Kültür - Sanat
TÜRKİYE’DE KÜLTÜR-SANAT DÜNYASI İÇİN BİR FIRSAT:
UNESCO 2005 SÖZLEŞMESİ
Dünyada yaratıcı endüstrilerin gelişimi için uluslararası düzeyde atılmış tarihi adımlardan biri kabul edilen UNESCO 2005 Sözleşmesi ile kültür-sanat alanında neler değişti? FA Z İ L ET M I S T I KO ĞLU* 8 DAKİK A
U
NESCO, 2005 yılında kültür-sanat alanı açısından önemli bir sözleşmeyi imzaya açtı: Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi (KİFAÇ)1. Dünyada yaratıcı endüstrilerin gelişimi için uluslararası düzeyde atılmış tarihi adımlardan biri kabul edilen bu belgeyi imzalayan ilk ülkelerden biri de, UNESCO’nun kurucu üyeleri arasında yer alan Türkiye’ydi. 2011 yılında Meclis Genel Kurulu’nun onayına sunulan sözleşmenin, uzun bir bekleme döneminin ardından, 2018 yılında kabul edilmesiyle resmen taraf olma süreci tamamlandı ve Türkiye’de kültür politikalarının gelişimi açısından yeni fırsatlar doğmuş oldu2 . SÖZLEŞMENİN ODAĞINDA NE VAR? Yürürlüğe girdiği dönemde “uluslararası kültür politikalarının Magna Carta’sı”, “kültür politikalarının Kyoto Protokolü” gibi benzetmelerle
anılan3 sözleşme, devletlerin kültür politikaları oluşturma ve uygulama konusunda egemen haklarını teyit etmekle birlikte kültürel alanın küresel düzeyde etkin gelişimi için gerekli ilkeleri ve adımları tespit eden bir kılavuz görevi görüyor. Sözleşme, devletleri kültür-sanatın küresel düzeyde adil bir şekilde yaygınlaşması ve kültürel ifadelerin çeşitliliğinin korunabilmesi için gerekli gördükleri önlemleri almaya teşvik ediyor. “Kültürel ifadeler” ise sözleşmede bireylerin, grupların ve toplumların yaratıcılığından kaynaklanan ve kültürel içerik barındıran ifadeler olarak tanımlanıyor.4 Sözleşmenin nihai amacının ise, devletlerin insan hakları ve temel özgürlükleri referans alan, etkin, şeffaf ve katılımcı kültür yönetimi modelleri uygulamaları için gerekli çerçeveyi sağlamak olduğu belirtiliyor5.
Bu amaç doğrultusunda sözleşmenin 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) ile bağlantılı dört uygulama hedefi aşağıdaki gibi tanımlanıyor6: 1. Sürdürülebilir kültür yönetimi sistemlerinin desteklenmesi: Politika ve tedbirler, kamusal kitle iletişim araçları, kültür-sanatta dijital dönüşüm ve etkin sivil toplum katılımı konularını ön plana alıyor. 2. Kültür ürünleri ve hizmetlerinin dengeli bir şekilde dolaşımı ve sanatçılar ile kültür profesyonellerinin hareketliliğinin artırılması: Canlı bir kültürel hayat için sanatçıların ve kültür profesyonellerinin küresel hareketliliğinin kolaylaştırılması ve kültürel üretimlerin küresel piyasaya erişim olanaklarının eşit dağılımına dikkat çekiyor. 3. Kültürün SKA’lara entegre edilmesi: Uzun zamandır tartışılan, kültürün kalkınmadaki başat rolüne dair farkındalık yaratılması ve ulusal ve uluslararası yatırımlara kültür-sanat alanının da dahil edilmesi konularını ele alıyor. 4. Temel hak ve özgürlüklerin desteklenmesi: Özellikle toplumsal cinsiyet eşitliği ve sanatsal ifade özgürlüğü alanlarına odaklanıyor. Sözleşme, kültür politikalarını tek başına bir alan olarak odağa alması açısından emsalsiz. Hedeflerin gerçekleştirilmesinde sivil toplumun etkin katılımını şart koşması sözleşmenin dikkat çeken bir diğer özelliği. Ayrıca ekonomik, çevresel ve toplumsal kalkınma için kültür-sanatın önemini ön plana çıkaran sözleşme, SKA’lardan özellikle nitelikli eğitim, toplumsal cinsiyet eşitliği, insan onuruna saygılı iş ve ekonomik büyüme, eşitsizliklerin azaltılması, barış, adalet, ortak * Araştırma Sorumlusu, İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) Kültür Politikaları Çalışmaları
003 // Kent // 34
