De bevrijding achterna

MET DE CAMPER DOOR DE BENELUX

In de Benelux schenken dezer dagen tal van steden en gemeenten aandacht aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. De bevrijding van de Benelux vond immers net 75 jaar geleden plaats. We reisden met de camper de bevrijdingsroute achterna.

Elk bevrijdingsfeestje bijwonen is ondoenbaar, maar met de camper kom je op veel plekken. Wat volgt, is een chronologisch opgebouwde route, waarbij we af en toe even een geografisch ommetje maken. Een klein ongemakje vergeleken met wat onze bevrijders doorstonden...

Deel 1: Antwerpen

DE DOSSINKAZERNE

Startpunt van onze tocht is de Dossinkazerne in Mechelen, die het Memoriaal, Museum en Documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten herbergt. Dit vroegere soldatenhuis fungeerde tijdens de bezetting als doorgangskamp voor de deportatie van tienduizenden Joden en zigeuners. De tentoonstelling vormt een blijvende herinnering. Je camper kun je kwijt aan de gratis Parking Nekkerhal op loopafstand van de stad. Het aantal plaatsen is wel beperkt.

HET FORT VAN BREENDONK

Je hebt twee opties. Je verplaatst je camper van de Parking Nekkerhal in Mechelen naar het Sportcentrum De Schalk in Willebroek, of je laat hem staan en pendelt met de fiets naar het Nationaal Gedenkteken van het Fort van Breendonk. De weg is vlak en gemakkelijk. Het Fort ligt langs een fiets- of knooppuntenroute. Overnachten is ook mogelijk in Puurs of Sint-Amands. Het Duitse bezettingsleger gebruikte het Fort als gevangenen doorgangskamp. Het is nog vrijwel intact. Een bezoek bezorgt je een unieke ervaring, die wel even blijft kleven.

VRIJHEID IS GEEN VREDE

Op andere plekken woedden de gevechten nog hevig, maar op 4 september 1944 rolden de eerste Britse tanks Antwerpen binnen. Bevrijding en vrede zijn evenwel geen synoniemen. In de binnenstad vierde de bevolking feest, verderop vochten geallieerde en Duitse troepen voor elke meter grond. Pas in oktober was het Albertkanaal heroverd en waren de randgemeenten bevrijd. In de nadagen van de verschroeiende oorlog vielen op Antwerpen nog dodelijke V1- en V2-raketten, een Duitse poging om zoveel mogelijk schade aan te richten aan de haven. Op 16 december 1944 werd Cinema Rex getroffen: 567 slachtoffers, onder wie 271 burgers.

BEVRIJDINGSFEESTEN

Elk jaar vieren de Sinjoren de bevrijding met tal van activiteiten. Naar Vlaamse traditie kun je er naar hartenlust eten en drinken, want de bevrijding is een groot feest. Dit jaar gebeurt een en ander extra luisterrijk. Wandelingen staan in het teken van de Jodenvervolging, de terreur van de V-bommen of het leven in een bezette stad. Een gids of een app kunnen je begeleiden, of je maakt de tocht op eigen initiatief.

In de tentoonstelling 'Vreugde en Verdriet' in het Felixarchief staan de negen maanden na de Bevrijdingsdag centraal. Zo lang duur- de het immers nog vooraleer West- Europa weer vrede kende. Begin september is de Scheldekade omgetoverd in een heus Bevrijdingsdorp, waar acteurs met aangepaste kledij, kapsels en attributen de tijd van toen deden herleven, en een colonne van een honderdtal militaire en civiele voertuigen paradeerde van het Zuid naar het Stadspark, terwijl historische vliegtuigen de stad overvlogen.

“ Een bezoek aan het Fort van Breendonk blijft de nodige tijd aan je kleven.”

Met de camper naar Antwerpen

De stad Antwerpen rijd je sowieso beter niet in met een camper. Aan de Scheldekaaien mag je parkeren, maar niet overnachten. Vlakbij camperplaats Vogelzang, aan Antwerp Expo (nabij de afslag Wilrijk), vertrekken verschillende tramlijnen de stad in. Op een kwartiertje ben je in het centrum. Ook met de fiets is de autoluwe binnenstad vlot bereikbaar.

De ingang van het Fort van Breendonk

Deel 2: Arnhem en Nijmegen

OPERATION MARKET GARDEN

Na Antwerpen was Berlijn nog een heel eind. Het heroveren van de bezette gebieden is stap voor stap gebeurd. Na de Schelde moesten nog andere grote rivieren worden vrijgemaakt om een doorgang naar Duitsland te forceren. Dat brengt ons naar Nijmegen en Arnhem, want de bruggen over de Waal en de Rijn waren strategisch cruciaal. De grootste parachutedropping van de Tweede Wereldoorlog moest Britse en Poolse para's in Operation Market Garden toelaten om de weg vrij te maken. Britse en Amerikaanse grondtroepen zouden vervolgens vanuit het Limburgse Leopoldsburg oprukken.

