Zomer 2015 #m2015 #M2015krant 2e uitgave

#M2015KRANT Dit is een uitgave van Stichting Jaar van de Mijnen 2015 / #M2015 / Bongerd 18, 6411 JM Heerlen, 045 - 560 48 15 / info@JaarVanDeMijnen.nl

Zomer 2015

DĂ?T IS HET JAAR VAN DE MIJNEN

Voltallig personeel Domaniale Mijn Kerkrade in 1884

Huub Stevens:

Nicodemus van Birgelen stookt

Moderne koempels op

trotse mijnwerkerszoon

Russische kolen

graafmachines

Zie pag. 5

Zie pag. 16

Zie pag. 19

Het Jaar van de Mijnen is een initiatief van gemeente Heerlen en wordt mede mogelijk gemaakt door de Provincie Limburg samen met 14 gemeenten en tal van maatschappelijke partners uit Nederland en de Euregio Maas-Rijn.

Kompel & Zwart Goud bier

Werkgelegenheid Tegen de wand links van me stond een twee meter hoge metalen, grijze kast. Daarin ordners, maar ook pennen, plakband, nietjes, typelinten, pakken A4-papier en dergelijke.

Al een paar dagen werkte ik daar, maar nu pas viel me op dat de twee kastdeuren bezaaid waren met kleine putjes en venijnige krassen die het blanke metaal zichtbaar maakten.

Mijn chef zat tegenover me en ik vroeg: “Hoe komt die kast zo beschadigd?” Hij keek me eerst drie seconden zwijgend aan en sprak droogjes: “Dat is van de plof!”

Een korte uitleg, maar ik snapte het. De ramp in 1975 op het terrein van naftakraker NAK 2 waarbij veertien mensen om het leven kwamen. “Het glas van dit raam schoot naar binnen en de scherven vlogen tegen de kast. Op dat moment pakte ik iets uit de onderste la van mijn bureau. Dat is mijn geluk geweest, anders…” Hij voltooide de zin niet, produceerde een schor lachje, maakte met zijn wijsvinger een snijdend gebaar langs zijn hals en bracht diezelfde vinger vervolgens naar de kiesschijf van de telefoon om - met een verbeten gezicht een nummer te draaien. Het was druk vandaag!

Foto: Marco Mariotti

Weer keek ik naar de kast, naar mijn bellende baas en rechts

Maasmechelaren pakken uit met mijnbier kopte HLN.be begin maart. “Kompel, een lekker blond biertje.”

van me door het raam naar de plek een paar honderd meter

vermeldt de website www.kompel-bier.be. Het is een initiatief van Sandro Di Pietro en Ronald Kramer,

verderop, waar de fatale ontploffing plaatsvond. Toen wend-

twee jonge ondernemers van de ParkCité Eisden-Tuinwijk die gepassioneerd zijn door bier, de Cité en

de ik me tot een collega achter me. Die had het gesprekje

het mijnverleden. Samen met Brouwerij Anders ontwikkelden zij de blonde bovengrondse versie

blijkbaar gevolgd en zat met zijn armen over elkaar. Hij knikte

(de term ondergronds wordt later wellicht aan de bruine versie toegevoegd). Sandro heeft Italiaanse,

lauwtjes zijn hoofd, zei niets en beantwoordde de ongetwijfeld

Ronny heeft Oostenrijkse roots; dat verhaal vertaalden meesterbrouwer Bart Durlet en zijn brouwers in een

verbijsterde uitdrukking op mijn gezicht met een blik van

uniek bierrecept met vier soorten hop. “Het is fris en gekruid. Dat verwijst naar de multiculturele sfeer die

´Ja, daar kijk je van op, hè!´.

Maasmechelen typeert. Het is mooi goudgeel met een hoge schuimkraag.”

Dit was in 1977 en ik had - vers van school - een kantoorbaan bij DSM. Daar trof ik ook werknemers die ´nog onderin hadden gezeten´ en nu bovengronds herplaatst waren. Uit eerste hand kreeg ik verhalen - met soms huiveringwekkende details - over het ruige leven in de diep gelegen mijngangen en de ongevallen, maar ook rampen die dáár plaatsvonden. Bang waren de meesten altijd, maar tóch gingen ze dagelijks dat gat in.

In 1965 kwam Den Uyl met zijn Mijnsluitingsnota naar het zuiden. De geschokte sfeer thuis, op school en op straat staat me nog goed bij, al wist ik toen niet precies waar het over ging. De ontzetting die tien jaar later, na ´de plof´ door de regio ging kon ik wèl duiden. Ik realiseerde me wat in Zuid-Limburg ´werkgelegenheid´ met zich meebracht: risico´s nemen en trachten te beperken, maar ook leren omgaan met angst. ´De mijnen´ was in 1975 m´n onderwerp voor een schoolscriptie. De docent - voormalig mijnwerker - nam deze met me door. Mompelend ging hij door de pagina´s. Bij het hoofdstuk ´herstructurering´ hoorde ik hem af en toe grommen. Met een venijnig gebaar mepte hij zijn pen neer en riep voor zich uit: “Geen zák is ervan terecht gekomen!” Daarna hernam hij zich, klopte me op de schouder en zei: “Het zit

Speciaalbier “Het Zwarte Goud” wordt in hartje Heerlen gebrouwen. Zaterdag 4 juli jl. jongstleden

best wel goed in mekaar hoor, alleen dat laatste deel, dat is te

lanceerde interim burgemeester Frans Weekers de tweed brouwronde. Christian Petermann over zijn

rooskleurig geschreven.” Hij praatte me geëmotioneerd bij

Het Zwarte Goud-bier: “Samen met Stichting Cultbier Heerlen en Stadsbrouwerij BeerKompanie is een

over door de overheid beloofde vervangende werkgelegenheid

gelimiteerd jubileum bier ontwikkeld dat een ode brengt aan de voormalige mijnstreek. Met o.a. honing

die maar nauwelijks kwam.

van een imker uit Heerlen, bronwater uit Hoensbroek en een koempelrecept uit de jaren ‘50. Glück Auf!”.

Méér informatie: www.CultBierHeerlen.nl

In de wetenschap dat anno 2015 het ergste leed geleden is, neem ik de scriptie er nog eens bij en lees: “Zuid-Limburg gaat Werken in de mijn was zwaar en, het was warm ondergronds. Tot 25 meter diep was het 9 graden. Daarna steeg de temperatuur met 3 graden elke 100 meter. De diepste mijn in Nederland (de Hendrik in Rumpen, Brunssum) was 1058 meter diep; daar was het 39 graden. De mijnwerkers waren 8 uur aan het werk bij 28 graden.

Als de mijnwerker dieper onder de grond

over van een monocultuur naar een meer gedifferentieerde vorm van werkgelegenheid.” De leraar noteerde in de kantlijn: “Maar dan wel zéér langzaam!” Verder schreef ik dat DAF nu in Born personenauto´s bouwt. Eigenlijk had ik die docent (een Alfa Ro-

aan het werk was (bij temperaturen van 28 tot 32 graden) was zijn dienst 6 uur lang, aldus www.cosimo.be. NB Bijgaande foto van de Gulpener prijst het Dort. Eén van de bieren die in de gloriedagen van de Nederlandse mijnindustrie furore maakte.

De Dortmunder-variant werd in 1953 geïntroduceerd; is daarmee een van de oudste speciaalbieren van Nederland.

meo-fan) onder de neus kunnen wrijven: “Meneer, als de werkgelegenheid u zo aan het hart gaat,

Colofon

waarom rijdt u dan geen DAF?”

Uitgave: Stichting Jaar van de Mijnen, Postbus 1, 6400 AA Heerlen, info@JaarVanDeMijnen.nl , 045 - 560 48 15 Redactie: Maarten Brorens Grafisch ontwerp: Groenergras / Aline Ploeg

Maarten Brorens

foto: Luc Lodder

Foto’s: Luc Lodder, Fabian de Kloe, Marco Mariotti, Stefan Koopmans, Foto-archief DSM Druk: Rodi Diemen Verspreiding: diverse plekken in Zuid-Limburg Oplage: 10.000 stuks

Ger Koopmans ziet volop kansen in Euregionale samenwerking

3

“VELE DUIZENDEN BANEN ERBIJ ALS GRENZEN VERDER OPEN GAAN.” Als zoon van een melkveehouder in het nu tot de gemeente Venlo behorende dorp Velden, zal Ger Koopmans geen persoonlijke link hebben met het Zuid-Limburgse mijnverleden. Logische veronderstelling, tòch? “Jawel man, zeker kan ik een verband leggen met de mijnen!” Ger veert meteen op. “Wist je wel dat in het Maasduinengebied tussen Venlo en het Noord-Limburgse Mook heel veel dennenbossen staan? Die zijn - ik hoorde het mijn vader regelmatig zeggen - speciaal aangeplant voor de mijnen. De dennen leverden het mijnhout.”

Dit behoeft voor de na-mijnse generatie

de Europese Gemeenschap voor Kolen en

de regio uit het dal gekropen. De voorma-

gekregen, mede dank zij Chemelot en VDL

enige uitleg. De mijngangen moesten on-

Staal? Een van de voorlopers van de Euro-

lige mijnstreek kraakte als te zwaar belast

Nedcar. In het oosten bleef dat wat achter,

dersteund worden om te voorkomen dat

pese Unie en waarvoor vlak na de oorlog

dennenhout, maar toonde uiteindelijk ook

alhoewel Heerlen wel een behoorlijke

ze vroegtijdig zouden instorten. Tot aan

in Heerlen nog een van de voorbereidende

voldoende veerkracht. Koopmans:

culturele bloei te zien gaf. Maar we

WO II werd daarvoor voornamelijk hout

vergaderingen plaatsvond? Heeft Ger dat

“Daarom vind ik het Jaar van de Mijnen

investeren nu niets voor niets 18 miljoen

gebruikt. De grove den leverde het meest

als provinciaal bestuurder in zijn agenda?

zo belangrijk. Het benadrukt nog eens dat

in uitbreiding van museum Continium in

de bewoners van de hele mijnstreek trots

Kerkrade, waarin verbindingen worden

geschikte materiaal omdat dit hout een grote draag- en buigkracht heeft en tevens

Weer moet hij - het misverstand begrij-

mogen zijn en blijven op wat vroeger tot

gelegd tussen onderwijs, cultuur,

duidelijk hoorbaar begint te kraken als de

pend - even corrigeren: “De afkorting

stand is gebracht, maar ook op hetgeen nu,

wetenschap en techniek.”

belasting te groot wordt. Dat laatste was

staat hier voor Euregionale Gemeenschap

na al die moeilijke jaren, in 2015 bereikt is.”

belangrijk in verband met de veiligheid.

voor Kultuur en Samenleving.” Voor deze

Het dennenhout waarschuwde de mijn-

samenwerking van Zuid-Limburg met

werkers als het ware, zodat zij zich tijdig

de Duitse en Belgische grensregio´s is

uit de voeten konden maken.

natuurlijk met een knipoog verwezen naar

Als kind was Ger zich dus al bewust van

de vroegere EGKS. Koopmans: “Het betreft

het bestaan van de mijnen. “Op 80 kilo-

onder meer een uitvloeisel van het feit

meter afstand van de mijnstreek groeide

dat Maastricht uiteindelijk niet de titel

het mijnhout. En die bossen zijn er nog

Culturele Hoofdstad van Europa 2018

steeds!”, aldus Ger.

kreeg. Een deel van de daarvoor gereser-

Het Jaar van de Mijnen benadrukt nog eens dat de bewoners van de hele mijnstreek trots mogen zijn en blijven op wat vroeger tot stand is gebracht

veerde gelden bleef toch beschikbaar voor Koopmans, gedeputeerde van de Provincie

cultuur. Het Jaar van de Mijnen kreeg van

Ger was in het recente verleden een half

Het museum mikt op de Euregio, net als de

Limburg, heeft onder meer het Jaar van de

ons 1,1 miljoen.”

jaar waarnemend burgemeester van Stein.

nieuwe EGKS. Ger ziet toekomstige kan-

Ziet hij een verschil tussen de Westelijke

sen: “De culturele samenwerking is er al.

Mijnen - waarvan de Provincie een van de partners is - in zijn portefeuille. In de lijst

De grootste werkgever van Zuid-Limburg

Mijnstreek en de voormalige Oostelijke

Als alle grenzen qua regelgeving ook nog

van zijn verantwoordelijkheden staat ook

werd na 1965 in een periode van krap tien

Mijnstreek die nu Parkstad heet? “Aan de

eens verder open zouden gaan, kunnen

de afkorting EGKS. De EGKS. Was dat niet

jaar weggevaagd. Langzaam, maar zeker is

westkant heeft de economische

er - rapporten geven dat aan - tevens vele

ontwikkeling een behoorlijke boost

duizenden banen bij komen.”

Ger Koopmans in een van de speciaal voor de mijnen aangelegde dennenbossen.

Foto: Luc Lodder

Het originele spreekgestoelte van Den Uyl gaat mee in de optocht

4

OOGSTDANKSTOET BERG AAN DE MAAS GEHEEL IN TEKEN VAN MIJNGESCHIEDENIS “In de jaren ´90 kreeg ik nog veel patiënten met stoflongen. Oud-mijnwerkers die via slangetjes permanent zuurstof toegediend kregen. De hele dag. Ondanks dat ze meestal snel buiten adem raakten, vertelden ze me veel over hun werk vroeger. Ik ben daar nog steeds diep van onder de indruk. Een stratenmaker krijgt op den duur last van zijn knieën en dat is natuurlijk heel vervelend, maar deze mijnwerkers kregen geen lucht meer. Dat lijkt me echt verschrikkelijk!”

Patty Wenmekers, fysiotherapeut, heeft

“Zelf heb ik een tijd lang stage gelopen

de koempels met zware silicose nog goed

bij DSM.” De gouden handjes van Roger

gekend. Zij moest hen onder andere leren

- waarschijnlijk geërfd van zijn vader -

om het beetje energie dat ze nog hadden

stelt hij al langer dan een kwart eeuw ter

zo goed mogelijk te verdelen. Ze maakt

beschikking aan de wagenbouwploegen.

zich nu nog kwaad over het onbegrip dat

“Dit jaar staat de onze in het teken van

de gepensioneerde mijnwerkers ondergin-

´nieuwe producten´ die ontstaan zijn van-

gen. “Jarenlang hebben ze moeten strijden

uit de kolenindustrie, via de chemie. Op

voordat silicose als beroepsziekte werd

de wagen verschijnen een fabriek en een

erkend en ze een financiële vergoeding

laboratorium. Ik schat dat we met zo´n

kregen.”

zes tot zeven man ongeveer acht weken

Vier van de vele steunpilaren van de Oogstdankstoet, poserend voor het Julianakanaal, mede ten behoeve van steenkooltransport aangelegd: v.l.n.r. Roger Strijkers, Han van Weele, Patty Wenmekers en Jos Berg. Foto: Luc Lodder

ermee bezig zijn!”

