İsveç Tohumları-Swedish Seeds -ISTANBUL by Margarita Bergfeldt Matiz

Sunuş

İsveç Tohumları İstanbul'da İsveç çocuklarla ilgili kaza istatistiklerinin dünyada en düşük olduğu ülkedir! İsveçli çocuklar genellikle aile ve toplumun özenli bakımıyla biçimlenen emin ve güvenli bir gelişme ortamında yaşamaktadırlar. Ancak bunun dışında, teknik ve işlevsel açıdan bir güvenlik de gerekmektedir. Bu bağlamda tasarım perspektifi devreye girmektedir. İsveç'te çocuklar için yapılan ürünler güvenlidir; bunlar hem tüketiciler için üretilen hem de çocuk bakımı, okul ve toplumun geneli gibi kamusal alanda var olan ürünlerdir. Bu bizi sevindirmektedir ama çocuklar ve aileler için üretilen ürünleri karakterize eden oyunbazlık ve yaratıcılıktan da gurur duymaktayız. Çocuklar için ürünler hazırlayan İsveçli tasarımcılar, çocukların gereksinmelerini kavramak için en üstün çabayı göstermektedirler; uzmanlara, yani çocuklara danışırlar ve onların kendiliğinden oyunlarını incelemeye büyük zaman ayırırlar. Oyuncaklarla oynayanlar, düşünüldüğü gibi her zaman çocuklar değildir ve incelik de buradadır; çocukların yaratıcılığının önünü açan çok işlevli oyuncaklar yaratmak. Çocuklar için eğlenceli ve güvenli ürünler yaratmak heyecan verici bir sınavdır. İsveç Tohumları Sergisi'nde, irili ufaklı 30 İsveç firmasının çocuklar için ürettiği 50 adet seçilmiş tasarımlı ürün yer almaktadır. Tasarım düşüncesinin ardında yaratıcılığın, oyunbazlığın ve güvenliğin yanı sıra, dayanıklılık perspektifi de bulunmaktadır. Çocuklar için yapılan ürünler kolayca yıpranmamalıdır ve giysiler kardeşlere miras kalmalıdır. İsveç'in çocuklar için üniseks modası da bu yüzden ilginçtir. Çocukların oyununu hiçbir şey engellememelidir ya da Astrid Lindgren'in dediği gibi: “Oynadık, oynadık, oynadık, işin tuhafı yine de oynamaktan öldürmedik kendimizi”. İsveç Tohumları'nı Türk izleyicilere sunmamızı sağlayan İstanbul Teknik Üniversitesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü'ne ve bu yıl İstanbul'da bu sergiyi, seminerleri ve atölye çalışmalarını oluşturmamıza yardımcı olan çalışma arkadaşlarımıza çok teşekkür ederiz.

Amelie Heinsjö Konsolos İsveç Başkonsolosluğu İstanbul. 03

Volvo, temsilî kaza ve çarpışmalarla özel arabalarındaki güvenliği test eder. Küçük çocuğun çok hassas olan başı korunmalıdır.

İsveç Tohumları İsveç tasarımlı bir sera Kertsin Wickman

«İsveç Tohumları» adlı bu sergi, girişimci ve bilinçli tasarım çalışmalarının sonucu olan, çocuklar için üretilmiş elli ürünü kapsamaktadır. Amaç, çocukların gelişim sürecini daha güvenli, daha emin ve eğlenceli kılmak ve ebeveynlerinin yaşamlarını kolaylaştırıp keyifli hale getirmektir. Tasarım, hayatı güven altına almak için, insanlığın çok eski devirlerden beri kullandığı bir araçtır. Tasarım hayatı kolaylaştırdığı gibi, daha ilginç de kılar. Ancak üretim sorumluluğunu üstlenen şirketler olmasaydı bu ürünlerin yapımı gerçekleştirilemeyecekti. Tasarım büyük ölçüde bir ekip çalışmasıdır. İhtiyaç ve sorunlar çözüm gerektirir, düşünceler sınanır ve değişik birçok yaklaşım hesaba katılır. Bütün bunlardan bir örnek ortaya çıkartılır, düşünülebilecek her şekilde test edilir ve en sonunda nitelikli bir ürün elde edilir. Sergi değiştirilebilir bir sera biçiminde yapılmıştır. Humuslu topraklarda, çimenlerin arasında İsveçli tasarımcı ve üreticilerin ürüne dönüştürdüğü bir dizi tasarım “çiçeği” - “düşünce tohumu” yetişir. Tohum sözcüğü serginin temasını da çağrıştırmaktadır: küçük çocuklar ve onların gelişimi. Kültür sözcüğü “yetiştirme” anlamına da gelmektedir. İyi bir humuslu toprak ve besin olmaksızın ürün güdük kalır. Bu bağlamda çimen, çocukların hayatlarını daha güvenli, daha emin, daha eğlenceli ve daha teşvik edici hale getirmek için İsveç’te önceden ve şimdi de var olan istek ve tartışmanın bir sembolü olarak görülebilir. Peki, İsveç kültürü neden bu kadar güçlü bir şekilde çocuklara yöneliktir? Bu geleneğin kökleri yüzyıldan daha da geriye gider. Daha 1900’lü yılların başlarında, İsveç Sosyal Yasaları’nda, çocukların yaşam koşullarına 04

öncelik tanınmıştır. Bu önceliği devletin ve belediyelerin kültürel yatırımlarında da görebiliriz. Bu politikaların gerisinde, çevre ve yetişme ortamının, gelişmekte olan kuşakları önemli bir ölçüde etkilediği anlayışı yatar. İşte bu nedenle çocukların fiziksel çevresi ve oyuncaklarına öteden beri büyük bir ilgiyle yaklaşılmıştır.