HELL'S HIGHWAY

The proof of the pudding is in the eating. Het plan mislukte deerlijk. De tweebaansweg van Leopoldsburg naar Nijmegen lag aanhoudend onder Duits geschut en veranderde algauw in Hell's Highway. Het plan om Arnhem in vier dagen te bereiken, bleek onhaalbaar. Er waren problemen met de bevoorrading en er was geen onderlinge communicatie. Een echte aanrader op de Hell's Highway is de Eerdse Molen met het Geronimo Museum, in het gehucht Eerde, vlakbij Veghel. Het is ook een van de bijzondere luisterplekken op de Liberation Route (zie kadertekst). Het museum Bevrijdende Vleugels in de plaats Best is ook een bezoek waard.

A BRIDGE TOO FAR

Dramatisch genoeg had men de sterkte van de Duitse troepen onderschat. De geallieerden stootten op goed getrainde SS-divisies en raakten helemaal geïsoleerd. Na negen dagen zat er voor kolonel Frost niets anders op dan de overgave. Vlakbij het infocentrum Airborne at The Bridge vind je op het Jacob Groenewoudplantsoen, naast de wereldberoemde John Frostbrug, een blijvend aandenken.

AIRBORNE MUSEUM HARTENSTEIN

Die veldslag leeft nog altijd heel erg in heel Gelderland. Zeker de Arnhemnaren vergeten niet hoe de bezetter honderdduizend inwoners uit hun huizen verjoeg en de stad uit geselde. Mede daardoor loopt er in het infocentrum een kleine tentoonstelling over vluchtelingen; de link met de actualiteit is niet ver.

Ingetogen stilte vind je op het Airborne War Cemetry in Oosterbeek, waar ruim 1750 jongens begraven liggen. Een must is Airborne Museum Hartenstein, dat in 1944 het hoofdkwartier was van de Britse luchtlandingstroepen. Op de bovenste verdieping is er een introductiefilm over operatie Market Garden en in de kelder onderga je in een belevingsruimte de Airborne Experience, haast alsof je je midden in het strijdgewoel bevindt.

“ Je ondergaat de Airborne Experience, alsof je je in het strijdgewoel bevindt.”

SUNSET MARCH IN NIJMEGEN

De brug over de Waal werd duur bevochten. De Canadese oorlogsbegraafplaats in Groesbeek is er als getuigenis. Een absolute aanrader aldaar is ook het Nationaal Bevrijdingsmuseum, dat vanaf september 2019 in een nieuw kleedje steekt. Elke avond bij zonsondergang stapt een veteraan in Nijmegen de Sunset March over De Oversteek, de nieuwe brug over de Waal.

De dagelijkse Sunset March over de Waal in Nijmegen

LANDGOED SCHOONDERLOGT

Begin september stapten veteranen samen met jonge soldaten op in de Arnhemse Airborne Wandeltocht. In Groesbeek en Ede landden para's en in de dorpen van Renkum hield men een Race to the Bridge. In oktober is het landgoed Schoonderlogt het centrale punt voor The Island, een herinneringsweek. In Wageningen is er op 5 mei 2020 nog een Bevrijdingsfestival. Sportievelingen kunnen bevrijdingsroutes fietsen door de landelijke omgeving, met thema's als de Liberation Route, Sky of Hope Herinneringsroute of Water als Wapen. Ontspannen kan door te wandelen of te fietsen in de rustige Veluwe, en ook de eethuisjes en terrasjes in de Nijmeegse en Arnhemse binnenstad bieden lekker en gezellig vertier.

De vernielde Rijnbrug bij Arnhem (juni 1945)

Met de camper naar Gelderland

In Arnhem zijn er verschillende camperplekken. Voor een prikje zet je je op de Parking Lage Nieuwe Kade naast de Rijn. Niet echt comfortabel, maar wel goedkoop. Van daaruit is het gemakkelijk fietsen richting Oosterbeek. Je peddelt dan in omgekeerde richting de route die de Britse divisie van kolonel Frost afgelegd heeft. Hotels in Nijmegen zijn soms volgeboekt, maar een camper vind in Gelderland altijd een stekje: er zijn een kleine 300 kampeerplekken in de regio. Kies je een centrale plek, dan zijn Nijmegen, Arnhem, Oosterbeek of Groesbeek nooit onoverkomelijk ver. Met de fiets bij de hand kom je door het hele Gelderland.

