περιοχή µε θέα σε όλη σχεδόν την πόλη. Στη Λεωφόρο Κοµνη-

νών, που µετά το ξενοδοχείο Νεφέλη γίνεται Λεωφόρος Μ. Αλεξάνδρου, υπάρχει µεγάλη αγορά, και το εµπορικό κέντρο µε πιάτσα ταξί. Στα καφέ – ζαχαροπλαστεία µπορούµε να απολαύσουµε τα περιβόητα τρίγωνα Πανοράµατος. Συνεχίζοντας ευθεία θα συναντήσουµε τη διασταύρωση Χορτιάτη – Πανοράµατος, ενώ δεξιά ακριβώς µετά το Πανόραµα υπάρχει το άλσος Πλατανάκια, µε πηγές. Η περιοχή Χαριλάου πήρε το όνοµά της από το βιοµήχανο και πολιτικό Επ. Χαριλάου, ο οποίος έχτισε στην περιοχή τον οικισµό στα 1923. Κοντά στη διασταύρωση της Αλ. Παπαναστασίου µε τη Ν. Πλαστήρα βρίσκεται το γήπεδο του Αθλητικού Συλλόγου ΑΡΗ (Κλεάνθης Βικελίδης) (6) , ενώ λίγο παραπέρα η Νέα Ελβετία (7) µε το περίφηµο πάρκο που αποτελεί τερµατικό σταθµό της Αστικής Συγκοινωνίας της Θεσσαλονίκης. Στο κατάφυτο πάρκο λειτουργούν καφέ - αναψυκτήρια. Η συνοικία της Τούµπας δηµιουργήθηκε µετά το 1922, κυρί-

Διαδροµές

Tο γήπεδο του Αθλητικού Συλλόγου ΑΡΗ (Κλεάνθης Βικελίδης), στην περιοχή Χαριλάου.

Tούµπα - Χαριλάου

16

107

Tούµπα ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË - Χαριλάου

16

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Το Παπάφειο Ορφανοτροφείο στην οδό Παπάφη.

108

ως από πρόσφυγες της Μ. Ασίας, και της Ανατολικής Θράκης. Η οδός Παπάφη που αρχίζει από τους στρατώνες του Γ΄ Σώµατος στρατού οδηγεί στο Παπάφειο ορφανοτροφείο (8) σελ 144. Είναι ένα νεοκλασικό κτίριο, το οποίο χτίστηκε γύρω στα 1900 σε σχέδια του Ξ. Παιονίδη. Είναι δωρεά του Ιωάννη Παπάφη, Θεσσαλονικέα µεγαλοεπιχειρηµατία στη Μάλτα. Ανατολικά η οδός Παπάφη οδηγεί στην περιοχή της Κάτω Τούµπας. Βασικό σηµείο αναφοράς, ο ναός του Αγ. Θεράποντα (9), γεωγραφικά στο κέντρο της περιοχής, και γύρω από το ναό η αγορά της περιοχής µε διάφορα εµπορικά καταστήµατα και ταβέρνες. Η οδός Λαµπράκη, πρώην οδός Κονίτσης, διαγώνια από τη Λεωφ. Κ. Καραµανλή οδηγεί στην ‘Ανω Τούµπα. Πολύ κοντά στην αρχή της, πάνω από το Παπάφειο βρίσκεται το Νοσοκοµείο Ειδικών Παθήσεων, το

οποίο στεγάζεται στο νεοκλασικό κτίριο του άλλοτε Ιταλικού Νοσοκοµείου. Χτίστηκε το 1903 σε σχέδια του Π. Αριγκόνι. Κινούµενοι ανατολικά, αριστερά στην οδό Λαµπράκη συναντούµε το λόφο της Τούµπας (10). Είναι ένας προϊστορικός λόφος (τούµπα) µε ύψος 23µ. και διάµετρο 350 µ. Ανασκαφές στην περιοχή έφεραν στο φως σηµαντικά αποµεινάρια προϊστορικού οικισµού, αγγεία, εργαλεία και άλλα, από την πρώιµη εποχή του χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.) ως την Ελληνιστική περίοδο, τα οποία βεβαιώνουν ότι η περιοχή της Θεσσαλονίκης κατοικείται συνέχεια επί πολλές χιλιετίες. Κοντά στο λόφο της Τούµπας, ανατολικά, βρίσκεται ο ναός της Αγ. Βαρβάρας, και πολύ κοντά του το γήπεδο ποδοσφαίρου του Aθλητικού Συλλόγου Π.Α.Ο.Κ. (11), και το Κέντρο Πολιτισµού µε αίθουσες για εκδηλώσεις και κολυµβητήριο Ολυµπιακών διαστάσε-

Tούµπα - Χαριλάου

16

Αεροφωτογραφία της Τούµπας (2000 - 4ος αι. π.Χ.). Στην κορυφή διακρίνονται τα ανασκαµµένα τµήµατα του οικισµού της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και της Πρώιµης Εποχής του Σιδήρου. Στο πρανές, τµήµατα του περιβόλου της Ύστερης και του οικισµού της Μέσης Εποχής του Χαλκού.

To στάδιο του ΠΑΟΚ στην Τούµπα.

Επάνω από την Τούµπα κινείται η περιφερειακή οδός, και µας οδηγεί προς τα αριστερά (δυτικά) στον Κέδρινο λόφο, και στην ευρύτερη δασική έκταση στις παρυφές του πολεοδοµικού συγκροτήµατος της Θεσσαλονίκης. Αριστερά (ανατολικά) μας οδηγεί προς Πυλαία, Πανόραµα και Χαλκιδική.

Διαδροµές

ων (12). Στην οδό Λαµπράκη θα βρούµε µεγάλη αγορά µε καταστήµατα ειδών ένδυσης και υπόδησης, super markets, καταστήµατα ηλεκτρικών ειδών, καφετερίες, εστιατόρια κ.α.. Ανατολικά, στα όρια µε το Δήµο Πυλαίας, φτάνει στην περιοχή της Μαλακοπής, και το συνοικισµό Κωνσταντινουπολίτικα της Τούµπας.

109

Δυτικά ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË της πόλης

17 5 3 4 6

10

13

14 12

8 11 9 7

ΘΕΡΜΑΪΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

2

10

13

8 12

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

1 Πλατεία Δηµοκρατίας 2 Σταθµός υπεραστικών

110

λεωφορείων ΚΤΕΛ Aγορά Βαρδάρι Κινέζικη αγορά Σιδηροδροµικός Σταθµός Παλαιός Σιδηροδροµικός Σταθµός 7 Λιµάνι

3 4 5 6

8 9 10 11 12 13 13

11

ΒΙΛΚΑ Εμπορικό κέντρο «Λιμάνι» Μύλος ΦΙΞ Παλιά Σφαγεία «Porto center» Μουσείο Ύδρευσης

1

Tο συγκρότηµα του Σιδηροδροµικού Σταθµού της Θεσσαλονίκης. Σχεδιάστηκε αρχικά το 1936 από τους Γερµανούς αρχιτέκτονες Kλάινσµιτ και Γιόρνταν και ανασχεδιάστηκε και συµπληρώθηκε το 1960 από τους αρχιτέκτονες Σ. Μολφέση και Θ. Παπαγιάννη.

17 Δυτικά της πόλης

Στη Δυτική Θεσσαλονίκη τρεις δρόµοι από την Πλ. Δηµοκρατίας (Βαρδάρι) (1). καταλήγουν στις δυτικές εξόδους της πόλης. Είναι η οδός Μοναστηρίου που καταλήγει στην εθνική οδό Θεσσαλονίκης - Έδεσσας, και οι οδοί Παλαιού Σταθµού και 26ης Οκτωβρίου, που καταλήγουν στην Εγνατία Οδό. Στα δυτικότερα άκρα τους βρίσκεται σήµερα ο νέος σταθµός υπεραστικών λεωφορείων "Μακεδονία" (2). Στην αρχή της οδού Μοναστηρίου υπάρχει µια µικρή αγορά µε παλαιοπωλεία, µικροκαταστήµατα µε διάφορα είδη (3), ψησταριές, εστιατόρια, καφενεία, ζαχαροπλαστεία µε µπουγάτσα, και καταστήµατα µε ανταλλακτικά αυτοκινήτων, καθώς και αρκετά ξενοδοχεία. Σε αυτήν την περιοχή βρίσκεται και η Κινέζικη αγορά (4) µε δεκάδες µικρά και µεγάλα καταστήµατα. Δυτικότερα οδηγούµαστε στο Νέο Σιδηροδροµικό Σταθµό,(5)

στο σηµείο του οποίου δηµιουργείται και σταθµός µετρό. Η Θεσσαλονίκη συνδέθηκε σιδηροδροµικά µε την κεντρική Ευρώπη το 1888, το 1893 µε τη δυτική Μακεδονία, το 1895 µε την Κωνσταντινούπολη, και το 1914 µε την Αθήνα. Δυτικά της πλατείας του Σιδηροδροµικού Σταθµού βρίσκεται ο ναός των Αγίων Πάντων. Βορειοδυτικά απλώνεται η περιοχή των Αµπελοκήπων του πολεοδοµικού συγκροτήµατος της Θεσσαλονίκης, και βόρεια (πίσω από το σταθµό) η περιοχή της Ξηροκρήνης. Η οδός Μοναστηρίου δυτικότερα διασχίζει την Μενεµένη και το Κορδελιό, όπου βρίσκεται το Σιδηροδροµικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (Μοναστηρίου 128), και διασταυρώνεται µε την Περιφερειακή οδό, και συνεχίζει προς την Ιωνία (Διαβατά - Μαγνησία) και την περιοχή της Σίνδου. Στη Σίνδο βρίσκεται ο πυρήνας της Bιοµηχανικής Zώνης της Θεσσαλονίκης. Tο

Διαδροµές

Δυτικά της πόλης

111

¢È·‰ÚÔ̤˜ Διαδροµές

Δυτικά ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË της πόλης

17

112

1980 ανακαλύφθηκε στη Σίνδο αρχαίο νεκροταφείο (6ος αι. π.X.) µε 121 τάφους, µέσα στους οποίους ανακαλύφθηκαν πλούσια κτερίσµατα (ειδώλια, κοσµήµατα, όπλα, αγγεία, χρυσές προσωπίδες νεκρών κ.ά.). Tα πολύτιµα ευρήµατα φυλάσσονται στο Aρχαιολογικό Mουσείο Θεσσαλονίκης. Η οδός Παλαιού Σταθµού κατευθύνεται προς τη Νέα Δυτική είσοδο και αποτελεί την επιλογή για ταχύτερη έξοδο από την πόλη. Η οδός 26ης Οκτωβρίου είναι η παλιά δυτική είσοδος της Θεσσαλονίκης. Μεταξύ της Νέας Δυτικής Εισόδου και της 26ης Οκτωβρίου, κοντά στο Δικαστικό Μέγαρο, βρίσκεται ο Παλιός Σιδηροδροµικός Σταθµός (6), ο οποίος λειτουργεί ως εµπορικός. Νότια της 26ης Οκτωβρίου απλώνεται σε µεγάλη έκταση το εµπορικό λιµάνι της πόλης. Προς την πλευρά της θάλασσας, στο χώρο που έχει επεκταθεί το λιµάνι (7) συναντάµε ένα ακόµη αρχοντικό του 1930,

το αρχοντικό του Μεϊµάρη στην οδό 26ης Οκτωβρίου αρ. 32. Στη συνέχεια το συγκρότηµα ΒΙΛΚΑ που ήταν βιοµηχανία λιναριού, (8) από το 1996 ανακαινίστηκε και λειτουργεί ως ψυχαγωγικό κέντρο. Απέναντι λειτουργεί το εµπορικό κέντρο «Λιµάνι» (9). Ο Μύλος (10), αλευροβιοµηχανία από το 1924 ως το 1987, µεταβλήθηκε επίσης σε κέντρο ψυχαγωγίας µε υπαίθριους χώρους αναψυχής, καφέ, µπαρ, και εστιατόρια. Πιο πέρα από την πλευρά της θάλασσας, στην οδό 26ης Οκτωβρίου δεσπόζουν οι κτιριακές εγκαταστάσεις του πρώην ζυθοποιείου ΦΙΞ. (11) Λειτούργησε από το 1892 και σχεδόν για έναν αιώνα. Στο χώρο του υπάρχει κέντρο διασκέδασης, και θεατρική σκηνή. Δυτικότερα υπάρχουν τα παλιά Σφαγεία (12) κτίσµα του 1896 και το Porto Center (13), µεγάλο επιχειρηµατικό κέντρο.

Tο βοµηχανικό συγκρότηµα της ζυθοποιίας Φιξ στην οδό 26ης Oκτωβρίου 47. Aπό το 1994 έχει κηρυχθεί διατηρητέο µνηµείο.

Tο κεντρικό κτίριο των αλευρόµυλων Xατζηγιαννάκη. Σήµερα είναι μέρος του ψυχαγωγικού συγκροτήµατος "Mύλος"

Διαδροµές

Δυτικά της πόλης

17

113

114

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜ Χάρτης διαδρομών ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 18 - 19 - 20

424 ΓΣΝΘ

Διαδροµές

Εμπορικά κέντρα

115

Χάρτης διαδρομών 18 - 19 - 20

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

Βόρεια ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË της πόλης

18

116

Βόρεια της πόλης Aπό την πλατεία Δημοκρατίας αρχίζει η οδός Λαγκαδά και η συνεχόμενή της λεωφόρος Kωνσταντινουπόλεως που οδηγεί προς τη βόρεια έξοδο της πόλης. Στην αρχή σχεδόν της οδού Λαγκαδά λειτουργούν ψητοπωλεία, ζαχαροπλαστεία, καφέ μπαρ κ.ά. Στο μικρό κήπο, που σχηματίζεται στη συμβολή της με τον οδό Aγίου Δημητρίου στήθηκε ορειχάλκινος ανδριάντας του αθλητή ήρωα της Kατοχής Γ. Iβάνοφ. Kοντά του υπάρχουν παλαιοχριστιανικοί τάφοι του 5ου αιώνα. Στην περιοχή αυτή, έξω από τα τείχη της πόλης και στα αρχαία χρόνια υπήρχαν νεκροταφεία. Tώρα πιο πέρα εκτείνεται το νεκροταφείο της Aγ. Παρασκευής και κοντά του το μεγάλο συμμαχικό νεκροταφείο Zέιτενλικ του A’ Παγκόσμιου Πολέμου, όπου είναι θαμμένοι 20.589 νεκροί του Mακεδονικού Mετώπου. Λίγο πιο βόρεια βρίσκεται η Mονή Λαζαριστών σελ 145,

μονή Γάλλων καθολικών μοναχών, που ιδρύθηκε το 1884 και ως το 1914 λειτουργούσαν σ’ αυτή ιεροσπουδαστήριο και οικοτροφείο. Στα αναστηλωμένα κτίρια στεγάζονται δύο σκηνές του Κρατικού Θεάτρου Βόρειας Ελλάδας, η «Σωκράτης Καραντινός» και «Μικρό Θέατρο της Μονής Λαζαριστών». Τριγύρω υπάρχουν πολλά κτίρια που ήταν καπνεργοστάσια και καπναποθήκες. Tα κτίρια αυτά αναπλασμένα αποτελούν εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο με καταστήματα, εκθεσιακούς χώρους, ξενοδοχείο πολυτελές με συνεδριακό κέντρο, αίθουσες μουσικής, χορού κ.ά.

Tο στρατόπεδο Παύλου Mελά, στην αρχή της λεωφόρου Kωνσταντινουπόλεως, με κτίρια του 1905, προβλέπεται να μετατραπεί σε χώρο αναψυχής, ψυχαγωγίας,και πολιτιστικών εκδηλώσεων. Στα ανατολικά του στρατοπέδου απλώνεται η Πολίχνη. Aπέναντι από το στρατόπεδο Παύλου Mελά βρίσκεται το Δημαρχείο Παύλου Μελά και δυτικό-

Κτίριο του πολιτιστικού κέντρου της Μονής Λαζαριστών στη Σταυρούπολη.

Από αυτόν τον κόμβο, βόρεια η λεωφόρος Kωνσταντινουπόλεως οδηγεί προς το Δερβένι.

Aνατολικά εκτείνεται η Nέα Eυκαρπία, ενώ δυτικά υπάρχει διακλάδωση προς το προάστιο Ωραιόκαστρο. Στις παρυφές του Ωραιοκάστρου βρίσκονται δύο προϊστορικοί οικισμοί, η Τούμπα «Δαούτ Μπαλή», ("ο μελότοπος του Δαυίδ" πιθανόν από το όνομα του μεγάλου βεζύρη Νταούτ-Πασά, που κυριαρχούσε σ' όλη την κοιλάδα του Αξιού τον 15ο αιώνα), και η Τούμπα «Ακ Μπουνάρ» (άσπρο πηγάδι), προϊστορικός οικισμός σε λόφο.

Από τον κόμβο της αερογέφυρας και συνεχίζοντας την πορεία μας προς τα ανατολικά, ακολουθώντας την περιφερειακή οδό Θεσσαλονίκης, αριστερά θα βρούμε το Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Παπαγεωργίου, και το 424 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο, δεξιά βρίσκεται το Στρατόπεδο ‘Καρατάσιου’, και η Πολίχνη, η Νεάπολη, οι Συκιές και η Άνω Πόλη (Κάστρα), και αριστερά οι περιοχές Ρετζίκι, Ασβεστοχώρι, και βορειότερα το Φίλυρο. Στο Ρετζίκι, στο ομώνυμο άλσος, δημιουργήθηκε το Αναρριχητικό πεδίο Ρετζικίου, και η Paintland Θεσσαλονίκης, με έκταση 35.000 τ.μ., η οποία αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πεδία paintball στην Ελλάδα. Στο Ασβεστοχώρι, εκεί άλλωστε οφείλει και την ονομασία του υπάρχουν πολλά λατομεία. Μετά το Ασβεστοχώρι, στην περιοχή Εξοχή βρίσκεται το Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Γ. Παπανικολάου. Βόρεια, πίσω από το Νοσοκομείο βρίσκεται το δάσος Κουρί. Η ορεινή αυτή διαδρομή είναι πανέμορφη μέσα στο καταπράσινο τοπίο. Στην πορεία, συναντάμε τη διασταύρωση Χορτιάτη - Πανοράματος. Δεξιά βρίσκεται το

18 Βόρεια της πόλης

Στο Ωραιόκαστρο θα βρούμε πολλά καφέ, αλλά κυρίως ταβέρνες με εκλεκτό φαγητό. Από τα 300 περίπου μέτρα υψόμετρο έχουμε μια πανοραμική άποψη του δυτικού τμήματος της πόλης.

Διαδροµές

τερα αθλητικές εγκαταστάσεις και το Eβραϊκό νεκροταφείο. Σ’ αυτό δεσπόζει το μνημείο των 46.000 Eβραίων της Θεσσαλονίκης, που βρήκαν τραγικό θάνατο στα στρατόπεδα των Γερμανών κατά το B’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιο δυτικά, μετά το χείμαρρο Δενδροποτάμου, ανασκάπτεται ο επίπεδος προϊστορικός οικισμός Σταυρούπολης, ο οποίος χρονολογείται στη Nεολιθική εποχή (5.500 π.X. περίπου). Σημαντικός προϊστορικός οικισμός που κατοικήθηκε από την πρώιμη εποχή του Xαλκού (3η π.X. χιλιετία).Έχει εντοπιστεί επίσης στην Tούμπα Λεμπέτ, ανατολικά της αερογέφυρας, στη διασταύρωση της λεωφόρου Kωνσταντινουπόλεως με την περιφερειακή οδό Θεσσαλονίκης.

117

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

Βόρεια ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË της πόλης

18

118

Πανόραμα, αριστερά στα 500 μέτρα υπάρχει διασταύρωση που οδηγεί στη λίμνη Κορώνεια (Αγίου Βασιλείου) και ευθεία από τη διασταύρωση σε απόσταση 3 χιλιομέτρων συναντούμε τον Χορτιάτη, χτισμένο σε υψόμετρο 600 μέτρων από τη θάλασσα. Από τον κόμβο της αερογέφυρας και συνεχίζοντας ευθεία, προς τα βορειοανατολικά συναντάμε το Δερβένι. Η ονομασία προέρχεται από την τουρκική λέξη "ντερβέν" και είναι γεωγραφικός προσδιορισμός στενής διάβασης διαμέσου ορεινών όγκων. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν στην περιοχή χρονολογούνται από τους προϊστορικούς χρόνους. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι αρχαιότητες από νεκροταφείο των κλασικών και των ελληνιστικών χρόνων. Μεταξύ αυτών βρέθηκε απανθρακωμένος πάπυρος του 4ου π.Χ. που περιείχε θρησκευτικό κείμενο και ο περίφημος κρατήρας με παραστάσεις από τη ζωή του Διονύσου. Τα ευρήματα φυλάγονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Μόλις το διανύσουμε, ευθεία συνεχίζουμε μέσω της Εγνατίας Οδού για Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, ενώ στα δεξιά βρίσκεται ο Λαγκαδάς. Τα ιαματικά λουτρά Λαγκαδά βρίσκονται 19 χλμ βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης, δίπλα στην πόλη του Λαγκαδά, πολύ κοντά στην ομώνυμη λίμνη (που ονομάζεται και

λίμνη Κορώνεια). Ο Λαγκαδάς βρίσκεται κτισμένος στην αρχαία Αλίνδοια της Μυγδονίας. Η λίμνη Κορώνεια ή Κορωνίδα ονομάσθηκε έτσι προς τιμή της μητέρας του Ασκληπιού. Κάθε χρόνο, ανήμερα της γιορτής των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, οι κάτοικοι του Λαγκαδά οργανώνουν μεγάλο γλέντι στο πλαίσιο του οποίου πυροβατούν. Τα «Αναστενάρια» του Λαγκαδά διατηρούν μέχρι σήμερα τον τελετουργικό τους χαρακτήρα και κλιμακώνονται έτσι ώστε οι αναστενάρηδες να έρχονται σε έκσταση και μετά να περπατούν πάνω στα κάρβουνα.

Ο κρατήρας του Δερβενίου. Eκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο.

