MET HET OOG OP AMERSFOORT
#2000-2006
Marco Hofsté Willem Meuleman
MET HET OOG OP AMERSFOORT
#2000-2006
De Verloren Jaren 2
Marco Hofsté Willem Meuleman
2
Marinus Meester is kuiper en vatenmaker voor het leven. Elke dag is hij in zijn werkplaats in de Hellestraat te vinden. En dat blijft ook zo. ,,Wat ik heb met geschiedenis, ik weet het niet,’’ zegt hij. ,,Ik hou van nostalgie en historie. Dat hadden mijn vader en grootvader ook. Misschien hou ik daarom wel zo van dit vak, om de traditie in ere te houden. Ik ben geworteld in de traditie. Mensen zeggen wel eens: ‘Het is hier net een museum’. Dat klopt, ik heb nog allemaal oud gereedschap van mijn vader, grootvader en overgrootvader. En mensen vinden die historie ook interessant, ik sta soms uren te praten met bezoekers…’’ Foto: Brand Overeem.
Voorwoord #2000 – 2006 Ook al is het jaar 2000 voor de christelijke jaartelling het honderdste jaar in de twintigste eeuw, iedereen viert het jaar als het eerste van de nieuwe eeuw.
Kattenbroek is goede tweede. En de stad kijkt uit naar al die nieuwe bewoners, die gaan wonen in de nieuwe wijk Vathorst. De kranten in de jaren negentig van de vorige eeuw stonden bol van de verhalen over het stadsbestuur en de OCA, de Ontwikkelingsmaatschappij Centrumplan Amersfoort, en het (CSG) centraal stadsgebied Eemkwartier. Amersfoorters willen geen Manhattan aan de Eem. Maar het werkgebied van CSG Eemkwartier is groter dan alleen de Eemhaven bij de middeleeuwse Koppelpoort. Er zijn zeven zogenoemde plangebieden. Het Gildenkwartier ten noordoosten van de Eem, de Eemhaven met de Grote en Kleine Koppel, de Meursinglocatie waar een kantoor voor de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumentenzorg komt, het Eemplein, het Oliemolenkwartier, de kantorenlocatie Trapezium ten zuiden van de toekomstige Mondriaanlaan (een van de grootste kantorencomplexen van Nederland met 68.000 vierkante meter oppervlakte), Puntenburg Noord en de Stationslocatie.
De langverwachte en o zo gevreesde millenniumbug blijft uit. Computers blijven gewoon werken. Amersfoorters verwelkomen de nieuwe eeuw zoals velen dat doen over de hele wereld: met heel veel vuurwerk. De jaren negentienhonderd zijn vanaf nu ‘dat was in de vorige eeuw’. De Amersfoortse Courant kopt met grote letters op de voorpagina van het eerste nummer van de nieuwe eeuw: Eindelijk 2000! ‘Het is 2000 en alles werkt nog’, aldus de opening van de voorpagina. ‘Alle voorspellingen ten spijt, de wereld draait in het nieuwe millennium gewoon door. In Nederland of de wereld hebben zich de afgelopen nacht geen ernstige millenniumproblemen voorgedaan.’’ In Amersfoort vieren veel mensen de jaarwisseling op het Lieve Vrouwekerkhof, waar het slot van de stadsopera La Mama wordt opgevoerd. Na acht uitvoeringen in diverse wijken van de stad, eindigt de zoektocht naar La Mama, de moeder van alle Amersfoorters, aan de voet van de Onze Lieve Vrouwetoren. Om één minuut over twaalf wordt in Meander Medisch Centrum de eerste baby geboren in Amersfoort en Omstreken. Het is Tim Groenewold. Zijn ouders wonen in Hoevelaken.
De nieuwe eeuw, we beginnen gewoon met het jaar 2000, brengt Amersfoort heel veel nieuws. En de fotografen van Met het Oog op Amersfoort volgen de ontwikkelingen op de voet. Willem Meuleman
Amersfoort staat aan het begin van de 21ste eeuw. De stad telt ruim 126.000 inwoners. En dat worden er veel meer. De stad is volgens veel mensen aan het puberen en hard op weg naar volwassenheid. Nieuwland is inmiddels de wijk met de meeste inwoners: ruim elfduizend.
