H
A
N
D
L
E
I
D
I
N
G
Kerkarchitectuur Cultuurmenules voor Groep 8 Schooljaar 2016-2017 Informatie voor de docent Opzet Cultuurmenules
ERF_CM8
Beste docent, Leuk dat u binnenkort met de klas te gast bent bij de les Kerkarchitectuur in Leidschendam. We gaan twee kerken bekijken en vergelijken. En dat alles in 90 minuten! In deze handleiding staat in het kort beschreven wat jullie kunnen verwachten tijdens het bezoek. In dit document staan de digitale lessen ter voorbereiding en als verwerkingsmateriaal. Tot ziens bij de kerken! Het Erfgoedpodium, de educatiegroep en alle vrijwilligers
Inleiding en verantwoording De les kerkarchitectuur is vanaf schooljaar 2016-2017 toegevoegd aan het Cultuurmenu in Leidschendam-Voorburg. Het Cultuurmenu is een doorgaande leerlijn cultuureducatie voor het basisonderwijs. Leerlingen maken tijdens de acht jaar dat zij op school zitten, kennis met de belangrijke culturele disciplines in hun eigen omgeving: muziek, dans, literatuur, theater, beeldende kunst en cultureel erfgoed. Elke deelnemende instelling is aan een schoolgroep gekoppeld en het aanbod is op het niveau van deze schoolgroep afgestemd.
Handleiding Kerkarchitectuur Leidschendam
Het erfgoedpodium krijgt dit schooljaar de groepen 8 op bezoek. De leeftijd van deze kinderen is ongeveer twaalf jaar. De tussendoelen zijn gebaseerd op het leerplankader Cultuur in de Spiegel. Daarnaast hanteren wij de uitgangspunten geformuleerd in de leerlijn cultureel erfgoed van de SLO. Wij verwerken bij ons educatie-aanbod het competentiemodel mediawijsheid van mediawijzer.net. Daarbij focussen we ons bij deze lessen vooral op het onderdeel communicatie (c1, c2 en c3 uit het model): functionele en aansprekende content creĂŤren.
"1
E
H R
A N D F G O
L E
Praktische informatie Het bezoek aan de kerken bestaat uit meerdere opdrachten. Om het bezoek gezellig en vlot te laten verlopen graag aandacht voor het volgende: •Van zowel leerkracht als begeleiders verwachten een actieve houding; •De klas op school al in drie groepen verdelen; •Minimaal drie extra begeleiders vanuit school zodat elke groep één volwassen begeleider heeft; •Vooraf op school naar het toilet; •Bij regen is het handig om een aantal paraplu's mee te nemen zodat kinderen min of meer droog kunnen werken aan de opdrachten; •Elk van de drie groepen neemt een paar smartphones en/of camera's mee voor de fotoopdrachten. Ons advies: 1 device per 3 kinderen; •Elk van de drie groepen neemt een etui mee met voldoende schrijfpennen en hb-tekenpotloden; •De kinderen krijgen ter plekke per groepje klemborden, teken/schrijfpapier en meetlinten om de opdrachten te kunnen maken;
2
E D
I P
D O
I D
N I
G U
M
• De leerlingen maken een aantal opdrachten op papier. Het is handig als de leerkracht een tas meeneemt om de tekeningen en schrijfsels na afloop in te doen; • Fietsen kunnen bij de daarvoor bestemde rekken gestald worden: bij de sluis, Leidschendam; • Benadruk de veiligheid bij de kinderen. We hebben te maken met het verkeer om ons heen; • De groep wordt bij de Oude Kerk in Leidschendam centraal ontvangen voor de eerste opdracht. Daarna gaan de drie groepen ieder met hun eigen begeleiders aan de slag met de rest van de opdrachten; • Na tien minuten wordt er gewisseld en gaat de groep met een andere opdracht beginnen; • De klas loopt gezamenlijk met leerkracht en begeleiders o.l.v. de educatiemedewerker naar de Franse kerk voor het vervolg van de cultuurmenules; • De cultuurmenules begint om 9.30 en eindigt om 11.00; • Aan het eind van de les worden klemborden en meetlinten bij de educatiemedewerker ingeleverd; • Na afloop vragen we u een kort evaluatieformulier in te vullen.
Handleiding Kerkarchitectuur Leidschendam
E E
H R R
A N D F G O F G O
L E E
E D D
I P P
D O O
I D D
N I I
G U U
M M
Lesdoelen Maak kennis met erfgoed in je eigen omgeving
Bij het samenstellen van het lesprogramma voor groep 8 is gekozen om in te gaan op het thema ‘kerkarchitectuur’.