Her şeyin bir başlangıcı var

1900 Yılında Çocukların Yüzyılı adlı kitabı yayımlanan Ellen Key, 1898 yılında yazdığı Herkes için güzellik adlı metniyle de zaten tanınıyordu. Kitabı yayımlanmadan yirmi yıl önce yakın dostu Anna Whitlock ile birlikte, Alman pedagogu Friedrich Fröbel’in teorilerinin üzerine inşa edilen reformcu bir okul kurmuştu. Burada çocukların istek ve doğal öğrenme merakı teşvik edilecekti. Her çocuk kendi koşullarında gelişme hakkına sahip olmalıydı. Çocuk terbiyesi, çocuğun kişilik ve yeteneklerini dikkate almayı gerektiriyordu. Çocuğa da yetişkinlere gösterilen saygının aynısı gösterilecekti. Çocukların Yüzyılı kitabı bir çok dile çevrildi ve Avrupa’daki pedagogların ilham kaynağı oldu. Kitap o zaman çocuklarla ilişkilendirilmekte olan gelecek inancının bir sembolü olarak görülebilir. Çığır açan bir pedagoji, çocukların farklı bireyler olarak gelişmelerini sağlayacaktı. Çocuklar hem hayallerini hem de ilgilerini

geliştirebilecekti. 1900’de, yeni bir yüzyılın eşiğinde, böyle bir başlıkla kitap yayımlamak ütopik bir meydan okuma olarak görülebilir. Ama bu çağrıya uyan çok sayıda insan oldu. Çocuklar ve onların yaşam koşulları, İsveç toplumunun geleceğini şekillendirecek olan, bir dizi pedagojik ve politik kararın merkezine oturdu. Bunların önemli bir bölümü teşvik edici estetik bir çevreyle ilgiliydi.

mimarlar ve sanatçılar, oyun alanlarını çocuklar için daha heyecanlı hale getirebilmek üzere seferber edilmiştir -elbette çocukların güvenliklerini de hesaba katarak. Parklar her yaştan çocuğa uyacak biçimde plânlanmaktadır. Bir yaşındaki çocuklar da on yaşındaki çocuklar kadar kendi yaş grupları için biçimlendirilmiş aletler ve donanımla oynayıp eğleneceklerdir. Sergideki salıncak en küçükler içindir.

1900’lerin başlarında iç mimarî konusuyla ilgili birçok yazar, okuyucularını çocuk odalarını evin güneyine, en çok güneş alan cephesine kurmaya, güneş sarısı, üzeri motifli duvar kâğıtları seçmeye ve beyaz mobilyayla döşemeye çağırmışlardı. Çocukların gereksinimleri, İsveç’in savaş sonrası konut programının hareket noktasını ve 1940’lı yıllar ve sonrasındaki konut tartışmalarının önemli bir bölümünü oluşturuyordu. Çocuklar hem içeride hem de dışarıda özgürce oynayabilmeliydi. Mobilya tasarımcısı G.A Berg'in 1939'da tahtadan yaptığı zekice düşünülmüş, esnek oyun modüllerini, sergideki IKEA döner çocuk koltuğu gibi bir dizi yeni örnek izledi. Bu koltuk kolayca bir kulübeciğe dönüşebiliyor.

İsveç’in başkenti Stockholm’ün ortasında bulunan yeni düzenlenmiş eski Vasa Parkı, yeşil bir akciğer gibidir. İyi düşünülmüş ve estetik bir tarzla iç içe geçmiş oyun yerleri, yaz için top alanları ve kış için buz pateni sahalarının olduğu bu park çocuk kaynamaktadır. Dünyaca tanınmış yazar Astrid Lindgren’in evinin penceresi bu parka bakmaktaydı. Parkın ortasında yapay, pütürlü, turuncu renkli, asfalt kauçuğundan, yeni yapılmış yumuşak bir tepe yükselmektedir. Hem çocuklar hem de yetişkinler, bu tepeye tırmanıp aşağıya koşarak inmekten büyük zevk almaktalar. Tepe, bu ödüllü parkın içinde heyecan verici, şaşırtıcı ve güzel bir görüntü oluşturmaktadır. Malmö şehrinde de ellinin üzerinde özgün karakterli oyun alanı vardır. Bu tema oyun alanlarından yirmiye yakınının ismi şehrin tutkusunu yansıtır: Cangıl, Deniz ve Sahil, Beton, Ekoloji, Uzay, Spiral, Balık Avı, Sirk, Erişilebilinirlik, Müzik, Su, Hayvan, Çiftlik, Meyve, Sihir, Orman, Masal Oyun Yeri ve Hareket Oyunu.

Tasarımcı G.A.Berg'in 1939 yılı ürünü esnek oyun modülleri.

Sergide Stockholm’deki büyük açık hava müzesi ve hayvanat bahçesi Skansen’den ödünç alınan bir oyuncak hayvan gösterilmektedir. Bu hayali hayvan asıl olarak, tüylü ipten kürküyle ve kıvrımlı düğümlerle süslü başıyla, aynı türden birçok hayvanla birlikte, Skansen'deki sanatsal biçimde düzenlenmiş bir oyun parkında bulunmaktadır. Aynı yerde kazıkların üzerine kurulmuş bir ev, bir su oluğu, sıcak yumurtalar ve mıncıklanabilecek ya da üzerine oturulabilecek ilginç mantarlar da vardır.

Oyun alanı

Güneş, ışık, temiz hava ve oyun, çocuğun içinde büyüyeceği çevreyi oluşturacaktı.

