DE FRUITBOX. Van een gezond tussendoortje naar een gezonde mond.
Met deze fruitbox willen we jullie helpen om in de klas te werken rond gezonde tussendoortjes en rond mond- en tandhygiëne. Gezonde voeding en goede mondhygiëne gaan immers hand in hand. Met verzorgde en gezonde tanden kan je makkelijker voeding kauwen waardoor een evenwichtige voedselinname mogelijk is. Gezonde voeding draagt bovendien bij tot een gezonde mond. Daarnaast leert onderzoek ons dat kinderen te weinig groente en vooral fruit binnen krijgen. Met deze fruitbox willen we daarom extra aandacht besteden aan fruit als gezond tussendoortje.
I n het lichaam zit een soort alarmbelletje dat gaat rinkelen als je iets gaat eten of drinken dat je nog niet kent. Als je het eenmaal een keer gegeten of gedronken hebt en het is goed bevallen, zal je lichaam het een volgende keer herkennen en goedkeuren. Dit heet je ‘smaakgeheugen’. Je smaakgeheugen wordt in je leven steeds groter omdat je steeds meer dingen eet.
E en mens houdt van nature van zoet en van vet eten. Veel mensen en kinderen houden dan ook van snoep en zoete dingen. Zoete dingen zoals snoep, koek, gebak en frisdrank zijn natuurlijk heel lekker maar eet of drink ze niet te veel. Er zit vaak extra suiker en vet in, die je niet nodig hebt. Zo nu en dan is prima. Van nature zit er ook suiker in fruit,fruitsap of gedroogd fruit zoals rozijnen. Eet of drink niet de hele dag door zoete dingen want dat is slecht voor je tanden!
In deze brochure zetten we wat weetjes en feiten over gezonde voeding en een gezonde mond op een rijtje.
E en mens moet groente en fruit leren eten.
Neem zeker ook een kijkje op volgende website: www.vlaamsbrabant.be/gezondheidsbox Hier vind je bijkomend educatief materiaal dat speciaal voor jullie werd samengesteld door studenten dieet- en voedingskunde van de UCLL.
P roeven doe je vooral met je neus.
Veel leesplezier en alvast een smakelijk tussendoortje gewenst!
Je moet een nieuwe smaak ongeveer 15 keer proeven voordat je het lust en bij ‘moeilijkere’ smaken zoals witlof, spruitjes of koriander duurt het tot ongeveer 30 keer voor dat je het lust.
Je kan tussen de 4000 en 10.000 geuren herkennen. Dit is veel meer dan de tong kan proeven. Je tong herkent de grote lijnen van een smaak, maar je neus kent de details. Bij vanillesuiker proeft je tong bijvoorbeeld wel het zoet van de suiker, maar je neus ruikt de vanille. Zonder je neus zou het eten dus heel saai smaken!
E r zijn 4 hoofdsmaken. Dit zijn zoet, zuur, zout en bitter. Alle smaakgeleerden zijn het hier over eens. Sommige smaakgeleerden zeggen dat er hiernaast nog twee hoofdsmaken zijn, namelijk: metaalsmaak en zeepsmaak. Mineraalwater met veel ijzer een rood gebleven vlees (dus met bloed) smaken metaalachtig. De kruiden koriander en marjolein en ook melk smaken zeepachtig.
Marc Florquin Gedeputeerde onderwijs
N og niet zo lang geleden dachten wetenschappers dat je tong de hoofdsmaken op bepaalde plekken op je tong beter zou voelen dan op andere plekken. Zoet zou je bijvoorbeeld het beste voor op je tong proeven, en bitter helemaal achter op je tong. Nu blijkt dat dit verhaal niet waar is! Je proeft al de smaken overal op je tong even goed!
K inderen hebben meer smaakknoppen dan volwassenen. Doordat kinderen meer smaakknoppen hebben op hun tong, kunnen ze ook ‘proeven’ met de binnenkant van hun wangen, de onderkant van hun tong en zelfs met hun keel! Ze proeven smaken dus intenser dan volwassenen.
A ls je tong verbrandt, gaan de smaakknoppen op die plek kapot. Je proeft dan niet veel meer met je tong. De smaakknoppen worden elke zeven tot tien dagen vervangen. Dus na een week proef je ongeveer weer net zoveel als daarvoor.
