1
2
ελαίου γης Ελαιουργείο-Κέντρο παραγωγής και προώθησης τοπικών προϊόντων και ανάδειξης πολιτισμού στα Σωτηριάνικα Μεσσηνίας. Σπουδαστές:
Μπαρκονίκου Μαρία Ξηρόκωστας Μιχάλης Παπαγεωργίου Ελένη
Διδάσκοντες: Παπαϊωάννου Τάσης Τουρνικιώτης Παναγιώτης
Ιούλιος 2017
Η Μαρία Μπαρκονίκου, γεννημένη στην Αθήνα, είναι πτυχιούχος απόφοιτη της σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου(2017). Θέλοντας να συγκεντρώσει εμπειρίες πάνω στην αρχιτεκτονική κάθε τόπου και πολιτισμού, έχει πάρει μέρος σε διεθνή εργαστήρια με θέμα την ένταξη, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τις διαπολιτισμικές σχέσεις και την διαχείριση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Έχει συμμετάσχει σε διαγωνισμούς αρχιτεκτονικής και design, με βραβευμένες προτάσεις, έχει αποτελέσει βασική συντονίστρια τόσο σε θέματα σχεδιασμού όσο και σε θέματα επιμέλειας εκθέσεων και έχει συνεργαστεί με αρχιτεκτονικά γραφεία. Πιστεύει πως κάθε αρχιτεκτονικό έργο θα πρέπει να συναντάται μέσα από μία σαφή ιδέα, που παρουσιάζει με επιτυχία τον τόπο, τον χώρο, τον χρόνο και τον πολιτισμό, και έχει ως κέντρο του τον άνθρωπο.
Ο Μιχαήλ Ξηρόκωστας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1992 και σπούδασε αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, από όπου αποφοίτησε το 2017. Έχει συμμετάσχει σε διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και εργαστήρια, έχοντας βραβευτεί για τις προτάσεις του, ενώ αυτή τη στιγμή εργάζεται ως αρχιτέκτονας στην Αθήνα, έχοντας αναλάβει τη μελέτη και την επίβλεψη ιδιωτικών έργων. Πιστεύει πως ο σωστός σχεδιασμός κάθε χώρου αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής του ίδιου του χρήστη του. Γι’ αυτόν τον λόγο, θεωρεί προσωπική πρόκληση κάθε νέο project που του ανατίθεται, έχοντας πάντα ως στόχο τη βέλτιστη παραγωγή χώρου, μέσω μιας δυναμικής αρχιτεκτονικής. (http://michailxirokostas.com/)
Η Ελένη Παπαγεωργίου ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Είναι διπλωματούχος της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (2017), ενώ έχει φοιτήσει και στην Escola Tècnica Superior d’ Arquitectura de Barcelona του Universitat Politècnica de Catalunya (2014-2015). Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν στρατηγικές μεθόδους αναβίωσης εγκαταλελειμμένων παραδοσιακών οικισμών, το ζήτημα της ένταξης στην αρχιτεκτονική, καθώς και τη σύγχρονη μουσειολογία και εικαστική επιμέλεια. Έχει συνεργαστεί με αρχιτεκτονικά γραφεία, γκαλερί και άλλους καλλιτεχνικούς φορείς στην Αθήνα και στο εξωτερικό ως συνεργάτης αρχιτέκτονας, επιμελήτρια εκθέσεων και συντονίστρια εκδηλώσεων. Προσωπικός και επαγγελματικός της στόχος είναι να συνδυάσει την αρχιτεκτονική με την πολιτιστική διαχείριση και την ανάδειξη της τέχνης.