Offect'in hayal gücünü harekete geçiren bir görünümü olan tekerlekli yumuşak mobilya araçları kanepe, raf ve evden, tren ve arabaya kadar her şekilde kullanılabiliyor. Serginin duvar kağıdı bile, evin iç dekorasyonunda çocuğun yapıcı bir biçimde nasıl iz bırakabileceğini gösteren bir örnektir. Duvar kâğıdı boyamaya ve çizmeye uygun bir şekilde tasarlanmıştır. Çocuklar kendi masal duvarlarını yaratırlar. Çocuklar, nüfusun ve arabaların yoğun olduğu şehir merkezlerinde herhangi bir kazaya uğramadan hareket etme ve oyun oynama imkânına sahip olmalı. Şehirlerin parklarında, çocuklar için ayrılmış oyun alanlarının bulunması bir gelenek olmuştur. 1937 yılında çocukların istek ve hayal dünyalarını geliştirmek üzere kulübeler ve işaret levhalarından dayanıklı oyun aletleri ve oyun heykelciklerine kadar birçok şeyin bulunduğu organize Park Oyun Alanları'nın açılmasına başlandı. Park Oyun Alanı’nın sabit ağaç kutuları ve büyük ağaç kütükleri, oyun içinde kayık, taşıt, ev ya da mobilya gibi kullanılabilecekti. Tahtadan oyuncaklar bir İsveç uzmanlığı olmuştur. 1940'lı yıllarda çocukların kendi kulübeciklerini yapabildikleri ilk yapı-oyun alanları oluşturuldu. Son yirmi beş, otuz yılda birçok endüstri kuruluşu,

Stockholm'ün parklarından birinde oynamak için yumuşak, kiremit kırmızısı tepeler.

Polarn ve Pyret'in sağlam ve dayanıklı çocuk giysileri, çevre dostu Svanen (kuğu) sembolünü taşımaktadır.

Hoplamak, zıplamak, koşmak, tırmanmak, vb. için giysi

Yüzme ve hareketli oyunların sağlık için faydalı olduğuna daha 1800'lerin sonunda inanılmaktaydı. Eskinin rahat hareket etmeye elvermeyen çocuk modasının tersine, çocukların giysileri, şimdi dayanıklı ve hareketli oyunları kolaylaştırıcı şekilde olmalıydı. Sonraki kuşak İsveçli çocuk giysisi tasarımcıları ve üreticilerinin hedefi de aynı olmuştu. Giysiler yumuşak ve kolay yıkanabilir malzemelerden üretilecekti. İyi dikilmiş olmalı, gelişim süreci içinde kullanılabilmeli ve çocuğu soğuğa karşı olduğu kadar sıcağa karşı da korumalıydı. Elbiseler en zorlu oyunlara karşı dayanıklı olmalı ve kolay yıpranmayıp küçük kardeşlere miras kalabilmeliydi. Sanatçı Karin Larsson, 1900’lü yılların başında çocukları için giysiler tasarlarken işte böyle düşünüyordu. Bir devlet kurumu olan Aktif Ev İdaresi'nin 1940'lardaki çocuk giysileri için dayanıklı modelleri ve 1970’li yıllarda tekstil tasarımcısı Gunila Axén’in, Polarn&Pyret için yaptığı her iki cinsiyet için uygun, henüz daha iyisine ulaşılamamış kalitedeki çocuk giysileri programı da aynı ilkeleri yansıtıyordu. Çok küçük çocuklar bile büyüklerin yardımı olmadan, kendi başına giyinebilmelidirler. Bu yüzden lâstik ve

yapışkanlı bağcıklar, genellikle önceki zahmetli düğmelerin ve ayakkabı bağcıklarının yerini almaktadır. Dışarıda çıplak ayakla koşmanın ayaklar için faydalı olduğu daha geçen yüzyılın başında biliniyordu ve hâli vakti yerinde ebeveynler bile yazları çocuklarının çıplak ayakla koşmasına izin veriyordu. Bugün orman gezintilerinde bardaktan boşanırcasına yağmur yağdığı zaman sağlam lâstik çizmeler kullanılmaktadır. Sergideki çizmeler kolay temizlenir ve çabuk kurur. Yukarıya doğru çekilebilirler ve böylece içlerine su girmez. Çocuklar su birikintileri ya da çamurda zıplasalar da ayakları kuru ve sıcak kalır. Çizmedeki reflektörler karanlık bastığında çocukların görünmelerini sağlarlar. Boş zaman etkinliği olan Orman Gezintisi bir İsveç olayıdır. Çocuklar ormanda neler olup bittiğini gözleyerek doğa hakkında daha çok bilgi edinirler. “Her koşul altında” adlı anaokulunda çocuklar, havanın nasıl olduğuna bakmaksızın bütün günü dışarıda geçirirler. Hafif, rahat, kullanışlı ve kolay açılan, Kånken Mini gibi küçük bir sırt çantası, yemek çıkını ve olası ekstra elbiseleri taşımayı basitleştirmektedir. Sırt çantasının üzerinde, istenildiği zaman oturmak üzere kolay açılır bir tabure düzeneği de bulunmaktadır. Çantanın ön yüzündeki üretici logosu (Fjällräven) reflektör vazifesi de görmektedir. Sırt çantası, ağırlığın omuzlara eşit dağılımını sağlar, gelecekte sırtta ortaya çıkabilecek sakatlık riskini azaltır.

Çöp kültürü değil, çocuk kültürü

Kucaklamak için büyük yumurta, Stockholm'ün büyük açık hava müzesi ve hayvanat bahçesi Skansen'de bulunmaktadır.

Carl Larsson başta olmak üzere Elsa Beskow, Ivar Arosenius ve Ottilia Adelborg gibi birçok çocuk kitabı yazar ve çizeri, 1900 yılı başlarında yeni estetik ideallerini görünür kıldılar. Larsson’un Bir Ev adlı kitaptaki çizgileri, mutlu ve yaratıcı bir ailenin sembolü