3
Amersfoortse nostalgie in beeld: de karakteristieke silo van overslagbedrijf Cova en duivenmelkers van ’t Sasje. De gebouwen van de Cova worden weldra gesloopt en de Sassianen Reyer van Veenendaal (links) en Gijs Leijenhorst en hun duiven zijn al verhuisd. Hun huisjes in ’t Sasje zijn met de grond gelijkgemaakt. Foto: Brand Overeem
4
#2000 Aan het begin van het jaar wordt Albertine van Vliet officieel geïnstalleerd als nieuwe burgemeester van Amersfoort en kan wethouder Roel Boer zijn tijdelijke ambstketen overdragen. De bouw van de woonwijk Vathorst wordt stilgelegd. De rechter is met de actievoerders van de Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort (SGLA) van mening dat er eerst een degelijk verkeersplan moet komen. Het nieuwe Jorisplein wordt geopend, 94 appartementen en twaalfduizend vierkante meter winkels. Het Drakennest is klaar met 29 woningen en ruim 1500 vierkante meter winkels. In Dierenpark Amersfoort is de nieuwe attractie Stad der Oudheid klaar. In Hoogland spelen drie jongens met vuur en dat gaat mis: basisschool De Bieshaar brandt af. Bij de spoorlijn over de Leusderweg wordt café d’Oranjeboom gesloopt. In het lege plekje onder de twee beiaards in de Onze Lieve Vrouwetoren komen zeven zware klokken uit Duitsland, het zogenoemde zevengelui, te hangen, het sluitstuk van de inrichting van de toren tot nationaal monument. Het gilde van klokkenluiders oefent met bellen om straks de klokken met touwen te kunnen luiden. De luidkoorden kunnen in een groot aantal patronen worden aangetrokken. Met deze gift van de stichting Beiaardstad komt het totaal aantal klokken in de toren nu op precies honderd. En na volkswijk ’t Sasje in het Eemkwartier vallen ook de gebouwen van de COVA ten prooi aan de slopershamer. Alles moet wijken voor de nieuwbouwplannen in dit deel van de stad, net buiten de stadsmuren. De naam ’t Sasje bestaat al lange tijd voordat het eerste huis er wordt gebouwd rond 1873. ’t Sasje wordt de eerste officiële wijk van Amersfoort buiten de oude stad. Net buiten de Koppelpoort en aan de Eem. Aan het begin van de negentiende eeuw is ’t Sasje één grote moestuin van eigenaar Th. J. van Lilaar. Het wordt een stuk warmoezeniersland genoemd. ’t Sasje wordt vaak in één adem genoemd met de andere bekende Amersfoortse volksbuurt de Teut. Daar waar een deel van de Teut wijkt voor de bouw
5
van theater de Flint, maakt ’t Sasje plaats voor het toekomstige Eemkwartier. De oude bewoners komen dit jaar bijeen op een grote reünie. Die wordt gehouden in het gebouw van speeltuinvereniging het Soesterkwartier. Meer dan vierhonderd Sassianen zijn aanwezig. Aan de andere kant van de Eem verdwijnt de COVA. En daarmee een brok industriële geschiedenis van de stad. De Coöperatieve Op- en Overslagvereniging Amersfoort (COVA) zetelt aan de Grote Koppel 28-32 en wordt in 1935 opgericht door boerencoöperaties in Soest, Woudenberg, Barneveld en Ermelo. De COVA is de opvolger van de failliet gegane graan- en veevoederhandel Van Vollenhoven. In 1959 wordt de hoge silo van architect Leo de Koning gebouwd door de Amersfoortsche Beton Maatschappij. Ooit werken er veertig mensen, aan het einde van de vorige eeuw slechts drie. Dat de silo’s nog in gebruik zijn, valt niemand meer op. De silo’s worden niet alleen gebruikt als opslagruimte voor graan, ook voor de overslag van kolen, natte pulp en split voor de wegen. De ladingen komen in de hoogtijdagen uit Duitsland en Zuid-Limburg. Onder een van de silo’s bevindt zich een reusachtige, vijf meter diepe schuilkelder met stalen deuren. De Amersfoortse bevolking heeft er gelukkig nooit gebruik van gemaakt… Wat gebeurt er nog meer in dit jaar? In Enschede vindt de grote vuurwerkramp plaats. Een brand in een opslagplaats van vuurwerk verwoest een deel van de wijk Roombeek. 23 mensen verliezen het leven, 947 zijn gewond, vijftig woningen raken onbewoonbaar. Het Europees kampioenschap voetbal wordt in Nederland en België gehouden. Oranje haalt de halve finale en verliest daarin na strafschoppen van Italië. World Online gaat naar de beurs. Het blijkt een grote aandelenzwendel te zijn. In Florida beslist de Supreme Court dat George W. Bush winnaar is van de Amerikaanse presidentsverkiezingen.