Deel 3: Ardennen

BATTLE OF THE BULGE

Het derde luik van onze bevrijdingstocht brengt ons in de winter naar de steile Ardense heuvels. Bereid u voor, want in de winter zijn veel campings gesloten. In een krankzinnige wanhoopspoging ontketende de Duitse Fürher op 16 december 1944 het Ardennenoffensief. Via de Ardennen hoopte hij door te stoten tot Antwerpen en de haven te heroveren. In de Engelstalige wereld noemt men deze strijd The Battle of the Bulge, want de frontlijn had de vorm van een uitstulping of zak. Een handig overzicht vind je op de kaart 'La Bataille des Ardennes', die je gratis kunt downloaden op de website van Wallonië België Toerisme.

BASTOGNE

Een eyecatcher is de imposante Shermantank op de centrale Place Génèral Mc Auliffe in Bastenaken. Ze herinnert ons eraan dat vrede en rust niet vanzelf zijn gekomen. Het nabije Bastogne War Museum is geheel gewijd aan de Slag om de Ardennen. Je bezoek is een haast zintuigelijke ervaring met levensechte decors, getuigenissen, multimedia-installaties en films.

“ Witte grafstenen krijgen een gezicht en vergeten slagvelden herleven.”

Liberation Route Europe

Het pad dat de bevrijdingstroepen gevolgd hebben, is uitgebreid in kaart gebracht door Liberation Route Europe. De internationale herdenkingsroute verbindt een aantal belangrijke mijlpalen uit de moderne Europese geschiedenis met elkaar. De route linkt de regio’s aaneen die de westelijke geallieerden aandeden tijdens hun opmars vanaf Zuid-Engeland naar de stranden van Normandië, de Belgische Ardennen, de zuidoostelijke provincies van Nederland, over Berlijn tot Gdansk. Sinds 2016 is ook de zuidelijke route in ontwikkeling; die start op Sicilië. Op het terrein vind je een volledig overzicht van de laatste oorlogsjaren in woord en beeld. Daarenboven is ‘Travel The Liberation Route Europe’ een weliswaar Engelstalig, maar uitgebreid en uiterst overzichtelijk naslagwerk, handig op je dashboard als wegwijzer en documentatiebron. Witte grafstenen krijgen een gezicht en vergeten slagvelden herleven.

© WBT - Peripleties

DECEMBER44, LA GLEIZE

Tussen de vele musea die de veldslag in herinnering brengen, verdient December44 in La Gleize (60 km noordwaarts) een bijzondere vermelding. Aan de ingang pronkt een Duitse Koningstijgertank. Binnen vind je een van de indrukwekkendste oorlogsverzamelingen van Europa. De meeste voorwerpen komen uit de directe omgeving van La Gleize. Stukgeschoten helmen, gedeukte drinkbussen, platgetrapte laarzen, granaten... Dichter bij het slagveld kom je niet. Het Baugnez44 in Malmedy staat vooral stil bij een van de grootste oorlogsmisdaden uit de Tweede Wereldoorlog: op de rand van de nederlaag executeerde een Duitse divisie nog 90 krijgsgevangen Amerikaanse GI's...

In het Memorial Mardasson in Bastogne

© WBT - Will Laing

Het Memorial Mardasson in Bastogne

© WBT - J.L. Flemal

WALLONIË HERDENKT

Ook ten zuiden van de taalgrens herdenkt men WO II. Tijdens de Nuts Days à Bastogne, in het weekend van 13-15 december, vindt een filmfestival plaats, een groot klank- en lichtspel, en een militaire parade. Je kunt er zelfs veteranen ontmoeten die de Slag om de Ardennen nog hebben meegemaakt. Kleurrijke plaatsjes als La Roche, Houffalize en Stavelot vieren feest, net als Mons, Malmédy en Marche. Een volledig programma vind je op de officiële website van de Waalse toeristische dienst. Fietsen, langlaufen of wandelen, of een stukje everzwijn en een glas La Chouffe nuttigen... Het mag allemaal, maar WO II vergeten? Nooit.

Binnen in het Bastogne War Museum

© WBT - J.P. Remy

Nuttige websites:

www.liberationroute.nl www.europeremembers.com/nl www.gelderlandherdenkt.nl www.brabantremembers.com www.campercontact.com/nl www.kazernedossin.eu/nl www.breendonk.be/nl www.antwerpenherdenkt.be www.walloniebelgietoerisme.be