Aansluiting Onderwijstheorieën
Met het lesprogramma spelen we in op het eindadvies van het Platform Onderwijs 2032. Wij ondersteunen Het algemene doel van de les is het betekenisvol onderwijs. vergelijken van twee kerken. Vakoverstijgende opdrachten vormen de basis voor de Aansluiting kerndoelen erfgoedlessen. Leren in een erfgoedcontext staat centraal. https://issuu.com/mediamucho/ • Kerndoel Nederlands; docs/leren_in_een_erfgoedcontext • Kerndoel Rekenen; • Leerlingen werken aan • Kerndoel Kunstzinnige oriëntatie; identiteitsvorming en burgerschap door historisch besef van verbondenheid met de eigen Overige doelen omgeving. • Leerdoelen cultureel erfgoed van Bij het samenstellen van de les de SLO; hebben wij de vijf gouden regels uit • Doelen leerplankader van Cultuur de Wijzer met Erfgoededucatie in de spiegel (Cultuur met gehanteerd. Kwaliteit) Handleiding Kerkarchitectuur Leidschendam
1 Zorg voor een zinvolle beleving 2 Zet met erfgoedlessen aan tot historisch redeneren 3 Goed leren kijken: wat zie je? 4 Laat leerlingen hun waarnemingen onder woorden brengen 5 Heb het lef!
"3
De Voorbereiding “Een goed begin is het halve werk”
Ter voorbereiding op de les kerkarchitectuur is er materiaal voor een voorbereidende les. Dit materiaal is beschikbaar gesteld op het wiki platform, een samenwerking van erfgoedpartners in Leidschendam-Voorburg. http://wiki.toenleidschendamvoorburg.nl/wiki/ Kerkarchitectuur_Leidschendam
Kerkarchitectuur door de eeuwen heen De pagina kerkarchitectuur door de eeuwen heen, gemaakt in de lokale wiki geeft antwoord op de onderzoeksvragen wat is een kerk, wat is de functie van een kerk door de jaren heen en waarom zien kerken er zo verschillend uit. http://wiki.toenleidschendamvoorburg.nl/wiki/
" 4
“
Het ABC van de kerkarchitectuur.
Fotograferen
De powerpointpresentatie bestaat uit een ABC van de kerkarchitectuur. Op deze manier komen de kinderen in aanraking met de begrippen. De begrippenlijst kan ook als dictee bij een taalles worden ingezet.
Omdat de leerlingen ook gaan tekenen en fotograferen zijn er diverse instructiefilmpjes.
https://www.slideshare.net/ JannekeVanWijk/het-abc-van-dekerkarchitectuur Tekenen en Schetsen Grijstonen arceren en stilleven: Presenteer de instructievideo'Schetsen met een HB potlood' aan de leerlingen. Ter ondersteuning is er een instructie (Schetsen HB-potlood) beschikbaar voor de leerlingen. Print deze uit.
D
Pinterest We willen jullie vragen om jullie foto’s, schrijfsels, tekeningen en werkstukken te plaatsen op de Pinterestpagina van jullie school. Heel graag onder vermelding van: datum, leerjaar, naam van de school, de titel van het kunstwerk. Als je nog geen Pinterestpagina hebt volg dan deze instructie. http://www.my-friends.be/page/ hoe-maak-je-een-bord-pinterest
https://vimeo.com/207259755
Handleiding Kerkarchitectuur Leidschendam
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
De Voorbereiding “Een goed begin is het halve werk”
Interactieve luisteropdracht bij entree Locatie:Petrus en Pauluskerk
Begeleiding: Educatiemedewerker
Opdracht 1 (voor de hele klas) Duur: 10 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, rolmaat/meetlint, stopwatch. Voorbereiding op school Kerkgeschiedenis door de eeuwen heen. Powerpoint begrippenlijst kerkarchitectuur. Kleurplaten bij de architectuurbegrippen. Spreekwoorden en gezegdes over kerken. Interactieve luisteropdracht bij de hoofdentree Verzamel de kinderen in hun groepje met begeleider in een halve cirkel om je heen met zicht op de kerk . Hou een interactief verhaal aan de hand van de volgende vragen. Betrek de kinderen bij je verhaal: “Wie van jullie is er wel eens in deze kerk geweest? Waar kun je aan zien dat dit een kerk is? (Kerkarchitectuur PP: toren, klokken en galmgaten, entree, ornamenten, beelden van heiligen, kruis op het dak). Hoe weet je dat er een kerk in de buurt is? (Klokslagen voor de tijd of voor het bekendmaken van bijzondere gelegenheden als een huwelijk of een overlijden. In vroegere tijden luidden men de klokken ook bij gevaar.) Hoe oud zou deze kerk zijn? (In 1878 werd de eerste steen gelegd.) Kijk eens om je heen. Zoals je ziet staan we hier vlak langs een waterweg. Waarom zou deze kerk hier gebouwd zijn? Verwijs naar trekvaart. Dit is een katholieke kerk. Dat kun je meestal zien aan de vele versieringen van de gevel. Binnen in een katholieke kerk is het vaak sprookjesachtig rijk versierd met gebrandschilderde ramen, mozaïekvloeren, beeldengroepen, etc. Eindvraag: hoe laat is het? Zoek de klok.” Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig.