19 Ανατολικά της πόλης

Η διαδρομή προς το αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης ξεκινά από την παραλιακή λεωφόρο M. Aλεξάνδρου, συνεχίζει στην οδό Γεωργίου Παπανδρέου, ακολουθεί την οδό Αδριανουπόλεως και την Ελ. Βενιζέλου, όπου στη συμβολή της με την οδό Eθνικής Aντιστάσεως βρίσκεται το στρατόπεδο Νταλίπη. Πίσω από το στρατόπεδο Νταλίπη , πέρα από τα κοιμητήρια Καλαμαριάς βρίσκονται και τα Βρετανικά κοιμητήρια Μίκρας. Αμέσως μετά, στη διασταύρωση βρίσκεται το γενικό νοσοκομείο Άγιος Παύλος. Αριστερά είναι η έξοδος για την περιφερειακή οδό. Στην πρώτη έξοδο δεξιά, βρίσκεται το Εμπορικό Κέντρο Mακεδονία, με συγκρότημα κινηματογράφων, καφέ - μπαρ, εστιατόρια, και super market. Στην ευρύτερη περιοχή μέχρι το Αεροδρόμιο στεγάζονται εκτός από εμπορικά κέντρα, κεντρικές εγκαταστάσεις μεγάλων εταιριών, αντιπροσωπείες αυτοκινήτων,

εκθέσεις επίπλων κ.α. Αμέσως μετά, δεξιά, στη δεύτερη έξοδο συναντάμε την εθνική οδό Θεσσαλονίκης – Μουδανιών. Σε απόσταση 3 χιλιομέτρων βρίσκεται το εμπορικό κέντρο Mediterranean Cosmos, το Magic Park (λούνα παρκ), και το τεχνολογικό κέντρο διάδοσης επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας "ΝΟΗΣΙΣ" σελ 166 με προσομοιωτή και Πλανητάριο. Βορειοανατολικά βρίσκεται η περιοχή της Θέρμης, όπου το φράγμα της δημιουργεί μία τεχνητή λίμνη και ο χώρος είναι διαμορφωμένος για περίπατο με αναψυκτήρια και χώρο συναυλιών και εκδηλώσεων.

H τεχνητή λίμνη της Θέρμης

Μία από τις εισόδους του εμπορικού κέντρου Mediterannean Cosmos.

Το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας "ΝΟΗΣΙΣ"

Διαδροµές

Ανατολικά της πόλης

119

Διαδροµές ¢È·‰ÚÔ̤˜

Νότια της πόλης ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË - αεροδρόμιο

20

120

Νότια της πόλης αεροδρόμιο Από τον κόμβο της περιφερειακής οδού με την οδό Eθνικής Aντιστάσεως στην ευθεία βρίσκεται ο κεντρικός σταθμός του ΟΑΣΘ, ο χώρος στάθμευσης και επισκευών των οχημάτων, όριο απ’ όπου ξεκινά η περιοχή των εργατικών κατοικιών του Φοίνικα, για να τελειώσει στο ύψος του ποδοσφαιρικού γηπέδου της περιοχής. Εάν προχωρήσουμε νοτιοδυτικά προς το Θερμαϊκό κόλπο, θα συναντήσουμε το Εθνικό γυμναστήριο της Μίκρας με γήπεδα ποδοσφαίρου, τένις, μπάσκετ. Στο ίδιο ύψος , αλλά από την πλευρά της Πυλαίας, βρίσκεται το κλειστό γήπεδο μπάσκετ του Π.Α.Ο.Κ., χωρητικότητας 6.000 θεατών, και πολύ κοντά του η Aμερικανική Γεωργική Σχολή της Θεσσαλονίκης και η Γερμανική Σχολή. Από αυτό περίπου το σημείο ξεκινά η Λεωφόρος Γεωργικής Σχολής, με δεκάδες πολυκαταστήματα, και εμπορικά κέντρα. Στην πορεία βρίσκεται η Ανωτάτη Διακλαδική Σχολή Πολέμου (Α.ΔΙ.Σ.ΠΟ). Λίγο πιο κάτω ο τερματικός

σταθμός του Ο.Α.Σ.Θ., ΙΚΕΑ και το Ιατρικό Διαβαλκανικό Κέντρο. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν εμπορικά κέντρα, το Απολλώνεια Πολιτεία, το ΙΚΕΑ, πολυκαταστήματα, καθώς και super markets. Σε μικρή απόσταση βρίσκεται η Γεωπονική σχολή του A.Π.Θ. και πιο κάτω η διασταύρωση του αεροδρομίου. Σε λιγότερο από 1.000 μέτρα από τη διασταύρωση φτάνουμε στο Διεθνές Αεροδρόμιο Μακεδονία. Στην περιοχή του αεροδρομίου βρίσκονται πολλά κέντρα διασκέδασης, ξενοδοχεία, καθώς επίσης και καζίνο. Συνεχίζοντας από τη στροφή του αεροδρομίου, στο μήκος της παραλίας, βρίσκεται η Περαία, οι Νέοι Επιβάτες, η Aγία Tριάδα, το Aγγελοχώρι, η Κερασιά, η Νέα Μηχανιώνα και η Eπανομή όπου βρίσκεται ο φωτεινός φάρος και κλείνει ο Θερμαϊκός κόλπος. Η διαδρομή αυτή μπορεί να καλυφθεί με αρκετές γραμμές λεωφορείων του Ο.Α.Σ.Θ., (2, 3, 8,) με αρχικό σταθμό αυτόν του ΙΚΕΑ και στη συνέχεια με ανταπόκριση, ή με τη γραμμή 78, που εξυπηρετεί το αεροδρόμιο.

H σκάλα στην Αγία Τριάδα, στο βάθος μόλις διακρίνεται η Θεσσαλονίκη.

Μνημεία και αξιοθέατα της Θεσσαλονίκης

121

Τι μπορείτε να δείτε, ανάλογα με το χρόνο που διαθέτετε Ο επισκέπτης της Θεσσαλονίκης, ανάλογα με το χρόνο που διαθέτει, μπορεί να γνωρίσει την πόλη και τις γύρω περιοχές

• Αν διαθέτετε μισή μέρα για ξενάγηση, προτιμήστε να κάνετε έναν περίπατο στην παλιά παραλία της πόλης, για να επισκεφθείτε το Λευκό Πύργο (Δ1*) και το πάρκο του ή τα πάρκα της Νέας Παραλίας (Δ2). Αν σας συγκινούν οι αρχαιότητες, πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφθείτε μερικές βυζαντινές εκκλησίες [Αγία Σοφία (Δ4), Παναγία Χαλκέων (Δ10, Δ11), Άγιο Δημήτριο (Δ11)] για να θαυμάσετε τη βυζαντινή ναοδομία και τα θαυμάσια ψηφιδωτά.

Επίσης αξίζει να δείτε την Καμάρα(Δ5, Δ10), τη Ροτόντα (Δ5) και τα ρωμαϊκά ανάκτορα, που όλα βρίσκονται στο κέντρο της πόλης και είναι ρωμαϊκά μνημεία. Μπορείτε, τέλος, να δείτε απ’ έξω και τη Διεθνή Έκθεση (Δ6) ή την Πανεπιστημιούπολη (Δ7) ή τα δύο μεγάλα μουσεία, Αρχαιολογικό (Δ6) και Βυζαντινό (Δ6).

• Αν διαθέτετε μία μέρα, μπορείτε να επισκεφθείτε, εκτός από τα προηγούμενα, και την Άνω Πόλη (Δ12), με τα γραφικά στενά της και τη λαϊκή αρχιτεκτονική των σπιτιών της. Λίγο πιο πάνω βρίσκονται τα βυζαντινά τείχη της πόλης, που καταλήγουν στο Επταπύργιο, απ’

*Στην παρένθεση σημειώνεται ο αριθμός της διαδρομής.

122

όπου η θέα είναι πανοραμική. Πολύ κοντά είναι οι “Κήποι του Πασά” (πάνω από το νοσοκομείο “Άγιος Δημήτριος”), καθώς και το Δάσος με τα Χίλια Δέντρα (Σέιχ Σου ή Κέδρινος Λόφος) με τη μαγευτική θέα προς τη Θεσσαλονίκη και με το Ζωολογικό Κήπο.

• Αν διαθέτετε επιπλέον χρόνο, αξίζει να γνωρίσετε, τα γύρω από τη Θεσσαλονίκη τουριστικά αξιοθέατα, οργανώνοντας ημερήσιες επισκέψειςεκδρομές. Έτσι μπορείτε να δείτε τα παραλιακά προάστια της Θεσσαλονίκης και να δοκιμάσετε φρέσκο ψάρι ή ψητό κρέας ή μεζέδες στην Αρετσού (Ν. Κρήνη, Δ15), στην Περαία, Νέους Επιβάτες, Αγία Τριάδα, Μηχανιώνα, Επανομή (όλα στη Διαδρομή 20) κ.ά., που βρίσκο-

νται ΝΑ της πόλης σε απόσταση 10-40 χιλιομέτρων. Ακόμη μπορείτε να εκμεταλλευτείτε κάποια από τις προτάσεις μας για τις κοντινές διαδρομέςεκδρομές γύρω από την πόλη της Θεσσαλονίκης (Διαδρομές 18 και 19). Στον ίδιο άξονα βρίσκεται η περιοχή Αεροδρομίου, που είναι γεμάτη νυχτερινά κέντρα για τη νυχτερινή διασκέδασή σας. Πολύ γραφικά είναι και τα ορεινά προάστια της πόλης, όπως το Πανόραμα (Δ16) με την υπέροχη θέα προς το Θερμαϊκό και με τα πολλά εξοχικά κέντρα και ζαχαροπλαστεία (φημισμένα είναι τα “τρίγωνα Πανοράματος”), η Θέρμη με τις πολλές ταβέρνες της, το Ωραιόκαστρο με το δάσος του, το Μελισσοχώρι, ο Χορτιάτης, το Ασβεστοχώρι, η Εξοχή, τα Πεύκα κ.ά.

• Επιπλέον μπορείτε να οργανώσετε ημερήσιες εκδρομές εκτός πόλης ακολουθώντας τις προτάσεις που θα βρείτε στις σελ.

175-176.

123

Τα μνημεία Κάτοψη της περιοχής του Γαλεριανού συγκροτήματος: 1. Το αίθριο στην πλατεία Ναυαρίνου, 2. Το Οκτάγωνο στον ίδιο χώρο, 3. Η θέση του Ιπποδρόμου, 4. Τα ευρήματα της οδού Γούναρη, 5. Η αψίδα του Γαλερίου (Καμάρα), 6. Η Ροτόντα.

124

Ανάκτορα Γαλερίου (Δ 5*)

Στα τέλη του 3ου και τις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα (297-307) τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κυβερνούσε η λεγόμενη Τετραρχία, δηλ. τέσσερις συναυτοκράτορες. Ένας από αυτούς, ο καίσαρ Γαλέριος Βαλέριος Μαξιμιανός, επέλεξε ως έδρα του τη Θεσσαλονίκη. Αρκετά χρόνια νωρίτερα, ιδίως κατά την περίοδο των εμφύλιων πολέμων (49-31 π.Χ.), και άλλοι διάσημοι Ρωμαίοι, ο Ιούλιος Καίσαρ και ο Πομπήιος, ο Βρούτος, οι αυτοκράτορες Αντώνιος και Οκτάβιος, η εξόριστη κυβέρνηση των δημοκρατικών και τμήμα της Ρωμαϊκής Συγκλήτου είχαν διαμείνει στην πόλη. Την εποχή εκείνη (42 π.Χ.), μετά τη μάχη των Φιλίππων, είχε στηθεί στη Χρυσή πύλη θριαμβική αψίδα των νικητών Αντωνίου και Οκταβίου και η Θεσσαλονίκη είχε ανακηρυχθεί “ελεύθερη πόλη” με πολλά προνόμια, αυτοδιοίκηση κ.ά. Στα 58 π.Χ. παρέμεινε εδώ εξόριστος ο μεγάλος ρήτορας Κικέρων. Η Θεσσαλονίκη ήταν η μεγαλύτερη πόλη στο ανατολικό τμήμα της Αυτοκρατορίας. Ο Γαλέριος φιλοδόξησε να την κοσμήσει, κατά το ρωμαϊκό πρότυπο, με μεγάλα έργα. Έτσι, κοντά στα ανατολικά τείχη της πόλης, ασφαλώς στη θέση άλλων αρχαιοτέρων κτισμάτων, δημιούργησε μεγάλο αυτοκρατορι-

κό συγκρότημα με ογκώδη κτίρια, τα ανάκτορα, το οκτάγωνο, τη Ροτόντα, μεγάλο ιππόδρομο, στοές, θριαμβικές αψίδες κ.ά. Μεγάλο τμήμα των ανακτόρων, με ογκώδεις τοίχους, μεγάλο αίθριο (εσωτερική αυλή), περιστύλιο, αίθουσες, διαδρόμους και δωμάτια με ωραία ψηφιδωτά δάπεδα, σιντριβάνια και κρήνες, έχει ανασκαφεί στη σημερινή πλατεία Ναυαρίνου και την οδό Δημ. Γούναρη. Στη ΝΔ γωνία του κύριου κτιρίου των ανακτόρων αποκαλύφθηκε το Οκτάγωνο, ένα μεγάλο οκταγωνικό κτίσμα με εσωτερική διάμετρο σχεδόν 30 μ., που πιθανό να ήταν ναός ή αίθουσα του θρόνου. Θαυμάσια είναι η πλακόστρωση του δαπέδου. Εκεί, βρέθηκε το μικρό μαρμάρινο τόξο του Γαλερίου, που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης, με ανάγλυφες τις προτομές της προσωποποιημένης «Τύχης» της Θεσσαλονίκης και του Γαλερίου. Στα ανατολικά των ανακτόρων, στο χώρο της σημερινής πλατείας Ιπποδρομίου και των παρακειμένων πολυκατοικιών, βρισκόταν ο μεγάλος Ιππόδρομος. Το μήκος του ήταν 400 μ. Πολλές από τις μαρμάρινες κερκίδες του χρησιμοποιήθηκαν αργότερα σε κάποια επισκευή του δυτικού τείχους, κοντά στη σημερινή πλατεία Δημοκρατίας. Τα κτίσματα αυτά, με την παρακείμενή τους Καμάρα και τη

Τα μνημεία

Αρχαία μνημεία

*Στην παρένθεση σημειώνεται ο αριθμός της διαδρομής.

125

Τα μνημεία

Ροτόντα, θυμίζουν το τέλος της αρχαίας ειδωλολατρικής περιόδου και την αυγή της νέας βυζαντινής χριστιανικής εποχής, κατά την οποία η Θεσσαλονίκη διαδραμάτιζε και πάλι πρωτεύοντα ρόλο. Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά το Γαλέριο, έφτασε στη Θεσσαλονίκη θριαμβευτής ο Μέγας Κωνσταντίνος, ο οποίος, λίγο πριν φύγει για την Κωνσταντινούπολη, της χάρισε ένα μεγάλο και καλά οχυρωμένο λιμάνι.

Αψίδα Γαλερίου (Καμάρα) (Δ 5,10)

Η Αψίδα του Γαλερίου, που είναι περισσότερο γνωστή ως Καμάρα, βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της παλιάς Θεσσαλονίκης, στη διασταύρωση της Εγνατίας με τη σημερινή οδό Δημ. Γούναρη. Το σημερινό μνημείο είναι τμήμα ενός μεγαλοπρεπούς κτίσματος, που χτίστηκε στο τέλος του 3ου ή τις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα ως θριαμβική αψίδα του Ρωμαίου συναυτοκράτορα Γαλερίου για τις νίκες του στη Μικρά Ασία και Συρία εναντίον των Περσών (297 μ.Χ.). Η τετράπυλη αυτή θριαμβική αψίδα ήταν ενταγμένη στο μεγάλο κτιριακό συγκρότημα του Γαλερίου, που περιλάμβανε επίσης τα ανάκτορα (πλατεία Ναυαρίνου), τον Ιππόδρομο (πλατεία 126

Ιπποδρομίου) και τη Ροτόντα. Τέσσερις κεντρικοί πεσσοί ενωμένοι με τόξα στήριζαν ένα θόλο. Έτσι σχηματιζόταν ένα τετράπυλο κτίσμα με τις δυο πύλες στην Εγνατία οδό και τις άλλες δυο στη οδό που οδηγούσε από τα ανάκτορα στη Ροτόντα. Προς την πλευρά της Ροτόντας συνεχιζόταν μια εντυπωσιακή οδός με κιονοστοιχίες, ενώ προς εκείνη των ανακτόρων, πάνω στη σημερινή Εγνατία, υπήρχε μεγαλοπρεπής αίθουσα. Από το μνημείο αυτό έχουν απομείνει σχεδόν μόνο οι δυο μεγάλοι πεσσοί, στους οποίους με ανάγλυφες παραστάσεις απαθανατίστηκαν οι νίκες του Γαλερίου εναντίον των Περσών και τα επινίκια. Πολεμικές σκηνές με συγκρούσεις, ιππομαχίες και νίκες, θρίαμβοι, τελετές και θυσίες εικονίζονται στις ανάγλυφες παραστάσεις των δύο πεσσών σε τέσσερις ζώνες, που χωρίζονται μεταξύ τους με ανάγλυφους αστραγάλους ή φύλλα άκανθας. Ο Γαλέριος θριαμβευτής εισέρχεται στην πόλη και προσφέρει θυσία. Μαζί του εικονίζονται οι τρεις άλλοι ηγέτες της Ρωμαϊκής Τετραρχίας, ο Διοκλητιανός, ο Μαξιμιανός και ο Κωνστάντιος. Στις ανάγλυφες συνθέσεις διακρίνονται επίσης θεοί, η Οικουμένη και η Ομόνοια και πλήθος άλλες μορφές, κατά τη συνήθεια των Ρωμαίων. Πάνω από την τέταρτη σειρά των παραστάσεων υπάρχει γείσο με πλούσια επίσης ανάγλυφη

Η Ροτόντα (Δ 5)

Η Ροτόντα είναι ένα επιβλητικό, ρωμαϊκό μνημείο των αρχών του 4ου μ.Χ. αιώνα. Πιθανότατα χτίστηκε ως μαυσωλείο από τον καίσαρα Γαλέριο, που γύρω στα 300 μ.Χ. είχε έδρα του τη Θεσσαλονίκη. Ανήκε σε εντυπωσιακό κτιριακό συγκρότημα, που έχτισε ο Γαλέριος, και περιλάμβανε επίσης ανάκτορα (στη σημερινή πλατεία Ναυαρίνου), ιππόδρομο (περίπου στη σημερινή πλατεία Ιπποδρομίου), τη θριαμβική Αψίδα του Γαλερίου (Καμάρα) πάνω στην Εγνατία οδό και άλλα κτίρια. Τον ίδιο αιώνα, με το θρίαμβο του Χριστιανισμού, ο αυτοκράτορας Μέγας Θεοδόσιος (379395), που βαφτίστηκε χριστιανός στη Θεσσαλονίκη, μετέτρεψε το ειδωλολατρικό μαυσωλείο σε χριστιανικό ναό. Τότε έγιναν στο κτίριο πολλές αλλαγές, προστέθηκαν το ιερό και περιμετρικό κλίτος, ανοίχτηκε

η δυτική, αντί της νότιας, κύρια πύλη κ.ά. Ο ναός αφιερώθηκε στο Χριστό ή στους Αρχαγγέλους (Ασωμάτους) και από τον 10ο έως τον 12ο αιώνα ήταν ο μητροπολιτικός ναός της Θεσσαλονίκης. Στα 1591 οι Τούρκοι τον έκαναν τζαμί και ύψωσαν το μιναρέ μπροστά του. Μετά την απελευθέρωση (1912) αγιάστηκε και πάλι ως ναός του Αγίου Γεωργίου. Η Ροτόντα στην αρχική μορφή της ήταν ένα κυλινδρικό κτίριο με διάμετρο εσωτερικά 24,5 μ. και ύψος 30 μ. Στο πάχος του τοίχου, που είναι 6,3 μ., σχηματίζονται οχτώ κόγχες. Πολύχρωμη ορθομαρμάρωση κοσμούσε εσωτερικά το μνημείο. Σ’ αυτήν οι χριστιανοί πρόσθεσαν τα θαυμάσια ψηφιδωτά (τέλος 4ου αι.), που είναι τα αρχαιότερα εντοίχια ψηφιδωτά με αφάνταστη ποικιλία χρωμάτων, από τα καλύτερα στον κόσμο. Στο κέντρο του τρούλου, σε λαμπρή σφαίρα, “δόξα”, με τα χρώματα της ίριδας εικονιζόταν ο Χριστός, θριαμβευτής με χρυσό φωτοστέφανο. Από την υπέροχη αυτή σύνθεση ελάχιστα τμήματα έχουν απομείνει. Πιο κάτω εικονίζονται, κατά ζώνες, άγγελοι, μάρτυρες και άγιοι των πρώτων εκείνων χριστιανικών χρόνων. Το υπόλοιπο της επιφάνειας του τοίχου κοσμούν θαυμάσιες συνθέσεις. Μια τοιχογραφία στην κόγχη του Ιερού, μισοκατεστραμμένη από τους Τούρκους, εικονίζει την Ανάληψη του Κυρίου. Αριστούργημα γλυπτικής είναι

Τα μνημεία

διακόσμηση. Τα ανάγλυφα αυτά, που είχαν διατηρηθεί σχεδόν αναλλοίωτα επί δεκαεφτά αιώνες, κατά τα τελευταία χρόνια έχουν υποστεί ανεπανόρθωτες φθορές από τα καυσαέρια. Ήδη λαμβάνονται μέτρα για να διασωθεί ό,τι έχει απομείνει.

127

Τα μνημεία 128

ο άμβωνας του ναού (5ος αι.), που βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Ο μιναρές δίπλα στο ναό είναι προσθήκη που έγινε επί τουρκοκρατίας.

Ακρόπολη - Επταπύργιο (Δ 12)

Η Ακρόπολη βρίσκεται στα Β.Α. της πόλης, στο ψηλότερο σημείο, και είναι μια περιοχή που περικλείεται από βυζαντινά τείχη, καλά διατηρημένα. Το βόρειο άκρο της Ακρόπολης περικλείεται από μια δεύτερη σειρά τειχών και λέγεται Επταπύργιο. Αποτελούσε μια δεύτερη γραμμή άμυνας, σε περίπτωση που οι εχθροί θα περνούσαν τα εξωτερικά τείχη. Χτίστηκαν σταδιακά με προσθήκες και επεμβάσεις κατά την μεσοβυζαντινή (10ος -12ος αι.) και υστεροβυζαντινή (13ος αι.-1430) περίοδο. Το Επταπύργιο ονομάστηκε έτσι για τους 7 πύργους που είχε στην περίμετρο των τειχών του. Ο μεσαίος πύργος, που είναι μεγαλύτερος, χτίστηκε αμέσως μετά την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους από τον Τσαούς-Μπέη (1431) και λέγεται “Πύργος Τριγωνίου” ή “Πύργος Αλύσεως”. Στα τουρκικά λεγόταν Γεντί Κουλέ (= φαρδύς πύργος) κι απ’ αυτόν πήρε την ονομασία του ολόκληρο το Επταπύργιο. Στο Επταπύργιο στεγάζονταν ως το 1989 οι φυλακές της πόλης και έκτοτε πέρασε στη δικαιοδοσία του Υπουργείου Πολιτισμού.

Λευκός Πύργος (Δ 1, 2)

Μεγάλος κυκλικός πύργος ύψους 37 μ. στην παραλία της πόλης, που καθιερώθηκε σαν έμβλημα της Θεσσαλονίκης. Χτίστηκε (μάλλον) κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας (142330), στο σημείο της παραλίας όπου συναντιόταν το ανατολικό με το θαλάσσιο τείχος. Όμως πολλοί επιστήμονες τον θεωρούν παλιότερο και τον ανάγουν στον 12ο αι. Επί τουρκοκρατίας χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή και τόπος βασανιστηρίων και εκτελέσεων, οπότε και λεγόταν “Ματωμένος Πύργος”. Επί σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ ασπρίστηκε και ονομάστηκε “Λευκός Πύργος”. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.

