FAST CULTURE by Marcin Derej

FAST CULTURE NOWA JAKOŚĆ JEDNOSTKI KULTURY

PRACA DYPLOMOWA MAGISTERSKA Autor : inż. arch. Marcin Derej Promotor : dr inż. arch. Jan Kubec

POLITECHNIKA ŚLĄSKA WYDZIAŁ ARCHITEKTURY RAR-2 KATEDRA PROJEKTOWANIA ARCHITEKTONICZNEGO

FAST CULTURE „NOWA JAKOŚĆ JEDNOSTKI KULTURY”

PRACA DYPLOMOWA MAGISTERSKA

Autor : inż. arch. Marcin Derej Promotor : dr inż. arch. Jan Kubec

Gliwice, 04.05.2016 Kontakt z autorem: +48 512 504 224

adres email : mderej@gmail.com

„(…) Chciałem, żeby czytelnik1 się bawił(…), po prostu przełamać barierę, jaką wzniesiono między sztuką a tym, co się podoba” 2 Umberto Eco

1 [w niniejszej pracy to użytkownik] 2 Umberto Eco, Imię Róży, Warszawa 1990, tłum. A. Szymanowski, s. 613, 620.

/ FAST CULTURE

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE 1.1. UZASADNIENIE WYBORU TEMATU 1.2. CEL PRACY 1.3. TEZA II. CZĘŚĆ TEORETYCZNA 2.1. KULTURA JAKO NATURALNA POTRZEBA CZŁOWIEKA 2.2. MIASTO JAKO PRZESTRZEŃ WSPÓLNOTY 2.3. MIASTO JAKO PRZESTRZEŃ KULTURY 2.3.1. Instytucje kultury – historia 2.3.2. Idealny dom kultury 2.3.3. Idealny dom kultury w praktyce 2.4. INSPIRACJE 2.4.1. Muzeum 2.4.2. Dom kultury 2.4.3. Pawilon 2.4.4. Przestrzeń publiczna 2.5. IDEE KSZTAŁTUJĄCE FAST CULTURE 2.5.1. Tactical Urbanism 2.5.2. Miasta sieci 2.5.3. Fast Food 2.5.4. Podsumowanie - ideologia Fast Culture III. CZĘŚĆ PROJEKTOWA 3.1. LOKALIZACJA 3.1.1. Tworzenie Sieci Pawilonów Fast Culture - Katowice 3.1.2. Wybrane lokalizacje z problemami - Katowice 3.2. PAWILON FAST CULTURE 3.2.1. Wielkość 3.2.2. Funkcja towarzysząca 3.2.3. Dostępność 3.2.4. Doświetlenie 3.2.5. Budynek jako symbol 3.2.6. Wielofunkcjonalna przestrzeń domu kultury 3.2.7. Obiekt jako propagator kultury 3.3. TYPOLOGIE PAWILONU FAST CULTURE 3.4. PROJEKTY DLA WYBRANYCH LOKALIZACJI 3.4.1. Pawilon 1.0 3.4.2. Pawilon 2.0 3.4.3. Pawilon 5.0 3.4.4. Pawilon 7.0 3.5. OPIS TECHNICZNO-MATERIAŁOWY IV. PODSUMOWANIE V. BIBLIOGRAFIA VI. SPIS FOTOGRAFII I SCHEMATÓW VII. PLANSZE PROJEKTOWE

9 10 11 13 15 15 17 22 23 25 26 29 30 34 40 48 50 50 54 55 56 59 59 60 62 64 64 64 64 65 65 66 67 68 71 71 73 75 77 78 79 80 82 86 7

1. Ruch uliczny w Gdyni, https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/42/ac/539181bb3d272_o.jpg?1420066800

/ FAST CULTURE

WPROWADZENIE

Znakiem dzisiejszych czasów jest pęd, nieustanna pogoń, czas depczący nam po piętach. Współczesny świat, poprzez niesamowity rozwój, którego jesteśmy świadkami, oferuję nam mnóstwo udogodnień. Wiele codziennych czynności czy nawet obowiązków domowych przekazaliśmy zgrabnie zaprojektowanym maszynom. Samoloty, szybkie samochody pozwalają nam skrócić najdłuższe nawet podróże z kilku tygodni do kilku zaledwie godzin. Dzięki rozwojowi medycyny jesteśmy w stanie wyjść obronną ręką z wielu infekcji, skrócił się czas rekonwalescencji, a średnia długość życia znacznie się wydłużyła. Mimo wszystko jednak czas stał się towarem deficytowym. Wraz ze zmianami, jakie przyniosła współczesna technologia, zmienił się także model życia, wzrosła ilość możliwości, potencjalnie dostępnych na wyciągnięcie ręki. W rezultacie jesteśmy uwięzieni w Trójkącie Bermudzkim pracy, oczekiwań, sukcesu, obowiązków rodzinnych i ciągłego nadążania. Presja i idący za nią stres jest ceną, jaką płacimy za ciągłe nadążanie. Odpowiedzią na ten rozpędzony, stojący w korkach i ciągle spieszący się świat jest makdonaldyzacja rzeczywistości, jak zauważa George Ritzer3 zjawisko wielowymiarowe, kojarzące się przede wszystkim w bezpośredni sposób z siecią barów szybkiej obsługi i jedzeniem typu Fast Food. Gdyby pominąć jednak ogromną ilość węglowodanów i tłuszczów w serwowanych tam posiłkach, a skupić się jedynie na samej idei miejsc, w których ludzie dostają to czego chcą, w krótkim czasie i nie musząc nadkładać drogi, a tym samym zapewne stać w korkach… Gdyby stworzyć takie miejsca, które z równą łatwością mogłyby zaspokoić także wyższe potrzeby niż jedynie oszukanie głodu cheeseburgerem..? Gdyby ideę Fast Food zamienić w ideę Fast Culture?

3 Gregor Ritzer, Makdonaldyzacja społeczeństwa. Warszawa, Muza S.A., 1997, s. 39-40.

1.1. UZASADNIENIE WYBORU TEMATU

2. Warszawa z lotu ptaka, fot. Maciej Margas.

Dzisiejsze miasta to już nie urocze miasteczka przytulone do niewielkiego rynku, wokół którego koncentruje się całe życie mieszkańców. Dzisiaj miasta to bardziej metropolie, zróżnicowane wewnętrznie, gdzie poza klimatyczną starówką mamy dzielnice przemysłowe, strefy handlowe, biurowce, osiedla starych willi z początku poprzedniego wieku, gąszcz apartamentowców, najgęstszy na obrzeżach miasta, które wabią odrobiną spokoju, a wszystko to jest rozproszone. Ludzie nieustannie migrują wewnątrz tych miast, mieszkając często na jednym końcu, a pracując na drugim. Takie realia stawiają przed centrami kultury nowe wyzwania. Funkcjonująca dotychczas forma, gdzie ośrodki kultury miały charakter scentralizowany staje się anachroniczna. Mimo swojej rozległej oferty nie są one w stanie dotrzeć do wszystkich mieszkańców i odpowiedzieć na ich potrzeby. Ta obserwacja skłoniła mnie do rozważań, jak za pomocą rozwiązań architektonicznych wykreować przestrzeń kultury, która we współczesnych realiach lepiej spełniałaby swoją funkcję. Pytanie co by było gdyby z kulturą każdy miał po drodze stało się punktem wyjścia dla idei Fast Culture. Rozproszenie centrów kultury, nadanie im kształtu pawilonów, wtopionych w miejski krajobraz i obecnych w strategicznych miejscach, będących węzłami komunikacyjnymi mogłoby odwrócić tendencje wypierania kultury na peryferie naszej zaabsorbowanej świadomości. Zróżnicowany wachlarz oferowanych zajęć, ich obecność „tuż za rogiem” byłaby dobrą alternatywą dla nic nie robienia dla nieznoszącej nudy młodzieży, miejscem, gdzie dzieci mogłyby dotrzeć same, bez konieczności absorbowania rodziców dowożeniem ich na wszelakie zajęcia dodatkowe i w końcu doskonałym pretekstem do spotkania z kulturą przypadkiem, po drodze, czekając na autobus. Pawilony Fast Culture byłyby przestrzenią, w której kultura wracałaby do ludzi. Wracała na dwa sposoby: jako produkt, którego oni stają się odbiorcami, podobnie jak w galerii czy w muzeum, ale w ich codziennym środowisku oraz jako środek, w którym poprzez różnego rodzaju oddziaływania twórcze, możliwa byłaby ekspresja siebie. Na zapotrzebowanie na twórczą ekspresję siebie wskazuje choćby wielka popularność, jaką cieszą się na rożnych festiwalach zaimprowizowane zajęcia, w czasie których można własnoręcznie zrobić biżuterię czy zaprojektować koszulkę.

10 / FAST CULTURE

Reasumując pawilony Fast Culture byłyby miejscem, gdzie kultura schodzą z piedestału wielkich galerii czy onieśmielających domów kultury, miałaby szansę wrócić do ludzi. To założenie wydaję mi się zobowiązującym, gdyż kultura, a zatem i sztuka bez ludzi byłaby czymś wypaczonym, niemożliwym. Akcentują to nietracące na aktualności słowa Charlesa Baudelaira: „Wy jesteście większością – liczbą i inteligencją; jesteście więc siłą, która jest sprawiedliwością. (...) W waszych rękach są rządy miastem, i to jest słuszne, ponieważ jesteście siłą. Trzeba jednak, abyście byli zdolni do odczuwania piękna (...). A zatem trzeba wam sztuki (...). Sztuka jest dobrem nieskończenie cennym, napojem orzeźwiającym i rozgrzewającym, który utrzymuje żołądek i umysł w idealnej równowadze (...), ustanowiliście zarazem większą i bardziej owocną wspólnotę w sztuce. To wy, mieszczanie – królowie, prawodawcy i kupcy – założyliście zbiory, muzea i galerie (...). Jesteście naturalnymi przyjaciółmi sztuk, gdyż jedni z was są bogaci, a drudzy uczeni” 4 W konsekwencji takich założeń, zdecydowałem się idee Fast Culture zrealizować w właśnie formie systemu niewielkich pawilonów zlokalizowanych w różnych punktach miasta. Te przez swoją ilość są w stanie spełnić swoją role aktywatorów kultury. Wieloogniskowość takiego założenia pomaga w osiągnięciu sukcesu, gdyż z jednej strony zapewnia łatwą dostępność do centrów kultury poprzez ich wielość na mapie miasta, z drugiej strony pawilony kultury będą działać w połączeniu, tworząc sieć wydarzeń kulturalnych, których śledzenie będzie ułatwione dzięki aplikacji internetowej/telefonicznej.

1.2. CEL PRACY Czy dom kultury ma potencjał zaistnienia na nowo w życiu miasta? Czy sieć domów kultury może miasto odmienić? Czy dom kultury może zadziałać na korzyść wspólnoty lokalnej? Na postawione powyżej pytania w moim przekonaniu odpowiedź brzmi tak. Jednak pomiędzy odpowiedzią twierdzącą a domem kultury, który by te kryteria spełniał jest długa droga przełożenia teoretycznych rozważań na język konkretnych rozwiązań. Celem niniejszego opracowania jest dokonanie tej translacji za pomocą języka rozwiązań architektonicznych i stworzenie typologi domów kultury opartych o ideologię Fast Culture. Idea projektu Fast Culture zakłada: wytworzenie rozwiązań adekwatnych do problemów występujących w dzisiejszych czasach na tle partycypacji kulturalnej, budowę ośrodków kultury, które powstaną w centrach miast, na osiedlach, w pobliżu węzłów komunikacyjnych, przy wspólnotach, w miejscach które mijamy przy okazji, co zaskutkuje rozszerzeniem funkcji typowego domu kultury z jednego punktu na całe miasto. 4 Charles Baudelaire, Salon 1846.

â&#x20AC;&#x192;

12 / FAST CULTURE

* 1.3. TEZA „Nowoczesny dom kultury jest miejscem żywym, stymulującym lokalną aktywność. Stanowi centrum przerzucania pomostów między odległymi sobie grupami: młodymi i starymi, urzędnikami i obywatelami, bogatymi i biednymi, uprzywilejowanymi i dyskryminowanymi. Ludzie, którzy przychodzą do domu kultury nie tylko konsumują kulturę, ale też ją aktywnie współtworzą.” 5

5 Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę“, ZOOM na domy kultury, Warszawa 2009.

14 / FAST CULTURE

II.