Alle inwoners van volksbuurt ’t Sasje bijeen op de plek waar ze zoveel lief en leed deelden. Brand Overeem: ,,Ik houd van oude volksbuurten, zoals ’t Sasje. Daar kom ik al meer dan dertig jaar. Ik ben bijna een beetje Sassiaan. Ik ging elke week wel een keertje bij de broertjes Wery langs. En vanaf 1986 heb ik ze vastgelegd. Henk Wery, die ze De Kop noemde, Jan Wery De Kont en Kees Wery De Boer. Ik heb het afbreken van deze wijk tot de laatste steen gevolgd. En toen kreeg ik ineens een telefoontje: ‘Brand, je moet komen. Zondag, dan zijn we allemaal hier om een foto te maken voor een boekje. Maar jij moet die foto maken. En niemand anders.’ Ik kon geen nee zeggen, maar ik zei wel: dan gaat die foto eerst de krant in!’’ Foto: Brand Overeem
6
7
8
Bets (van Elisabeth) en Henk van den Hoek. Zij 75, hij 69. Ze wonen al elf jaar in de Leliestraat in het Soesterkwartier. ,,Ik vind het hier niks,’’ zegt Bets. ,,Had ons maar in ’t Sasje gelaten.’’ Henk, die Snor wordt genoemd, hield er paarden, schapen, konijnen en ander kleinvee aan de Berg en Dalstraat 16. Negen kinderen kregen ze op ’t Sasje. ,,Dat was voor ons geen groot gezin,’’ zegt Bets. ,,Ik kom uit een gezin van achttien kinderen…’’ Foto: Brand Overeem
Henk Visser (64), bekend als de Neus, weet het zeker: ,,Ik zou op mijn blote knieën terug willen.’’ Hij woont nu aan het Maaierspad in de wijk Koppel. Maar zijn hart is in ’t Sasje. De voordeur staat bij Neus altijd open. Hij leeft van de visserij, paling en snoekbaars. Dat is niet altijd legaal. Stropen noemen ze dat. Zijn vriend Peter Blijenberg (links, 74) is op bezoek. Ook hij groeide op in ’t Sasje. Ze zijn ouwe gabbers. Foto: Brand Overeem.
Jan Wery (58) denkt met weemoed terug aan de tijd dat hij accordeon speelde voor zijn vader Henk. Die kon er geen genoeg van krijgen. Muziek deed de sores van alledag vergeten. ,,Het liedje ‘Kleine schooier met die scheur in je broekie’ heb ik wel honderdduizend keer voor hem gespeeld. We zongen en we dronken. Hij was ook gek op Jordaanliedjes zoals ‘Een pikketanussie gaat er altijd in’. Prachtig was dat.’’ Foto: Brand Overeem
9
Het aannemersbedrijf Cornelissen uit Amsterdam heeft de sloop van de COVA op zich genomen. De slopers verwijderen eerst de afwerking van de gebouwen. Daarna komen de asbestverwijderaars met hun maanpakken om het gevaarlijk goedje uit de COVAtorens te halen. Als dat achter de rug is laat Cornelissen een traditionele kraan met sloopgereedschap aanrukken om de gebouwen met de grond gelijk te maken.