De jaarlijkse Oogstdankfeesten

wagens iets met textiel of stoffen gemaakt

´moorkse´ in Berg aan de Maas wel mee-

in Berg aan de Maas staan dit

Han van Weele bewaart geen

moet worden, dan weten ze mij altijd te

vallen, als binnenkort de diverse buurten

jaar geheel in het teken van

leuke herinneringen aan de

vinden.”

gaan beginnen aan het opbouwen van

het Jaar van de Mijnen. De

Staatsmijn Maurits. Alhoewel,

culturele stoet op zondag 23

zo dramatisch is het nou ook

“Technische mensen worden schaars”,

een of andere manier nauw betrokken bij

augustus is een hoogtepunt

weer niet. Lachend dist ze

heeft Jos Berg inmiddels geconstateerd

de traditie van de Oogstdankfeesten, die

en middels zorgvuldig opge-

haar anekdote op: “Mijn teken-

tijdens zijn ´loopbaan´ bij het wagenbou-

vlak na de oorlog in gang werd gezet. Alle

bouwde praalwagens wordt de

leraar op de Mauritsmavo in

wersgilde. Zelf zorgt hij voor gedetailleerd

vrijwilligers zijn goed op elkaar ingespeeld

gehele mijngeschiedenis, vanaf

Geleen had blijkbaar iets met

uitgewerkte bouwtekeningen, waardoor

en de onderlinge kameraadschap is groot.

het ontstaan van de kolenla-

de mijnen. Regelmatig stuurde

het wagenbouwproces met hulp van vele

En dat hebben ze dan weer gemeen met

gen in het Carboontijdperk,

hij ons naar het verderop

handen soepel verloopt. De ouders van

de ondergrondse koempels. Voor hen was

opkomst en ondergang van de

gelegen mijnterrein en dan

Jos komen uit Eygelshoven. “Mijn vader

het in 1965 een dreun, te vernemen dat

moesten wij daar bijvoorbeeld

Limburgse mijnindustrie tot

Oogstkoningin 2015 Saskia Tolen

de wagens. Vrijwel het hele dorp is op de

heeft een paar jaar ondergronds gewerkt,

de mijnen gesloten zouden worden. Met

en met de herindustrialisatie van de regio

treinwagons of schoorstenen gaan schet-

waarschijnlijk op de Julia of Laura. Hij

die boodschap stond toenmalig minister

verbeeld. Patty is al jarenlang een van de

sen. Daar had ik een hekel aan, want ik

draaide voornamelijk nachtdiensten, want

van economische zaken Joop den Uyl in

vele vrijwilligsters en dit jaar is ze nauw

had niks met tekenen.” De ouders van Han

dat bracht het meeste op. Hij hield zich

december van dat jaar op het podium van

betrokken bij de bouw van de wagen van

kwamen in 1953 naar het zuiden vanuit

onder meer bezig met het verplaatsen van

de Heerlense schouwburg . Die toespraak

de oogstkoningin. “Bij mijnen denk je al

Delft. Han: “Mijn vader kon werk krijgen in

de mechanische kolenschrapers, die let-

wordt op een van de wagens in de

gauw aan zwart en grijs, maar de wagen

Friesland èn bij het Stikstofbindingsbedrijf

terlijk de kolen uit de wanden schraapten.

Oogstdankstoet uitgebeeld. Daarom

symboliseert de toekomst. We brengen er

van de Staatsmijnen in Geleen. Het werd

Zo´n apparaat noemden ze een moorks.

krijgen de bouwers de beschikking over

hi-tech op aan en veel kleur.“

dus Limburg, omdat ze hier meteen een

Daar komt ook de Limburgse uitdrukking

het originele spreekgestoelte vanwaar

De opa van Roger Strijkers was mijnwerker,

huis toegewezen kregen.” Tekenen is dan

´ik heb moeten moorkse´ vandaan. Dat

Den Uyl de Mijnnota voorlas.

zijn vader aanvankelijk ondergronds bank-

wellicht niet haar ding, maar creativiteit zit

betekent dat je lang bezig bent geweest

werker op Staatsmijn Maurits in Geleen.

er bij Han wel degelijk in. “Als er voor de

met een lastige klus.” In ieder geval zal het

Zie ook www.oogstdankfeesten.nl

“Dit is mijn Streek Geslepen uit het zwarte kool, gevormd door haar dalen, Uit deze streek ben ik, slechts een uit talloze verhalen.

Dit is Mijn streek, gebouwd door onberispelijke zwarte mannen Dit is mijn streek, nooit zal iemand onze verbondenheid verbannen Mijn trots gaat verder dan een bijna “vergeten verleden” Met Mijn onuitwisbaar DNA, treed ik in het heden”

Dit gedicht prijkt op de menukaart; is geschreven door Tim Sieben van Brasserie Mijn Streek (5e etage #schunck), ook #m2015 foto: Luc Lodder

“Vriendschap omzetten in prestaties noem ik koempel-mentaliteit.”

5

TRAINER HUUB STEVENS GING MET ELFTAL SCHALKE 04 ONDERGRONDS Huub Stevens is mijnwerkerszoon. Daar is hij trots op en dat draagt hij graag uit. Daarom

De wagen raakte bij een ongeval betrok-

zei hij meteen ´ja´ toen hem gevraagd werd toe te treden tot het rijtje ambassadeurs

Wij waren een paar uur ondergronds,

ken en Huub´s vader overleefde het niet.

van het Jaar van de Mijnen. “Het feit dat ik zoon ben van een mijnwerker, dat heeft mij

maar de mijnwerkers moesten nog door

Hij was 49 jaar. “Dat was een hard gelag!

gevormd, gemaakt tot wat ik ben. En daar ben ik gelukkig mee.” Voor Huub voelt het als

tot einde dienst!”

Ik was toen 17 jaar en nam allerlei baan-

een eerbetoon aan zijn vader, maar ook aan de ´koempelclubs´ waarvoor hij als jong

tjes aan om mijn moeder te helpen met

voetballer in het veld stond, zoals RKSV Sittardia en Fortuna SC. Met hetzelfde plezier

Natuurlijk had Huub met dit bedrijfs-

rondkomen.”

bezoek een opvoedkundig doel voor ogen.

trainde hij clubs wier namen onverbrekelijk verbonden zijn met de mijnhistorie, zoals Roda JC en Schalke 04.

“De meeste mijnwerkers hebben zelf nooit Tijdens de eerste periode, vanaf 1996,

de weelde gekend die wij hebben, maar

waarin Huub Schalke 04 in het Duitse

ze hebben er wel de basis voor gelegd.

Opgroeien deed hij in het Sittardse Stad-

Volgens Huub vertelde zijn vader regel-

Gelsenkirchen onder zijn hoede had, was

Wij profiteren van hun harde werken. De

broek. “We woonden in de St. Josephstraat.

matig dat het ondergronds erg zwaar was,

daar kolenmijn Zeche Hugo nog in bedrijf.

jongens waren na afloop onder de indruk

Dat was een echte mijnwerkersstraat.

maar klagen deed hij nooit. “Wel verbood

De trainer besloot zijn Mannschaft mee

en daar ging het me om, dat ze respect

Volgens mij was mijn vader daar een van

hij mij en mijn broers de mijn in te gaan.

ondergronds te nemen! “Een groot deel

zouden tonen.”

de laatsten. Tot de sluiting in 1967 werkte

Hij wilde dat wij het beter zouden krij-

van onze trouwe supporters bestond uit

hij op de Staatsmijn Maurits in Geleen en

gen dan hijzelf. Hij is 30 jaar ondergronds

mijnwerkers. Ik wilde de jongens eens

Terugkerend naar zijn eigen vak, ziet

daarna op de Staatmijn Emma in Hoens-

geweest, maar was tot het laatst hartstikke

laten zien hoe hard deze mannen werkten,

Huub overeenkomsten tussen een ploeg

broek. Daar is hij met vervroegd pensioen

gezond, geen last van stoflongen. Heel

wat ze allemaal moesten doorstaan om

mijnwerkers en een voetbalelftal: “Je moet

gegaan. Hij draaide altijd nachtdiensten,

vreemd, ik denk dat hij gewoon geluk had

hun brood te verdienen. Dus we hebben

vertrouwen in elkaar hebben, je moet op

want dat betaalde het beste. ´s Avonds

gehad.”

ons allemaal omgekleed en gingen met de

elkaar afgestemd zijn, samen een strijdba-

lift mee naar beneden. We hebben in de

re mentaliteit hebben. Koempels wilden

om negen uur vertrok hij, om zeven uur ´s morgens kwam hij thuis. Dan slapen tot

In mei 1971 reed vader Zef Stevens samen

ondergrondse trein gezeten en daarna nog

de productie halen èn weer veilig boven

een uur of twee en daarna ging hij met

met een paar kameraden in een busje de

flinke afstanden moeten lopen. Er waren

komen, voetballers moeten willen winnen.

mijn moeder nog een school poetsen,

nabij gelegen Duitse grens over om een

behoorlijke temperatuurverschillen, van

Vriendschap omzetten in prestaties, dát

want in ons grote gezin was elke gulden

tuinencomplex te gaan bekijken. Hij wilde

warm naar koud en uiteindelijk hebben we

noem ik de koempel-mentaliteit.”

hard nodig. Ik had een tijdlang een kran-

groente gaan verbouwen om daarmee het

ons ook nog, plat op de buik, met de

tenwijk. Het gebeurde vaker dat hij direct

pensioengeld wat aan te vullen, want er

transportband vol warme kolen laten

na de nachtdienst mij nog even hielp met

waren naast Huub nog twee kleine

vervoeren. Na afloop waren ze allemaal

een paar straten.”

kinderen thuis.

pikzwart, bezweet en vooral moe.

Trotse mijnwerkerszoon Huub Stevens koestert de mijnlamp van zijn vader.

Foto: Stefan Koopmans

Mathilde Jansen wil in fotoboek pleiten voor duurzaamheid

6

“IN DE LIMBURGSE MIJNINDUSTRIE ZIJN TEVEEL OFFERS GEBRACHT!” “Tegenwoordig zou dat niet meer geaccepteerd worden, zulke zware en ongezonde

de mijnwerkers in ieder geval uitgebuit.”

contact bracht. Mensen die mij naar allerlei

werkomstandigheden. Het zijn in het geval van de Limburgse mijnindustrie vooral de ar-

Mathilde wil een fotoboek samenstellen.

plekken brachten die in het mijnverleden

beiders, de mijnwerkers die de offers brachten.” Fotografe Mathilde Jansen is geboren in

Gezien haar visie op het mijnverleden zal

een rol hebben gespeeld. Ik heb al veel

Diepenveen, woont al tien jaar in Amsterdam. “Ik heb een fascinatie voor de aarde, voor

het geen ´gezellig bladerboek voor op de

foto´s kunnen maken voor mijn onder-

de natuur, haar grondstoffen en hoe de mens deze toepast.”

salontafel´ worden. “Als je het nu en in

zoek. Iedereen is heel open en bereid mee

de toekomst beter wil doen, dan moet je

te werken.”

Ze reisde de hele wereld over, maar uit-

er zat geen visie voor de lange termijn

eerst begrijpen waarom het in het ver-

Mathilde wil de zaken journalistiek onder-

eindelijk rijpte bij haar het verlangen zich

achter. Het geld was snel weer verdwe-

leden fout is gegaan. In het geval van de

bouwen en heeft voor de teksten Stepha-

vast te bijten in een onderwerp korter bij

nen, er kwam nog de oliecrisis bovenop.

mijnindustrie zijn er teveel offers gebracht.

nie Jansen aangetrokken, beeldend kun-

huis: mijnen en mijnwerkers. Ze verdiepte

Een regionaal beleid was nodig geweest,

Het was volledig uit balans. Verschillen-

stenares/journaliste met Zuid-Limburgse

zich in de materie en kent inmiddels de

waarbij vooral geluisterd werd naar wat

de oud-mijnwerkers heb ik gesproken.

wortels. Zij hebben samen voldoende vra-

geschiedenis. Van de kanarie die in een

de mensen zèlf wilden. Zo biedt je kansen

Je ziet gewoon aan ze, dat ze door het

gen. Mathilde: “Graag wil ik van oud-mijn-

ver verleden gebruikt werd om mijngas op

voor duurzame economische ontwikke-

leven zijn getrokken. Ze waren gekrenkt,

werkers horen hoe ze naar zichzelf en

te sporen tot en met de economische en

ling. De mijnen kwamen snel en verdwe-

ze verloren hun zelfvertrouwen doordat

naar de mijn keken. En naar de buurt, de

sociale malaise die de mijnsluitingen met

nen ook weer snel. Dat is geen duurzaam

ze na de mijnperiode naar een speelgoed-

gemeenschap waar ze woonden. Hoe is

zich meebrachten. “Er is toen een grote

beleid, zeker al niet omdat het sociale

fabriekje werden gestuurd. Toch kozen ze

wat dat betreft de situatie nu? Hoe gingen

subsidiepot met geld hier neergezet, maar

aspect totaal verwaarloosd was. Fysiek zijn

ervoor er weer bovenop te komen. Ik ben

de immigranten om met de werkloosheid

benieuwd hoe. Ik wil die diepere kracht

of de nieuwe baan na de mijnsluitingen?

van de mensen verbeelden, op historische

Hoe is het hun kinderen vergaan in het

locaties. Om levenservaring of wijsheid in

leven, hebben zij hun plek kunnen vinden?

een actueel jasje door te geven.”

Ja, ook jongeren wil ik spreken en fotogra-

Middels het boek en de portretten van

feren, want anders wordt het een geschie-

mijnstreekbewoners anno 2015 wenst Ma-

denisboek. Dat is niet mijn bedoeling.

thilde “op nationaal niveau meer bewust-

Verder wil ik meer weten over de energie

zijn te kweken”. Met mens en natuurbron-

die de ´vergeten mijnen´ nu leveren via

nen dien je respectvol en zorgzaam om te

het Mijnwaterproject en andere innovatie-

gaan. Dat is hetgeen ze wil uitdragen. “Kijk

ve projecten.”

maar eens naar Groningen, waar de bewo-

Aan het boek zal een reizende tentoon-

ners nu te maken hebben met aardbevin-

stelling gekoppeld worden, die in ieder

gen vanwege de gaswinning. Ik heb nog

geval Heerlen en later ook Amsterdam zal

overwogen daar naar toe te gaan, maar

aandoen. Via ´crowdfunding´ wil Mathilde

uiteindelijk koos ik voor de Zuid-Limburg-

de financiering rond krijgen. Oud-mijn-

se mijnen.”

werkers en hun familieleden die hun verhaal willen doen, kunnen met haar

Al verschillende verkenningstochten

contact opnemen.

heeft ze door de voormalige mijnstreek

Mathilde Jansen uit Amsterdam verdiept zich in verleden, heden en toekomst van de Limburgse mijnstreek. Foto: Luc Lodder

gemaakt. “Het was niet zo moeilijk

Meer over het project op:

oud-mijnwerkers te vinden. Al in de trein

www.mathildejansen.com/contact

vanuit Amsterdam naar Heerlen kwam

Crowdfunding:

ik iemand tegen die me van alles wist

www.lukida.com/mathildejansen

te vertellen en me weer met anderen in

Weerspiegeling van vele nationaliteiten in de mijnstreek

FASHIONCLASH AANJAGER VOOR MULTICULTURELE MIJNCOLLECTIE De Zuid-Limburgse mijnen trokken werknemers aan uit een groot aantal Europese landen en later ook van daarbuiten. Vanaf het moment waarop begin vorige eeuw de kolenproductie goed op gang kwam, werd de mijnstreek stilaan een smeltkroes van nationaliteiten. De regio was en bleef ´multicultureel´, zoals men dat nu zou zeggen.

