Portre
HENRI PROST VE İSTANBUL İstanbul’un modernleşmesinde oynadığı uzun soluklu rolün ötesinde Henri Prost, farklı çoğrafyalarda ve kültürel çevrelerde üstlendiği sorumluluklarla 20. yüzyıl planlama tarihinde özel bir konuma sahiptir. PRO F. D R . İ PE K A K PI N A R * 8 DAKİK A
1
936-1951 yılları arasında İstanbul’un baş plancısı olan Fransız mimar ve kent tasarımcısı Henri Prost (18741959), üç imparatorluğa başkent olan çok dilli ve çok dinli bir kentin modernleşme sürecinin önde gelen aktörüdür. Plan, dönemin maddi zorlukları nedeniyle kısmen uygulanmış; plan ana kararları, revizyonların ardından 1950’lerin ikinci yarısında Başbakan Adnan Menderes’in imar hareketlerine, 1980’lerin ortasında Belediye Başkanı Bedrettin Dalan’ın Tarlabaşı Bulvarı ve Haliç kıyılarındaki müdahale ve yıkımlarına temel oluşturmuştur. İstanbul’un modernleşmesinde oynadığı uzun soluklu rolün ötesinde Henri Prost, farklı çoğrafyalarda ve kültürel çevrelerde üstlendiği sorumluluklarla 20. yüzyıl planlama tarihinde özel bir konuma sahiptir. Hem Kıta Avrupasındaki küçük kentler, hem Kuzey Avrupa’daki Fransız sömürgelerinde geliştirdiği öneriler, Paris’in başmimarı olarak görev yaptığı yıllarda hiç şüphesiz besleyici olmuştur. Bu deneyimlerin ardından, yıkılan bir imparatorluğun yorgun başkentinden genç bir cumhuriyetin dinamik kentine dönüşümünde, diğer bir deyişle İstanbul’un modernleşmesinde baş tasarımcı aktör olarak İstanbul Valiliği -Belediye Başkanlığı tarafından 1936 yılında görevlendirilmiştir. Henri Prost, Paris’teki L’Ecole Nationale de Beaux Arts‘daki eğitimini üstün başarıyla tamamlamış; ardından 1902’de Roma Ödülü’nü (Le Prix de Rome) kazanmıştır. 1903 ve 1907 arasında yüksek lisans çalışmaları için Villa
İstanbul çalışmak zorunda olduğum en güzel sanat eseri [...] İstanbul’un yeni çehresi genç cumhuriyeti onurlandıracaktır” diye yazan Prost (1943), politik dönüşüm ortamında, İstanbul master planını ve kamusal mekânları (espaces libres) hazırlar.
Medici Enstitüsü’nde (Roma’daki L’Acadėmie de France) kalmıştır. Sınıf arkadaşları arasında şehircilik alanının önemli isimlerinden Tony Garnier de vardır. Bu eğitim kapsamında İstanbul’a odaklanmak isteyen Henri Prost, Osmanlı Sultanı’nın izniyle 1904-1905 ve 1906-1907 yılları arasında imperyal başkente gelerek Aya Sofya ve çevresi üzerine çalışmış, olağanüstü mekansal analizler üretmiştir. Eğitimini başarıyla tamamlamasının ardından Henri Prost 1910’da Antwerp’deki uluslararası tasarım yarışmasını kazanmıştır. Bu dönemde, kamusal mekânın ve kamusal alanın kamu yararına tasarımında kritik derecede önemli rol oynayan, toplum için tasarım fikrini ön plana alan Musėe Social’e (1910-1913) devam etmiştir. Bu merkezin kurucularından Eugene Hénard ile birlikte üretmiştir. 1911’de kent plancılarının oluşturduğu Fransız Enstitüsü’nde A.Agache, E. Hénard, L. Jausssely ile birlikte kurucu üyelik yapmıştır. 1910’lu yıllarda Kuzey Afrika kentlerinin planlarını hazırlamış, farklı kültür ve din gruplarının yaşam alanlarının planlamalarını gerçekleştirmiştir. Türkiye’de ise savaş ve yangının ardından harap durumdaki İzmir kentinin planlaması için de davet edilmiştir ama sorumlulukları nedeniyle daveti geri çevirmiştir. Ama René Danger ve kardeşi tarafından gerçekleştirilen İzmir Master Planı’na (1924) danışmanlık yapar (Bilsel, * İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi
003 // Kent // 56
