The City of Bolesławiec on European Routes by Grzegorz Matoryn

Bolesławiec 2020 ISBN 978-83-64757-32-7

NA ZLECENIE / IM AUFTRAG / COMMISSIONED BY:

WYDAWCA / HERAUSGEBER / PUBLISHER:

Gmina Miejska Bolesławiec

Teksty / Texte/ Text: © Agata Bojanowska, Barbara Glinkowska, Andrzej Olejniczak, Tadeusz Orawiec Tłumaczenie na j. niemiecki / Deutsche ebersetzung / German translation by: © Johanna Busch Tłumaczenie na j. angielski / Englisch ebersetzung / English translation by: © Jarosław Sawicki Fotografie / Fotografien / Photographs: © Grzegorz Matoryn, Jarosław Sawicki (s. 50), Adrian Kowalski (s. 25) Ilustracje / Abbildungsnachweis / Illustrations: © Muzeum Ceramiki w Bolesławcu Redakcja / Redaktion / Edited by: Anna Bober-Tubaj, Barbara Glinkowska, Krzysztof Hewak, Anna Puk, Jarosław Sawicki Projekt graficzny, skład i łamanie / Gestaltung, Satz und Umbruch / Graphic design, setting and paging: © Grzegorz Matoryn / matoryn.pl

Polska-Sachsen Publikacja zrealizowana w ramach projektu „REVIVAL! – Rewitalizacja historycznych miast Dolnego Śląska i Saksonii” współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy INTERREG Polska - Saksonia 2014 - 2020. Die Veröffentlichung wurde im Rahmen der Projekts „REVIVAL! - Revitalisierung der historischen Städte in Niederschlesien und Sachsen” aus Mitteln des Europäischen Fonds für regionale Entwicklung im Rahmen des Kooperationsprogramms INTERREG Polen - Sachsen 2014 - 2020 durch die Europäische Union kofinanziert. EGZEMPLARZ BEZPŁATNY ISBN 978-83-64757-32-7

Transgraniczny projekt „REVIVAL! - Rewitalizacja historycznych miast Dolnego Śląska i Saksonii”- realizowany był w latach 2018-2020 przez kilkunastu partnerów z Polski i Niemiec. Główne działania zogniskowane były wokół zwiększenia atrakcyjności historycznych śródmieść regionu w celu poszerzenia oferty turystycznej pogranicza. Dla Bolesławca przedsięwzięcie to stanowiło kolejny krok w konsekwentnym budowaniu sieci międzynarodowej współpracy w zakresie rozwijania turystyki kulturowej oraz włączania się w działalność europejskich szlaków kulturowych. Przynależność Bolesławca do szlaków Via Regia oraz Via Sacra to naturalna konsekwencja położenia miasta na jednym z najważniejszych szlaków komunikacyjnych i handlowych, łączącym wschód i zachód Europy. Włączenie do szlaku „Destination Napoleon” to podkreślenie znaczenia epoki napoleońskiej w naszej lokalnej historii. Bolesławiec od 2012 r. należy do Federacji Miast Napoleońskich, od 2016 r. jest także siedzibą Lokalnego Komitetu Sterującego. Swoją pozycję na arenie międzynarodowej miasto buduje też, bazując na swym najcenniejszym skarbie - ceramice bolesławieckiej, której tradycje sięgają czasów średniowiecza. Przemysł ceramiczny to silna gałąź lokalnej gospodarki, na terenie powiatu bolesławieckiego działa bowiem ok. 25 firm, których wyroby są znane niemal na całym świecie. Większość zakładów zrzeszona jest w Bractwie Ceramicznym, które podtrzymuje i kultywuje tradycje garncarskie oraz zajmuje się ochroną marki.

Miasto Bolesławiec, od ćwierć wieku, jest też organizatorem Bolesławieckiego Święta Ceramiki, na które tłumnie przyjeżdżają goście z całego świata. W mieście funkcjonują również instytucje kultury, które ogniskują swoje działania wokół ceramiki, m.in. poprzez realizację międzynarodowych projektów promujących miejscową kamionkę za granicą. Bolesławiec jest również inicjatorem i założycielem powstałego w 2015 r. Stowarzyszenia Gmin Ceramicznych Rzeczypospolitej Polskiej, które współpracuje ze stowarzyszeniami miast ceramiki w innych państwach europejskich oraz Europejskim Ugrupowaniem Współpracy Terytorialnej „Miasta Ceramiki” (AEuCC). Kolejnym krokiem wzmacniającym międzynarodową kooperację zogniskowaną wokół ceramiki jest włączenie Bolesławca do Europejskiego Szlaku Ceramiki, szlaku kulturowego certyfikowanego przez Radę Europy. W ramach współpracy z naszymi krajowymi i zagranicznymi partnerami tworzymy podstawy do wymiany artystycznej i kulturalnej, tworzenia nowych ofert kulturalnych, edukacyjnych, szkoleniowych i promocyjnych. Dzięki wymianie wiedzy i doświadczeń możemy też pełniej wykorzystywać potencjał naszego dziedzictwa kulturowego. Piotr Roman Prezydent Miasta Bolesławiec Wiceprezydent Europejskiej Federacji Miast Napoleońskich

Am grenzüberschreitenden Projekt „REVIVAL! - Revitalisierung der historischen Städte in Niederschlesien und Sachsen“ nahmen zwischen 2018 und 2020 zahlreiche Partnern aus Deutschland und Polen teil. Sein Hauptanliegen bestand in der Erweiterung des touristischen Angebots der Grenzregion durch die Verbesserung der Attraktivität der historischen Innenstädte. Für Bolesławiec war dies ein weiterer Schritt beim steten Ausbau eines Netzwerkes für internationale Zusammenarbeit im Bereich des kulturell motivierten Tourismus sowie bei seinem Engagement als Mitglied von europäischen Kulturrouten. Die Mitgliedschaft von Bolesławiec im Netzwerk der Via Regia und Via Sacra ist eine natürliche Konsequenz seiner Lage an einer der wichtigsten Kommunikations- und Handelsrouten zwischen dem Westen und Osten Europas. Die Aufnahme in die Kulturroute „Destination Napoléon” unterstreicht die Bedeutung der napoleonischen Epoche für die Lokalgeschichte. Bolesławiec gehört seit 2012 zum Bund der europäischen Napoleonstädte, seit 2016 befindet sich hier das örtliche Steuerungskomitee des Bundes. Ihren Platz in der internationalen Arena behauptet die Stadt ebenfalls mit Hilfe ihres kostbarsten Schatzes - der Bunzlauer Keramik, deren Traditionen bis ins Mittelalter zurückreichen. Die keramische Industrie stellt einen starken Zweig der lokalen Wirtschaft dar. Auf dem Gebiet des Landkreises sind 25 Keramikbetriebe tätig, deren Produkte nahezu in der ganzen Welt bekannt sind. Die meisten Betriebe gehören der Keramischen Bruderschaft an, einer Vereinigung, die sich 6

der Aufrechterhaltung und Pflege von Töpfertraditionen sowie dem Schutz der Marke widmet. Die Stadt Bolesławiec veranstaltet seit einem Vierteljahrhundert ein berühmtes Keramikfest, das zahlreiche Besucher aus der ganzen Welt anzieht. Auch die hiesigen Kulturinstitutionen haben ihren Fokus auf Keramik gelegt, sie sind u.a. an internationalen Projekten beteiligt, welche die hiesige Keramik im Ausland bekannt machen. Auf Anregung der Stadt Bolesławiec entstand 2015 die Vereinigung Keramischer Gemeinden der Republik Polen, die mit Vereinigungen von Keramikstädten in anderen europäischen Ländern sowie dem europäischen Verbund für territoriale Zusammenarbeit der Keramikstädte (AEuCC) zusammenarbeitet. Ein weiterer Schritt zur Festigung der internationalen Zusammenarbeit im Zeichen der Keramik ist die Aufnahme der Stadt in die Europäische Route der Keramik, einer zertifizierten Kulturroute des Europarates. Im Rahmen der Zusammenarbeit mit unseren einheimischen und internationalen Partnern schaffen wir Grundlagen für den künstlerischen und kulturellen Austausch, für die Erarbeitung von neuen Kultur- und Bildungsangeboten und Werbestrategien. Der Wissens- und Erfahrungsaustausch erlaubt uns, das Potential unseres Kulturerbes umfassender zu nutzen. Piotr Roman Präsident der Stadt Bolesławiec Vizepräsident des Bundes der europäischen Napoleonstädte

The cross-border project entitled “REVIVAL! - Revitalisation of the historic cities of Lower Silesia and Saxony” was implemented in 2018-2020 by several partners from Poland and Germany. Its main activities were focused on increasing the attractiveness of the region’s historical city centres in order to expand the tourist offer of the borderland. For Bolesławiec, this project was another step in the consistent process of building a network of international cooperation for the development of cultural tourism and joining the activities of European Cultural Routes. The fact that Bolesławiec belongs to the Via Regia and Via Sacra routes is a natural consequence of the city’s location on one of the most important communication and trade routes, connecting the east and west of Europe. The inclusion in the “Destination Napoleon” Route highlights the importance of the Napoleonic era in our local history. Since 2012, Bolesławiec belongs to the Federation of Napoleonic Cities, and since 2016, it is also the seat of the Local Steering Committee. The city also builds its position in the international arena on the basis of its most valuable treasure - Bolesławiec pottery, whose tradition dates back to the Middle Ages. The ceramic industry is a strong branch of the local economy, as there are about 25 ceramic plants operating in the Bolesławiec district, whose products are known almost all over the world. Most of them are affiliated with the Ceramic Guild, which upholds and cultivates the pottery traditions and aims at protecting the brand. For 25 years, the city of Bolesławiec has also been the organiser of the Festival of Ceramics, attended by

numerous visitors from all over the world. There are also cultural institutions in the city that focus their activities on ceramics, including by implementing international projects promoting local stoneware abroad. Bolesławiec is also the initiator and founder of the Polish Association of Ceramic Communes, established in 2015, which cooperates with associations of ceramic centres in other European countries and the European Grouping of Territorial Cooperation “Cities of Ceramics” (AEuCC). Another step in enhancing international cooperation focused on ceramics is the inclusion of Bolesławiec in the European Route of Ceramics, a cultural route certified by the Council of Europe. As part of cooperation with our domestic and foreign partners, we create the basis for artistic and cultural exchange as well as developing new cultural, educational, training and promotional offers. The exchange of knowledge and experience also helps us realise the full potential of our cultural heritage.