10
De graansilo’s en bijbehorende gebouwen van de COVA zijn gebouwd in 1938, 1941 en 1957 naar ontwerpen in de stijl van Dudok. Ze hebben decennialang de inmiddels geheel verdwenen bedrijvigheid in de Amersfoortse binnenhaven gedomineerd. De industriële architectuur verdwijnt. En niet iedereen is daar treurig om. Bewoners van de aangrenzende Schimmelpenninckstraat voeren al jarenlang actie om het vrachtverkeer van en naar het vooroorlogse overslagbedrijf te weren uit de straat. De silo’s worden steen voor steen afgebroken. Opblazen met een sensationele explosie is te gevaarlijk, oordelen de kenners. Oud-bewoners van ’t Sasje volgen de sloop van minuut tot minuut. Foto’s: Brand Overeem
11
Smartlap Als Jet door de binnenstad wandelt, dan blijf je even staan. Ze draagt hoge hakken, voor het plaveisel in de binnenstad compleet ongeschikt. Een prachtige, zijden jurk met hoge splitten aan de zijkanten, met daarover een lange, bruinwitte, harige bontjas. Om haar rechterarm een goudkleurig, glinsterend tasje. En lange, blonde haren, die een door het leven zwaar getekend gezicht omlijsten. Op weg naar café De Boa’s of De Stadsherberg. Jet Plateel staat samen met de broers Henk en Gerard van Ramselaar op de foto in café De Boa’s aan de Groenmarkt. Ze komt er elke dag om een fluitje bier te drinken. En als André Hazes De Vlieger zingt, dan huilt ze. Voor oudere Amersfoorters is ze Jetje van Pax. Jet en haar man Jan Plateel verwerven bekendheid met dancing Pax aan de Hof. Het is de eerste dansgelegenheid in Amersfoort, begin jaren zestig. Jet is dan een beeldschone verschijning, een Jean Harlow of Marilyn Monroe. Voor veel Amersfoortse jongens is ze de mooiste vrouw van Nederland. Met het succes van Pax komen de problemen. Jet houdt van sparen, Jan van gokken. En ze drinken beiden met de bezoekers mee. Vaak te veel. En dan volgen de onvermijdelijke ruzies, en krijgt Jet de klappen. De twee gaan scheiden. Jet woont op ’t Boldershofje. Dat heeft vriend Gert van Reenen geregeld, die vroeger bar Clemenshof had naast Pax. Jet noemt zich weer Uitterlinden, haar meisjesnaam. En verzorgt zich goed. Lakt haar nagels, elke week naar schoonheidsspecialiste en kapper. En elke dag een fluitje bij Hanny van Hoeyen van De Boa’s. Met weinig schuim, want dan heb je meer bier. En ze vertelt Hanny over haar harde leven. Jet is verworden tot een levende smartlap. Foto: Conny Meslier
12
13
14
Slapeloze nachten heeft hij ervan, H. Robbertsen (87). Hij woont in de voormalige portierswoning van de Wagenwerkplaats aan de Soesterweg 2, ingeklemd tussen het spoorwegemplacement en het Soesterkwartier. Robbertsen heeft zijn eigen paradijs geschapen. Hij woont hier al sinds 1946. ,,De woning stelde toen niet veel voor. Alles hier heb ik zelf gemaakt. Wat ik in mijn hoofd bedenk, maken mijn handen.’’ Een oase van bloemen en dieren. De portierswoning moet plaatsmaken voor kantorenbouw. Robbertsen, die al jaren niet van zijn plaatsje weg is geweest, wil het liefst blijven. Tegen de krant zegt hij: ,,Ik wil mijn huis niet levend verlaten.’’ Foto: Brand Overeem
