Nieuwsbrief herintroductie boomkikker Noord-Brabant Nieuwbrief 1. Ze groeien als kool!
Beste lezer, U bent op de mailinglijst opgenomen voor het project ‘help de boomkikker uit de Brand’, een project waarin de komende jaren op vier locaties een herintroductie van de boomkikker wordt uitgevoerd in NoordBrabant. Het project is een initiatief van alle terreinbeherende organisaties in NoordBrabant (Brabants Landschap, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer) en de provincie Noord-Brabant. Het project gaat van start in 2009 en duurt tot minimaal 2014. Middels deze digitale nieuwsbrief willen wij iedereen met regelmaat op de hoogte houden van de voortgang van het project. Daarnaast staan wij open voor suggesties en tips die kunnen leiden tot verbetering van de levensomstandigheden van de boomkikker in de (directe omgeving van) de nieuwe leefgebieden (kansen voor ontwikkeling van habitat, etc. etc.). In totaal zijn er vier gebieden waar een herintroductie in de periode 2009-2014 wordt gestart. Ze zijn aangegeven in figuur 1. Gestart wordt in 2009 met het Beekdal van het Merkske en de Valkenhorst.
Molenschotse heide
Het Broek
De Brand
Beekdal Merkske
De Leemkuilen
De Mortelen
De Valkenhorst
Onderzoeksgebied, haalbaarheid herintroductie
Natuurlijke vindplaats (km-hok basis)
Actueel leefgebied Boomkikker Te ontwikkelen ecologische structuur voor de lange termijn (Cools, 2007)
Ongecontroleerde uitzetting
Figuur 1. Overzicht van de actuele leefgebieden van de boomkikker in Noord-Brabant sinds 1990. De rode stippen hebben betrekking op natuurlijke populaties, de gele op ongecontroleerde uitzettingen (bron RAVON Noord-Brabant, databestand, kilometerhok-basis). De gebieden waar in de periode 2009-2014 een herintroductie wordt gestart zijn in de figuur met een oranje stip aangegeven.
Verzamelen larfjes, voorjaar 2009 In het natuurgebied de Brand en de Leemkuilen zijn eind mei larfjes verzameld van de boomkikker. In totaal zijn dat er ruim 550. Ondanks het goede voorjaar viel de grootte van de larfjes begin mei behoorlijk tegen. Er was hoofdzakelijk nog sprake van dooierzaklarven. Om het risico op schade tijdens het transport zo klein mogelijk te houden hebben wij toen besloten om het verzamelen van larfjes uit te stellen. Uiteindelijk zijn we er toch in geslaagd om voldoende larfjes te vangen. In de Leemkuilen was dat overigens een stuk gemakkelijker dan in de Brand.
Verzamelen van larfjes in de Leemkuilen, mei 2009.
Opkweek larven De larfjes worden opgekweekt in plastic containers die permanent worden belucht. Enkele aspecten van het opkweken zijn: 1
Larven worden buiten opgekweekt om de levensomstandigheden (T-wisselingen dag/nacht, UV-straling etc.) zo natuurlijk mogelijk te houden. Een beeld van de kweekinstallatie is te zien op de foto’s 1 t/m 4. Uiteraard zitten de larven goed beschermd tegen predatoren. Hiervoor is de bovenzijde van de kweekinstallatie voorzien van gaas en zijn de zijkanten afgeschermd met zware metalen roosters. ’s avonds wordt de installatie afgedekt met een doorzichtige golfplaat om evt. negatieve effecten van hevige regenbuien (snelle temperatuurdaling, overstromen van de containers) te vermijden.
2
In iedere container worden ca 100 larven opgekweekt. Deze containers worden iedere dag voorn een deel van vers water voorzien en om de twee dagen geheel ververst. Dit verversen vindt plaats met gewoon leidingwater. Dit wordt twee dagen opgeslagen in twee grote grijze tonnen (zie foto’s) alvorens het wordt gebruikt (dit om ongewenste stoffen, zoals chloor te laten verdwijnen).
4
De larven worden opgekweekt met een mengsel van gekookte groene groenten (vooral andijvie), droogvoer voor koudwatervissen, banaan en een aanvullend vitaminepreparaat (hoofdzakelijk vitamine B). Op de zijkanten van de bakken ontwikkelen zich bovendien algen die worden ‘weggegraasd’. Vooral de plakjes banaan zijn zeer geliefd (en voedzaam!). Deze tip kreeg ik van enkele Duitse boomkikkeronderzoekers die al jaren een kweekprogramma hebben.
5
De larven groeien zeer voorspoedig en de uitval onder de larven is zeer minimaal. Hoe groot die exact is kan ik nu nog niet zeggen omdat ik de larven niet iedere dag tel (arbeidsintensief en verstorend). Tijdens het dagelijkse water verversen wordt er wel goed gecontroleerd op evt. dode larven en tot nu toe heb ik er slechts één gevonden. Het zullen er ongetwijfeld wel iets meer zijn, maar het blijft verwaarloosbaar. Overigens is het zeker niet de opzet om iedere (ook zwakkere) larve er door heen te sleuren. De grootste larven hebben nu al een lengte van meer dan 40 mm. Een beeld daarvan is te zien op de foto’s. In totaal kunnen er in 2009 dus ca 275 larven per gebied worden uitgezet.