olarak görülüyordu. İsveç, 1900’lerin ilk yarısında, tarım ve ormancılığın hâkim olduğu bir ülkeydi. Nüfusun önemli bir bölümü, hâlâ kırsal alandaki köylerde ya da daha küçük yerleşim yerlerinde yaşıyordu. Ders kitaplarında ve çocuk kitaplarında İsveç'in güzel doğası, altın başaklı tarlalar, yabani çiçekler, Falu kırmızısı (vişne rengine yakın) evler, ineklerin, atların ve koyunların yayıldığı çiftlikler, meyve bahçeleri, beyaz gövdeli, açık yeşil yapraklı huş ağaçları, gök mavisi göller, yumuşak yosunlarla kaplı ormanlar tanıtılıyordu. Koşullar çocukların hepsi için böylesine pastoral güzellikte değildi elbette. Şehirlerde genellikle evlerin küçük arka bahçelerinde ve kirli sokaklarda büyüyen işçi çocuklarından bahseden kitaplar yoktu. Köylerde yaşayan çok çocuklu yoksul aileleri ve onların daha okul çağındayken aile bütçesine katkıda bulunmak için çalışmak zorunda kalan çocuklarını da konu etmiyordu kitaplar. Ancak bu koşullar yirmi, otuz yıl sonraki çocuk kitabı yazarları tarafından anlatılacaktı. Öte yandan olumlu güçler de vardı. 1882 yılında çocuk çalıştırma yasağı ilân edildi. Ayrıca İsveç 1844 yılında altı yıllık temel eğitim zorunluluğunu getiren dünyadaki ilk ülke oldu. Bütün İsveçlilerin okuyup yazabilmesi hedefleniyordu. İşçiler için kütüphane ve toplantı salonları açıldı. Küçük yerleşim birimlerindeki Halk Evleri Hareketi faaliyetlerinin derneklerce yürütüldüğü toplantı salonlarında da kitaplıklar oluşturuldu. Mimar Gunnar Asplund’un 1928 yılında Stockholm’deki Sveavägen’de inşa ettiği, bugün dünya çapında ünlenmiş olan şehir kütüphanesinde çocuk ölçülerine uyan, özel olarak tasarlanmış sabit masa, sandalye ve kitaplıkların bulunduğu bir çocuk bölümü bulunmaktadır. Ayrıca Nils von Dardel'in yaptığı, hayal dünyasını harekete geçirici büyük bir duvar resminin olduğu bir de masal odası. Halk kütüphaneleri, okul kütüphaneleri, çizgi

romanların olduğu kütüphanelerdeki çocuk bölümleri ve dokuzla on üç yaş arası çocuklara uygun kitapların bulunduğu özel bölümler, İsveç toplumunun çocukların okuma isteğini artırmaya ve teşvik etmeye ne kadar önem verdiğini gösterir. İsveçli çocuk kitabı çizerleri 1900’lü yılların hemen başlarında kendi sanat kollarını geliştirmiş ve İsveç toplumunun büyük bir bölümünü çizgilerle tasvir etmişlerdir. Çocuklar tarafından sevilen çok sayıda yetenekli, özgün, yaratıcı ve ödül almış çizer bulunmaktadır. Astrid Lindgren 1940'lı yıllarda sözcükleriyle Pippi Långstrump'u yarattı ama ona o görüntüyü kazandıran İngrid Vang-Nyman oldu. Lennart Hellsing 1950'li yıllarda Krakel Spektakel hakkındaki eğlenceli tekerlemeleri ve kafiyeli öyküleri yazdı ama bu öyküleri renkli ve yaşam dolu çizgilerle yorumlayan Stig Lindberg idi. Yirmi, otuz yıl sonra Anna Klara Tidholm’un kurnazlıkla dolu ve düşsel bir atmosferle resimlediği öyküler, eşi Tomas Tidholm'ün kalemiyle sözcüklere dönüştürüldü. Söz ve resim, birbirlerinden ayırması zor olan bir ortak yaşama başlamıştı. Oyun ve bireysel deneyimlerle öğrenme fikri, çocuk kültürüne ilişkin çabaları büyük ölçüde yönlendirmiştir. Televizyon yaratıcı ve eğlenceli programlarla öncülüğü üstlendi. Örneğin, sergide gösterilen Owe Gustafson'un 1973 yapımı “Beş karınca dört filden daha çoktur” adlı klâsiği bunlardan biriydi. Bu program sayesinde çok sayıda çocuk okuma ve yazmayı öğrendi. Beş minik karıncanın dört devasa filden daha çok olması, harika bir resimdir. 1960'lı yıllarda birçok yazar ve tartışmacı, çöp kültürü, olarak niteledikleri çocuk yayınlarına karşı saldırıya geçtiler. Abartılı düzenlenmiş ve ticarîleşmiş çocuk eğlendirme programları, çocuk ve gençlik dergilerinde, diğer basın organlarında ve eğlence parklarındaki etkinliklerde yayılmaya başlamıştı o

Astrid Lindgren’in Pippi Långstrump (Pippi Uzunçorap) kitapları, çocuklar tarafından dünyanın her yerinde sevilmektedir. Çizer Ingrid Vang-Nyman Pippi’yi 1940’lı yıllarda resimledi.

Devamı sayfa 10'da

id-fonksiyonlu UV saati Marika René Sunblock AB

TV-programı Beş karınca Owe Gustafson SVT

Çocuk yemek sandalyesi Brio Sit Fredrik Mattson Brio AB

Uyku tulumu Zlumber Baby Lennart Svensson Haglöfs AB

Bebek oyuncağı Spin and Wobble Milan Kosovic Brio AB Plâstik önlük Ingela Håkansson 10-Gruppen Lâstik çizmeler Nordic Light Glenn Ekstrand Tretorn Sweden AB

Kayak korunma donanımı POCito Jan Woxing POC Sweden AB

Bisiklet için çocuk oturağı Rex Карл-Арне Брегер Rex Industri AB

Ana kucağı BabyBjörn Balance-Air Ergonomidesign BabyBjörn AB Eğitici Koltuk Oturak BabyBjörn Ergonomidesign BabyBjörn AB

Elbise kancası Mama Jonas Bergfeldt Essem Design AB

Sırt çantası Kånken Mini Оке Нурдин Fjällräven Katlanır tabure Snupi Hans Ehrich | A&E Design Lectus Produktion AB