Piotr Roman Mayor of Bolesławiec Vice president of the European Federation of Napolenic Cities

Cztery niemieckie i sześć polskich miast uczestniczących w projekcie REVIVAL! to typowi przedstawiciele licznej grupy małych i średnich miast położonych między Dreznem a Wrocławiem. Powstały one w XII i XIII wieku w ramach rozwoju osadnictwa na tym obszarze i do dzisiaj imponują swoim bogatym dziedzictwem kulturowym. Choć wszystkie miasta partnerskie w projekcie REVIVAL! posiadają olbrzymi potencjał, każde z nich stoi przed podobnymi wyzwaniami: ich historyczne centra coraz częściej tracą swoją tradycyjną funkcję miejsca spotkań i handlu. Wynika to między innymi ze zmian demograficznych i społeczno-ekonomicznych, a w niektórych przypadkach z nieustającej emigracji. Ponadto nowe obiekty mieszkalne i komercyjne często powstają na obrzeżach miast. Mamy także do czynienia z ciągłym rozwojem handlu internetowego. Wszystkie te zmiany skutkują mniejszą aktywnością w centrach miast. Utrata funkcji przez śródmieścia stanowi coraz większe zagrożenie dla historycznej tkanki miejskiej. Wpływa także negatywnie na samopoczucie mieszkańców oraz ogólny wizerunek tych miejscowości i całego regionu. Jak zatem możemy zapobiec dalszemu obumieraniu miast i degradacji ich dziedzictwa architektonicznego? Trzy niemieckie i polskie instytucje naukowe, Leibniz-Institut für ökologische Raumentwicklung (IÖR) Dresden, Internationales Hochschulinstitut (IHI) Zittau der Technischen 8

Universität Dresden i Instytut Rozwoju Terytorialnego (IRT) we Wrocławiu, oraz dziesięć miast partnerskich, Bautzen, Bolesławiec, Görlitz, Gryfów Śląski, Kamienna Góra, Lubawka (Chełmsko Śląskie), Lubomierz, Reichenbach OL, Żary i Zittau, szukały wspólnie odpowiedzi na to pytanie. W rezultacie w ramach projektu REVIVAL!, finansowanego z Programu Współpracy Interreg Polska-Saksonia 2014-2020, realizowane są działania mające na celu ożywienie i wzmocnienie miast. Prowadzone są także badania naukowe dotyczące powiązań między jakością życia a dziedzictwem kulturowym. Na podstawie tych badań zostaną opracowane zalecenia strategiczne wskazujące, w jaki sposób można lepiej wykorzystać dziedzictwo kulturowe do realizacji potencjału rozwojowego miast i regionów.

Prof. Dr.-Ing. Robert Knippschild Leibniz-Institut für ökologische Raumentwicklung (IÖR) Leiter Interdisziplinäres Zentrum für ökologischen und revitalisierenden Stadtumbau (IZS)

revival.ioer.eu

Die vier deutschen und sechs polnischen REVIVAL! Partnerstädte stehen stellvertretend für eine Vielzahl von Klein- und Mittelstädten, die die Region zwischen Dresden und Wrocław kennzeichnen. Sie sind im Zuge des mittelalterlichen Landesausbaus im 12. und 13. Jahrhundert entstanden und beeindrucken bis heute mit ihrem reichen kulturellen Erbe. Trotz ihrer zahlreichen Potenziale stehen alle zehn REVIVAL! Partnerstädte vor gemeinsamen Herausforderungen: die historischen Innenstädte verlieren zunehmend ihre traditionelle Funktion als Orte der Begegnung und des Handels. Das liegt unter anderem an demographischen und sozio-ökonomischen Veränderungen sowie einer teilweise anhaltenden Abwanderung. Außerdem findet der Neubau von Wohn- und Geschäftsimmobilien oftmals an den Stadträndern statt. Und auch der OnlineHandel nimmt weiter zu. Die Gesamtheit dieser Entwicklungen führt dazu, dass die Stadtzentren an Lebendigkeit verlieren. Für die historische Bausubstanz bedeutet der Funktionsverlust der Innenstädte eine zunehmende Bedrohung. Und auch die Selbstwahrnehmung der Bewohner sowie die Außenwahrnehmung der Städte und der Region als Ganzes leiden darunter. Doch wie lässt sich verhindern, dass die Lebendigkeit der Städte weiter abnimmt und das baukulturelle Erbe verfällt? Die drei deutschen und polnischen wissenschaftlichen Einrichtungen (Leibniz-Institut für ökologische Raumentwicklung (IÖR) Dresden, Internationales Hochschulinstitut (IHI)

Zittau der Technischen Universität Dresden sowie Institut für Territoriale Entwicklung (IRT) Wrocław und zehn Partnerstädte Bautzen, Bolesławiec, Görlitz, Gryfów Śląski, Kamienna Góra, Lubawka (Chełmsko Śląskie), Lubomierz, Reichenbach OL, Żary, Zittau gingen der Frage nach, welche Antworten es hierauf geben kann. So entstand das Projekt REVIVAL!, welches im Rahmen des Interreg-Kooperationsprogramms Polen-Sachsen 2014-2020 sowohl praktische Maßnahmen zur Belebung und Stärkung der Städte umsetzt, als auch wissenschaftliche Untersuchungen zu den Zusammenhängen zwischen Lebensqualität und kulturellem Erbe umfasst. Basierend auf dieser wissenschaftlichen Studie werden außerdem strategische Empfehlungen entwickelt, die aufzeigen sollen, wie das kulturelle Erbe besser zur Entfaltung des städtischen und regionalen Entwicklungspotenzials genutzt werden kann.

Prof. Dr.-Ing. Robert Knippschild Leibniz-Institut für ökologische Raumentwicklung (IÖR) Leiter Interdisziplinäres Zentrum für ökologischen und revitalisierenden Stadtumbau (IZS)

revival.ioer.eu 9

The four German and six Polish REVIVAL! Partner Cities are representative of a large number of small and medium-sized cities that characterise the region between Dresden and Wrocław. They were founded in the course of the medieval expansion of the country in the 12th and 13th centuries and still impress with their rich cultural heritage today. Despite their numerous potentials, all ten REVIVAL! Partner Cities face common challenges: the historic city centres are increasingly losing their traditional function as places for meeting and trading. This is due, among other things, to demographic and socio-economic changes and, in some cases, persistent emigration. In addition, the construction of new residential and commercial properties often takes place on the outskirts of cities. And online trade is also continuing to grow. All these developments are leading to a loss of vitality in city centres. The loss of function of the inner cities poses an increasing threat to the historical urban fabric. And the self-perception of the inhabitants as well as the external perception of the cities and the region as a whole are also suffering. But how can we prevent a further decline in the vitality of the cities and the decay of their architectural heritage? The three German and Polish scientific institutions (Leibniz Institute of Ecological Urban and Regional Development (IÖR) Dresden, the International Institute (IHI) Zittau of the Technical University of Dresden and the Institute for Territorial Develop10

ment (IRT) Wrocław) and ten partner cities (Bautzen, Bolesławiec, Görlitz, Gryfów Śląski, Kamienna Góra, Lubawka (Chełmsko Śląskie), Lubomierz, Reichenbach OL, Żary, Zittau) investigated possible answers to this question. Thus the REVIVAL! project, which is funded within the Interreg Cooperation Programme Poland-Saxony 2014-2020, implements practical measures to revitalise and strengthen cities, and also includes scientific studies on the links between quality of life and cultural heritage. Based on this scientific study, strategic recommendations will also be developed to show how cultural heritage can be better used to realise urban and regional development potential.

Prof. Dr.-Ing. Robert Knippschild Leibniz-Institut für ökologische Raumentwicklung (IÖR) Leiter Interdisziplinäres Zentrum für ökologischen und revitalisierenden Stadtumbau (IZS)

revival.ioer.eu

Ceramika jest jednym z istotnych wyróżników tożsamości europejskiej, znajdującym odzwierciedlenie w jej ewolucji na przestrzeni wieków aż do czasów dzisiejszych w procesie rozwoju metod wytwarzania i wypalania ceramiki, wzornictwa ceramicznego oraz sposobów dekorowania zakorzenionych w lokalnej tradycji i kulturze, a także w różnorodności zastosowań ceramiki (od naczyń stołowych i kuchennych przez dzieła sztuki po architekturę, badania naukowe i nowoczesne technologie). Ceramika stanowi zatem ważny składnik europejskiego dziedzictwa kulturowego o tysiącletniej historii. Sztuka wytwarzania ceramiki użytkowej i artystycznej na przestrzeni lat obrosła w całej Europie bogatym dziedzictwem materialnym i niematerialnym. W historycznych centrach miast o tradycjach ceramicznych często można napotkać dawne warsztaty garncarskie - nadal działające lub przekształcone w muzea. Ceramika to także tworzywo wykorzystywane w przestrzeni miejskiej pod postacią znaków, tabliczek i elementów instalacji technicznych, które zaczęły pojawiać się w naszym otoczeniu na początku XX wieku. W rezultacie, oprócz ceramiki historycznej, gromadzonej głównie w muzeach przez ostatnie sto lat, w wielu miastach ceramiki możemy na każdym kroku podziwiać rozmaite wyroby ceramiczne wkomponowane w miejski krajobraz, odnosząc wrażenie, że znaleźliśmy się w prawdziwym muzeum plenerowym.

Powyższe dziedzictwo w połączeniu z tradycjami oraz społeczno-kulturowymi uwarunkowaniami społeczności związanych z produkcją ceramiki stanowi o wyjątkowści Europejskiego Szlaku Ceramiki. Dziedzictwo kulturowe związane z tradycyjną i współczesną ceramiką artystyczną z natury rzeczy stanowi idealne podłoże dla rozwoju produktów i usług turystycznych, dzięki którym turyści odwiedzający miasta i instytucje należące do Europejskiego Szlaku Ceramiki mogliby poznać i zanurzyć się w dawne i dzisiejsze życie lokalnych społeczności. Europejski Szlak Ceramiki, jako Szlak Kulturowy Rady Europy, ma na celu ukazanie rangi tożsamości i dziedzictwa kulturowego poprzez aktywną współpracę pod znakiem ceramiki na rzecz promowania zrównoważonej oferty turystycznej oraz rozwijania i wzmacniania długotrwałych więzi między miastami partnerskimi i innymi podmiotami, nie tylko w Europie, ale i na całym świecie. W związku z tym Europejski Szlak Ceramiki może odgrywać znaczącą rolę w rewitalizacji historycznych ośrodków ceramicznych. Massimo Isola Prezydent Europejskiego Szlaku Ceramiki

Keramik gehört zu den wesentlichsten Charakteristika der europäischen Identität. Ihre über Jahrhunderte, bis zur heutigen Zeit andauernde Evolution spiegelt sich in keramischen Techniken der Herstellung, des Entwerfens und des Brennens wider, in der Entwicklung von lokal verankerten Dekoren und Kulturen sowie in dem unterschiedlichen Gebrauch von Keramik (von Tisch- und Kochgeschirr bis zu künstlerischen Arbeiten, architektonischen Elementen sowie die Verwendung in Technik und Wissenschaft). Keramik stellt daher ein wichtiges Element des europäischen Kulturerbes dar; ein Element mit einer tausendjährigen Geschichte. Die handwerkliche und künstlerische Art der Herstellung von Keramik schuf im Laufe der Zeit ein reiches materielles und immaterielles Erbe in ganz Europa. Keramikwerkstätten - manche davon immer noch aktiv, manche bereits in Museen umgewandelt - sind nicht selten in den historischen Altstädten vieler Keramikzentren angesiedelt. Keramik ziert außerdem das Stadtbild. In Form von Zeichen, Tafeln und Installationen fand sie seit dem Anfang des 20. Jahrhunderts Eingang in die Welt außerhalb der Wohnräume. Infolgedessen, ergänzend zu der seit den ersten Jahrzehnten des 20. Jahrhunderts gepflegten Tradition, Keramiken hauptsächlich in Museen zu versammeln, könnte keramisches Gut weit verteilt und in den verschiedensten Formen in den meisten Städten mit Keramiktradition gezeigt werden. Diese würden sich in authentische Freilichtmuseen verwandeln. 12