De organisatoren van de jaarlijkse, interna-

kwam twintig jaar geleden vanuit

tionale Fashionclash was dat ook niet ont-

voormalig Joegoslavië naar Nederland.

gaan en lieten kledingstukken ontwerpen, gebaseerd op verschillende culturen in de

Sinds de laatste kolen naar boven

mijnstreek. Over multiculti gesproken, het

kwamen, verstrijkt de tijd onherroepelijk.

hechte trio dat al jarenlang dit evenement

Jonge mensen moeten al helemaal terug

organiseert vanuit thuisbasis Maastricht,

naar hun grootouders om nog iets van

illustreert het begrip persoonlijk. Nawie

het mijnverleden te kunnen oprakelen.

Kuiper is afkomstig uit Cadier en Keer

Laurens herinnert zich verhalen van zijn

(“Maar geboren in Heerlen, in de Vroed-

opa, evenals Nawie: “Mijn opa van moe-

vrouwenschool.”), Laurens Hamacher

ders kant werkte in België. Veel van zijn

stamt uit het Belgische Eupen (“Maar we

mede-koempels waren Spaans of Italiaans.

spreken daar Duits.”) en Branko Popovic

Ik meen dat hij ook vertelde dat mijn-

V.l.n.r. Laurens Hamacher, Nawie Kuiper en Branko Popovic.

Foto: Luc Lodder

werkers daar - omdat zij het zware werk

bij het programma. Branko: “Graag wilden

presenteren organiseert, maar tevens na-

juni in het Museum aan het Vrijthof te

deden - hoger in aanzien stonden dan de

we aansluiten bij dit themajaar en we

tionaal en internationaal samenwerkings-

Maastricht.

opzichters. Ze verdienden ook meer.”

besloten jonge ontwerpers kleding te laten

verbanden aangaat. Voor het ontwerpen

“Een paar jaar geleden bezocht ik een

maken, geënt op de verschillende culturen

van de zogeheten MIJNcollectie werden

Op basis van deze opvallende stukken zijn

grote culturele manifestatie in Genk en

in de mijnstreek.” Schunck* in Heerlen en

drie jonge Limburgse ontwerpers geselec-

commerciëlere, draagbare kledingstukken

daar ontmoette ik veel kunstenaars wiens

het drietal van de Fashionclash bundelden

teerd (Linda Friesen uit Venlo, Ebby Port uit

gemaakt en daarvoor werd weer het crea-

werken geïnspireerd waren op de

de krachten. Nawie: “Van welke nationali-

Geleen en Gabriël Guevera uit Maastricht)

tieve leerwerkbedrijf 100% Heerlen aan de

mijnen”, aldus Branko.

teit ze ook zijn, qua kleding zien mijnwer-

, die ´haute couture´-stukken ontwierpen,

Geleenstraat ingeschakeld. Dat is blijkbaar

Nu zal de inspiratie in het Belgische Genk

kers er ondergronds allemaal hetzelfde uit.

gebaseerd op zowel de uniforme mijnwer-

goed bevallen. Branko: “Ook de jongeren

sneller gevoed worden dan in Nederlands-

Dit in tegenstelling tot bovengronds. Daar

kerskleding, als die van de vele culturele

die daar werken bleken heel enthousiast

Limburg, omdat daar nog veel van het

zijn de verschillende kledingstijlen repre-

gemeenschappen in de mijnstreek. Zoals

en kwamen met aanvullende, bruikbare

industrieel erfgoed bewaard is gebleven.

sentatief voor culturen en religies. Dat leek

Italië, Polen, Slovenië, België, Duitsland,

ideeën. Dit is waar wij naar streven:

In ieder geval hield Branko de indrukken

ons een mooi uitgangspunt voor een pro-

Hongarije, Marokko, Spanje en Friesland.

duurzame samenwerking!”

vast. Toen het Jaar van de Mijnen zich aan-

ject.” De Fashionclash is een platform dat

Deze worden geëxposeerd in de MIJNshop

diende wensten Nawie, Branko en

niet enkel het jaarlijkse evenement waar

aan de Bongerd in Heerlen, maar ook

Zie ook www.fashionclash.nl en

Laurens de Fashionclash ook te betrekken

mode-ontwerpers en kunstenaars zich

tijdens de Fashionclash Maastricht, medio

www.honderdprocentheerlen.nl

7

Van mijnmonumenten tot herinrichting mijnwerkerswijken

MIJNVERLEDEN BLIJFT JONGE ARCHITECTEN MARC EN NICOLE MAURER ´ACHTERVOLGEN´ Ook al waren je pa en opa geen mijnwerkers, als Limburger ontkom je vrijwel nooit aan een relatie met de mijnen of het mijnverleden.

gebied Brunssum-Hoensbroek-Nuth, dat

Architect Marc Maurer: “Mijn opa van moeders kant werkte bij DSM en verdeelde subsidies over sociale instellingen. Hij had dus regel-

een recreatieve functie krijgt. Datzelfde

matig pastoors en verenigingsvoorzitters aan zijn bureau. Mijn andere grootvader was Limburgs vertegenwoordiger van een behang-

geldt voor het mijnterrein in het Belgische

fabrikant en koos Heerlen als standplaats omdat daar toen het meeste gebouwd werd. Vanwege de mijnen, natuurlijk. Mijn moeder

Beringen, waar alle gebouwen nog over-

hield bij DSM statistieken bij en werkte er later op de afdeling herindustrialisatie.” Samen met echtgenote Nicole Lemmens leidt Marc

eind staan. ”

een architectenbureau in Maastricht dat de laatste tijd druk is met projecten van waaruit ook weer lijnen naar het mijnverleden lopen.

Veel energie en enthousiasme steken Nicole en Marc momenteel in de uit 1967 daterende flats van de Kerkraadse wijk Bleijerheide, waar heel wat mijnwerkersgezinnen gewoond hebben. Een is inmiddels gesloopt, drie staan er nog. Woningstichting HEEMwonen heeft verschillende partners in de arm genomen om plannen te ontwikkelen voor deze woonomgeving en het bureau van Marc en Nicole is daar een van. Marc: “Wellicht zullen ze deels verder gesloopt worden, maar daarbij vrijkomende materialen zouden weer gebruikt kunnen worden voor nieuwbouw op die plek.

Het verkeert op dit moment nog allemaal in een onderzoeksfase.”

Er zijn veel bewoners geïnterviewd en de verhalen worden gebundeld in een ´burenboek´. Nicole heeft zo de geschiedenis van de wijk goed leren kennen: “Het was daar, zeker in de eerste 25 jaren, een heel hechte gemeenschap. Net als in de vroegere mijnwerkerskolonieën. Kinderen speelden met elkaar, op galerijen werd gezamenlijk ontbeten en ze hielpen elkaar aan werk. Het was dezelfde sfeer als onder

Nicole en Marc bij hun ´robot-toren´ in Eschweiler.

Foto: Luc Lodder

in de mijngangen: je kon op mekaar rekenen. Later, parallel aan maatschappelijke

Slenaken - in het ongerepte en groene

zijn ze verdwenen, maar mede op initi-

plannen: het beschilderen en eventueel

ontwikkelingen, sloeg ook hier de indivi-

heuvelland, ver van de mijnstreek - daar

atief van de winkeliers van Hoensbroek

aanstralen van een bestaande, vanaf de

dualisering toe en kwamen er veel starters

groeide Nicole op. “Mijn ouders waren

worden tien kopieën met een hoogte van

A2 duidelijk zichtbare koeltoren op het

die dan ook vrij snel weer vertrokken.

werkzaam in onderwijs en toerisme, maar

vijf meter vervaardigd. Marc: “Wij werden

Chemelot-terrein en een virtuele toren, die

Culturele en economische voorzieningen

een oud-oom van me hield zich bezig met

gevraagd ze te ontwerpen. We kozen

door laserstralen gevormd wordt.

in de wijk verdwenen en de vergrijzing

de afhandeling van mijnschade en een

voor een bouwpakket in de vorm van een

Bij een van de bruinkoolgroeven in het

sloeg toe.”

andere oom werkte in de mijn.”

lattenconstructie en ze zullen op diverse

Duitse Eschweiler staat een 36 meter hoge

Op het terrein van de Staatsmijn Emma in

locaties in Hoensbroek geplaatst worden.”

uitkijktoren in de vorm van een robot, ook

Een van de bewoners schreef in een

Hoensbroek stonden de eerste zogeheten

Marc Jetten, directeur van Stichting Jaar

een ontwerp van Maurer United Architects.

gedicht: “Jidderinne vólt ziech doa heem.”

Van Iterson-torens. Imposante koelto-

van de Mijnen, raakte hierdoor geïnspi-

Marc: “De robot verwijst naar de enorme

Marc en Nicole willen graag hun bijdragen

rens naar een revolutionair ontwerp, dat

reerd en vroeg Marc en Nicole eens na te

graafmachines die daar ingezet worden.

leveren aan de herinrichtingsplannen voor

nu, na een eeuw nog steeds wereldwijd

denken over een blijvend groot gedenkte-

Verder zijn we gevraagd mee te denken

deze woonwijk, zodat straks wederom

wordt toegepast. Op het Emma-terrein

ken, een ´landmark´. Zij kwamen met twee

over een herinrichting van het mijnspoor-

iedereen zich daar thuis voelt.

Nieuwe voorzitter Wil Houben van Stichting Jaar van de Mijnen:

8

“WIJ ZIJN HÈT PARADEPAARDJE QUA GESLAAGDE INTEGRATIE EN MULTICULTURELE SAMENLEVING” “Tot 1920 leek alles, in wat later de Oostelijke Mijnstreek werd, op het Voerendaal van

een handvol bestuurders dat de hele sa-

een link leggen naar de telecommunica-

een eeuw geleden. De twaalf kernen en subkernen van Voerendaal waren er toen ook al.

nering en overgang van zwart naar groen

tie. Dus pasten we daarop de naam aan.

En de hele regio was bezaaid met soortgelijke gemeenschappen. Er woonden toen iets

regelde. Tegenwoordig zou men daarbij

Helaas verdwenen veel van die bedrijf-

meer dan 25.000 mensen in het gebied van de huidige acht gemeenten van Parkstad

alles en iedereen betrekken. Zoals nu de

jes, maar ik denk wel dat de toekomst

Limburg. In 1965, dus 45 jaar later, was de bevolking méér dan vertienvoudigd: 270.000

IBA Parkstad, die aan de bevolking vraagt

van deze regio ligt in innovatief gebruik

inwoners. De elf kolenmijnen die op willekeurige plaatsen in het landschap uit de grond

om met ideeën en voorstellen voor de

en delen van informatie en data, zoals

werden gestampt en waarom heen óók de mijnwerkers en beambten gingen wonen,

inrichting van de omgeving te komen.”

bijvoorbeeld gedaan wordt door Smart

hebben hier een ruimtelijke chaos veroorzaakt die bijna nergens anders in Nederland

Dat er meer tastbaars dient te komen dat

Services Hub, een samenwerkingsverband

voorkomt.”

herinnert aan het mijnverleden, dat staat

van 18 dienstverlenende bedrijven, ken-

voor Wil vast. Hij heeft zelf een plan voor

nisinstellingen en overheidsorganisaties in Limburg.”

Wil Houben - die de naar Breda vertrok-

Het verleden van Wil Houben lag in

ogen: “Ik vind het belangrijk dat iedereen

ken Heerlense burgemeester Paul Depla

Kerkrade-West, op de grens tussen Spek-

kan zien waar de mijnen stonden. Je zou

opvolgt als voorzitter van Stichting Jaar

holzerheide en Kaalheide. “Als klein kind

bijvoorbeeld op de plekken waar vroeger

Het Jaar van de Mijnen hoopt vooral

van de Mijnen - werd op 1 december 2014

ervoer ik de grootheid van de mijn, de Wil-

de hoofdingangen gelegen hebben, grote

jongeren te bereiken om hen bewust te

geïnstalleerd als burgemeester van

lem-Sophia. De muren rond de bedrijfsge-

foto´s kunnen plaatsen die laten zien hoe

maken van hun ´roots´. Wil Houben was

Voerendaal en dit is een citaat uit zijn

bouwen vond ik hoog en indrukwekkend.

het er op die betreffende plekken vroeger

docent geschiedenis tijdens de periode

die dag uitgesproken toespraak.

De zwarte roetlaag op zolder staat me nog

uitzag.”

waarin de sloop van de mijngebouwen

Refererend aan de door de mijnen gelokte

bij, maar ook de paniek die uitbrak als het

grote toestroom van arbeiders, al dan niet

alarm van de mijn over de wijk loeide.

met hun gezinnen, vanuit diverse delen

Dan was er een ongeluk gebeurd en je

van Nederland en later andere Europese

zag alle vrouwen angstig de staat op gaan,

landen sprak hij: “Eigenlijk zijn wij hèt

zich afvragend ´Zou het mijn man zijn?`.

paradepaardje van Nederland qua

Kinderen die met spelen op straat een

geslaagde integratie en multiculturele

verwonding opliepen, werden naar

samenleving ´avant la lettre´.”

de verbandkamer van de mijn gebracht.”

Ik ben graag bereid om met betrekking tot het mijnverleden op scholen gastlessen te geven!

Het is allemaal voorbij, verleden tijd.

Hoe straks verder na het herdenkingsjaar?

volop aan de gang was. “Op school werd er

Nu, midden in het Jaar van Mijnen, haalt

Van het industrieel erfgoed rest weinig, op

“Zo´n 25 jaar geleden was ik een van

door mij nauwelijks aandacht aan besteed.

Wil dit nog eens aan om te illustreren

een paar schachtgebouwen en wat kleine

de oprichters van de Telematicaloop in

Mijnbouw behoorde tot het vak aardrijks-

hoezeer de mijnen hun stempel hebben

monumenten na. Wil: “De heimwee naar

Heerlen. Omdat hier toen veel informati-

kunde. Maar nu je er zo over begint:

gedrukt op de regio. “Daar mag best nog

het verleden, de pijn over het feit dat er

cabedrijfjes gevestigd waren stelde ik voor

ik ben graag bereid om met betrekking tot

wel eens stevig aandacht voor gevraagd

niets meer is, dat snap ik wel. Ik denk dat

om deze marathon de ´Informaticaloop´

het mijnverleden op scholen gastlessen

worden. Je kunt alleen vooruit als je je

het nu ook heel anders zou zijn gelopen.

te noemen. Toenmalig burgemeester Piet

te geven!”

verleden kent.”

In de periode tussen 1975 en 1985 was het

van Zeil zag het echter breder en wilde

Wil Houben poseert bij Schacht Nulland in zijn geboorteplaats Kerkrade.

Foto: Luc Lodder

Vijf paradoxen, Gerard Rooijakkers

9

SCHIJNBARE TEGENSTELLINGEN IN HET JAAR VAN DE MIJNEN 2015 paradox 1/5 Normaliteit en abnormaliteit

paradox 2/5 Eigen en vreemd

Zo snel als de mijnen kwamen, zo snel verdwenen ze ook weer. Zuid-Limburg keerde na

We hebben het altijd over de Limburgse mijnen en de Limburgse koempels. Echter, als je

de sluitingen terug - ja, het klinkt vreemd - naar de normale gang van zaken. Immers,

het bekijkt over de gehele periode van ruim 70 jaar waarin onze steenkoolmijnen volop

de mijnperiode was een abnormale uitschieter. Tot pakweg 1900 bestond de bevolking

draaiden, hebben er relatief gezien maar weinig Limburgers gewerkt. Zeker in de eerste

van de latere mijnstreek uit boeren, arbeiders, handwerkslieden en middenstanders. Kort-

tientallen jaren hadden de meeste Limburgse arbeiders er absoluut geen trek in om in dat

om: al dan niet zelfstandige ondernemers. Hardwerkende, maar onafhankelijke

zwarte gat af te dalen. Het grootste deel van het werk werd verricht door buitenlandse

lieden. De mijnen brachten een periode van ongekende economische bloei, waarvan

werknemers, in andere landen geworven personeel. Gastarbeiders werden zij later

alle lagen van de bevolking profiteerden. Maar, de medaille had een keerzijde. Mijnen en

genoemd. Uiteindelijk werden velen van hen Nederlanders en dus óók Limburgers.

kerk bepaalden je leven. De mijndirecties zorgden vaderlijk voor het welzijn van de

Pas ná de Tweede Wereldoorlog, toen de OVS´en (Ondergrondse Vakscholen)

medewerkers. Huisvesting, sociale zekerheid, verenigingsleven, scholing, vrijetijds-

ontstonden, kregen de mijnen via deze opleiding een grote stroom autochtone

besteding, in alles werd voorzien. De ´hoge heren´ hadden daarbij in het achterhoofd:

Limburgers als mijnwerkers op de loonlijsten.

tevreden arbeiders zijn productieve arbeiders. Volgzaamheid en gehoorzaamheid.