Μέσα από τη γραμμή της γης γεννιέται το κτίριο
06 07 08 16 24 40 58 70 86 92
περίληψη abstract ανα_βιώ_τοπος ελιά τόπος πρόταση α.παραγωγή β.πολιτισμός γ.ξενώνες μακέτα
περίληψη Η παρούσα διπλωματική εργασία, ως συνέχεια της ερευνητικής εργασίας (διάλεξης) “ανα_βιώ_τοπος”, επιχειρεί να απαντήσει σε σύγχρονα ζητήματα με κυριότερο προβληματισμό το φαινόμενο της αποκέντρωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, θέτει ένα ρεαλιστικό σενάριο πλήρους αναβίωσης του οικισμού των Σωτηριάνικων, μέσω της διάχυσης λειτουργιών γύρω από τους τρεις άξονες Παραγωγή-Πολιτισμός-Τουρισμός. Η πρότασή μας περιλαμβάνει τη δημιουργία ελαιουργείου, τυποποιητηρίου και εργαστηρίων υποπροϊόντων της ελιάς και λοιπών τοπικών προϊόντων. Συμπληρωματικά, προτείνονται πολυχώρος εκδηλώσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, πωλητήριο των προϊόντων που παρασκευάζονται στα εργαστήριαω, χώρος εστίασης και ξενώνες φιλοξενίας που απευθύνονται σε επισκέπτες του συγκροτήματος αλλά και επαγγελματίες-συνεργάτες του συνεταιρισμού. Η πρόταση έχει ως σκοπό την ανάδειξη της τοπικότητας και τη δημιουργία κινήτρων. Κίνητρα απασχόλησης για την επιστροφή των κατοίκων στον οικισμό και κίνητρα επισκεψιμότητας προς το ευρύ κοινό, για την πλήρη αναζωογόνηση και αναβίωση του οικισμού στα πλαίσια του δικτύου που αναφέρθηκε νωρίτερα. Παραγωγικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον, λοιπόν, τα δύο σημεία που θα φέρουν ζωή στον τόπο.
abstract This diploma thesis is the continuation of our research project “re_ vi_[val/llage]” and as a whole, intends to respond to contemporary issues, to the needs of our time. A key concern has been the phenomenon of decentralization, the return to the peripheria. In this direction, it sets a realistic scenario towards the complete revival of the settlement Sotirianika, through the proper allocation of uses on the subjects of Primary Production – Culture – Tourism. The proposal includes an oil-press factory, bottling facilities and workspace of oil by-products and other traditional products. In fact, these would substitute the existing facilities of the cooperative operating in Sotirianika. In addition, the proposal would include a multi-purpose space addressed to educational programs, workshops and local events, a giftshop, a café and guest houses accommodating visitors of the building complex as well as professional partners of the cooperative. The program aims to the reinforcement of locality and to create incentives. Employment incentives for the residents to return to the settlement and visiting incentives for the public, to the complete regeneration and revival of the settlement within the settlement complex networks studied during the research project. Therefore, productive and cultural interest would be the cornerstone of the revival of the village.
ανα_βιώ_τοπος
Η διπλωματική αυτή αποτελεί συνέχεια της ερευνητικής μας εργασίας και ως σύνολο, έχει σκοπό να απαντήσει σε σύγχρονα ζητήματα, στις ανάγκες της εποχής μας. Βασικό προβληματισμό αποτελεί το φαινόμενο της αποκέντρωσης, η επιστροφή στην περιφέρεια, γεγονός που ανοίγει πολλά μέτωπα προς συζήτηση, κυρίως γύρω από τη δημιουργία κινήτρων στους νέους. Η επιτόπια έρευνάς μας επικεντρώθηκε στην περιοχή της Μεσσηνιακής Μάνης και συγκεκριμένα σε δύο δίκτυα οικισμών στις πλαγιές του Δυτικού Ταΰγετου. Το πρώτο δίκτυο περιλαμβάνει τους οικισμούς: Νέδουσα, Αλαγονία, Πηγές, Αρτεμισία και Λαδά. Και το δεύτερο δίκτυο περιλαμβάνει τους οικισμούς: Πηγάδια, Άνω Βέργα, Αλτομυρά, Σωτηριάνικα και Ελαιοχώρι.