E motie heeft veel invloed op je smaak. Als je bijvoorbeeld erg veel trek hebt, ziek of verdrietig bent, of op vakantie bent, kan alles ineens heel anders smaken.
H et is heel belangrijk dat je elke dag genoeg drinkt. Je hebt wel 1½ liter vocht per dag nodig. Het maakt wel uit wat je drinkt. Water, thee, fruitsap en (karne)melk zijn drankjes die je altijd mag drinken. In puur fruitsap en ook in melk of karnemelk zit van nature suiker. Toch zitten er andere stoffen in die je nodig hebt om gezond te blijven. Ze zijn dus gezonder dan limonade en frisdrank waar alleen suiker in zit.
N a de nacht is je maag leeg. Al het eten is dan verteerd. Kinderen moeten op school hard leren, goed opletten en veel nadenken. Hiervoor heeft hun lijf energie nodig. Vooral de hersenen hebben veel energie nodig. Een kwart van wat ze in totaal aan energie nodig hebt gaat naar de hersenen. Maar ook is er energie nodig om de spieren te laten werken, het hart te laten pompen en alles in het lijf te regelen. Het is dus heel goed om ‘s morgens na het opstaan iets te eten en te drinken: het ontbijt!
Uit onderzoek blijkt dat veel kinderen te weinig groente en vooral fruit binnen krijgen, vandaar deze extra aandacht voor fruit als gezond tussendoortje.
Wanneer er fruitsoorten in de box zitten die kinderen niet kennen of niet lusten: altijd een gewone hap proeven. Mochten ze het niet lekker vinden dan hoeven ze het niet op te eten. Dit omdat een kind ongeveer 15 (!) keer nodig heeft om een aan een makkelijke smaak te wennen en 30 keer om aan een moeilijke smaak te wennen.
TUSSENDOORTJE?! Tussendoortjes kunnen de perfect aanvulling zijn van een gezond voedingspatroon, mits je de juiste keuzes maakt natuurlijk. Tussendoortjes zijn belangrijk voor zowel jong als oud, ze helpen namelijk om ons lichaam gans de dag te voorzien van de nodige energie. Een goed gekozen tussendoortje bevat essentiële voedingstoffen zoals vitaminen, mineralen en vezels en slechts relatief weinig suiker en vet.
Kinderen houden van kiezen. Handig is om een aantal bakjes op tafel te zetten met verschillende fruitsoorten erin. Ze mogen dan kiezen uit welk bakje ze een stuk fruit proeven. Maar wel duidelijke regels bijv. uit drie van de vijf bakjes kiezen en ook altijd nog een fruitsoort proeven die ze niet kennen of bestempelen als niet lekker. Laat de kinderen aan tafel eten en laat het net zo lang aan tafel zitten tot de juf (of de ouders) ook klaar is. Sommige kinderen hebben geen zin om te gaan eten en spelen liever. Wanneer ze toch aan tafel moeten blijven zitten (ook al eten ze niet) en de andere tafelgenoten zien eten, gaan ze vaak vanzelf na een paar minuten toch ook eten.
Tussendoortjes zijn dus voornamelijk een handig hulpmiddel om dagelijks te voldoen aan alle essentiële voedingsstoffen. We spreken echter niet voor niets over een “tussendoorTJE” er moet steeds een duidelijk onderscheid blijven bestaan tussen hoofd- (ontbijt, middag- & avondmaaltijd) en tussenmaaltijden (tussendoortjes).
Geef op de school vaak de keuze aan twee soor ten van iets, indien mogelijk en haalbaar. Zoals het spreekwoord zegt: Er is geen kok die naar alle monden kan koken
Het is belangrijk dat we ons niet laten (mis)leiden door reclame. Bepaal daarom voor jezelf wat een evenwichtig tussendoortje is door rekening te houden met onderstaande richtlijnen:
En om alle bouwstoffen zoals vitaminen en mineralen binnen te krijgen: varieer!
MONDHYGIËNE?! Een goede mondhygiëne is meer dan die Hollywood smile, het is belangrijk voor de algemene gezondheid. Een goede mondhygiëne begint met het maken van de juiste keuzes! Niet enkel op vlak van voeding maar ook wat betreft tandenborstel en tandpasta. Eens de juiste keuzes zijn gemaakt, kan je aan de slag, hieronder wordt ook duidelijk hoeveel en hoelang je best poetst.