Oyuncak heykel Ruff Annika Oskarsson Thomas Nordström Oskarsson Nordström AB

Model kale Deltasand Jonas Modell ve Staffan Thuresson Delta of Sweden AB Çocuk pançosu Urbana Nina Jobs Simplicitas AB

Kanguru BabyBjörn Synergy Ergonomidesign BabyBjörn AB

Sallanan tavşan Rocking Rabbit Björn Dahlström Playsam i Kalmar AB

Çocuk arabası Brio Go Ergonomidesign Brio AB

8 - 27 Ekim 2010 | İTÜ

Tahta oyuncak Ride On Brio Kurum içi tasarım ekibi Brio AB Lamba PXL Fredrik Mattson Zero

Emzirme giysisi Boob Mia Seipel Boob Design AB

Banyo termometresi Bosieboo Ergonomidesign Busigt.se

Elektrikli süpürge Ultrasilencer Pia Wallén Electrolux AB

Çocuk terlikleri Pia Wallén Pia Wallén AB

Yumuşak yastık ve oyun halısı Dream Bag Kasper Medin ve Ulrika E. Engberg Little Red Stuga AB

Duvar kâğıdı Kaspar Charlotta Sandberg Sandberg Tyg & Tapet AB

Gürültü önleyici kulaklık Peltor Kid 3M Svenska AB

Yemek önlüğü, Tabak ve Kaşık BabyBjörn Ergonomidesign BabyBjörn AB

3D yapboz mobilya Elin Basander Lundin Basander Lundin Design Çocuk salıncağı Rinda John Granström Hags Aneby AB

Beşik Vagga Stina Sandwall Sandwall Design AB

Sandalye Parapu Claesson Koivisto Rune Södra Şırınga Genotropin Pen Ergonomidesign Pfizer

Vasa Parkı Grontmij Landskapsarkitekter Grontmij AB

Çocuklarını koru BAS Brand Identity Länsförsäkringar Stockholm

Giysiler Lager 3 Polarn O. Pyret AB

Can yeleği Baltic Bambi Per Frode ve Per-Arne Jönsson Baltic Safety Products AB

Solucan çıngırak Kalikå Anne Zapel Lisa Laster Åke Cedrholm Kalikå AB

Dönen koltuk IKEA PS Lömsk Monika Mulder Ikea

Mobilya Pick Up Alfredo Häberli Offecct AB

Çocuk koltuğu Volvo Volvo Personbilar Sverige AB

Ü Mimarlık Fakültesi, Taşkışla, 102 No'lu Sergi Salonu | İstanbul

Anna-Clara Tidholm bir dizi sevilen kitap yaratmıştır. “Kapıyı tıklat” adlı kitabı en küçük çocuklara yöneliktir.

zamanlar. Bu eleştiri radikal bir değişime yol açtı. Çocuk kitapları ve çocuk programlarında, çağdaş toplum sorunları ve dış dünyadaki koşullar yer almaya başladı. Müzelere çocuk pedagogisi konusunda uzman elemanlar atandı. Buralarda çocukların resim yapabileceği, bir şeyler inşa edebileceği, üretebileceği, tartışıp yazabileceği ve kendi keşif ve deneyimleriyle bilgi edinebileceği çocuk atölyeleri kuruldu. Müzeler çocuk kültürüne yenilik getirdiler. Buralardaki pedagoglar, başlıca, şehircilik çalışmalarını ve Reggio Emilia’nın çocukların kendi başlarına dış dünyayı araştırmalarını ve sonra da yeni edindikleri bilgileri resim ve yazı aracılığıyla ifade etmelerini içeren pedagojisini kullanmaktadırlar. Ve çocuklar sergileri gezerken Snupi denilen o küçük, açılıp kapanabilir müze taburelerinde bacaklarını dinlendirebilmekteler.

Sergide bunlara çok sayıda örnek var. Brio şirketi İsveç'teki oyuncak üretiminin öncülerinden biridir. Bu şirketin ahşap oyuncakları, bugün çocukları kuşaklar boyu eğlendiren bir klâsiğe dönüşmüştür. Günümüzde çocuk psikologları ve pedagoglarla işbirliği yapılmakta ve üretimde başlıca çocuğun deney isteğini ve hayal dünyasını harekete geçirmesine imkân sağlayan şeyler seçilmektedir. Yer çekimi yasası ve dengeyi öğrenmenin en iyi yolu kişisel deneydir, örneğin Spin and Wobble'ı deneyerek yapılabilir bu. Ayrıca Brio'nun ahşap oyuncakları, benzeri birçoğundan daha üstün bir form duyarlılığını da yansıtmaktadır.

Büyülü Oyuncaklar

Günümüzde muazzam bir oyuncak üretimi ve sürekli büyüyen bir pazar var. Bunların çoğu, çocukların kısa sürede bıktığı satın al-kır-at türünden oyuncaklar. Çocuklar hareket etme ihtiyaçlarını karşılamak zorunda. Hareketli oyunları hiç bir şey engellememeli. Bunun için nesneler dayanıklı olmalı. Ama piyasaya sürülen yığınla mal arasında iyi düşünülmüş ürünler kayboluyor. Büyük kardeşten küçüğe miras kalan ve bir sonraki kuşağın eğlence kaynağı olan dayanıklı oyuncakların sayısı çok azaldı. İsveç'te anaokulları ve engelli ya da başka türden sorunlu çocuk evleri, oyuncaklar yaratma konusunda önemli bir motor rolü oynamışlardır. Çocuğun hayal dünyasını serbestçe harekete geçirmesine, o dünyada kendi başına karar verip, oyunu yönetmesine imkân tanıyan oyuncaklara da ihtiyaç var. Yaratıcılık bu biçimde gelişir. 10

Üretici Brio'dan dayanıklı oyuncaklar.