14
15
Γύρω από τους 3 άξονες Παραγωγή-Πολιτισμός-Τουρισμός, ορίστηκαν συγκεκριμένες παράμετροι μελέτης των οικισμών και προτάθηκαν 5 σημεία ως κατευθυντήριες γραμμές στρατηγικής παρέμβασης στον τόπο με στόχο την αναβίωση αυτών των ημιορεινών και ημι-εγκαταλελειμμένων οικισμών. Πιστεύουμε ότι ένας ολιστικός σχεδιασμός που θα περιλαμβάνει τη διάχυση λειτουργιών μεταξύ των οικισμών προσφέροντας στα δύο οικιστικά δίκτυα σχετική αυτάρκεια, μπορεί να επιτελέσει αυτόν τον σκοπό. Νέες μικρές παραγωγικές, πολιτιστικές και κοινωνικές χρήσεις μπορούν να δώσουν ζωή στους οικισμούς και να δημιουργήσουν κίνητρα εσωτερικής επικοινωνίας.
16
17
Στην περιοχή μελέτης εντοπίζονται αρκετά σημεία γεωφυσικού, πολιτιστικού, ιστορικού, αρχαιολογικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος. Ο ίδιος ο Ταΰγετος με τον φυσικό πλούτο που διαθέτει και τις ορειβατικές, αναρριχητικές και ποδηλατικές διαδρομές που εντοπίζονται στις πλαγιές του προσελκύει εξειδικευμένο κοινό και φυσιολάτρες. Επισήμως ανακηρυγμένα ως Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία, συναντάμε μεταξύ άλλων στην περιοχή το γεφύρι του Κασκάρακα, τον πύργο των Καπετανάκηδων, το λιθόστρωτο καλντερίμι Μπίλιοβο και τον Ι.Ν. Αγίας Κυριακής. Στα ίχνη του χείμαρρου Κασκάρακα βρίσκουμε το ομώνυμο παλιό πέτρινο γεφυράκι που χρονολογείται επί Τουρκοκρατίας αλλά και το νέο γεφύρι που κατασκευάστηκε στην ίδια θέση μεταξύ 19231934, εξέχον δείγμα γεφυροποιίας για την εποχή του. Ο Πύργος των Καπετανάκηδων, τυπικό δείγμα της ιδιότυπης μανιάτικης κοινωνικής και αρχιτεκτονικής παράδοσης, βρίσκεται σε καλή κατάσταση διατήρησης στον οικισμό Χαραυγή, στον λόφο Πετροβούνι. Πρόκειται για το οχυρωμένο συγκρότημα της οικογένειας των Καπετανάκηδων, η κατασκευή του οποίου ξεκίνησε στα τέλη του 18ου ή στις αρχές του 19ου αιώνα. Το Μπίλιοβο, ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα μονοπάτια της Πελοποννήσου, ενώνει τους οικισμούς Σωτηριάνικα και Αλτομιρά. Αποτελεί τμήμα ενός μεγάλου δικτύου καλντεριμιών και μονοπατιών που χρησιμοποιούνταν μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα για την επικοινωνία των χωριών της Μάνης και του Ταΰγετου. Βάσει των δεδομένων του τόπου, λοιπόν, και όλων των στοιχείων που προκύπτουν από την έρευνά μας, διατυπώνεται η θέση πως με τη σύζευξη όλων των παραγόντων και την αλληλοσυμπλήρωση χρήσεων, νέες μικρές παραγωγικές, πολιτιστικές και κοινωνικές χρήσεις μπορούν να δώσουν ζωή στους οικισμούς και να δημιουργήσουν κίνητρα εσωτερικής επικοινωνίας.