Ome Jan in museum Flehite achter zijn orgeltje. Jan en zijn orgeltje, het is een vertrouwde combinatie. Net zo vertrouwd als zijn verschijning in de voordeur van Hof 5 op de hoek van de Windsteeg. Jan en zijn vrouw wonen er al veertig jaar. Hun huis stamt uit de eerste helft van de zestiende eeuw, toen er een herberg in was gevestigd. In de achttiende eeuw woonde een mandenmaker op 5. In de jaren zestig van de twintigste eeuw vindt een grondige restauratie plaats. Daarna zijn Jan en zijn vrouw in de zomer te vinden op het terras voor hun huis. Voor de twee is altijd een tafeltje gereserveerd, in de hoek. Foto: Leonard Fäustle
15
De Amersfoortse Fotografen #2000-2006
Rianne den Balvert
Jaap de Boer
Peter Arno Broer
Nico Brons
Rinus van Denderen
Marnix van Wijk
Marco HofstĂŠ
Gerrit-Jan Huinink
Suzanne van de Kerk
Ronald Kersten
Conny Meslier
Inge van Mill
Brand Overeem
Jos Poulissen
Mark Prins
Marnix Schmidt
Tjitske Sluis
Robin Utrecht
Harry Verkuylen
Janus Visser
174
Geraadpleegde bronnen in De Verloren Jaren 1 en 2:
Annette Vlug
Anne Marie Goorkate
•
Amersfoort. Brigitte Eberwein en Cees van Leeuwen, 1982.
•
Toon Tieland-Johan Traarbach. Marie-Jacqueline Boormans en Marjon Antonisse, 1992.
•
Armando. Uitgegeven ter gelegenheid van de Armando Manifestatie 3-9 juni 1993.
•
Amersfoortse Courant en AD Amersfoortse Courant 1994 tot en met 2006.
•
Archief Eemland 1994 tot en met 2006.
•
Omroep Amersfoort: video ter gelegenheid van de eerste vaart van de Waterlijn 1996.
•
Friesland niet, Eemland wel. Eemmeertocht 1996. Marc van der Kort en Robin Bruinsma
•
Nieuwland, het begin van een nieuw leven. Jan Vos, 1996.
•
Kattenbroek, groeistad Amersfoort en Ashok Bhalotra. Gijs Wallis de Vries en Renée Borgonjen, 1997.
•
Toren door de tijd, bouwen en restaureren in pelgrimsstad Amersfoort (Amersfortia reeks
•
Historische encyclopedie van Amersfoort. J.A. Brongers, 1998.
•
Vathorst, Portret van een landschap. Conny Meslier en Ago Salverda, maart 2000.
•
Schip aan het spoor, het Wagenbedrijf Amersfoort 1904-2000. NedTrain 2000.
•
Voordat ’t Sasje helemaal vergeten is. Ter herinnering aan ons buurtje. Joke Sickmann
deel 10). Cor den Braber, 1998.
en Jan Wery, 2000. •
Hoogland-West. Geschiedenis en natuur van een opmerkelijk landschap. Gijs Hilhorst, Gerard Monkhorst en Gerard Rave. De Bewaarsman, 7e jaargang nummer 2, april 2001.
•
Rodney Kersten
Marc van der Kort
Máxima, in de provincie Utrecht, Utrechts Nieuwsblad/Amersfoortse Courant, onder redactie van Willem Meuleman, 2001.
•
Ondernemen in Amersfoort. Inspirerende bedrijven van het eerste uur. Jaap Hengeveld en
•
Amersfoort binnen de poorten. Een eigenzinnige kijk op de historische binnenstad.
Frits van Dijk, 2001. Manon Mesdag en Gerard Rave, 2002. •
Amersfoort, wat nu? Onder redactie van Willem Meuleman, 2004.
•
‘Bouwen maar, vrienden’, Amersfoort in platen en citaten 1946-1965. Agnes Witte, 2003.
•
Amersfoort en de Industrie, een zoektocht naar het industriële leven van Amersfoort.