Dat is wat de mijnbazen wilden en in dat streven werden zij onvoorwaardelijk gesteund

Nóg zoiets. Sint Barbara. Niets zo typisch Limburgs, als deze patrones van de mijn-

door de Katholieke Kerk. Mijndirecteur en pastoor hadden een innige band. Mijnwerkers

werkers, die haar liefkozend ´Ós Berbke´ noemen. Dat wordt in ieder geval algemeen

die regelmatig verzuimden naar de kerk te gaan, werden op de mijn bij hun baas ter

aangenomen. In deze provincie werd zij weliswaar vereerd als beschermelinge tegen een

verantwoording geroepen. De kudde diende mak gehouden te worden. Gewaarschuwd

plotselinge dood, maar toen ze uiteindelijk specifiek de mijnwerkers onder haar hoede

werd voor de gevaarlijke invloed van de ´rooien´, socialisten die het waagden tegen te

nam, zitten we al in de jaren dertig. De verering van deze heilige als patrones

spreken.

van de koempels, werd in die jaren bij ons geïntroduceerd door Sloveense mijnwerkers.

Dus wat we als vanzelfsprekend als ons eigen culturele erfgoed beschouwen, was

Parallel met het verdwijnen van de mijnen, vervaagden ook de uitingen van het Rijke

oorspronkelijk ´vreemd´. Kwam uit een ander land, ver van Limburg.

Roomsche Leven. Mijn weg, kerk weg. De bevolking van de mijnstreek bleef als een meute weeskinderen achter. De ´zekerheden´ waren weg en bleven weg. “Ut is niks en ut

Voor de Limburgse jeugd van 2015 blijkt het mijnverleden van deze regio iets

weurd niks!” luidde de klaagzang. De bevolking diende weer - net als vóór 1900 - op

´vreemds´ te zijn. Het staat ver van ze af, hoezeer we in dit Jaar van de Mijnen ook

eigen kracht te vertrouwen en te varen. Het mijnsluitingsproces had de situatie terug naar

proberen het als iets ´eigens´ te presenteren.

´normaal´ gebracht. Toen was echter paniek, omdat de vertrouwde leidende handen van mijn, kerk en overheid verdwenen waren. “Hoe moet het nu met ons?”

In het Jaar van de Mijnen wordt de stand van zaken opgemaakt en blijkt dat de ´mijnstrekers´ hun oude kracht hebben hervonden en weer de regie nemen over hun gezamenlijke toekomst.

1952, 50 jaar staatsmijnen in Limburg, ballonnenwedstrijd voor de kinderen bij de staatsmijn Emma Foto: Foto-archief DSM

Lees verder op pagina 12

10

Les Rêveries de Lies et Jean / Groupe F & Plasticiens Volants (FR)

Een theatraal vuurwerkspektakel De openingsvoorstelling van 25 jaar Cultura Nova staat in het teken van het Jaar van de Mijnen (M2015). Als je dan nog één keer terugkijkt om de balans op te maken; waar kun je dat dan beter doen dan op het terrein van de voormalige Oranje Nassaumijn I in Heerlen? Letterlijk op de plek waar de Lange Lies en de Lange Jan stonden, brengen

len, Fonds voor Cultuurparticipatie, Prins Bernhard Cultuurfonds, Ministerie van OCW en Provincie Limburg. En in samenwerking met Discovery Center Continium en Arcus College.

Vrijdag 28 (try-out), zaterdag 29 (avant-première), zaterdag 29 augustus (première); ook te zien zondag 30 augustus, vrijdag 4 t/m zondag 6 september.

Zie www.Cultura-Nova.nl. Locatie: Arcus College, Gasthuisstraat 21, Heerlen.

Nina Willems en Annet Bremen (NL

DOORGROND De Heerlense theatermaakster Nina Willems werd in 1986 geboren in Zeswegen. Een Heerlense wijk die na de mijnsluitingen gebouwd is op een ‘sjteeberg’, gevormd door steenafval uit de OranjeNassaumijn I. De mijnen waren toen allang gesloten; Heerlen was een stad in crisis.

Eveneens in 1986 werd in Landgraaf aan

twee wereldberoemde Franse gezelschappen, Groupe F en Les Plasticiens Volants, het

de voet van de steenberg van de Staats-

– zo verwachten wij - grootste vuurwerktheaterspektakel ooit in Nederland!

mijn Wilhelmina schrijfster Annet Bremen geboren. Voor ‘Doorgrond’ gingen Nina en

Groupe F (vuurwerktheater) en Les Plasticiens Volants (balonnenfigurentheater) waren

Annet in dialoog met inwoners van de stad

eerder te gast op Cultura Nova en hebben wereldwijd meegewerkt aan grote openingen

op zoek naar de identiteit van Heerlen? En

van Olympische Spelen, WK’s en EK’s en diverse Culturele Hoofdsteden. Voor ‘Les

naar hoe de geschiedenis van Heerlen hun

Rêveries de Lies et Jean’ werken de beide gezelschappen voor het eerst samen aan

identiteit heeft gevormd? De gesprekken,

een nieuwe voorstelling die haar wereldpremière in Heerlen beleeft. De Diversão

die plaatsvonden in de mijnshop aan de

Sambaband Heerlen begeleidt het publiek na afloop van de voorstelling naar de

Bongerd, zijn verwerkt in de voorstelling.

binnenstad waar i.s.m. Heerlen Mijn Stad op 3 locaties een afterparty wordt

‘Opgroeien in het Heerlen van de jaren ‘80

georganiseerd: op het Pancratiusplein, bij poppodium NIEUWE NOR en in de Spiegeltent

en ‘90 was als binnenkomen in een lege

op het Burg. van Grunsvenplein.

theaterzaal waar net een voorstelling was

De openingsvoorstelling is op vrijdag 28 augustus 21.30 uur, op het voormalig terrein

geweest. De voorstelling heb je niet mee-

Oranje Nassau-mijn I, langs de CBS-weg in Heerlen #gratis, wereldpremière. Parkeren

gemaakt, maar de sfeer hangt er nog.’

graag in de binnenstad.

Nick Steur (NL)

Met dank aan: Stichting Via Zuid, Fonds

A piece of time

en Het Jaar van de Mijnen #m2015.

Podiumkunsten, SCHUNCK*, Cultura Nova

moving pendulums & synchronizing

Woensdag 2,, donderdag 3, vrijdag 4 en

metronomes

zaterdag 5 september in Cultuurwerkplaats Zeezicht Heerlen, Schelsberg 94.

‘Time is nature’s way of keeping everything from happening at once.’ (John Weehler) Nick Steur is een theatermaker met een zeer eigen handschrift: poëtisch, aards, beeldend, intuïtief en mystiek. Hij creëert werelden die gegrondvest zijn in een tijdloze werkelijkheid, die gedicteerd wordt door natuurwetten. Een werkelijkheid die in ons complexe en hightech bestaan haast vergeten wordt. Zijn werk beweegt zich op het snijvlak met beelden-

Hoge Fronten/Lieke Benders (NL)

Het Laagland (NL)

Verdrietfabriek Jongens van toen – onze grond Tijdens ‘Verdrietfabriek’ stapt het publiek

de kunst, maar de theatrale component is essentieel. Het krachtenveld leidt tot een unieke gebeurtenis die zich alleen hier en nu kan afspelen. Een coproductie van Stichting Cultura Nova i.h.k.v. Jaar van de Mijnen (M2015).

in een karretje van een kermisattractie

en rijdt letterlijk een parcours door een

landschap vol stemmen. Verhalen die verzameld zijn door interviews met mensen over hun verdriet en het vinden van troost.

Een coproductie van Stichting Cultura

Waar eindigt de grond van jouw (voor) ouders en begint die van jou?

‘Jongens Van Toen – Onze Grond’ is een

Nova i.h.k.v. Jaar van de Mijnen (M2015).

theaterroute gebaseerd op verhalen van

Zaterdag 29 augustus, woensdag

dergrondse Vakschool (ovs) én scholieren

2 t/m zondag september in in business park C-Mill, Molenberg. Kaarten: www.Cultura-Nova.nl

oudleerlingen en docenten van de Onvan nu. Op een plek waar ooit jongens in blauw uniform iedere dag de vlag hesen, zoeken jongelui nu bovengronds hun weg.

School uit, de diepte in. Met bonkende harten, ferme passen, angstige handen, knopen in de oren, op vrije voeten, happend naar lucht. Niet verdwalen, vooruit Hier is het alle dagen sjiech! Deze voorstelling in het kader van het Jaar van de Mijnen is een coproductie van Het Laagland, M2015 en Cultura Nova i.s.m. Irma van Hoof, Guus Jacobs, Xavier Emmen en spelers van Jong Laagland, Arcus college, Theater Karroessel en Grotius college. Met steun van het VSB Fonds, Gemeente Heer-

Zaterdag 29, zondag 30 en maandag 31 augustus, Staalconstructie Schinveld, Jabeekerstraat Onderbanken. Kaarten: www.Cultura-Nova.nl

Kaarten: www.Cultura-Nova.nl

11

Intro in Situ, Alien Oosting, Nicoline Soeter & Rianne Wilbers (NL)

Ondertijds

Ensemble88 (NL/DE/BE)

Mariël Vaartjes

De Letste Schiech

De mijne

wereldpremière

over de kracht van herinneringen

Samengeperste klanken, fossiele vragen

Een poëtische muziektheatervoorstelling ‘Wat je je herinnert noem je een herinne-

en ideeën voor morgen borrelen op uit

De mijnsluiting heeft in onze regio veel

ring, maar wat je vergeten bent heeft geen

het mijnwater. ‘Ondertijds’ is een installatie

teweeggebracht. Duizenden arbeidsplaat-

naam. Een vergetenis misschien?’ Ooit heb

en muzikale performance van beeldend

sen gingen verloren. In het concert in het

je ze gezien, geroken, gevoeld en ergens

kunstenares Alien Oosting en componiste

Cube – Design Museum en de tentoonstel-

zijn ze opgeslagen. Je herinneringen, je

Nicoline Soeter, gemaakt in opdracht van

ling ‘De Letste Schiech’ trekt het Limburgse

meest intieme metgezel die een leven lang

Intro in situ Maastricht. De installatie toont

ensemble voor hedendaagse klassieke

met je meereist. Een vrouw weet niet meer

een menselijke handeling in gevecht tegen

muziek, Ensemble88, in het kader van het

hoe oud ze is. Ze is verdwaald. Verdwaald

de metronomische klok. Oosting (Berlijn,

Jaar van de Mijnen de lijn door naar van-

in de tijd. Een man speelt mee in haar her-

genomineerd voor de Parkstad Limburg

daag de dag. Want ook anno 2015 staan

inneringen. Hij maakt muziek die ze kent

Prijs 2013) documenteert elementen van

veel mensen vanwege de economische

en die haar troost. Hij probeert een gids te

structuur en verval in een visuele vertelling

crisis op straat. ‘De Letste Schiech’ gaat

zijn in haar warrige hoofd.

waarin de ervaring van gelijktijdigheid

tijdens Cultura Nova in première. Na Heer-

en afstand belangrijke motieven zijn. De

len toert het ensemble langs verschillende

‘De mijne’ is een theatrale reis door een

performance wordt live uitgevoerd door

voormalige mijnlocaties in Nederlands- en

hoofd vol gedachte- en vergetenis-

de getalenteerde sopraan Rianne Wilbers.

Belgisch-Limburg en het Duitse Rheinland.

sen.‘Soms voelt mijn hoofd als een donkere

Zij is één van de ‘Jonge Honden’, het

De centrale compositie tijdens dit concert

mijn. Ik zoek en graaf naar die ene naam

talentontwikkelingsprogramma van

is het ‘Workers Union’ van Louis Andriessen

of dat ene moment, maar halverwege lijk

Intro in situ.

uit 1939. Deze spectaculaire en maatschap-

ik vergeten waar ik ook alweer naar zocht.’

pijkritische compositie wordt aangevuld

Met ‘Alice’ maakte theatermaker Mariël

Zaterdag 29, zondag 30, maandag

met nieuw werk van componisten uit de

Vaartjes op Cultura Nova 2014 een theatra-

31 augustus t/m zaterdag 5 september

Euregio: Hans Leenders (nl), Timo Rut-

le wandeling door een verzorgingstehuis,

19.00-23.00 uur. Locatie: voetgangers-

tkamp (du) en Michel Fourgon (be). De

waarbij de bezoeker werd geconfronteerd

tunnel Q-Park, Burg. van Grunsvenplein

composities zijn gebaseerd op gedichten

met het leven in een zorginstelling. Nu

Heerlen #gratis.

van de uit Kerkrade afkomstige schrijver,

maakt ze met ‘De mijne’ een voorstelling

dichter en hoogleraar Wiel Kusters, die tij-

voor de bewoners. Hiervoor interviewde

dens het concert ook voordraagt uit eigen

zij ouderen en verdiepte zij zich in het

werk. Daarnaast heeft Ensemble88 ama-

collectieve geheugen van het mijn-

teurfotografen uitgedaagd om een eigen-

verleden. De voorstelling is een co-

tijdse beeldende vertaling te maken van

productie van Zorgorganisatie Sevagram,

het thema ‘De Letste Schiech’. Een selectie

Via Zuid en Cultura Nova in het kader van

uit de inzendingen ziet u als decor tijdens

het Jaar van de Mijnen.

o n d e r

t i j

de concerten en in een fototentoonstelling

d s

in Schacht Nulland in Kerkrade.

Zaterdag 29 en zondag 30 augustus, Theater Sevagram, Plataan, Henri

Concert: zaterdag 29 augustus, Cube

Dunantstraat 3 Heerlen.

gebouw (Designmuseum in aanbouw),

Kaarten www.Cultura-Nova.nl

Museumplein 2, Kerkrade. Tentoonstelling: zaterdag 29 augustus t/m zondag 6 september, Schacht Nulland, Domaniale mijnstraat 30, Kerkrade.

