“Escavación arqueolóxica en área na vila romana de Toralla, Vigo (Pontevedra)”

I. PROXECTOS DE CONSERVACIÓN E POSTA EN VALOR · 1. XACEMENTOS ARQUEOLÓXICOS

CD 102A 2007/599-0

Escavación arqueolóxica en área na vila romana de Toralla, Vigo (Pontevedra) FERMÍN E. PÉREZ LOSADA 1

A

villa romana de Toralla está situada na chamada «finca Mirambell» (Oia, Vigo), ocupando un pequeno cabo costeiro entre praias (O Vao e Canido) xusto fronte á illa homónima. Evidentemente, se trata dunha villa maritima, con funcións de residencia rural costeira non moi lonxe do núcleo romano do Vicus Elanei (actual Vigo) e dedicada esencialmente á explotación dos recursos mariños (pesca e, sobre todo, obtención de sal) que ofrece a ría. O xacemento, implantado ex novo sobre terreos nunca ocupados anteriormente, amosa unha única fase de ocupación comprendida entre os inicios do s. IV e os mediados do VI d.C. Foi descuberta pola familia Mirambell, daquela propietaria da finca, a partir dos anos 20 do século XX. Nos anos 90 o concello de Vigo recuperou a titularidade pública do terreo e promoveu a realización das primeiras intervencións científicas no xacemento –sondaxes en 1992; escavación en área en 1993 e 1994– que conseguiron exhumar unha boa parte da villa (Soto Arias 1994; Hidalgo/Viñas 1998).

En 2002 se asina un convenio de colaboración entre a Universidade e o concello de Vigo para desenvolver o proxecto de I+D «Investigación e Musealización da villa romana de Toralla (Vigo)». Ao abeiro do mesmo se realizan outras dúas campañas de escavación arqueolóxica en área en 2002 e 2003 (Pérez/Vieito/Fernández 2007) e se procede á redacción dun proxecto de musealización e posta en valor do xacemento (Pérez/Vieito/Fernández 2005). Este proxecto execútase na súa meirande parte en 2006 –1ª fase: conservación-restauración-reconstrución das ruínas e dotación de infraestruturas

Planimetría e interpretación xeral do «Edificio Secundario» da villa de Toralla

(drenaxes, contención de perfís estratigráficos)– acompañado neste caso dunha 3ª campaña de escavación arqueolóxica consistente en exhumacións puntuais en todos aqueles sectores que ían ser afectados polas obras (gabias para a colocación de drenaxes; recuamento de perfís perimetrais para a colocación dos gabións de contención). O conxunto das intervencións realizadas permite a delimitación e interpretación completa do edificio principal da villa así como a identificación razoable dunha salina mariña e mais doutro edificio secundario (Pérez/Vieito/Fernández 2008).

CAMPAÑA 2007 No verán de 2007 se acomete a 2ª fase de musealización do xacemento que consiste na execución de equipamentos de visita tales como o peche perimetral e a plataforma de visión elevada. As obras, non obstante, foron paralizadas pouco despois do seu inicio por mor dunha circunstancia pouco previsible pero non excepcional como é o achado de estruturas arqueolóxicas in situ baixo a cimentación do que ía ser a plataforma de visión elevada, procedéndose así a unha nova e inesperada 4ª campaña de escavación en área no xacemento, executada polo equipo do LAUV nos meses de outubro e novembro de 2007.

A intervención loxicamente estivo centrada na zona onde apareceron os vestixios arqueolóxicos, situada ao sur do edificio principal da villa, fronte ás termas, a uns 3 metros por tras da actual liña de gabións de contención. Fíxose aquí unha amplísima sondaxe –forma rectangular con remate angular de 70 m² de superficie e 2,6 mts. de profundidade media– onde apareceron abondosas estruturas e materiais, complementada cunha segunda sondaxe máis pequena e afastada –rectángulo de 12 m² situado a uns 10 mts. ao sur da sondaxe principal– de resultados negativos.

Amais destas dúas sondaxes tamén foron realizados os controis arqueolóxicos preceptivos nas dúas áreas de reserva arqueolóxica do xacemento –edificio secundario (antigo «edificio 3») e salinas– previos ás obras de contención dos perfís estratigráficos mediante bancais de madeira. Na área do Edificio Secundario recuouse 1 metro o perfil estratigráfico existente, escavándose así unha estreita vala perimetral duns 20 m² de superficie non exenta de relevantes achados de estruturas e materiais. Na zona da salina o recuamento foi mínimo –ca. 40 cms.– e moi parcial, constatándose aquí a continuidade do segundo tanque salineiro.