Η Αρχαία (ή Ρωμαϊκή) αγορά (Δ11) Ήταν η Αγορά (Forum) της πόλης κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους (εποχή Χριστού ή λίγο με-

του. Σήμερα υψώνεται στο σημείο εκείνο ο μεγαλοπρεπής ναός ρυθμού βασιλικής, αφιερωμένος στον πολιούχο της πόλης Άγιο Δημήτριο. Η Αρχαία Αγορά αποτελούσε το σημαντικότερο κέντρο δημόσιων, πολιτιστικών και οικονομικών δραστηριοτήτων της πόλης στη ρωμαϊκή και όψιμη ελληνιστική περίοδο. Σήμερα, ένα τμήμα της μόνο έχει αποκαλυφθεί. Αποτελεί ευτυχή συγκυρία το γεγονός ότι στο χώρο αυτό (που αποκαλύφθηκε κατά την εκσκαφή των θεμελίων του δικαστικού μεγάρου) δεν έχουν ανεγερθεί κτίσματα και διατηρείται ως ένα εκτεταμένο πάρκο στο κέντρο της πόλης.

Τα μνημεία

τά) και αποτελούσε το οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό και θρησκευτικό κέντρο της πόλης. Ήταν μια μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία με στοές και μεγάλα δημόσια κτίρια. Ως τώρα έχει αποκαλυφθεί η ανατολική πλευρά της πλατείας, που έχει μια μεγάλη στοά, ένα μικρό θέατροωδείο, κ.ά. Η νότια στοά ήταν διώροφη. Σ’ όλο το χώρο της Αγοράς βρέθηκαν κιονοστοιχίες, ψηφιδωτά δάπεδα, αψίδες, αγωγοί ύδρευσης και αποχέτευσης, αγάλματα, αγγεία, νομίσματα κ.ά. Σ’ ένα τμήμα της στοάς, που διατηρούνταν ως τις αρχές του 19ου αιώνα, υπήρχαν περίφημα γυναικεία αγάλματα, που τώρα βρίσκονται στο Μουσείο του Λούβρου. Είναι τα λεγόμενα “Είδωλα” ή “Γοητεύουσες”, ή “Μαγεμένες” (Incantadas), όπως λέγονταν τον περασμένο αιώνα. Η δυτική στοά της Αγοράς λεγόταν “Χαλκευτική” Στοά, γιατί υπήρχαν εκεί πολλά εργαστήρια χαλκουργών (η παράδοση συνεχίζεται ως σήμερα με αρκετά καταστήματα χάλκινων ειδών στην οδό Χαλκέων, μπροστά στην Παναγία Χαλκέων). Σε συγκέντρωση χριστιανών στο υπόγειο αυτής της Στοάς συνελήφθη ο Άγιος Δημήτριος από τους Ρωμαίους στρατιώτες με διαταγή του Γαλερίου και φυλακίστηκε στο υπόγειο του μεγάλου δημόσιου λουτρού, που βρισκόταν στα βόρεια της Αγοράς. Εκεί μαρτύρησε αργότερα. Στη θέση του μαρτυρίου του χτίστηκε μικρός ναός προς τιμήν

Πλατεία Διοικητηρίου (Δ 11)

Πρόσφατες ανασκαφές για δημιουργία υπόγειου πάρκιγκ αυτοκινήτων στην πλατεία Διοικητηρίου αποκάλυψαν ένα σύνολο από ερείπια αρχαίων κτισμάτων (3ου αιώνα π.Χ.) και παλαιοχριστιανικών έως μεταβυζαντινών μνημείων (δημόσια κτίρια, λουτρά, μαρμάρινο κεφάλι Αφροδίτης, χάλκινη προτομή της Αθηνάς κ.ά.).

Τα τείχη (Κάστρα) (Δ 12,13)

Τα τείχη, που περιτριγύριζαν 129

Τα μνημεία 130

τη Θεσσαλονίκη από τα χρόνια της ίδρυσής της, την έσωσαν πολλές φορές από τις επιδρομές των βαρβάρων. Κατά περιόδους συμπληρώνονταν ή ενισχύονταν, γι’ αυτό και τα διάφορα τμήματά τους ανήκουν σε διάφορες εποχές. Τα περισσότερα σωζόμενα μέρη τους είναι της βυζαντινής εποχής, ιδίως των χρόνων του Μ. Θεοδοσίου (4ος αιώνας μ.Χ.). Κάλυπταν όλο το πάνω (βόρειο) μέρος της πόλης (Ακρόπολη), κατέβαιναν από τα δυτικά και τα ανατολικά ως την παραλία και συνέχιζαν κατά μήκος της παραλίας. Στη σημερινή πλατεία Δημοκρατίας (Βαρδάρι) υπήρχε μεγάλη πύλη, η “Χρυσή Πύλη”, στη σημερινή πλατεία Σιντριβανιού η “Κασσανδρεωτική Πύλη”, κοντά στη θάλασσα η “Πύλη του Γιαλού” και άλλες. Γνωστή σωζόμενη πύλη είναι η “Πύλη της Άννας Παλαιολογίνας”, κοντά στον πύργο του Τριγωνίου (“Ακρόπολη”). Ένας από τους πύργους των τειχών ήταν και ο σημερινός Λευκός Πύργος, στην παραλία. Μικρός, πολυγωνικός πύργος υπήρχε και στο Φρούριο του Βαρδαρίου, που σώζεται ένα μέρος του πίσω από το Δικαστικό Μέγαρο. Οι Τούρκοι τον 19ο αιώνα κατεδάφισαν μεγάλα μέρη των τειχών, για να μην εμποδίζουν το θαλασσινό άνεμο να δροσίζει την πόλη. Τα βόρεια τείχη της πόλης, από το Επταπύργιο ως την οδό Αγίου Δημητρίου (στην περιοχή Παναγίας Φανερωμέ-

νης) σώζονται σε αρκετά καλή κατάσταση. Το ίδιο και τα ανατολικά τείχη, ως την οδό Αγίου Δημητρίου.Γενικά, από τα 8.000 μ. των βυζαντινών τειχών σώζονται σήμερα τα 4.300 μ. Σε πολύ καλή κατάσταση βρίσκονται τα τείχη και οι πύργοι του Επταπυργίου στην Ακρόπολη.

Βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί Αγία Αικατερίνη (Δ 13)

Η Αγία Αικατερίνη (13ος αι.) είναι χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής της Μακεδονικής Σχολής, σταυροειδής ναός με κεντρικό τρούλο και τέσ-

σερις μικρότερους στις γωνίες, ένα εξαιρετικά κομψό οικοδόμημα με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. Ο ναός βρίσκεται ψηλά, κοντά στα ΒΔ κάστρα της Άνω πόλης, και εξωτερικά διατηρείται σχεδόν στην αρχική του μορφή με τους τρούλους του στηριγμένους σε περίτεχνες αψίδες. Είναι πλινθόκτιστος και η καλλιτεχνική διάταξη των πλίνθων, τα εντοιχισμένα μάρμαρα – λείψανα αρχαιότερου μνημείου – οι επισμαλτωμένες πλάκες κ.ά. δημιουργούν με υπέροχη τοιχοποιία.

Αγία Σοφία (Δ 4)

Η Αγία Σοφία είναι ένας από τους ναούς-μνημεία της Θεσσαλονίκης και του Χριστιανισμού και για αρκετούς αιώνες ήταν μητροπολιτικός ναός της

πόλης. Βρίσκεται στην ομώνυμη πλατεία και είναι βασιλική με τρούλο, που τείνει στο σταυροειδή με τρούλο ναό. Ανατολικά έχει τρεις κόγχες, ενώ δυτικά υπάρχουν ίχνη στεγασμένης στοάς. Ο αρχικός ναός πιθανόν να χτίστηκε κατά τον 4ο αιώνα και αφιερώθηκε στη Σοφία του Θεού, αμέσως μετά το θρίαμβο και την εδραίωση του Χριστιανισμού με το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313) και την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο (325). Στη σημερινή του μορφή ο ναός είναι κτίσμα, μάλλον, της εποχής του Ιουστινιανού (6ος αι.) ή λίγο μεταγενέστερο (7ος-8ος αι.). Υποστηρίζεται και η άποψη ότι

είναι σύγχρονος της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης και ίσως έργο των ίδιων αρχιτεκτόνων. Ο κύριος ναός με τον εσωνάρθηκα είναι σχεδόν τετράγωνος και χωρίζεται σε τρία κλίτη. Τέσσερις ισχυροί πεσσοί με ισάριθμες καμάρες κρατούν το μεγάλο τρούλο. Το θαυμάσιο ψηφιδωτό του τρούλου είναι έργο του 9ου αι. και εικονίζει την Ανάληψη του Κυρίου. Ο Χριστός σε λαμπρή “δόξα” περιστοιχίζεται από την Παναγία, τους Αποστόλους και αγγέλους. Υπάρχει, επίσης, φυτικός διάκοσμος. Υπέροχο έργο τέχνης είναι και το ψηφιδωτό με την Παναγία και τους αγγέλους στην κόγχη του Αγίου Βήματος (8ος-12ος αι.). Τμήμα ψηφιδωτού του Ιερού φέρει τα μονογράμματα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΣΤ΄ (780-787) και της μητέρας του Ειρήνης. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στις αρχές του 11ου αιώνα. Οι πυρκαγιές και οι σεισμοί έπληξαν πολλές φορές το μεγάλο ναό. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας οι Τούρκοι τον είχαν μεταβάλει σε τζαμί.

Τα μνημεία

Η Αγία Αικατερίνη στα χρόνια της τουρκοκρατίας έγινε τζαμί. Μετά την απελευθέρωση τα εσωτερικά επιχρίσματα των Τούρκων αφαιρέθηκαν και αποκαλύφθηκε ο εσωτερικός πλούτος του ναού. Οι τοιχογραφίες του είναι κι αυτές του 13ου αιώνα.

Άγιοι Απόστολοι (Δ 13)

Οι Άγιοι Απόστολοι βρίσκονται στα βόρεια της σημερινής πλατείας Δημοκρατίας (Βαρδάρη) κοντά στα τείχη (Ληταία πύλη) της παλιάς Θεσσαλονίκης. Ο σταυροειδής πεντάτρουλος με περίστοο ναός χτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα, περίοδο μεγάλης πολιτιστικής ακμής 131

Τα μνημεία

της Θεσσαλονίκης, ως καθολικό μονής της Θεοτόκου. Έχει μήκος 19,2 μ και πλάτος 17,5 μ. Το ύψος του μεσαίου τρούλου είναι 16 μ. Εξωτερικά οι πλίνθοι και οι πωρόλιθοι σε σχήματα σταυρών, ρόμβων, μαιάνδρων είναι αριστουργηματικά συνδυασμένοι, ιδιαίτερα στην ανατολική πλευρά. Περίφημα, παρά τις καταστροφές των Τούρκων, που αφαίρεσαν και όλες τις χρυσές ψηφίδες, είναι τα ψηφιδωτά των Αγίων Αποστόλων (1314), τέλεια έργα της τέχνης του Βυζαντίου. Οι θαυμάσιες τοιχογραφίες, που κάλυπταν όλο σχεδόν το εσωτερικό του ναού, έχουν υποστεί και αυτές μεγάλη φθορά από τους Τούρκους, όταν στα 1430 επιχρίστηκαν και ο ναός έγινε τζαμί. Σε καλή κατάσταση διατηρούνται οι τοιχογραφίες στο παρεκκλήσι του Προδρόμου.

ποιήθηκε για τη θεραπεία ψυχασθενών, αφού ο Άγιος Αντώνιος θεωρείται προστάτης τους (γι’ αυτό βρέθηκαν και σιδερένιοι χαλκάδες, όπου έδεναν τους ασθενείς).

Άγιος Γεώργιος (Δ 5)

Βρίσκεται απέναντι από τη Ροτόντα, στην οδό Αποστόλου Παύλου και είναι μετόχι της αγιορείτικης μονής Γρηγορίου. Είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, ανακαινισμένη το έτος 1815. Το ίδιο όνομα δόθηκε, μετά την απελευθέρωση, στον απέναντί του αρχαίο ναό της Ροτόντας.

Άγιος Δημήτριος (Δ 11, 12)

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου της Θεσσαλονίκης, πρωτοχτίστηκε ως “οικίσκος” πάνω από το υπόγειο του ρω-

Άγιος Αθανάσιος (Δ 10)

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου χτίστηκε στα 1818 πιθανόν στη θέση αρχαιότερου ναού. Είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ξυλόγλυπτες διακοσμήσεις του άμβωνα και του επισκοπικού θρόνου.

Άγιος Αντώνιος (Δ 5)

Βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Φιλικής Εταιρείας και Μαργαρίτη. Είναι κτίσμα του 18ου αι. Ο ναός χρησιμο132

μαϊκού λουτρού στο οποίο μαρτύρησε ο Άγιος, τις αρχές του 4ου αιώνα (306). Ένα σχεδόν αιώνα αργότερα (5ος αι.) ο έπαρχος Λεόντιος, που με τη χάρη του Αγίου είχε θεραπευτεί από βαριά αρρώστια, στη θέση του οικίσκου όρθωσε τη μεγαλοπρεπή βασιλική, που τότε δέσποζε σ’ ολόκληρη την πόλη. Ο ναός εκείνος, το πιο λαμπρό παλαιοχριστιανικό μνημείο, ξυλόστεγος, κάηκε τον 7ο αιώνα.

κουν στο ναό του 5ου ή 7ου αι. ή σε αρχαιότερα κτίσματα. Τα κιονόκρανα είναι ποικίλα σε σχήματα και χρώματα: θεοδοσιανά του 5ου αι. με όρθια ή ανεμίζοντα φύλλα, δίζωνα με κεφάλια αετών ή κριών, πτυχωτά του 6ου αι. κ.ά. Τα εντοίχια ψηφιδωτά που σώθηκαν από τις πυρκαγιές είναι λαμπρά μνημεία της βυζαντινής τέχνης (5ος-9ος αι.). Συνολικά είναι 11. Ο Άγιος εικονίζεται με παιδιά, κληρικούς, ανακαινιστές του ναού, μ’ έναν άγγελο κ.ά. Από το θαύμα των τοιχογραφιών του μεγάλου ναού, που συνέθεταν όλη σχεδόν την ιστορική ζωή της Θεσσαλονίκης, σχεδόν τίποτε δεν απέμεινε. Στο παρεκκλήσι του Αγίου Ευθυμίου (1303), στη ΝΑ γωνία του ναού, οι τοιχογραφίες χρονολογούνται από την εποχή των Παλαιολόγων και θυμίζουν το Θεσσαλονικέα ζωγράφο Μανουήλ Πανσέληνο και τη Μακεδονική Σχολή. Το τέμπλο έχει και αυτό τη μορφή του αρχικού τέμπλου του 5ου αιώνα. Έργο της Αναγέννησης, φερμένο από τη Βενετία, είναι ο τάφος του Λ. Σπαντούνη μέσα στο ναό (1481). Ο προύχοντας αυτός της Θεσσαλονίκης φαίνεται ότι είχε βοηθήσει σημαντικά σε κάποια επισκευή του μνημείου. Στο αριστερό του ναού τελευταία προστέθηκε ολομάρμαρο το Κιβώριο. Στον αρχικό ναό το κιβώριο, από ασήμι και χρυ-

Τα μνημεία

Ανοικοδομήθηκε αμέσως, σχεδόν στην αρχική του μορφή, αλλά ξανακάηκε στην πυρκαγιά του 1917. Από τα 1493 ως τα 1912 ήταν τζαμί. Μετά την καταστροφή του 1917, ο Μακεδόνας αρχιτέκτονας Αρ. Ζάχος άρχισε την ανοικοδόμηση του μνημείου διατηρώντας ό,τι είχε απομείνει από τις φλόγες. Σε όλα τα νέα τμήματα της κατασκευής έδωσε τη μορφή εκείνων που προϋπήρχαν. Ακόμη και η στέγη από σκυρόδεμα κατασκευάστηκε σαν την παλιά ξυλοσκεπή. Στις 26 Οκτωβρίου 1949 ο ναός ξαναλειτούργησε πανηγυρικά. Ο ναός του Αγίου Δημητρίου είναι μεγαλοπρεπής πεντάκλιτη βασιλική με 43,5 μ. μήκος και 33 μ. πλάτος. Εσωτερικά τέσσερις κιονοστοιχίες χωρίζουν το ναό σε πέντε κλίτη. Στο ανατολικό τμήμα ένα εγκάρσιο κλίτος διαμορφώνει το Άγιο Βήμα. Κάτω από αυτό βρίσκεται η Κρύπτη, το μέρος του αρχαίου ρωμαϊκού λουτρού, όπου μαρτύρησε ο Άγιος. Ο ιερός αυτός χώρος, που σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, επί χίλια διακόσια έτη ήταν χώρος λατρείας. Εκεί ανάβλυζε το μύρο, με το οποίο ο Μυροβλήτης Άγιος θεράπευε τους πιστούς. Οι δεξαμενές του αγιάσματος διατηρούνται. Εντύπωση προκαλούν τα παλιά λείψανα του ναού: η μαρμάρινη διακόσμηση, τα ψηφιδωτά, οι τοιχογραφίες κ.ά. Τα παλιά μαρμάρινα μέρη ανή-

133

Τα μνημεία

σάφι, με το λείψανο του Αγίου βρισκόταν σχεδόν στο κέντρο. Στα 1980 επιστράφηκε στο ναό το λείψανο του Αγίου Δημητρίου, που στα 1185 οι Νορμανδοί επιδρομείς, το είχαν μεταφέρει στην Ιταλία, όπου και ανακαλύφθηκε πρόσφατα. Άπειρα θαύματα αποδίδονται στο Μυροβλήτη μεγαλομάρτυρα Άγιο Δημήτριο, τον οποίο οι Θεσσαλονικείς τιμούν ιδιαίτερα ως “δεσπότην, κηδεμόνα της Θεσσαλονίκης και πολιούχον της” με πανηγυρικές γιορτές στις 26 Οκτωβρίου.

Σήμερα ο ναός είναι μουσείο. Το κτίσμα περιλαμβάνει τον κυρίως ναό, που είναι υπερυψωμένος και από τις τρεις πλευρές περιβάλλεται από νεότερο κλειστό στεγασμένο περίστωο. Το τέμπλο είναι μαρμάρινο. Τα κιονόκρανα, πολύ προγενέστερα του ναού, προέρχονται από

Άγιος Μηνάς (Δ 8)

παλαιοχριστιανικό κτίσμα. Οι εξωτερικές τοιχογραφίες του ταπεινού αυτού ναού είναι αριστουργήματα τέχνης της λεγόμενης Παλαιολόγειας εποχής και διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Είναι κι αυτές του 14ου αιώνα, δημιουργήματα μεγάλων Θεσσαλονικέων ζωγράφων, μάλλον του Καλλιέργη. Θαυμάσιος είναι ο πίνακας με τον εν Κανά γάμο.

Ο Άγιος Μηνάς είναι ένας από τους αρχαιότερους ναούς της πόλης, κτίσμα πιθανόν του 5ου αιώνα. Στη σημερινή του μορφή χτίστηκε μετά την πυρκαγιά του 1839. Ο Άγ. Μηνάς είναι ο μόνος από τους αρχαίους μεγάλους ναούς της Θεσσαλονίκης που δεν έγινε τζαμί, και σ’ αυτόν οι Θεσσαλονικείς στα 1912 γιόρτασαν την απελευθέρωση της πόλης.

Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός (Δ 12)

Ο Άγιος Νικόλαος Ορφανός, μετόχι της Μονής Βλατάδων, βρίσκεται στην Άνω Πόλη, κοντά στα ανατολικά τείχη. Είναι μια μικρή ξυλόστεγη βασιλική των αρχών του 14ου αιώνα. Ήταν καθολικό, δηλ. ναός μοναστηριού. Το όνομά του το οφείλει μάλλον στο ορφανοτροφείο, που λειτουργούσε στο μοναστήρι.

134

Άγιος Παντελεήμων (Δ 10)

Ο Άγιος Παντελεήμων, αριστούργημα βυζαντινής τέχνης

της Μακεδονικής Σχολής (13ος αι.), βρίσκεται κοντά στην Καμάρα. Ο ναός ανήκει στον αρχι-

Άγιος Χαράλαμπος (Δ 10)

Μικρός ναός που βρίσκεται στην οδό Εξαδακτύλου. Είναι μετόχι της αγιορείτικης μονής της Σιμωνόπετρας. Χτίστηκε το έτος 1905, στη θέση μικρότερου ναού. Υπάρχουν εικόνες που χρονολογούνται στα τέλη του 17ου αι., το 18ο και τον 19ο αι.

Αχειροποίητος (Δ 4)

Η Αχειροποίητος είναι ένα από τα μεγαλοπρεπέστερα παλαιοχριστιανικά μνημεία. Βρίσκεται

στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, κοντά στην αρχαία Αγορά και την Εγνατία. Ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου, όπως ονομαζόταν πρώτα ο ναός, χτίστηκε στα μέσα του 5ου αιώνα (450-460), στη θέση αρχαίου μάλλον ναού της Θερμαίας Αφροδίτης, με πολλά υλικά προγενέστερων κτισμάτων. Η ονομασία “Αχειροποίητος” δό-

θηκε το 14ο αιώνα από εικόνα της Θεοτόκου, που σχηματίστηκε στο ναό με θαυματουργό τρόπο. Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική με μήκος 52 μ., πλάτος 31 μ. και ύψος 14 μ. Στη μέση του νότιου τοίχου, προς την Εγνατία, υπάρχει εντυπωσιακό πρόπυλο και παρεκκλήσι. Δυτικά σώζονται ίχνη εξωνάρθηκα. Τα γλυπτά, τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες που κοσμούν το ναό είναι σπάνιας τέχνης. Οι κίονες, λευκοί και πράσινοι, έχουν κιονόκρανα με φύλλα. Ο άμβωνας του ναού βρίσκεται στον Άγιο Γεώργιο (Ροτόντα). Τα ψηφιδωτά στα εσωράχια των κιονοστοιχιών έχουν πλούσιο διάκοσμο (5ος αι.). Πρόσφατα ανακαλύφθηκε και ψηφιδωτό δάπεδο από προγενέστερο κτίσμα. Η Αχειροποίητος είναι ο πρώτος ναός της Θεσσαλονίκης που οι Τούρκοι μετέτρεψαν σε τζαμί (1430). Αυτοί κατέστρεψαν και τις τοιχογραφίες. Ως τα 1912 ήταν το επίσημο τέμενος των Τούρκων στην πόλη.