Tasarımcı Björn Dahlström ve üretici Playsam’ın eğlenceli ve renkli salıncak tavşanı dengeyi, hareketi ve döşemenin üzerinde uçuyormuş duygusunu hissetmenin başka bir biçimi. Deriden kulakları sıkıca tutmaya uygun. Sergide yumuşak polyester vatkayla doldurulmuş bir çiçek de var. Bunun üzerinde dinlenilebilinir, oynanabilinir, içine bir şeyler saklanabilir, ve düşlere dalınabilinir… Kumdan şatolar ve peyzajlar yapmak çocuklar için çok eski zamanlardan beri sevilen bir sahil oyunu olmuştur. Şimdi iç mekânda bütün evi bir kum sandığına dönüştürmeden defalarca kullanılabilecek Delta isimli kum var. Çocuklar bize geleceği hatırlatırlar. Geleceğin yaşanılabilir olması için, dünyanın ekolojik dengesinin korunması gerekiyor. Genç bir teknolog olan Joakim Nygren orman şirketi Södra ile birlikte hafif, sağlam, ucuz ve çevre dostu bir malzeme geliştirdi. Bu malzemeden tasarım şirketi CKR, (Claesson, Koivisto, Rune) şimdi Parupu adlı cıvıl cıvıl renkli bir çocuk sandalyesi üretti. Bunda yalnızca oturulmuyor, sandalye başka şeyler yapmak için yapı malzemesi olarak da kullanılıyor. Çocuklar bu sandalyeyi kullanamayacak kadar büyüdüklerinde sandalye, doğada çürümeye bırakılabilir, üzerinde düşünce tohumları yetişebilsin, diye...

Toplumun katkıları

genel anaokulu uygulamasına geçildi, 1991'den bu yana 1-1,5 yaşından itibaren her çocuk için bu okullarda yer olacaktır. 1974-75 yıllarında küçük çocukları olan anne babalara işten izin alıp, evde çocuklarına bakma hakkını veren devlet sigortası yürürlüğe girdi. Baba ve anne bu izin süresini kendilerine en uygun biçimde bölüşeceklerdi. İzinli günlerin sayısı daha sonra 480 güne çıkartıldı. Amaç anne babanın çocuklara daha fazla zaman ayırabilmelerini kolaylaştırmaktı. Ayrıca anne ve babaların günlük çalışma saatleri, çocuklarının anaokullarında ya da serbest zaman evlerinde bütün gün boyunca kalmaması için çocukları sekiz yaşını doldurana kadar, %25 oranında azaltılabilmektedir de. Çocuğun ihtiyaçları en önde gelmektedir. Eşitlik ve cinsiyet tartışmaları İsveç’te oldukça yoğundur. Çocuk arabasını süren ya da çocuğunu göğsündeki çantada taşıyan baba görüntüsü İsveç’te olağandır. Çocuk ev dışında aktif bir yaşam sürmenin önünde engel değildir. Bunun için yalnızca doğru donatıma sahip olmak yeter. Sergideki bebek uyku tulumu, çocuk arabası ve açık hava etkinlikleri için düşünülmüştür. Bu hafif, sağlam, su geçirmez ve sıcak kılıf sayesinde bebekler anne babalarıyla birlikte geziye ve uzun yürüyüşlere çıkabilirler. Çocuk arabalarıyla koşmak ve jimnastik yapmak yeni bir moda eğilimi olmuştur.

Çocuğun çevresi, sağlığı ve yaşam koşullarına ilişkin tartışmalar Ellen Key'den bu yana sürmektedir. Bu tartışmalar, birçok şeyin yanı sıra, çocukların hayatlarını iyileştirmek ve haklarını güven altına almak için bir dizi politik kararın alınmasına vesile oldu. Hükümet ve Parlamento 1946 yılında bütün okullarda öğle yemeği verilmesini karar altına aldı. Bütün çocuklara gün ortasında bedava olarak sandviç ve sütle birlikte bir öğün pişirilmiş yemek verilmektedir. (Bazı okullarda bedava kahvaltı verilmeye de başlanmıştır.) Ekonomik durumu kötü olanları teşhir etmemek için, bütün çocuklu ailelere çocuk yardımı yapılmaktadır. 1845 yılında doktor Magnus Huss’un öncülüğünde İsveç’te ilk çocuk yuvası açıldı. Bu yuvada yoksul ailelilerin ve yalnız yaşayan kadınların çocuklarına bakılıyor ve yemek veriliyordu. Zamanla hedefler büyüdü. İsveç, çocuk pedagojisi fikirlerini yayan bir Fröbel Federasyonu kazandı. Daha sonraları, İsveç'in uluslararası plânda en tanınmış sosyal politikacılarından biri olacak olan Alva Myrdal, 1936 yılında inşaat kooperatifi HSB’nin ekonomik katkılarıyla Sosyal Pedagoji Semineri'ni başlattı. Yeni konut alanlarındaki büyük çocuk odaları, denilen yerlerde ya da oyun kulübelerinde (bugünkü anaokulları) pedagog olarak çalışacak kişilere çocuk psikolojisi ve pedagojisi konularındaki en son araştırmaların ışığında, profesyonel eğitim verilecekti. İsviçreli çocuk psikoloğu Jean Piaget’nin çocuğun özgür yaratıcılığı ve deney yapma isteğine ilişkin bilgileri yaygınlaştırılacaktı şimdi. 1960’lı yıllarda iş hayatına atılan kadınların sayısı arttıkça çocuk yuvasına olan ihtiyaç da arttı. Devletin finanse ettiği çocuk bakımı 1970'li yıllarda yaygınlaştırılmaya başlandı. 1972'de altı yaşındaki çocuklar için

Baby Björn'ün çocuk taşıma çantası babalara da uygundur.

