H
A
N
D
L
E
I
D
I
N
G
Beeldenroute Cultuurmenules Beeldenroute Leidschendam voor Groep 8 Informatie voor de docent Opzet Cultuurmenules
ERF_CM8
Beste docent, Leuk dat u binnenkort met de klas te gast bent bij de les Beeldenroute in Leidschendam. We gaan allerlei opdrachten doen bij vier verschillende kunstwerken. En dat alles in 90 minuten! In deze handleiding staat in het kort beschreven wat jullie kunnen verwachten tijdens het bezoek. In dit document staan de digitale lessen ter voorbereiding en als verwerkingsmateriaal. Tot ziens bij de beelden! Het Erfgoedpodium, de educatiegroep en alle vrijwilligers
Inleiding en verantwoording De les Beeldenroute is vanaf schooljaar 2016-2017 toegevoegd aan het Cultuurmenu in VoorburgLeidschendam. Het Cultuurmenu is een doorgaande leerlijn cultuureducatie voor het basisonderwijs. Leerlingen maken tijdens de acht jaar dat zij op school zitten, kennis met de belangrijke culturele disciplines in hun eigen omgeving: muziek, dans, literatuur, theater, beeldende kunst en cultureel erfgoed. Elke deelnemende instelling is aan een schoolgroep gekoppeld en het aanbod is op het niveau van deze schoolgroep afgestemd.
Het erfgoedpodium krijgt dit schooljaar de groepen 8 op bezoek. De leeftijd van deze kinderen is ongeveer twaalf jaar. De tussendoelen zijn gebaseerd op het leerplankader Cultuur in de Spiegel. Daarnaast hanteren wij de uitgangspunten geformuleerd in de leerlijn cultureel erfgoed van de SLO. Wij verwerken bij ons educatie-aanbod het competentiemodel mediawijsheid van mediawijzer.net. Daarbij focussen we ons bij deze lessen vooral op het onderdeel communicatie (c1, c2 en c3 uit het model): functionele en aansprekende content creĂŤren.
"1
E
H R
A N D F G O
L E
Praktische informatie Deze beeldenroute bestaat uit meerdere schrijf-, teken-, reken- en fotografie-opdrachten bij de beelden. Om het bezoek gezellig en vlot te laten verlopen graag aandacht voor het volgende:
E D
I P
D O
I D
N I
G U
M
• De leerlingen maken een aantal opdrachten op papier. Het is handig als de leerkracht een tas meeneemt om de tekeningen en schrijfsels na afloop in te doen; • Fietsen kunnen bij het servicecentrum van het Gemeentehuis gestald worden: Koningin Wilhelminalaan 2, Leidschendam;
•Van zowel leerkracht als begeleiders verwachten een actieve houding;
• Benadruk de veiligheid bij de kinderen. We hebben te maken met het verkeer om ons heen;
•De klas op school al in drie groepen verdelen;
• De klas wordt voor het servicecentrum centraal ontvangen waarna we naar het eerste beeld lopen. De drie groepen gaan ieder met hun eigen begeleiders aan de slag met de opdrachten. Totale werktijd bij de beelden is 60 minuten;
•Minimaal drie extra begeleiders vanuit school zodat elke groep één volwassen begeleider heeft; •Vooraf op school naar het toilet; •Bij regen is het handig om een aantal paraplu's mee te nemen zodat kinderen min of meer droog kunnen werken aan de opdrachten; •Optioneel: Elk kind heeft een zelfde kleur shirt, jas of overhemd aan ivm het maken van een tableau vivant bij het beeld de Zonnewijzer •Elk van de drie groepen neemt een paar smartphones en/of camera's mee voor de fotoopdrachten. Ons advies: 1 device per 3 kinderen; •Elk van de drie groepen neemt een etui mee met voldoende schrijfpennen en hb-tekenpotloden; •De kinderen krijgen ter plekke per groepje klemborden, teken/schrijfpapier en overige benodigdheden om de opdrachten te maken;
2
• De klas loopt steeds gezamenlijk met leerkracht en begeleiders o.l.v. de educatiemedewerker naar het volgende beeld voor het vervolg van de cultuurmenules. Totale looptijd van beeld naar beeld is 20 minuten; • Deze cultuurmenules wordt op twee tijdstippen gegeven: van 9.30 tot 11.00 en van 13.00 tot 14.30; • Aan het eind van de les worden klemborden en overige benodigdheden bij de educatiemedewerker ingeleverd; • Na afloop vragen we u een kort evaluatieformulier in te vullen.