CZĘŚĆ TEORETYCZNA

2.1. KULTURA JAKO NATURALNA POTRZEBA CZŁOWIEKA Według Encyklopedii PWN, kultura „obejmuje to wszystko, co w zachowaniu się i wyposażeniu członków społeczeństw ludzkich stanowi rezultat zbiorowej działalności.”6 Początkowo odnosiło się to do uprawy roli, jednakże dzięki Cyceronowi uzyskało swoje metaforyczne znaczenie, jako „kultura duszy”. W ogólnym zamyśle były to działania mające na celu doskonalenie człowieka w aspekcie moralnym oraz umysłowym. Dla historyka filozofii i estetyka Władysława Tatarkiewicza, kultura stanowi „duchową nadbudowę nad pierwotną naturą człowieka”.7 Uważa on, że „jednostki o wyższej kulturze przyczyniają się do postępu cywilizacji”.8 Postępu cywilizacji upatruje zaś w możliwości niesienia kultury większej ilości jednostek. Im bardziej ukulturalnione mamy społeczeństwo, tym większy istnieje potencjał do jego rozwoju. Jednak, co oznacza ukulturalnione społeczeństwo? Czy kultura jest tylko jedna, uniwersalna? Te z kolei wątpliwości rozwiewa podręcznik „Wstęp do Kulturoznawstwa”: „Istnieje coś takiego, jak kultura twojej ulicy, twojego miasta, kraju, ale kulturę znajdziemy też na drugim krańcu świata. Dzieci, nastolatki, dorośli i emeryci – wszyscy oni mają własne kultury, zarazem jednak mogą uczestniczyć w kulturze wspólnej.” 9 Najłatwiej obserwowalnym przejawem kultury jest jednak sztuka, będąca, mówiąc w dużym uproszczeniu, jej materialnym przejawem. Sztuka, poszczególne dzieła sztuki stanowią manifestację wyznawanych wartości, idei, aktualnych koncepcji rozumienia świata, mody czy wielu innych aspektów kultury duchowej. Można powiedzieć stanowią jej ekspresję. Ekspresję tą można by oczywiście próbować jakoś usystematyzować, są przecież różne dziedziny sztuki, różne jej obszary, mówimy o sztuce wysokiej i sztuce użytkowej, o sztuce elitarnej i egalitarnej, ludowej, narodowej itp. Niezależnie jednak od poprowadzenia linii podziału, sztuka nie może istnieć w oderwaniu od ludzi. Niegdyś sztuka w miastach kreowana była głownie przez architekturę, manifestowała się w okazałych budynkach, wielkich kościołach, pomnikach. Owszem istniały muzea, ale ich zawartość, nie zwykła wylewać się do przestrzeni publicznej. Sztuka na ulicach pojawiła się za pośrednictwem szyldów oraz reklam. Te próbując trafić do zwykłego przechodnia, z czasem traciły swój artystyczny wyraz i ulegały uproszczeniom aż w latach 50, XX wieku zaskutkowały powstaniem nowego kierunku w sztuce - pop-artu. Tłumacząc skrót z języka angielskiego była to ‘sztuka popularna’. Początkowo związana z grupą artystyczną Independent Group, 6 Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, wydanie pierwsze 7 W. Tatarkiewicz, Cywilizacja i kultura, w tomie Parerga, PWN, Warszawa 1978. 8 Ibidem. 9 Baldwin Elaine i in., Wstęp do kulturoznawstwa, przeł. Maciej Kaczyński, Zysk i S-ka, Poznań 2007, s.24.

3. Peter Blake, 100 Sources of Pop Art, 2000, https://avancecreative.wordpress.com

która poświęcała swoje wystawy kulturze masowej. W roku 1956 odbyła się wystawa „This is Tomorrow”. Twórcy pragnęli zmniejszyć dystans pomiędzy życiem w wielkich miastach, a sztuką. W tym celu kompilowali błahe ich zdaniem hasła reklam, symbole i grafiki obecne w kulturze popularnej w kolaże. Uważali oni, że środowisko w jakim żyjemy ma ogromny wpływ na sposób, w jaki odbieramy otaczającą rzeczywistość, a tym samym i sztukę. Stąd główne motto wystawy - „Sztuka = Życie”. Była to próba wypełnienia luki dzielącej codzienność od Wielkiej Sztuki. Podobną koncepcję sztuki, już w XIX wieku, budował Charles Baudelaire, autor Salonu 1845: „(...) prawdziwym malarzem będzie ten, kto potrafi wydrzeć życiu dzisiejszemu jego epickość, pokaże ją nam, za pomocą koloru i rysunku pozwoli zrozumieć, jak jesteśmy wielcy i poetyczni w naszych krawatach i lakierowanych butach.” 10 Autor ten doceniał artystów którzy odnajdywali piękno w otaczającym ich świecie, jak np. zaludnionej ulicy, czy gwarnej kawiarni. Dzięki takim pomostom, artyści przybliżali sztukę szerszej publiczności. Sztuka ulegała upowszechnianiu. Aparat poznawczy odbiorcy sztuki nie musiał być już tak mocno wyspecjalizowany by móc ją zrozumieć, a tym samym docenić. Kiedy tematem sztuki stały się motywy bliskie ludziom i sama sztuka stała się im bliższa. Ernst Hans Josef Gombrich w swojej książce „O sztuce” idzie nawet dalej w spajaniu sztuki z człowiekiem „Nie ma w istocie czegoś takiego jak Sztuka. Są tylko artyści. Kiedyś byli to ludzie, którzy brali do ręki kawałek gliny i szkicowali figurę na ścianie jaskini. Dzisiaj niektórzy kupują farby i projektują tablice reklamowe, robili i robią wiele innych rzeczy. Nic nie przeszkadza w nazywaniu tych wszystkich czynności sztuką, jeżeli tylko się pamięta, że takie słowo może oznaczać zupełnie różne rzeczy w różnych czasach i miejscach, i tak długo, jak zdajemy sobie sprawę, że Sztuka przez duże S nie istnieje.” 11 Cytat ten sugeruje jednoznacznie, że sztuka jest czymś dla ludzi, od ludzi, sama siebie wypacza, kiedy zadufana w sobie coraz bardziej próbuje odrywać się od nas, odbiorców. 10 Charles Baudelaire, Salon 1846. 11 E. H. Gombrich, O Sztuce, fragment przeł. Monika Dolińska, Arkady, Poznań 2013, s. 15.

16 / FAST CULTURE

W czasach internetu, wielkich billboardów, wszechobecnych reklam, które mają szokować by zwrócić naszą uwagę próbuję się jednak przekształcić odbiorców w konsumentów, często mocno nadwątlając poczucie piękna. 4. Skrzyżowaniu ulic Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich, Warszawa, http://miastojestnasze.org/

Władysław Tatarkiewicz piękno uznaję za wartość najwyższą, razem z dobrem i prawdą. Ale te odmiennie mają charakter bezwzględny i obiektywny. Piękno zaś jest dla niego zawsze w relacji z historią i kulturą.12

2.2. MIASTO JAKO PRZESTRZEŃ WSPÓLNOTY W rozmowie Macieja Frąckowiaka z Markiem Krajewskim pod tytułem „Polityka impulsów i rzeczy”, zasadniczym tematem jest istota miasta. Z jednej strony ciągle wymyślamy je na nowo dzięki ideom takim jak „smart city, miasto kreatywne, miasto otwarte, miasto zabawy, miasto rewitalizacji”, z drugiej, miasto ujęte jest jedynie jako przestrzeń, przez którą wszystko przepływa nie pozostawiając wartości. Zatracona została idea miejsca, w którym ludzie mogą żyć wspólnie, w zgodzie ze sobą. Mówi się tutaj o niepokojącym zjawisku gettoizacji, polegającym na rosnących różnicach między społecznościami. Celem projektantów stają się rozwiązania, które doprowadzają do rozdzielenia przestrzeni między poszczególne warstwy społeczeństwa. Znika miasto, jako miejsce, w którym czujemy się częścią większej całości. Coraz częściej mieszkamy w kompletnie innym miejscu niż pracujemy, nierzadko z dala od rodziny, zdobywamy niezbędne nam rzeczy zachowując anonimowość, nie znamy swoich sąsiadów. Można powiedzieć, że jesteśmy zupełnie niezależni i samowystarczalni, co za tym idzie anonimowi. Dlatego to szczególnie dziś partycypacja jest potrzebna. Według rozmówców, miasto dzisiaj to głownie miejsce odpowiedzialne za „uruchamianie wspólnoty”. Organizacje, instytucje tworzą coraz bardziej wymyślne programy by każdy mógł odnaleźć odpowiednią dla siebie płaszczyznę relacji z innymi ludźmi. „Aktywizacja defaworyzowanych zbiorowości” to kierunek, w którym usiłuje się dzisiaj zmierzać by zlikwidować podziały społeczne. Każdy obywatel powinien czuć się dobrze w miejscu, w którym żyje, tym samym mieć świadomość współkształtowania tego miejsca – poprzez podejmowanie działań w jego obrębie. Popularne dziś praktyki samoorganizacji takie jak imprezy plenerowe, pokazy filmowe, w przestrzeni miejskiej, pikniki w parkach, powrót do tradycji wspólnych 12 W. Tatarkiewicz, Cywilizacja i kultura, w tomie Parerga, PWN, Warszawa 1978.

obchodów, festiwale food-tracków, przyczynia się do odbioru miasta jako obrazu w którym możemy na siebie liczyć.13 Czynności wykonywane przez ludzi w przestrzeni miejskiej można podzielić na trzy typy: -Działania konieczne czyli takie, które są niezbędne w celu zaspokojenia swoich potrzeb. Jako przykłady takich działań można by tu wskazać obowiązek pracy, nauki, robienie zakupów, korzystanie z różnego rodzaju usług, dojazdy. -Działania opcjonalne w ich obrębie znajdą się te działania, które są wynikiem naszych chęci. Są one podejmowane przy pozwalających na to warunkach zewnętrznych, takich jak warunki atmosferyczne oraz fizyczne właściwości miasta.

-Zachowania społeczne pula zachowań, których wystąpienie jest zależne od obecności innych ludzi. 5. J. Gehl, Życie między budynkami, RAM, Kraków 2013, s. 10

Gdy przestrzenie miasta są niskiej jakości, pełne zatłoczonych ulic i samochodów, interakcja z miastem ograniczona jest do minimum, wykonywane są wtedy głównie czynności konieczne. Przestrzeń zorganizowana w przyjemny dla odbiorcy sposób, prowokuje do większej ilości czynności opcjonalnych, takich jak na przykład spacer po parku. Takie sytuacje pozwalają natomiast na większą ilość kontaktów społecznych. To właśnie forma kontaktów ma wpływ na sposób, w jaki odbieramy miasto. Z tej przyczyny niezbędne jest by dostarczało nam ono przestrzeni, w których można pospacerować, przysiąść, posiedzieć spotkać się z innymi ludźmi. Sam pobyt wśród innych ludzi, pozwala nam być uczestnikiem życia miasta.14 Codzienne aktywności mogą przyczynić się do wytworzenia kontaktów sąsiedzkich, do poznania ludzi o podobnych zainteresowaniach. Sieć kontaktów zbudowana w taki sposób

13 M. Frąckowiak, M. Krajewski, Polityka impulsów i rzeczy, w: B. Świątkowska (red.), my i oni, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2014. 14 J. Gehl, Życie między budynkami, RAM, Kraków 2013.

18 / FAST CULTURE

6. Słoneczny dzień w Central Parku, Nowy Jork, www.lepainquotidien.com

jest dużo łatwiejsza do utrzymania w porównaniu do kontaktów, które muszą być specjalnie aranżowane. Lepsza aranżacja przestrzeni miast może znacznie wpłynąć na poprawę jakości naszego życia, dzięki niej jesteśmy naocznymi świadkami wydarzeń odbywających się w naszym otoczeniu, jesteśmy świadomi kim są ludzie z naszej okolicy. Kontakty międzyludzkie często nas inspirują. Gdy spotkamy w parku grupę akrobatów lub natrafimy na koncert plenerowy muzyki etnicznej, może zainspirować się do otworzenia na nowe doświadczenia. Może dzięki temu w niedługim czasie nauczymy się chodzić na rękach, a poprawiona w ten sposób kondycja fizyczna zaowocuje poprawą zdrowia..?15

Inspiracje w mieście:

7. Chłopak na monocyklu, http://mojepstrykanie.blox.pl/ 8. Przejażdżka na rolkach, http://cojestgrane24.wyborcza.pl/ 9. Uliczny muzyk, fot. Manuel Arenas, https://www.flickr.com 10. Spontaniczna salsa kubańska na ulicy w Warszawie IX 2011, https://www.youtube.com

15 A. Trzebińska, Postęp cywilizacji a funkcjonalność przestrzeni publicznej uzależniona od zmieniających się potrzeb użytkowników, Biblioteka Cyfrowa Politechniki Krakowskiej.

Te daleko idące pozytywne skutki podkreśla Kazimierz Wejchert pisząc: „Przestrzeń otaczająca człowieka powinna być swoistym dziełem sztuki, gdyż może wpłynąć na jego stan psychiczny, dając mu spokój, radość, pobudzając wszechstronny jego rozwój.” 16 Niestety bardzo często realia zupełnie nie idą w parze z tymi założeniami. W dzisiejszych czasach w Polsce przestrzenie publiczne coraz częściej są zagarniane przez centra handlowe. Usiłuje się tworzyć w nich klimat odpowiedni dla społeczeństwa. Władze miejskie, często odciążone z tego obowiązku, oddają swoją odpowiedzialność za przestrzeń, wizji wielkich inwestorów, który w zrozumiały sposób przede wszystkim przyświeca chęć zysku. Ponad to, taki zabieg ma wpływ na zacieranie się wyjątkowości naszych lokalnych tradycji z przyczyny niskiej jakości architektury takich miejsc. Rem Koolhaas w swoim eseju „Junk space”17 nazywa takie miejsca śmieciową przestrzenią. Jakością przestrzeni publicznych musimy tworzyć alternatywę dla siebie samych. W ten sposób możemy doprowadzić do eliminacji chorych punktów miasta. Władze będąc świadome takich zależności powinni mieć na uwadze tworzenie ich z największą rozwagą, w trosce o dobro swoich mieszkańców. Przestrzeń publiczna nie miałaby prawa bytu bez użytkowników, dlatego niezmiernie ważna jest obserwacja interakcji ludzkich. Pozwoli to odpowiedzieć przestrzeni publicznej na realne zapotrzebowanie społeczne. Dobra przestrzeń publiczna oprócz oczywistego unikania zagrożeń fizycznych ma „przezwyciężać poczucie obcości i onieśmielenia, ma to być także bezpieczeństwo emocjonalne. Z tej perspektywy przestrzeń taka może być określana jako przyjazna”18 Co więcej, dobrze zorganizowana przestrzeń publiczna zbliża ludzi do siebie już sama w sobie, gdyż według Jana Gehla ludzie ściągają innych ludzi. Wydarzenia rozpoczynają się w miejscach, gdzie inne już trwają. Gehla mówi o tym, aby oddać miasto ludziom. Jest on zdecydowanym zwolennikiem rezygnacji z samochodów w miastach. Zamiast ulic pełnych stali mówi o komunikacji pieszej i rowerowej, dzięki której człowiek jest koło człowieka, pozbawiony barier. Naturalny. Takie miasta są dla nas dużo milsze w odbiorze, w takich miastach swój czas chcemy spędzać w przestrzeni publicznej by móc jak najbardziej go doświadczać. Taka wizja wydaje się powrotem do pierwotnej idei miasta, jako miejsca wspólnego, którego siłą jest wspólnotowość, tym samy jest odpowiedzią na naturalna potrzebę człowieka, jaką jest tworzenie i uczestniczenie w grupie.