Tandenborstel & Tandpasta Het marktaanbod is enorm ruim, onderstaande tips zullen de keuze vergemakkelijken.
Melktanden: - kleine, zachte tandenborstel speciaal voor kinderen - kindertandpasta
Goede manuele tandenborstel – blijvend gebit: - kleine, afgeronde kop - handige steel - nylon haartjes van medium hardheid
Elektrisch poetsen
Vervanging tandenborstel
Enkel door in gezonde voeding te variëren zal je het lichaam alle essentiële voedingsstoffen kunnen aanbieden. Elk levensmiddel heeft namelijk zijn unieke samenstelling, het is dus enkel door te combineren en te variëren dat een ‘te veel’ en een ‘te kort’ kan voorkomen worden. Variëren is veel eenvoudiger dan de meeste denken, ook in fruit. Er bestaat namelijk zo’n ruim aanbod aan ‘Fruit’.
Bekijk tussendoortjes nooit als iets op zich, maar als een deel van je totale dagvoeding. Eet maximaal twee tussendoortjes per dag (Bijvoorbeeld: Tien- & Vieruurtje) Lees het etiket:
Hoe?
- voorkeur - plaatsing: tegen tandvlees, NIET erop
Variatie!
Poetsen
- bij omgebogen haartjes - om de drie maanden
Systematisch, vaste volgorde
3B’s - Binnenkant - Buitenkant - Bovenkant
Schrobmethode: - jonge kinderen tot +/- 10 jaar - voor- en achterwaartse beweging Bass-methode: - kinderen vanaf 10 à 12 jaar - kleine cirkelvormige bewegingen
Hoe vaak? - minimaal 2 maal, gespreid over de dag - bij het opstaan - voor het slapen gaan!
Hoe lang? - 2 minuten
Tandpasta - Aanwezigheid van fluoriden (fluoride = beschermende functie) - Grootte van een ‘erwt’ teveel tandpasta = schuimlaag: beperkt o.a. het zicht tijdens poetsbeurt
Varieer dus in: VOORKEUR
MIDDENWEG
UITZONDERINGEN
1 Soort
< 150kcal
Max. 200kcal
> 200kcal
2 Kleur
VET/100g
15g
Max. 20g
≥ 20g
VEZELS/100g
2g
Max. 1g
< 1g
NATRIUM/100g
< 400mg
Max. 600mg
> 600mg
(*)KCAL/PORTIE
(*) kcal = kilocalorie: voeding bevat kilocaloriën, dit is de brandstof van ons lichaam. Per dag heeft het lichaam ongeveer 2000kcal nodig. Dit is evenwel een gemiddelde. De hoeveelheid brandstof die jouw lichaam per dag precies nodig heeft om te functioneren wordt bepaald door verschillende factoren, waaronder leeftijd en geslacht.
3 Seizoensgebonden Dit zorgt reeds voor variatie in het eetpatroon!
{2} {3} {5}
{1} {4}
TANDVRIENDELIJKE KEUZES Wat en wanneer je eet en/of drinkt beïnvloedt niet enkel onze algemene gezondheid, maar ook die van onze tanden. Veel gebruik van suikerrijke producten is slecht voor ons gebit. Te dikwijls eten ook. Onze tanden hebben namelijk voldoende rust nodig! Hou daarom rekening met onderstaande tips:
Wil je meer te weten komen over deze onderwerpen, raadpleeg dan zeker onderstaande literatuur.
Niet meer dan 5 eetmomenten per dag. -V oedingsmiddelen kunnen tandglazuur aantasten. -S peeksel heeft een neutraliserende en beschermende -G ebit kan zichzelf hierdoor herstellen. -K ost tijd! Gun je gebit voldoende rust.
rol.
(frisdrank, vruchtensap, yoghurtdrank) drink deze dan liefst met een rietje: geen rechtstreeks contact tussen zuur & tanden.