Kaarten www.Cultura-Nova.nl

Obscura Nova: Remixing Heritage Unieke, gratis vertoning op het Pancratiusplein Zuid van Otto van Nijenhoff’s beroemde filmdocumentaire “Het Nederlandse Staatsmijnbedrijf in Limburg” (1928, 76 min., speciaal door EYE gedigitaliseerd), visueel en muzikaal omlijst door het Parkstedelijke kunstcollectief Obscure Times. Aansluitend afterparty in de Nieuwe Nor met het Polar Inertia collectief uit Parijs en de vj’s Obscure Times. Film begint zaterdag 5 september om 21:30 uur. Zie www.Cultura-Nova.nl

NB “Obscura Nova: Remixing Heritage” is een intitiatief van Beeld voor Beeld Film-festival, poppodium NIEUWE NOR, Filmhuis de Spiegel, EYE Film Instituut Nederland, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Cultura Nova en Het Jaar van de Mijnen 2015 (M2015).

paradox 3/5 12 Geschiedenis en erfgoed

paradox 5/5 Vergeten en bewaren

Ze zijn er nog, mensen die uit eerste hand verhalen kunnen vertellen over de Zuid-

Het valt niet te ontkennen: na de mijnsluitingen is - in Nederlands-Limburg althans - vrij-

Limburgse mijnen. Omdat ze er gewerkt hebben. Maar er komt onherroepelijk een tijd

wel alles wat aan deze industrietak herinnerde gesloopt. Voorgoed weggevaagd. Jammer,

waarin zij er niet meer zijn. Wie vertelt de verhalen dan door? Het probleem is, dat de

misschien ook wel begrijpelijk. Vele duizenden mensen moesten opnieuw aan het werk,

jonge generatie Limburgers letterlijk op zoek moet gaan naar de geschiedenis. Die

dát was de grootste zorg. Opgeruimde mijnterreinen, daar kun je wat mee doen. Een

komen ze buiten, in stad en streek vrijwel nergens tegen. De mijnschachten, de koel-

nieuw bedrijf neerzetten bijvoorbeeld, of een woonwijk. Of er een recreatiegebied van

torens, de schoorstenen, de kolenwasserijen. Bijna alles is weg. De jeugd heeft het zwart

maken. “We moeten vooruit!” en “Van zwart naar groen!” Dat waren de motto´s. Met de

niet meegemaakt en ziet nu enkel het groen. Het onderwijs besteedt er nauwelijks aan-

kennis van nú is het te betreuren dat nauwelijks nog iets overgebleven is. Een paar

dacht aan. Vreemd, want in een door het Jaar van de Mijnen geïnitieerd jongerendebat

schachtgebouwen en enkele kleine monumenten, meer niet.

bleek overduidelijk dat de jeugd van nu héél graag meer wil weten. Over waar ze vandaan komt.

Het zij zo. Toch blijft het schrijnen, het gevoel dat er niets bewaard is gebleven. Als een herinnering aan vroeger, als een eerbetoon aan die duizenden mijnwerkers die Limburg

Geschiedenis en erfgoed. Het zijn twee verschillende zaken. Onder geschiedenis

welvaart brachten en het hele land verwarmden. Kunnen we dan niets meer laten zien

verstaan we de feitelijkheden zoals die hebben plaatsgevonden. Geen regionale

aan de jongeren van nu? De volgende generaties? Moeten zij hun kennis vergaren via

geschiedenis is zo gedetailleerd beschreven, gedocumenteerd en vastgelegd, als die

enkel en alleen oud en vergeeld archiefmateriaal?

van de Nederlandse mijnindustrie. Dáár ligt het dus niet aan.

Er is - na het voorgaande klinkt dit bizar - nog héél veel materiaal bewaard gebleven.

Het erfgoed betreft de manier waarop we met het verleden en de geschiedenis omgaan.

Een gigantisch industrieel monument bevindt zich onder onze voeten, tot wel duizend

De tastbare erfstukken zijn dus grotendeels gesloopt, verdwenen. Wat overblijft, is de

meter diep. Het grootste deel van het mijnbedrijf lag ondergronds en die twaalf Limburg-

geschiedenis, maar daar werd tot nu toe nogal krampachtig mee omgegaan. Alsof we

se mijnen vormden daar een immense fabriek. Die is er nog steeds, met machinerieën

er niet trots op mochten zijn, alsof we ons ervoor schaamden. Alsof het vergeten moest

en materialen.

worden. Zo van: “Laten we het er maar niet meer over hebben.”

Ondergronds is dat mijnverleden als een enorme tijdscapsule bewaard gebleven.

Gelukkig blijkt nu, in het Jaar van de Mijnen, dat de trots is teruggekeerd. Maar ook

De ironie is dat de spullen die we vergeten, het beste bewaard blijven. En wat we graag

dat het nu eindelijk eens gezegd mag worden dat de mijnen voor de regio van groot

willen bewaren en doorgeven aan volgende generaties is doorgaans heel kwetsbaar

belang waren en dat ze tot in de huidige tijd op sociaal, economisch en cultureel vlak

voor beschadiging, roof en vernietiging. Dit erfgoed van de mijnen kunnen we

hun sporen hebben nagelaten. Dat praten over de mijnen dus niet een nostalgisch

weliswaar niet zien, maar is alom voortdurend diep onder ons aanwezig. Er komt

terugblikken is, maar een noodzakelijk gesprek om erachter te komen wie we op dit

een dag dat we dit vergeten en goed bewaarde erfgoed met moderne technieken zoals

moment zijn en waar we samen naar toe willen. Of, zoals onze buren het uitdrukken:

inspectie-robots weer zichtbaar en beleefbaar kunnen maken. Het Jaar van de Mijnen

“Zukunft braucht Herkunft!”.

wil die dag graag naderbij halen.

paradox 4/5 De folklore van het kleine verschil Het is een bekend verschijnsel, dat als mensen en groepen veel met elkaar gemeen hebben, ze in het onderling contact de nadruk gaan leggen op piepkleine verschillen. Die worden dan buitenproportioneel opgeblazen. En als dat proces maar lang genoeg duurt, gaan ze er uiteindelijk ook nog in gelóven. Zie de onderlinge rivaliteit tussen bijvoorbeeld naast elkaar liggende dorpsgemeenschappen, die soms het stadium van ´vrolijke folklore´ overstijgt en grimmige vormen aanneemt.

In de mijnen was het niet anders. Met die culturele verschillen tussen Limburgers, Bovenmoerdijkers (´Hollanders!`) en alle andere nationaliteiten. Tel daarbij op de hiërarchie binnen het mijnbedrijf die letterlijk van boven naar beneden ging: directeuren, ingenieurs, bazen, opzichters, ophalers, houwers. Een standsverschil dat ook buiten werktijd - zo was het toen - werd voortgezet. Wonen, vrije tijd, verenigings- en uitgaansleven.

Het werd allemaal strikt gescheiden gehouden. En natuurlijk: hoe hoger de functie, hoe meer privileges. De beste kolen gingen naar de hoogstbetaalden.

Zoiets leidt tot wrevel. Die kan zich uiten in goedmoedige grappenmakerij over elkaars ´tekortkomingen´, maar leidde - mede als gevolg van het in de mijnen gehanteerde ´jaagsysteem´ - niet zelden tot stevige knokpartijen, vaak ondergronds. Mensen die zwaar onder druk staan, hebben zichzelf niet altijd in de hand en juist de kleine verschillen vormen dan aanleidingen voor uitbarstingen.

Het onderling steggelen en ruziemaken zien we tot op de dag van vandaag. Het valt bepaald niet mee om alle koempels op één lijn te krijgen. Juist deze rivaliteiten en kleine verschillen illustreren de enorme overeenkomsten en verbondenheid. Deze folklore van het kleine verschil resulteert in een onvermogen tot constructieve samenwerking. Het Jaar van de Mijnen wil deze kleine verschillen niet opblazen en juist de nadruk leggen op de verbondenheid die eendrachtig wordt gemobiliseerd met het oog op de toekomst.

Samenstelling: Gerard Rooijakkers en Maarten Brorens

Arbeiderswoningen Geleen, 1955 Foto: Foto-archief DSM

Marjolein Korvorst van het CBS op ON I-terrein in Heerlen:

13

“DATA EN INFORMATIE VORMEN HIER DE NIEUWE STEENKOOL.” Als je de centrale hal - atrium noemen ze dat tegenwoordig - van het nieuwe, in 2009 geopende CBS-gebouw in Heerlen binnenloopt, stuit je blik meteen op een gigantische ronde zuil, een soort koker die naar de hemel lijkt te reiken; een illusie die versterkt wordt door het dak van transparant glas. Exact op deze plek bevond zich tot en met 1974 een van de drie mijnschachten van de Oranje Nassau I. Hier daalden dagelijks mijnwerkers honderden meters af naar het kolenfront.

Als er één modern gebouw in de voor-

Het Centraal Bureau voor de Statistiek

malige mijnstreek is dat op diverse wijzen

was na de mijnsluitingen vanuit Den Haag

verbonden is met het mijnverleden, is het

deels naar Heerlen gehaald om hier voor

wel dit kantoorpand. Een van de honder-

nieuwe werkgelegenheid te zorgen. Het

den werknemers is Marjolein Korvorst. De

werd gevestigd in een toen uiterst modern

geboren Heerlense bekleedt de functie van

pand, op het terrein van de voormalige

Coördinator Publicaties & Maatwerk-on-

mijn Oranje Nassau I, ook pal boven op

derzoek. “Mijn beide grootvaders werkten

een van de met een betonprop afgedichte

bovengronds in de Limburgse mijnindus-

schachten. In 1999 waren er ministe-

trie. Een van hen heeft toentertijd een

riële plannen om de vestiging Heerlen

uitvinding gedaan, die iets te maken had

te sluiten, die na heftige protesten niet

met het koppelen van ondergrondse mijn-

doorgingen. De meeste CBS´ers konden

wagens.” Ze lacht breed als ze uitlegt een

opgelucht ademhalen en kregen zelfs een

verbinding te zien met het werk dat op dit

geheel nieuwe werkplek, omdat de oude

voormalige mijnterrein nú wordt verricht:

niet meer aan de eisen voldeed. Marjolein:

“Bij het CBS koppelen we ook, geen mijn-

“Wist je dat hier - na al die jaren - nú nog

wagentjes, maar data en informatie. Dat is

één oud-mijnwerker in dienst is?”

hier eigenlijk de nieuwe steenkool!”

Terwijl we vanuit het CBS-pand zicht heb-

Marjolein Korvorst in het CBS-gebouw. Achter haar de imposante zuil op de plek van een van ON-schachten.

Foto: Luc Lodder

ben op het Mijnmuseum, gevestigd in het

Interessante mijndata

Het eerbetoon aan de mijnen en mijnwer-

gebouw van de derde ON I-schacht, kijkt

kers gaat in dit gebouw verder. Marjolein

Marjolein naar de toekomst. “In samen-

wijst op de grillige donkere en lichte

werking met het Jaar van de Mijnen en

De gegevens waarover het CBS informatie verzamelt zijn legio, van economie en

horizontale lijnen aan de wanden van het

de Provincie bereiden we momenteel een

internationalisering tot huizenmarkt, welzijn en gezondheid. Óók over de mijnen en

atrium, die ook terugkeren aan de buiten-

symposium voor, waarbij we ook de jeugd

Zuid-Limburg zijn veel interessante weetjes voorhanden.

zijde van het gebouw. “Dat zijn verwijzin-

actief willen betrekken. Centraal staan de

gen naar steelkoollagen tussen de diverse

vragen: welke effecten had het mijnverle-

Voorbeeldjes?

aardlagen”, legt ze uit, om te vervolgen

den op de ontwikkelingen in Limburg, hoe

• In 1930 werkten meer dan 37.000 Limburgers in de mijnbouw, als volgt onderverdeeld:

met: “Het hele gebouw wordt verwarmd

ziet de toekomst van deze regio eruit en

47% (hulp)houwers, 12,9% slepers, 19,6% andere arbeiders, 17,8% ondersteunend

èn gekoeld met hulp van het opgepompte

welke ideeën hebben jongeren hierover?

personeel, 2,7% leidinggevenden.

warme mijnwater dat zich momenteel in

Na een periode van ´ontmijning´ is er nu

de mijngangen bevindt.”

juist meer behoefte aan ´data-mining´ en

Het Heerlense mijnwaterproject is jaren

innovatie bij de vorming van een nieuwe

geleden als proefproject voor duurzame

identiteit voor de regio.”

• T ussen 1945 en 1974 werden in Zuid-Limburg relatief veel meer woningen gebouwd, als je het vergelijkt met de cijfers van Nederland als totaal, in de laatste twintig jaar juist veel minder.

• In vergelijking met Nederland als geheel wonen in Zuid-Limburg veel meer westerse

energie gestart en het CBS was een van de

allochtonen, vooral Duitsers en Belgen. Daarnaast telt Zuid-Limburg minder stellen

eerste afnemers.

met kinderen en meer huishoudens met 65-plussers.

Over (on)zekerheden van OVS´ers en jongeren van nu

ONDERGRONDSE VAKSCHOOL BASIS VOOR THEATERSTUK `JONGENS VAN TOEN´ De OVS. Ondergrondse Vakschool. Elke mijn had een eigen opleiding voor jonge knapen die graag ondergronder wilden worden. Vakmanschap, kameraadschap en samenwerken. Op de OVS werden duizenden Limburgse jongens gevormd en gekneed tot productieve mijnwerkers.

In samenwerking met Stichting Jaar

“Vroeger was je bestemming gewoon

van de Mijnen en festival Cultura Nova

bekend. Generatie op generatie koos

maakt theatergezelschap Het Laag-

hetzelfde vak. Hier gingen heel veel

land, dat Sittard als thuisbasis heeft,

jongens als bijna vanzelfsprekend

een voorstelling met als inspiratiebron

naar de OVS, om net als hun vaders

de OVS. Deze heet ´Jongens van Toen`

en grootvaders mijnwerker te worden.

en in de voorbereidende fase spreken

Dat gaf een bepaalde zekerheid. Nu is

de makers met heel wat ´jongens van

de tijd anders. Er zijn veel keuzemoge-

toen en nu´.

lijkheden.

Lees verder op pagina 14

Lotte (links) en Dionne werken aan een voorstelling rond de OVS. Foto: Luc Lodder

14

Jongeren raken misschien een beetje

Tot die generatie behoort Dionne Blokland,

Het werk diep beneden in de mijngangen

`Jongens van Toen´ wordt gespeeld

verdwaald, krijgen te maken met een

een jonge actrice, die bij ´Jongens van

was zwaar, ongezond, gevaarlijk. Lotte:

vanaf 28 augustus in het sfeervolle oude

grotere zoektocht. Stellen zich de vraag:

Toen´ tevens film-assistente is. “Mijn

“We merkten dat sommige oud-mijn-

gebouw van het Arcuscollege aan de

wat is geluk? Een van de oud-mijnwerkers

ouders komen uit Brabant, ik ben op-

werkers over hun angst heen gingen, het

Gasthuisstraat 21a te Heerlen. Een groot

die we spraken riep uit: ´Daar waren wij

gegroeid in Elsloo. Van het mijnverleden

probeerden te relativeren. `Je wilde toch

deel van het pand zal daarvoor benut

helemaal niet mee bezig! Jee zeg, hoeveel

heb ik niets meegekregen en op school

telkens weer naar beneden`, zo zei een

worden en de bezoekers maken als het

zelfhulpboeken wil je lezen?´ Zij stonden

werd er ook geen aandacht aan besteed.

van hen.

ware een ontdekkingtocht door de OVS

blijkbaar toch anders in het leven.” Lotte

We interviewen oud-mijnwerkers en van

Lohrengel, regisseur van de voorstelling,

hen krijgen we veel informatie. Dat je als

geeft hiermee al aan dat het project niet

OVS´er van 13 of 14 jaar meteen betaald

enkel over het leven op de OVS zal gaan,

kreeg, maar ook dat zij hun onzekerheden

maar een link legt naar het heden en de

en angsten hadden.”