16 Kazimierz Wejchert , Elementy kompozycji urbanistycznej, Arkady, Warszawa 1984. 17 R. Koolhaas, Junk space, w: B. Świątkowska (red.), my i oni, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2014. 18 M. Szatan, Zanikanie przestrzeni publicznej we współczesnych miastach, Palimpsest, czasopismo socjologiczne nr 2, marzec 2016, http://www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl (dostęp 23.04.2016).

20 / FAST CULTURE

11. Ĺ&#x161;cieĹźka rowerowo-piesza w Amsterdamie, Holandia, http://www.iamsterdam.com/

2.3. MIASTO JAKO PRZESTRZEŃ KULTURY Miasto, jako przestrzeń ogniskująca wielkie skupiska ludzkie w naturalny sposób staje się także areną różnorodnych poczynań kulturalnych. Jako szczególne w tym zakresie należy wskazać śródmieście, będące miejscem, które koncentruje jednocześnie funkcje usługowe, administracyjne, handlowe, komunikacyjne oraz kulturowe właśnie. W przeciwieństwie do nowo powstających dzielnic, możemy tu zaobserwować historie narastanie kolejnych koncepcji organizacji życia w mieście. W ten sposób powstaje „krajobraz kulturalny” odpowiadający w warstwie, emocjonalnej, kulturalnej, informacyjnej na potrzeby użytkowników miasta. Temu obszarowi powierzony jest w głównej mierze obowiązek dostarczania „potrzeb i aspiracji artystycznych”19.

12. Fotomontaż autorski - prowokacja do dyskusji o elementach przyciągających ludzi w przestrzeni miejskiej.

„Koegzystencja funkcji kulturalnych z innymi aktywnymi funkcjami śródmieścia wpływa na zwiększone zainteresowanie i uczestnictwo w kulturze.”20 Ilekroć sztuka wyleje się poza budynek, może zyskać nowe grono zainteresowanych, którzy jedynie poprzez przypadkowe zetknięcie się z nią odkrywają ją dla siebie. Od teraz, gdy już ją poznali mogą za nią podążać i odnaleźć ją dla siebie, dla własnego rozwoju. Za przykład może tu posłużyć spektakl ulicznych artystów. Często w ruchliwych punktach miast możemy zaobserwować ustawiających się artystów, którzy poprzez swoje popisy zyskują sporą grupę gapiów-odbiorców. Ludzie zatrzymuję się zaciekawieni akcją, trwającym właśnie wydarzeniem. Jacek Szerszeń trafnie zauważa, że „śródmieście (..) możemy porównać do pasa transmisyjnego odbioru kultury”.21 Jednak taki stan rzeczy daleki jest od ideału. Odnosząc 19 J. Szerszeń, Śródmieście jako obszar kultury, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987, s. 11. 20 Ibidem. 21 Ibidem.

22 / FAST CULTURE

się do cytatu rozpoczynającego moją pracę, z Imienia róży, Umberta Eco, kultura w mieście powinna być ogólnodostępna, ma działać na korzyść wszystkich, wobec czego naturalne jest zminimalizowanie przeszkód w jej odbiorze, a przeszkodą taką może być fakt, że nagromadzenie wszelkich form aktywności w obszarze śródmieścia sprawia, że oferta instytucji dzielnicowych nie jest w stanie dorównać im atrakcyjnością. Obserwacja ta również wpłynęła na kształt, jaki przybrał projekt Fast Culture, organizując go w taki sposób, by każda z dzielnic z równą łatwością mogła zaspokajać i kształtować potrzeby kulturalne swoich mieszkańców. 2.3.1. INSTYTUCJE KULTURY – HISTORIA W Polsce pierwsze wzmianki o miejscu pełniącym funkcję zbliżoną do ośrodka kultury łączą się z osobą księdza Pawła Ksawerego Brzostkowskiego, który założył dom społeczny dla chłopów oraz z postacią Stanisława Staszica, który wyszedł z podobną inicjatywą z podobną inicjatywą w ramach Towarzystwa Rolniczego. W XVIII wieku Komisja Edukacji Narodowej zajęła się instytucjonalizowaniem funkcji kultury w Polsce. Najpierw zaczęły pojawiać się czytelnie, następnie stowarzyszenia społeczno-kulturalne. Początkowo domy społeczne budowane były dla „ludu” przez wyższe sfery. Takie zachowanie uległo zmianie, gdy zmieniło się myślenie o kulturze, jako o wewnętrznej potrzebie człowieka. Wówczas instytucja kultury zyskała rangę instytucji, która „(...) miała się przyczyniać do tego, by ludzie samodzielnie sięgali po różne wartości kultury, by nie byli biernymi przedmiotami oddziaływania, ale podmiotami”.22 Ich misją stało się spełnianie potrzeb społeczności lokalnych, bez segregacji kultury na wyższą i niższą. W czasach PRL domy kultury wykorzystywane były, jako aparat propagandy, którego celem było stworzenia „lepszego” obywatela. Do głównych celów takiej instytucji w tym okresie należało podniesienie wydajności warstwy robotniczej. Po roku 1956, negowano wprawdzie takie działania, wskazując na powiązanie domu kultury z czasem wolnym i niezależnym, jednakże aż do lat 80-tych takie placówki były mocno związane z wizją polityki państwa. Polityczne przemiany były także przyczyną kolejnej zmiany w charakterze domów kultury. 8 marca 1990 roku powstały gminy. Domy kultury nie będące w miastach wojewódzkich stały się wówczas zależne jedynie od gmin, tracąc tym samym finansowanie odgórne. Liczba placówek spadła z 16 tysięcy do 6 tysięcy, każda walcząc o przetrwanie, musiała szukać środków na swoje utrzymanie we własnym zakresie. Z jednej strony zwiększyło to zakres podejmowanych przez placówki działań, z drugiej strony charakter tych działań często nie miał wymiaru kulturalnego.23

22 E. Bobrowska, Przemiany modelowe instytucji domu kultury, Kraków 1997, s.95. 23 Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę“, ZOOM na domy kultury, Warszawa 2009.

2.3.2. IDEALNY DOM KULTURY Pozytywnym ruchem w polskiej kulturze są projekty takie jak „ZOOM na domy kultury” Towarzystwa Inicjatyw Twórczych „ę”. Od 2002 wspólnie z interdyscyplinarną grupą animatorów, socjologów i pracowników domów kultury w całej Polsce, dyskutują nad jakością domu kultury w lokalnych społecznościach. Projekt wyciągając wnioski z przeprowadzonych badań doprowadził do utworzenia systemu działań dla domów kultury zawartych w dotychczasowych publikacjach, takich jak: -Laboratorium Zmiany – projekt badawczo-animacyjny, którego celem była pomoc domom kultury w stworzeniu nowych pomysłów na działania, -Zrób to sam. Jak zostać badaczem społeczności lokalnej? – podręcznik prostych metod badawczo-animacyjnych stworzony z myślą o pracownikach domów kultury, -ZOOM na domy kultury. Strategie rozwoju – projekt w trzech miejscowościach, którego celem jest partycypacyjne wypracowanie strategii rozwoju domu kultury. W ogólnym zarysie dzisiejszy dom kultury potrzebuje przede wszystkim zmiany myślenia o misji domu kultury, umiejętność diagnozowania potrzeb społeczności, w której działa oraz nowych, świeżych pomysłów na działanie.24

W raporcie „ZOOM na domy kultury - diagnoza mazowieckich domów kultury”, przytoczone zostały wypowiedzi specjalistów dotyczące idealnych domach kultury. Według Dyrektora Instytutu Teatralnego, Macieja Nowaka, największym priorytetem jest dostępność. Zarzuca on przestrzeni polskich miast zagradzanie i naruszanie swobody we wszelkich możliwych miejscach. Sam wspomina, że będąc w latach 90 dyrektorem Nadbałtyckiego Centrum Kultury w Ratuszu Staromiejskim w Gdańsku zwiększenie dostępności kultury traktował, jako swój cel: „Jedną z pierwszych moich decyzji było otwarcie na oścież i na co dzień ogromnych, drewnianych drzwi do tego budynku. Intencja była prosta – niech potężny historyczny gmach w centrum miasta uwolni swoją przestrzeń, niech nie będzie żadnych ograniczeń, zakazów i wysokich, niedostępnych klamek.”25 W niedługim czasie zmiana wpłynęła pozytywnie na otoczenie. Pojawiła się kawiarnia, pub, restauracja. Wcześniejsza zamkniętość została zdegradowana. Budynek stał się przydatny niemal całą dobę, rozszerzają wachlarz swojej oferty, spełniał potrzeby otoczenia. „Od tych bardziej wysublimowanych, po zwykłe towarzyskie”26 24 http://www.zoomnadomykultury.pl/ (dostęp: 23.04.2016) 25 Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę“, ZOOM na domy kultury - diagnoza mazowieckich domów kultury, Warszawa 2009. 26 Ibidem.

24 / FAST CULTURE

Szefowa Fundacji Bęc Zmiana, Bogna Świątkowska domom kultury zarzuca bezwład, wynikający z braku twórczych zajęć w ofercie. O domach kultury „są skamielinami przestarzałych koncepcji kontaktu z kulturą”, zamiast miejscem wspólnoty. Idealną formą dla domu kultury byłoby, gdyby przyjął on charakter miejsca, w którym nad projektami pracuje lokalna społeczność, współpracując z lokalnymi specjalistami takimi jak artyści, architekci, projektanci tworząc przestrzeń zdolną zapisać się na kulturalnej mapie miasta. Silny akcent na wspólnotę kładzie także Małgorzata Łuszkiewicz, wieloletnia dyrektorka domu kultury w Białobrzegach. Jej postawa pokazuje, że dzięki olbrzymiemu zaangażowaniu jesteśmy w stanie wytworzyć klimat miejsca. Na początku jej kariery, gdy kierowała grupą taneczną, a fundusze nie pozwalały na kupno strojów potrzebnych na zawody, wraz z babciami dzieciaków szyła je sama. W ten sposób przekonała się, że wystarczy inicjatywa by oddolna chęć pojawiła się znikąd, a w ślad za nią zaangażowanie, odpowiedzialność z współtworzenie miejsca i wreszcie jego klimat. W raporcie Towarzystwa Inicjatyw Twórczych „ę” wybrzmiewa też takie założenie, że „Idealny dom kultury” to miejsce, do którego będzie można wejść „(...) po drodze. Miejsce kipiące życiem, przepełnione ludźmi, bez zakurzonych, atłasowych kurtyn(...)” . Jego zmieniona, uwspółcześniona koncepcja jest bardzo istotna, bo tylko wtedy będzie mógł wywiązać się ze swojej funkcji bycia „pośrednikiem pomiędzy obywatelem, mieszkańcem wsi bądź miasta a sztuką”.27 Według Alicji Brudło (realizującej projekt „Dwa Teatry”) dom kultury ma „zarażać pięknem”, dostępnym dla wszystkich. Jednak, żeby możliwe było zrealizowanie tych założeń należy poszukać języka, który przełoży je na konkretne rozwiązania. Jestem przekonany, że językiem tym może być język architektury.28

27 Ibidem. 28 Ibidem.

2.3.3. IDEALNY DOM KULTURY W PRAKTYCE W oparciu o badanie domów kultury w Polsce przeprowadzone przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”, powstał dom kultury w Warszawie, który miał odpowiadać na zapotrzebowania dzisiejszego społeczeństwa.

13. (góra) - Idea - plansza konkursowa, http://www.a-ronet.pl/ 14. (dół) - Klub Kultury Saska Kępa, realizacja, fot. biuro87a.pl

26 / FAST CULTURE

KLUB KULTURY – FILIA CENTRUM PROMOCJI KULTURY DZIELNICY PRAGA POŁUDNIE Architekci: Biuro 87A Typ: pawilon - scena Lokalizacja: Warszawa, Polska Powierzchnia użytkowa: 1613 m² Rok realizacji: 2011 Zlokalizowany jest na Saskiej Kępie w Warszawie, czyli dzielnicy pełnej modernistycznej architekturą z lat 20. XX wieku i o bogatej tradycji artystycznej. Niestety Saska Kępa boryka się ostatnimi czasy z odchodzeniem ludzi od kultury. Dom kultury powstał w centrum dzielnicy, czyli miejscu optymalnym dla każdego jej, mieszkańca. W tworzeniu najważniejsza dla architektów była próba wyciągnięcia mieszkańca z domu, w celu uczestniczenia w życiu kulturalnym dzielnicy. Chciano to osiągnąć poprzez atrakcyjną formę budynku, jak całkowicie przeszklony parter, dzięki któremu widać odbywające się wewnątrz wydarzenia. Parter to jednocześnie kawiarnia, sala taneczna i galeria sztuki. Na pietrze znajduje się sala widowiskowo-konferencyjna, czasem pełniąca również funkcje kina. Na dach prowadzi pochylnia, która w założeniu ma być dostępna nawet po zamknięciu obiektu. Z dachu można podziwiać dzielnicę z innej perspektywy, jest tu też widownia oraz taras pełniący funkcję miejsca spotkań.29 Budynek ma doskonałe zaplecze by móc być aktywatorem kultury. Niestety artykuł w Gazecie Wyborczej z lutego 2012 roku, czyli kilka miesięcy po otwarciu, przedstawia smutny obraz dysfunkcji obiektu. Poprzez ułomność w sposobie zarządzania domem kultury, jego potencjał wówczas się marnował, a budynek stoi pusty. Wydarzenia, jeżeli już się odbywały, nie cieszyły się popularnością, ich oferta jest mało znana mieszkańcom.30

29 Kulturalna Saska Kępa, www.sztuka-architektury.pl 2011, (dostęp: 23.04.2016). 30 A. Kowalska, Centrum dzielnicy? Budynek świetny, ale bez życia, www.warszawa.wyborcza.pl 02.02.2012, (dostęp: 23.04.2016).