Handleiding Kerkarchitectuur Leidschendam
E E
H R R
A N D F G O F G O
L E E
E D D
I P P
D O O
I D D
N I I
G U U
M M
Lesdoelen Maak kennis met beelden in je eigen omgeving
Bij het samenstellen van het lesprogramma voor groep 8 is gekozen om in te gaan op het thema ‘Beeldenroute’.
Aansluiting Onderwijstheorieën
Met het lesprogramma spelen we in op het eindadvies van het Platform Onderwijs 2032. Wij ondersteunen Het algemene doel van de les is het betekenisvol onderwijs. vergelijken van twee kerken. Vakoverstijgende opdrachten vormen de basis voor de Aansluiting kerndoelen erfgoedlessen. Leren in een erfgoedcontext staat centraal. https://issuu.com/mediamucho/ • Kerndoel Nederlands; docs/leren_in_een_erfgoedcontext • Kerndoel Rekenen; • Leerlingen werken aan • Kerndoel Kunstzinnige oriëntatie; identiteitsvorming en burgerschap door historisch besef van verbondenheid met de eigen Overige doelen omgeving. • Leerdoelen cultureel erfgoed van Bij het samenstellen van de les de SLO; hebben wij de vijf gouden regels uit • Doelen leerplankader van Cultuur de Wijzer met Erfgoededucatie in de spiegel (Cultuur met gehanteerd. Kwaliteit)
1 Zorg voor een zinvolle beleving 2 Zet met erfgoedlessen aan tot historisch redeneren 3 Goed leren kijken: wat zie je? 4 Laat leerlingen hun waarnemingen onder woorden brengen 5 Heb het lef!
"3
De Voorbereiding “Een goed begin is het halve werk”
Ter voorbereiding op de les Beeldenroute is er materiaal voor een voorbereidende les. Dit materiaal is beschikbaar gesteld op het wiki platform, een samenwerking van erfgoedpartners in VoorburgLeidschendam. http://wiki.toenleidschendamvoorburg.nl/wiki/ Beeldenroute_Leidschendam Een filmpje over beelden in de openbare ruimte in Leidschendam-Voorburg en het onderhoud door de Kunstwacht. https://vimeo.com/207607098 Beeldentaal Dit thema Beeldentaal, is een korte cursus kunstgeschiedenis met lokale beelden. Het is een inleiding in de westerse kunstgeschiedenis. In vogelvlucht passeren we alle belangrijke stromingen, kunstenaars en
" 4
Tekenen en Schetsen
Fotograferen
Grijstonen arceren en stilleven: Presenteer de instructievideo'Schetsen met een HB potlood' aan de leerlingen.
Omdat de leerlingen ook gaan tekenen en fotograferen zijn er diverse instructiefilmpjes.
Ter ondersteuning is er een instructie (Schetsen HB-potlood) beschikbaar voor de leerlingen. Print deze uit. https://vimeo.com/207259755
Pinterest We willen jullie vragen om jullie foto’s, schrijfsels, tekeningen en werkstukken te plaatsen op de Pinterestpagina van jullie school. Heel graag onder vermelding van: datum, leerjaar, naam van de school, de titel van het kunstwerk. Als je nog geen Pinterestpagina hebt volg dan deze instructie.
l
http://www.my-friends.be/page/ hoe-maak-je-een-bord-pinterest Voor aanvullende lessen op het gebied van mediawijsheid neem contact op met educatie@swaensteyn.nl
D
“
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
Leren door kijken
Titel en beeldbegrip Beeld: De Zonnewijzer
Begeleiding: Educatiemedewerker
Opdracht 1a (per groepje)
Duur: 5 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, rolmaat/meetlint, stopwatch. 
 Titel en beeldbegrip Kinderen lopen met hun groepje en hun begeleider(s) om het beeld heen. Hoeveel blokken tel je? (24.) Noteer. Waarom heeft de kunstenaar juist dit aantal blokken gebruikt? Beschrijf in het kort wat je denkt. Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig.