Çocuklar için güvenli bir çevre

1800'lü yılların köy evlerinde küçük çocuklar için yapılmış, tekerlekli yürüme sandalyeleri ve düştüklerinde başlarını darbeden korumak üzere, içi pamukla doldurulmuş takkeler vardı. İsveç Mobilya Enstitüsü 1960'lı yıllarda yapılış biçimlerini iyileştirmek için çocuk karyolalarını test etmeye başladı. Karyolalar çocuklar üzerinde zıpladığı zaman

Küçük bir bebek için denizde kullanılacak can yeleği.

kırılmayacak kadar sağlam olmalıydı. Ayrıca çocuklar karyolayı çevreleyen parmaklıkların arasına sıkışmamalı ya da düşmemeliydi. Çocukların oturacağı yemek sandalyeleri de daha dengeli olmaları için titizlikle gözden geçirildi. Pek doğal ki bugün bu özen, çocuklar için yapılmış hem ev ve anaokulu gibi iç mekânlardaki hem de dışarıda oyun parklarındaki bütün mobilyalar için geçerlidir. Sergide örneğin Fredrik Mattson'un tasarımı olan Brio Sit gösterilmektedir. Bu sandalye, çocukları oturtup, yemekten sonra kaldıracak büyükler de gözetilerek ergonomik olarak düşünülmüştür. Söz konusu sandalye, çocukların güvenliğini en üst düzeyde korumakta ve çocuk büyüdükçe ayarlanıp değişiklik yapılabilmektedir. Tasarımın görevlerinden biri de hayatı kolaylaştırmak ve gerçekten yapmak istediğimiz şeyler için bize daha fazla zaman kazandırmaktır. Nesneler ve çevre bir engel oluşturmamalıdır. Birçok tasarımcı özel sorunları ve ihtiyaçları olan çocukların şartlarını hafifletmek için çalıştı. Sergide ödüle lâyık görülmüş bir şırınga var. Bu şırınga, çocuklar günlük iğneleri yapılırken korkmasınlar diye estetik görünümü ve işlevi açısından büyük bir özen gösterilerek tasarlanmıştır. Ayrıca şırıngaya değişebilir parçaları sayesinde kişisel bir ifade verilebilir ve şırınga maskot ya da başka şeylerle donatılabilir. Teknik gelişmeler hayatımızı kolaylaştırdı ama aynı zamanda özellikle çocuklar için yaşamı ve dış dünyayı tehlikeli hale de getirdi. Bu nedenle güvenliğe yönelik yaklaşımlara çok uzun bir süredir öncelik verilmektedir. Hiç bir çocuk, soba gibi yakıcı eşyalara temasla yara almamalıdır. Arabalara konulan çocuk koltukları ve bisikletlere yerleştirilen arkalıklı çocuk oturakları konusunda çok yoğun araştırmalar yapıldı ve çalışmalar iyi düşünülmüş, pratik ve kolay kullanılabilir ürünlerle sonuçlandı. Endüstri ürünleri tasarımcısı Carl-Arne Breger’in tasarımını yaptığı, 1978 yılında piyasaya sürülen portakal rengi plastikten bisiklet çocuk oturağı, bugün kalitesi aşılamamış bir “klâsik”tir. 12

Bu oturağın, yüksek arkalığı, çocuğun kayıp düşmesini önleyen kavisli siperi ve kenarları ve çok sağlam bir bacak koruyucusu da vardır. Ayrıca bisikletlerin arkasına da rahatlıkla yerleştirilebilir. Güvenlik konusunda araba şirketi Volvo dünya çapında öncü konumundadır. Nils Bohlin’in buluşu olan, Volvo’nun 1959 yılında tanıtımını yaptığı, bugün dünyadaki bütün araba şirketleri tarafından kullanılan üç noktalı emniyet kemeri ile denemeleri yapılıp 1994 yılında lanse edilen çocuk koltukları, bu öncülüğün örneklerindendir. Bu koltuk, çarpışmada en yüksek güvenlik, yangına dayanıklılık, güçlü malzeme ve yıkanılabilirlik taleplerini karşılamaktadır. Özellikle bebeklerin, göl ya da denize düşmeleri halinde hayatları tehlikeye girer. Şimdiye kadar can yeleklerinin çoğu büyük çocuklar için yapılmıştı ve bu can yeleklerinin giydirildiği bebekler baş aşağı suya düşüyordu. Ama şimdi, böyle bir tehlike baş gösterdiğinde, küçük bebeğin başını suyun üzerinde tutan ve böylece boğulması riskini azaltan çok özel, özenle tasarlanmış bir can yeleği var. Üzerinde reflektör bulunan büyük yakası, bebeğin başını korur ve çok uzaklardan görülür. İsveç’te, bir kaza anında kafalarına darbe alma riskini azaltmak için on beş yaşının altındaki çocukların bisiklet sürerken kask takmaları şimdi yasal bir zorunluluktur. Kayak ve kızak kayarken de baş ve sırtın korunması gerekir. POCito’nun birçok ödül almış olan kask ve sırt koruyucusu, yaşamı çocuklar için daha güvenli ve anne ve babalar için daha az endişe duyucu hale getiriyor. Sağlam güneş gözlükleri, çocuğu zararlı UV- ışınlarına karşı korur. Artık yüksek ve tiz seslerin kulağa zarar verdiğini biliyoruz. Bu açıdan şehirlerdeki gürültülü ortamlara ve gürültülü müzik etkinliklerine karşı kulak koruyucular çözüm olabilir.

Evlerde kullanmak üzere örneğin elektrik prizleri için tıpa, ocak gözleri için kapak, el ve ayak sıkışmalarını önlemek için düzenekler ve çekmeceler için kilit, gibi küçük çocukların, tehlikeli aletlere ve kimyasallara ulaşmasına karşı bir dizi koruyucu ürün üretilmektedir. Bosieboo’nun ürettiği oynamaya müsait banyo termometresi belki de bunların en eğlencelisi. Bu termometre, banyo suyunun sıcaklığını hemen gösterdiği gibi tehlikeli maddeler de içermez. Yere atılabilir, ısırılabilir. Çocuklar için bundan daha iyisi olabilir mi?