28 / FAST CULTURE

* 2.4. INSPIRACJE Finalny program oraz forma pawilonu Fast Culture, jest wynikiem analizy dobranych przykładów zrealizowanych budynków. Wybrałem do tego celu obiekty muzealne/galeryjne, domy kultury, pawilony, oraz jeden przykład przestrzeni publicznej. Ważne było dla mnie, nie tylko podobieństwo funkcji, ale również jaki efekt projekt osiąga w zadanej przestrzeni.

2.4.1. MUZEUM Architekci Gigon i Guyer, którzy dzięki swoim realizacją mogą uchodzić za ekspertów, mówiąc o tworzeniu muzeów, na pierwszym miejscu stawiają sztukę, która jest w nich prezentowana. Według nich taka architektura nie powinna być demonstracją, ale przestrzenią, w której odbiorca jest w stanie w pełni skupić się na eksponacie.

30 / FAST CULTURE

ROZBUDOWA MUZEUM SZTUKI W WINTERTHUR Architekci: Gigon Guyer Architekten Typ: Muzeum Sztuki Lokalizacja: Winterthur, Szwajcaria Powierzchnia użytkowa: 1000 m² Rok realizacji: 1995 Rozbudowa Muzeum Sztuki z 1915 roku, początkowo miała istnieć tylko przez 10 lat, a funkcjonuje do dziś. Powstała, jako nadbudowa nad istniejącym parkingiem. Bardzo proste wnętrza, mają za zadanie nie konkurować ze sztuką. Sale wystawiennicze oświetlone są za pomocą świetlików dachowych. Można je porównać do systemu szedowego, typowego dla hal przemysłowych, które przez swoje olbrzymie powierzchnie musiały wykrztałcić alternatywe dla okien osadzanych w ścianach. W muzeum okna szedowe dodatkowo wyposażone zostały w mleczne szyby, dzięki którym wpadające światło równo rozprasza się po przestrzeni, dostarczając odpowiednią ilość światła niezbędną do pełnego docenienia wystawianej sztuki.31 15. (lewa strona) - fot. widok z parkingiem, GIGON / GUYER, El Croquis, N. 102, Madrid 2000. 16. (lewa strona) - przekrój, Ibidem. 17. (na górze, od lewej) - sytuacja, elewacja, Ibidem. 18. (powyżej, na górze) - fot. wnętrze, Ibidem. 19. (powyżej, na dole) - fot. wnętrze, Ibidem.

WNIOSKI: - prostota architektury dla maksymalnego przeżycia sztuki, - świetliki w formie dachu szedowego, idealne dla dokładnego oświetlenia eksponatów, - budynek zbudowany nad parkingiem – optymalizacja wykorzystania powierzchni. 31 A. Gigon, M. Guyer, Michigan Architecture Papers 8, University of Michigan Press, Michigan 2000.

20. (na górze) - Muzeum Sztuki São Paulo, www.transformesuacasa.com.br 21. (na środku) - targ staroci na placu pod muzeum, http://ny2rio.com/ 22. (na środku) - koncert na placu pod muzeum, www.phaidon.com 23. (na dole) - wystawa z 1970 r., fot. Paolo Gasparini

32 / FAST CULTURE

MUZEUM SZTUKI SÃO PAULO Architekt: Lina Bo Bardi Typ: Muzeum Sztuki Lokalizacja: São Paulo, Brazylia Powierzchnia użytkowa: 10000 m² Rok realizacji: 1968

Nowoczesne muzeum, według Liny Bo Bardi, powinno być jak najmocniej otwarte na ludzi. Muzeum zostało stworzone w taki sposób, żeby odbiór sztuki był jak najbardziej czytelny, szególnie dla mniej świadomych i przygotowanych odbiorców. Dzięki swojej aparycji ma intrygować przechodniów. Jego odmienna forma od „zwykłego” muzeum jest celowa. Budynek ma szokować. Głównym kryterium tworzenia wnętrz było zapewnienie elastyczności. Puste, olbrzymie sale zapewniają pełną możliwość modyfikowania powerzchni w zależności od potrzeb wystaw. Tym sposobem odsunięto się od wskazywania aranżacją, które dzieło jest ważne i trzeba na nie zwrócić uwagę. Typowe muzea formowane są w sposób „powinieneś to podziwiać, to Rembrandt”. Neutralność wnętrza, pozwala obserwatorowi na własne swobodne wybory. Rozpiętość całkowita czerwonych wsporników, na których zawieszony jest budynek wynosi 70 metrów, ich wysokość to 5 metrów. Zabieg podniesienia budynku pozwolił oddać miastu przestrzeń wysokości 8 metrów. Uzyskany plac wykorzystany został do wzbogacenia miasta w elementy natury – rośliny, kwiaty, oczka wodne oraz plac dla zewnętrzych wydarzeń kulturalnych. Architektka podkreśla, że budynkiem chciała pomóc ludziom utworzyć „atmosferę” miasta, na którą składały by się publiczne wystawy w otwartej przestrzeni uwolnionego parteru, dyskusje, koncerty, oraz pokazy filmowe. Tutaj nawet dzieci znajdą dla siebie adekwatne miejsce na zabawy w słońcu. Budynek przyciąga już samą swoją niesamowitą formą, dzięki której chce się odkryć wnętrze. Wnętrze natomiast jest miejscem, gdzie króluje sztuka, a spokojna architektura pozostaje dla niej tylko odległym tłem, pozwalając skupić się na maksymalnym odbiorze tego, co było celem powstania budynku.32

WNIOSKI: - budynek, jako miejsce spotkań – przestrzeń pod budynkiem to plac miejski, - budynek symbol – charakterystyczna bryła + czerwona konstrukcja nośna, - wolna przestrzeń galerii - możliwości aranżacji.

32 http://www.onarchitecture.com/works/sao-paulo-art-museum-masp-0

2.4.2. DOM KULTURY Dom kultury rozumieć można, jako miejsce, w którym ludzie chcą się spotykać, w którym mają możliwość zgodnie ze swoją pasją zrobić coś wspólnie. Jako przykład takiej przestrzeni wybrałem obiekty, które przez swój wyróżniający się charakter stają się nie tylko punktami orientacyjnymi w mieście, ale dzięki swojej wielofunkcjonalności są w stanie zaspokoić szeroką paletę potrzeb okolicznych mieszkańców.

24. (na górze) - Centrum Młodzieżowe Amsterdam - Osdorp, fot. Ulrich Schwarz 25. (po lewej) - przekrój, http://www.archdaily.com/ 26. (po prawej) - fot. Ulrich Schwarz

34 / FAST CULTURE

CENTRUM MŁODZIEŻOWE AMSTERDAM - OSDORP / ATELIER KEMPE THILL Architekt: Atelier Kempe Thill Typ: Młodzieżowe Centrum Kultury Lokalizacja: Amsterdam, Holandia Powierzchnia użytkowa: 285 m² Rok realizacji: 2011

Dzielnica Osdorp rozrosła się podczas rozbudowy miasta po drugiej wojnie światowej, oparta jest o podstawy urbanistyczne szkoły De Stijl. Głównym stosowanym tutaj założeniem było zapewnienie bujnej zieleni między blokami mieszkalnymi. Przytoczony obiekt także wpisuje się w zieloną tkankę. Został złożony z dwóch odmiennych pomysłów kształtowania przestrzeni. Parter całkowicie otwiera się na otoczenia poprzez przeszklenie wszystkich ścian. Wytworzony został dzięki temu „salon miejski”, będący w kontakcie z otaczającym placem pełnym drzew. Przestrzeń na piętrze, w celu uzyskania wielofunkcyjność i neutralność, posiada w pełni zamknięty fasadę i tworzy szczelną introspekcje miejsca. Neutralny wygląd jest równoważony przez wysoki sufit i dwa świetliki, które doświetlają pomieszczenie w sposób naturalny. Połączenie tych dwóch typów: otwartej i zamkniętej przestrzeni określa wygląd i charakter budynku. W środku kontrast między dwoma pokojami podkreśla zaskakująca gra świateł - całkowicie zamknięte piętro jest znacznie jaśniejsze niż w pełni otwarty parter.33

WNIOSKI: - przeszklony parter zaprasza do wnętrza, - zamknięta forma góry prowokuje intryguje przechodniów, - wielofunkcjonalna powierzchnia twórcza jako odpowiedź na różne pomysły wykorzystania domu kultury.

33 http://www.archdaily.com/184188/youth-centre-amsterdam-osdorp-atelier-kempe-thill (dostęp 20.04.2016)

27. (na górze) - Klub Młodzieżowy Sjakket, widok nad dachami, http:// www.archdaily.com/ 28. (po lewej) - możliwość otwarcia hali na wydarzenia, ibidem. 29. (na dole) - elewacja, ibidem.

36 / FAST CULTURE

KLUB MŁODZIEŻOWY SJAKKET Architekci: PLOT = BIG + JDS Typ: dom kultury Lokalizacja: Kopenhaga, Holandia Powierzchnia użytkowa: 2000 m² Rok realizacji: 2007

Architekci zadali sobie pytanie: „Jak stworzyć coś, co nawet dzieci wychowane na ulicy uznają za ‘cool’?” W rezultacie stare fabryki zostały przekształcone w młodzieżowy dom kultury, przeznaczony głównie dla imigrantów. Powstał on w dzielnicy zamieszkałej przez ludzi z mniejszymi dochodami, głównie obcokrajowców. Głównym celem było uzyskanie pozytywnego wpływu na młodzież przez sprowokowanie jej do oderwania od typowego dla niej bezproduktywnego szwendania się po ulicach. Jedna z hal dawnej fabryki została kompletnie wypatroszona, pozyskano w ten sposób miejsce dla strefy sportowej i organizacji imprez kulturalnych Druga hala wyposażona została w typowy układ pomieszczeń dla domu kultury. Pomiędzy ich dachami położony został kontener nawiązujący do portowego krajobrazu dzielnicy, pomalowany na czerwono. W jego wnętrzu mieści się studio dźwiękowe „Ghetto Noise”. Co istotne obiekt ten powstał na drodze konsultacji społecznych, dzięki którym młodzież miała swój udział w jego kreowaniu. Przyczyniło się to do budowania więzi z tym miejscem już na długo wcześniej nim został on oddany do ich użytku.34

WNIOSKI: - dom kultury może pełnić funkcje resocjalizacyjne, - dom kultury, jako reorganizator zniszczonej dzielnicy – jej budynków, - nadwieszony kolorowy pawilon nad dachami, jako logo buduje tożsamość obiektu.

34 http://www.archdaily.com/13373/sjakket-youth-club-plot, (dostęp 21.04.2016)

38 / FAST CULTURE

30. (na górze) - Centrum Kulturalne Matsudai, El Croquis, N. 173 31. (na środku, po lewej) - czas festiwalu, ibidem. 32. (na środku, po prawej) - plac pod budynkiem. 33. (na dole, po lewej) - plac na dachu, ibidem. 34. (na, dole, po prawej) - widok z sali zajęć, ibidem. 35. (druga strona) - idea kształtowania bryły, ibidem

CENTRUM KULTURALNE MATSUDAI Architekci: MVRDV Typ: Centrum Sztuki Lokalizacja: NIIGATA, JAPONIA Powierzchnia użytkowa: 3,437 m² Rok realizacji: 2003

Wioska Matsudai, ukryta głęboko w górach Niigata, w okresie letnim, raz na trzy lata jest miejscem festiwalu artystycznego Echigo-Tsumari. Podczas jego trwania, budynek Centrum Kulturalnego stanowi główną scenę artystycznych wydarzeń.

Warunki klimatyczne sprawiają, że architektura jest tu narażona na gorące, wilgotne lata i zimy z grubą warstwą śniegu. Ze względu na to budynek został podniesiony nad ziemię, a przestrzeń pod nim tworzy zacienione, wolne od śniegu miejsce dla wydarzeń kulturalnych. Całość stoi na „nogach”, które mieszczą w sobie funkcje takie jak: usługi, toalety, magazyny oraz ciągi komunikacyjne. Każda z nóg zorientowana jest w konkretnym kierunku, zapewniając dojście od strony dworca, centrum i z nad rzeki. Kwadratowy rzut poprzecinany jest klatkami schodowymi, które organizującą przestrzeń w nieregularne pomieszczenia przeznaczone na klasy artystyczne, magazyny, sale wielofunkcyjną, toalety, kuchnie i kawiarnio-restaurację. W samym centrum rzutu znajduje się punkt informacji, kasa biletowa oraz sklep. Struktura nóg, przecinając centrum kultury, wychodzi na dach i tworzy krajobraz skalny, przypominający ten z otoczenia. Dach został kreatywnie wykorzystany poprzez zorganizowanie go w plac zabaw dla dzieci i punkt widokowy.35

WNIOSKI: - oryginalna forma jako wizytówka miejsca, - wolny parter to ogólnodostępny plac przeznaczony na wydarzenia kulturalne, - multifunkcjonalne wnętrza, - dach, jako punkt widokowy i rozrywkowy.

35 F. M. Cecilia, P. Poveda (red.), MVRDV 2003-2014, El Croquis, N. 173, Madrid 2014, s. 30-39

2.4.3. PAWILON Ta właśnie forma jest kanwą ideologii Fast Culture. Dzięki pawilonom – strukturą, które mogą powstawać tymczasowo, albo zostać na stałe. Poprzez budowanie pawilonów, które mają w sobie określone funkcje, możemy wywoływać pozytywne zmiany o zasięgu bardzo lokalnym, jednakże poprzez multiplikacje takich działań możemy poprawiać kondycje całego miasta. Wielość lokalnych oddziaływać w rezultacie angażuje większą liczbę odbiorców.

36. (po lewej) - BMW Guggenheim Lab, Berlin, http://www.e-architect.co.uk/ 37. (po prawej) - BMW Guggenheim Lab, Nowy Jork, http://www.dezeen.com/ 38. (na dole) - Pawilon podczas wykładu, Ibidem.