Dieses Erbe, zusammen mit den Traditionen und den soziokulturellen Aspekten von Keramik herstellenden Gemeinschaften, stellt ein unverwechselbares Merkmal der Europäischen Route der Keramik dar. Kulturelles Erbe, verbunden mit traditioneller und moderner Keramik enthält von Natur aus ein starkes Potential für touristische Produkte und Leistungen, dank dessen Besucher der in der Europäischen Route der Keramik vereinten Städte und Institutionen in der Lage sein werden, das vergangene und gegenwärtige Leben von lokalen Gemeinschaften zu erfahren und zu erleben. Die Europäische Route der Keramik, eine zertifizierte Kulturroute des Europarates, zielt darauf ab, den kulturellen Identitäten und dem kulturellen Erbe Wert zu verleihen, indem sie aktiv im Zeichen der Keramik handelt - für die Förderung eines nachhaltigen Angebots sowie für die Entwicklung und Unterstützung von langandauernden Verbindungen zwischen den Partnerstädten und anderen Organisationen, nicht nur in Europa, sondern auch in der ganzen Welt. In Anbetracht der obigen Ausführungen kann die Europäische Route der Keramik eine aktive Rolle in der Revitalisierung von historischen Stadtzentren spielen. Massimo Isola Präsident der Europäischen Route der Keramik

Ceramics is one of the distinctive signs of the European identity, telling us its evolution over the centuries up to the present times: ceramic techniques, design, firing techniques, evolution of the decorations as the representation of the local traditions and cultures, the different uses of pottery (from tableware and cooking, to artistic works, urban decoration and application in technologies and science). Ceramics represents therefore an important part of the European cultural heritage, with a millennial history. The handicraft and artistic production of ceramics have encompassed, over the years, a rich, tangible and intangible heritage, all over Europe. Workshops -some of which still working and some converted into museums- are often located in the historical centres of most ceramic cities. Ceramics also means urban decoration: ceramic signs, panels and installations started appearing in external areas from the beginning of the 20th century. Consequently, in addition to the history of ceramics being mainly collected inside museums starting from the first decades of the 20th century, the ceramic materials could widely spread and show in a variety of forms in most ceramic cities, which have become authentic open-air museums. This heritage, together along with the traditions and the social and cultural aspects of the communities linked to the production of ceramics, are a distinctive feature of the Euro-

pean Route of Ceramics. The cultural heritage connected with traditional and contemporary artistic ceramics naturally contains a strong potential for touristic products and services, thanks to which travellers will be able to experience and enjoy the past and present life of the local communities, when visiting the partners cities and institutions of the European Route of Ceramics. As a Cultural itinerary of the Council of Europe, the European Route of Ceramics aims at giving value to the cultural identities and heritage, actively working under the common denominator of ceramics for the promotion of a sustainable offer and to enhance and promote long-term relationships among partner cities and other organization not only in Europe but all over the world. In light of the above, the European Route of Ceramics can play an active role in the revitalization of historical centres.

Massimo Isola President of the European Route of Ceramic

Wziąwszy pod uwagę, że miasto Bolesławiec jest członkiem naszej Federacji od 2012 roku, a miasta należące do Federacji tworzą certyfikowany przez Radę Europy Szlak Kulturowy „Destination Napoleon”, jest rzeczą oczywistą, że popieramy projekt publikacji Miasto Bolesławiec na europejskich szlakach. Jak wiemy, Napoleona łączyły z Polską i Polakami szczególne więzi. Abstrahując od naszej osobistej oceny tej postaci i jej dokonań, jako przedstawiciele miast napoleońskich zdajemy sobie sprawę z tego, jak wielką wagę ma duchowe i materialne dziedzictwo, które stało się naszym udziałem. Wiemy, że działalność Napoleona wywarła ogromny wpływ na nasze miasta - nie tylko na ich historię, układ przestrzenny i mniej lub bardziej szczęśliwe losy, ale także na ich obecną sytuację. Dlatego pragniemy promować to dziedzictwo, aby dalej podnosić świadomość i dobrobyt naszych społeczności, a tym samym lepiej przygotować je na nadchodzące czasy - ponieważ jesteśmy przekonani, że dzięki dobrej znajomości i szczeremu uznaniu dla historii naszych miast nasi współobywatele będą w stanie lepiej sprostać wyzwaniom współczesności. Federacja powstała po to, by połączyć różne wątki historyczne z czasów napoleońskich w jedną całość. Dzielące nas różnice stanowią nasze bogactwo. Dla mieszkańców niektórych miast Napoleon był budowniczym, dla innych - prawodawcą lub zarządcą, jeszcze dla innych - zdobywcą lub pokonanym wrogiem, a niekiedy, być może, pełnił wszystkie te funkcje jednocześnie. 14

Jest to dziedzictwo o wielkiej wartości, które od lat wzbudza zainteresowanie w większości krajów europejskich. W związku z tym musimy zadbać o zapewnienie mu należnej pozycji, nie tylko w ujęciu historycznym, ale także w kontekście kształtowania aktualnej sytuacji geopolitycznej, a w szczególności rozwoju „idei europejskiej”. Nasza federacja działa w skali europejskiej od momentu uznania jej przez Radę Europy za Europejski Szlak Kulturowy. W tym wymiarze dziedzictwo napoleońskie stanowi potencjalnie silny katalizator rozwoju wielu europejskich regionów. Jest to wspólne i powszechne dziedzictwo kulturowe, które pomaga obywatelom Europy lepiej zrozumieć naszą wspólną, a jednocześnie wieloraką tożsamość. Zainteresowanie i ciekawość, jakie wzbudza nasz bohater, oraz jego sławę można wykorzystać do stworzenia nowych opowieści o okresie napoleońskim na naszym kontynencie i poza nim. Opowieści, które staną się siłą napędową innowacyjnej i zrównoważonej turystyki kulturowej i historycznej oraz oddolnych przedsięwzięć opartych na żywej kulturze powiązanej z dziedzictwem materialnym i niematerialnym, jak również skutecznym instrumentem wspierającym tworzenie miejsc pracy, a tym samym powszechnego bogactwa. Charles Bonaparte Prezes Europejskiej Federacji Miast Napoleońskich

Die Stadt Bunzlau ist seit 2012 Mitglied unserer Vereinigung, daher ist es selbstverständlich, dass wir das Projekt „Bolesławiec auf europäischen Routen“ unterstützen. Wir, die „Destination Napoleon“, sind eine zertifizierte Kulturroute des Europarates. Wie wir wissen, hatte Napoleon ein besonderes Verhältnis zu Polen und seinen Bewohnern. Unabhängig von unserer Meinung über die Person und ihre Taten, erkennen wir als gewählte Vertreter des Bundes der europäischen Napoleonstädte die große Bedeutung des moralischen und materiellen Erbes, welches uns hinterlassen wurde. Wir begreifen, wie stark Napoleons Lebenswerk unsere Städte beeinflusst hat - nicht nur in ihrer Geschichte, ihrem städtebaulichen Bild und in ihrem mehr oder weniger gnädigen Schicksal, sondern auch in ihrer gegenwärtigen Situation. Infolgedessen möchten wir dieses Erbe fördern, um Bewusstsein und Wohlstand bei unseren Mitgliedern zu steigern, und um sie zugleich besser auf die Zukunft vorzubereiten. Wir sind überzeugt, dass ein fundiertes Wissen und faire Wertschätzung für die Geschichte unserer Städte, unsere Mitbürger befähigen wird, den Herausforderungen der modernen Zeiten zu begegnen. Die Vereinigung entstand, um die verschiedensten Facetten unserer napoleonischen Geschichte zu einer Einheit zu verschmelzen. Die Unterschiede zwischen uns machen uns gleichzeitig auch reich. Für manche von unseren Städten mag Napoleon Baumeister gewesen sein, für andere Gesetzgeber, ein

Verwalter, ein Eroberer oder ein besiegter Feind. Manchmal hat er alle diese Funktionen nacheinander innegehabt. Dies ist ein Erbe von großer Bedeutung, dem die überwiegende Mehrheit der europäischen Staaten weiterhin mit Interesse begegnet. Als solches ist es daher grundlegend, dass diesem Erbe der ihm zustehende Raum zuerkannt wird, im Kontext der historischen Betrachtung, aber auch durch seinen Einfluss auf die gegenwärtige geopolitische Situation und insbesondere auf die Entwicklung der „europäischen Idee“. Unsere Vereinigung arbeitet europaweit, seit sie als eine Kulturelle Route durch den Europarat anerkannt wurde. In dieser Bedeutung stellt Napoleons Erbe einen mächtigen Antrieb für die Entwicklung von europäischen Regionen dar. Das Interesse und die Neugierde, hervorgerufen durch den Helden und seinen Ruf, können als eine Grundlage für neue Erzählungen über die Napoleonische Zeit überall in Europa, aber auch darüber hinaus, dienen, als Ansporn für einen innovativen und nachhaltigen, kulturell und historisch motivierten Tourismus, sowohl für elementare Projekte, bezogen auf lebendige Kultur sowie materielles und immaterielles Erbe, aber auch als kraftvolle Instrumente für die Schaffung von Wohlstand und demzufolge von Arbeitsplätzen. Charles Bonaparte Präsident des Bundes der europäischen Napoleonstädte

It is quite natural that we support the publication project “Bolesławiec on the European routes” since this city has been a member of our Federation since 2012 and we are - under the name of “Destination Napoleon” - a Cultural Route certified by the Council of Europe. As we know, Napoleon had a special relationship with Poland and the Poles. Above and beyond our opinions on the man and his actions, as elected officials of the Napoleonic cities we understand the importance of the moral and material heritage bequeathed to us. We understand how much Napoleon’s life work has influenced our cities - and not only their history, their urbanism and their fortunes, good and bad, but also their present situation. Consequently, we want to promote this heritage in order to continue creating meaning and wealth for our people, and thus better prepare them for the future - because we understand that with sound knowledge and fair appreciation of our cities’ history, our fellow citizens will be better equipped to face the challenges of modern times. The Federation was created to unify the different threads of our Napoleonic history on a common page. We are all the richer for our differences, and for each of our cities, Napoleon might have been a builder, a legislator, an administrator, a conqueror, or a vanquished enemy. Sometimes, he would have been all of these in turn. This is a heritage of capital value which has interested and still interests the vast majority of European countries. As such, 16

it is essential that this heritage occupies the place it deserves in the context of a historical reading but also through its influence on the contemporary geopolitical context and in particular in the evolution of the “European idea”. Our federation has been working on a European scale since it was recognized as a European Cultural Route by the Council of Europe. On this level, Napoleon’s heritage is a powerful leaven for the development of European territories. It is a common and shared cultural heritage, helping European citizens to better understand our common and at the same time multiple identity. The interest and curiosity aroused by the hero as well as his reputation can be used as a basis for new narratives of the Napoleonic history across our Continent and beyond, as a driver for innovative and sustainable cultural and historical tourism, for grassroots projects based on living culture and tangible and intangible heritage, but also as powerful vectors for the creation of wealth and thus jobs.