Küçük tohumlar da çevreyi görebilmeli

Bu serginin ana teması, hayatı daha iyi ve çocuklar için daha eğlenceli, anne babalar için daha kolay kılan tasarımlardır. Anne babalar seyahat etmek, spor yapmak ve dışarıya çıkıp gezmek istediklerinde çocukların bir engel oluşturmaları gerekmiyor. Küçük çocuklar da görmek ister. Anne ya da babasının göğsündeki Babybjörn çocuk çantasında güvenle oturan küçük çocuk da uzun gezinti ve yolculuklara çıkabilir ve dünyayı kendisi keşfedebilir. Eğer yağmur yağar ya da rüzgâr eserse, sergideki çocuk pançosu, çocuk arabası için iyi bir koruyucu olur. “Nefes alabilir” polyesterden üretilen bu panço vücudu hoş bir şekilde sarar. Nerdeyse hiç ağırlığı yoktur ve bu yüzden söz konusu olabilecek her yere kolayca taşınabilinir. Sağlam, fonksiyonel ve dayanıklı eşyalar her zaman Brio’nun uzmanlık alanı olmuştur ve olmaktadır. Yeni çocuk arabası Brio Go, fonksiyonel, güvenli, rahat, kolay sürülebilir ve kolay kaldırılabilir bir arabadır ve otobüs ve trenlere rahatlıkla sokmayı sağlayan bir tekerlek kombinasyonuna sahiptir. Ekstra bir parça bu koltuğu içinde yatılır halden oturulur bir hale getirir. Çocuğun bir cebe yerleştirildiği mükemmel bir geçici oturma yeri. Bu, seyahatlerde ve ziyaretlerde yaklaşık altı aydan iki yaşına kadar olan çocukları düşünerek

yapılmıştır. Sıradan bir sandalyenin arkasına bağlanabilmektedir. Böylece sandalye, çabuk ve kolay bir şekilde bir çocuk oturağına dönüşür. Tabii ki bu da sergideki diğer bütün ürünler gibi test edilmiştir (bunun testi “Devlet Deney ve Araştırma Enstitüsü'nde yapılmıştır). Tasarımcıların mesleği, birkaç yönünü belirtmek gerekirse, bir dizi talebi kaynaştırmak ve pratik, ekonomik, estetik, etik, ekolojik, sosyal ve üretim tekniği gibi sorunları çözmeyi içermektedir. Tasarımcının sezgi ve anlayış yeteneğinin olması gerekir. Tasarım hayat şartlarını sürekli olarak daha da iyileştirmektir, yani hayat için daha “verimli bir toprak” yaratmaktır. Bu serginin başlığı “İsveç Tohumları”dır. Küçük çocukları, sağlıklı ve mutlu bir insan olarak büyüyebilmeleri için iyi bir “toprağa” ve sevgi dolu bakıma ihtiyaç duyan tohumlar olarak ifade eden ilk kişi, çocuk pedagojisinin öncüsü Alman Friedrich Fröbel’di. 1830 yıllarında çocuklara yönelik yürüttüğü faaliyete Kindergarten, çocuk bahçesi, adını verdi. Onun düşünceleri -düşünce tohumları- İsveç’te büyük bir yankı uyandırdı. Tohum büyümekte olan bir şeydir. Çocuklara gösterilen sevgi ve bakım, daha iyi bir gelecek yaratma isteğini içermektedir. Bu dilek, yalnızca İsveç'e özgü birşey değildir, dünyamızdaki birçok ülke için de geçerlidir. Koşullarımız ve belki hedefe ulaşmanın en iyi yoluna ilişkin düşüncelerimiz de farklıdır. Bu serginin vurgulamak istediği şey, çocukların duyularını geliştirecek deneyimler yaşayabileceği güvenli ve teşvik edici bir ortamın önemidir. Çocuklar risksiz bir biçimde, hem incelik gerektiren hem de basit el ve beden hareketlerini talim edebilmeliler. Ve her şeyden önce hayalleri gelişip serpilmelidir. Metin: Kertsin Wickman, Tasarım ve Sanat Tarihi Profesörü.

Volvo'nun çocuk koltukları büyük bir özenle test edilmiştir.

www.babybjorn.com www.brio.net www.busigt.se www.sandwalldesign.se www.rex.se www.baltic.se www.brio.net www.lansforsakringar.se www.volvocars.com www.simplicitas.se www.hags.com www.piawallen.se www.brio.net www.sandbergab.se www.ikea.com www.littleredstuga.se www.babybjorn.com www.essem.se www.electrolux.com www.boobdesign.se www.polarnopyret.se www.peltor.se www.sunblock.se www.babybjorn.com www.pocski.com www.zero.se www.tretorn.com www.deltaofsweden.com www.offecct.se www.tiogruppen.com www.tno.nu www.playsam.com www.fjallraven.com www.sodra.com www.kalika.se www.lectusproduktion.se www.brio.net www.owegustafson.se www.genotropin.com www.grontmij.se www.haglofs.se www.babybjorn.com www.basanderlundin.se

“İsveç Tohumları-Swedish Seeds” Svensk Form ve İsveç Enstitüsü'nün, İsveç Başkonsolosluğu İstanbul ve İstanbul Teknik Üniversitesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü ile işbirliği içinde düzenlediği bir sergidir. Proje yönetmeni: Sylvia Augustinsson Küratörlük, sergi tasarımı ve grafik tasarım: Margarita Bergfeldt Matiz Metin: Kerstin Wickman İsveç Enstitüsü İsveç'i dünyayla paylaşır İsveç Enstitüsü (SI) bir kamu kuruluşudur ve İsveç'e dünyada ilgi ve güven duyulması için çalışır. SI, stratejik iletişimle ve kültür, eğitim, bilim ve iş alanlarındaki alışverişle, diğer ülkelerle işbirliği ve uzun erimli ilişkiler kurmayı hedefler. SI bütün dünyada İsveç elçilikleri ve konsolosluklarıyla yakın işbirliği içinde çalışır. Daha fazla bilgi için: www.swedishseeds.com www.tasarim.itu.edu.tr