Handleiding Kerkarchitectuur Leidschendam
"5
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
Leren door kijken Meet en tekenopdracht bij entree Locatie: Petrus en Pauluskerk
Begeleiding: Educatiemedewerker
Opdracht 2 (per groepje)
Duur: 10 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, rolmaat/meetlint, stopwatch. Meet- en tekenopdracht bij de hoofdentree Ervaar het formaat van de kerk. Kinderen krijgen van de gids klemborden, papier en meetlint. Ze nemen afstand van de kerk en proberen te schatten hoe hoog de kerk is. Ze noteren hun eerste schatting. Nu proberen ze grip op de maatvoering te krijgen. Bijvoorbeeld door de beelden van Petrus en Paulus op te meten. ‘Maak een vergelijking met je eigen lengte. Kun je nu een betere schatting maken van de hoogte? (Hoeveel keer zou je jezelf op elkaar moeten zetten tot je aan de torenspits bent?) Noteer ook deze schatting.’ Vormgeving: de kinderen maken een tekening van de hoofdgevel van de kerk met een mensfiguurtje in de juiste verhouding ernaast. Ze tekenen ook details als geledingen, roosvensters en zuilen. We bekijken de beelden van Petrus en Paulus wat beter: wat hebben zij in hun hand? Symboliek: Petrus heeft van God de sleutel tot de hemelpoort gekregen en Paulus draagt een zwaard ter herinnering aan de tijd dat hij een Romeins soldaat was. Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig.
" 6
Handleiding Kerkarchitectuur Leidschendam
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
Leren door kijken Geometrieopdracht Locatie: Petrus en Pauluskerk
Begeleiding: Educatiemedewerker
Opdracht 3 (per groepje)
Duur: 10 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, rolmaat/meetlint, stopwatch, stoepkrijt. 
 Geometrieopdracht bij de hoofdentree (van een afstand) Meetkundige vormen. Kinderen krijgen van de gids klemborden en papier. Ze nemen afstand van de kerk en gaan op zoek naar cirkels, halve circels, driehoeken, vierkanten en rechthoeken in de hoofdgevel. Ze noteren per vorm hoeveel ze daar van zien. De gids loopt langs en helpt de kinderen. Tips: De toren is ook een driehoek. Inzoomen en ruimere blik bij het kijken. Denk ook aan buitenranden van het gebouw. Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig.
Handleiding Kerkarchitectuur Leidschendam
"7
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
Leren door kijken Kijken, tekenen en of fotograferen Locatie: Petrus en Pauluskerk
Begeleiding: Educatiemedewerker
Opdracht 4 (per groepje)
Duur: 10 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, rolmaat/meetlint, stopwatch. 
 Kijken, tekenen en/of fotograferen in het voorportaal Voorportaal: de kinderen bekijken het Mariabeeld, de wijwaterbak met inscriptie, de eerste steen en het licht door het roosvenster. Per groepje wordt een beeldverslagje gemaakt van het voorportaal. Om dat te kunnen doen wordt de groep verdeeld in fotografen en tekenaars. De kinderen fotograferen en maken schetsen van hetgeen ze het mooiste of interessantste vinden. Ze kunnen eventueel een afdruk maken van de tekst die in de eerste steen is gebeiteld. Hiervoor leggen ze het papier op de steen en krassen op de buitenkant. Fotografeer ook de tekeningen en de afdruk zodat alles digitaal is voor het beeldverslag. Differentiatie: beeldverslag meteen posten Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig. We lopen gezamenlijk naar de Franse kerk/Peperbus, een gids op de kop en een gids aan de staart van de groep. (5 minuten.)
" 8
Handleiding Kerkarchitectuur Leidschendam
O
P
D
S
R
E
AQ
UC
OH I
TA
CE
L
N U BB
O
E
K
Leren door kijken Interactieve luisteropdracht Locatie: Dorpskerk Opdracht 5 (per groepje)
Begeleiding: Educatiemedewerker Duur: 15 minuten
Benodigdheden: gelamineerde foto van de kerk in oorspronkelijke staat, klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, stopwatch.