Charles Bonaparte President of the European Federation of Napoleonic Cities

EUROPEJSKI SZLAK CERAMIKI Bolesławiec, od średniowiecza słynący z produkcji ceramiki, znany jest jako „miasto dobrej gliny”. Obecnie na terenie miasta i powiatu działa ponad 25 zakładów ceramicznych. Wokół ceramiki ogniskuje się też działalność bolesławieckich instytucji kultury. Historia lokalnej kamionki prezentowana jest w Muzeum Ceramiki, natomiast proces produkcyjny można oglądać w niektórych zakładach ceramicznych. W mieście działa Bolesławiecki Ośrodek Kultury - Międzynarodowe Centrum Ceramiki, główny organizator Bolesławieckiego Święta Ceramiki (od 1994 r.), w ramach którego odbywają się plenery twórcze, happeningi, wystawy, warsztaty oraz kiermasz ceramiczny, przyciągające corocznie tysiące gości. Od 1964 r. organizowane są też Plenery Ceramiczno-Rzeźbiarskie, w których uczestniczą artyści z całego świata. W 2009 r. założono Bolesławieckie Bractwo Ceramiczne, a kilka lat później, w 2015 r., z inicjatywy Gminy Miejskiej Bolesławiec powstało Stowarzyszenie Gmin Ceramicznych Rzeczypospolitej Polskiej. W 2020 r. Bolesławiec został członkiem Europejskiego Szlaku Ceramiki certyfikowanego przez Radę Europy.

EUROPÄISCHE ROUTE DER KERAMIK Bunzlau, seit dem Mittelalter ein bedeutendes Keramikzentrum, ist bekannt als „die Stadt des guten Tons“. Gegenwärtig sind in der Stadt und im Landkreis 25 Keramikbetriebe aktiv. Auch die hiesigen Kulturinstitutionen haben ihren Fokus auf Keramik gelegt. Die Geschichte des heimischen Steinzeugs wird im Keramikmuseum präsentiert, der Herstellungsprozess kann in ausgewählten Betrieben erlebt werden. In der Stadt ist ein Internationales Keramikzentrum aktiv: Bolesławiecki Ośrodek Kultury - Międzynarodowe Centrum Ceramiki. Das Zentrum zeichnet seit 1994 verantwortlich für das Bunzlauer Keramikfest, bei dem Pleinairs, Ausstellungen, Workshops sowie ein Keramikmarkt jedes Jahr Tausende von Gästen anlocken. Seit 1964 werden dort auch Pleinairs für Keramik und Skulptur organisiert, an denen Künstler aus der ganzen Welt teilnehmen. 2009 wurde in Bolesławiec eine Keramische Brüderschaft gegründet. 2015 entstand auf Anregung der Stadtgemeinde Bolesławiec die Vereinigung Keramischer Gemeinden der Republik Polen. Im Jahr 2020 wurde Bolesławiec in die Europäische Route der Keramik aufgenommen, eine zertifizierte Kulturroute des Europarates.

EUROPEAN ROUTE OF CERAMICS Bolesławiec, known as „the town of good clay”, has been famous for the production of ceramics since the Middle Ages. Currently, over 25 ceramic plants operates in the city and its surroundings. The activities of Bolesławiec cultural institutions also 18

focus on ceramics. The history of the local stoneware is presented in the Museum of Ceramics, while the production process can be seen in some ceramic plants. The city is home to the Bolesławiec Cultural Centre - International Centre of Ceramics, the main organiser of the Festival of Ceramics (since 1994) with programme including artistic classes, happenings, exhibitions, workshops and a ceramic fair that attract thousands of visitors every year. Also, since 1964, the Ceramics and Sculpture Symposium has been held here every year, attended by artists from all over the world. In 2009, the Bolesławiec Ceramic Guild was established, and a few years later, in 2015, the Polish Association of Ceramic Communes was brought to life on the initiative of the Urban Commune of Bolesławiec. In 2020, Bolesławiec joined the European Route of Ceramics certified by the Council of Europe.

Muzeum Ceramiki Dział Ceramiki

Keramikmuseum Abteilung für Keramik

Museum of Ceramics Ceramics Department

W 1908 r. władze Bolesławca podjęły decyzję o powstaniu Muzeum Miejskiego. Trzy lata później muzeum zostało udostępnione dla zwiedzających. Znaczną część środków na jego działalność przeznaczył urodzony w Bolesławcu kolekcjoner Max Hoehne, dzięki czemu w momencie otwarcia Muzeum mogło poszczycić się ciekawymi eksponatami. Zwiedzającym zaprezentowano zbiory etnograficzne, historyczne i bogaty zbiór bolesławieckiej ceramiki. Działalność powojenną muzeum rozpoczęło w 1953 r. i od tego czasu rozpoczęto tworzenie kolekcji bolesławieckiej kamionki. Obecnie w Dziale Ceramiki znajduje się około 7000 eksponatów - od najstarszego bolesławieckiego naczynia z XIII w. przez typowe wyroby pokryte brązowym szkliwem ziemnym, ceramikę stempelkową, naczynia powstałe w bolesławieckiej Zawodowej Szkole Ceramicznej po produkcję współczesną.

1908 stimmten die Bunzlauer Stadträte für die Gründung eines Stadtmuseums. Drei Jahre später wurde das Museum für Besucher geöffnet. Den größten Teil der Kosten übernahm der in Bunzlau geborene Sammler Max Hoehne, dank dessen Unterstützung bereits zur Eröffnung interessante Exponate gezeigt werden konnten. Den Besuchern wurden Sammlungen zur Ethnographie und Geschichte sowie eine reiche Sammlung an Bunzlauer Keramik präsentiert. Nach dem zweiten Weltkrieg nahm das Museum 1953 seine Tätigkeit wieder auf. Seitdem wird dort eine Sammlung zur Bunzlauer Keramik aufgebaut. Aktuell verfügt die Keramikabteilung über 7000 Objekte: Von dem ältesten Bunzlauer Keramikgefäß aus dem 13. Jahrhundert, über typisches lehmglasiertes Braunzeug, geschwämmelte Ware, Arbeiten aus der Bunzlauer Keramischen Fachschule bis hin zu moderner Produktion.

In 1908, Bolesławiec municipal authorities decided to establish the Municipal Museum. Three years later, the museum was opened to the public. A significant part of the funds for its activity was contributed by Max Hoehne - a collector born in Bolesławiec. As a result, at the time of opening the Museum could boast many interesting exhibits. The visitors were presented with ethnographic and historical collections as well as a rich collection of Bolesławiec pottery. The museum started its post-war activity in 1953 and since then it has been building a collection of Bolesławiec stoneware. Currently, the Ceramics Department houses about 7,000 exhibits - from the oldest, 13th-century pot, through typical products covered with brown earthen glaze, stamped pottery and vessels made at the Vocational School of Ceramics in Bolesławiec, to contemporary production.

Ceramiczne detale architektoniczne Niektóre z bolesławieckich budynków dekorowano elementami ceramicznymi.

Jednym z przykładów jest kamienica przy ul. Mickiewicza 1, wzniesiona w 1906 r. dla miejscowego rzeźnika Josefa Junga przez Petera Gansela. Ceramiczna dekoracja elewacji o motywach roślinnych z detalami nawiązującymi do profesji właściciela utrzymana została w stylu secesji. Kafle ceramiczne, wykonane w zakładach ceramicznych w Zebrzydowie (Siegersdorf), wykorzystano także w budynku Dworca Głównego PKP podczas przebudowy w 1926 r. W Termach Bolesławiec (dawniej Miejskie Zakłady Kąpielowe) wnętrze hali basenowej, zbudowanej w latach 19141915, wyłożono efektownymi kaflami w kolorze morskiej zieleni i niewielkimi ceramicznymi płaskorzeźbami. Architektonische Details aus Keramik Einige der Gebäude in Bunzlau wurden mit keramischen Elementen verziert. Ein Beispiel von vielen ist das Stadthaus an der heutigen Mickiewicza-Straße 1, erbaut 1906 von Peter Gansel für den städtischen Fleischermeister Josef Jung. Der keramische Dekor der Fassade ist dem Jugendstil verpflichtet. Er zeigt pflanzliche

Motive in Kombination mit Details, die auf den Beruf des Eigentümers verweisen. Keramikfliesen, die in den Siegersdorfer Werken hergestellt wurden, wurden auch beim Umbau des Bahnhofgebäudes 1926 verwendet. Die Innenwände im Hallenschwimmbad der Städtischen Badeanstalt, erbaut in den Jahren 1914-1915, wurden mit eindrucksvollen meergrünen Fliesen und kleinen keramischen Reliefs ausgelegt. Ceramic architectural details Some of the buildings in Bolesławiec were decorated with ceramic elements. One example is the tenement at 1 Mickiewicza Street, built in 1906 by Peter Gansel for the local butcher Josef Jung. The ceramic facade decoration with floral motifs and details referring to the owner’s profession represents the Art Nouveau style. Ceramic tiles, made in the ceramic plant in Zebrzydowa (Siegersdorf), were also used in the Main Railway Station building during its remodelling in 1926. In Termy Bolesławiec (former Municipal Baths) premises, the interior of the swimming pool hall, built in 1914-1915, was adorned with impressive tiles in sea green colour. 23

Dawna Królewska Zawodowa Szkoła Ceramiczna Była to jedna z trzech szkół tego typu na terenie Niemiec, wzorowana na rozwiązaniach austriackich. Szkoła, otwarta w 1897 r., kształciła młodych ceramików. Stanowiła ponadto swego rodzaju instytut badawczy, którego zadaniem było studiowanie lokalnych warunków produkcji, a następnie przygotowanie propozycji modernizacji bolesławieckiego garncarstwa. Wykładowcy szkoły przygotowywali dla garncarzy nowe receptury mas i szkliw, nowe metody formowania, zdobienia i wypału naczyń. Udzielali też rad w zakresie rozwiązywania problemów technicznych, a wyniki swoich prac publikowali w ogólnie dostępnych czasopismach branżowych. Ehemalige Königliche Keramische Fachschule Sie war eine von drei Schulen dieses Typs in Deutschland, die nach österreichischen Vorbildern entstanden. Die Schule, eröffnet 1897, bildete junge Keramiker aus. Zugleich stellte sie eine Art Forschungsanstalt dar, deren Aufgabe darin bestand, die lokalen Produktionsbedingungen zu 24

untersuchen und nach Lösungen zur Modernisierung der Bunzlauer Töpfereien zu suchen. Die Schuldozenten entwickelten für die Töpfer neue Rezepturen für keramische Massen und Glasuren sowie neue Methoden der Herstellung, Dekoration und zum Brennen von Gefäßen. Sie berieten die Betriebe auch bei technischen Problemen. Die Ergebnisse ihrer Arbeit wurden in allgemein zugänglichen keramischen Fachzeitschriften veröffentlicht. Former Royal Vocational Ceramic School It was one of three schools of this type in Germany, modelled on Austrian solutions. Opened in 1897, the school educated young ceramists. Moreover, it served as a kind of research institute, whose task was to study the local production conditions, and then to prepare proposals for the modernisation of Bolesławiec pottery industry. The lecturers of the school developed new recipes of masses and glazes as well as new methods of forming, decorating and firing vessels. They also provided advice on solving technological problems and published the results of their work in widely available trade journals.