40 / FAST CULTURE

BMW GUGGENHEIM LAB Architekt: ATELIER BOW-WOW Typ: pawilon wielozadaniowy Lokalizacja: BERLIN / NOWY JORK / BOMBAJ Powierzchnia użytkowa: 204 m² Rok realizacji: 2011 Projekt BMW Guggenheim Lab to wynik współpracy fundacji imienia Solomona R. Gugenheima oraz grupy BMW. Miała ona na celu zaangażowanie społeczności lokalnych i globalnych w pomysłach dotyczących przyszłości naszego życia w miastach. W tym celu powstał pawilon, który jest jednocześnie THINK TANK-iem, lokalnym centrum społeczności i przestrzenią wydarzeń. Odbywały się w nim między innymi darmowe wykłady organizowane przez interdyscyplinarną grupę specjalistów z dziedziny urbanistyki, architektury, sztuki, designu, nauki, technologi, edukacji oraz zrównoważonego rozwoju. LAB działa jednocześnie na wszystkich skalach, w globalnym dialogu jednostek i społeczności. W skali miasta, Lab funkcjonuje, jako centrum społeczności. W skali globalnej, działa, jako łącznik między miastami. Ponad to dostępna jest strona internetowa, dająca możliwość udziału w dyskusjach światowej publiczności. Poczucie dostępności zostało w tym projekcie osiągnięte dzięki otwartości. Przestrzeń wykreowano poprzez nadwieszenie nad nią konstrukcji zawierającej w sobie elementy obsługujące odbywające się w niej spotkania – reflektory, głośniki, ekrany, itp. Laboratorium jest przystosowane inaczej w każdym mieście, w zależności od kontekstu, ale zawsze podporządkowane zadanej konfiguracji. Pawilon w tym przypadku, to przeniesienie muzeum na ulice. BMW GUGGENHEIM LAB wyszedł naprzeciw problemom codzienności, tworząc ogólnodostępną satelitę muzeum. Rezygnując z typowego działania galerii postawił na dialog, tworząc przestrzeń uniwersalną. 36 WNIOSKI: -ogólnodostępny pawilon jako platforma spotkań specjalistów z mieszkańcami miasta, -sieć pawilonów na świecie + platforma internetowa transmitująca wydarzenia w nich odbywające się jako prowokacja do globalnej globalnej dyskusji o przyszłości miast, -obiekt jako maszyna wyposażona w niezbędne elementy potrzebne do debat pokazów i wymiany doświadczeń obecnych tam ludzi.

36 http://www.bmwguggenheimlab.org/ (dostęp: 20.04.2016)

39. (na górze) - Pawilon w kontakcie z kanałem, http://www.archdaily.com/ 40. (w środku) - Pawilon w kontakcie z placem, ibidem. 41. (po lewej) - Atrakcyjna lokalizacja dla różnych aktywności, ibidem. 42. (po prawej) - Możliwość modyfikacji, ibidem.

42 / FAST CULTURE

TEATR NA PLACU GROTEKERK Architekt: Atelier Kempe Thill Typ: Pawilon - scena Lokalizacja: Rotterdam, Holandia Powierzchnia użytkowa: 200 m² Rok realizacji: 2008

Ataki bombowe drugiej wojny światowej przyczyniły się do zniszczenia prawie wszystkich budynków otaczających katedrę Laurenskerk. Po przebudowie miasta został w tym miejscu kwadratowy plac o boku siedemdziesięciu metrów. Jednak przeciętność budynków wokół niego i brak ożywionej działalności handlowej w okolicy, sprawił, że zamiast placu tętniącego życiem przypominał on bardziej tylne podwórko. W celu ściągnięcia ludzi na plac ustawiono na nim pawilon – scenę. Na podwyższeniu postawiono dwa prostopadłościany, będące magazynami, toaletami oraz garderobami artystów. Zostały one połączone prostokątnym zadaszeniem o długości 30 metrów i grubości 50 cm. Tak powstały portyk tworzy kadr miasta, który przy pomocy kurtyny możemy zasłaniać, tworząc pokazy skierowane w kierunki placu, wody, bądź w obu kierunkach jednocześnie. Struktura obecna na placu jest także meblem miejskim, służącym jako punkt orientacyjny, zadaszenie, miejsce do siedzenia, czy nawet atrakcja na skaterów. Przede wszystkim jednak jest to miejsce wydarzeń kulturalnych, przedstawień teatralnych, które dzięki atrakcyjnej lokalizacji pomiędzy katedrą a kanałem wodnym Delftsevaart ma swój niepowtarzalny klimat.37

WNIOSKI: - scena, jako aktywator wydarzeń na placu – organizacja teatru na wolnym powietrzu, festiwali, - wprowadzenie nietypowej funkcji w przestrzeń miasta, - forma otwarta na interakcje.

37 http://publicspace.org/en/works/f042-urban-activators-theater-podium-brug-grotekerkplein ,(dostęp: 21.04.2016).

43. Shoreditch Grind, fot. własna

SHOREDITCH GRIND Architekt: brak danych Typ: Kawiarnia + Studio Lokalizacja: Londyn, Anglia Rok realizacji: 2012

Początkowo była to tylko kawiarnia, wytworzona w odrestaurowanym, wolnostojącym budynku w dzielnicy miasta popularnej wśród artystów. W roku 2012 obiekt zyskał nową funkcje – stał się profesjonalnym studiem nagrań. Od tego momentu budynek stał się charakterystycznym punktem w skali miasta. W 2015 został doposażony o kuchnie, jeszcze bardziej poszerzając swoją ofertę.38

WNIOSKI: -łączenie pozornie nieprzystających ze sobą funkcji może wpływać sukces miejsca, -kawiarnia jako „magnes” na przechodniów, -charakterystyczna forma prowokuje do wejścia, -budynek jest na tyle oryginalny w swojej okolicy, że sam w sobie jest symbolem.

38 http://www.grindandco.com/shoreditchgrind/ (dostęp 21.04.2016)

44 / FAST CULTURE

DYNAMO METAL WORKSHOP Architekt: PHALT Architekten Typ: Warsztat Lokalizacja: Zurich, Szwajcaria Rok realizacji: 2008

44. (po lewej) - Dynamo Metal Workshop - zamknięty, http://www.archdaily.com/ 45. (po prawej) - otwarty, ibidem.

Pawilon powstał, jako zastępstwo większego warsztatu podczas procesu przeprojektowywania całego centrum kultury. Z racji na duże obostrzenia terenu, budynek został okrojony do minimum. I tak powstał trzon budynku który pełni funkcje magazynu dla sprzętów potrzebnych do obróbki stali, resztę „budynku” tworzy zadaszenie mocno wychodzące poza obrys magazynu, wyznaczając miejsce pracy. Dzięki temu, gdy warsztat nie funkcjonuje, zajmuje małą powierzchnie. Specyficzna lokalizacja domu kultury, na placu pomiędzy dwoma zabytkami, sprowokowała architektów do nadania mu delikatnej formy, pokrytej w całości perforowaną blachą. Intencją twórców było wykorzystanie ażurowości struktury, by wchodziła w interakcję ze światłem, tworząc żywe epicentrum, które gdy warsztat działa wychodzi daleko poza obrys dachu.39

WNIOSKI: - minimalizacja powierzchni obiektu do wielkości magazynu, przestrzeń warsztatowa to jedynie zadaszenie, - możliwość kreowania swojej przestrzeni pracy każdego dnia, adekwatnej do aktualnych zadań, -mimo funkcji warsztatu – delikatna, wstrzemięźliwa forma. 39 http://www.archdaily.com/297206/dynamo-metal-workshop-phalt-architekten, dostęp 21.04.2016)

THE GARDEN WHICH IS THE NEAREST TO GOD Artysta: Taturo Atzu Typ: Instalacja artystyczna Lokalizacja: Amsterdam, Holandia Powierzchnia użytkowa: 300 m² Okres istnienia: 2015 - 2016

46. The Garden Which Is the Nearest to God, http://www.anothersomething.org/

Japoński artysta Taturo Atza, został zaproszony do stworzenia instalacji artystycznej na dachu najstarszego budynku w Amsterdamie – kościoła Oude Kerk, zlokalizowanego w ścisłym centrum. W rezultacie twórca przeniósł widza bliżej „doświadczenia zachwytu”, zaprosił go do metaforycznej podróży wysoko, ponad dach kościoła, do otwartej przestrzeni tytułowego „ogrodu”, liczącej 300 m². Będąc na platformie można było doświadczyć zachwycającego widoku miasta, dotknąć wiatrowskazu, zwykle tkwiącego daleko poza zasięgiem przechodnia oraz posiedzieć wokół dzwonnicy. Przez taką możliwość niedostępne odbiorcy na co dzień elementy nabrały nowych kontekstów. Zwykli przechodnie mogli doświadczyć czegoś niezwykłego, nabierając dystansu od „przyziemnego” miasta. Instalacja osadzona była na dachu kościoła dzięki stalowemu rusztowaniu. Sama platforma, całkowicie biała, tworząc spójną całość jeszcze bardziej podkreślała swój nieprzystający charakter.40 WNIOSKI: - intrygujące zestawienie kontrastów – najstarszy budynek miasta – kościół w połączeniu z białą bryłą tarasu widokowego, - punkt widokowy, - niecodzienna możliwość wyjścia na dach kościoła. 40 http://www.anothersomething.org/2015/07/18/oude-kerk/, (dostęp 21.04.2016 )

46 / FAST CULTURE

PUNKT ZBIORCZY – SZKOCJA NA BIENNALE Architekt: Hoskins Architects Typ: punkt zbiorczy Lokalizacja: Wenecja, Włochy Powierzchnia użytkowa: 79 m² Rok realizacji: 2008

47. Punkt zbiorczy – Szkocja na Biennale, http:// www.garethhoskinsarchitects.co.uk/

Pawilon został zaprojektowany by być miejscem charakterystycznym, gromadzącym ludzi. Na swoim „pokładzie” jest w stanie pomieścić 200 osób, dzięki trybunie służącej, jako wielkie miejsce do siedzenia. Pozwala ona też dojść na szczyt siedmometrowej konstrukcji, stanowiąc zarazem punkt widokowy. Pod trybuną zorganizowano wnękę na scenę, gdzie także może zmieścić się 100 osób. Jest to miejsce do organizacji wykładów. Podczas Biennale Architektury pawilon został uznany, jako centralny punkt, będący inspiracją dla wszystkich zwiedzających do odkrywania sztuki architektury. Co ciekawe pawilon w całości wykonany z wysokiego gatunku materiału – modrzewia szkockiego zdaje się być idealną wizytówką Szkocji.41 WNIOSKI: - obiekt dla każdego, - możliwość adaptacji do sytuacji, -funkcjonalność,- charakterystyczna forma, łatwość orientacji.

41 http://www.garethhoskinsarchitects.co.uk/projects/arts-heritage/a-gathering-space-scotland-in-venice-2008-w00n, (dostęp: 21.04.2016)

2.4.4. PRZESTRZEŃ PUBLICZNA Przestrzeń publiczna będąca sumą wielu miejsc stanowiących nasze najbliższe otoczenie i wpływająca swoim klimatem na swoich użytkowników. W zależności od jej zaaranżowania może być nam przyjazna, stanowić niejako salon miejski lub zupełnie przeciwnie być źródłem dyskomfortu swoich odbiorców. Z pewnością jej jakość jest silnie skorelowana z jakością miasta w ogóle.

48. (na górze) - St. Gallen city lounge, http://www.swiss-architects.ch/ 49. (po lewej) - Plac zabaw dla dzieci, http://arquiscopio.com/ 50. (po prawej) - Przestrzeń międzypokoleniowa, http://www.newlyswissed.com/

48 / FAST CULTURE

ST. GALLEN CITY LOUNGE Projekt: Artysta Pipilotti Rist Carlos & Martinez Architekten AG Typ: Modernizacja przestrzeni miejskiej Lokalizacja: St. Gallen, Szwajcaria Powierzchnia użytkowa: 0,46 ha Rok realizacji: 2005

Projekt ten to odpowiedź na problem wymarłej przestrzeni placu. Żeby temu przeciwdziałać zdecydowano się tutaj na radykalny pomysł przykrycia całości powierzchnią sportową typu tartan, w kolorze czerwonym. Również z tego materiału zostały wykrztałcone elementy małej architektury, takie jak siedziska, fontanna, stoły czy wielka donica. Różne typu miejsc do siedzenia podzieliły przestrzeń pomiędzy zaaranżowaną kawiarnie, strefę relaksu i areał biznesowy. Wnętrze urbanistyczne dopełniają nierególarne formy lamp przypominające obłoki. Całość sprawia wrażenie salonu, ale otwartego dla wszystkich. Przestrzeń zaprasza, żeby spędzić tu czas. Jest to idealne miejsce na przerwę dla pracowników okolicznych biur oraz każdego przechodnia. Prosty projekt przerodził się w bardzo charakterystyczną wizytówkę miasta.42

WNIOSKI: - oryginalność, jako zaproszenie do przestrzeni, - radykalne, globalne potraktowanie placu kolorem czerwonym, - stworzenie miejsc do interakcji między ludźmi, - otwartość placu i jego przystosowanie tworzy salon miejski.

42 http://architecture.mapolismagazin.com/carlos-martinez-st-gallen-city-lounge-st-gallen, dostęp 23.04.2016)

2.5. IDEE KSZTAŁTUJĄCE FAST CULTURE By uzyskać jak najpełniejszy system, przytaczam interesujące pomysły innych, które mogą pomóc rozwinąć system Fast Culture.

2.5.1. TACTICAL URBANISM Urbaniści i władze publiczne często pochłonięci są planowaniem na wielką skalę, patrząc na miasto niejako z lotu ptaka. Mieszkańcy niby zaangażowani w proces zmian mają jednak niewielki realny udział w powstawaniu nowych miejsc użyteczności publicznej czy też reorganizacji przestrzeni, z której korzystają na co dzień. Są oni raczej ograniczeni do oceny gotowych zmian, które w dodatku nie przychodzą szybko. W odpowiedzi na te problemy powstał urbanizm taktyczny. Chce on poprzez sukcesywne wprowadzanie małych zmian wpływać na poprawę przyjemności płynącej z życia w mieście.