Het project gaat niet enkel over het leven op de OVS, maar legt een link naar het heden

jongeren van nu. “We praten met oudOVS´ers, maar bevragen daarnaast de

Lotte haakt daarop in: “We doen samen

Nu denk ik dat er voor de meesten geen

(gaan terug de schoolbanken in!), maar

jongeren die meewerken aan de voorstel-

veel research, maar de voorstelling mag

alternatief was. Ze moesten wel en

ook door het dagelijks leven van toen en

ling. Zij gaan in hun jonge leven ook al de

geen geschiedenisboek worden. We

waarschijnlijk dachten ze niet meer aan

nu. Met zekerheden en onzekerheden,

diepte in, op zoek naar hun bestemming,

hebben een historicus van museum

de angst. Zelf ben ik een jaar geleden

waarden en normen, kameraadschap en

maar zullen uiteindelijk de mouwen op

Continium in Kerkrade geraadpleegd voor

moeder geworden. De heftigheid van de

natuurlijk liefde. Dionne en Lotte hoor-

moeten stropen en leren samenwerken.”

feiten, maar hij gaf nadrukkelijk aan dat we

bevalling vergeet je. Dat heeft de natuur

den tijdens een gesprek met jongeren

voor het ´gevoel´ bij de mannen zelf

zo bedacht, anders durf je nooit meer te

een van hen opmerken: “In mijn groep

te rade moeten gaan.”

baren.”

op school zijn er zes leerlingen van wie de ouders nog bij elkaar zijn.”

George Deswijzen: ”Limburgers zijn van oudsher al Europeanen.”

WERELDBURGER EN MIJNWERKERSZOON ZET LIMBURG INTERNATIONAAL ‘OP DE KAART’ “Met een grensoverschrijdende groet”. Standaard staat dit onder de correspondentie van

kregen ze te horen: ´Sop het je maar op!`

Later kwamen de vele immigranten naar

George Deswijzen. Na een loopbaan in de diplomatie bij ambassades en het ministerie

En dat terwijl zij Nederland er na de oorlog

de mijnen. We wonen aan de grenzen,

van Buitenlandse Zaken - die hem naar klussen in vrijwel alle werelddelen voerde -

weer bovenop hebben geholpen. Er werd

kennen de gebruiken en culturen van onze

keerde hij na het overlijden van zijn moeder terug naar het ouderlijk huis in Bocholtz.

niet gezeurd. Als je eens pijn had, dan ging

buren. Internationaal denken en handelen

“Ik wilde mijn vader niet alleen laten.”

je tòch werken. ”

zit gewoon in ons DNA.”

George´s opa van moeders kant was

Dat het geen grootspraak is om Limburg

mijnwerker, maar dat belette hem niet om

aan te prijzen als internationaal georiën-

verder te kijken dan het mijnterrein en de

teerde plek, bewijzen bijvoorbeeld bedrij-

dorpsgrenzen. “Tijdens de oorlog trok hij

ven als het Amerikaanse Medtronic (me-

als vrijwilliger met de Amerikanen Duits-

dische technologie) en het callcenter van

land in en daarna zat hij een paar jaar in

Mercedes-Benz dat de hele wereld vanuit

Indonesië. Hij zei vaker tegen mij:

Limburg bedient. George: “Die hebben

´Jongen, ga de wereld over, verruim je blik.

zich hier gevestigd vanwege de centrale

Hij stimuleerde me om naar het buitenland

ligging in Europa, goede verbindingen en

te gaan en bood zelfs aan mijn studie in

geschoold personeel dat talen spreekt.

Londen te betalen. Die kans heb ik

Wat wij onder meer nastreven is dat méér

gegrepen.”De internationale ervaring en

bedrijven zich hier vestigen. Daarmee wil-

talenkennis komt hem nu uitstekend van

len we voorkomen dat jongeren wegtrek-

pas in zijn huidige job: ´social media

ken en zo dus de vergrijzing versterken.

coördinator´ bij Connect Limburg.

Ze hoeven bijvoorbeeld ook niet naar

Pa Deswijzen was ondergronds elektri-

kreeg en het niet overleefde. Mijn vader

cien. Aanvankelijk op de Willem-Sophia in

vond hem en heeft hem ook naar boven

Spekholzerheide, later in Duitsland. Trots

gebracht.”

laat George enkele foto´s zien van zijn

Hij vervolgt met: “Het mooie van het Jaar

jonge vader. Een stoere man met zwart

van de Mijnen vind ik dat de oud-mijnwer-

gezicht. George heeft het allemaal niet

kers hun verhaal nog eens kwijt kunnen.

meegemaakt, maar hij kent de verhalen.

Dit jaar zie ik als een vorm van erkenning

Die hoorde hij van zijn beide opa´s. En zijn

voor hen. Na de sluiting van de mijnen

vader natuurlijk. “Hij vertelde eens dat zijn

moest alles zo snel mogelijk weg. Dat was

beste kameraad ondergronds een ongeval

een klap in het gezicht voor hen. Eigenlijk

Eindhoven om te studeren, want vlak over

Het mooie van het Jaar van de Mijnen vind ik dat de oud-mijnwerkers hun verhaal nog eens kwijt kunnen

Connect Limburg? Leg uit!

de grens ligt in Aken de RWTH. Uiteindelijk

“Dat is een nog jonge organisatie waaraan

zou het ook eenvoudiger moeten worden

zich onder meer zeventig bedrijven en in-

om over de grens te gaan werken. Ik denk

stellingen hebben verbonden die Limburg

dat de toekomst van Limburg voor een

zien als unieke en grensoverschrijdende

deel in België en Duitsland ligt. Limburg

regio. Door de ligging van onze provin-

maakt Nederland in ieder geval een stukje

cie zijn wij van oudsher, door de eeuwen

groter.”

heen al Europeaan geweest. Spanjaarden, George draagt deze foto van zijn vader altijd bij zich.

Foto: Luc Lodder

Fransen en Oostenrijkers trokken hier rond.

Zie ook www.limburgcrossborders.com

DSM Nederland-directeur Atzo Nicolaï pleit voor waardering mijnverleden

15

“FASCINEREND VOND IK HET OM TE ZIEN WAAR DSM VANDAAN KWAM.” “Aanvankelijk had ik de indruk dat ze hier bij DSM wel zeer nadrukkelijk naar de toekomst keken. ´Zouden ze weten waar ze vandaan komen?´ vroeg ik me soms af. Over het mijnverleden werd niet veel gesproken. Nadat ik in Genk had gezien hoe het erfgoed van de mijnen daar gekoesterd werd, ontstond bij mij het idee dat ze in Nederlands-Limburg het mijnverleden echt van zich af hebben willen schudden. De gemengde gevoelens snap ik wel, want het werk ondergronds was zwaar en ongezond, maar de tijd van de mijnen vormde toch een belangrijke periode voor deze regio.”

Atzo Nicolaï - voormalig politicus, afkom-

laten zien dat Zuid-Limburg nu voort-

die je onder meer onder de motorkap

Centre Court gebouwd. Hier en daar al

stig uit het westen van het land en in juni

bouwt op wat in het verleden tot stand is

van auto´s tegenkomt. Daarnaast produ-

omschreven als ´het kloppend hart van de

2011 aangesteld als directeur van DSM

gebracht. Illustratief is daarvoor in eerste

ceren we gezonde voedseltoevoegingen,

Limburgse kenniseconomie´.

Nederland - dook echter graag in het mijn-

instantie DSM, dat rechtstreeks voortkwam

zoals vitamines, smaakversterkers en

verleden. “Ronduit fascinerend vond ik het

uit de mijnindustrie. Steenkool was ver

zoutvervangers.”

toen ik me realiseerde waar DSM vandaan

voor de oorlog de basis voor de eerste

kwam. Ik wist er niet zoveel van en ben

chemische activiteiten, na decennia van

dus veel gaan lezen, ook over hoe het er

ontwikkeling en vernieuwing maakt het

hier in het dagelijks leven aan toe ging.”

bedrijf nu producten die in niets meer

DSM - oorspronkelijk de afkorting van

herinneren aan de grove kolenverwerking.

Dutch State Mines - is als partner nadruk-

Een van de beroemdste en wereldwijd

kelijk betrokken bij het Jaar van de Mijnen.

toegepaste eigen uitvindingen van zo´n

Atzo nam persoonlijk het initiatief tot deel-

twintig jaar geleden is de Dyneema-vezel.

name. “Doorgaans is het zo dat DSM be-

Atzo: “Het is een oersterke en lichte kunst-

naderd wordt voor medewerking, maar dit

stof vezel, die onder meer gebruikt wordt

keer was het andersom. Ik hoorde ervan

voor bekabelingen en netten, maar ook

en nam zelf contact op met de organisatie.

kogelvrije vesten. We produceren verder

Op het immense Chemelot-terrein van

Atzo: “DSM is een van de mede-oprichters.

Dit is een kans om het verhaal nog eens

onder meer coatings voor zonnecellen die

Sittard-Geleen is DSM al lang niet meer

Uiteindelijk zal Chemelot verder uitgroeien

te laten vertellen door mensen die het zelf

ervoor zorgen dat er een extra rendement

de enige fabriek. De plek wordt gedeeld

tot een campus, waar medewerkers van

hebben meegemaakt, zoals bijvoorbeeld

van 4% behaald wordt. Momenteel zijn we

met een groot aantal andere bedrijven.

bedrijven, onderzoekers, wetenschappers

de oud-mijnwerkers die rondleiden in het

bezig met de ontwikkeling van folies die

Om de mogelijkheden tot kruisbestuiving

en studenten zullen werken en elkaar

Mijnmuseum.”

dat percentage tot 10% opschroeven. Uit

daar verdere kansen te geven, wordt

ontmoeten. Dit bewijst nadrukkelijk hoe

Afrika betrekken we oneetbare delen van

momenteel een ontmoetings-, onder-

Limburg vooruit kijkt. Het project heeft nu

planten. Die verwerken we tot materialen

wijs- en research-centrum met de naam

al geleid tot nieuwe werkgelegenheid.”

Het Jaar van de Mijnen wil nadrukkelijk

Atzo Nicolaï verdiepte zich in de geschiedenis van de mijnstreek.

Foto: Luc Lodder

Dit bewijst nadrukkelijk hoe Limburg vooruit kijkt.

Het project heeft nu al geleid tot nieuwe werkgelegenheid

Stoker Nicodemus van Birgelen stoomt over de Miljoenenlijn

16

“TIJDENS HET KOLENSCHEPPEN ZING IK NUMMERS VAN CARBOON!” In 1952 bestonden de Staatsmijnen 50 jaar en dat werd groots gevierd. Onder meer was er een receptie in het Heerlense stadhuis, waar natuurlijk veel autoriteiten en hoogwaardigheidsbekleders (bobo´s zeggen ze tegenwoordig; koempels hadden het over ´diekköp´) acte de présence gaven. De commentaarstem onder toen gemaakte beelden voor het bioscoopjournaal maakte onder meer melding van de aanwezigheid van de president-directeur van de Nederlandse Spoorwegen en voegde er aan toe: “Een van de beste klanten van de Staatsmijnen!”

Dat was ook zo. Een groot deel van de

den werd en naar huis gestuurd. Toen de

NS-locomotieven werd toen nog gestookt

mijn gesloopt werd, heb ik de Lange Jan

met steenkool. En stoomlocs lusten wel

zien vallen. Dat was op mijn verjaardag, 21

een brokje. Volgens Nicodemus (´Niek´)

augustus. Ik herinner me nog dat ik hem

van Birgelen, stoker bij de Zuid-Limburgse

doormidden zag breken.”

Stoomtrein Maatschappij, verbruikt een

Daarmee ging - in 1976 - een herkennings-

locomotief op dit toeristenlijntje, waar

punt van Heerlen verloren. Niek: “Een tante

niet harder gereden wordt dan 40 km/u,

van me zei vaker: “Als je de schoorsteen

gemiddeld zo´n 40 kilo kolen per kilome-

ziet, dan ben je weer in Heerlen!”

ter. Dan kun je je wel indenken hoeveel

In die periode maakte de Limburgse dia-

kolen er doorheen gejaagd werden op een

lectgroep Carboon een succesvolle LP met

sneltreinrit van Heerlen naar Amsterdam.

liedjes over het mijnwerkersleven. Niek

Zwart en bezweet van het intensieve ko-

kent ze allemaal. Hij grijnst: “Als ik tijdens

lenscheppen en de hitte van het vuur staat

een rit aan het stoken ben, dan zing ik

Niek op de bok van de meer dan 100 jaar

soms nog wel eens een nummer van Car-

oude locomotief. Voor hem een jongens-

boon. Dan zie ik er niet alleen uit als een

droom die uitkwam. “Ik ben afkomstig van

mijnwerker, maar dan voel ik me ook zo!”

een Heerlense banketbakkersfamilie, maar

Het traject waar de museumtreinen van de

een van mijn opa´s en een oom werk-

ZLSM vanuit Simpelveld over rijden, voert

ten op de mijn. Voor mij als kind was de

grotendeels over de vroegere Miljoenen-

opleiding kon ik zelfstandig aan de slag.”

stomende, walmende en puffende stoom-

Oranje Nassau I in Heerlen kortbij. Ik vond

lijn, speciaal aangelegd voor kolenvervoer

Zuid-Limburg levert geen kolen meer. “Wij

loc in beweging. Rijtuigen vol dagjesmen-

het erg fascinerend. Al die grote gebou-

per spoor en zo vernoemd omdat de

stoken Russische vetkolen. Die betrekken

sen aan de haak. Op naar Valkenburg. Met

wen en schoorstenen, maar vooral die

aanleg erg duur was. Nu stoomt Niek er

wij van een Nederlandse brandstoffen-

kolen uit Rusland op het vuurrooster onder

lange kolentreinen. Daar kon ik uren naar

overheen. “In 1997 had ik me als vrijwilliger

groothandel, die onder meer speciaal voor

de ketel. In dat land is mijnbouw dus nog

kijken. Ik weet nog dat ik eens op de step

aangemeld en na een jaar werd me ge-

museumlijnen nog kolen importeert.”

geen nostalgie, maar dagelijkse realiteit.

het mijnterrein op reed, totdat ik gevon-

vraagd of ik stoker wilde worden. Na een

Niek en de machinist zetten de sissende,

Nicodemus ´op de bok´ aan het vuur.

Foto: Luc Lodder

“We voeren al 48 jaar de administratie voor mijnpensioenen”

Landelijke pensioenuitvoerder AZL ontstaan vanuit de mijnindustrie “In 1976 werd mijn vader 55 jaar en kwam in aanmerking voor mijnpensioen. Een jaar later werkte ik hier en ook nog uitgerekend op de afdeling waar het pensioen van mijn vader beheerd werd.”

Jan Meijers (links) en Henk Coenen voor het karakteristieke AZL-pand.

Foto: Luc Lodder

Henk Coenen, bestuursadviseur en qua dienstjaren een van oudste werknemers van AZL, vond het een opmerkelijk toeval. “Mijn vader had er toen 35 ondergrondse jaren op zitten. Helaas heeft hij van de AOW boven op het pensioen niet meer kunnen genieten. Vlak voor zijn 65e overleed hij.” Henk herinnert zich hoe thuis in het Kerkraadse Kaalheide sober geleefd werd, zeker toen

zijn vader na de mijnsluitingen in een afvloeiingsregeling terecht was gekomen: “Pap en mam waren spaarzaam, zeker met drie studerende kinderen. Toch kregen we regelmatig op zaterdag wat toegestopt om op stap te gaan. ´Hier heb je een ouwe gulden.´ werd dan gezegd. Met het pensioen konden ze weer wat royaler leven.”