Τα μνημεία

τεκτονικό τύπο του τετρακιόνου σταυροειδούς με τρούλο. Εντύπωση προκαλούν οι δύο τρούλοι του, ο κεντρικός πάνω σε υπέροχα τόξα και ο μικρότερος του νάρθηκα, θαυμάσια διακοσμημένος. Εσωτερικά σώζονται ελάχιστες τοιχογραφίες, που χρονολογούνται επίσης στις αρχές του 14ου αιώνα.

Λαοδηγήτρια (Δ 12)

Η Παναγία Λαοδηγήτρια ή Λαγουδιανή ήταν μετόχι της Μονής Βλατάδων και γυναικεία μονή στην αρχή της Άνω πόλης. Είναι κτίσμα του 14ου αιώνα και οφείλει το όνομά της στον ιδρυτή της, που ονομαζόταν Λαγουδιάτος. Μια παράδοση αναφέρει ότι ένας λαγός που κυνηγημένος κατέφυγε σε μια τρύπα της περιοχής, βοή135

Τα μνημεία

θησε στην ανακάλυψη θαυματουργής εικόνας της Παναγίας Τριχερούσας (16ος αι.). Ο σημερινός ναός χτίστηκε στη θέση του αρχικού καθολικού στα 1802 και μορφολογικά είναι τρίκλιτη βασιλική με γυναικωνίτη.

Μεταμόρφωση Σωτήρος (Δ 10)

Κοντά στην Καμάρα, στη συμβολή των οδών Π.Π. Γερμανού

και Εγνατίας, πνιγμένος κυριολεκτικά από τις παρακείμενες πολυκατοικίες, εντυπωσιάζει ένας χαριτωμένος βυζαντινός ναΐσκος με εξαιρετικά ψηλό (αναλογικά) και κομψό τρούλο. Είναι ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, κτίσμα του 14ου αι. Στην αρχική μορφή του ο ναός ήταν τετράγωνος με τρούλο. Ο νάρθηκας, που προστέθηκε δυτικά, είναι μεταγενέστερος.

136

Μονή Βλατάδων (Δ 12)

Η Μονή Βλατάδων στην Άνω Πόλη, κοντά στην Ακρόπολη, είναι η μόνη από τις μονές που υπήρχαν πολυάριθμες μέσα στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη ή κοντά σ’ αυτή, στους πρόποδες και τις πλαγιές του Χορτιάτη. Την ίδρυσαν στα μέσα του 14ου αιώνα οι μοναχοί αδελφοί Βλατάδες, ίσως με την ενίσχυση της Άννας Παλαιολογίνας, που βρισκόταν τότε στη Θεσσαλονίκη. Εδώ, κατά την παράδοση, τις παραμονές του 1821 οι Θεσσαλονικείς μυούνταν στη Φιλική Εταιρεία. Από τα παλιά κτίσματα της μονής διατηρείται μόνο το καθολικό, ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, αν και η μονή ήταν αφιερωμένη στον Παντοκράτορα (14ος αι.), χτισμένη στη θέση προγενέστερου ναού, όπως μαρτυρούν τοιχογραφίες του 11ου αιώνα και άλλα στοιχεία. Όλα τα άλλα κτίσματα στο χώρο της μονής είναι νέα, με κύρια το κτίριο του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, το Ηγουμενείο, που χτίστηκε στα 1926 στη θέση προγενέστερου, το ναΐσκο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου κ.ά. Με το πέρασμα του χρόνου ο ναός έχει αλλοιωθεί. Είναι μικρός σταυροειδής ναός με στοά

Νέα Παναγία (Δ 5)

Ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Μητροπόλεως και Δημ. Γούναρη, στη θέση παλιότερου ναού. Ο σημερινός είναι κτίσμα του έτους 1727 και έχει τοιχογραφίες, φορητές εικόνες και ξυλόγλυπτο τέμπλο της εποχής της ίδρυσής του.

μπρό εσωτερικό διάκοσμο, με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Ήταν το καθολικό της Μονής του Σωτήρος Χριστού, που έχτισε σε περιοχή λατομείων πέτρας η κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού Θεοδώρα. Στο αρχικό τετράγωνο (12Χ12 μ.) κτίριο έγιναν πολλές επεμβάσεις εξαιτίας επανειλημμένων καταστροφών και όταν οι Τούρκοι το μετέτρεψαν σε τζαμί. Ο θησαυρός των θαυμάσιων ψηφιδωτών (5ος αι.) και οι τοιχογραφίες (5ος, 12ος, 14ος αι.) αποκαλύφθηκαν, όταν στα 1921 το μνημείο καθαγιάστηκε ως χριστιανικό ιερό και αφαιρέθηκαν τα κονιάματα, με τα οποία οι Τούρκοι είχαν καλύψει ό,τι από το χριστιανικό διάκοσμο δεν είχαν καταστρέψει. Τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες του ιερού είναι της παλαιοχριστιανικής εποχής (5ος αι.), ενώ οι τοιχογραφίες της νότιας καμάρας χρονολογούνται στο 12ο αι. και του ανατολικού τοίχου στο 13ο αιώνα. Το «όραμα του Ιεζεκιήλ» έξοχο ψηφιδωτό της Θεοφανείας στην αψίδα του ιερού εικονίζει το Χριστό νέο, αγένειο κι επιβλητικό σε φωτεινή σφαίρα, “δόξα”, να περιστοιχίζεται από τα σύμβολα των Ευαγγελιστών και τους

Τα μνημεία

στις τρεις πλευρές του. Ο τρούλος του δεν στηρίζεται σε κίονες, όπως συνήθως, αλλά σε τοίχους και πεσσούς. Το σημερινό τέμπλο είναι ξύλινο (17ος αι.), ενώ το αρχικό ήταν μαρμάρινο. Οι τοιχογραφίες είναι του 11ου, 14ου και 15ου αι. και, παρά τις καταστροφές που έχουν υποστεί από τα επιχρίσματα των Τούρκων, συνθέτουν ένα εντυπωσιακό σύνολο. Στη μονή φυλάσσονται λείψανα αγίων, χειρόγραφα, παλιά βιβλία, ιερά σκεύη και ωραίες φορητές εικόνες. Ανάμεσα σ’ αυτές ξεχωρίζουν η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας (14ος αι.). Μεγάλης σημασίας έργο του Ιδρύματος Πατερικών Μελετών είναι τα αρχεία σε μικροφίλμς των χειρογράφων του Αγίου Όρους και οι διαφάνειες πολλών εικόνων κ.ά.

Όσιος Δαυίδ (Δ 12)

Ο ταπεινός αυτός ναός της παλιάς Θεσσαλονίκης (Άνω Πόλη), κτίσμα του 5ου αιώνα, είναι μνημείο τέχνης ως μακρινός πρόδρομος του σταυροειδούς με τρούλο ναού, με λα137

Τα μνημεία

προφήτες Αββακούμ και Ιεζεκιήλ. Περιβάλλεται από ψηφιδωτές επίσης διακοσμητικές ζώνες. Είναι ένα από τα ωραιότερα ψηφιδωτά που υπάρχουν στον κόσμο. Οι τοιχογραφίες εικονίζουν τη Γέννηση του Χριστού, τη Βάπτιση, τη Βαϊοφόρο, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, τη Μεταμόρφωση κ.ά.

Παναγία Χαλκέων (Δ 10,11)

νται λίγες τοιχογραφίες (11ος και 14ος αι.), αφού και ο ναός αυτός είχε μετατραπεί από τους Τούρκους σε τζαμί. Στον τρούλο εικονίζεται η Ανάληψη του Κυρίου, προφήτες και άγγελοι.

Παναγούδα (Δ 10)

Ναός της Παναγίας Γοργοεπηκόου, γνωστός ως Παναγούδα. Βρίσκεται στη διασταύρωση της οδού Παλαιών Πατρών Γερμανού με την Εγνατία. Στη σημερινή του μορφή είναι ρυθμού βασιλικής, χτισμένος το έτος 1818 στη θέση παλιότερου ναού.

Προφήτης Ηλίας (Δ 12)

Η Παναγία Χαλκέων, στο κέντρο της πόλης, είναι κόσμημα της Θεσσαλονίκης. Χτίστηκε στα 1028 στη θέση αρχαίου ναού του Ηφαίστου στη Χαλκευτική Στοά της αρχαίας Αγοράς της Θεσσαλονίκης, κοντά στην οδό Εγνατία. Εκεί, όπως και σήμερα, βρίσκονταν τα εργαστήρια των χαλκωματάδων, από τους οποίους πήρε και το όνομα. Είναι μια χαριτωμένη, μικρή, πλινθόκτιστη, σταυροειδής με τρούλο, βυζαντινή εκκλησία με περίτεχνα μορφολογικά και διακοσμητικά στοιχεία. Μέσα στο ναό διατηρείται ο τάφος του ιδρυτή της “Χριστοφόρου του ενδοξοτάτου βασιλικού πρωτοσπαθαρίου και κατεπάνω...”. Στο εσωτερικό του ναού σώζο138

Ο Προφήτης Ηλίας (14ος αι.), βρίσκεται στην Άνω Πόλη, πάνω από τον Άγιο Δημήτριο και το Διοικητήριο, πιθανότατα στη θέση των βυζαντινών βασιλείων (ανακτόρων) της Θεσσαλονίκης, που καταστράφηκαν στα 1342 με την εξέγερση των Ζηλωτών. Χτίστηκε γύρω στα 1360 κατά το πρότυπο των καθολικών των μονών του Αγίου Όρους κι εξωτερικά είναι πολυσύνθετο κτίσμα με αψίδες, κόγχες, τρουλίσκους κι επάλληλα τόξα. Η τοιχοποιία είναι εξαιρε-

Ταξιάρχες (Δ 12)

Ο ναός των Ταξιαρχών βρίσκεται στην Άνω Πόλη, κάτω και ΝΔ από τη Μονή Βλατάδων. Είναι βασιλική του 14ου αιώνα, αφιερωμένη στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Από τον αρχικό ναό διατηρείται το ανατολικό τμήμα (ιερό) με πεντάπλευρη αψίδα και μερικά ακόμη μέρη. Όλα τα άλλα (αρχική στοά στις τρεις πλευρές, νέο κλίτος στα νότια, κλειστός νάρθηκας, είσοδος και εξωτερικές σκάλες) είναι μεταγενέστερες προσθήκες. Η μεγάλη κρύπτη κάτω από το δάπεδο του ναού – πιθανότατα χώρος ταφής των μοναχών – μαρτυρεί ότι ο ναός ήταν καθολικό μοναστηριού.

Οι Τούρκοι τον είχαν μετατρέψει κι αυτόν σε τζαμί. Οι λίγες τοιχογραφίες του είναι του 14ου αιώνα.

Υπαπαντή (Δ 10)

Ναός αφιερωμένος στην Υπαπαντή του Χριστού. Βρίσκεται στη διασταύρωση της οδού Αγαπηνού με την Εγνατία. Είναι ρυθμού βασιλικής, ανακαινισμένος το έτος 1841. Είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα, χτισμένη στη θέση προγενέστερου ναού, ίσως καθολικού μονής. Είναι ένας από τους λίγους ναούς των Θεσσαλονικέων της τουρκοκρατίας που λειτουργεί αδιάκοπα αφότου υπάρχει. Πολλά ανάγλυφα του ναού, μαρμάρινα ένθετα της τοιχοποιίας κ.ά. ανήκαν οπωσδήποτε σε αρχαιότερο κτίσμα.

Τα μνημεία

τική με πλούσιο διάκοσμο. Ο ναός είναι σταυροειδής τρίκογχος, με τρούλο που δεν στηρίζεται σε κίονες αλλά σε τοίχους. Ανατολικά η κόγχη του Ιερού είναι εξαιρετικά μεγάλη και με τις δυο επίσης μεγάλες πλάγιες κόγχες (βόρεια-νότια) και την είσοδο του κυρίως ναού σχηματίζουν σταυρό. Ο νάρθηκας είναι μεγάλος, τετράγωνος τετρακίονος. Η λιτή και οι πλάγιες κόγχες-χοροί του Προφήτη Ηλία χτίστηκαν ως καθολικό μοναστηριού. Οι τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν στο νάρθηκα μετά την αφαίρεση των τούρκικων επιχρισμάτων όταν μετατράπηκε σε τζαμί, είναι σημαντικές και χρονολογούνται στην περίοδο ανέγερσης του ναού (1360).

Μουσουλμανικά κτίσματα Τα μνημεία τουρκικής αρχιτεκτονικής που σώζονται σήμερα στη Θεσσαλονίκη είναι τρία τζαμιά, τέσσερα λουτρά και ένα μπεζεστένι.

Χαμζά Μπέη Τζαμί (Δ 10).

Βρίσκεται στη διασταύρωση της οδού Βενιζέλου με την Εγνατία και στέγαζε μέχρι τελευταία τον κινηματογράφο “Αλκαζάρ”. Χτίστηκε το 1467-8, ενώ σε μεταγενέστερες εποχές δέχτηκε επεκτάσεις και επισκευές.

139

Τα μνημεία

Αλατζά Ιμαρέτ τζαμί (Δ 12).

140

Βρίσκεται στο τετράγωνο των οδών Κασσάνδρου, Σοφοκλέους, Γαλιλαίου και Αγίου Νικολάου. Χτίστηκε το 1484 και σήμερα χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκθέσεις. Ανήκει στην κατηγορία των οθωμανικών τεμενών, που κάλυπταν και άλλες ανάγκες, όπως σίτιση, διαμονή, συναντήσεις μοναστικών ταγμάτων κλπ. Το κτίριο περιλαμβάνει τον μεγάλο χώρο της προσευχής με μιχράμπ, χώρους για μαγείρεμα και παραμονή των απόρων. Το Αλατζά Ιμαρέτ κτίστηκε από το γιο του Ιμπραήμ τον Ινέγκολου Ισαάκ πασά το Φεβρουάριο του 1484, όπως βεβαιώνει η κτητορική επιγραφή πάνω από την είσοδό του. Ονομάστηκε Αλατζά Ιμαρέτ τζαμί (πολύχρωμο πτωχοκομείο) τόσο από τις πολύχρωμες πέτρες σε σχήμα ρόμβου με τις οποίες ήταν διακοσμημένος ο μιναρές του, όσο και εξαιτίας του πτωχοκομείου (Ιμαρέτ) που λειτουργούσε δίπλα στο τζαμί. Αξίζει να σημειωθεί ότι σπάνια απαντάται στην οθωμανική αρχιτεκτονική μιναρές διακοσμημένος με τέτοιο τρόπο. Μια εξαίρεση είναι το Celebi Sinan Bey Camil στη Βέροια (1490) και το Camil του Kadi-Asker στην Κωνσταντινούπολη. Εκτός από το πτωχοκομείο, το Αλατζά Ιμαρέτ τζαμί είχε στον περίβολό του δύο νεκροταφεία και το οικόπεδο ενός κατεστραμμένου σχολείου. Μια ανοικτή στοά που στηρίζεται σε έξι λεπτούς μαρ-

μάρινους κίονες και καλύπτεται από πέντε σφαιρικούς θόλους διαμορφώνει την είσοδο. Η τοιχοποιία του μνημείου μιμείται βυζαντινούς τρόπους. Χαρακτηριστικά βυζαντινότροπα είναι και τα οδοντωτά γείσα στη βάση της στέγης. Οι τρούλοι του μνημείου ήταν αρχικά καλυμμένοι με μολύβι. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η γλυπτική και ζωγραφική διακόσμηση του Αλατζά Ιμαρέτ. Τα ανάγλυφα με τους σταλακτίτες που διακοσμούν τα τόξα, καθώς και την κεντρική είσοδο, το πλούσια στολισμένο μιχράμπ, τα ζεστά χρώματα και τα διακοσμητικά και φυτικά μοτίβα σε αρμονικό σύνολο, εντυπωσιάζουν αμέσως. Αξίζει να σημειωθεί ότι επισκευές στο μνημείο έγιναν το 1819 και πρόσφατα.

Γενί Τζαμί (Δ 14).

Βρίσκεται στην περιοχή της Αγίας Τριάδας στην οδό Αρχαιολογικού Μουσείου. Χτίστηκε το 1901-2 και σήμερα χρησιμοποιείται από το Δήμο για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Εκεί στεγαζόταν παλαιότερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσ/νίκης.

Μπέη Χαμάμ (Δ 10,11).

Διπλό Λουτρό που λειτουργούσε έως το 1968, γνωστό ως “Παράδεισος”. Βρίσκεται στη διασταύρωση της οδού Αριστοτέλους με την Εγνατία. Χτίστηκε με εντολή του σουλτάνου Μουράτ Β΄το 1444.

Πασά Χαμάμ (Δ 13)

Γιαχουντί Χαμάμ (Δ 3).

Τουρκικά λουτρά που χρησιμοποιούνται σήμερα ως “Ανθοπωλεία”. Βρίσκονται μεταξύ των οδών Κομνηνών, Βασ. Ηρακλείου και Φραγκίνη. Χτίστηκαν το πρώτο μισό του 16ου αιώνα.

Γενί Χαμάμ (Δ 12).

Λουτρά που βρίσκονται λίγο ψηλότερα από τον Άγιο Δημήτριο, στη γωνία των οδών Κασσάνδρου και Αγ. Νικολάου. Χτίστηκαν τον 16ο αιώνα. Τα τελευταία χρόνια στεγαζόταν σ’ αυτά ο κινηματογράφος “Αίγλη” και σήμερα το ψυχαγωγικό κέντρο “Αίγλη”.

Μπεζεστένι (Δ 10).

Στη διασταύρωση της οδού Βενιζέλου με την Εγνατία. Χρησίμευε, όπως και σήμερα, ως αγορά. Η κλειστή αυτή αγορά της πόλης χτίστηκε από τον Βαγιαζίτ Β΄, στα τέλη του 15ου αιώνα και αποτέλεσε, για πολλά χρόνια, το κέντρο εμπορίου της Θεσσαλονίκης. Το Μπεζεστένι χτίστηκε για να προστατεύονται σ’ αυτό τα πιο πολύτιμα εμπορεύματα, όπως ήταν τα λεπτοΰφαντα υφάσματα και τα χρυσά αντικείμενα. Γι’ αυτό εξάλλου

πήρε και την ονομασία Μπεζεστένι, που σημαίνει Αγορά υφασμάτων. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η αγορά αυτή, μέχρι τις μέρες μας έχει διατηρήσει το χαρακτήρα της. Το Μπεζεστένι είναι κτίσμα με ορθογώνια κάτοψη. Καλύπτεται με έξι τρούλους επενδεδυμένους με μολύβι. Έχει τέσσερις εισόδους, μία σε κάθε δρόμο που το περιβάλλει. Μετά τους σεισμούς του 1978, πραγματοποιήθηκε από την αρχαιολογική υπηρεσία στατική έρευνα στο κτίριο και στη συνέχεια έγιναν στερεωτικές εργασίες, κυρίως στην ανωδομή (στέγη, τρούλοι) και τον εσωτερικό του χώρο.

Τα μνημεία

Διπλό Λουτρό που λειτουργούσε έως το 1981, γνωστό ως “Φοίνιξ”. Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Πηνειού, Κάλβου και Π. Καρατζά (Άγ. Απόστολοι), λίγο πιο πάνω από την πλατεία Δημοκρατίας. Χτίστηκε τη δεκαετία 1520-1530.

Σιντριβάνι (Δ 10).

Στη σημερινή πλατεία Σιντριβανίου βρισκόταν άλλοτε ένα τουρκικό σιντριβάνι, όπου ξεδιψούσαν οι περαστικοί και τα ζώα. Χτίστηκε το 1866 από το σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ, για να απαλύνει την άσχημη εντύπωση που έδωσε στους Θεσσαλονικείς με το γκρέμισμα των βυζαντινών τειχών που “κατέβαιναν” από εκεί προς το Λευκό Πύργο. Κατεδαφίστηκε το 1932 για να κατασκευαστεί εκεί ο συγκοινωνιακός κόμβος της πλατείας και αναστηλώθηκε το 1977.

141

Τα μνημεία

Νεοκλασικά κτίσματα Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, στην ανατολική Θεσσαλονίκη (περιοχή “Εξοχών”) άρχισαν να χτίζονται ωραιότατες βίλες από τους πλούσιους Θεσσαλονικείς. Είχαν νεοκλασικό στιλ και έδωσαν μια νέα φυσιογνωμία στην πόλη, μαζί με τα άλλα νεοκλασικά κτίρια που είχαν χτιστεί στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Όμως εκείνα τα κτίρια δεν έζησαν για πολύ. Από τα νεοκλασικά του κέντρου τα περισσότερα καταστράφηκαν με την πυρκαγιά του 1917, ενώ από τις βίλες των “Εξοχών” οι περισσότερες γκρεμίστηκαν μετά τον πόλεμο από τους εργολάβους για να γίνουν μεγάλες πολυκατοικίες. Από τα λίγα νεοκλασικά κτίρια που σώθηκαν αναφέρουμε τα παρακάτω, που έχουν κριθεί τώρα “διατηρητέα”:

στημάτων, γραφείων και αποθηκών μεταξύ των οδών Βενιζέλου-Βασ. Ηρακλείου-Ίωνος Δραγούμη-Ερμού. Χτίστηκε ανάμεσα στα χρόνια 18671881 πιθανώς από τόν Ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli. Ένα τμήμα του, που κάηκε, ξαναχτίστηκε.

Οθωμανική Τράπεζα (Δ 9)

(Κρατικό Ωδείο) (Στη διασταύρωση των οδών Φράγκων και Λέοντος Σοφού). Χτίστηκε το 1903 με σχέδια των μηχανικών Barouh και Amar στη θέση άλλου κτίσματος που καταστράφηκε από δολιοφθορά των Βουλγάρων τον Απρίλιο του 1903. Ανήκε στον Τζεκ Άμποτ, και εδώ φιλοξενήθηκε ο Τούρκος σουλτάνος Αβδούλ Μετζήτ Α~ (Abdόlmecit A~) το 1858, που επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη. Αργότερα στεγάστηκε εκεί η Οθωμανική Αυτοκρατορική Τράπεζα (παράρτημα Θεσσαλονίκης) και σήμερα το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης.

Παλιό Ταχυδρομείο (Δ 8)

Τελωνείο (Δ 9)

Βρίσκεται στο χερσαίο χώρο του Λιμένα Θεσσαλονίκης και κτίστηκε το 1910 με σχέδια του μηχανικού Ελί Μοδιάνο. Οι όψεις του έχουν νεοαναγεννησιακή μορφολογία.

Στοά Σαούλ (Δ 8)

Συγκρότημα εμπορικών κατα142

(στοά Πελοσώφ, Τσιμισκή 22) Χτίστηκε το 1924 με σχέδια του αρχιτέκτονα Ξεν. Παιονίδη ως εμπορική στοά, και αργότερα στέγασε το Ταχυδρομείο της πόλης ως το 1978. Χαρακτηριστικό του η κεντρική αυλή, που στεγάζεται με υαλωτή μεταλλική στέγη.