Ławki ceramiczne autorstwa Mateusza Grobelnego Pierwszą ceramiczną ławkę wyłożoną kobaltowo-białymi płytkami, nawiązującymi do kolorystyki tradycyjnej kamionki bolesławieckiej, artysta ceramik M. Grobelny wykonał w 2014 r. Dwie kolejne instalacje artystyczne powstały w ramach projektu „REVIVAL! - rewitalizacja historycznych miast Dolnego Śląska i Saksonii”, zrealizowanego przez Gminę Miejską Bolesławiec. Jedna z nich to duża okrągła sofa zamontowana w pobliżu fontanny, druga to szezlong przed Punktem Informacji Turystycznej w Rynku. Ceramiczne meble w centrum miasta są miejscem wypoczynku mieszkańców oraz tłem pamiątkowych zdjęć dla tłumnie odwiedzających Bolesławiec turystów. Kontynuują ideę włączania ceramicznych rzeźb w przestrzeń miejską, zapoczątkowaną w Bolesławcu w latach 60. XX w. W tę koncepcję wpisuje się też zewnętrzna ekspozycja poplenerowej rzeźby ceramicznej przy budynku Bolesławieckiego Ośrodka Kultury - Międzynarodowego Centrum Ceramiki.

Keramikbänke von Mateusz Grobelny

Ceramic benches by Mateusz Grobelny

Die erste der Keramikbänke, verziert mit Fliesen in Kobaltblau und Weiß, den traditionellen Farben der Bunzlauer Keramik, wurde von dem Keramikkünstler Mateusz Grobelny im Jahr 2014 geschaffen. Zwei weitere Werke dieser Art folgten im Rahmen eines Projekts der Stadtgemeinde Bolesławiec unter dem Titel „REVIVAL! - Revitalisierung der historischen Städte in Niederschlesien und Sachsen“. Eine der Bänke hat die Form eines großen, kreisrunden Sofas und wurde in der Nähe des Springbrunnens aufgestellt. Die andere, in Form einer Chaiselongue, steht vor der Tourist-Information. Die keramischen Möbelstücke im Stadtzentrum dienen der Erholung der Bewohner und sind ein beliebter Hintergrund für Andenkenfotos von Touristen, die Bolesławiec rege besuchen. Die Kunstwerke setzen eine Idee aus den 1960er Jahren fort, keramische Skulpturen in das Bild der Stadt einzubinden. In diese Konzeption fügt sich auch eine Freilichtausstellung mit Pleinairarbeiten aus Keramik, die vor dem Gebäude des Internationalen Keramikzentrums präsentiert wird.

The first ceramic bench covered with cobalt-white tiles, referring to the colours of traditional Bolesławiec stoneware, was made by the ceramic artist M. Grobelny in 2014. Two other artistic installations were created as part of the project called “REVIVAL! - revitalisation of the historic cities in Lower Silesia and Saxony”, implemented by the Urban Commune of Bolesławiec. One of them is a large round sofa, mounted near the fountain, the other is a chaise longue placed in front of the Tourist Information Office in the Market Square. The ceramic furniture in the city centre serves as a place of rest for residents and a background of pictures taken by numerous tourists visiting Bolesławiec. They continue the idea of incorporating ceramic sculptures in the urban space, initiated in Bolesławiec in the 1960s. This concept is also reflected in the outdoor exhibition of ceramic sculptures near the Bolesławiec Cultural Centre - International Ceramics Centre.

SZLAK „DESTINATION NAPOLEON”

Interesująca historia Bolesławca w czasach kampanii napoleońskiej spowodowała, iż w 2012 r. Bolesławiec przystąpił do Federacji Miast Napoleońskich kierowanej przez prezydenta Charlesa Bonaparte. Organizacja ta skupia ośrodki europejskie, które odwiedził Napoleon oraz te, które odegrały ważną rolę w czasie kampanii, w sumie 50 miast z 10 krajów w Europie. Celem jej działań jest stworzenie i wypromowanie tras turystycznych: jednej obejmującej północne Włochy, Francję i Belgię, drugiej zaś ciągnącej się przez Niemcy, Polskę oraz Obwód Kaliningradzki. W 2017 r. Bolesławiec znalazł się na certyfikowanym przez Radę Europy Szlaku Destination Napoleon, trasie łączącej europejskie miasta, na których historię wpłynęła epoka napoleońska. Dziedzictwo kulturowe tego okresu obejmuje miejsca związane z postaciami historycznymi, zabytki, pomniki, dzieła sztuki, a także dziedzictwo niematerialne.

KULTURROUTE „DESTINATION NAPOLEON“

Die interessanten Geschichtsereignisse in Bunzlau während der napoleonischen Zeit begründeten im Jahr 2012 den Beitritt der Stadt zum Bund der europäischen Napoleonstädte. Der Bund ist eine Vereinigung europäischer Orte, die Napoleon besuchte bzw. die während dieser Epoche eine wichtige Rolle spielten. Er vereint insgesamt 50 Städte aus 10 europäischen Ländern. Die Vereinigung verfolgt das Ziel, touristische Routen zu errichten und sie bekannt zu machen: Die erste Route umfasst Norditalien, Frankreich und Belgien, die zweite verläuft über Deutschland, Polen sowie die russische Enklave um Kaliningrad. Im Jahr 2017 wurde Bolesławiec in die „Destination Napoleon“, eine zertifizierte Kulturroute des Europarates, aufgenommen. Die Route vereint europäische Städte, deren Geschichte durch die napoleonische Epoche beeinflusst wurde. Das kulturelle Erbe dieses Zeitabschnitts umfasst Orte mit Verbindungen zu historischen Persönlichkeiten, Gebäude, Monumente, Möbel, Kunstgegenstände sowie immaterielles Erbe.

“DESTINATION NAPOLEON” CULTURAL ROUTE

The interesting history of Bolesławiec during the Napoleonic campaign led the city in 2012 to join the Federation of Napoleonic Cities headed by President Charles Bonaparte. The organisation brings together the European centres which were visited by Napoleon or played an important role during the campaign - in total, 50 cities in 10 countries. Its activities focus on creation and promotion of two tourist routes: one linking northern Italy, France and Belgium, the other going across Germany, Poland and the Kaliningrad District. In 2017, Bolesławiec was included in the “Destination Napoleon (bez akcentu nad e)” Cultural Route certified by the Council of Europe - a route connecting European cities whose history was influenced by the Napoleonic era. The cultural heritage of this period includes places associated with historical figures, historical monuments, memorials and works of art as well as intangible heritage. 27

Bolesławiec w czasach kampanii napoleońskiej W okresie wojen napoleońskich przez Bolesławiec niejednokrotnie przemieszczały się wojska francuskie oraz oddziały sojusznicze. Sam Napoleon przebywał w Bolesławcu aż pięciokrotnie. Po raz pierwszy przejeżdżał przez Bolesławiec, wracając z Tylży, kilka dni po zawarciu pokoju z Rosją i Prusami. Cesarz przybył 16.07.1807 r. późnym wieczorem, około godz. 22. Kolejny raz gościł w Bolesławcu 29.05.1812 r., wyruszając na wojnę z Rosją Wjeżdżającego Napoleona powitały wówczas władze rejencji legnickiej i powiatu lwówecko-bolesławieckiego. Z ponowną wizytą Bonaparte przybył 13.12.1812 r., podczas odwrotu wojsk francuskich z Rosji. Cesarz podróżował incognito, jako książę Vicenzy. Napoleon zatrzymał się na krótko w gospodzie „Pod Czarnym Orłem”. Po godzinie, gdy naprawiono jego sanie, odjechał w kierunku Zgorzelca. Kolejne wizyty w mieście miały miejsce podczas kampanii wiosennej 1813 r. Cesarz wraz ze swoimi oddziałami wkroczył do Bolesławca 25.05.1813 r., a dwa dni później wyruszył 28

w kierunku Chojnowa. Ostatni raz Bonaparte był w mieście 7.06.1813 r. Wracał wówczas do Drezna, już po podpisaniu zawieszenia broni w Pielaszkowicach. Bunzlau in der napoleonischen Zeit Während der napoleonischen Kriege zogen durch Bunzlau mehrfach französische Heere und Allianztruppen. Napoleon selbst weilte fünf Mal in der Stadt. Zum ersten Mal fuhr er durch Bunzlau während seiner Rückreise aus Tilsit, einige Tage nach der Unterzeichnung des Friedensvertrags mit Russland und Preußen. Er traf am 16. Juli 1807, in den späten Abendstunden gegen 22.00 Uhr, ein. Das nächste Mal besuchte er die Stadt auf dem Weg nach Russland, am 29. Mai 1812. Den ankommenden Gast begrüßten damals die höchsten Beamten der Regierungsbezirke Liegnitz und Löwenberg-Bunzlau. Ein erneuter Besuch fiel auf den 13. Dezember 1812, während des Rückzugs der französischen Truppen aus Russland. Der Kaiser reiste inkognito, als Fürst von Vincenza, und hielt kurz im Gasthaus „Zum Schwarzen Adler“. Nach einer Stunde, während der sein Schlitten 30

repariert wurde, fuhr er weiter Richtung Görlitz. Weitere Besuche in der Stadt fanden während der Frühlingskampagne 1813 statt. Der Kaiser betrat zusammen mit seinen Truppen Bunzlau am Morgen des 25. Mai und blieb bis zum Morgen des 27. Mai. Danach reiste er weiter in Richtung Haynau. Napoleon war zum letzten Mal am 7. Juni 1813 Gast in Bunzlau, nach der Unterschreibung des Waffenstillstandes in Pläswitz; dieses Mal war er nach Dresden unterwegs. Bolesławiec during the Napoleonic campaign During the Napoleonic Wars, French and allied troops frequently moved through Bolesławiec. Napoleon himself stayed in Bolesławiec five times. First time, he passed through the city on his return from Tilsit, a few days after making peace with Russia and Prussia. The emperor arrived on 16 July 1807, late in the evening – around 10 pm. Next time, he visited Bolesławiec while setting off to war with Russia, on 29 May 1812. The entering Napoleon was then greeted by the authorities of the Legnica region and the Lwówek-Bolesła-

wiec district. Bonaparte appeared in the city again on 13 December 1812, during the retreat of French troops from Russia. The Emperor travelled incognito as Duke of Vicenza. Napoleon stopped for a while at the Black Eagle Inn. After an hour, when his sleigh was repaired, he drove towards Zgorzelec. The next visits to the city took place during the spring campaign of 1813. The Emperor and his troops entered Bolesławiec on 25 May 1813, and two days later he set off towards Chojnów. For the last time, he came to the city on 7 June 1813. He was then returning to Dresden after the signing of the armistice in Pielaszkowice.

Dział Historii Miasta Muzeum Ceramiki

Abteilung für Stadtgeschichte des Keramikmuseums Bunzlau

City History Department of the Museum of Ceramics

Dział Historii Miasta bolesławieckiego muzeum mieści się w jednym z najpiękniejszych obiektów wzniesionych w Bolesławcu w stylu empire. W 1813 r., w czasie działań związanych z kampanią napoleońską zatrzymał się tu głównodowodzący wojsk rosyjskich Michaił Kutuzow. Mimo prób leczenia chory na tyfus feldmarszałek zmarł w jednym z pokoi na piętrze. Do 1991 r. mieściło się tu muzeum poświęcone jego osobie. Obecnie w Dziale Historii Miasta gromadzone są eksponaty prezentujące historię Ziemi Bolesławieckiej od czasów najdawniejszych po współczesność. Część wystawy poświęcona jest okresowi wojen napoleońskich i ważnym postaciom historycznym tego czasu: Napoleonowi, feldmarszałkowi M. Kutuzowowi, carowi Aleksandrowi I, księciu G.L. von Blücherowi. Na ekspozycji prezentowane są meble, szkło i grafiki z epoki oraz militaria, od kul armatnich przez guziki i elementy wyposażenia po broń palną i białą.