- 84 -

I. PROXECTOS DE CONSERVACIÓN E POSTA EN VALOR · 1. XACEMENTOS ARQUEOLÓXICOS Escavación arqueolóxica en área na vila romana de Toralla, Vigo (Pontevedra)

Estruturas construtivas descubertas na sondaxe principal vistas desde o sueste

DESCRICIÓN E INTERPRETACIÓN DE ESTRUTURA E MATERIAIS

O resultado máis salientable é que agora podemos coñecer coa suficiente seguridade a forma, tamaño e entidade do «Edificio Secundario» da villa, unha construción xa localizada en campañas precedentes (2002 a 2006) pero da que pouco podiamos dicir a non ser a intuición de que era de pequeno tamaño e forma rectangular orientada en sentido NE-SO. A escavación demostrou que o edificio é máis grande do que se pensaba (mínimo de 168 m²) e que efectivamente é rectangular malia que orientado xustamente no eixo contrario NO-SE. O longo muro da fachada nororiental, exhumado tanto no recuamento do perfil como na sondaxe principal, atinxe un total de 22,5 mts entre esquina e esquina. A anchura da construción é máis dubidosa, aínda que temos a certeza de que debe estar comprendida entre os 6,20 –lonxitude acadada polo muro occidental– e os 12 mts –resultado negativo da sondaxe secundaria–, resultando moi probable que sexa de 7,5 mts. (relación lonxitude/anchura de 1:3, idéntica á do edificio principal da villa).

Máis complicado resulta coñecer a súa distribución interna, aparentemente constituída por unha serie de estancias contiguas en batería, con vano de acceso individual na fachada NE, dispostas en chanzos sucesivos que reflicten a inclinación natural do terreo cara ao SE. Dúas destas estancias foron ratificadas na escavación de recuamento do perfil estratigráfico, a primeira dotada dunha magnífica lareira culinaria e boas mostras de pavimento térreo e a segunda coa porta de acceso ben marcada polos baseamentos pétreos das desaparecidas xambas. O interior escavado na sondaxe principal semella ser en cambio unha peza única, sen calquera indicio de compartimentos internos.

Toda a metade oriental da sondaxe principal apareceu moi arrasada, sempre por baixo do nivel de ocupación. Xa que logo, as estruturas aquí localizadas son meros baseamentos

ou alicerces da construción, ben sexan irregulares muros de cachotaría para contención e nivelación do terreo (de aí que estean dispostos de xeito transversal á pendente natural do mesmo) ou aliñamentos de grandes pedras graníticas coa cara superior perfectamente nivelada e horizontal. O feito de que tamén estiveran cubertas por derrube tegulario revela que esta parte da edificación xa estaba arrasada cando se produce o abandono e ruína final da villa, posiblemente debido ao saqueo antigo á procura de materiais de construción, tal como tamén se constata noutros sectores do xacemento.

As características construtivas do edificio xunto cos achados de materiais mobles –muíños circulares, pesos de tear, cerámica común de cociña, cerámica de imitación de vaixela fina importada, ánfora, restos alimentarios (ósos de animais), pías graníticas– confirman a índole doméstica e seguramente servil (uso por parte do persoal de servizo da villa) da construción. A primeira das estancias é claramente unha cociña doméstica, denotada pola lareira, o pavimento térreo e unha considerable concentración de materiais e lixos alimentarios; as outras dúas están moito peor definidas, malia que a inexistencia de solos propiamente ditos, a relativa escaseza de achados e a entidade dos mesmos –entre eles as dúas pías graníticas– semellan apuntar a algunha utilidade funcional ou

produtiva mais que propiamente habitacional.

NOTA 1 Laboratorio de Arqueoloxía da Universidade de Vigo.

BIBLIOGRAFÍA HIDALGO CUÑARRO, J.M. e VIÑAS CUÉ, R. (1998): «El Vigo romano y su problemática», en RODRÍGUEZ COLMENERO, A. (Ed.): Los orígenes de la ciudad en el Noroeste hispánico. Actas del Congreso Internacional, Lugo, pp. 807-838.

PÉREZ LOSADA, F., VIEITO COVELA, S. e FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A. (2005): «La villa romana de Toralla (Vigo): una innovadora propuesta de tratamiento y presentación de un yacimiento arqueológico excavado», III Congreso Internacional sobre Musealización de Yacimientos Arqueológicos. De la excavación al público: procesos de decisión y creación de nuevos recursos, Ayuntamiento de Zaragoza/Institución Fernando el Católico, Zaragoza, pp. 279-296.

PÉREZ LOSADA, F., FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A. e VIEITO COVELA, S. (2007): «Resultados preliminares das escavacións arqueolóxicas na villa romana de Toralla (Oia, Vigo)», Castrelos, nº 13, Vigo, pp. 12-25.

PÉREZ LOSADA, F., FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, A. e VIEITO COVELA, S. (2008): «Toralla y las villas marítimas de la Gallaecia atlántica. Emplazamiento, arquitectura y función», en FERNÁNDEZ OCHOA, C. y GIL SENDINO, F. (Eds.): Las villae tardorromanas en el occidente del Imperio: arquitectura y función. IV Coloquio Internacional de Arqueología en Gijón, Gijón, pp. 479-504.

SOTO ARIAS, P. (1994): «Dúas actuacións sobre o patrimonio arqueolóxico no concello de Vigo», Olaea Europaea, nº 0, Vigo, pp. 4-7

- 85 -