Διοικητήριο (Δ 11)

(Γ.Γ. Μακεδονίας-Θράκης) Βρίσκεται στην πλατεία Διοικη-

Αποθήκης (Ντεπό) (μεταξύ των οδών Πλούτωνος-Βασ. ΌλγαςΚυδωνιών). Κατασκευάστηκε πριν το 1888 με σχέδια του Vitaliano Poselli και χρησιμο-

Τα μνημεία

τηρίου μεταξύ των οδών Αγίου Δημητρίου-Φιλ. Δραγούμη-Κασσάνδρου- Προξένων και χρησιμοποιείται σήμερα ως έδρα του Υπουργείου Μακεδονίας-Θράκης. Η ανέγερσή του άρχισε το 1891 με σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli. Στο κτίριο αυτό υπογράφηκε από τον Τούρκο στρατηγό Χασάν Ταξίν πασά η παράδοση της Θεσσαλονίκης στον Ελληνικό στρατό στις 26 Οκτωβρίου 1912. Το 1955 έγινε στο κτίριο προσθήκη ενός ορόφου.

ποιήθηκε για κατοικία του έκπτωτου Τούρκου σουλτάνου Αβδούλ Χαμήτ Β' το 1909. Το 1926 στέγασε για λίγο το νεοσύστατο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το 1929 προστέθηκαν στο κτίριο δύο νέες πτέρυγες. Αργότερα στέγασε το 424 Στρατιωτικό Νοσοκομείο και σήμερα στεγάζονται εκεί οι Υπηρεσίες της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

Γ΄ Σώμα Στρατού (Δ 6)

Βρίσκεται επί της Λεωφόρου Στρατού μεταξύ των οδών Λεωφόρου Στρατού - Γ~ Σεπτεμβρίου - Γρ. Λαμπράκη - Καυταντζόγλου. Χτίστηκε γύρω στα 19001901 με σχέδια του Vitaliano Poselli. Στο κτίριο, αυτό μετά την επικράτηση του Κινήματος της “Εθνικής Άμυνας” (Αύγουστος 1916), στεγάστηκαν τα γραφεία της Προσωρινής Κυβέρνησης Βενιζέλου ως τον Ιούνιο του 1917, οπότε μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Σήμερα στεγάζεται εκεί το Στρατηγείο του Γ' Σώματος Στρατού και το Νατοϊκό Στρατηγείο.

Έπαυλη Αλατίνι (Δ 14)

Βρίσκεται στην περιοχή της

Νεοκλασικό Μαρτίου (Δ 14)

(Δημοτική Πινακοθήκη) Βρίσκεται στη γωνία των οδών Λεωφόρου Βασ. Όλγας και 25ης Μαρτίου. Χτίστηκε το 1905 με σχέδια του Ξεν. Παιονίδη και προοριζόταν για κατοικία του Τούρκου μεράρχου Σεϊφουλάχ πασά. Σήμερα ανήκει στο Δήμο Θεσσαλονίκης και στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη.

143

Τα μνημεία

Παλιό Κυβερνείο (Δ 14)

(Λαογραφικό Μουσείο) Βρίσκεται μεταξύ των οδών Λεωφ. Βασ. Όλγας-Φιλίππου Νίκογλου-Λεωφ. Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κτίστηκε περίπου το 1906 από τον Γιακό Μοδιάνο με σχέδια του Ελί Μοδιάνο και προοριζόταν για κατοικία. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το αγόρασε ο Δήμος Θεσσαλονίκης για να φιλοξενείται εκεί ο βασιλιάς, όταν επισκεπτόταν την πόλη. Αργότερα στεγάστηκε διαδοχικά η Στρατιωτική Ιατρική Σχολή, η Ιερατική Σχολή, και από το 1970 το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας.

Οικία Καπαντζή (Δ 14)

Βρίσκεται στη Λεωφ. Βασ. Όλγας 105. Χτίστηκε μετά το 1900 από τους Γιουσούφ και Αχμέτ Καπατζή με σχέδια του Pierro Arrigoni. Χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, ως Σταθμός Α~ Βοηθειών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και ως Γραφεία του ΝΑΤΟ. Το κτίριο αποτελεί τυπικό παράδειγμα εξοχικής κατοικίας “Βιενέζικου τύπου”. Σήμερα στεγάζονται εδώ οι Υπηρεσίες του “Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας”.

144

Βίλα Μπιάνκα (Δ 14)

(Casa Bianca, Villa Vlanche ή Βίλλα Fernandez): Βρίσκεται μεταξύ των οδών Λεωφ. Βασ. Όλγας και Θεμ. Σοφούλη στην περιοχή “Ντεπό” της Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Χτίστηκε το 1912 από την οικογένεια Φερναντέζ-Ντιάζ με σχέδια του Pierro Arrigoni και συνδέθηκε με το ρομαντικό ειδύλλιο της κόρης των Φερναντέζ Αλίνης και του ανθυπολοχαγού Σπύρου Αλιμπέρτη. Το κτίριο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα πυργοειδούς αρχιτεκτονικής με εκλεκτικιστικά, κλασικιστικά και αναγεννησιακά στοιχεία και πνεύμα Art Nouveau. Αγοράστηκε από το Δήμο Θεσσαλονίκης, αναστηλώθηκε και χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Παπάφειο Ορφανοτροφείο (Δ 16) Βρίσκεται μεταξύ των

οδών Παπάφη-Κατσιμίδη-Γρ. Λαμπράκη-Σερρών. Χτίστηκε ανάμεσα στα χρόνια 18941904 με έξοδα του Θεσσαλονικέα ευεργέτη Ιωάννη Παπάφη και με σχέδια του Ξεν. Παι-

Μονή Λαζαριστών (Δ 18)

Βρίσκεται στο Δήμο Σταυρούπολης (ΒΔ Θεσσαλονίκη) μεταξύ των οδών Κολοκοτρώνη-Θράκης-Ακριτών-Διονυσίου Σολωμού στη Σταυρούπολη. Το ιεροσπουδαστήριο των Λαζαριστών σηματοδοτεί με την παρουσία του την περιοχή εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα καταδεικνύοντας την έντονη ευρωπαϊκή παράδοση αυτής της πόλης. Το Τάγμα των Λαζαριστών δημιουργήθηκε κατά το 17ο αιώνα. Στην Ελλάδα οι Λαζαριστές φτάνουν το 1782 στη Σμύρνη και το 1873 στην Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη. Στην πόλη μας οι Λαζαριστές μοναχοί αντικατέστησαν τους Ιησουίτες μοναχούς. Απέναντι από τη μονή των Καλογραιών κτίστηκε το 1886 σε σχέδια του αρχιτέκτονα μοναχού Auber, το “Σεμινάριο” ή ιεροσπουδαστήριο των μοναχών του τάγματος των Λαζαριστών, που περιλάμβανε επίσης οικοτροφείο και σχολείο. Στους

βαλκανικούς πολέμους το κτίριο χρησιμοποιείται ως νοσοκομείο και στρατηγείο του γαλλικού στρατού. Στη Μικρασιατική Καταστροφή ως κέντρο για την προσωρινή διαμονή καθολικών προσφύγων. Στην κατοχή ως κέντρο του γερμανικού στρατού. Στον Εμφύλιο ως κέντρο των ΤΕΑ και μετά από αυτόν ως χώρος στέγασης ανταρτόπληκτων και απόρων. Μετά τους σεισμούς του 1978 χαρακτηρίζεται ετοιμόρροπο και εκκενώνεται με συνέπεια την καταστροφή των επιμέρους στοιχείων της (κουφώματα στέγης και υλικά), που κλάπηκαν από άγνωστους. Το κτίριο, μοναδικό στο είδος του, καλύπτει μια έκταση 1.429 τ. μ. και βρίσκεται σε οικόπεδο επιφανείας 9.884 τ.μ., που ανήκει στο νομαρχιακό ταμείο. Η ωφέλιμή του επιφάνεια είναι 3.400 τ.μ. Το κτίριο έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο και προορίζεται ως πολιτιστικό κέντρο της δυτικής Θεσσαλονίκης από το Δήμο Σταυρούπολης. Η μονή Λαζαριστών εντάχθηκε στα εφτά μεγάλα έργα υποδομής του πενταετούς προγράμματος για την Π.Π. Σύμφωνα με τη μελέτη, στο συγκρότημα θα συγκεντρωθούν οι λειτουργικές ενότητες βιβλιοθήκης, εικαστικών χώρων, αίθουσας πολλαπλών χρήσεων, εργαστηρίων εικαστικών τεχνών, διοίκησης του πολιτιστικού κέντρου και του θεάτρου, καθώς και το στέκι νεολαίας.

Τα μνημεία

ονίδη. Προοριζόταν για Ορφανοτροφείο Αρρένων και Τεχνική Σχολή. Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε κατά την απελευθέρωση της πόλης ως Στρατιωτικό νοσοκομείο, και στη συνέχεια για τη στέγαση στρατιωτικών μονάδων, ως έδρα του Αγγλικού Στρατηγείου Ανατολής, ως Δημοτικό Νοσοκομείο κλπ. Το “Παπάφειο” αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κτίσματος με κλασικιστικά στοιχεία και στιλ “δημοσίου κτιρίου”.

145

Τα μνημεία

Τράπεζα Θεσσαλονίκης (Δ9) (στοά Μαλακοπή). Βρί-

σκεται στην πλατεία Χρηματιστηρίου, μεταξύ των οδών Βηλαρά-Βαλαωρίτου και Συγγρού. Χτίστηκε στα χρόνια 19061907, με σχέδια του αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli για να στεγάσει την Τράπεζα Θεσσαλονίκης των αδελφών Αλλατίνι.

Μέγαρο ΧΑΝΘ (Δ6)

Το Μέγαρο ΧΑΝΘ βρίσκεται στην ομώνυμη πλατεία, ανάμεσα στο Λευκό Πύργο, στο Κρατικό Θέατρο και στην XELEXPO. Χτίστηκε το 1924 με σχέδια του αρχιτέκτονα Μ. Δελλαδέτσιμα και συνδυάζονται εκλεκτικιστικά στοιχεία με νεοβυζαντινά μορφολογικά πρότυπα.

Το κόκκινο σπίτι ( αρχικά μέγαρο Λόγγου) βρίσκεται στην πλατεία Αγίας Σοφίας ΝΔ του ομώνυμου ναού. Χτίστηκε το 1926 από τον αρχιτέκτονα Τζενάρι και αποτελεί ένα πολύ αξιόλογο κτίσμα της εποχής, χάρη στην πυργοειδή μορφή του, στη χρήση εμφανούς πλινθοδομής στις όψεις του και στα περίτεχνα «σαχνισιά» (προεξοχές) και εξώστες.

Παλιά Φιλοσοφική Σχολή (Δ7)

Το ξενοδοχείο «Βιέννη» βρίσκεται επί της οδού Εγνατία 2-4. Χτίστηκε το 1925 με σχέδια του αρχιτέκτονα Γ. Καμπανέλλου. Χαρατκτηρίζεται από εκλεκτικιστικές και νεοκλασικές τάσεις και αρχές. Ήδη αναπαλαιώνεται.

Το κτίριο της Παλιάς Φιλοσοφικής Σχολής βρίσκεται στο χώρο της Πανεπιστημιούπολης στην οδό Εθνικής Αμύνης. Χτίστηκε το 1877 με σχέδια του Vitaliano Poselli, για να στεγάσει την Τουρκική Δημόσια Προπαρασκευαστική Σχολή (Ιδαδιέ). Το 1912 χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό νοσοκομείο του ελληνικού στρτού και το 1927 μεταφέρθηκε εδώ το νεοϊδρυμένο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Σήμερα στεγάζεται σ’ αυτό ένα μέρος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου.

Παλιό Ταχυδρομείο (Δ8)

Κλινική Νεδέλκου (Δ10)

Ξενοδοχείο «Βιέννη» (Δ10)

Το Παλιό Ταχυδρομείο (στοά Πελοσώφ) βρίσκεται επί της οδού Τσιμισκή 22. Χτίστηκε το 1924 με σχέδια του αρχιτέκτονα Ξεν. Παιονίδη ως εμπορική στοά, και αργότερα στέγασε το Ταχυδρομείο της πόλης ως το 1978. Χαρακτηριστικό του η κεντρική αυλή, που στεγάζεται με υαλωτή μεταλλική στέγη.

146

Το κόκκινο σπίτι (Δ4)

Το κτίριο όπου στεγάζονταν η Κλινική Νεδέλκου στην οδό Εγνατία 109, χτίστηκε το 1909 και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα εκλεκτισμού, όπου συνυπάρχουν στοιχεία επηρεασμένα από νεοκλασικισμό, αναγέννηση, μπαρόκ και Art Nouveau. Σήμερα στεγάζεται η Αγιορείτικη εστία με εκθέματα και κειμήλια από το Άγιο Όρος.

Το ιστορικό εμπορικό κέντρο

Το ιστορικό εμπορικό κέντρο Ολόκληρο σχεδόν το φάσμα της ιστορίας της Θεσσαλονίκης καλύπτουν τα τμήματα των παλιών εμπορικών αγορών που διασώθηκαν ανάμεσα στους τεράστιους όγκους των πολυκατοικιών. Πρόκειται για τις περιοχές των Λαδάδικων, του Αγίου Μηνά, των Λουλουδάδικων, της πλατείας Χρηματιστηρίου, του Μπεζεστενίου, της αγοράς ΒλάληΒατικιώτη και του Μπιτ Παζάρ. Αυτές οι περιοχές ήταν πολιτισμικοί πυρήνες με διαφορετικά μεταξύ τους χαρακτηριστικά· κτίρια διαφορετικών ρυθμών (μουσουλμανικά, νεοκλασσικά, νεοαναγεννησιακά, αρτ νουβό), μνημεία διαφορετικών δοξασιών, με ήθη και έθιμα των διάφορων πολυεθνικών κοινωνικών ομάδων της πόλης.

Η συνοικία του Αγίου Μηνά Δ8 Η συνοικία του Αγίου Μηνά, όπου βρίσκεται και ο ομώνυμος ναός, υπήρχε ήδη από τον 15ο αιώνα και παρέμεινε πάντα χριστιανική. Η συνοικία αποτελούσε ένα τεράστιο οικοδομικό τετράγωνο, που έφτανε μέχρι την πύλη της παραλίας και μετά τη διάνοιξη της Ίωνος Δραγούμη σύμφωνα με το σχέδιο του Εμπράρ, η 148

περιοχή απέκτησε τη σημερινή της μορφή. Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η μακραίωνη συνύπαρξη του Ι. Ναού με εμπορικές χρήσεις, αφού ο εμπορικός χαρακτήρας της ζώνης διατηρήθηκε αναλλοίωτος μέχρι σήμερα. Εκτός από το οικοδομικό τετράγωνο, όπου βρίσκεται ο ναός και η στοά του, υπάρχουν κι άλλα οικοδομικά τετράγωνα, μέχρι την περιοχή του Μπεζεστενίου, αξιόλογα κτίσματα (στοά Σαούλ, Μέγαρο Φλωρεντίν, Μέγαρο Ναχμία κ.ά.), τόσο από αρχιτεκτονική, όσο και από ιστορική άποψη.

Η πλατεία Χρηματιστηρίου, ο Φραγκομαχαλάς Δ9 Η πλατεία Χρηματιστηρίου περιλαμβάνει την ευρύτερη περιοχή που περικλείεται από τις οδούς Βαλαωρίτου - Βηλαρά Ερμού - Ί. Δραγούμη. Η περιοχή του Χρηματιστηρίου αποτελεί τμήμα της παλιάς εβραϊκής συνοικίας Μάλτα, που ήδη από τα μέσα του 16ου αιώνα εκτείνεται ανάμεσα στην οδό Εγνατία και την «Ιστιρά» (αγορά). Στην ίδια ζώνη, όταν η πόλη αναπτύσσεται εμπορικά, εγκαθίστανται πολλοί ξένοι και έτσι από τον 18ο αιώνα παίρνει το όνομα Φραγκομαχαλάς. Κομβικό σημείο ήταν η καθολική εκκλησία και βασικός άξονας η οδός Φράγκων με τις κα-

Σήμερα, σημείο αναφοράς αποτελεί το οικοδομικό τετράγωνο στα νότια του οποίου διαμορφώνεται η πλατεία του Χρηματιστηρίου. Διακρίνεται για το σύνθετο και πυκνό πολεοδομικό ιστό του και περιλαμβάνει δύο σημαντικά κτίρια, τη Βίλα Αλλατίνι και την Τράπεζα Θεσσαλονίκης. Το 1853 ο Μωύς Αλλατίνι κτίζει τη Βίλα και μετά την εγκατάσταση της οικογένειας στην περιοχή Εξοχών το 1907,

στη θέση του κήπου κτίζεται η Τράπεζα (Χρηματιστήριο). Το οικοδομικό τετράγωνο παλαιότερα έφθανε μέχρι την Οθωμανική Τράπεζα και την καθολική εκκλησία. Στα κτίρια της περιοχής βρίσκουμε πλούσια μορφολογικά στοιχεία απο όλα τα ρεύματα της αρχιτεκτονικής και χρήση νέων υλικών, όπως τα μεταλλικά στέγαστρα και τις υαλωτές στέγες στις στοές και τις διόδους. Εκτός από τα προϋφιστάμενα του 1917 κτίρια, τα υπόλοιπα ανήκουν στα μέσα της δεκαετίας του ’20, οπότε είχε δραστηριοποιηθεί στην περιοχή πλήθος γνωστών αρχιτεκτόνων.

Το ιστορικό εμπορικό κέντρο

τοικίες πλούσιων Εβραίων και την Οθωμανική Τράπεζα. Στα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι το μεσοπόλεμο, στην περιοχή αναπτύσσονται οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις και γίνεται το επιχειρηματικό κέντρο της πόλης.

149

Το ιστορικό εμπορικό κέντρο

Οι αγορές Βλάλη (καπάνι)-Βατικιώτη Δ3 Οι δύο αγορές τροφίμων, η Βλάλη που περικλείεται από τους δρόμους Εγνατίας, Βενιζέλου, Ερμού και Αριστοτέλους, και η Βατικιώτη που περικλείεται από τους δρόμους Εγνατίας, Καρόλου Ντηλ, Ερμού και Αριστοτέλους, αποτελούνται από ισόγεια και διώροφα κτίρια, αλλά είναι απομονωμένες μεταξύ τους από πολυώροφες πολυκατοικίες και χωρίζονται από την οδό Αριστοτέλους. Η αγορά Βλάλη (Καπάνι) αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς της εμπορικής ζωής της Θεσσαλονίκης και αναπόσπαστο τμήμα της για πολλές δεκαετίες. Στην αγορά Βατικιώτη τα περισσότερα κτίρια έχουν αναπλασθεί και λειτουργούν σαν ταβέρνες, ουζερί και καφέ, κυρίως στην πλατεία Άθωνος.

Τα Λαδάδικα Δ9 Το 1985, η περιοχή των Λαδάδικων κηρύχθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού ιστορικός τόπος. Περικλείεται από τις οδικές αρτηρίες Ι. Δραγούμη, Σαλαμίνος και Κουντουριώτη και διασώζονται σ’ αυτήν αρκετά κτίσματα της πρώτης περιόδου ανοικοδόμησης της πόλης, καθώς και ενδιαφέροντα δείγματα του πολεοδομικού ιστού και της εμπορικής ακμής της Θεσ150

σαλονίκης. Τα Λαδάδικα αντιστοιχούν στην παλιά Αιγυπτιακή Αγορά, τη μόνη εμπορική περιοχή της πόλης εκτός των τειχών. Ήταν τμήμα ευρύτερης περιοχής που επί τουρκοκρατίας ονομαζόταν Ιστιρά, δηλαδή Αγορά. Στη ζώνη αυτή, το χονδρεμπόριο αναπτύσσεται ήδη από τον 17ο αιώνα και ακολουθεί το ρυθμό εμπορικής ανάπτυξης της πόλης μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Ο πολεοδομικός ιστός της περιοχής διατηρεί παλαιότερες χαράξεις, αλλά μετά τα μέσα του 19ου αιώνα γίνονται σημαντικές παρεμβάσεις, ιδιαίτερα μετά το γκρέμισμα των παραλιακών τειχών στο 1866 και την κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου. Αρχίζει η εγκατάσταση μεγάλων εμπορικών και ναυτιλιακών εταιρειών, καθώς και κρατικών μονοπωλίων, ενώ με την κατασκευή του νέου λιμανιού συγκεντρώνεται εδώ το εμπόριο λαδιού, σιτηρών, αποικιακών. Παρατηρείται έντονη ανοικοδόμηση με αρχιτεκτονική εμπνευσμένη από τα δυτικά πρότυπα. Η διάνοιξη της οδού Τσιμισκή απέκοψε τα Λαδάδικα από τη φυσική συνέχειά τους στα βόρεια, το Φραγκομαχαλά, ενώ η διάνοιξη της οδού Μητροπόλεως κατέστρεψε την πλατεία Μοριχόβου, καρδιά της περιοχής. Σήμερα, η περιοχή με τις συνεχείς αναπλάσεις και χρήσεις των κτιρίων ως εστιατόρια, κα-

Το Λιμάνι Δ9 Το αρχαίο λιµάνι, ήταν έργο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η δηµιουργία του σηµερινού µεγάλου λιµανιού άρχισε στο τέλος του 19ου αιώνα (1896). Επιβλητικό κτίριο δεσπόζει στο λιµάνι, ο Επιβατικός Σταθµός, «Μακεδονία», χτίστηκε στα 1910 και είναι έργο του αρχιτέκτονα Ελί Μοδιάνο. Σε παρακείµενες αποθήκες, που αναστηλώθηκαν στεγάζονται το Μουσείο Κινηµατογράφου, χώροι οργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων κ.ά

Μπιτ Παζάρ Δ3 Στην καρδιά της πόλης, στην περιοχή Μπιτ Παζάρ ανάμεσα στις οδούς Τοσίτσα, Γκαρμπολά και Ολύμπου λειτουργούν από το 1928 παλαιοπωλεία. Πρόκειται για τη μοναδική αγορά παλαιοπωλείων στην πόλη. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή το 1923, ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Το δημόσιο παραχώρησε στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Προσφύγων Θεσσαλονίκης τα οικόπεδα στην περιοχή της οδού Τοσίτσα και κατασκευάστηκαν διώροφα κτίρια. Στους ορόφους στεγάστηκαν οι οικογένειες, ενώ στα ισόγεια λειτουργούσαν καταστήματα. Τα κτίρια αυτά εγκαινιάστηκαν από τον

Ελευθέριο Βενιζέλο το 1928. Χαρακτηριστική είναι η περίκλειστη πλατεία της περιοχής με τις έξι στοές. Από τα παλαιά ρούχα που πωλούνταν και τα οποία ήταν γεμάτα ψείρες (μπιτ στην τουρκική γλώσσα), καθιερώθηκε το όνομα της αγοράς Μπιτ Παζάρ, «Αγορά της ψείρας». Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, αρκετά από αυτά τα καταστήματα έχουν ανακαινισθεί και έχουν γίνει ταβέρνες, ουζερί και καφετέριες.

Τα Λουλουδάδικα Δ3

Το ιστορικό εμπορικό κέντρο

φέ μπαρ και ουζερί είναι πόλος ψυχαγωγικής έλξης.