"5
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
Leren door kijken Het levende kunstwerk: kijken en nadoen Beeld: De Zonnewijzer
Begeleiding: Educatiemedewerker
Opdracht 1b (voor de hele klas)
Duur: 15 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, rolmaat/meetlint, stopwatch. Voorbereiding op school Powerpoint beeldhouwkunst door de eeuwen heen. Fotografie-instructie. Witte shirts en overhemden. Het levende kunstwerk: kijken en nadoen We hebben 24 kinderen nodig die het kunstwerk gaan nadoen, dus ‘blok’ zijn, 3 regisseurs en 3 fotografen. Opdracht is om dit kunstwerk zo goed mogelijk uit te beelden. We maken een tableau vivant. De regisseurs overleggen kort met elkaar hoe de ‘blokken’ moeten gaan staan. (Let op vorm, hoogte en diameter van de cirkel. ‘Blokken’ kunnen zichzelf lang maken door op hun tenen te gaan staan met de armen omhoog, of juist gehurkt zitten of liggen om klein, kleiner, kleinst te worden.) Ze gaan de ‘blokken’ in de juiste positie zetten. De ‘blokken’ zijn versteend en kunnen dus niet praten, alleen luisteren naar de aanwijzigingen van de regisseurs. Gelukkig kunnen ze wel bewegen zodat ze in de juiste houding kunnen worden gezet. De fotografen maken wat leuke werkfoto’s van het hele proces. Als ze tevreden zijn over het eindresultaat zetten ze het levende kunstwerk op de foto.Optioneel: De kinderen zijn allemaal gekleed in dezelfde kleuren. Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig.
" 6
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
Leren door kijken Tekenen bij wandreliëf: maak je eigen wapenschild Beeld: Wandreliëf Gemeentehuis
Begeleiding: Educatiemedewerker
Tekenopdracht bij wandreliëf gemeentehuis Leidschendam Een wapen of wapenschild is een kleurig merkteken dat is verbonden aan een adellijke familie of een andere groep bij elkaar horende mensen zoals van een stad of een land. Op wapens staan vaak dieren en speciale kleuren. Elk dier betekent iets (leeuw staat voor moed) en elke kleur betekent ook iets (goud staat voor wijsheid). Vaak staat er ook een spreuk bij. Je maintiendrai staat sinds 1815 in het wapen van Nederland en is Frans voor “ik zal handhaven”. Het was oorspronkelijk de lijfspreuk van prins Willem van Oranje (1633-1584). Het stadswapen van Leidschendam bestaat uit een combinatie van de wapens van Veur en Stompwijk. Teken nu je eigen wapenschild en schrijf daarin je eigen lijfspreuk. Teken een dier en schrijf erbij voor welke eigenschap dit dier staat. Kies een paar kleuren en geef aan wat deze kleuren voor jou betekenen. Vergelijk je wapenschild met kinderen uit je groep en je klas en kijk naar de overeenkomsten en verschillen. Bij de overeenkomsten kijk je naar waarin lijken jullie op elkaar en bij de verschillen kijk je hoe je elkaar aan vult.
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
Leren door kijken Tekenen naar de waarneming Beeld: Meisje met eend
Begeleiding: Educatiemedewerker
Opdracht 3 (per groepje)
Duur: 15 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, rolmaat/meetlint, stopwatch. Tekenen naar de waarneming Zoek met je groepje een plek van waaruit je het beeld goed kunt zien. Je gaat een mooie tekening van het beeld maken. Tips: maak eerst met dunne lijntjes een compositie waarin je de volgende dingen bepaalt: waterlijn, hoogte en breedte van de sokkel waar het beeld op staat, hoogste punt van het meisje, de houding van het meisje en de eend. Dit helpt je om de verhoudingen goed te krijgen. Nu ga je echt tekenen, eerst de grote vormen daarna de details. Met je hb-potlood kun je verschillende grijstonen maken door harder of zachter te kleuren. Ook door te arceren krijg je kleurverschillen. Vergeet niet het ‘wit’ van je papier te benutten voor de lichtste delen van je tekening. Vergeet niet regelmatig te kijken naar het beeld. Gummen is niet nodig: dit is een oefening in tekenen naar de waarneming. Zoekende lijntjes en verbeteringen kunnen prachtig zijn! Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig.
"8
O
P
D
S
R
E
AQ
UC
OH I
TA
CE
L
N U BB
O
E
K
Leren door kijken Ontdekken, noteren en fotograferen Beeld: De Damwachters
Begeleiding: Educatiemedewerker
Opdracht 4a (per groepje)
Duur: 10 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, rolmaat/meetlint, stopwatch.