Die Abteilung für Stadtgeschichte des Bunzlauer Museums befindet sich in einem der schönsten Häuser der Stadt, die im Empire-Stil erbaut wurden. Im Jahr 1813, während der napoleonischen Kriege, hielt sich hier der Oberbefehlshaber der russischen Heere, Michail Kutusow, auf. Der Marschall litt an Typhus. Trotz Heilungsversuchen verstarb er in einem der Zimmer im Obergeschoss. Bis 1991 befand sich hier ein zu seinen Ehren errichtetes Museum. Heute werden in der stadtgeschichtlichen Abteilung Objekte gesammelt, die Zeugnisse der Vergangenheit der Bunzlauer Region von der Frühgeschichte bis zur Gegenwart sind. Ein Teil der Präsentation ist den napoleonischen Kriegen und wichtigen historischen Persönlichkeiten dieser Epoche gewidmet: Napoleon, Feldmarschall Kutusow, Zar Alexander I und Fürst Blücher. In der Dauerausstellung werden Möbel, Gläser und Grafiken aus der Zeit gezeigt, des Weiteren Militaria von Kanonenkugeln über Knöpfe und Ausrüstung bis hin zu Schuss- sowie Hiebund Stichwaffen.

The City History Department is located in one of the most beautiful buildings designed in the Empire style in Bolesławiec. In 1813, during the Napoleonic campaign operations, the commander-in-chief of the Russian army, Mikhail Kutuzov, stayed here. Despite attempts at treatment, the field marshal, ill with typhus, died in one of the rooms on the first floor. Until 1991, the building housed a museum dedicated to him. Currently, the City History Department collects exhibits illustrating the history of the Bolesławiec region from the earliest times to the present day. Part of the exhibition is devoted to the Napoleonic era and important historical figures of that time: Napoleon Bonaparte, Field Marshal M. Kutuzov, Tsar Alexander I and Prince G.L. von Blücher. The exhibition presents furniture, glass and graphics from the period as well as military equipment, from cannonballs, through buttons and other accessories, to firearms and white weapons.

Pomnik feldmarszałka Michaiła Kutuzowa na plantach Żeliwny obelisk został wykonany w 1819 r. w Królewskiej Odlewni w Berlinie na zlecenie króla Prus Fryderyka Wilhelma III. Pomnik zaprojektowany został przez dwóch znanych niemieckich artystów epoki klasycyzmu: K.F. Schinkla i J.G. Schadowa. Ma on formę obelisku pokrytego złoconymi inskrypcjami z dwiema parami lwów u podnóża. Stał pierwotnie na bolesławieckim rynku, skąd przeniesiono go w 1893 r. na promenadę.

Obelisk zu Ehren des Feldmarschalls Michail Kutusowim Grüngürtel der Altstadt Der gusseiserne Obelisk wurde 1819 in der Königlich Preußischen Eisengießerei in Berlin auf Befehl des preußischen Königs Friedrich Wilhelm III hergestellt. Das Denkmal wurde von den bedeutendsten Künstlern des deutschen Klassizismus entworfen: Karl Friedrich Schinkel und Johann Gottfried Schadow. Es hat die Form eines Obelisken, bedeckt mit goldenen In34

schriften und verziert mit zwei Löwenpaaren am Sockel. Das ursprünglich auf dem Bunzlauer Markt aufgestellte Denkmal wurde 1893 in die Grünanlage versetzt. Monument to Field Marshal Mikhail Kutuzov on the green belt The cast iron obelisk was made in 1819 at the Royal Foundry in Berlin on the order of the King of Prussia, Frederick William III. The monument was designed by two famous German artists of the Classicism era: K.F. Schinkel and J.G. Schadow. It has the form of an obelisk covered with gilded inscriptions with two pairs of lions at the foot. Originally, it stood in the Bolesławiec market square, from where it was moved to the promenade in 1893.

Pomnik feldmarszałka Michaiła Kutuzowa przy ul. Generała Augusta Emila Fieldorfa „Nila” Monument stoi w miejscu, skąd M. Kutuzow musiał zawrócić, złożony śmiertelną chorobą. Pierwotny pomnik, wzniesiony 8.05.1813 r., został zniszczony przez Francuzów. Monument, który przetrwał do dnia dzisiejszego, ufundowany został przez córkę M. Kutuzowa i generała rosyjskiego F. Osten-Sackena. Wykonał go mistrz kamieniarski z Bolesławca - Böhme Młodszy. Pomnik ma formę złamanej kolumny zwieńczonej wieńcem z liści dębowych. Odsłonięto go 27.08.1814 r., a po II wojnie światowej założono wokół niego cmentarz żołnierzy radzieckich poległych w okolicach Bolesławca w 1945 r. Denkmal des Feldmarschalls Michail Kutusow an der ul. Generała Augusta Fieldorfa „Nila“ Das Denkmal befindet sich an der Stelle, von der der sterbenskranke Kutusow nach Bunzlau zurückkehren musste. Das ursprüngliche, am 8. Mai 1813 errichtete Denkmal, wurde von den Franzosen zer36

stört. Das zweite Denkmal überdauerte bis heute. Es wurde von Kutusows Tochter und dem russischen General Fabian Gottlieb von der Osten-Sacken gestiftet. Die Ausführung übernahm der Bunzlauer Steinmetzmeister Böhme der Jüngere. Es hat die Form einer gebrochenen Säule, die mit einem Kranz aus Eichenblättern bekrönt ist. Die feierliche Enthüllung fand am 27. August 1814 statt. Nach dem 2. Weltkrieg wurde auf dem Gelände rund um das Denkmal ein Friedhof für russische Soldaten angelegt, die 1945 in der Bunzlauer Region gefallen sind.

Memorial to Field Marshal Mikhail Kutuzov at Generała Augusta Emila Fieldorfa “Nila” Street The monument stands in the place where M. Kutuzov had to turn back, debilitated with a deadly disease. The original monument, erected on 8 May 1813, was destroyed by the French. The monument which has survived to this day was founded by M. Kutuzov’s daughter and the Russian general, F. Osten-Sacken. It was made by a stonemason from Bolesławiec - Böhme

the Younger. The monument is in the form of a broken column, topped with a wreath of oak leaves. It was unveiled on 27 August 1814. After World War II, a cemetery was established around it for Soviet soldiers who died near Bolesławiec in 1945.

SZLAK VIA REGIA Droga Królewska (Wysoka Droga) to najważniejsze połączenie komunikacyjne pomiędzy wschodem a zachodem Europy, funkcjonujące od czasów średniowiecza. Miasta położone przy Via Regia, do których należał także Bolesławiec, rozwijały się prężnie dzięki handlowi oraz rzemiosłu. Otaczano je często rozbudowanymi systemami fortyfikacji, gdyż szlak miał strategiczne znaczenie także w czasie konfliktów zbrojnych.

VIA REGIA Die Königsstraße oder auch Hohe Straße ist seit dem Mittelalter die wichtigste Verbindung zwischen dem Westen und Osten Europas. Ihre wirtschaftliche Bedeutung, insbesondere für Handel und Handwerk, förderte die Entwicklung der anliegenden Städte, unter anderem auch von Bunzlau. Sie wurden mit ausgedehnten Verteidigungsanlagen umgeben, da die Via Regia auch während bewaffneter Konflikte eine strategische Rolle spielte.

VIA REGIA ROUTE The Royal Route (or High Road) is the most important communication link between the east and west of Europe, existing since the Middle Ages. The towns located on Via Regia, including Bolesławiec, developed dynamically thanks to trade and crafts. They were often surrounded by extensive fortification systems, as the route was of strategic importance also during armed conflicts.

Rynek miejscem handlu Trakt przebiegał przez miasto, od Bramy Dolnej na zachodzie (dzisiejsza ul. B. Prusa) przez rynek do Bramy Górnej (dzisiejsza ul. Sierpnia 80) na wschodzie. Główny plac w mieście był miejscem handlu różnymi towarami. Ratusz otaczały kramy, a w dni handlowe stoiska ustawiano także w południowo-wschodniej części rynku. W kamienicach rynkowych znajdowały się najważniejsze w mieście karczmy: „Pod Trzema Wieńcami”, „Pod Trzema Lipami” oraz „Pod Złotym Aniołem”, w których mogli posilić się i odpocząć podróżujący szlakiem Via Regia. Der Markt als Ort des Handels Der Trakt verlief vom Niedertor im Westen (heutige Straße ul. Prusa) über den Markt zum Obertor (heutige Straße ul. Sierpnia 80) im Osten. Auf dem zentral gelegenen Markt wurde mit verschiedenen Waren gehandelt. Das Rathaus war umgeben von Krämerständen. An Markttagen wurden auch im südöstlichen Bereich des Platzes Verkaufsstände aufgebaut. In den Stadthäusern am Ring befanden sich die wichtigsten Gasthöfe der 38

Stadt: „Zu den Drei Kränzen”, „Zu den drei Linden” und „Zum Goldenen Engel”, wo die Via-Regia-Reisenden sich entspannen und speisen konnten. Market Square as a place of trade The route crossed the town, from the Lower Gate in the west (today’s Prusa Street), through the Market Square, to the Upper Gate in the east (today’s Sierp-

nia’80 Street). The main square in the city was a place of trade for various goods. The town hall was surrounded by stalls, and on trading days, stands were also placed in the south-eastern part of the square. The tenements around it housed the most important inns in the city: “Under Three Wreaths”, “Under Three Limes” and “Under the Golden Angel”, where people travelling along the Via Regia could have a meal and rest.