Even een stukje geschiedenis. Voor mijnwerkers was AMF een begrip. Het Algemeen Mijnwerkersfonds beheerde de pensioengelden. Voor de mijnbeambten was er het BFM, Beambtenfonds voor het Mijnbedrijf. In 1967 werd de administratieve uitvoering van beide fondsen overgedragen aan het toen daarvoor opgerichte AZL, Administratiekantoor Zuid-Limburg. Toen en nog steeds gevestigd in het markante pand met bolle torenspits aan de Akerstraat in Heerlen. Het AZL groeide, heeft nu tevens een vestiging in Utrecht en verzorgt de administratie van ruim zestig pensioenfondsen in heel Nederland. Het vermogen en de pensioenen van de beide mijnfondsen werden recent overgedragen aan Aegon, maar AZL blijft de administratie en communicatie aan deelnemers verzorgen. De uitvoering heet dat officieel.

Jan Meijers, teamleider Mijnpensioenen, is daar namens de nog ruim 28.000 deelnemers aan de fondsen blij om: “Ze kunnen nog steeds door dezelfde deur naar binnen en bij dezelfde vertrouwde mensen terecht.” In dienst bij het AZL sinds 1981, kan Jan binnen dat bedrijf ook al een veteraan genoemd worden. Weet dus dat veel mijnwerkers na de sluiting van de Nederlandse mijnen naar België en Duitsland trokken,

waar kolenmijnen nog volop draaiden. “Om op je 55e met pensioen te kunnen gaan moest een groot aantal jaren ondergronds zijn doorgebracht. Vanuit het AMF verzorgden wij voor hen de aanvragen van de buitenlandse mijnpensioenen.” Jan komt uit een gezin met acht kinderen, is slagerszoon uit Elsloo. “In onze familie werkte niemand in de mijn, maar ik heb er als kind wel het nodige van meegekregen. Regelmatig reed ik met mijn vader in de auto mee naar het toenmalig slachthuis in Sittard en dan kwamen we via Stein over de weg die dwars door het terrein van Staatsmijn Maurits liep. De indrukwekkende steenberg, al dat zwarte, die gigantische koeltorens, dat beeld is me altijd bijgebleven. Vaker gebeurde het, dat als ik een vriendje ging ophalen, de moeder tegen ons zei: `Rustig aan jongens, pap ligt te slapen. Die heeft nachtdienst gehad.` Eigenlijk jammer dat de jeugd van nu daar nauwelijks meer iets van weet. Daarom vond ik het zo mooi dat een van mijn kinderen, toen hij in groep 8 zat, met de klas naar de modelsteenkolenmijn in Valkenburg is gegaan. Kregen ze toch nog een indruk.”

DAGTRIP HEERLEN - CHARLEROI: MARCINELLE EN VANFLETEREN

17

Op een dik autoweguur (ca. 140 km) van de voormalige Nederlands mijnstreek ligt Charleroi (ten noorden van de Borinage, het Waals mijngebied rond de Europese culturele hoofdstad Mons of te wel Bergen). Overal zijn er resten (terrils, gebouwen) zichtbaar en tal van mijnsteenbergen.

Hierdoor staat Charleroi en de regio nog steeds bekend als Le Pays Noir, en wordt geassocieerd met de steenkolenmijnen.

Er waren er in de directe omgeving méér dan 40; de bekendste ligt in de deelgemeente Marcinelle waar in 1956 de grootste mijnramp uit de Belgische geschiedenis zich voltrok in de roemruchte steenkolenmijn Le Bois du Cazier.

Deze ramp kostte maar liefst 262 mijnwerkers het leven. Een indrukwekkend monument op het terrein van die voormalige mijn getuigt daarvan.

Zie www.LeBoisDuCazier.be voor méér details.

262 namen prijken op het carrara-marmer monument dat Italië aan België schonk. Foto: Fabian de Kloe De schachtbok van de legendarische mijn Le Bois du Cazier in Marcinelle (Charleroi). Foto: Fabian de Kloe Musée de la Photographie à Charleroi foto: Fabian de Kloe

De foto-expositie van Vanfleteren in Charleroi is tot begin december 2015 nog te zien / foto: Fabian de Kloe

“Charleroi is ziek, moe, versleten, opgebrand, gekwetst, vernederd.

Maar hoewel de stad ooit door blinde geesten tot lelijkste stad ter wereld verkozen werd, vind je er de warmste gastvrijheid van heel België. De Carolo’s zijn chaleureux tot in het diepste van hun ziel. Ik hou van Charleroi. Ik kus haar op de mond, ondanks haar stinkende adem.” ~ Stephan Vanfleteren in ‘Il est clair que le gris est noir’ Het Musée de la Photographie à

door de straten van ‘Le Pays Noir’ en het

Charleroi (www.MuseePhoto.be)

was vooral de warmte van de mensen die

presenteert een bijzondere fotoexpositie

hem bijbleef.

van de internationaal vermaarde Belgische fotograaf Stephan Vanfleteren.

Het is een aanrader om een bezoek aan deze expositie (die mede in het kader van

Hij maakte een bijzonder tijdsdocument.

#mons2015 plaatsvindt) te combineren met

Voor zijn tentoonstelling ‘Il est clair que le

een bezichtiging van Le Bois du Cazier

gris est noir’ dwaalde hij uren en dagen

(in het Jaar van de Mijnen 2015 #m2015).

18

KRO-NCRV-radioreporter Job Jan Altena fietste door de mijnstreek

“HIER IS NOG ZOVEEL MOGELIJK, DIT IS GEWOON PURE ROCK & ROLL!” “Heerlen, Kerkrade…het zijn gemeenten die ik altijd links had laten liggen. Daar wilde je zogezegd nog niet dood gevonden worden! Ik kende de vooroordelen: lelijke betonnen gebouwen, leegstand, criminaliteit, werkloosheid, etc… nee, geef mij het mooie Maastricht maar!”

Radioverslaggever Job Jan Altena maakte

gedolven”, roept hij uit, terwijl we op het

en meer dan 100 jaar oude mijnwerkers-

die stad, maar wat ik hier zie, dat is pure

aldus op zijn blog melding van het inmid-

voorplein van het imposante complex

woningen van de Hopel in Eygelshoven.

rock & roll. Dit is zóveel spannender dan

dels achterhaalde beeld dat veel medelan-

onze fietsen stallen. Kort tevoren waren we

“Wat leuk dat hier en daar mijnwagentjes

Maastricht.

ders van de voormalige mijnstreek blijken

nog bij de meer dan 100 jaar oude Schacht

in voortuinen staan”, constateert Job Jan.

te hebben. Hij schreef dit nadat hij - een

Nulland van de Dominiale. “Dit doet qua

paar weken geleden - in deze regio had

architectuur denken aan het Maankwar-

vertoefd voor een serie van vijf reportages

tier in Heerlen”, constateert Job Jan. “Ja, ik

voor NPO Radio 1 onder de noemer ´Nieu-

weet dat er kritiek is op die bouw, maar het

we Energie in de Mijnstreek`. Hij sprak

is ontworpen door iemand die in ieder

met veel mensen die zich - ieder op hun

geval het lef heeft om weer wat van

eigen wijze - inzetten voor het leefbaarder

de oude trots terug te brengen naar de

maken van de streek en keerde razend

streek.”

enthousiast terug naar Hilversum. Hij was ´om´ en gaf aan: “Met gemak kan ik hier

Maar we zijn nog niet terug in Heerlen. In

nog een jaar lang verhalen maken.”

de verte doemen de begroeide, machtige

Ik merkte hoeveel pijn er blijkbaar nog zit, terwijl ik met eigen ogen zie dat dat absoluut niet nodig is

steenbergen in het Duitse Alsdorf op. Job Job Jan kwam snel weer terug, niet met

Jan is onder de indruk: “De energie straalt

microfoon, maar wèl met zijn vriendin

er gewoon vanaf. Dit zijn heel krachti-

Tessa van der Miesen. Om samen een

ge symbolen.” Tessa - die Internationale

fietstocht te maken door een deel van de

Betrekkingen studeerde - merkt meteen

Terwijl we door heel veel groen pedale-

Neem alleen al die muurschilderingen in

voormalige mijnstreek. Gefietst werd een

op: “Je fietst zó Duitsland binnen. Wat

ren en vogelgezang de duidelijk hoorbare

Heerlen. Hier is nog zoveel mogelijk. Er

van de permanente ´familietochten´ van

jammer voor de werkgelegenheid dat er

Pinkpop-klanken overstemt, straalt Job Jan

gebeurt ontzettend veel, zeker nu in dit

Limburgs Mooiste, een organisatie die

nog steeds zoveel grensbarrières zijn. Als

spontaan tegen Tessa: “Oh, wat is het mooi

Jaar van de Mijnen. Als zoiets in Amster-

jaarlijks het gelijknamige fietsevenement

zaken rond sociale zekerheid, pensioenen

hier!” En dan tegen mij: “Dat heb ik - meen

dam of Utrecht zou plaatsvinden, was het

voor 15.000 deelnemers uit het hele land

en belastingen in Europees verband beter

ik - vandaag al een paar keer gezegd, hè?”

dagelijks voorpagina-nieuws. Toen ik hier

in goede banen leidt. De gekozen route

geregeld waren, zou het aantrekkelijker

Terug - op een zonnig terras in Heerlen -

was voor de interviews zei iemand tegen

voert langs plekken met herinneren aan

zijn om over de grens te gaan werken.”

vat Job Jan zijn indrukken met betrekking

me: ´We durfden niet trots te zijn.´

tot de herstructurering van de streek sa-

Ik merkte toen hoeveel pijn er blijkbaar

Abdij Rolduc in Kerkrade. “Nooit geweten

We rijden door mooi onderhouden woon-

men met: “In Maastricht heb ik gestudeerd

nog zit, terwijl ik met eigen ogen zie dat

dat hier 900 jaar geleden al kolen werden

wijken, zoals de karakteristieke witgeverfde

en ik ben best wel een beetje verliefd op

dat absoluut niet nodig is.”

het mijnverleden van de streek, zoals

Tessa en Job Jan (rechts) zijn onder de indruk van het natuurschoon in de voormalige mijnstreek.

Foto: Luc Lodder

Steenberg Staatsmijn Hendrik wordt gedeeltelijk afgegraven

19

MODERNE KOEMPELS OP GRAAFMACHINES VERANDEREN STEENBERG IN BEEKDAL Volledig in werktenue, compleet met veiligheidshelm op het hoofd, ogen ze als mijnwerkers.

Gespierde kerels, handen als kolenschoppen en een wilskrachtig gelaat. Riny Schungel en Ben van Rijn zijn echter machinisten van de graafmachines op de steenberg van de voormalige Staatsmijn Hendrik te Brunssum. De Limburgse koempels groeven ondergronds, nu wordt - bijna een halve eeuw later - hoog boven het maaiveld bij daglicht het werk voortgezet, zo lijkt het.

“Zal ik voor de foto anders mijn gezicht

gemeente Brunssum. In 2017 moet

Per schep halen ze zo´n drie tot vier kuub

maar dat ook een complete locomotief

even zwart maken?”, stelt Ben grappend

het werk geklaard zijn. Voor Riny is dit

uit de berg. Die is erg vast, maar heel vettig

in de berg is achtergebleven. Nou, ik ben

voor, terwijl Riny zijn grommende machine

de eerste klus op een mijnsteenberg.

bij nat weer. “Dat komt door de combi-

die nog niet tegengekomen.”Kolossale

op aanwijzingen van de fotograaf in de

“Normaal gesproken hou ik me bezig met

natie van grote brokken leisteen met fijn

vrachtwagens rijden af en aan, nu - na een

juiste positie manoeuvreert op een van de

zand- en grondverzet.” Of hij nog speciaal

kolengruis”, legt Ben uit. “Ik weet in ieder

regenbuitje - door de natte slik. “Als het erg

flanken van de pikzwarte berg.

is voorbereid op dit specifieke werk op

geval dat het in Duitsland regelmatig wordt

droog is, dan wordt gesproeid tegen de

Ben en Riny komen dagelijks vanuit res-

de mijnsteenberg? “Ja, ik heb een cursus

gebruikt als funderingsmateriaal.” Omdat

stof”, zegt Ben. Rick vult aan: “In de cabines

pectievelijk Brabant en Gelderland naar

´munitie´ gevolgd. Ik moet allerlei

de mijnsteen benut wordt voor de herin-

van de machines heerst een overdruk,

Brunssum om daar stukje bij beetje de

verschillende soorten explosieven

richting van een natuurgebied wordt het

zodat nooit stof naar binnen kan dringen.”

berg af te graven. Die ontstond in de loop

kunnen herkennen.”

systematisch onderzocht op vervuiling.

van de tientallen jaren waarin de ´Hendrik´

Als een soort schaakbord is het hele

Anno 2015 staan veiligheid en de gezond-

in bedrijf was. De steenkoolvrachten die

Een machinist van graafmachines kan altijd

opgravingsoppervlak in blokken verdeeld.

heid van de medewerkers bovenaan de

vanuit de schachten naar boven kwamen

wat verdachts tegenkomen, maar bij de

Riny: “In mijn cabine kan ik via

prioriteitenlijst. Ik denk even aan de mijn-

werden ontdaan van alle niet bruikbare

afgraving van deze Brunssumse berg wor-

een GPS-systeem precies zien op welk

werkers die decennia lang vrijwel dagelijks

afvalstoffen, die vervolgens werden gestort.

den extra veiligheidsmaatregelen in acht

segment ik werk. In elk blok graaf ik eerst

mijnstof inademden. Na terugkeer op

De Rode Beek loopt overkluisd onder de

genomen. Dat heeft te maken met het feit

een gat, daar worden monsters uit

kantoor maant Rick: “Ik zou voor de ze-

steenberg door en de bedoeling is dat deze

dat in juli 1944 een Britse bommenwerper

genomen, die worden onderzocht en als

kerheid toch maar even je handen was-

na bijna een eeuw weer geheel vrij kan

boven Brunssum werd geraakt door Duits

het na onderzoek in het laboratorium in

sen.” En ik denk even aan mijnwerkers die

meanderen. Daarom wordt een deel van

afweergeschut. De piloot besloot daarna

orde blijkt te zijn, dan mag ik afgraven.”

liggend in een paar decimeter hoge gang,

de berg - 450.000 kubieke meter - afge-

zijn lading brandbommen af te werpen.

graven. Even verderop wordt het materiaal

Er werd onder meer een school getroffen

Projectleider Rick Lormans verduidelijkt:

zwarte handen hun boterham aten.

gebruikt om het zogeheten Terca-terrein,

waarbij verschillende kinderen omkwa-

“Het is een natuurlijk, maar bijzonder

De bedrijven Ploegam en Dura Vermeer die

waar voorheen een steenfabriek stond,

men. Het vliegtuig scheerde verder over de

materiaal. Als het bijvoorbeeld een te hoog

deze immense opdracht samen uitvoeren,

op te hogen. Uiteindelijk ontstaat er een

steenberg en er bestaat een kans dat daar

nikkelgehalte bevat, mag het niet gebruikt

doen dat onder de naam Combinatie

nieuw beekdal dat de natuurgebieden

ook bommen zijn gedropt. Daarom is de

worden.” Met zorgvuldig beleid wordt de

De Koempel. Een mooi eerbetoon!