Το μνημείο όπου σήμερα στεγάζονται τα Λουλουδάδικα, στη συμβολή των οδών Β. Ηρακλείου και Κομνηνών, είναι γνωστό στην ιστορία της πόλης σαν «λουτρά της αγοράς» (Pazar Hamami) ή «λουτρό των Εβραίων» (Jiahoudi Hamami). Το λουτρό από την αρχιτεκτονική και τη διακοσμητική του –δεν υπάρχουν αξιόπιστες μαρτυρίες– τοποθετείται στον 16ο αιώνα και φαίνεται ότι ανακαινίσθηκε πολλές φορές. Με την εφαρμογή του σχεδίου του Εμπράρ, καταστράφηκαν σημαντικά στοιχεία της τοπογραφίας της περιοχής. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο σύγχρονος τρόπος δόμησης και η ζήτηση για κτίρια γραφείων είχαν σαν αποτέλεσμα την απομόνωση του μνημείου από τον ιστό που το περιέβαλε παλαιότερα. Ωστόσο, τα ανθοπωλεία δίνουν ένα ιδιαίτερο χρώμα στην περιοχή.

151

Μουσεία

Μουσεία Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Μ. Ανδρόνικου 6, τηλ. 2310 830 538, www.amth.gr

Με την απελευθέρωση της πόλης το 1912, το πρώτο μουσείο φιλοξενείται στη σχολή Ιδαδιέ (παλαιό κτίριο Φιλοσοφικής σχολής). Το 1916 επισκευάζεται η εκκλησία της Αχειροποιήτου για να λειτουργήσει ως μουσείο, αλλά χρησιμοποιείται ως το 1922 μόνο ως χώρος φύλαξης των αρχαιοτήτων. Το 1925 ως αρχαιολογικό μουσείο λειτουργεί το Γενί Τζαμί. Το 1959 παραχωρείται το 12 στρεμμάτων οικόπεδο στην πλατεία ΧΑΝΘ, όπου οικοδομείται το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης, έργο του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού. Το μουσείο εγκαινιάσθηκε στις 27 Οκτωβρίου του 1962, όταν η πόλη γιόρταζε τα 50 χρόνια από την απελευθέρωσή της. Το 1980 εγκαινιάζεται η έκθεση «Μέγας Αλέξανδρος» στη νέα πτέρυγα, ένα καινούριο κτίριο σε σχέδια του αρχιτέκτονα Α. Βογιατζή, δίπλα στο υπάρ152

χον κτίριο. Με την έλευση του 21ου αιώνα, η αναγκαιότητα της ανακαίνισης του Μουσείου ωθεί στη ριζική μετασκευή του από τον αρχιτέκτονα Ν. Φυντικάκη. Το Σεπτέμβριο του 2006 εγκαινιάζεται το ανακαινισμένο, με έξι νέες θεματικές εκθέσεις, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, που με τα ευρήματα τα οποία εκτίθενται σ’ αυτές και με τις περιοδικές εκθέσεις, παρουσιάζει στον επισκέπτη μια διαχρονική εικόνα της πολιτισμικής εξέλιξης, όχι μόνο της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής, αλλά γενικότερα της Κεντρικής Μακεδονίας. Η γεωγραφική θέση της Μακεδονίας με το πλούσιο εδαφικό ανάγλυφο, την εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα και το μεσογειακό κλίμα αποτέλεσε τον ιδανικό τόπο που κατοικήθηκε από τους πρώιμους χρόνους. Στην αίθουσα της Προϊστορίας υπάρχουν τα εκμαγεία του κρανίου του μακεδονικού ουρανοπιθήκου από την κοιλάδα του Αξιού και του κρανίου από το σπήλαιο των Πετραλώνων, το

Eπιτύμβια στήλη από τη Νέα Καλλικράτεια, έργο παριανού εργαστηρίου (450 π.Χ.).

λωνα της Χαλκιδικής. Ακόμη παρουσιάζονται εκθέματα από οψιανό, μυκηναϊκά αγγεία και όπλα που βρέθηκαν σε διάφορες αρχαιολογικές θέσεις της Μακεδονίας. Σε άλλη εκθεσιακή ενότητα εκτίθενται ευρήματα της εποχής του Σιδήρου από τη Μένδη της Χαλκιδικής, την Τούμπα του Θερμαϊκού, την Τούμπα της Ασσήρου και την Τούμπα της Νέας Αγχιάλου, όπως και κτερίσματα από το νεκροταφείο της Νέας Φιλαδέλφειας και από νεκροταφεία που εντοπίστηκαν στις πλαγιές του Ολύμπου (Τρεις Ελιές στις Πέτρες, Γαβριά Καρίτσας κ.ά.). Στην ενότητα της Μακεδονίας των ιστορικών χρόνων, εκτίθενται ευρήματα της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής των Μακεδόνων από τον 6ο αιώνα π.Χ. ως τον 4ο αιώνα μ.Χ. Εκτίθενται επιγραφές που προσφέρουν στοιχεία για τον ιδιωτικό και δημόσιο βίο στην αρχαία Μακεδονία και αποκαλύπτουν ότι πόλεις της Μακεδονίας είχαν θεσμούς όμοιους με

Μουσεία

οποίο αποτελεί ένα μεταβατικό κρίκο από τον Homo erectus στον Homo sapiens. Επίσης, εκτίθεται μία σειρά εργαλείων παλαιολιθικής εποχής. Από τη νεολιθική εποχή ξεχωρίζει η πήλινη διακόσμηση από σπίτι στη Μεσημεριανή Τούμπα Τριλόφου. Μαγειρικά σκεύη και αποθηκευτικά αγγεία της εποχής του Χαλκού από την Άσσηρο και τον Καστανά Θεσσαλονίκης, δηλώνουν την αυτάρκεια του νοικοκυριού για τη φύλαξη και τη διατήρηση των αγαθών. Ανάλογα με τις εποχές αλλάζει και η διακόσμηση των σκευών και των αγγείων. Ανάμεσα στα εκθέματα υπάρχουν ειδώλια και περιδέραια που αντικατοπτρίζουν πτυχές της κοινωνικής ζωής των νεολιθικών κατοίκων της Μακεδονίας. Στην εποχή του Χαλκού χρονολογούνται μήτρες κατασκευής μεταλλικών αντικειμένων. Ξεχωρίζει ο θησαυρός των χάλκινων πελέκεων από τα Πετρά-

Ρωμαϊκό ψηφιδωτό από σπίτι της οδού Σωκράτους με κεντρικό θέμα την Αριάδνη και τον Διόνυσο (αρχές 3ου αι. μ.Χ).

153

Μουσεία Λεπτομέρεια από χρυσό βραχιόλι που βρέθηκε στο νεκροταφείο της αρχαίας Ευρωπού (αρχές 3ου αι. μ.Χ).

της υπόλοιπης Ελλάδας. Η οργάνωση του μακεδονικού στρατού παρουσιάζεται μέσα από πλούσια εκθέματα: χάλκινα κράνη, περικνημίδες, ξίφη, βέλη και δόρατα (σάρισες) ήταν τα όπλα των Μακεδόνων. Σε μακέτα της έκθεσης παρουσιάζεται πλοίο με πολιορκητικό πύργο, μία από τις καινοτομίες του Φιλίππου στην προσπάθειά του για τη δημιουργία μακεδονικού στόλου. Αρύβαλλοι για τη μεταφορά λαδιού και στλεγγίδες για τον καθαρισμό του δέρματος από τη σκόνη και τον ιδρώτα, καθώς και αγγεία ως έπαθλα αγώνων είναι τα εκθέματα από την αθλητική ζωή των μακεδόνων εφήβων. Για την αγροτική ζωή των κλασσικών ελληνιστικών αλλά και ρωμαϊκών χρόνων, γνωρίζουμε αρκετά από την ανασκαφή και τα ευρήματα αγροικιών. Δύο μακέτες αγροικιών, μία από την Ασπροβάλτα και μία από την περιοχή του Λαγκαδά, αναπα154

ριστούν τη χωροταξική τους οργάνωση. Αντικείμενα από εργαστήρια μεταλλοτεχνίας και κεραμοποιίας, όπως χάλκινα, ασημένια και χρυσά ελάσματα, σκεύη, κοσμήματα και μικροεξαρτήματα οικοσκευών, καθώς και πήλινα αντικείμενα (αγγεία, ειδώλια, κ.ά.) αναδεικνύουν τη δεξιότητα των τεχνιτών του 6ου και 5ου π.Χ. αιώνα. Άλλοι κλάδοι της μικροτεχνίας που αναπτύχθηκαν, είναι η υαλουργία και η ελεφαντουργία που δημιουργούν εξαιρετικής ομορφιάς οστέινα και γυάλινα αντικείμενα και εξαρτήματα. Στο χώρο του εμπορίου ανάμεσα στο 500 π.Χ. με 700 μ.Χ., κύριο ρόλο έχει ο τύπος πλοίου με 30 ή 50 κουπιά. Εξελιγμένη μορφή του αναπαρίσταται στη μακέτα του εμπορικού πλοίου της Κερύνειας. Αμφορείς, μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία, υφάσματα, πάπυροι, αρώματα, βαφές και άλλα αγαθά διακινούνται,

τή από το Καλαμωτό Θεσσαλονίκης με απεικόνιση γυναικείας μορφής. Έξοχες είναι και οι ανάγλυφες πλάκες του ταφικού μνημείου στη Λητή με την υπογραφή του Ευάνδρου. Αγάλματα, όπως αυτό του θεού Ασκληπιού από τους Άνω Αποστόλους Κιλκίς, το σύμπλεγμα Δήμητρας και κόρης, δηλώνουν τις λατρευτικές δοξασίες των Μακεδόνων. Για τα γράμματα και τις τέχνες στην ιστορική Μακεδονία, πηγές είναι τα διασωθέντα επιγράμματα και επιγραφές. Ιδιαίτερο εύρημα είναι η επιγραφή με μουσικό κείμενο από τα Βρασνά Θεσσαλονίκης. Στην ενότητα της γλυπτικής τέχνης περιλαμβάνεται η καταπληκτική στήλη κόρης με περιστέρι, από τη Νέα Καλλικράτεια Χαλκιδικής. Η επόμενη εκθεσιακή ενότητα του μουσείου είναι αφιερωμένη στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Μία πολύ σημαντική ενότητα εκθεμάτων είναι αυτή με τα ευρήματα από τους οικισμούς γύρω από το Θερμαϊκό κόλπο, πριν από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης το 315 π.Χ.

500 περίπου τάφοι αποκαλύφθηκαν στο αρχαϊκό και κλασσικό νεκροταφείο της Αγίας Παρασκευής με πλούσια ευρήματα, όπως και σε αυτό της Θέρμης. Εξαιρετικής ποιότητας αγγεία βρέθηκαν στον οικισμό στο Καραμπουρνάκι, καθώς και πλού-

ΤαΜουσεία μνημεία

ενώ νομίσματα, ζυγαριές και σταθμία δηλώνουν τον τρόπο συναλλαγής. Την εικόνα για την ιδιωτική ζωή, την αποκομίζουμε από παραστάσεις σε αγγεία, σε επιγραφές και σε ανάγλυφα, από μικρογραφίες επίπλων και ταφικά κτερίσματα. Πήλινα, χάλκινα, ασημένια και χρυσά σκεύη συμπληρώνουν την εικόνα του μακεδονικού νοικοκυριού. Εκθέματα ένδυσης και υπόδησης, καθώς και περίτεχνες κομμώσεις, όπως φαίνεται από ρωμαϊκό πορτρέτο του 2ου αιώνα μ.Χ., δηλώνουν πόσο πρόσεχαν την εμφάνισή τους οι Μακεδόνες. Ταφικές στήλες με επιγραφές, όπου αναφέρονται ονόματα, ηλικίες, επάγγελματα, συγγενικές σχέσεις και χρονολογίες θανάτου και ηλικιακές, δίνουν την ταυτότητα της μακεδονικής οικογένειας. Τα σημαντικότερα εκθέματα από αυτά είναι η μαρμάρινη πόρτα του μακεδονικού τάφου στην Αγία Παρασκευή, οι δύο μαρμάρινες κλίνες από τον τάφο της Ποτίδαιας. Από το νεκροταφείο της Σίνδου εκτίθενται: πήλινη σαρκοφάγος, τεφροδόχος αμφορέας και ταφικά κτερίσματα. Από τις ταφικές στήλες ξεχωρίζουν η αριστουργηματική ενεπίγραφη από την Άκανθο Χαλκιδικής με δύο ανδρικές μορφές, αυτή από το Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης με απεικόνιση νέου, η στήλη από τη Βεργίνα με απεικόνιση οικογένειας και αυ-

155

Μουσεία

Χρυσό στεφάνι μυρτιάς από κυβωτιόσχημο τάφο που βρέθηκε στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης (τέλη 4ου αι. π.Χ).

σια ευρήματα στα νεκροταφεία της περιοχής του στρατοπέδου Κόδρα. Επίσης, αποκαλύφθηκαν κτερίσματα και στον οικισμό της Τούμπας Θεσσαλονίκης. Στην εκθεσιακή ενότητα της Θεσσαλονίκης της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου, παρουσιάζεται ένα πανόραμα της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής της πόλης. Δείγματα πολυτέλειας των κατοικιών αυτής της περιόδου είναι τα ψηφιδωτά δάπεδα, όπως αυτό που απεικονίζεται ο γάμος του Διονύσου με την Αριάδνη. Από τις ανασκαφές στο χώρο της αγοράς βρέθηκαν και εκτίθενται: ένα άγαλμα της θεάς Αθηνάς, τρία αγάλματα Μουσών (Κλειώ, Ερατώ και Ευτέρπη) και ένα εικονιστικό άγαλμα της Μαρκίας Οτακιλίας Σεβήρας. Στο σύνολο των γλυπτών περιλαμβάνονται: ένα πορτρέτο του αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου, κεφαλή γυναικείας θεότητας, κεφαλή γενειοφόρου θεού, πορτρέτο του αυτοκράτορα Τίτου κ.ά. Από τους αυτοκρατορικούς 156

χρόνους σημαντικά ευρήματα είναι: το μικρό τόξο του Γαλερίου από τον προθάλαμο του οκταγώνου, επίκρανα με ανάγλυφες μορφές από το ανάκτορο του Γαλερίου, άγαλμα του Αυγούστου από ιερό αυτοκρατορικής λατρείας, καθώς και κεφαλές θεών, όπως της Ίσιδος και του Σαράπειδος από το Σαραπείο και αγάλματα των θεών Αθηνάς, Διόνυσου, Αφροδίτης, Ίσιδος κ.ά. Η έκθεση για το χρυσό των Μακεδόνων αποτελείται από ευρήματα που βρέθηκαν στα νεκροταφεία της Μακεδονίας, πολλά από τα οποία είναι πολύτιμα και εξαιρετικά υψηλής τέχνης, συγκροτώντας μία από τις πλουσιότερες στο είδος της συλλογές στον κόσμο. Πάνω από είκοσι χρυσά στεφάνια και διαδήματα, περιδέραια, σκουλαρίκια, μενταγιόν, βραχιόλια, περόνες κ.ά. κοσμούν την έκθεση και βέβαια ο μοναδικός κρατήρας του Δερβενίου, με το ιδιότυπο χρυσαφί χρώμα που οφείλεται στο κράμα του μπρούντζου με υψηλή περιεκτικότητα σε κασσίτερο.

Λεωφ. Στρατού 2, τηλ. 2313 306 400, www.mbp.gr Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού με περίπου 2.900 αντικείμενα, οργανωμένα σε εκθεσιακές ενότητες, παρουσιάζει πτυχές της τέχνης και του πολιτισμού του Βυζαντίου, από τον 3ο - 4ο μ.Χ. αιώνα έως την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) αλλά και τη συνέχεια αυτού του πολιτισμού στους χρόνους μετά την Άλωση έως το 19ο αιώνα. Τα εκθέματα προέρχονται κυρίως από το βορειοελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα από τη Θεσσαλονίκη, τη σημαντικότερη πόλη μετά την Κωνσταντινούπολη στο ευρωπαϊκό τμήμα της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Η παλαιοχριστιανική ή πρωτοβυζαντινή περίοδος (4ος-7ος αι.) αρχίζει με την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης από το Μ. Κωνσταντίνο το 330 και τη μεταφορά σε αυτή της έδρας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η υποστήριξη του χριστιανισμού από τον Μ. Κωνσταντίνο και η αναγνώρισή του από τον Μ. Θεοδόσιο ως επίσημη θρησκεία του κράτους δημιούργησαν την ανάγκη ενός νέου λατρευτικού χώρου. Στην έκθεση προσεγγίζεται η αρχιτεκτονική και ο διάκοσμος του παλαιοχριστιανικού ναού, κυρίαρχος τύπος του οποίου ήταν η βασιλική, ορθογώνιο κτίριο με κιονοστοιχίες και στεγασμένο με ξύλινη στέγη, μέσω της παρουσίασης μιας επιλογής γλυπτών αρχιτεκτονικών μελών, λειτουργικών σκευών, ψηφιδωτών και τοιχογραφιών, που προέρχονται στην πλειοψηφία τους από ναούς της Θεσ-

Μουσεία

Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού

Το κεντρικό περιστύλιο αίθριο του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού.

157

Μουσεία

Ασημένια λειψανοθήκη, έξοχο δείγμα παλαιοχριστιανικής αργυροπλαστικής, αποδίδεται σε εργαστήριο της πόλης (τέλη 4ου αι. μ.Χ).

σαλονίκης. Ο διάκοσμος των ναών στα μεγάλα αστικά κέντρα ήταν πλουσιότερος με μαρμάρινα δάπεδα και εντοίχια ψηφιδωτά και μαρμαροθετήματα, ενώ το δάπεδο των ναών στην επαρχία στρωνόταν κατά κανόνα με ψηφιδωτά και οι τοίχοι διακοσμούνταν με τοιχογραφίες. Ένα φύλλο του κώδικα, που «διαμελίστηκε» στα χρόνια των Σταυροφοριών, κρατήθηκε στο Σαμουρσακλί της Καππαδοκίας και μεταφέρθηκε στην Ελλάδα το 1922 από οικογένεια προσφύγων, από τους οποίους το αγόρασε η Αρχαιολογική Υπηρεσία το 1966. Οι λειψανοθήκες που περιείχαν κυρίως λείψανα μαρτύρων και αγίων κατασκευάζονταν από πολύτιμα υλικά (χρυσό, ασήμι, ελεφαντόδοντο) και τοποθετούνταν στην Αγία Τράπεζα ή κάτω από αυτή για τον καθαγιασμό των ναών. Στην έκθεση της μεσοβυζαντινής περιόδου (8ος-12ος αι.), όπου κυριαρχούν η εικονομαχία, ο μοναχισμός, ο εκχριστιανισμός των Σλάβων από τους 158

Θεσσαλονικείς αδελφούς, Κύριλλο και Μεθόδιο, παρουσιάζονται εκθέματα για την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική και τη γλυπτική του μεσοβυζαντινού ναού. Ακόμη εκτίθενται υπέροχα κεραμικά, μολυβδόβουλλα και νομίσματα. Στη διακόσμηση των μαρμάρινων θωρακίων της μεσοβυζαντινής εποχής, συνηθισμένο θέμα είναι οι παραστάσεις φανταστικών και πραγματικών ζώων, είτε σε ζευγάρια, το ένα απέναντι στο άλλο, είτε σε σκηνές όπου θηρία ή αρπακτικά πουλιά κατασπαράζουν άλλα ζώα. Μετά την εικονομαχία εμφανίζονται οι ανάγλυφες μαρμάρινες εικόνες αγίων, έργα ακριβά που κατασκευάζονται μόνο σε μεγάλες πόλεις, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Θεσσαλονίκη. Υπέροχα «κουτρούβια», φιαλίδια από πηλό ή μόλυβδο που χρησιμοποιούνταν από τους βυζαντινούς για να μεταφέρουν το μύρο που έπαιρναν από τους τόπους λατρείας, όπως ο άγιος Δημήτριος και η αγία Θεοδώρα στη Θεσσαλονίκη.

Η υστεροβυζαντινή περίοδος που ορίζεται από την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Λατίνους και την οριστική άλωσή της από τους Τούρκους το 1453, είναι για τη Θεσσαλονίκη εποχή μεγάλης καλλιτεχνικής δημιουργίας που επηρεάζει το Άγιον Όρος και τους γειτονικούς σλαβικούς λαούς. Στην έκθεση παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικά έργα της τέχνης της περιόδου, όπως ο γνωστός χρυσοκέντητος μεταξωτός «Επιτάφιος της Θεσσαλονίκης», λειτουργικό ύφασμα που χρησιμοποιείται στην ακολουθία της Μεγάλης Παρα-

Εντυπωσιακό χρυσό περικάρπιο, διακοσμημένο με σμάλτο.Τα θέματα της διακόσμησης, κατανεμημένα σε μικρούς τετραγωνικούς πίνακες είναι φυτά και πουλιά. Βρέθηκε σε τάφο του δυτικού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης.

σκευής. Η εικόνα του Χριστού ως «Σοφία του Θεού» από το ναό της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη. Γυάλινα αγγεία του 13ου-14ου αιώνα. Το μαρμάρινο ομφάλιο από το δάπεδο του ναού της Αγίας Σοφίας στην Τραπεζούντα μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1924 από τους Έλληνες πρόσφυγες.

Μουσεία

Πολύτιμα κοσμήματα αντανακλούν τη λάμψη και την πολυτέλεια των γυναικών της αυτοκρατορικής αυλής και της αριστοκρατίας.

Η έκθεση αφορά την περίοδο από την άλωση της Κωνσταντινούπολης μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα. Τα ζωγραφικά έργα που εκτίθενται, αντιπροσωπεύουν διαχρονικά τις ζωγραφικές σχολές, όπως η Κρητική και η Επτανησιακή, που αναπτύχθηκαν ανάλογα με την περιοχή και το καθεστώς της κυριαρχίας, οθωμανικής ή ενετικής. Τα μοναστικά κέντρα του ελλαδικού χώρου, και ιδίως το Άγιον Όρος, ανέδειξαν την θρησκευτική τέχνη, ενώ τα χαρακτικά της είναι τα δείγματα του νέου είδους εικαστικής έκφρασης που υιοθέτησε η ορθόδοξη Εκκλησία τον 17ο αιώνα. Επίσης εξαιρετικά δείγματα εκκλησιαστικής χρυσοκεντητικής, όπως ο αρχιερατικός σάκκος που κατασκευάστηκε για τον επίσκοπο Μελενίκου Ιωαννίκιο, λειτουργικά βιβλία και δείγματα εκκλησιαστικής αργυροχοΐας κοσμούν την έκθεση. Η μεταβυζαντινή κεραμική είναι ένας από τους τομείς, όπου παρατηρείται η συνέχεια με τη βυ159

Μουσεία

ζαντινή εποχή. Τα εφυαλωμένα κεραμικά ακολουθούν όμοια τεχνολογία, παρόμοιες τεχνικές διακόσμησης και παρόμοια διακοσμητικά θέματα με αυτά της υστεροβυζαντινής περιόδου.