PLACEHOLDERS/SITE PRE-VITALISATION

51. Tymczasowa przestrzań, http://www.gapfiller.org.nz/

Aktywizowanie miejsc które są tymczasowo nieużytkowane, bądź są w trakcie modernizacji takie jak zdegradowane budynki, bądź puste działki w centrach miast. W tym celu tworzy się tymczasowe pawilony i przestrzenie dla sklepów, galerii sztuki, festiwali, hodowli warzyw itp. Takie działania wprowadzają miejsca, do których są adresowane do świadomości społecznej. Dzięki temu obiekt, który jest planowany w tej lokalizacji ma szanse zaistnieć na długo przed tym przed rozpoczęciem budowy i jego finalnym udostępnieniem mieszkańcom. Może się to również przyczynić do wskazania potencjału danej lokalizacji.

50 / FAST CULTURE

POP UP - CAFES

52. Pop-up Cafes, http://www.streetsblog.org/ 53. Ibidem.

Promocja lokalnych biznesów poprzez tworzenie tymczasowych kawiarni, w miejscach zwykle do tego nie przeznaczonych – na ulicach, zabierając miejsca parkingowe samochodom. Jest to pozytywne działanie dla ulic o wąskich chodnikach, które w zwykły sposób nie były by w stanie dostarczyć takiej przestrzeni. Dzięki temu ukryte kawiarnie mają szanse być zauważone, a zwykle zapchane i nieprzyjazne parkingi mogą zyskać nową jakość.

PAVEMENT PLAZAS

54. Dzień wolny od samochodów, fot. New York City Department of Transportations

Tymczasowo zamykane ulice przeradzają się w bezpieczne przestrzenie dla pieszych, rowerów, stając się areałami aktywności społecznych. Takie akcje mają na celu zwrócenie uwagi, jak szkodliwe i zabijające miasto są drogi pełne samochodów. Jest to świetna możliwość, aby doświadczyć miasta inaczej, poprzez polepszenie się jakość życia, obraz miasta może ulec pozytywnej zmianie. Skutkiem może być także wzrost kapitału społecznego, politycznego a nawet ekonomicznego dzięki odkryciu na nowo lokalnych sklepików czy punktów usługowych zlokalizowanych wzdłuż ulicy będącej miejscem akcji.

CHAIR BOMBING

55. Chair bombing w parku http://www.sustainablecitiescollective.com/ 56. Chair bombing na ulicy, http://www.antakalnietis.lt/

Używanie łatwo dostępnych materiałów, często odpadów do produkcji ławek, krzeseł. Jest to odpowiedź na brak miejsc do siedzenia w mieście. Rozłożeniu ich w różnych punktach miasta przyczynia się do socjalizacji miejsc i uprzyjemnianiu ich odbioru.

FOOD CARTS/TRUCKS

57. Festiwal Food-Tracków koło Royal BC Muzeum - Victoria, Kanada, http://royalbcmuseum.bc.ca/ 58. Plac z Food Truckami na Kazimierzu - Kraków, http://polandinyourpocket.tumblr.com/

W celu aktywizacji przestrzeni publicznej oraz promocji małych biznesów gastronomicznych powstają mobilne restauracje. W ten sposób restauracje można zamówić na plac budowy, na wydarzenie kulturalne czy nawet uatrakcyjnić konkretny punkt w mieście poprzez organizacje zlotu samych food tracków.

52 / FAST CULTURE

NEIGHBOURHOOD GARDENING

59. Wspólny ogród przy osiedlu, Urban Gardening, fot. 3000 Acres 60. fot. Northcote Library Food Garden

Poprawianie przestrzeni miejskiej poprzez wprowadzanie większej ilości zieleni, często są to ogrody z uprawianymi jadalnymi owocami i warzywami. Zabieg taki oswaja przestrzeń, estetyzuje ją poprzez wprowadzenie zieleni a także niesie ze sobą wartości edukacyjne w szczególności dla najmłodszych mieszkańców miast.

ROAD REPAIR

61. Road Repair, wyróżnienie kolorem, fot. City of Sydney 62. Oznaczenia ścieżek rowerowych, fot. Anonymous

Zwiększenie bezpieczeństwa na drogach poprzez niskobudżetowe zmiany. Przyczynia się do poprawa widoczności pieszych oraz rowerzystów, często poprzez tworzenie charakterystycznych punktów malowanych na drogach.43 44

43 CoDesign Studio, Tactical Urbanism vol. 1, 2013, https://issuu.com/streetplanscollaborative/docs/tactical_urbanism_vol.1 (dostęp: 21.04.2016) 44 CoDesign Studio, Tactical Urbanism vol. 4, 2013, https://issuu.com/codesignstudio/docs/tacticalurbanismvol4_141020 (dostęp: 21.04.2016)

2.5.2. MIASTA SIECI

63. Mapa połączeń na świecie z wykładu P. Khanna, How megacities are changing the map of the world, https://www.ted.com/

„Łączność to przeznaczenie” Parag Khanna Geopolityczny wizjoner Parag Khanna, na swoim wykładzie podczas TED’a, porównuje to, jak zorganizowane jest życie człowieka na ziemi do żywego organizmu. Układ dróg, linii kolejowych, mostów i tuneli, dróg morskich i powietrznych to szkielet. Układ naczyniowy, zasilający organizm, to rurociągi naftowe i gazowe oraz sieci energetyczne. Układem nerwowym są internetowe kable, satelity, telefonie komórkowe oraz centra danych pozwalające na magazynowanie i dzielenie się informacjami. Globalną rewolucje wywołała współpraca między ludźmi na całym świecie w kwestii transportu, energetyki i przesyłu danych. Dzięki temu wytworzyliśmy między sobą połączenia, które pozwalają nam szybciej się rozwijać. Jesteśmy w stanie dzielić się między sobą technologią, wspólnie próbujemy optymalizować świat, już teraz chociażby przez uczenie się od siebie staramy się redukować emisje gazów cieplarnianych, obniżyć wytwarzanie dwutlenku węgla przez nasze gospodarki. W niedalekiej przyszłości może to być przyczynić się do znalezienia lekarstwa na raka. Ale już teraz wpływa korzystnie na pokojową politykę większości przywódców na świecie, którzy dla dobra interesu swoich państw skupiają się na współpracy z innym.45

45 P. Khanna, How megacities are changing the map of the world, TED styczeń 2016.

54 / FAST CULTURE

2.5.3. FAST FOOD Fast food czyli po prostu bar szybkiej obsługi. To odpowiedź branży restauracyjnej na pośpiech naszych czasów. Swoje początki notuje na lata 1915-1920. Idea była prosta – jedzenie szybko dostępne i tanie. W latach 40 swoją restauracje otworzyli bracia McDonaldowie. Potencjał ich pomysłu wykorzystał Ray Kroc, wykupując ich i tworząc znany nam do dziś system franczyzowy. Dodatkowo firma inwestowała ogromne pieniądze w promocje – marketing. To umożliwiło rozrost sieci na całym świecie. Sukces nie opiera się na zwykłym marketingu. Od początku poprzez reklamy, wmawia się nam jak dobre jest serwowane w barach szybkiej obsługi jedzenie. Piękne zdjęcia w połączeniu z hasłami zapewniającymi nas o jakości posiłków tworzą w naszych głowach tak silny obraz, że kolejki do kas nie słabną nawet po konfrontacji smaku i wyglądu serwowanego jedzenia z wiele obiecującymi prospektami. Kolejnym mocnym punktem tego typu barów są ceny. Masowość produktów z menu pozwala na ekonomię produkcji. Cena jest na tyle atrakcyjna, że wielu ludzi decyduje się na żywienie w tego typu sieciach z racji na oszczędność domowego budżetu.

64. (na lewo) - Restauracja McDonalnd’s w Santpoort-Noord, Holandia, http://www.mcdonaldsrestaurant.nl/ 65. (na prawo) Restauracja McDonalnd’s w Gliwicach, http://www.biznesowaturystyka.pl/

Potęga sukcesu restauracji Fast Food polega na jej globalizacji. Ludzie widząc charakterystyczne logo, charakterystyczny budynek, wiedzą czego spodziewać się we wnętrzu. Oprócz jedzenia, znajdziemy tu również kawę oraz coś słodkiego. Wszystko możemy zjeść w lokalu bądź zamówić na wynos, czy nawet przyspieszyć całą operacje skracając ja do serwisu bez potrzeby wysiadania z samochodu. Oprócz typowego serwisu gastronomicznego, w sieci fast-foodu, znajdziemy dostęp do internetu, co w dzisiejszych czasach jest niebagatelnym argumentem przetargowym zwłaszcza dla grupy młodych ludzi.

2.5.4. PODSUMOWANIE - IDEOLOGIA FAST CULTURE Gdyby ideę Fast Food zamienić w ideę Fast Culture? Czyli kulturę dostępną, dzięki rozłożeniu wielu pawilonów po całym mieście. Kontakt z takim centrum może być często przypadkowy, „akurat tędy przychodziłem..”. Spędzony tam czas - parę minut, czy wiele godzin, zawsze będzie rozwijający, za sprawą zajęć, lub napotkanych tam ludzi którzy chcą coś zrobić.

Ć UNIWERS A L N O Ś

FAST CULTURE

DOM KULTURY 1h

ŁYW ZEP

/ PR

KINO

TEATR

OPERA

czas

66. Wykres potrzebnego czasu dla kultury, opracowanie własne

Dzięki ujednoliceniu domów kultury odbiorca wie czego się spodziewać we wnętrzu i w ofercie zajęć, poprzez powtarzalność wyposażenia i jednakowość rozwiązań funkcjonalnych obiektów. Jeśli ten ogólnoświatowy trend, o którym mówi Parag Khanna dotyczący współpracy sprawdza się i usprawnia funkcjonowanie wielu zglobalizowanych obszarów, dlaczego nie przeszczepić by go również na grunt oddziaływań kulturalnych? Tymczasem: „(…) domy kultury są często osamotnione w swojej działalności. Nie należą do żadnej ogólnopolskiej sieci, ani stowarzyszenia. Mało wiedzą o sobie nawzajem i brakuje im nie tylko środków, ale narzędzi twórczej pracy z lokalną społecznością.”46 Dzięki połączeniu systemu Fast Culture w sieć współpracy, możliwa jest intensyfikacja wydarzeń kulturalnych. Ośrodki poprzez podobne problemy panujące w ich otoczeniu, razem mogą wypracować metodę pokonywania trudności, wspierania się wzajemnie, promowania i uczenia na wspólnych doświadczeniach. Organizowane akcje typu Tactical Urbanism mogłyby być spoiwem lokalnej społeczności, która przez wzajemne poznanie się, mogłaby pracować na polepszenie życia w swojej okolicy. Dużym ułatwieniem dla mieszkańców będzie złączenie systemu Fast Culture w aplikacji mobilnej. Pozwoliło by to na łatwy dostęp do harmonogramu wydarzeń w całej okolicy.

46 http://www.zoomnadomykultury.pl/zoom-na-domy-kultury, (dostęp: 21.04.2016)

56 / FAST CULTURE

BUDKI Z JEDZENIEM JAKO SATELITY RESTAURACJI Gdyby stworzyć takie miejsca, które z równą łatwością mogłyby zaspokoić także wyższe potrzeby niż jedynie oszukanie głodu cheesburgerem..?

7,2 m 7,2 m 52 m² 7,2 m 7,2 m

JEDEN WIELKI DOM KULTURY Przez swoją lokalizacje NIE jest dostępny dla wszystkich.

LOKALIZOWANIE KULTURY W WIELU PUNKTACH MIASTA Dlatego stawiam na wiele pawilonów „tuż za rogiem”, te dzięki swojej multifunkcjonalnej przestrzeni pozwalają na różnorakie formy kulturowej aktywności.

POŁĄCZENIE PAWILONÓW W SIEĆ WSPÓŁPRACY Pawilony działają wspólnie, tworząc „krwiobieg kultury”, zapewniając tym samym ciekawe zajęcia w wielu punktach miasta.

PAWILONY W APLIKACJI Ich złączone harmonogramy tworzą w aplikacji na telefon informator o tym co się dzieje dzisiaj ciekawego w mieście.

67. Idea Fast Culture, opracowanie własne

58 / FAST CULTURE

III. CZĘŚĆ PROJEKTOWA 3.1. LOKALIZACJA Projekt Fast Culture nie ma jednego adresata jeśli chodzi o lokalizacje. Stworzony został z myślą o uniwersalizmie, pozwalającym osadzić go w dowolnie wybranym mieście. Na potrzeby jego zaprezentowania, jako przykład konkretnej realizacji, wybrałem miasto Katowice.

Czynniki mające wpływ na dobór lokalizacji dla pawilonów:

- Martwa przestrzeń – potrzeba pobudzenia przestrzeni miejskiej do interakcji społecznych,

- Chora przestrzeń – reorganizacja samowoli budowlanych, lub źle rozwiązanych przestrzeni,

- Strategiczność lokalizacji - łatwy dostęp dla mieszkańców, bliskość komunikacji miejskiej,

68. (na górze) - Mało atrakcyjna przestrzeń, fot. własna 69. (na środku) - Chaos przestrzenny, fot. własna 70. (na dole) - Lokalizacja w pobliżu komunikacji miejskiej, www.chorzowianin.pl

- Inicjatywa społeczna - potrzeba społeczności do posiadania pawilonu

3.1.1. TWORZENIE SIECI PAWILONÓW FAST CULTURE - KATOWICE Kultura w Katowicach obecnie:

LICZBA MIESZKAŃCÓW / DZIELNICE

INSTYTUCJE KULTURY DALEKIEGO ZASIĘGU

1 km

INSTYTUCJE KULTURY LOKALNEGO ZASIĘGU

DOMY KULTURY 71. Mapy Katowic, opracowanie własne.

Na powyższych mapach Katowic, obserwujemy skupienie najciekawszej oferty Kulturalnej miasta w okolicach centrum.