•
Stad in de steigers, twintig jaar samenwerken aan het hart van Amersfoort. Gemeente
Tjeerd Jansen en Michel Kruidenier, 2005. Amersfoort Henk Bouwmeester, 2005. •
Hans Roggen
Ruben Schipper
Een nieuw stadsdeel van Amersfoort. Vathorst, een wereld van verschil in ontwikkeling, 1995-2005. Ontwikkelingsbedrijf Vathorst Beheer bv, Addy Schuurman en Rob Hoegen, 2005.
•
Centraal Stadsgebied Amersfoort, Eemkwartier, aanpak & ambitie, CSG Eemkwartier.
•
Het kwartier is om. Industrie en bedrijvigheid in het Eemkwartier. Henk van der Lee, 2007.
•
Sporen rond de Lange Jan. De geschiedenis van station Amersfoort en halte De Vlasakker,
•
Maki! Nummer 19. Dierenpark Amersfoort, 2008.
•
Het Amersfoort boek 1259-2009, Mieke Heurneman en Yvonne Tanke, 2009.
•
Astrid Vis, een leven lang tussen de dieren. Willem Meuleman, 2010.
•
Van mij zijn er geen twee. Het mooiste Stadsleven van Amersfoort. Wichard Maassen, 2012.
•
Kroniek, tijdschrift Historisch Amersfoort, jaargang 18, nummer 2 juni 2016.
Addy Schuurman en Rob Hoegen, 2006.
G.A. Russer, 2007.
175
Colofon #2000-2006 Comité van aanbeveling De Verloren Jaren: de oud-burgemeesters Bert Schreuder, Annie Brouwer en Albertine van Vliet, burgemeester Lucas Bolsius en oud-wethouder Fons Asselbergs. Met het Oog op Amersfoort is een uitgave van de stichting Met het Oog op Amersfoort. Het bestuur van de stichting bestaat uit Harold Warmelink, Pieter Klaasse, Marco Hofsté en Willem Meuleman. Secretariaat: Appelmarkt 4, 3811 CT Amersfoort. Samenstelling: Willem Meuleman en Marco Hofsté. Met dank aan Brand Overeem voor zijn kritische blik op ons werk en zijn niet aflatende inspiratie. Tekst: Willem Meuleman Foto’s: De Amersfoortse Fotografen Eindredactie: Piet van Dijk Vormgeving: Raymond van den Hoek Druk: Wilco / Printing & Binding ISBN: 978-90-823114-3-3 Met dank aan: Al die fantastische fotografen, die hun werk belangeloos ter beschikking stelden. Zonder hen geen fotoboek! De Verloren Jaren zouden niet gemaakt zijn zonder de steun van AD Amersfoortse Courant . De krant als bijna onuitputtelijke bron van Amersfoorts nieuws en dertig jaar lang onze steun en toeverlaat. Archiefdienst Eemland voor het gratis beschikbaar stellen van alle faciliteiten van de dienst en voor de enthousiaste hulp van alle medewerkers. Belangrijke steun kwam ook van onze trouwe medewerkers Carla Geerken en Theo Rijn, die dagenlang achter de microfilmmachine van Archief Eemland zaten om informatie uit de kranten van De Verloren Jaren op te zoeken. En Brugt Groeneveld (gemeente Amersfoort) voor het doorploegen van de gemeentelijke jaarverslagen. We zijn de gemeente Amersfoort dankbaar voor een subsidie voor de twee extra uitgaven. Dank ook aan de trouwe fans van Met het Oog op Amersfoort, die al tien jaar lang onze boeken aanschaffen en ons ervan overtuigden De Verloren Jaren te maken.
info@methetoogopamersfoort.nl www.methetoogopamersfoort.nl www.twitter.com/oogopamersfoort www.facebook.com/methetoogopamersfoort ©2016 Alle rechten zijn voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen dan wel in enige andere vorm of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Een kudde van 350 Schoonebeekerschapen wandelt onder de Koppelpoort door. Schaapsherder Verstappen geniet. ,,De schapen vinden het allemaal prima. Die raken echt niet gestrest door de hectiek van de stad.’’ De schapen grazen de komende weken in opdracht van de Koninklijke Landmacht op de Leusderheide. Foto: Tjitske Sluis.
3
ISBN: 978-90-823114-3-3