της αίθουσας είναι το ψηφιδωτό δάπεδο από σπίτι στη Θεσσαλονίκη (5ος αι.), όπου απεικονίζονται ο ζωδιακός κύκλος και προσωποποιήσεις μηνών και ανέμων.

Ο «επίλογος» της μόνιμης έκθεσης παρουσιάζει με αυθεντικό υλικό αλλά και με ψηφιακές εφαρμογές την πορεία που ακολουθεί το αρχαίο αντικείμενο από την ανασκαφή, όπου ανακαλύπτεται, στο μουσείο, όπου εκτίθεται, περνώντας από τα ενδιάμεσα στάδια της καταγραφής, της μελέτης και τη συντήρησης. Παρουσιάζεται ακόμη η ιστορία των μουσείων με ηλεκτρονικό τρόπο, ενώ το μοναδικό αρχαιολογικό έκθεμα

Στη θεματική πορεία της έκθεσης παρεμβάλλονται δύο μεγάλες ιδιωτικές συλλογές που δωρήθηκαν στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Την πλούσια και μοναδική συλλογή της Ντόρης Παπαστράτου που τη συγκροτούν 198 χαρακτικά του 18ου -19ου αιώνα και οκτώ ξύλινες και χάλκινες μήτρες, που δωρήθηκαν στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού το 1993 από τις θυγατέρες της, Μαρίνα και Δάφνη Ηλιάδη.

Πήλινη κούπα, από την πλούσια συλλογή του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης. Στο εφυαλωμένο εσωτερικό της είναι χαραγμένο ένα χαριτωμένο πουλάκι, θέμα συνηθισμένο στη διακόσμηση παρόμοιων σκευών. Υπάρχει ακόμη χαραγμένο ένα φυτό, ίσως κυπαρίσσι 160

Στους 5 ορόφους του μνημείου λειτουργεί η μόνιμη έκθεση «Θεσσαλονίκη:Ιστορία και Τέχνη». Με εποπτικό και αρχαιολογικό, κυρίως, υλικό -της περιόδου 300 μ.Χ. -1430 μ.Χ.από τις συλλογές της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, παρουσιάζεται η ιστορία και η τέχνη στη Θεσσαλονίκη από τα παλαιοχριστιανικά μέχρι τα βυζαντινά χρόνια. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται η οργάνωση της πόλης μέσα στα τείχη, ο αστικός βίος και η οικονομική ζωή, οι χώροι λατρείας του χριστιανισμού και οι χώροι ταφής των πιστών, τα περίτεχνα κοσμήματα και οι υποβλητικές φορητές εικόνες μαζί με τα απλά αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας Βασ. Όλγας 68, τηλ. 2310 889 840, 889 855

Πυρήνα του σημερινού μουσείου αποτέλεσε το Λαογραφικό Μουσείο Βορείου Ελλάδας, που ίδρυσε το 1947 το σωματείο «Μακεδονική Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης». Το νέο μουσείο ιδρύθηκε το 1970 και στεγάζεται σε ένα τριώροφο νεοκλασσικό αρχοντικό του 1906, γνωστό ως «παλιό Κυβερνείο».

Μουσεία

Μουσείο Λευκού Πύργου

Ο συνολικός αριθμός των αντικειμένων του ξεπερνάει τις 20.000, εκτίθενται όμως πολύ λίγα από αυτά, τα πιο αντιπροσωπευτικά: μακέτες παραδοσιακών μακεδονικών σπιτικών με τα υποστατικά τους, λαϊκές ενδυμασίες από τη Μακεδονία, τη Θράκη και την Ήπειρο, αντικείμενα υφαντικής, κεντητικής και χρυσοκεντητικής, εκκλησιαστικής και ποιμενικής ξυλογλυπτικής, παραδοσιακής αργυροχοΐας, κεραμικής και μεταλλοτεχνίας. Επίσης, συλλογές όπλων και λαϊκών μουσικών οργάνων, σκεύη οικιακής χρήσεως, σύνεργα υφαντικής, μικρογραφία σαρακατσάνικου τσελιγκάτου και μικρή συλλογή βιβλίων για το λαϊκό μας πολιτισμό. Το μουσείο διαθέτει εξειδικευμένη βιβλιοθήκη με περίπου 6.000 τίτλους, μονογραφίες, περιοδικά, εγκυκλοπαίδειες, πρακτικά συνεδρίων, ημερολόγια κ.ά. Οι συλλογές αντικειμένων υποστηρίζονται επιστημονικά από τα αρχεία οπτικοακουστικών μέσων του μουσείου: φωτογραφικό αρχείοστατικής εικό161

Μουσεία

νας (φωτογραφίες, διαφάνειες, σχέδια, χάρτες κ.ά.), αρχείο ήχου με μαγνητοφωνημένα ντοκουμέντα για τον προφορικό λαϊκό πολιτισμό (μαγνητοταινίες, CDs, κ.ά.), αρχείο κινούμενης εικόνας και ήχου (βίντεο, DVDs κά.). Το επιστημονικό προσωπικό του μουσείου ασχολείται συστηματικά με την έρευνα και τη μελέτη του υλικού πολιτισμού στο βορειοελλαδικό χώρο κατά τους τελευταίους αιώνες. Συλλέγει, διατηρεί, ψηφιοποιεί και κοινοποιεί με ποικίλους τρόπους (περιοδικές εκθέσεις, ομιλίες κτλ.) τα υλικά τεκμήρια αυτού του πολιτισμού.

Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης Μέγαρο Μπίλλη - Πλατεία Ιπποδρομίου, Τηλ. 2310 264.668 email: kith@otenet.gr Το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλο-

νίκης αποτελείται από: μία μεγάλη αίθουσα μόνιμων εκθέσεων υλικού του ΚΙΘ, γραφεία συντηρητών, μελετητών, βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο και βι162

βλιοστάσιο, αίθουσα ποικίλων εκδηλώσεων. Το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1983 με πρωτοβουλία της τότε δημοτικής αρχής. Ουσιαστικά το ΚΙΘ λειτούργησε από το 1985 με τον εορτασμό των 2.300 χρόνων της Θεσσαλονίκης. Διαθέτει εκθεσιακό χώρο για μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις (στο ισόγειο), γραφεία (στον πρώτο όροφο), βιβλιοθήκη και φωτοθήκη (στο δεύτερο όροφο) και αίθουσα διαλέξεων και πολλαπλών εκδηλώσεων με μεταφραστικό κέντρο (στον τρίτο όροφο). Οι βασικοί στόχοι του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης επικεντρώνονται στη συλλογή, καταγραφή, διάσωση και συντήρηση κάθε ιστορικού εντύπου ή μη υλικού που αποτελεί άμεση ή έμμεση πηγή της ιστορίας της Θεσσαλονίκης και, συγχρόνως, στη μελέτη, έρευνα και προβολή της τοπικής ιστορίας της πόλης μας και του ευρύτερου μακεδονικού χώρου. Όσο για τη συλλογή του υλικού, αυτή επιτυγχάνεται με αγορές ή δωρεές ιδιωτικών αρχειακών συλλογών ή βιβλίων. Βέβαια, το έργο του Κέντρου Ιστορίας δεν εξαντλείται μέσα στους βασικούς αυτούς στόχους. Ιδιαίτερη επίσης βαρύτητα δίνεται στη συγκρότηση και λειτουργία ειδικής ιστορικής βιβλιοθήκης, τη δημοσίευση επιστημονικών εργασιών, τη διοργάνωση επιστημονικών συμποσίων και ημερίδων, καθώς

Μουσείο Κρύπτης Ναού Αγίου Δημητρίου Ναός Αγίου Δημητρίου, τηλ. 2310 270591 Στην κρύπτη του ναού, η οποία άλλοτε ήταν τμήμα ρωμαϊκού

λουτρού και χώρος συλλογής του μύρου του αγίου Δημητρίου, λειτουργεί έκθεση γλυπτών και άλλων αντικειμένων αρχαιολογικής αξίας, που ανήκουν

σε διάφορες φάσεις της ιστορίας του μνημείου. Εκεί κατά την παράδοση και την αρχαιολογία μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος το 303 μ.Χ.

Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα

Μουσεία

και τη θέσπιση μόνιμης επαφής με ειδικά επιστημονικά κέντρα του εσωτερικού και εξωτερικού (πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες, κρατικά αρχεία κτλ.), τις εκδόσεις κ.ά. Μέσα στις δραστηριότητες του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης εντάσσεται και η συστηματική διαφύλαξη και επιστημονική οργάνωση του δημοτικού αρχείου της πόλης μας, αυτού του εθνικού θησαυρού με τεράστια ιστορική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική αξία.

Προξένου Κορομηλά 23, τηλ. 2310 229778, www.macedonian-heritage.gr Δημιουργήθηκε το 1982 από το Σύλλογο Φίλων του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα. Στεγάζεται στο νεοκλασσικό κτίριο του επί τουρκοκρατίας (18941912) Γενικού Ελληνικού Προξενείου στη Θεσσαλονίκη, που χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ με δωρεά του Ανδ. Συγγρού. Εκτίθενται χάρτες και πίνακες για την τοπογραφία της Μακεδονίας πριν και κατά τη διάρκεια του μακεδονικού αγώνα (19031908), κειμήλια των αγωνιστών (όπως η στολή και προσωπικά αντικείμενα του Παύλου Μελά, του μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη, φορεσιές μακεδονομάχων, οπλισμός κτλ.), 1350 φωτογραφίες από αντάρτικα σώματα και από στιγμιότυπα της ζωής του λαού στις εμπόλεμες περιοχές. Ακόμη, αναπαράσταση του γραφείου του προξένου Κορομηλά (συντονιστή του αγώνα), εφημερίδες της εποχής και βιβλία που ανα163

Μουσεία

φέρονται στον αγώνα. Σε ειδικές αίθουσες προβάλλεται ένα οπτικοασκουστικό πρόγραμμα που παρουσιάζει τις φάσεις του αγώνα και ανιστορεί τις πιο δραματικές εξάρσεις του, καθώς και διοράματα εμπνευσμένα από χαρακτηριστικές σκηνές του. Ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας του μουσείου ολοκληρώνεται με προγραμματισμένες ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά παιχνίδια για το κοινό. Λειτουργεί επιπλέον δανειστικό τμήμα φωτογραφικών εκθέσεων και βιντεοταινιών. Στο μουσείο στεγάζεται και ερευνηντικό-ιστορικό κέντρο, που διαθέτει πλούσιο αρχειακό υλικό για την περίοδο 18701912.

Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης Αγίου Μηνά 13, τηλ. 2310 250 406, www.jmth.gr Στο μουσείο στεγάζονται αντικείμενα από τις μόνιμες συλλογές και φωτογραφικές εκθέσεις. Στο ισόγειο βρίσκονται ταφόπλακες και επιτύμβιες στήλες από τη μεγάλη εβραϊκή νεκρόπολη. Στο κεντρικό σημείο του πρώτου ορόφου εκτίθεται η ιστορία της εβραϊκής παρουσίας στη Θεσσαλονίκη από τον 3ο αιώνα π.χ. μέχρι το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, παρέχοντας στον επισκέπτη μία συνολική εικόνα της θρησκευτι164

κής και καθημερινής ζωής των Εβραίων της πόλης. Ένας ειδικός εκθεσιακός χώρος αναφέρεται στη γενοκτονία της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Περίπου 49.000 μέλη της ιστορικής αυτής κοινότητας εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα Άουσβιτς και Μπέργκεν Μπέλσεν, όπου και εξοντώθηκαν. Η βιβλιοθήκη φιλοξενεί σημαντικά κείμενα που έχουν τυπωθεί στη Θεσσαλονίκη κατά τον 16ο έως τον 20ό αιώνα, τα οποία καλύπτουν πτυχές της εβραϊκής ζωής, θρησκευτικής και κοσμικής. Πρόσθετα, η βιβλιοθήκη αποτελεί κέντρο τεκμηρίωσης για την ιστορία, τα έθιμα και τη γλώσσα των Σεφαραδιτών Εβραίων.

Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κολοκοτρώνη 21, Μονή Λαζαριστών, τηλ. 2310 589 140-2, 589 143 Αποθήκη Β1 Λιμάνι Θεσ/νίκης, τηλ. 2310 546 683, 593 270-1 www.greekstatemuseum.com, www.visualarts.gr www.cact.gr Στεγάζεται στη βορειοανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος της Μονής Λαζαριστών, σε ένα χώρο συνολικής έκτασης 3.300 τ.μ. Οι εκθεσιακοί χώροι της Μονής Λαζαριστών φιλοξενούν εκθέσεις με τα έργα της μόνιμης συλλογής του μουσείου, της συλλογής Κωστάκη αλ-

Μουσεία Η αποθήκη Α' στο λιμάνι, όπου στεγάζονται τα μουσεία κινηματογράφου και φωτογραφίας.

λά και τις περιοδικές εκθέσεις σύγχρονης τέχνης. Από το καλοκαίρι του 2001, το μουσείο λειτουργεί σε παράλληλο εκθεσιακό χώρο, στην Αποθήκη Β1, στο λιμάνι Θεσσαλονίκης, όπου φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις του ΚΜΣΤ και οι εκθέσεις που διοργανώνονται από το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. αυτοτελούς τμήματος του ΚΜΣΤ.

Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Εγνατία 154 - εντός Δ.Ε.Θ., τηλ.

2310 240 002, 281 212, www. mmca.org.gr Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι ένα από τα τρία μουσεία σύγχρονης τέχνης στη Θεσσαλονίκη. Καλύπτει όλους τους τομείς της σύγχρονης τέχνης. Ιδρύθηκε το 1979 μετά από δωρεά 47 έργων τέχνης του συλλέκτη Αλεξάνδρου Ιόλα. Το μουσείο στεγάζει σήμερα περίπου 2000 έργα τέχνης. Από το 2000 έχει αρ-

χίσει να λειτουργεί στο μουσείο και μια επιστημονική βιβλιοθήκη, που διαθέτει 2000 βιβλία. Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης βρίσκεται εντός του χώρου της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης.

Μουσείο Κινηματογράφου Αποθήκη Α΄ - Λιμάνι, τηλ. 2310 508 398, www.cinemuseum.gr Είναι το μόνο μουσείο κινηματογράφου στην Ελλάδα. Ιδρύθηκε το 1997, όταν η Θεσσαλονίκη ήταν η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Σκοπός του μουσείου είναι η συγκέντρωση, διάσωση και μουσειολογική προβολή των στοιχείων της κινηματογραφικής ζωής της χώρας. Το ΜΚΘ στεγάστηκε αρχικά σε χώρο εμβαδού 800m2 σε βιομηχανικό κτίριο στη δυτική Θεσσαλονίκη, έως ότου οργανωθεί διοικητικά και λειτουργικά και αποκτήσει την απαραίτητη μουσειακή υποδομή. Στις 30 Σεπτεμβρίου 2001 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του 165

Μουσεία

ΜΚΘ στη μόνιμη πια στέγη του, στην Αποθήκη Α’ του Λιμένα Θεσσαλονίκης.

Μουσείο Φωτογραφίας Αποθήκη Α' Λιμάνι Θεσ/νίκης τηλ. 2310 566 716, www.thmphoto.gr Ιδρύθηκε το 1997 και το 1998 ξεκίνησε η συγκρότησή του. Το Δεκέμβριο του 2001 στεγάστηκε στις σημερινές εγκαταστάσεις του, στην Αποθήκη Α΄ του Λιμένα Θεσσαλονίκης. Στους στόχους του περιλαμβάνονται η διοργάνωση εκθέσεων και η παραγωγή εκδόσεων, η δημιουργία βιβλιοθήκης γύρω από την ελληνική και διεθνή φωτογραφική βιβλιογραφία (σήμερα περιλαμβάνει 1700 περίπου τίτλους βιβλίων και περιοδικών), καθώς και ο εμπλουτισμός της συλλογής του με δωρεές και αγορές έργων ελληνικής και διεθνούς, ιστορικής και σύγχρονης φωτογραφίας.

Αγιορείτικη Εστία Εγνατία 109 (Μέγαρο Νεδέλκου), τηλ. 2310 263 308, www.agioritikiestia.gr Οι βασικοί σκοποί της Αγιορειτικής Εστίας, η οργάνωση και λειτουργία εκθέσεων που αναδεικνύουν τη μακρά μοναστική παράδοση του Αγίου Όρους, η οργάνωση βιβλιοθήκης με το σύνολο, ει δυνατόν, των εκδόσε166

ων, ελληνικών και ξένων, για το Άγιον Όρος, τον ορθόδοξο μοναχισμό και το βυζαντινό πολιτισμό, η οργάνωση συνεδρίων, ομιλιών, συμποσίων και άλλων εκδηλώσεων.

Ολυμπιακό Μουσείο 3ης Σεπτεμβρίου & Αγίου Δημητρίου, τηλ. 2310 968 531-2, musathl@ otenet.gr Πρόκειται για ένα μοντέρνο κτίριο συνολικής επιφάνειας 4.500μ2. Αποτελείται από τέσσερις αίθουσες εκθέσεων: μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στους Ολυμπιακούς Αγώνες, μόνιμη διαδραστική έκθεση μηχανημάτων με τίτλο ‟Επιστήμη των Αθλημάτων’’, μόνιμος εκθεσιακός χώρος με παράλληλη εκθεσιακή δράση και προσομοίωση γηπέδου στίβου και τέλος εκθεσιακός χώρος περιοδικών εκθέσεων).

Κέντρο Διάδοσης Επιστημών ΝΟΗΣΙΣ 6ο χλμ. Θεσ/νίκης - Θέρμης, τηλ. 2310 483 000, www.tmth.edu.gr Το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας ιδρύθηκε το 2001. Περιλαμβάνει: Mουσείο Τεχνολογίας, Εκθετήριο Τεχνολογίας Μεταφορών, διαδραστικό τεχνοπάρκο, εκθετήριο Αρχαί-

και ένα πλήθος συγγραμμάτων από συνταγές των φαρμακοποιών του Όθωνα σε χειροποίητο χαρτί, διαφημιστικές γκραβούρες και έγγραφα του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου, έως το βιβλίο με τα άπαντα του Διοσκουρίδη (φαρμακοποιός του ρωμαϊκού στρατού) τυπωμένο το 1598. Συνολικά το μουσείο φιλοξενεί πάνω από 3.000 αντικείμενα.

Φαρμακευτικό Μουσείο

Γρηγορίου Λαμπράκη 4, Τηλ.: 2310249803-05

Εθν. Αντιστάσεως 173 - 175, Φοίνικας, τηλ. 2310 471 776 Το 2007 στεγάστηκε στα γραφεία του Φαρμακευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης. Στα εκθέματα ανήκουν: συγκρότημα φαρμακευτικών επίπλων κατασκευασμένο στο Παρίσι το 1889, ένα φαρμακείο πλοίου, διάφορες συσκευές, όπως για παράδειγμα συσκευές απόσταξης, μικροσκόπια κ.ά., διαφόρων ειδών φιαλίδια, καθώς

Μουσεία

ας Ελληνικής Τεχνολογίας, κοσμοθέατρο, κινηματογράφο γιγαντοοθόνης, ψηφιακό πλανητάριο, ένα θόλο εξωτερικής διαμέτρου 25m και ημισφαιρική οθόνη διαμέτρου 18m, όπου γίνεται αναπαράσταση αστρονομικών και φυσικών φαινομένων. Προσομοιωτή Εικονικής Πραγματικότητας. Επίσης περιλαμβάνει συνεδριακό κέντρο, χώρο περιοδικών εκθέσεων, βιβλιοθήκη, χώρους εστίασης και αναψυχής.

Πολεμικό Μουσείο Εγκαινιάστηκε στις 27 Οκτωβρίου του 2000 και στεγάζεται σε κτίριο, που βρίσκεται στο πεδίο του Άρεως στο κέντρο της πόλης και είναι δημιούργημα του αρχιτέκτονα Vitaliano Posseli, που κτίστηκε το διάστημα 1900-1902 και ανακαινίστηκε προκειμένου να στεγάσει το Πολεμικό Μουσείο. Στα εκθέματα υπάρχουν στολές και όπλα εποχής, φωτογραφίες χάρτες, λιθογραφίες, πίνακες ζωγραφικής και επιστολικά δελτάρια, από τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α΄ Παγκόσμιο

Το Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

167

Μουσεία

Πόλεμο, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον πόλεμο του 1940, την Κατοχή και την Αντίσταση, καθώς επίσης και από τη συμμετοχή των ελληνικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις των Συμμάχων στη Νορμανδία και την Αφρική. Στο μουσείο λειτουργεί βιβλιοθήκη με πλούσια βιβλιογραφία για τα στρατιωτικά θέματα και την ιστορία της Ελλάδας. Εξάλλου, τους χώρους του μουσείου συμπληρώνει μία αίθουσα και ένα αμφιθέατρο εξήντα θέσεων, στα οποία οργανώνονται συνέδρια, διαλέξεις και διάφορες εκδηλώσεις.

μήλια του ελληνικού, του τουρκικού, του βουλγαρικού, του σερβικού, του μαυροβουνιώτικου και του ρουμανικού στρατού. Τα κειμήλια εκτίθενται στο ισόγειο του κτιρίου, σε προθήκες αφιερωμένες σε κάθε στρατιωτική δύναμη χωριστά.

Μουσείο Βαλκανικών πολέμων

Το μουσείο ιδρύθηκε το 1977, αλλά λειτουργεί από το 1997. Στεγάζεται στα Λαδάδικα, σε αναπαλαιωμένο κτίριο με τρεις ορόφους. Στο μουσείο φιλοξενούνται περισσότερα από 200 όργανα που χρησιμοποιήθηκαν στον ελλαδικό χώρο από το 2.800 π.Χ. ως τις αρχές του 20ού αιώνα, και τα οποία ανακατασκευάστηκαν με τη βοήθεια του Α.Π.Θ. Τα όργανα συνοδεύονται από τις πηγές που υπάρχουν για το καθένα από αυτά, όπως αγγεία, ειδώλια, γλυπτά κλπ. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο επισκέπτης μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να ακούσει και τον ήχο κάποιων από τα όργανα.