60 / FAST CULTURE

Powstawanie systemu Fast Culture:

ETAP 1

ETAP 2

1 km

ETAP 3

ETAP 4

W celu rozpropagowania idei Fast Culture, a także formy obiektu wśród jak największej liczby ludzi, pierwszy pawilon zdecydowałem się umieścić w ścisłym centrum Śródmieścia. W ten sposób obiekt ma za zadanie wejść do świadomości mieszkańców. Następnie takie pawilony zawitają do każdej dzielnicy. Etap finalny zakłada stworzenie takiej sieci pawilonów Fast Culture by dla każdego z mieszkańców był on dostępny w przeciągu maksymalnie 10 minut spaceru. 61

3.1.2. WYBRANE LOKALIZACJE Z PROBLEMAMI - KATOWICE 1 / Śródmieście, Rynek Brak charakterystycznego / AKTYWATOR

2 / Koszutka, ul. Mikusińskiego Brak przestrzeni publicznej / AKTYWATOR

3 / Giszowiec, ul. Młodzieżowa Budki ze sklepikami / REORGANIZACJA

62 / FAST CULTURE

4 / Panewniki, ul. Medyków 5 Odgrodzone funkcje / UWOLNIENIE

5 / Murcki, pl. Kasprowicza Brak atrakcji / AKTYWATOR

6 / Osiedle Tysiąclecia, ul. Bolesława Chrobrego Chaotyczne targowisko / REORGANIZACJA

72. (zdjęcia na obu stronach) - Katowice, Google Street View, https://maps.google.com/

3.2.PAWILON FAST CULTURE 7,2 m

7,2 m

3.2.1. WIELKOŚĆ Rzut pawilonu został zaprojektowany na osiach o rozstawie 7,2 x 7,2 metra. Powierzchnia najmniejszego, podstawowego pawilonu wynosi 52 m².

7,2 m 52 m² 7,2 m

2.2. FUNKCJA TOWARZYSZĄCA Przestrzeń kultury została podniesiona o jedną kondygnacje. Dzięki temu w parterze pojawia się miejsce dla funkcji dodatkowej, która staje się kolejnym elementem zachęcającym do odwiedzenia pawilonu. Przykładowe funkcje towarzyszące: cukiernia

punkt info

kiosk

kawiarnia

sklep

koncert

galeria

biblioteka

pokaz filmów

3.2.3. DOSTĘPNOŚĆ Parter zostaje maksymalnie otworzony, co sprawia, że wnętrze pawilonu zostaje wciągnietę w trakt pieszy. Otwartość czyni go salonem miejskim. Dzięki takiemu zabiegowi, przechodzień może przysiąść, sprawdzić co się dzieje aktualnie w pawilonie oraz zajrzeć do galerii z wystawą, z poprzednich wydarzeń odbywających. W zależności od funkcji dodatkowej może się napić kawy, kupić prasę, wypożyczyć książkę, itp.

TYPOWA DOSTĘPNOŚĆ OBIEKTÓW

64 / FAST CULTURE

NIEOGRANICZONA DOSTĘPNOŚĆ FAST CULTURE

3.2.4. DOŚWIETLENIE Kondygnacja pracy twórczej została doświetlona dzięki dachowi szedowemu. Pasy okien w tym rozwiązaniu wychodząc na północ, dostarczają delikatnie rozproszone światło do wnętrza pracowni w sposób dostosowany do jej wymagań. Światło nie tworzy mocnych cieni, przestrzeń mimo to jest bardzo dobrze oświetlona. Dodatkowo taki zabieg ma za zadanie ograniczyć potrzebę wprowadzenia wielu okien na elewacji. Dzięki temu zawieszone pomieszczenie nad przestrzenią miejską zyskuje swoją tajemniczość, intryguje swoją zamkniętą formą. Przechodzień zaciekawiony takim rozwiązaniem chętnie sprawdzi, co dzieje się w takim wnętrzu. Tutaj czeka na niego niespodzianka. Wnętrze nie jest tak ciemne, jak mógłby przypuszczać na początku. Oblana jasnym światłem przestrzeń zachęca do wszelkich form ekspresji. Płaszczyzny dachu skierowane na południe pokryte są kolektorami słonecznymi. Dwa okna na elewacji to ‘punkty widokowe’. Osoba, która odwiedzi pawilon ma szanse popatrzyć na goniący świat z dystansu. Również przez te okna użytkownicy mają kontakt z otoczeniem. Z zewnątrz można obserwować wycinek tego co dzieję się w środku.

DOŚWIETLENIE PRZESTRZENI PRACY TWÓRCZEJ

PUNKT WIDOKOWY

3.2.5. BUDYNEK JAKO SYMBOL Dzięki wielkiemu sukcesowi McDonalda, obecności charakterystycznych elementów na jego restauracjach, gdy tylko zauważymy w krajobrazie miasta żółte łuki formujące się w literę ‘m’, od 7,2 m razu w naszej świadomości pojawia się obraz jedzenia. Pawilon dzięki 52 m² swojej charakterystycznej sylwetce, ma za zadanie budzić naturalne 7,2 m skojarzenie z kulturą. 73. (marginesy na lewej i prawej stronie) Powstawania bryły, opracowanie własne. 74. (na lewej stronie, na dole) - Dostępność, opracowanie własne. 75. (w tekście) - Okna, opracowanie własne

76. Organizacja przestrzeni kultury, mobilnymi szafami, opracowanie własne

3.2.6. WIELOFUNKCJONALNA PRZESTRZEŃ DOMU KULTURY Dzięki szafie na południowej ścianie obiektu, przestrzeń jest kompletnie uwolniona. Stwarza to organizatorom zajęć maksymalną swobodę w organizacji przestrzeni. Każdy element szafy kryje w sobie artykuły potrzebne do konkretnych zajęć – muzycznych, plastycznych, itp. Szafa pokryta jest lustrami, sprawdzającymi się podczas zajęć tanecznych / baletowych. Dzięki mobilności każdego z elementów, szafy mogą pełnić funkcje ścianek organizujących, w zależności od aktualnych potrzeb.

66 / FAST CULTURE

77. Elewacja pawilonu pokryta cytatami, opracowanie własne

3.2.7. OBIEKT JAKO PROPAGATOR KULTURY Elewacja pozwala na pokrycie pawilonu Fast Culture cytatami przykuwającymi uwagę przechodniów. Takie elementy zmieniałyby się, wprowadzając coraz to nowsze odnośniki do literatury / tekstów piosenek czy wartości wartych szerzenia w dzisiejszym świecie.

52 m² 7,2 m 7,2 m

3.3. TYPOLOGIE PAWILONU FAST CULTURE Centrum kultury Fast Culture, w celu spełnienia zadań wynikających z lokalizacji oraz by wypełnić potrzeby społeczności, może występować w wielu odsłonach. Poniżej przykłady kilku jego konfiguracji. Typy pawilonów:

68 / FAST CULTURE

1.0

2.0

kondygnacja: 53 m² pow. łączna: 117 m²

kondygnacja: 53 m² pow. łączna: 170 m²

3.0

3.1

kondygnacja: 105 m² pow. łączna: 225 m²

kondygnacja: 158 m² pow. łączna: 336 m²

6.0

6.1

kondygnacja: 105 m² pow. łączna: 330 m²

kondygnacja: 158 m² pow. łączna: 494 m²

2 m²

2.1

2.2

kondygnacja: 53 m² pow. łączna: 223 m²

kondygnacja: 53 m² pow. łączna: 234 m²

4.0

5.0

kondygnacja: 210 m² pow. łączna: 440 m²

kondygnacja: 263 m² pow. łączna: 555 m²

7.0

7.1

kondygnacja: 158 m² pow. łączna: 336 m²

kondygnacja: 210 m² pow. łączna: 445 m²

78. Typologie obiektów Fast Culture, opracowanie własne

79. ul. Strzelcรณw Bytomskich / wizualizacja + fot. wล asna

70 / FAST CULTURE

3.4. PROJEKTY DLA WYBRANYCH LOKALIZACJI

Usytuowanie na pustej działce przy ulicy Strzelców Bytomskich. Obecnie miejsce niszczeje i zarasta.S Pojawienie się w tym miejscu pawilonu pozwoli na przerodzenie tac zapomnianego miejsca wy j ncharakterystyczny punkt dzielnicy, której takich miejsc brakuje. a Dzięki dużej działce istnieje szansa na propagowanie miejsca w świadomości mieszkańców poprzez festiwale kulturalne, festiwale food tracków, gdzie główną atrakcją będzie pawilon Fast Culture. W swoim uniwersalnym wnętrzu ma miejsce na organizacje wszelkich zajęć. G ene

enry k ra ła H

Poprzez wytworzenie miejsca sympatycznego dla mieszkańców dzięki pawilonowi, przyszłe wykorzystanie działki zyska przychylność mieszkańców, pod warunkiem że będzie to zawsze miejsce dla nich. (site pre-vitalisation) on d a a le R

9 M

zel

ców

Byt

sk i

wn a

St r

Ż ni

A leja N ie po d l e g ł o śc i

3.4.1. PAWILON 1.0

80. Sytuacja ul. Strzelców Bytomskich, 1:1000

10 m

81. ul. Wiosny Ludรณw / wizualizacja + fot. wล asna

72 / FAST CULTURE

rbert a Be dn orza

3.4.2. PAWILON 2.0 W dzielnicy Szopienice, przy ulicy Wiosny Ludów. Pawilon ma się przyczynić do naprawy zdezorganizowanej przestrzeni z kilkoma starymi kioskami. Może być to też sygnał do poprawy ogólnego, obecnego wizerunku zaniedbanej ulicy. Dodatkowe piętro dla pracy twórczej. Większa powierzchnia pozwala przeprowadzanie większej ilości zajęć. Dodatkowo wyższy pawilon staje się elementem bardziej dostrzegalnym w okolicy. Może się to przysłużyć funkcji dodatkowej, gdy powstanie tam np. punkt informacyjny - będzie on bardziej dostrzegalny w otoczeniu. Lokalizacja zaraz obok przystanku, pozwoli na bezproblemową dostępność. Obrońców

Westerpla

tte

W iosn

y L ud ó w

Lw ow s ka

Jó z e f y

K an t o rów

Jó z e f y

K an t o rów

82. Sytuacja ul. Wiosny Ludów, 1:1000

10 m

83. plac Żołnierza Polskiego / wizualizacja + fot. własna

74 / FAST CULTURE

3.4.3. PAWILON 5.0

st a ń

Pow

Zen

k t elera

ców

Lokalizacja na Placu Żołnierza Polskiego zapewnia wielką przestrzeń dla wydarzeń. Obrys zewnętrzny budynku ma kształt krzyża. Taka organizacja przestrzeni pozwala na dopełnienie parteru czterema podwórkami, których funkcja może być zróżnicowana, tym samym odpowiadać pełniej na potrzeby odbiorców. Wystarczy tam miejsca na plac zabaw, ogród letni, zieleń, kawiarnie oraz występy uliczne.

G ra nic zna

G ra nic

zna

Żołnierzy

wyklętyc

tanisława

Szeptyck

iego

G r an i c z na

Generała S

o K

im az

84. Sytuacja plac Żołnierza Polskiego, 1:1000

10 m

85. skwer Michała Banasika / wizualizacja + fot. własna

76 / FAST CULTURE

K a r o la St a b i a

3.4.4. PAWILON 7.0 Usytuowanie na skwerze pełnym zieleni pozwoli na ciekawszy odbiór kultury. Oddalona od centrum dzielnica ma szanse na swoje spontaniczne kulturalne wydarzenia. Poprzez formę budynku, następuje otwarcie się na otoczenie, jeden z jego boków dzięki temu podpina się pod centralny placyk skweru. j

rajowe

Armi K

isł

rych

Sza

z Zd

e H ia

k ws ro

Sze w

regó 86. Sytuacja skwer Michała Banasika, 1:1000

10 m

3.5. OPIS TECHNICZNO-MATERIAŁOWY Konstrukcja Pawilon na parterze to układ płytowo-słupowy w konstrukcji żelbetowej, z murowanymi ścianami piętra. Dach szedowy wykonany w konstrukcji stalowej, pokryty panelami wypełnionymi pianką poliuretanową. Docieplenie zewnętrzne to wełna mineralna około 15 cm, przykryta płytami włókno-cementowymi Cembrit, w kolorze białym, na podkonstrukcji aluminiowej. Wykończenie wnętrza minimalistyczne, w gładkim tynku , w kolorze białym. Układ płyt według odrębnego opracowania. Pomieszczenie na piętrze doświetlone przez dwa okna, instalowane na przeciwległych ścianach o wymiarach opcjonalnie: 200 x 200 cm lub 100 x 270 cm, oraz poziomych pasach świetlików w dachu szedowym. Konstruowane ściany na parterze to ściany działowe wykonane w lekkiej konstrukcji płyt G-K na profilach stalowych. Komunikacja pionowa, jednobiegowa z wyposażeniem w platformę przyschodową NPS. Dla modułów podstawowych założono jedną strefę PPoż. Instalacje Obiekt wyposażony w instalacje elektryczną i wod-kan w części socjalnej, oraz wentylacje mechaniczną wraz z klimatyzacją. Ogrzewanie obiektu z wykorzystaniem pompy cieplnej. Instalacja elektryczna wspomagana ogniwami fotowoltaicznymi zlokalizowanymi na połaci dachowej. Materiały Na parterze w celu integracji z miastem, podłoga wykonana z płyt granitowych. Na piętrze dla uprzyjemnienia wnętrza oraz dla wymogów zajęć tanecznych, zastosowano podłogę z twardych desek wielkogabarytowych (10 x 120 cm), w układzie okrętowym. Szafa organizująca przestrzeń w pomieszczeniach zajęciowych, wykonana jest z drewna, a jej fronty pokryte są lustrem dla zajęć tanecznych / baletowych. Swoją mobilność zawdzięczają kółkom meblowym, pozwalającym przeciągnąć poszczególne części szafy w dowolne miejsce pomieszczenia.