Ontdekken, noteren en fotograferen Elke groep krijgt door de gids een van de drie Damwachters toegewezen. De groep kiest een of twee fotografen. Zij bekijken hun Damwachter, gaan op zoek naar details en leggen alles vast met de camera of smartphone. Tips: varieer in perspectief, ga eens door je knieÍn voor een kikkerstandpunt, maak zowel closeups als totaalfoto’s. De rest van de groep bekijkt hun Damwachter en gaat op zoek naar details. Ze noteren zoveel mogelijk kenmerken van hun Damwachter. Tips: denk ook aan kleur, grootte, wat doet de Damwachter, hoe kijkt hij (emotie), hoe oud is hij, etc. Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig. Afscheid: hartelijk dank voor jullie bezoek en jullie belangstelling. Inleveren klemborden en overige materialen.
"9
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
Leren door kijken Beeldenroute: vorm en betekenis Beeld: De Damwachters
Begeleiding: leerkracht
Opdracht 4b (per groepje)
Locatie: de eigen school
Benodigdheden: schoolcomputer, schrijf/tekenpapier, pen, hb-potlood, creatieve materialen, aantekeningen en foto’s van opdracht 5a.
Voorbereiding Bestudeer de website van dit kunstwerk: www.damwachters.nl. Werkstuk We willen jullie vragen om met je groep een digitaal werkstuk te maken over jullie Damwachter. Op de website kun je lezen hoe de kunstenaar het verhaal van de ontstaansgeschiedenis van Leidschendam heeft verbeeld en wat alle details van het kunstwerk betekenen. Vergelijk deze informatie met wat je zelf gezien hebt. Aanpak: tekst en beeld Beschrijf in je eigen woorden hoe Leidschendam is ontstaan. Leg uit in je eigen woorden hoe je deze geschiedenis in het kunstwerk kunt terugzien. Geef je mening over het kunstwerk en speciaal over jullie eigen Damwachter. Beschrijf of je mening veranderd of beïnvloed is door het bestuderen van de website. Maak als je dat leuk vindt ook kunstwerken zoals schilderijen, tekeningen of collages bij het werkstuk. Natuurlijk gebruik je de foto’s van de fotograaf. Scan al het beeldmateriaal en voeg het toe aan het werkstuk. Maak een mooie kaft met daarop de titel, de datum en de namen van de schrijvers, de fotograaf en de kunstenaars. Veel succes! " 10
H
A
NO D
PL
D E
IR D
AI
NC
G
H
TM
OE
L
NE
BN
GO I
ED
K S
E
N
De Verwerkingsles
Wordt verslaggever We willen jullie vragen om jullie foto’s, schrijfsels, tekeningen en werkstukken te plaatsen op de Pinterestpagina van jullie school. Heel graag onder vermelding van: datum, leerjaar, naam van de school, de titel van het kunstwerk.
Thuisopdracht Ga in je eigen wijk op zoek beelden. Doe dit samen met je ouders, verzorgers, vrienden uit je buurt. Noteer hoeveel en welke beelden er zijn binnen een straal van 5 km van je huis. Maak je eigen beeldenroute en teken en fotografeer die beelden. Maak er een wandeling van 5 kilometer van. Misschien word jouw
Nullam arcu leo, facilisis ut
We dagen jullie uit om met je klas een leuke vernieuwende activiteit te bedenken. Wie weet wordt jullie plan wel uitgevoerd.
Stuur ons je ideeĂŤn in de vorm van een verhaal, tekening, filmpje. Je kan een idee namens de hele klas op sturen of elke leerling kan individueel een plan opsturen. Stuur het naar: educatie@swaensteyn.nl (Museum Swaensteyn is penvoerder van het erfgoedpodium)
" 11
H
A
N
D
L
E
I
D
I
N
G
Colofon Lesopzet, verantwoording en opdrachtenboek: Annemieke Fierinck, Janneke van Wijk Tekst en Samenstelling: Annemieke Fierinck en Janneke van Wijk Advies: MediaMucho Fotografie: Annemieke Fierinck Vormgeving: De Mobiele Kunstbrigade Met zeer veel dank aan: Marianne Mesker en de leden van het Erfgoedpodium 2017
Cultuurmenu
EGP_CM8
Vragen? Neem contact met ons op.
Erfgoedpodium Voorburg-Leidschendam http://wiki.toenleidschendam-voorburg.nl/wiki/ Erfgoedpodium_Leidschendam-Voorburg http://www.swaensteyn.nl/ educatie@swaensteyn.nl https://www.facebook.com/ErfgoedpodiumLV/
"12