Γέφυρα Θεσσαλονίκης, τηλ. 2310 716 000 Το μουσείο δημιουργήθηκε το 1999 στη Γέφυρα, ένα χωριό που απέχει 25 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Το κτίριο όπου στεγάζεται το μουσείο, χρησιμοποιήθηκε στις 25 Οκτωβρίου του 1912 για τις διαπραγματεύσεις μεταξύ του Έλληνα αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου και των αντιπροσώπων του διοικητή των οθωμανικών δυνάμεων, Χασάν Ταχσίν πασά, για την αναίμακτη παράδοση της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό στρατό. Στο μουσείο εκτίθενται πίνακες, λιθογραφίες, χάρτες, φωτογραφίες, ξίφη, παράσημα, όπλα, στολές και άλλα κει168

Μουσείο Αρχαίων, Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Οργάνων Κατούνη 12-14, τηλ. 2310238.391

26ης Οκτωβρίου 49, Τηλ.-Fax 514.029 Βρίσκεται στην περιοχή των Σφαγείων της Θεσσαλονίκης. Το κτίριο όπου στεγάζεται ήταν το κεντρικό αντλιοστάσιο της Εταιρείας Ύδρευσης της Θεσσαλονίκης (ΕΥΑΘ). Η κατασκευή του αρχικού κτιρίου άρχισε το 1890 και ολοκληρώθηκε το 1892. Φτιάχτηκε εξ ολοκλήρου με δομικά υλικά από το Βέλγιο. Το 1984 το κτήριο αποκαταστάθηκε και μετατράπηκε σε Μουσείο Ύδρευσης. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2000. Το μουσείο αποτελείται από δύο αίθουσες. Στην πρώτη ήταν η θέση του λεβητοστάσιου, που είχε δύο ατμοκίνητες μονάδες για την άντληση νερού την περίοδο από το 1892 ως το 1929. Στη δεύτερη αίθουσα υπάρχουν οι αντλίες, οι πετρελαιομηχανές και οι ηλεκτρογεννήτριες που χρησιμοποιούνταν για την υδροδότηση της πόλης ως το 1978.

(Προξενείο Τουρκίας) Aγ. Δημητρίου 151, Τηλ. 2310 248 452 Το Μουσείο Ατατούρκ στεγάζεται στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ, δηλαδή «πατέρας των Τούρκων», και βρίσκεται πίσω από το τουρκικό Προξενείο. Το 1935, το δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης παραχώρησε στο τουρκικό κράτος το σπίτι και το οποίο μετατράπηκε σε μουσείο. To 1981 το κτίριο ξαναβάφτηκε στο αρχικό ροζ χρώμα που είχε. Αποτελείται από δύο ορόφους. Στον πρώτο όροφο βρίσκεται το σαλόνι για τους ξένους, το δωμάτιο της μητέρας του Κεμάλ, το καθηστικό και η κουζίνα. Ο δεύτερος όροφος περιλαμβάνει το δωμάτιο στο οποίο γεννήθηκε ο Κεμάλ, το 1881. Σε άλλο δωμάτιο εκτίθενται τα προσωπικά αντικείμενα του «πατέρα των Τούρκων» και στον τοίχο είναι κρεμασμένα έγγραφα από το σχολείο του. Το μεγαλύτερο μέ-

Μουσεία

Μουσείο Ύδρευσης Μουσείο Ατατούρκ

169

Χώροι πολιτισμού

ρος της επίπλωσης είναι αυθεντικό. Κάποια έπιπλα ήρθαν από το Μαυσωλείο του Κεμάλ και από το Τοπ Καπί στην Κωνσταντινούπολη.

Αλατζά Ιμαρέτ Κασσάνδρου 91 - 93, τηλ: 2310 278.587

Casa Bianca

ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΕΣ

Βασ.΄Ολγας και Σοφούλη γωνία. Τηλ. 2310 427 555

Πινακοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών

Πολιτιστικό Κέντρο Β. Ελλάδος της Εθνικής Τράπεζας

Νικολάου Γερμανού 4, τηλ. 2310 238601

Γενί Τζαμί Αρχαιολογικού Μουσείου 30, τηλ. 2310 857.978

Δημοτική Πινακοθήκη

Βίλα Μορντώχ, Βασ. ΄Ολγας 162 και Μαρτίου γωνία, Τηλ. 2310 411 101

Αίθουσα Τέχνης Εθνικής Αμύνης 2, στο κτίριο της ΕΜΣ.

(πρώην Ε' Γυμνάσιο) Βασ. Όλγας 108, τηλ. 2310 834404

ΙΔ. ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΤΕΧΝΗΣ Γκαλερί TinT

www.tintgallery.gr Χρυσοστόμου Σμύρνης 13, Τηλ 2310 235 689, 220 191

Γκαλερί Λόλα Νικολάου Τσιμισκή 52, 546 23, τηλ.: 2310 240 416

Γκαλερί ΖΗΤΑ - ΜΙ Προξένου Κορομηλά 1, τηλ. 2310 270 636

ΕΨΙΛΟΝ

www.epsilon-art.gr Αλεξ. Σβώλου 7, Τηλ. & Fax: 2310 281 852

TSATSIS PROJECTS / ARTFORUM Τσιμισκή 112-113 τηλ. 2310 257 552 www.artforum.gr

Γκαλερί ΑΤΡΙΟΝ Τσιμισκή 94, 170

Γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου www.zinaathanassiadou.com Π.Π. Γερμανού 5, τηλ. 2310 275 985

Γκαλερί ΕΙΡΜΟΣ

www.eirmosgallery.gr 17 Λεωφόρος Νίκης, τηλ. 2310 222 863,

Γκαλερί ΕΙΡΜΟΣ, Χαρακτικά

τηλ. 2310 425 531, 801 403

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Αγίου Δημητρίου 159Α, τηλ. 2310 991 610, http://web.auth.gr/teloglion

Καρόλου Ντηλ 1, Τηλ. & FAX 2310 278 868 e-mail: info@eirmosgallery.gr

Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας

Γκαλερί ARTIS CAUSA

Βιβλιοθήκη Βαφοπουλείου πνευματικού κέντρου

www.artcau.gr Μητροπόλεως 97, τηλ. +30 2310 223 041

STEREOSIS Ικτίνου και Ζεύξιδος τηλ. +30 2310 250 223, www.stereosis.com

Γκαλερί KALFAYAN

Προξ. Κορομηλά 43 τηλ. 2310 231 187, 225 523, FAX +30 2310 231 820 www.kalfayangalleries.com

VLASSIS ART.COM Βέροιας 6, Νέα Λαδάδικα, τηλ. 2310 552 030

TETTIXARTGALLERY Τσιμισκή - Διαλέττη 3, τηλ. 2310 243 304

Κέντρο Πολιτισμού Γρ. Λαμπράκη & Κλεάνθους,

Χώροι πολιτισμού

τηλ. 2310 285 890, www.atriongallery.gr

Παπαναστασίου 21, Τηλ. 2310 816.981

Γ. Βαφόπουλου 3, Τηλ. 2310424 132-3 Email: vafop@otemet.gr

Κεντρική Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης Εθνικής Αμύνης 27, Τηλ. 2310 374800 email: libthess@otenet.gr

Πρότυπη Σχολική Βιβλιοθήκη Κασσάνδρου 17-19, τηλ. 2310 274708

Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Μακεδονίας Εγνατίας 156 Τηλ: 2310891751, http://www.lib.uom.gr/

Κεντρική βιβλιοθήκη Α.Π.Θ. Πανεπιστημιούπολη, www.lib.auth.gr/site/gr Τηλ. : 2310995354

171

Χώροι πολιτισμού

Βιβλιοθήκη Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (Ε.Κ.Ε.Τ.Α.)

6ο Χλμ. Οδού ΧαριλάουΘέρμης, Τηλ: 2310 498154, www.certh.gr/library.el.aspx

Βιβλιοθήκη GOETHE ινστιτούτου Θεσσαλονίκης

Βασ. 'Ολγας 66 Τ.Κ. 546 42, Tel: 2310 889582, www.goethe.de/Ins/gr/the/ elindex.htm bibl@thessaloniki.goethe.org

Αίθουσα Τελετών Α.Π.Θ. τηλ. 2310 995210,

Αίθουσα Τέχνης (Δήμου), Εθν. Αμύνης 9, Τηλ. 2310 286.509

Μονή Λαζαριστών

Κολοκοτρώνη (έναντι Στρατ. Παύλου Μελά), Σταυρούπολη

Μέγαρο Μουσικής

25ης Μαρτίου & Παραλία, Τηλ. 2310 895800

Βιβλιοθήκη Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης Λεωφόρος Στρατού 2Α Τηλ: 2310821231, website: http://www.ift.gr/

Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου (Ι.Μ.Χ.Α.) Μεγ. Αλεξάνδρου 31, Τηλ: 2310 832143, e-mail: imxa@imxa.gr

Βιβλιοθήκη Κέντρου Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου (ΚΔΕΟΔ) Τ.Θ. 14 , Τέρμα Φοίνικα Τηλ.: 2310 486 914, www.cieel.gr/ e-mail: library@cieel.gr

Βιβλιοθήκη Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος

Μ. Αλεξάνδρου 49 T.K. 54643, Βιβλιοθήκη 2ος όροφος Τηλ.: 2310883185,7 Website: http://portal.tee.gr/ portal/page/portal/teetkm 172

Tο κτίριο της Κεντρικής βιβλιοθήκης του Δήµου Θεσσαλονίκης.

Τόσο στην πόλη, όσο και στα χωριά του νομού – αλλά και στους γύρω νομούς – πραγματοποιούνται πολλές καλλιτεχνικές και λαογραφικές εκδηλώσεις, που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα και ζωντάνια στην περιοχή και ελκύουν πολλούς επισκέπτες.

“Δημήτρια”

Κάθε Οκτώβριο και για έναν ολόκληρο μήνα διοργανώνονται από το Δήμο Θεσσαλονίκης μια σειρά από καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις υψηλού επιπέδου με τον τίτλο “Δημήτρια”, ως αναβίωση και συνέχιση των ομώνυμων βυζαντινών γιορτών. Παίρνουν μέρος σ’ αυτές ελληνικά και ξένα καλλιτεχνικά συγκροτήματα, χορωδίες, ορχήστρες, θίασοι, χορευτικοί όμιλοι κ.ά.. Οργανώνονται εκθέσεις και γίνονται διάφορες άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

σεις, όπως παραστάσεις αρχαίου δράματος, όπερας, μουσικής κ.ά.

Γιορτές Ανοιχτού Θεάτρου

Κάθε Ιούλιο στο Ανοιχτό Θέατρο Κήπου (στο πάρκο ΧΑΝΘ) – με πρωτοβουλία του Δήμου Θεσσαλονίκης – δίνονται θεατρικές παραστάσεις από θιάσους διαφόρων πόλεων της Ελλάδας.

Εκδηλώσεις

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

Ανθοεκθέσεις

Κάθε αρχές Μαΐου διοργανώνονται Ανθοεκθέσεις με μεγάλη ποικιλία λουλουδιών στους χώρους της Δ.Ε.Θ., στο πάρκο της Νέας Παραλίας και στη Ν. Κρήνη της Καλαμαριάς.

Άλλες λαογραφικές, αθλητικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις στην πόλη και στο νομό Θεσσαλονίκης

Φεστιβάλ

Στα πλαίσια της ΔΕΘ διοργανώνεται το Φεστιβάλ Ελληνικού και Διεθνούς Κινηματογράφου (Οκτώβριο- Νοέμβριο). Επίσης από τον ΣΕΒΕ διοργανώνεται το Φεστιβάλ βιβλίου κάθε Μάη-Ιούνιο στην παραλία. Στο ανοιχτό Θέατρο Δάσους (στο Σέιχ Σου) διοργανώνονται κάθε καλοκαίρι καλλιτεχνικές και λαογραφικές εκδηλώ-

H αφίσα του 51ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

173

Εκδηλώσεις

— Το “Ράλι Δ.Ε.Θ.” κάθε Σεπτέμβριο, με τη συνδιοργάνωση ΔΕΘ και ΑΟΘ στη Θεσσαλονίκη.

— Στο Σέιχ Σου την Καθαρά Δευτέρα οργανώνονται από τους γειτονικούς Δήμους πέταγμα χαρταετού και αποκριάτικες εκδηλώσεις.

— Τα “Αναστενάρια” στο Λαγκαδά, στη Μελίκη Βεροίας και στην Αγία Ελένη Σερρών στις 21-22 Μαΐου κάθε χρόνο. Πρόκειται για έθιμο πυροβασίας (χορός πάνω σε αναμμένα κάρβουνα με γυμνά πόδια), που συγκεντρώνει πολλούς περιέργους αλλά και επιστήμονες.

— Το Πανηγύρι της Παναγίας στη Μηχανιώνα (22-23 Αυγούστου), όπου πλήθη κόσμου προσκυνούν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.

— Στη Χαλάστρα Θεσσαλονίκης, μαζί με τη γιορτή του Κλήδονα (24 Ιουνίου), γίνονται οι γιορτές της “Τζαμάλας και μυδιού”. Συμμετέχουν σ’ αυτή συγκροτήματα παραδοσιακής μουσικής, χορευτικά συγκροτήματα και θεατρικές ομάδες, ενώ όστρακα και ποτά διατίθενται δωρεάν.

— Στην Επανομή διοργανώνονται ιππικοί αγώνες κάθε άνοιξη.

— Στο Σοχό διοργανώνεται μεγάλη παρέλαση παραδοσιακού καρναβαλιού.

Αγορές – Φαγητό – Ψυχαγωγία Α) Αγορές Η οδός Τσιμισκή (Δ 8) και η γύρω περιοχή είναι ο κύριος εμπορικός δρόμος της πόλης για επώνυμη ένδυση και υπόδηση. Οικονομικότερη, είναι αντίστοιχη αγορά στην Εγνατία οδό (Δ 10). Οι κύριες αγορές τροφίμων είναι της οδού Βλάλη (Καπάνι), της Μοδιάνο (Δ 3) και της οδού Ειρήνης (Δ 13). Επίσης υπάρχουν και τα εμπορικά κέντρα εκτός πόλης. Ανατολικά τα «Μακεδονία» (7 χλμ.), «Απολλώνια πολιτεία», «Florida», «Kosmos» (10 χλμ.). Δυτικά τα «Λιμάνι center» «Porto center» «City Gate» (1,5). Επισκεφθείτε τα παλαιοπωλεία και την υπαίθρια αγορά στο Μπιτ παζάρ (Δ11) Β) Φαγητό Σε όλη την πόλη θα βρείτε υπέροχα καφέ (Λεωφόρο Νίκης, πεζόδρομο Αριστοτέλους, πλατεία Ναυαρίνου, Καμάρα κτλ.), όπως και ουζερί (Λαδάδικα, Άθωνος, Καμάρα κτλ.). Εστιατόρια θα βρείτε στο κέντρο της πόλης, στην Ακρόπολη και στην Κρήνη. Ταβέρνες υπάρχουν παντού, τόσο στο κέντρο όσο και στις περιοχές γύρω από αυτό. Γ) Ψυχαγωγία Νυχτερινά κέντρα με ζωντανή

174

Διαδρομή 1

Βορειοανατολικά της πόλης ακολουθώντας την Εγνατία οδό, θα μπείτε στο λεκανοπέδιο του Λαγκαδά, όπου δεσπόζουν οι λίμνες της Κορώνειας και της Βόλβης με ιαματικά λουτρά. Σε απόσταση 75 χλμ. περίπου, βρίσκονται τα στενά της Ρεντίνας (Μακεδονικά Τέμπη), μία κατάφυτη περιοχή λίγο πριν τον Στρυμονικό κόλπο. Ο Σταυρός, η Ασπροβάλτα και τα Κερδύλια είναι κατά σειρά τα παραθαλάσσια θέρετρα έως το δέλτα του ποταμού Στρυμόνα, όπου θα βρείτε και τον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης.

Προτάσεις

μουσική θα βρείτε κυρίως δυτικά (περιοχή Fix) και βόρεια, ενώ τους καλοκαιρινούς μήνες μεταφέρονται στην περιοχή του Αεροδρομίου. Κινηματογράφοι υπάρχουν στο κέντρο της πόλης και στα εμπορικά κέντρα «Μακεδονία», «Kosmos» και «City Gate». Εκτός από τις θεατρικές σκηνές του Κ.Θ.Β.Ε., της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, του Βασιλικού θεάτρου και της μονής Λαζαριστών, υπάρχουν και αρκετές διάσπαρτες στην πόλη. Στην περιοχή του Αεροδρομίου λειτουργεί καζίνο ανάμεσα στα εμπορικά κέντρα «Kosmos», «Florida» και Λούνα Παρκ. Για άθληση προτείνουμε το Ποσειδώνιο, όπου υπάρχουν πλήθος από γήπεδα μπάσκετ, ποδοσφαίρου, τένις, κολυμβητήριο κ.ά.

Διαδρομή 2

Βόρεια της Θεσσαλονίκης και σε απόσταση 84 χλμ, μπορείτε να επισκεφθείτε την πόλη των Σερρών και το χιονοδρομικό κέντρο του Λαϊλιά. Επίσης η λίμνη της Κερκίνης με τον υδροβιότοπο πρέπει να είναι ένας από τους προορισμούς σας.

Διαδρομή 3

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΕΞΟΡΜΗΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΠΟΛΗΣ Αν έχετε στη διάθεσή σας χρόνο για ημερήσιες εξορμήσεις εκτός πόλης, σας προτείνουμε 6 διαφορετικές διαδρομές σε ακτίνα 100 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη.

Νότια της Θεσσαλονίκης εκτείνεται η Χαλκιδική με τρεις χερσονήσους, την Κασσάνδρα, τη Σιθωνία και το Άγιο Όρος. Κασσάνδρα Σε απόσταση 40 περίπου χλμ. από την έξοδο της πόλης, βρίσκεται το σπήλαιο των Πετραλώνων, ενώ 25 χλμ. νοτιότερα η διώρυγα της Ποτίδαιας. Από εδώ μπορείτε να κάνετε το γύρο της χερσονήσου που έως το νοτιότερο άκρο, το χωριό Παλιούρι, είναι περίπου 46 χιλιόμετρα 175

Προτάσεις

ακολουθώντας την παραλιακή περιμετρική οδό που βλέπει τον Τορωναίο κόλπο. Από εκεί αρχίζει η επιστροφή με θέα πλέον το Θερμαϊκό κόλπο. Εκτός από τις πανέμορφες παραλίες, δείτε τον πύργο του Αγίου Παύλου στη Νέα Φώκαια και τον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού του Ποσειδώνα στο Ποσείδι. Σιθωνία Από τα Μουδανιά, 63 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, ακολουθήστε τον κόμβο για Σιθωνία. Σε 8 χλμ. θα βρείτε τον αρχαιολογικό χώρο της Ολύνθου και 30 χλμ. νοτιότερα τη Νικήτη, χωριό κόμβο, απ' όπου μπορείτε να ξεκινήσετε το γύρο της Χερσονήσου ακολουθώντας την παραθαλάσσια περιμετρική οδό. Το νοτιότερο σημείο, το λιμάνι Πόρτο Κουφό, απέχει 40 χλμ. από τον κόμβο της Νικήτης και συνεχίζοντας με θέα τον Σιγγιτικό και το Άγιο Όρος, θα επιστρέψετε κάνοντας άλλα 63 χλμ. έως τη Νικήτη. Άγιο Όρος Ακολουθώντας την οδό Θεσσαλονίκης-Πολυγύρου, διαβαίνετε την ορεινή Χαλκιδική και το όρος του Χολομώντα. Σε απόσταση 98 χλμ. θα φθάσετε στα Στάγιρα, γενέτειρα του Αριστοτέλη, και από εκεί σε 30 χλμ. στην Ουρανούπολη, απ’ όπου μπορείτε να μπείτε στη μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους. Επισημαίνουμε το «άβατο» της πολιτείας από το θηλυκό φύλο.

176

Διαδρομή 4

Νοτιοδυτικά της πόλης, ακολουθώντας την εθνική οδό και σε απόσταση περίπου 90 χλμ., μπορείτε να φθάσετε στις ακτές της Πιερίας και τον Όλυμπο. Επισκεφθείτε την Πύδνα και τον αρχαιολογικό χώρο με το μουσείο στο Δίον. Λίγο πριν από την Κατερίνη λειτουργεί το χιονοδρομικό κέντρο του Ελατοχωρίου.

Διαδρομή 5

Βορειοδυτικά της πόλης, ακολουθώντας την Εγνατία οδό ως τη Βέροια (75 χλμ.), μπορείτε να επισκεφθείτε τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο της Βεργίνας. Περίπου 25 χλμ. από τη Βέροια βρίσκεται η μονή της Παναγίας Σουμελά. Θα βρείτε 2 χιονοδρομικά κέντρα, το Σέλι στη Βέροια, και τα Τρία-Πέντε Πηγάδια στη Νάουσα.

Διαδρομή 6

Ακολουθώντας την εθνική οδό Θεσσαλονίκης-Έδεσσας, 43 χιλιόμετρα από την πόλη, μπορείτε να επισκεφθείτε τον αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας. Από εκεί και έως τον κόμβο της Σκύδρας είναι άλλα 32 χλμ. Από τη Σκύδρα μπορείτε να επισκεφθείτε τα λουτρά της Αριδαίας (25 χλμ.) ή να συνεχίσετε έως την Έδεσσα (13 χλμ.) με τους επιβλητικούς καταρράκτες, και από εκεί στο χιονοδρομικό κέντρο του Καϊμάκτσαλαν.

Χάρτης Κεντρικής Διευθύνσεις Μακεδονίας

6

Καϊμάκτσαλαν

3-5 Πηγάδια

Σέλι

5 Ελατοχώρι

4

Πύδνα

Για τους λάτρεις του χιονιού, υπάρχουν αρκετοί προορισμοί σε μικρή σχετικά απόσταση από τη Θεσσαλονίκη.

178

Λαϊλιάς

Χάρτης Κεντρικής Διευθύνσεις Μακεδονίας

2 Αμφίπολη

1

Στενά Ρεντίνας

Άγιον Όρος

3

Ποσείδι

Σημειώνονται με κόκκινο οι περιοχές των προτεινόμενων εξορμήσεων εκτός πόλης (σελ. 165-166).

Η Χαλκιδική, σε απόσταση αναπνοής από τη Θεσσαλονίκη, έγινε παγκόσμιος τουριστικός προορισμός για τις πανέμορφες ακτές της.

179

Βιβλιογραφία - Αναμνήσεις από την παλιά Θεσσαλονίκη (Απ. Βακαλόπουλου), εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, 1985 - Στην παλιά Θεσσαλονίκη (Λάμπρου Τσακτσίρα), έκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, - Θεσσαλονίκη: 2300 χρόνια, έκδ. Δήμου Θεσ/νίκης, Θεσσαλονίκη 1985 - Θεσσαλονίκη: Νέος Τουριστικός οδηγός (Αρ. Κεσόπουλου, Α. Κωστόπουλου), έκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, 1997 - Ιστορία της Θεσσαλονίκης (Απ. Παπαγιαννόπουλου), έκδ. Ρέκος, Θεσσαλονίκη 1995 - Μουσεία της Θεσσαλονίκης (Μ. Ανδρόνικου), Αθήνα 1981 - Παγκόσμια Σύγχρονη Εγκυκλοπαίδεια «ΠΑΙΔΕΙΑ», έκδ. 1997 - Θεσσαλονίκη, η πόλη και τα μνημεία της (Λ. Τσακτσίρα, Κ. Παπανθίμου, Γ. Μάντζιου, Ν. Καλογήρου), έκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, 2010 - Οδηγός Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης 2008 - Ιστοσελίδα Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης www.amth. gr - Ιστοσελίδα Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης www.mbp,gr