78 / FAST CULTURE

IV. PODSUMOWANIE Punktem wyjścia do stworzenia projektu Fast Culture była obserwacja współczesnego świata, jego rozwiązań, jakie oferuje w celu łatwego i szybkiego zaspokojenia potrzeb człowieka. Pamiętając, że jedną z takich potrzeb jest kultura, postanowiłem dostosować sprawdzone w innych obszarach rozwiązania i stworzyć przyjazną i łatwo dostępną sieć współczesnych centrów kultury. W celu przełożenia tej idei na konkretną propozycję posłużyłem się językiem architektury pawilonowej. Te dzięki otwartości parteru, stają się salonami miejskimi, prowokującymi do wejścia. Zamknięte pomieszczenie umieszczone ponad, to przestrzeń kryjąca w sobie elementy niezbędne do różnych aktywności kulturowych. Jednak, żeby idea Fast Culture mogła zostać z powodzeniem zrealizowana, nie wystarczą jedynie, nawet najbardziej zoptymalizowane, rozwiązania architektoniczne. Jestem przekonany, że ułatwią one kontakt z kulturą, pomogą ją rozpropagować czy zaktywizować społeczeństwo do aktywnego jej współtworzenia, jednak do pełnego sukcesu konieczny jest jeszcze sprawny marketing kulturalny oraz chęci.

VI. BIBLIOGRAFIA 1. Umberto Eco, Imię Róży, Warszawa 1990, tłum. A. Szymanowski, s. 613, 620. 2. Gregor Ritzer, Makdonaldyzacja społeczeństwa. Warszawa, Muza S.A., 1997, s. 39-40. 3. Charles Baudelaire, Salon 1846. 4. Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę“, ZOOM na domy kultury, Warszawa 2009. 5. Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, wydanie pierwsze 6. W. Tatarkiewicz, Cywilizacja i kultura, w tomie Parerga, PWN, Warszawa 1978. 7. Ibidem. 8. Baldwin Elaine i in., Wstęp do kulturoznawstwa, przeł. Maciej Kaczyński, Zysk i S-ka, Poznań 2007, s.24. 9. Charles Baudelaire, Salon 1846. 10. E. H. Gombrich, O Sztuce, fragment przeł. Monika Dolińska, Arkady, Poznań 2013, s. 15. 11. W. Tatarkiewicz, Cywilizacja i kultura, w tomie Parerga, PWN, Warszawa 1978. 12. M. Frąckowiak, M. Krajewski, Polityka impulsów i rzeczy, w: B. Świątkowska (red.), my i oni, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2014. 13. J. Gehl, Życie między budynkami, RAM, Kraków 2013. 14. A. Trzebińska, Postęp cywilizacji a funkcjonalność przestrzeni publicznej uzależniona od zmieniających się potrzeb użytkowników, Biblioteka Cyfrowa Politechniki Krakowskiej. (dostęp 20.04.2016) 15. Kazimierz Wejchert , Elementy kompozycji urbanistycznej, Arkady, Warszawa 1984. 16. R. Koolhaas, Junk space, w: B. Świątkowska (red.), my i oni, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2014. 17. M. Szatan, Zanikanie przestrzeni publicznej we współczesnych miastach, Palimpsest, czasopismo socjologiczne nr 2, marzec 2016, 18. http://www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl (dostęp 23.04.2016). 19. J. Szerszeń, Śródmieście jako obszar kultury, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987, s. 11. 20. Ibidem. 21. Ibidem. 22. E. Bobrowska, Przemiany modelowe instytucji domu kultury, Kraków 1997, s.95. 23. Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę“, ZOOM na domy kultury, Warszawa 2009. 24. http://www.zoomnadomykultury.pl/ (dostęp: 23.04.2016) 25. Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę“, ZOOM na domy kultury - diagnoza mazowieckich

80 / FAST CULTURE

domów kultury, Warszawa 2009. 26. Ibidem. 27. Ibidem. 28. Ibidem. 29. Kulturalna Saska Kępa, www.sztuka-architektury.pl 2011, (dostęp: 23.04.2016). 30. A. Kowalska, Centrum dzielnicy? Budynek świetny, ale bez życia, www.warszawa.wyborcza.pl 02.02.2012, (dostęp: 23.04.2016). 31. A. Gigon, M. Guyer, Michigan Architecture Papers 8, University of Michigan Press, Michigan 2000. 32. http://www.onarchitecture.com/works/sao-paulo-art-museum-masp-0, (dostęp 20.04.2016) 33. http://www.archdaily.com/184188/youth-centre-amsterdam-osdorp-atelier-kempe-thill (dostęp 20.04.2016) 34. http://www.archdaily.com/13373/sjakket-youth-club-plot, (dostęp 21.04.2016) 35. F. M. Cecilia, P. Poveda (red.), MVRDV 2003-2014, El Croquis, N. 173, Madrid 2014, s. 30-39 36. http://www.bmwguggenheimlab.org/ (dostęp: 20.04.2016) 37. http://publicspace.org/en/works/f042-urban-activators-theater-podium-bruggrotekerkplein ,(dostęp: 21.04.2016). 38. http://www.grindandco.com/shoreditchgrind/ (dostęp 21.04.2016) 39. http://www.archdaily.com/297206/dynamo-metal-workshop-phalt-architekten, dostęp 21.04.2016) 40. http://www.anothersomething.org/2015/07/18/oude-kerk/, (dostęp 21.04.2016 ) 41. http://www.garethhoskinsarchitects.co.uk/projects/arts-heritage/a-gathering-spacescotland-in-venice-2008-w00n, (dostęp: 21.04.2016) 42. http://architecture.mapolismagazin.com/carlos-martinez-st-gallen-city-lounge-st-gallen, (dostęp 23.04.2016) 43. CoDesign Studio, Tactical Urbanism vol. 1, 2013, https://issuu.com/ streetplanscollaborative/docs/tactical_urbanism_vol.1 (dostęp: 21.04.2016) 44. CoDesign Studio, Tactical Urbanism vol. 4, 2013, https://issuu.com/codesignstudio/docs/tacticalurbanismvol4_141020 (dostęp: 21.04.2016) 45. P. Khanna, How megacities are changing the map of the world, TED styczeń 2016. 46. http://www.zoomnadomykultury.pl/zoom-na-domy-kultury, (dostęp: 21.04.2016)

VII. SPIS FOTOGRAFII I SCHEMATÓW 1. Ruch uliczny w Gdyni, https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/42/ac/539181bb3d272_o.jpg?1420066800, (dostęp 20.04.2016) 2. Warszawa z lotu ptaka, fot. Maciej Margas. 3. Peter Blake, 100 Sources of Pop Art, 2000, https://avancecreative.wordpress.com, (dostęp 20.04.2016) 4. Skrzyżowaniu ulic Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich, Warszawa, http://miastojestnasze.org/, (dostęp 20.04.2016) 5. J. Gehl, Życie między budynkami, RAM, Kraków 2013, s. 10 6. Słoneczny dzień w

Central Parku, Nowy Jork, www.lepainquotidien.com,

(dostęp 20.04.2016) 7. Chłopak na monocyklu, http://mojepstrykanie.blox.pl/, (dostęp 20.04.2016) 8. Przejażdżka na rolkach, http://cojestgrane24.wyborcza.pl/, (dostęp 20.04.2016) 9. Uliczny muzyk, fot. Manuel Arenas, https://www.flickr.com, (dostęp 20.04.2016) 10. Spontaniczna salsa kubańska na ulicy w Warszawie IX 2011, https://www.youtube.com 11. Ścieżka rowerowo-piesza w Amsterdamie, Holandia, http://www.iamsterdam.com/, (dostęp 20.04.2016) 12. Fotomontaż autorski - prowokacja do dyskusji o elementach przyciągających ludzi w przestrzeni miejskiej. 13. (góra) - Idea - plansza konkursowa, http://www.a-ronet.pl/, (dostęp 20.04.2016) 14. (dół) - Klub Kultury Saska Kępa, realizacja, fot. biuro87a.pl 15. (lewa strona) - fot. widok z parkingiem, GIGON / GUYER, El Croquis, N. 102, Madrid 2000. 16. (lewa strona) - przekrój, Ibidem. 17. (na górze, od lewej) - sytuacja, elewacja, Ibidem. 18. (powyżej, na górze) - fot. wnętrze, Ibidem. 19. (powyżej, na dole) - fot. wnętrze, Ibidem. 20. (na górze) - Muzeum Sztuki São Paulo, www.transformesuacasa.com.br, (dostęp 20.04.2016) 21. (na środku) - targ staroci na placu pod muzeum, http://ny2rio.com/, (dostęp 20.04.2016) 22. (na środku) - koncert na placu pod muzeum, www.phaidon.com, (dostęp 20.04.2016) 23. (na dole) - wystawa z 1970 r., fot. Paolo Gasparini 24. (na górze) - Centrum Młodzieżowe Amsterdam - Osdorp, fot. Ulrich Schwarz

82 / FAST CULTURE

25. (po lewej) - przekrój, http://www.archdaily.com/, (dostęp 20.04.2016) 26. (po prawej) - fot. Ulrich Schwarz 27. (na górze) - Klub Młodzieżowy Sjakket, widok nad dachami, http://www.archdaily.com/, (dostęp 20.04.2016) 28. (po lewej) - możliwość otwarcia hali na wydarzenia, ibidem. 29. (na dole) - elewacja, ibidem. 30. (na górze) - Centrum Kulturalne Matsudai, El Croquis, N. 173 31. (na środku, po lewej) - czas festiwalu, ibidem. 32. (na środku, po prawej) - plac pod budynkiem, ibidem. 33. (na dole, po lewej) - plac na dachu, ibidem. 34. (na, dole, po prawej) - widok z sali zajęć, ibidem. 35. (druga strona) - idea kształtowania bryły, ibidem 36. (po lewej) - BMW Guggenheim Lab, Berlin, http://www.e-architect.co.uk/, (dostęp 20.04.2016) 37. (po prawej) - BMW Guggenheim Lab, Nowy Jork, http://www.dezeen.com/, (dostęp 20.04.2016) 38. (na dole) - Pawilon podczas wykładu, Ibidem.(na górze) - Pawilon w kontakcie z kanałem, http://www.archdaily.com/, (dostęp 20.04.2016) 39. (w środku) - Pawilon w kontakcie z placem, ibidem. 40. (po lewej) - Atrakcyjna lokalizacja dla różnych aktywności, ibidem. 41. (po prawej) - Możliwość modyfikacji, ibidem. 42. Shoreditch Grind, fot. własna 43. (po lewej) - Dynamo Metal Workshop - zamknięty, http://www.archdaily.com/ , (dostęp 20.04.2016) 44. (po prawej) - otwarty, ibidem. 45. The Garden Which Is the Nearest to God, http://www.anothersomething.org/, (dostęp 20.04.2016) 46. Punkt zbiorczy – Szkocja na Biennale, http://www.garethhoskinsarchitects.co.uk/, (dostęp 20.04.2016) 47. (na górze) - St. Gallen city lounge, http://www.swiss-architects.ch/, (dostęp 20.04.2016) 48. (po lewej) - Plac zabaw dla dzieci, http://arquiscopio.com/, (dostęp 20.04.2016) 49. (po prawej) - Przestrzeń międzypokoleniowa, http://www.newlyswissed.com/ (dostęp 20.04.2016) 50. Tymczasowa przestrzań, http://www.gapfiller.org.nz/, (dostęp 20.04.2016)

51. Pop-up Cafes, http://www.streetsblog.org/, (dostęp 20.04.2016) 52. Ibidem. 53. Dzień wolny od samochodów, fot. New York City Department of Transportations 54. Chair bombing w parku http://www.sustainablecitiescollective.com/, (dostęp 20.04.2016) 55. Chair bombing na ulicy, http://www.antakalnietis.lt/, (dostęp 20.04.2016) 56. Festiwal Food-Tracków koło Royal BC Muzeum - Victoria, Kanada, http://royalbcmuseum.bc.ca/ 57. Plac z Food Truckami na Kazimierzu - Kraków, http://polandinyourpocket.tumblr.com/, (dostęp 20.04.2016) 58. Wspólny ogród przy osiedlu, Urban Gardening, fot. 3000 Acres 59. fot. Northcote Library Food Garden 60. Road Repair, wyróżnienie kolorem, fot. City of Sydney 61. Oznaczenia ścieżek rowerowych, fot. Anonymous 62. Mapa połączeń na świecie z wykładu P. Khanna, How megacities are changing the map of the world, https://www.ted.com/, (dostęp 25.04.2016) 63. (na lewo) - Restauracja McDonalnd’s w Santpoort-Noord, Holandia, http://www.mcdonaldsrestaurant.nl/, (dostęp 25.04.2016) 64. (na prawo) Restauracja McDonalnd’s w Gliwicach, http://www.biznesowaturystyka.pl/ (dostęp 25.04.2016) 65. Wykres potrzebnego czasu dla kultury, opracowanie własne 66. Idea Fast Culture, opracowanie własne 67. (na górze) - Mało atrakcyjna przestrzeń, fot. własna 68. (na środku) - Chaos przestrzenny, fot. własna 69. (na dole) - Lokalizacja w pobliżu komunikacji miejskiej, www.chorzowianin.pl, (dostęp 25.04.2016) 70. Mapy Katowic, opracowanie własne. 71. (zdjęcia na obu stronach) - Katowice, Google Street View, https://maps.google.com/ 72. (marginesy na lewej i prawej stronie) - Powstawania bryły, opracowanie własne. 73. (na lewej stronie, na dole) - Dostępność, opracowanie własne. 74. (w tekście) - Okna, opracowanie własne 75. Organizacja przestrzeni kultury, mobilnymi szafami, opracowanie własne 76. Elewacja pawilonu pokryta cytatami, opracowanie własne 77. Typologie obiektów Fast Culture, opracowanie własne 78. ul. Strzelców Bytomskich / wizualizacja + fot. własna 79. Sytuacja ul. Strzelców Bytomskich, 1:1000

84 / FAST CULTURE

80. ul. Wiosny Ludów / wizualizacja + fot. własna 81. Sytuacja ul. Wiosny Ludów, 1:1000 82. Plac Żołnierza Polskiego / wizualizacja + fot. własna 83. Sytuacja plac Żołnierza Polskiego, 1:1000 84. skwer Michała Banasika / wizualizacja + fot. własna 85. Sytuacja skwer Michała Banasika, 1:1000

V. PLANSZE PROJEKTOWE

86 / FAST CULTURE