18
19
το αντικείμενο του πόθου
20
ελιά
22
23
Ο καρπός της ελιάς ωριμάζει στα μέσα προς τέλη του φθινοπώρου, οπότε και ξεκινάει η συγκομιδή, ή το λιομάζωμα. Η ελιά παραδοσιακά μαζεύεται με το χέρι, και το μάζεμα της ελιάς αποτελεί εδώ και αιώνες σημαντική αγροτική δραστηριότητα σε πολλές περιοχές της Μεσογείου. Στη σημερινή εποχή ευδοκιμεί ακόμη η παραδοσιακή μέθοδος συγκομιδής, με τη βοήθεια ίσως κάποιων νεότερων εργαλείων: τα κλαδιά περνιούνται με το “χτένι” για να αποσπαστεί ο καρπός με μεγαλύτερη ευκολία και ταχύτητα, ενώ το έδαφος κάτω από την ελιά στρώνεται με λιόπανα ή με ειδικό δίχτυ από συνθετικό υλικό. Σκάλες από ξύλο ή αλουμίνιο χρησιμοποιούνται για το μάζεμα των δυσπρόσιτων κλαδιών. Αφού πέσουν οι ελιές από το δέντρο, οι αγρότες τινάζουν τα άκρα των ελαιόπανων ώστε να δημιουργηθούν σωροί, οι οποίοι θα καθαριστούν με το χέρι ή με την κοσκοινίστρα από χοντρά κλαριά και τσαμπιά προκειμένου να τοποθετηθούν στη συνέχεια σε δοχεία μεταφοράς (κουβάδες, τενεκέδες κλπ.) και σακιά και να μεταφερθούν στον χώρο αποθήκευσης. Δεν είναι απαραίτητη η απομάκρυνση των φύλλων, αφού υπάρχει στο ελαιοτριβείο ειδικό μηχάνημα που τα απομακρύνει με αέρα. Εναλλακτική τεχνική είναι το “τίναγμα” της ελιάς με ξύλινα ραβδιά, η τεχνική όμως αυτή μπορεί να εφαρμοστεί μόνο όταν έχει ωριμάσει πλήρως ο καρπός και είναι εύκολη η απόσπασή του από το δέντρο. Τέλος, είναι σύνηθες κατά τη συγκομιδή να κόβονται με πριόνι επιλεγμένα κλαδιά του δέντρου, τόσο για τη διευκόλυνση της συγκομιδής, όσο και για να βοηθηθεί η σωστή ανάπτυξη του δέντρου. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του οικισμού αποτελεί η ανθρώπινη παρουσία. Παρόλο που είναι ελάχιστοι οι μόνιμοι κάτοικοι με την έννοια της διανυκτέρευσης στον οικισμό, υπάρχει ζωή σε καθημερινή βάση. Αυτό συμβαίνει διότι, λόγω ελλιπών υποδομών, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν πριν από 50 χρόνια για μετοικήσουν στη γειτονική Καλαμάτα, ενώ συνεχίζουν να ασχολούνται επαγγελματικά με τη γεωργία. Με άλλα λόγια, η έλλειψη ύδρευσης έως πριν 20 χρόνια (υπάρχουν μέχρι και σήμερα τα πηγάδια συλλογής υδάτων στα όρια του οικισμού) και η παύση της λειτουργίας του σχολείου ήταν οι δύο κυριότεροι παράγοντες της φυγής των κατοίκων.