Brunssummerheide via het Schutterspark

berg voorafgaand aan de afgraving al gron-

berg afgegraven. Dat trekt natuurlijk ook

en de Schinveldse Bossen verbindt met de

dig onderzocht op niet ontplofte munitie.

belangstelling van oud-mijnwerkers, blijk-

Meer informatie:

Teverenerheide in Duitsland. Het betreft

De machines van Ben en Riny zijn, speciaal

baar met sterke verhalen. Ben: “Ik heb er

www.reconstructierodebeek.nl

een project van de Provincie Limburg, Wa-

voor deze opdracht, van een bepantsering

eens een gesproken die meende te weten

www.facebook.com/rodebeek

terschap Roer en Overmaas en de

voorzien.

dat hier niet alleen mijnsteen is gestort,

Riny (links) en Ben graven een deel van de Brunssumse steenberg af.

Foto: Luc Lodder

honderden meters onder grond, met pik-

20

21

22

AGENDA

vrijdag 3 juli 2015 Koorzang met composities door Orgelkring Voerendaal Concert * Laurentiuskerk * Voerendaal vrijdag 3 juli 2015 t/m maandag 13 juli 2015 #MIJNcollectie On Tour tijdens Amsterdam Fashion Week Expositie * Tolhuistuin * Amsterdam zaterdag 4 juli 2015 t/m vrijdag 31 juli 2015 De zoektocht naar de geest van het rondwarende verleden, Ed Hanssen Expositie * POST- * Kerkrade zondag 5 juli 2015 IVN-Dagwandeling omgeving Sweikhuizen Wandeling * Sweikhuizen, Schinnen zondag 5 juli 2015 L1 Radiodocumentaire: Heilige huisjes van zwart goud Radio * L1 radio * Sittard-Geleen

Vooraf reserveren is nodig en vol is vol!

De wandelingen kosten € 4,00 per persoon.

Voor groepen met minimaal 15 personen (of 15 betalende personen) is de rondleiding ook op afwijkende tijden te boeken.

De rondleidingen zijn te boeken via de afdeling Informatie & Reserveringen per email; reserveringen@vvvzuidlimburg.nl of 0900-555 9798 (€ 1,- p.g.) of via de VVV Limburg Winkels.

Wandeling * VVV Limburg Winkel, De Bongerd 19 * Heerlen zaterdag 18 juli 2015 DJ Day Evenement * DJ School * Ransdaal, Voerendaal zondag 19 juli 2015 Koempelmis Wilhelmina Deze Koempelmis is speciaal voor de verongelukte mijnwerkers van de Staatsmijn Wilhelmina. We gedenken 103 ondergrondse en 23 bovengrondse slachtoffers. Ook denken we aan de mensen die in en om de mijn van het werk ziek zijn geworden. De dienst wordt dit keer opgeluisterd door Irene Bringmann, sopraan, en John van Os, bariton. Iedereen wordt uitgenodigd om het lied ‘Der Steiger’.

Evenement * Mijnwerkerskerk Sint Antonius van Padua * Heerlen zondag 19 juli 2015 t/m zondag 26 juli 2015 Internationaal jeugdtennistoernooi bij LTCB Evenement * LTCB Wieënweg * Brunssum

zondag 5 juli 2015 Koeltorenfestival met: onthulling eerste koeltoren op de Markt in Hoensbroek!

Evenement * Hoensbroek, Heerlen

vrijdag 31 juli 2015 Raboronde Heerlen Evenement * Heerlen * www.raboronde.nl

zondag 5 juli 2015 ABW-koempelrevue Muziek, Theater * Zorgcentrum Ter Eyck * Heerlen

zaterdag 1 augustus 2015 Themadag basisscholen: stoet Oogstdankfeesten Onderwijs * Scholen * Berg aan de Maas

zaterdag 11 juli 2015 MIJN Stadswandeling Heerlen De VVV verzorgt een aantal stadswandelingen langs de restanten van de mijngeschiedenis in Heerlen. Tijdens de MIJN-Stadswandeling loopt u met een gids o.a. langs belangrijke gebouwen zoals het MIR-gebouw, waar de EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) is opgericht de voorloper van de huidige EU (Europese Unie), de oude mijnschool, voormalig hoofdbureau van de Staatsmijnen, maar ook langs meerdere bijzonderheden als de versteende ‘zegelboom’. En niet te vergeten het voormalig schachtgebouw van de Oranje Nassau 1 mijn, waar nu het Nederlands Mijnmuseum is gevestigd.

zaterdag 1 augustus 2015 t/m woensdag 30 september 2015 50-jarig jubileum jachthornen tropettenkorps Edelweiss Muziek * Heerlerheide, Heerlen

MIJN Stadswandeling Heerlen

M2015 Het Jaar van de Mijnen.

In 2015 viert de voormalige Mijnstreek met trots haar verleden, heden en toekomst met een breed programma aan activiteiten.

Na de laatste sluiting in 1975 is er nog maar weinig zichtbaar van de ooit Nederlandse sterkste economische bron, via MIJN Stadswandeling komt u echter weer in aanraking met verborgen geheimen van het Heerlense Mijn-verleden.

www.m2015.nl

In totaal zijn er twee wandelingen.

M2015 en VVV Zuid-Limburg wensen u veel wandelplezier!

De MIJN-Stadswandeling start bij de VVV Limburg Winkel te Heerlen (Bongerd 19) en duurt circa 1,5 uur. Aanvang: 12.00 uur. De wandeling is individueel via VVV Zuid-Limburg boekbaar.

werking zocht met de schrijvers Wiel Kusters en Wim Kuipers. Kuipers zocht enkele van de laatste mijnwerkers op en legde deze gesprekken in het boek vast in het verhaal ‘Ontmoetingen’. De foto’s van Frans Welters daagden Wiel Kusters uit tot indringende gedichten die de beelden na jaren letterlijk tot leven brengen.

zondag 2 augustus 2015 Fancy-fair, Zeepkistenrace / Open dag bij het Mijnmuseum in de Rumpenerhof Evenement * Rumpenerhof Brunssum zondag 16 augustus 2015 Koempelmis ter nagedachtenis aan de verongelukte mijnwerkers Staatsmijn Emma Deze Koempelmis is speciaal voor de verongelukte mijnwerkers van de Staatsmijn Emma.

We gedenken 172 ondergrondse en 40 bovengrondse slachtoffers. Ook denken we aan de mensen die in en om de mijn van het werk ziek zijn geworden. Deze Mis wordt opgeluisterd door Wiel Sijstermans. . Iedereen wordt uitgenodigd om het lied ‘Der Steiger kommt!/ Glück Auf!’ mee te zingen.

Evenement * Mijnwerkerskerk Sint Antonius van Padua * Heerlen t/m zondag 16 augustus 2015 Koempel, adieë!

Een selectie van de bijzonder krachtige foto’s en gedichten van Welters en Kusters is te zien tot en met 16 augustus 2015.

Fotograaf Frans Welters maakte in december 1974 een uitvoerige reportage van de laatste dag van de laatste mijnwerkers in de laatste mijnen Oranje Nassau I (Heerlen) en de Julia (Eijgelshoven). De reportage toont portretten van de koempels, met voor de laatste keer een zwart gezicht of al op weg naar huis. De sfeer die de foto’s ademen is er een van collectieve weemoed. Als gevolg van de mijnsluitingen in Limburg, bleven meer dan 40.000 koempels voorgoed boven. In 2005 verscheen de serie in boekvorm, waarvoor Frans Welters samen-

In zijn literaire werk keren het leven en werken van mijnwerkers en hun gezinnen regelmatig terug, zoals in ‘Een oor aan de grond’, ‘De gang’ en ‘Het mijnmuseum’. Zijn meest recente publicatie is ‘In en onder het dorp. Mijnwerkersleven in Limburg’ (Nijmegen, Vantilt, 2012) Tentoonstelling * Limburgs Museum * Venlo

Iedere scene bestaat uit een praalwagen omringd door muziek en/of culturele groepen uit de euregio en ver daar buiten. Naast de culturele Stoet met praalwagens wordt er een randprogramma verzorgd rondom het thema “Mijngeschiedenis en mijncultuur” met o.a.: scholenprogramma voor basisscholen bestaande uit een educatief lespakket met buitenactiviteit; eucharistieviering voor en door de ‘Oogstdankfeesten’; side events voor jong en oud (kermis, presentaties, demonstraties, shows, exposities, kinderattracties); 4-daags feest in het feestpaviljoen m.m.v. vele artiesten; activiteiten en faciliteiten voor senioren en cliënten van zorginstellingen.

Evenement * Berg aan de Maas vrijdag 28 augustus 2015 t/m zondag 6 september 2015 25e editie Cultura Nova 10 dagen theater, dans, film, muziek en performances op buitengewone locaties in en rond Heerlen.

Theater, Dans, Evenement, Film, Debat, Expositie * Burgemeester van Grunsvenplein * Heerlen

woensdag 19 augustus 2015 MIJN Stadswandeling Heerlen Wandeling * VVV Limburg Winkel De Bongerd 19 * Heerlen t/m zondag 15 november 2015 Bijna 100 jaar Steenkoolmijn Valkenburg Expositie * Museum Land van Valkenburg * Valkenburg aan de Geul vrijdag 21 t/m 24 augustus 2015 Stoet Oogstdankfeesten De 69e culturele stoet door de mooi versierde straten van Berg aan de Maas staat in teken van het Jaar van de Mijnen #m2015. De Oogstdankfeesten verbeeldt in haar stoet niet alleen de mijngeschiedenis, maar vooral ook de opmaat naar het huidige tijdperk van innovatie, techniek en nieuwe energiebronnen.

Oorspronkelijk zijn de Oogstdankfeesten door de inwoners van Berg aan de Maas opgezet (1946) vanuit het katholieke geloof als dank voor de oogst. In de loop der jaren zijn de Oogstdankfeesten uitgegroeid tot euregionale culturele feesten. De jaarlijkse keuze van het thema van de Culturele Stoet is een weerspiegeling is van het cultureel erfgoed van de regio.

Bij de vertaling van het thema naar datgene wat in de Culturele Stoet wordt uitgebeeld, speelt de culturele historie altijd een prominente rol. Dat moge blijken uit de thema’s van de laatste jaren, zoals ‘Van het verre verleden naar het heden’, ‘Dans en muziek door de eeuwen heen’, ‘Mosa Cultura’, Breughel in Berg, ‘Sprookjes, sagen en legenden’ en ‘Dagboek van de aarde’.

Dit jaar staat de Stoet Oogstdankfeesten zal in het teken staan van het Jaar van de Mijnen 2015 met als werktitel “Mijngeschiedenis en mijncultuur”. In deze culturele stoet wordt aan de hand van een 12-tal scenes aan de toeschouwers het verhaal van het ‘Mijnwezen’ in Limburg (en euregio) duidelijk gemaakt en getoond.

t/m zaterdag 12 december 2015 Iedere zaterdag een nieuwe aflevering uit de 35-delige tv-reeks Onze Mijnwerkers L1 L1 TV * Limburg t/m 30 augustus 2015 Tentoonstelling ‘Out of the Dark; landschappen van de Mijnstreek’ Deze expositie toont een bijzonder overzicht van schilderingen en tekeningen die de invloed verbeelden van het mijnverleden op het landschap in Zuid-Limburg. Door de opkomst van de mijnindustrie veranderde het Zuid-Limburgse landschap. Het silhouet werd voortaan bepaald door de imposante mijnbedrijven met hun schachtbokken, koeltorens, schoorstenen en steenbergen. Toch bleef ook het traditionele Limburg met zijn verstilde dorpjes, boerderijen en akkers herkenbaar. Die confrontatie van traditie en moderniteit inspireerde veel kunstenaars, onder wie Daan Wildschut, Harry Koolen, Charles Eyck en Guill Serpenti. Daarnaast is er op de 2e etage (vanaf 26 juni tot 15 november) een spannende expositie ‘Steenkolenmijn Valkenburg, bijna 100 jaar mijngeschiedenis’.

Museum en Steenkolenmijn werken bij deze presentatie nauw samen. Historische foto’s, audiovisuele media en andere documenten laten het ontstaan en de groei zien van deze toeristische attractie.

Tentoonstelling * Museum Land van Valkenburg * Valkenburg aan de Geul

Dit is slechts een selectie; wekelijks komen er nieuwe evenementen bij.

Kijk voor méér evenementen, het meest actuele overzicht op: www.M2015.nl (en volg #m2015 ook op facebook en twitter).

Reserveer in uw agenda: Dag van de Chemie In de chemie actieve bedrijven houden

Verleden, heden en toekomst zullen aan

zaterdag 26 september een open dag.

bod komen op een spectaculaire wijze.

Landelijk vindt dan de Dag van de

Bezoekers - naar verwachting zo´n 4000

Chemie plaats, bedoeld om de kennis over

- zullen middels een ´experience´ door de

en imago van de branche te verbeteren.

tijd reizen en zo de industriële ontwikke-

Alle bedrijven op Chemelot doen mee en

lingen in de voormalige mijnstreek kunnen

deze open dag staat dan geheel in het

ervaren. Zie: www.chemelot.nl

teken van het Jaar van de Mijnen.

Bezoek Emma College aan Nederlands Mijnmuseum

23

Tijdens een bezoek van leerlingen van het Emma College Hoensbroek was het een levendige boel in het Nederlands Mijnmuseum. De stoomlocomotief ON-14 maakte indruk en oud-mijnwerker Harry Deloo en zijn koempels brachten de mijnbouw op meeslepende wijze tot leven.

PARTNERS VAN HET JAAR VAN DE MIJNEN 2015 #M2015

foto´s: Fabian de Kloe

Opening 25ste Festival Cultura Nova Heerlen Bijzondere samenwerking van Cultura Nova met Jaar van de Mijnen!

Les Rêveries de Lies et Jean

Theatraal vuurwerkspektakel

De Mijmeringen van Lange Lies en Lange Jan Groupe F & Plasticiens Volants (Frankrijk)

Wereldpremière Vrijdag 28 augustus 21.30 uur Gratis toegang / CBS weg, Heerlen De openingsvoorstelling van 25 jaar Cultura Nova heeft als thema het Jaar van de Mijnen (M2015). En welke plek is beter dan het terrein van de voormalige Oranje Nassaumijn I in Heerlen? Letterlijk op de plek

waar vroeger de Lange Lies en de Lange Jan hebben gestaan, brengen twee wereldberoemde Franse gezelschappen: Groupe F (vuurwerktheater) en Les Plasticiens Volants (balonnenfigurentheater) groots vuurwerktheaterspektakel!

Met deze wereldpremière wil Cultura Nova samen met het Jaar van de Mijnen, met respect voor het verleden, kijken naar het heden en vooral de toekomst laten verbeelden. De beroemde schoorstenen, Lange Lies en Lange Jan, kijken als het ware terug op het ontstaan van de mijnen, de

www.culturanova.nl / www.m2015.nl

glorietijd, het naderende einde en het verval.

En ze kijken ook naar het nu, naar plannen als het Maankwartier en de Smart Services Campus en naar de toekomst.

“De openingsvoorstelling wordt groots. De geschiedenis van de locatie en de regio is uitgangspunt, met fantastische aanknopingspunten: machines, vuur en energie.

Maar ook de rol van de mens en de veerkracht om nieuwe wegen in te slaan. We geven het publiek gelegenheid om met fantasie en hoop naar de toekomst te kijken.”

Eric Travers & Marc Mirales (regisseurs)