6
Er is een behoorlijke spreiding te zien in groei, die mede veroorzaakt wordt door het feit dat er verschillen in leeftijd zijn. Echter de ene larve groeit ook duidelijk sneller dan de ander. Of een snel groeiende larve ‘gezonder’ is dan een langzaam groeiende is de vraag. Ik denk dat de natuur dit verschil in ontwikkelingssnelheid (spreiding van metamorfose in de tijd) gewoon zo geregeld heeft uit oogpunt van risicospreiding. Bij het uitzetten worden de verschillende lengteklassen uniform over de twee uitzetgebieden van 2009 (Merkske en Valkenswaard) verdeeld.
Uitzetten van de larven Larven worden zo kort mogelijk voor de metamorfose (dus met fors ontwikkelde achterpoten en al duidelijk voorpootaanleg onder de huid zichtbaar) uitgezet. Uiteraard zit hierin wel enig verschil, we kunnen geen 20 keer per gebied op en neer rijden. Alvorens de larven worden uitgezet wordt er met de beheerder van het terrein een laatste terreinverkenning uitgevoerd. Hierbij worden de uitzetwateren vastgesteld en wordt de kwaliteit van deze wateren in juni nogmaals gecontroleerd. Indien nodig wordt het toekomstige beheer nog doorgesproken en worden hierover afspraken gemaakt. In het beekdal van het Merkske heeft dit plaatsgevonden op vrijdag 12 juni met de beheerder dhr. Theo bakker en de boswachter …………….. Van de drie basishabitats van de boomkikker die in het gebied zijn aangelegd zijn er twee geselecteerd waar de larven zullen worden uitgezet. Deze basishabitats zijn zo aangelegd dat ze door middel van een stuwtje droog kunnen worden gezet. Dat is in het voorjaar van 2009 ook gebeurd. Met de beheerders van de Valkenhorst wordt nog een afspraak gemaakt. Als alles goed gaat kunnen de eerste larven over ruim twee weken worden uitgezet. Dat zal dus zo ongeveer de laatste week van juni of de eerste van juli zijn.
Een overzicht van een van de twee basishabitats in het beekdal van het Merkske. Ze zijn zo aangelegd dat het waterpeil geheel kan worden geregeld. Het waterpeil in de basishabitats wordt jaarlijks vanaf augustus teruggebracht naar moerasniveau (enkele cm water op de bodem). Begin oktober wordt het basishabitat geheel droog gezet en pas in februari wordt het stuwtje weer gesloten, zodat zich weer een voortplantingswater kan 2 ontwikkelen. Het basishabitat heeft een oppervlak van ruim 1000 m en een grootste waterdiepte van circa 60 cm. De randen van het basishabitat zijn zeer rijk begroeid met braam, waarvan op de rechterfoto een fragment is te zien.
Communicatie beheerders Om de beheerders van de herintroductiegebieden zo goed mogelijk op het project voor te bereiden is door theo Quekel van Brabants landschap op maandag 8 juni een excursie georganiseerd in de Brand. Hierbij was een aanzienlijk aantal mensen van SBB en Brabants Landschap aanwezig. Van RAVON Noord-Brabant nam Leon Michielsen aan
de excursie deel. De beheerder van de Brand, Theo Quekel, weet inmiddels wel waar je zoal tegen aan kunt lopen als beheerder van boomkikkerleefgebieden, en hij heeft hierover in een boeiend betoog aan zijn collega’s van Staatsbosbeheer verteld. Er werden heel wat vragen gesteld en beantwoord over het beheer van basishabitats, de effecten en tijdstippen van maaien, het aantal stuks vee per ha etc. etc. We zijn er van overtuigd dat iedereen hierdoor goed op de start van het project is voorbereid. Ook is er nog uitvoerig ingegaan op de ecologische eisen van de boomkikker. Alle aanwezigen hebben deze rondleiding/kennisuitwisseling als heel zinvol ervaren. Voorgesteld is om jaarlijks een terrein te bezoeken, het beheer te evalueren en de voortgang van het project te bespreken.
Kennisuitwisseling over beheer en aanleg van basishabitats voor de boomkikker.Onder leiding van Theo Quekel van Brabants Landschap, in het natuurgebied de Brand.
Controle kweekinstallatie We doen ons best om het opkweken van de larven zo goed mogelijk te laten verlopen. In het projectvoorstel is opgenomen dat we de leden van de begeleidingsgroep de gelegenheid bieden zich zelf op de hoogte te stellen van de wijze waarop dit gebeurt. Hierbij nodig ik iedereen die dit noodzakelijk acht of leuk vindt van harte uit om de kweekinstallatie te bekijken. Waar nodig zal ik een toelichting geven. Voor een afspraak ben ik telefonisch bereikbaar onder nr. 06-20742078. We hopen jullie middels deze digitale nieuwsbrief voldoende inzicht te bieden in de voortgang van het project. Mochten er nog vragen tips of adviezen zijn dan houden wij ons aanbevolen. U kunt hiervoor bellen naar Ben Crombaghs. Een mailtje sturen kan natuurlijk ook (Crombaghs@natuurbalans.nl). Wij houden u op de hoogte. Met vriendelijke groet, Ben Crombaghs Natuurbalans-Limes Divergens BV