24
25
26
27
τόπος
28
σωτηριάνικα Επιλέχθηκε ο οικισμός Σωτηριάνικα ως μελέτη περίπτωσης. Γεωμορφολογικά ο οικισμός τμηματοποιείται σε τρία μέρη με δύο χαράδρες που μεταφέρουν τα ύδατα από τους γύρω ορεινούς όγκους στη θάλασσα. Το συγκεκριμένο φυσικό στοιχείο προσδίδει στον οικισμό ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον ανάπτυξής του στο έντονο κεκλιμένο έδαφος και στις δύο κατευθύνσεις. Τα Σωτηριάνικα είναι χωριό της Μεσσηνίας που ανήκει στον Δήμο Δυτικής Μάνης.Κατά την παράδοση, το χωριό πήρε την ονομασία του από τον Σωτήρη Μενούση, τον πρώτο οικιστή του, ο οποίος καταγόταν από τα Ανώγεια της Σπάρτης. Αρχαιολογικά ευρήματα που ανακαλύφθηκαν τυχαία το 1938, υποδηλώνουν την ύπαρξη Μυκηναϊκής κατοίκησης στα Σωτηριάνικα. Ανάμεσα σε άλλα, βρέθηκαν σε λάρνακα, χρυσά κτερίσματα όπως, χρυσό δίωτο κύπελλο με ανάγλυφες παραστάσεις δέντρων, χρυσός αμφορέας, χρυσός δίσκος και χρυσό ημικυκλικό διάδημα. Βασικότερα αξιοθέατα, ο Πύργος των Καπετανάκηδων, ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου και ο Ιερός Ναός της Αγίας Κυριακής, χαρακτηρισμένοι από το Υπουργείο Πολιτισμού, ως Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία. Επιπλέον, το Υπουργείο Πολιτισμού, με αποφάσεις του έχει χαρακτηρίσει ως Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία τα εξής: τον Ιερό Ναό Υπαπαντής Σωτήρος, την παλαιά Γέφυρα «Κοσκάρακα», η οποία αποτελείται από μια καμάρα που εδράζεται επί φυσικού βράχου και ο τύπος κατασκευής της οποίας οδηγεί στη χρονολογική περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η «νεώτερη» Γέφυρα «Κοσκάρακα»– σύμφωνα με το Υπουργείο - αποτελεί σημαντικό τεχνικό έργο, στο οποίο συνδυάζεται η αξιόλογη τεχνική και η αρμονική ένταξη της στο φυσικό περιβάλλον και τέλος, το Κτίριο του Δημοτικού Σχολείου, διότι αποτελεί δείγμα τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής, άμεσα συνδεδεμένο με τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής, λόγω της χρήσης του. Από τα Σωτηριάνικα ξεκινά και το περίφημο λιθόστρωτο μονοπάτι του Μπίλιοβου που καταλήγει στα Αλτομιρά. Τα Σωτηριάνικα αποτελούνται από τρεις οικισμούς με σύνολο 149 κάτοικους (και έναν ακατοίκητο). Αυτοί είναι: τα Σωτηριάνικα (83 κάτοικοι), η Χαραυγή (48 κάτοικοι), ο Κουρής (18 κάτοικοι) και η ακατοίκητη Δροσοπηγή.
30
31
32
33
Γεωμορφολογικά ο οικισμός των Σωτηριάνικωντμηματοποιείται σε τρία μέρη με δύο χαράδρες που μεταφέρουν τα ύδατα από τους γύρω ορεινούς όγκους στην θάλασσα. Το συγκεκριμένο φυσικό στοιχείο προσδίδει στον οικισμό ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον ανάπτυξής του στο έντονο κεκλιμένο έδαφος και στις δύο κατευθύνσεις. Αρχικά ο οικισμός αναπτύχθηκε ανατολικά με πυρήνα την εκκλησία Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής περιβαλλόμενος από τις δύο χαράδρες που προαναφέραμε. Στη συνέχεια λόγω της αυξημένης ανάγκης των κατοίκων για νέες κατοικίες ο οικισμός αναπτύχθηκε δυτικά. Κάτοικοι από τους ορεινούς οικισμούς Αλτομιρά και Άνω Βέργα θέλοντας να μετοικήσουν σε χαμηλότερα υψόμετρα ώστε να είναι πιο κοντά σε γόνιμα, καλλιεργήσιμα εδάφη οργάνωσαν τον οικισμό μελέτης. Πλατώματα και μικρές γειτονιές εμφανίζονται στον οικισμό κυρίως μέσω της παρουσίας των κατοίκων. Δεν υπάρχει κάποια πλατεία τοπόσημο ως σημείο συνάντησής τους μέσα στον οικισμό. Ο οικισμός βρίσκεται περικυκλωμένος από ελαιώνες. Γενικότερα ο φυσικός πλούτος, της ευρύτερης περιοχής δεν μπορεί παρά να γοητεύσει. Πλήθος διαδρομών είτε αυτοκινητόδρομου είτε ακόμα και μονοπατιών πεζοπορίας φέρνουν τον επισκέπτη σε άμεση επαφή με το πράσινο, βιώνοντας την ευχάριστη ατμόσφαιρα του τόπου, προσφέροντας μία μοναδική εμπειρία. Λιθόστρωτα μονοπάτια, καλοκατασκευασμένες πέτρινες κρήνες και πέτρινα γεφύρια υψηλής κατασκευαστικής ποιότητας είναι κάποια από τα στοιχεία που συνθέτουν το σκηνικό.