Poetsen
1 2 3 aan tafel - www.123aantafel.be Jaap de Krokodil - Stefan Boonen & Caroline Heens De tandmonsters - Rosemarie de Vos Kooksprookjes - An Vissers, Christina Van Geel & Ann De Bode Lekker eten - het hoe, wat en waarom van gezonde voeding. Gekke-bekken-boek - Okki Ben de Bever - www.bendebever.be Flos & Bros - www.glimlachen.be Evenwichtig eten, lekker en gezond, ook voor onze mond www.vigez.be/files/voedingenbeweging/Tandvriendelijk_voedingsadvies.pdf Een goede mondhygiëne - informatie voor patiënten UZ Leuven www.uzleuven.be/brochure/700241 De mond, spiegel van gezondheid - Luc Martens, Dominique Declerck, Roos Leroy & Jackie Vanobbergen (red.) Kindertandheelkunde 1 - Dr. W.E. van Amerongen, Prof. Dr. L.C. Martens, Dr. G. Stel & Dr. J.S.J Veerkamp Een opkikkertje nodig? Tips en Tricks voor gezonde tussendoortjes www.nice-info.be/documenten/brochures_pdf/09_FolderTussendoortje_website.pdf
-N ooit
-E erste keuze tussendoortje -2 tot 3 stuks per dag -G oed kauwen = speekselvorming!
-C ariës: Suikers –mond bacteriën Zuur (gaatjes) -E rosie: Zure levensmiddelen (slijtage) -Z uur tast tandglazuur aan -T ip: Als je af en toe een kiest voor zure dranken
Fruit
VAN JONG NAAR OUD:
Let op met suikers en zuren.
vlak na het eten van zure levensmiddelen - min. 1uur wachten. -O ptimale reiniging: in combinatie met flossen.
Leuke & nuttige literatuur
Kies dus steeds voor een tussendoortje dat geen of weinig suiker bevat, niet zuur is en waarop stevig moet worden gekauwd, je gebit zal je dankbaar zijn!
Beschermende werking!
Bibliografie {1} M artens L, Declerck D, Leroy R, Vanobbergen J. Basispreventie in de mondzorg: Mondhygiëne. In: De mond, spiegel van gezondheid. Bijzondere aandachtsgroepen. Leuven: Acco; 2009. p.143-157.
AAN DE SLAG MET MOND- EN TANDHYGIENE? Educatief materiaal De studenten van voedings- en dieetkunde van de UCLL stelden twee spelen samen voor jouw klas: Gezondheidsboxspel: een interactief spel dat aangepast kan worden op drie niveau’s: - Eerste tot vierde leerjaar - Vierde leerjaar tot tweede jaar secundair onderwijs - Derde jaar tot zesde jaar secundair onderwijs Sprookje: Het avontuur van Poets, Glim en Lach (derde kleuterklas tot 1ste leerjaar) U kan deze materialen downloaden op www.vlaamsbrabant.be/gezondheidsbox
{2} M artens L, Declerck D, Leroy R, Vanobbergen J. Basispreventie in de mondzorg: Voeding. In: De mond, spiegel van gezondheid. Bijzondere aandachtsgroepen. Leuven: Acco; 2009. p.159-168. {3} P rojectgroep: De Busser A (logo Noorderkempen), De Munter W (VBVD), Souffriau J.P. (Vlaamse Werkgroep voor Gezonde Tanden), Vanhauwaert E (VIGeZ). Evenwichtig eten, lekker en gezond, ook voor onze mond. Tandvriendelijk voedingsadvies. 2012. Beschikbaar via: www.vigez.be/files/voedingenbeweging/Tandvriendelijk_voedingsadvies.pdf. Geraadpleegd 2015 oktober 9. {4} U Z Leuven. Afdeling parodontologie in samenwerking met de dienst communicatie. Een goede mondhygiëne – informatie voor patiënten. September 2014. Beschikbaar via: www.uzleuven.be/brochure/700241 {5} V laams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie en Nutrition Information Center. Een opkikkertje nodig? Tips en Tricks voor gezonde tussendoortjes. 2012. www.nice-info.be/documenten/brochures_pdf/09_FolderTussendoortje_website.pdf. Geraadpleegd 2015 september 24. Brochure samengesteld door studenten voedings- en dieetkunde van UCLL.
MEER INFO www.vlaamsbrabant.be
Dienst onderwijs Provincieplein 1 - 3010 Leuven 016-26 76 23 ken.brees@vlaamsbrabant.be
gedeputeerde Marc Florquin tel. 016-26 70 29 marc.florquin@vlaamsbrabant.be
v.u.: Provincie Vlaams-Brabant, Provincieplein 1, 3010 Leuven. (Ondernemingsnummer: 0253-973-219) - Illustraties en foto's: Freepik
Beleidsverantwoordelijke