Interactieve luisteropdracht bij de hoofdentree (vergelijken van twee kerken) Kinderen staan met hun groepje en hun begeleider(s) om de gids heen en kijken naar de kerk. Ze luisteren en praten mee met het interactieve verhaal van de gids: wat valt jullie direct op als je deze kerk vergelijkt met de PP Kerk? (Het formaat, minder ornamenten, geen gebrandschilderde ramen.) Hoe oud is deze kerk? (Geschiedenis: in 1647 werd de bouw gestart. In die tijd werd vaak gebouwd in Hollandse renaissancestijl. Dit kerkje had ooit een koepelvormig dak, kijk maar naar deze foto. In 1693 breekt er brand uit waarbij de kerk en de omringende huizen veel schade opliepen. Er werd een loterij uitgeschreven om de herbouw van de kerk te bekostigen. In 1797 wordt in Nederland de scheiding tussen kerk en staat doorgevoerd. Geïnspireerd door de Franse Revolutie moet elke herinnering aan rijke families en ongelijkheid verdwijnen, dus ook de gebrandschilderde ramen en ornamenten als familie- en stadswapens.) We gaan de kerk in. Dit is een protestantse kerk. Kenmerkend voor zo’n kerk is bijvoorbeeld de afwezigheid van beelden van heiligen. Wat voor versieringen zien we? Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig.
Nullam arcu leo, facilisis ut
"9
O
P
D
R
A
C
H
T
E
N
B
O
E
K
Leren door kijken Tekenen in de dorpskerk Locatie: Dorpskerk
Begeleiding: Educatiemedewerker
Opdracht 6 (per groepje)
Duur: 15 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, stopwatch.
Tekenen in de Dorpskerk We gaan de kerk in op zoek naar de Herenbank. Hierbij hoort het verhaal van Simon van Loo. Vertel dat de kerk een versobering moest ondergaan. Ondanks protest van de kerkmeester moesten alle herinneringen aan rijkdom worden verwijderd. Zo ook het houtsnijwerk met het wapen van de stad Leiden boven de Herenbank. Timmerman Simon van Loo krijgt deze taak. Hij is echter zo slim om het wapen te verbergen. Zo kon het later teruggeplaatst worden. Dankzij deze timmerman kunnen wij dit kunstwerk dus nu nog zien. De kinderen gaan nu een tekening van het stadswapen maken. Laat de kinderen foto's maken van de tekeningen en van het werkproces. (journalistenteam) Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig.
" 10
Lesbrief De Salamander
O
P
D
S
R
E
AQ
UC
OH I
TA
CE
L
N U BB
O
E
K
Leren door kijken Kerkarchitectuur: vorm en betekenis Locatie: Dorpskerk Opdracht 7 (per groepje)
Begeleiding: Educatiemedewerker Duur: 15 minuten
Benodigdheden: klemborden, schrijf/tekenpapier, werkblad, pen, hb-potlood, rolmaat/meetlint, stopwatch.
Taalopdracht in de binnenhof Afsluiten met taalopdracht: spreekwoord/gezegde/alliteratie.
Van de begeleiders van school wordt verwacht dat zij de kinderen helpen daar waar nodig. Afscheid: hartelijk dank voor jullie bezoek en jullie belangstelling. Inleveren klemborden en meetlinten.
Nullam arcu leo, facilisis ut
" 11
O
P
D
S
R
E
AQ
UC
OH I
TA
CE
L
N U BB
O
E
K
De Verwerkingsles
Divergente of probleemoplossende opdracht: Verzin met de klas een leuke activiteit voor de kerken in Leidschendam en Voorburg.
We dagen jullie uit om met je klas een leuke vernieuwende activiteit te bedenken Wie weet wordt jullie plan wel uitgevoerd.
Stuur ons je ideeĂŤn in de vorm van een verhaal, tekening, filmpje. Je kan een idee namens de hele klas op sturen of elke leerling kan individueel een plan opsturen. Stuur het naar: educatie@swaensteyn.nl (Museum Swaensteyn is penvoerder van hert erfgoedpodium)
" 12
Lesbrief De Salamander
L
E
S
B
R
I
E
F
D
E
S
A
L
A
M
A
N
D
E
R
Colofon Lesopzet, verantwoording en opdrachtenboek: Annemieke Fierinck, Janneke van Wijk Tekst en Samenstelling: Annemieke Fierinck en Janneke van Wijk Advies: MediaMucho Fotografie: Annemieke Fierinck Vormgeving: De Mobiele Kunstbrigade Met zeer veel dank aan: Marianne Mesker en de leden van het Erfgoedpodium 2017
Cultuurmenu
SAL_CM6
Vragen? Neem contact met ons op.
Erfgoedpodium Leidschendam-Voorburg http://wiki.toenleidschendam-voorburg.nl/wiki/ Erfgoedpodium_Leidschendam-Voorburg http://www.swaensteyn.nl/ educatie@swaensteyn.nl https://www.facebook.com/ErfgoedpodiumLV/
Lesbrief De Salamander
"13