34
35
36
37
38
39
ξερολιθιά Λόγω της έντονης κλίσης του εδάφους, διαμορφώνονται πέτρινες πεζούλες ξερολιθιάς που ορίζουν πλατώματα για την καλλιέργεια της ελιάς. Ένα πυκνό δίκτυο ξερολιθιάς καθιστά τις φυσικές δομές πιο ακριβείς, ορίζει και γεωμετρικοποιεί το έδαφος ακολουθώντας τις πτυχώσεις του και ταυτόχρονα προσδίδει μικροκλίμακα. Με αυτόν τον τρόπο, οργανώνονται οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις και οι ιδιοκτησίες αυτών, αυξάνεται η ωφέλιμη επιφάνεια, ενώ διευκολύνεται η επεξεργασία του εδάφους και το μάζεμα του ελαιόκαρπου. Στην περίπτωσή μας, έχουν ύψος 1.5-2 μέτρων και πλάτος 8 μέτρων.
40
41
υφές
42
φύση
43
πρόταση
44
Όσον αφορά την επιλογή του τόπου παρέμβασης, μετά από σχετική επιτόπια έρευνα, επιλέχθηκε η πλαγιά Βορειοανατολικά του οικισμού. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αποτελεί την 4η φάση ανάπτυξής του, ακολουθώντας τη λογική της νέας οικιστικής εγκατάστασης του οικισμού λίγο πιο δίπλα από το προγενέστερο στάδιό του, όπως παρατηρήθηκε ότι γίνεται ως τώρα. Η περιοχή αυτή βρίσκεται πάνω στον οδικό άξονα που ενώνει τα Σωτηριάνικα με τα γειτονικά χωριά και με την πλειοψηφία των ελαιώνων της ευρύτερης περιοχής, ενώ σε αυτήν καταλήγει και το πρώτο τμήμα του μονοπατιού Μπίλιοβο που ενώνει τα Σωτηριάνικα με τα Αλτομυρά και έχει εν μέρει καταστραφεί. Έχει νοτιοδυτικό προσανατολισμό και διαχωρίζεται από τον παλιό οικισμό μέσω μιας χαράδρας όπου κατά τους χειμερινούς μήνες δημιουργείται χείμαρρος. Λόγω της ιδιαιτερότητας των χρήσεων, οφείλουμε να ακολουθήσουμε τις προδιαγραφές που ορίζουν την τοποθέτηση ενός ελαιουργείου εκτός των ορίων του οικισμού. Το κτηριακό συγκρότημα από αυτό το σημείο αντικρίζει τον οικισμό των Σωτηριάνικων, ενώ ταυτόχρονα συνδιαλέγεται με το τοπίο, είτε με την ανακουφιστική παρουσία της φύσης, είτε με οπτικές φυγές στον οικισμό και στον μεσσηνιακό κάμπο.
46
47
48
49
Μέσα από τον τόπο, το υλικό, το βίωμα η αρχιτεκτονική γεννιέται και οφείλει να συμβάλει στην αναδημιουργία της κοινωνίας.