Ratusz - siedziba władzy miejskiej Pierwszy, prawdopodobnie drewniany ratusz powstał w II ćw. XIV w. Został zniszczony w czasie najazdu husytów. Na jego miejscu w 1432 r. wzniesiono nową, murowaną budowlę, wielokrotnie przebudowywaną. Najstarsza zachowana obecnie część budynku to północny trakt z wieżą. W latach 1525-1535 słynny architekt W. Roskopf zaprojektował sklepienia cyrklowe w sali na parterze, zwanej obecnie „Pałacem Ślubów”. Sgraffita odkryte w 1966 r. na elewacjach części północnej powstały w II poł. XVI w. W latach 1776-1781 budowla zyskała barokową formę i dekorację elewacji. Ostatnia większa przebudowa ratusza, prowadzona przez miejskiego radcę budowlanego W. Doericha, miała miejsce w latach 1891-1893. Usunięto wówczas otaczające budowlę kramy kupieckie, a w elewacjach wschodniej i południowej wmurowano renesansowe portale przeniesione z kamienic staromiejskich. W 1913 r. elewację wschodnią ozdobiono płaskorzeźbą autorstwa znanej artystki J. Bary-Doussin. 39

Das Rathaus - Sitz der Stadtverwaltung Das erste, wohl hölzerne Rathausgebäude, entstand im 2. Viertel des 14. Jh. Es wurde jedoch bei einem Einfall der Hussiten zerstört. An dessen Stelle entstand 1432 ein gemauerter Neubau. Das Rathaus wurde mehrfach umgebaut; der älteste, bis heute erhaltene Gebäudeteil ist der Nordtrakt mit dem Rathausturm. In den Jahren 1525-1535 entwarf der berühmte Architekt Wendel Roskopf das Schlingrippengewölbe im Erdgeschosssaal, der heute den Namen „Hochzeitspalast“ trägt. In der 2. Hälfte des 16. Jh. entstand das 1966 wiederentdeckte und heute rekonstruierte Sgraffito an der Außenwand des Nordtraktes. In den Jahren 1776-1810 erhielt das Rathausgebäude eine neue, barocke Gestalt und Fassade. Der letzte größere Umbau fand in den Jahren 1891-1893 statt, unter der Leitung des städtischen Baurats W. Doerich. Damals wurden die umlaufend angebauten Krämerstände entfernt, und in die dadurch freigewordenen Fassaden im Süden und Osten wurden Renaissanceportale aus Altstadthäusern eingemauert. 1913 wurde die Ostfassade zusätzlich mit einem Relief der bekannten Künstlerin Jenny Bary-Doussin verziert. 40

Town Hall - the seat of municipal authorities The first, probably a wooden town hall was built in the 2nd quarter of the 14th century. It was destroyed during the Hussite invasion. In 1432, a new, stone building was erected in its place, remodelled later many times. The oldest preserved part of the building is the northern bay with the tower. In 1525-1535, the famous architect W. Roskopf designed the curvilinear vaults in the ground floor room, now known as the “Wedding Palace”. The sgraffiti discovered in 1966 on the elevations of the northern part were made in the 2nd half of the 16th century. In 17761781, the building gained a baroque form and façade decoration. The last major remodelling of the Town Hall, carried out by the municipal construction councilor W. Doerich, took place in 1891-1893. At that time, the merchant stalls surrounding the building were removed, and Renaissance portals taken from the old town houses were embedded in the eastern and southern elevations. In 1913, the eastern elevation was decorated with a bas-relief by the famous artist J. Bary-Doussin.

Mury obronne z bramami miejskimi Pierwsza pisemna informacja o istnieniu murów obronnych otaczających Bolesławiec pochodzi z 1316 r. Obecny, zachowany częściowo kształt fortyfikacje otrzymały w l. 1479-1480. Podwójny pierścień murów z basztami na planie prostokątnym i półcylindrycznym otaczał system fos i stawów. Miasto posiadało trzy bramy: Górną (wschodnią), Dolną, zwaną również Celną (zachodnią) oraz Mikołajską (południową). Bramy miały formę czworobocznych, czterokondygnacyjnych wież nakrytych stromymi dwuspadowymi dachami. Poprzedzone były pierwotnie drewnianymi, a od XVII w. kamiennymi mostami. Balustrady mostów zdobiły kamienne figury świętych otoczonych na Śląsku szczególną czcią oraz chroniących przed różnymi niebezpieczeństwami. Cztery z nich wykonał w 1723 r. wybitny rzeźbiarz epoki baroku G.L. Weber na zlecenie burmistrza S. Wolfgeila. W lecie 1813 r. wojska francuskie przebudowały obwarowania, na rozkaz Napoleona przekształcając miasto w twierdzę. Nowych fortyfikacji nigdy jednak nie użyto. Francuzi, wycofując się z Bolesławca, wysadzili znaczną ich część wraz z brama-

mi miejskimi. Umocnień nie odbudowano, a od l. 40. XIX w. wokół murów zaczęto tworzyć malowniczą promenadę. Brama Górna została rozebrana w 1823 r., a Brama Dolna - w 1867 r. Die Stadtmauer und die Stadttore Die erste schriftliche Erwähnung der Bunzlauer Stadtmauer stammt aus dem Jahr 1316. Die heutige, teilweise erhaltene Form bekamen die städtischen Befestigungsanlangen in den Jahren 1479-1480. Den doppelten Mauerring mit quadratischen und halbrunden Türmen umgab ein System aus Wassergräben und Teichen. Die Stadt besaß drei Tore: das Obertor im Osten, das Niedertor, auch Zolltor genannt, im Westen, und das Nikolaitor im Süden. Die mit steilen Satteldächern gedeckten Tore wiesen viereckige Grundrisse auf und erstreckten sich über vier Etagen. Den Toren vorgelagerte hölzerne Brücken wurden seit dem 17. Jh. durch Steinbrücken ersetzt. Die Balustraden schmückten steinerne Figuren von Heiligen, die sich in Schlesien einer besonderen Verehrung erfreuten und vor verschiedenen Gefahren schützten. Vier der Figuren schuf 1723 Georg Leonhard Weber im Auftrag des Bürgermeisters S. Wolfgeil.

Im Sommer 1813, dem Befehl Napoleons folgend, bauten französische Soldaten die Befestigungen um und verwandelten die Stadt in eine Festung. Die neuen Anlagen kamen jedoch niemals zum Einsatz. Bei ihrem Rückzug sprengten die Franzosen den größten Teil der Anlagen. Auch die Stadttore wurden beschädigt. Die Befestigungen wurden nicht wiederaufgebaut. Seit den 1840er Jahre hatte man damit begonnen, um die Stadtmauer eine malerische Promenade anzulegen. Das Obertor wurde 1823 abgetragen, das Niedertor 1867. Defensive walls with city gates The first written information of defensive walls surrounding Bolesławiec comes from 1316. The city fortifications received their present, partially preserved form in 1479-1480. A double ring of walls with towers on a rectangular or semi-cylindrical plan was surrounded by a system of moats and ponds. The city had three gates: the Upper Gate in the east, the Lower Gate in the west and the Nicholas Gate in the south. The gates were in the form of four-sided, four-storey towers, covered with steep gable roofs. Outside, 41

people accessed them by bridges, originally wooden, and since the 17th century - stone ones. The balustrades of the bridges were decorated with stone figures of saints who were especially venerated in Silesia or protected against various dangers. Four of them were made in 1723 by the outstanding sculptor of the Baroque

period G.L. Weber on the order of Mayor S. Wolfgeil. In the summer of 1813, the French army remodelled the fortifications, transforming the city into a fortress on Napoleonâ&#x20AC;&#x2122;s order. However, the new fortifications were never used. The French blew up a large part of them along with the city

gates while retreating from BolesĹ&#x201A;awiec. The fortifications were not reconstructed, and in the 1840s a picturesque promenade began to be built along the former walls. The Upper Gate was pulled down in 1823, and the Lower Gate - in 1867.

SZLAK VIA SACRA Via Sacra to transgraniczny szlak turystyczny wiodący przez sąsiadujące ze sobą regiony Górnych Łużyc, Dolnego Śląska i Północnych Czech. Szlak zaczyna się w Zittau i prowadzi przez: Oybin, Herrnhut, Cunewalde, Bautzen, opactwo Marienstern, Görlitz, Marienthal, Bolesławiec, Jawor, Krzeszów, Karpacz, Jelenią Górę, Hejnice, Český Dub, Mnichovo Hradiště, a kończy się w Jablonném v Podještědí. Trasa prowadzi przez miejsca, w których znajdują się budowle sakralne będące najwyższej klasy zabytkami, „perłami architektury”, świadczącymi o bogactwie kultury materialnej regionu.

VIA SACRA Die Via Sacra ist eine grenzüberschreitende touristische Route, die über die benachbarten Gebiete der Oberlausitz, von Niederschlesien und Nordtschechien verläuft. Sie beginnt in Zittau und führt über Oybin, Herrnhut, Cunewalde, Bautzen, Kloster Marienstern, Görlitz, Kloster Marienthal, Bolesławiec, Jawor, Krzeszów, Karpacz, Jelenia Góra, Hejnice, Český Dub und Mnichovo Hradiště nach Jablonné v Podještědí. Die Route führt durch Orte mit sakralen Bauten, die als Perlen der Architektur gelten und von der reichen materiellen Kultur der Region zeugen.

VIA SACRA ROUTE Via Sacra is a cross-border tourist route going through the neighbouring regions of Upper Lusatia, Lower Silesia and Northern Bohemia. The route starts in Zittau and leads through Oybin, Herrnhut, Cunewalde, Bautzen, Marienstern Abbey, Görlitz, Marienthal, Bolesławiec, Jawor, Krzeszów, Karpacz, Jelenia Góra, Hejnice, Český Dub and Mnichovo Hradiště to Jablonné v Podještědí. It links places with sacred buildings that are top-class historical monuments, “pearls of architecture”, testifying to the rich material culture of the region.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja Bazylika Mniejsza w Bolesławcu Znajdujący się w tym miejscu kościół z XIII w. został zniszczony w czasie najazdu husytów. Obecny kształt architektoniczny świątynia uzyskała w l. 1482-1492, co potwierdzają daty wykute w elewacji. Być może w obręb budowli włączono wówczas część znajdującego się nieopodal kościoła św. Doroty z 1194 r. Nowa świątynia otrzymała formy charakterystyczne dla późnogotyckiej architektury terenu Saksonii i Łużyc, co wskazuje na pochodzenie warsztatu, który prowadził prace. Świątynia w l. 1524-1640 użytkowana była przez protestantów. Po pożarze w czasie trwania wojny trzydziestoletniej została odbudowana w l. 1655-1692. Przez ostatnie trzy lata pracami kierował włoski budowniczy G. Simonetti. Pod jego nadzorem wykonano sklepienia nawy głównej oraz dokonano barokizacji wnętrza świątyni. Neogotycki hełm wieży został wykonany w 1843 r. Rozbudowany ołtarz główny, ze sceną Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w partii środkowej, wykonano w 1725 r. według projektu G.L. Webera. W świą-

tyni znajdują się cztery kaplice boczne: św. Krzyża, św. Barbary, św. Katarzyny Aleksandryjskiej oraz św. Aleksego z figurami śś. Rocha i Sebastiana. Wyposażenie uzupełniają ołtarze, ambona oraz obrazy m.in. „Ukrzyżowanie” autorstwa G.W. Neunhertza. W 1853 r. przy wejściach do świątyni umieszczono kamienne rzeźby, zdobiące niegdyś balustradę mostu przy Bramie Górnej. Figury św. Sebastiana i św. Rocha trafiły przed wejście południowe, zwa-

ne dziś pielgrzymim. Rzeźby św. Jadwigi i Matki Bożej, dłuta G.L. Webera, stanęły przed wejściem zachodnim. W 1867 r. dołączyły do nich figury św. Józefa i św. Jana Nepomucena tego samego autora, zdobiące wcześniej most przed Bramą Dolną. W dniu 27.06.2004 r. świątynia została podniesiona do rangi Sanktuarium Maryjnego, a 7.10.2012 r. otrzymała godność Bazyliki Mniejszej Diecezji Legnickiej, co czyni ją jedną z trzech najważniejszych świątyń w regionie.