50
51
Προτείνεται η δημιουργία ελαιουργείου, τυποποιητηρίου και εργαστηρίων υποπροϊόντων της ελιάς και λοιπών τοπικών προϊόντων. Ουσιαστικά πρόκειται για τις νέες εγκαταστάσεις της παραγωγικής μονάδας του συνεταιρισμού που δραστηριοποιείται στα Σωτηριάνικα. Συμπληρωματικά, προτείνονται πολυχώρος εκδηλώσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, πωλητήριο των προϊόντων που παρασκευάζονται στα εργαστήρια του συνεταιρισμού, χώρος εστίασης και ξενώνες φιλοξενίας που απευθύνονται σε επισκέπτες του συγκροτήματος αλλά και επαγγελματίες-συνεργάτες του συνεταιρισμού. Ως περιοχή παρέμβασης επιλέχθηκε η πλαγιά βορειοανατολικά του οικισμού, χαρακτηριστικά στοιχεία της οποίας αποτελούν οι πέτρινες πεζούλες ξερολιθιάς που οργανώνουν το φυσικό έδαφος και δημιουργούν πλατώματα, καθώς και η πυκνή φύτευση από ελιές και λίγες καρυδιές.
52
53
Τη μεγαλύτερη πρόκληση για εμάς αποτέλεσε η διατήρηση της συνεχούς ανταποδοτικής σχέσης μεταξύ φυσικού και ανθρωπογενούς που σημειώνεται στο τοπίο, καθώς και ο συνδυασμός των τόσο ετερογενών χρήσεων που προτείνονται και διαχωρίζονται σε δύο κύριες χωρικές και νοηματικές ενότητες. Την παραγωγή και τον πολιτισμό-τουρισμό. Ενοποιητικό στοιχείο μεταξύ των δύο ενοτήτων αποτελεί ο πυρήνας και η διαδρομή ως ραχοκοκαλιά της σύνθεσης που αφήνει ένα αποτύπωμα μονοκονδυλιάς στο τοπίο. Πρόκειται για ένα ψηφιδωτό εμπειριών, όπου βασική επιδίωξη είναι η ταύτιση του επισκέπτη με τον τόπο, δημιουργώντας μια ανταποδοτική σχέση μεταξύ αντικειμένου (ΤΟΠΟΣ) και υποκειμένου (ΕΠΙΣΚΕΠΤΗΣ).
ροή αντίστοιξη έξαρση
54
55
Αυτό το κέντρο, ο πυρήνας της σύνθεσης, προάγει τον υπαίθριο βίο, την κοινωνική όσμωση και τη ζωτική σχέση με τη φύση. Αποτελεί χώρο υπαίθριων δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων των κατοίκων του οικισμού, αλλά και χώρο υπαίθριας εκτόνωσης των εσωτερικών λειτουργιών. H στοχευμένη χρήση ελαιόδεντρων αναφέρεται στην αδιάλειπτη σχέση του οικισμού με το αντικείμενο του πόθου, την ελιά. Μία κτηριακή έξαρση, ως άλλος μανιάτικος πύργος, λειτουργεί ως τοπόσημο και σηματοδοτεί τον πυρήνα της σύνθεσης που είναι ουσιαστικά το υπαίθριο-το κενό. Χωρίς διάθεση μιμητισμού και τάσεις αναπαραγωγής των πέτρινων παραδοσιακών κτισμάτων, οι μορφές των προτεινόμενων κτηρίων έχουν διακριτό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο σε σχέση με τα υπάρχοντα του οικισμού. Οι χαράξεις υπακούουν αυτές του τόπου. Η λογική της πέτρινης πεζούλας, με την οποία έχει δομηθεί όλη η πλαγιά, διατηρείται ως ισοκράτης της σύνθεσης, σε μία καθαρά αντιστικτική σχέση προς τις εξάρσεις των όγκων-τοπόσημων στη σύνθεση και τον ίδιο τον τόπο.
56
57
Πρόθεσή μας ήταν, όχι να κρυφτούν τα κτήρια ως υπόσκαφα, αλλά να ενταχθούν αυτοί οι κτηριακοί όγκοι στο τοπίο. Έτσι, ακολουθήθηκε η λογική της πέτρινης πεζούλας που, έχοντας υψωθεί επαρκώς, δημιουργεί χώρους με την ηρεμία και τον σεβασμό που πρέπουν στον τόπο. Ταυτόχρονα, μέσω σχισμών στο οριζόντιο επίπεδο ή υποχώρησης αυτού, δημιουργούνται φωταγωγοί που εξασφαλίζουν τον διαμπερή φωτισμό και αερισμό του εσωτερικού, όπως και χώροι εκτόνωσης εσώστρεφου χαρακτήρα. Η πεζούλα κάνει εμφανή την παρουσία της και ταυτόχρονα εντάσσεται. Ενοποιεί και διαχωρίζει. Περικλείει χώρους που βρίσκονται πίσω της. Συγκρατεί στοιχεία που τοποθετούνται μπροστά της. Υποστηρίζει όγκους που εδράζονται πάνω της.
58
59
60
61
α. παραγωγή
62
63
64
65
66
67
68
69
Όσον αφορά τη μονάδα παραγωγής, το κτήριο μοιάζει να βγαίνει μέσα από τη γη, αλλά και να γατζώνεται σε αυτή. Σε μια προσπάθεια απόδοσης της ιδιαίτερης σχέσης φυσικού και ανθρωπογενούς, αφήνεται να εισχωρήσει το ένα στο άλλο, ενώ η γραμμικότητα της ροής παραγωγής αποδίδεται και στη μορφή του κτηρίου του ελαιουργείου. Συνειδητά επιλέγουμε να τοποθετήσουμε τις δεξαμενές αποθήκευσης ελαιόλαδου εκτός του κύριου κτηριακού όγκου. Είναι κατά βάση σημειολογικός ο χαρακτήρας της εμφανούς τοποθέτησης των δεξαμενών στην όψη του κτηρίου. Ταυτόχρονα εξυπηρετεί και την ανάγκη του επαρκούς ύψους(8 μέτρων), χωρίς να υπάρχει δέσμευση για τον όγκο του κτιρίου παραγωγής.
70
71
β. πολιτισμός
74
75
Στη ζώνη Πολιτισμού-Τουρισμού κυρίαρχο στοιχείο είναι ο πυρήνας της σύνθεσης και ο οποίος σηματοδοτείται από μία κατακόρυφη έξαρση, τον πύργο. Αυτός λειτουργεί ως πυκνωτής κινήσεων που διοχετεύει τον επισκέπτη στις διάφορες λειτουργίες. Δίνεται η δυνατότητα στον επισκέπτη να μεταβεί στον εξώστη από όπου υπερβαίνει το ύψος του παλαιού οικισμού και μπορεί να παρατηρήσει τη δομή στο σύνολό του και σε σχέση με τη γεωμορφολογία του εδάφους. Εκατέρωθεν του πύργου βρίσκουμε τον πολυχώρο εκδηλώσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τον χώρο αναψυχής που περιλαμβάνει αναψυκτήριο και πωλητήριο προϊόντων του συνεταιρισμού.
76
77
78
79
80
81
έξαρση
86
87
88
89
γ. ξενώνες
90
91
92
93
Οι μονάδες κατοίκησης, οι ξενώνες, διαμορφώνονται ως αυτόνομες μονάδες τούμπο σε συνομιλία με την πεζούλα στην οποία εδράζονται. Η πρόσβαση σε αυτές γίνεται είτε μέσω του πύργου, είτε αυτόνομα μέσω εξωτερικής διαδρομής ή δευτερεύουσας ανόδου απευθείας από τον πυρήνα. Το αυστηρό κέλυφος καδράρει τόσο τον οικισμό όσο και το μεσσηνιακό τοπίο και ο φιλοξενούμενος βιώνει αυτή την αλληγορική σχέση.
94
95
μακέτα
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
“Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις.” Ο. Ελύτης
107
108