Sanktuarium Mariä Himmelfahrt und St. Nikolaus Basilika minor, in Bolesławiec Das aus dem 13. Jh. stammende Vorgängergebäude der Kirche wurde während eines Hussiteneinfalls niedergebrannt. Seine heutige Form erhielt das Gotteshaus während des Ausbaus in den Jahren 1482-1492. Das bestätigen die in die Fassade eingemeißelten Daten. Womöglich wurde in den Bau ein Teil der benachbarten Kirche der Hl. Dorothea aus dem Jahr 1194 integriert. Die Formensprache des Neubaus ist typisch für die spätgotische Architektur Sachsens und der Lausitz. Dies deutet auch auf die Herkunft der ausführenden Bauhütte hin. In den Jahren 1524-1640 wurde das Gotteshaus von den Protestanten genutzt. Während des Dreißigjährigen Krieges ist das Gebäude abgebrannt, der Wieder46

aufbau dauerte von 1665 bis 1692. In den letzten drei Jahren verliefen die Arbeiten unter der Aufsicht des italienischen Baumeisters Giulio Simonetti. Unter seiner Leitung wurden die Gewölbe des Hauptschiffes erneuert und die architektonischen Elemente der Innenausstattung barockisiert. Der neogotische Turmhelm stammt aus dem Jahr 1843. Der prächtige Hauptaltar, mit der Darstellung der Himmelfahrt Mariä im Mittelstück, entstand 1725 nach Entwürfen von G. L. Weber. Im Inneren der Basilika befinden sich vier Seitenkapellen: die Hl.-KreuzKapelle, Hl.-Barbara-Kapelle, die Kapelle der Hl. Katharina von Alexandrien und des Hl. Alexius mit den Figuren der Hll. Rochus und Sebastian. Die Innenausstattung wird durch zahlreiche Nebenaltäre, eine Kanzel und mehrere Gemälde vervollständigt. Hier findet sich u.a. die „Kreuzigung” von Georg Wilhelm Neunhertz.

Im Jahr 1853 wurden die Eingänge mit steinernen Figuren flankiert, die einst die Balustraden der Brücke am Obertor schmückten. Die Figuren der Hll. Sebastian und Rochus wurden am Südeingang postiert, dem heutigen „Pilgereingang“. Die Figuren der Hl. Hedwig und der Muttergottes, beide geschaffen von G. L. Weber, fanden ihren Platz am Westeingang. Dort fügte man 1867 weitere Figuren – der Hll. Josef und Johannes Nepomuk – hinzu, die ursprünglich von der Brücke am Untertor stammten. Am 27. Juni 2004 wurde die Kirche zum Rang eines lokalen Mariensanktuariums erhoben. Am 7. Oktober 2012 erhielt sie von der Liegnitzer Diözese den Ehrentitel „Basilica minor“. Dadurch wurde sie zu einem der drei wichtigsten Gotteshäuser der Region.

Church of the Assumption of the Blessed Virgin Mary and St Nicholas Minor Basilica in Bolesławiec The 13th-century church located in this place was destroyed during the Hussite invasion. The temple obtained its present architectural shape in 1482-1492, which is confirmed by the dates carved in the elevation. Perhaps, a part of the nearby Church of St. Dorothy from 1194 was then incorporated into the building. The new temple obtained forms typical of the late-Gothic architecture of Saxony and Lusatia, which indicates the origin of the workshop that conducted the construction works. In 1524-1640, the temple was used by Protestants. After a fire during the Thirty Years’ War, it was rebuilt in 16551692. For the last three years, the Italian builder G. Simonetti was in charge of the work. Under his supervision, the vaults of the main nave were built and the temple interior was baroqueised. The neo-Gothic spire of the tower was made in 1843. The extended main altar, with a scene of the Assumption of the Blessed Virgin Mary in the middle part, was made in 1725 after G.L. Weber’s design. There are four side chapels in the temple: of

St Cross, St Barbara, St Catherine of Alexandria and St Alexius with statues of Sts Roch and Sebastian. The furnishings are complemented with altars, a pulpit and paintings - including “Crucifixion” by G.W. Neunhertz. In 1853, stone sculptures which once decorated the balustrade of the bridge at the Upper Gate were placed at the entrances to the temple. Figures of St Sebastian and St Roch were moved to the southern entrance, today called the pilgrim one. Sculptures of St Hedwig and

Our Lady, carved by G.L. Weber, found their place at the western entrance. In 1867, they were joined by figures of St Joseph and St John of Nepomuk by the same author, previously decorating the bridge by the Lower Gate. On 27 June 2004, the temple was raised to the rank of a Marian Shrine, and on 7 October 2012, it received the status of Minor Basilica of the Legnica Diocese, making it one of the three most important churches in the region. 47

Kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy Dawny kościół ewangelicki (obecnie kościół katolicki pw. MBNP) został wzniesiony na miejscu zamku, spalonego przez Szwedów w 1642 r. W 1752 r. król Fryderyk Wielki przekazał ruiny warowni gminie protestanckiej. W tym samym roku rozpoczęto budowę kościoła, która trwała do 1756 r. Barokowa świątynia, oparta na planie prostokąta, otrzymała prostą, regularną bryłę i skromną dekorację. W jed-

noprzestrzennym wnętrzu wprowadzono dwa poziomy empor. Na początku l. 30. XIX w. gmina protestancka podjęła decyzję o budowie przy kościele wieży. Przeprowadzono konkurs, który wygrał młody bolesławiecki architekt F.E. Gansel. Wieżę wzniesiono przy północno-wschodniej elewacji świątyni w latach 1834-1835. W 1884 r. dokonano przebudowy kościoła według projektu architekta miejskiego W. Doericha. Powstała wówczas m.in. dodatkowa klatka schodowa. Rok

później w świątyni zamontowano organy. W 1906 r., w związku ze 150. rocznicą powstania kościoła, nastąpiła przebudowa jego wnętrza według projektu H. Poelziga. Świątynia pozostała w rękach ewangelików do 1945 r. W 1969 r. władze państwa zgodziły się przekazać obiekt w dzierżawę kościołowi katolickiemu. Odbudowa zniszczonej świątyni postępowała szybko i nowa parafia została erygowana już 1.05.1970 r.

Maria-Hilf-Kirche Die evangelische Kirche (heute katholische Maria-Hilf-Kirche) wurde an der Stelle der 1642 durch die Schweden niedergebrannten Burg errichtet. Im Jahr 1752 übereignete König Friedrich der Große die Ruinen der protestantischen Gemeinde. Noch im selben Jahr begann der Bau, der sich bis 1756 zog. Das barocke Gotteshaus erhielt einen rechteckigen Grundriss, eine einfache, regelmäßige Form sowie schlichtes barockes Dekor. Das einschiffige Innere verfügt über zwei übereinander liegende Emporen. Anfang der 1830er Jahre entschied sich die protestantische Gemeinde für einen Turmbau. Den ausgeschriebenen Wettbewerb gewann der junge Bunzlauer Architekt Engelhard Gansel. Der Glockenturm wurde in den Jahren 1834-1835 dem nordöstlichen Bereich der Kirche angegliedert. 1884 kam es zu einem Umbau nach den Entwürfen des Stadtarchitekten W. Doerich. Dabei entstand u.a. das neue Treppenhaus. Ein Jahr später erhielt das Gotteshaus eine neue Orgel. 1906, zum 150. Jahrestag der Erbauung, wurde das Gebäudeinnere nach Entwürfen von Hans Poelzig umgestaltet. Die Protestanten nutzten die Kirche

bis 1945. Im Jahr 1969 stimmte die Regierung einer Verpachtung an die Katholische Kirche zu. Der Wiederaufbau erfolgte sehr schnell und bereits am 1. Mai 1970 wurde hier eine neue Pfarrgemeinde eingerichtet. Church of Our Lady of Perpetual Help The former Evangelical church (now the Catholic Church of Our Lady of Perpetual Help) was erected on the site of a castle burnt down by the Swedes in 1642. In 1752, King Frederick the Great passed over the ruins of the stronghold to the Protestant community. In the same year, the construction of the church began, completed in 1756. The baroque temple, based on a rectangular plan, received a simple, regular body and modest decoration. In the single-space interior, two levels of galleries were introduced. At the beginning of the 1830s, the Protestant community decided to build a tower next to the church. An architectural competition was announced - won by a young architect from Bolesławiec, Engelhard Gansel. The tower was erected at the north-eastern façade of the temple in 1834-1835. In 1884, the church was remodelled after the city architect W. Doerich’s design.

It was then that additioal staircase appeared. A year later, an organ was placed in the temple. In 1906, on the 150th anniversary of the foundation of the church its interior was remodelled after Hans Poelzig’s design. The temple remained in the hands of evangelicals until 1945. In 1969, Polish authorities agreed to lease the building to the Catholic Church. The reconstruction of the damaged temple proceeded very quickly and a new parish was erected on 1 May 1970.

Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej Pierwsza wzmianka o świątyni pochodzi z 1270 r. i związana jest z przekazaniem bolesławickiej kaplicy zakonowi św. Ducha. Kościół był wielokrotnie przebudowywany, a najstarsza jego część - prezbiterium - pochodzi z XIII w. Nawa główna oraz część wieżowa o niejednorodnej strukturze architektonicznej powstały pomiędzy XIV a XVI w. Dzwonnica została odnowiona w 1722 r., a w 1807 r. zawieszono nowe dzwony. Część elementów wyposażenia wnętrza świątyni, w tym „Pieta” oraz ambona, pochodzą z rozebranego w 1810 r. kościoła Dominikanów. Na uwagę zasługuje także ołtarz główny z malowidłem przedstawiającym św. Dominika przyjmującego od Matki Boskiej różaniec. Na zewnątrz kościoła, w elewacji południowej, umieszczono zespół całopostaciowych epitafiów członków rodziny von Raussendorff z XVI w.

Die Kirche der Muttergottes mit Rosenkranz in Tillendorf Die erste Erwähnung einer Kirche an dieser Stelle stammt aus dem Jahr 1270 und hängt mit der Übergabe der Tillendorfer Kapelle an die Mönche des HeiligGeist-Klosters zusammen. Die Kirche wurde mehrfach umgebaut, ihr ältester Teil - das Presbyterium - stammt aus dem 13. Jh. Das Hauptschiff und ein Teil des Turms weisen uneinheitliche Bauweisen auf, sie wurden zwischen dem 14. und 16. Jahrhundert errichtet. Der Glockenturm wurde 1722 erneuert, 1807 bekam die Kirche neue Glocken. Teile der Innenausstattung, darunter die Pieta und die Kanzel, stammen aus der 1810 abgetragenen Dominikanerkirche. Beachtenswert ist auch der Hauptaltar, in dessen Mitte ein Gemälde mit der Darstellung des Hl. Dominikus, der von der Muttergottes einen Rosenkranz empfängt, hängt. Auf der südlichen Fassade der Kirche befindet sich ein sehr interessantes Ensemble von zehn Epitaphien aus dem 16. und 17. Jh., mit Ganzfiguren der Familie von Raussendorf.

Church of Our Lady of the Rosary The first mention of a temple in this place comes from 1270 and is related to the transfer of the Bolesławice chapel to the Order of the Holy Spirit. The church was remodelled several times, and its oldest part - the presbytery - dates back to the 52

13th century. The main nave and the tower part with a heterogeneous architectural structure were built between the 14th and 16th century. The belfry was renovated in 1722, and new bells were hung in it in 1807. Some of the furnishings, including the “Pietà” and the pulpit, come from the Dominican church, demolished in 1810.

Also noteworthy is the main altar, with a painting in the central part depicting St Dominic receiving a rosary from the Virgin Mary. Outside the church, on the southern façade, one can find a 16th-century set of ten full-body tombstones of the von Raussendorf family members.