VAK-, FUNCTIE. EN SECTORSPECIFIEK
bouwt samen iets op en kan met elkaar delen. Van collectie naar connectie dus MATERIEEI EN IMMATERIEET
DEEL 3
Erfgoedonderwijs is een vorm van cultuuronderwijs dat werkt aan een bewustzijn bij leerlingen
LEREN OVER ERFGOED EN LEREN IN EEN ERFGOEDCONTEXT AUTEUR: JANNEKE VAN WIJK
// PO /t\
Voor erfgoededucatie zijn in het primair onderwijs de laatste jaren diverse leerlijnen ontwikkeld in de verschillende regio's.0ok op Europees niveau zijn er projecten op het gebied van erfgoededucatie en erfgoedinterpretatie. Het verwerven van sleutelcompetenties voor een leven lang leren zoals opgesteld door het Europees Referentiekader staan centraal. Ervaren en beleven zijn voorwaarden voor succesvol erfgoedonderwijs.
inds de negentiende eeuw worden delen van het verleden via educatieve wandelroutes, tentoonstel lingen en ensceneringen naar het heden gehaald en als erfgoed in stelling gebracht. Dit gebeurl via formele en informele samen-
I 2
Constantijn Huygens l--erde zijn kinderen de toonladder met l<nopen Kinderen b,estuderen kerkarchitectuur en vo gen een monumentenroute
3
Swaensteyn is één van de
oudste huizen in Voort,urg Vanaí 1 5T 2 was hier herberg De Swaen gevestlgd Foto's: Annemieke Flerinck
I
R46
werkin gsverba nden tussen musea, erfgoedhuizen, scholen en lokale overheden. De wens is niet alleen om historische kennis en inzichten overte brengen. Het gaat ook om het bereiken van een breed publiek en het beschermen van een bedreigd gewaande identiteit. Hester Dibbits, bijzonder hoogleraar Cultuur en Educatie aan de Erasmus School of History, Culture and
Communication (ESHCC) pleit in haar inaugurele rede voor het onderzoeken van samenwerking vanuit een netwerkperspectief. Dit komt de kwaliteit van educa tieve programma's ten goede Bij erfgoed gaat het om delen van een verleden díe in het he-
den rn stel ing worden gebracht, met het oog op de toekomst van een a s co lectlef ervaren idenriteir Ee.1voud;g gezegd: wie wat bewaart, heeft wat. Anders gezegd. wie met elkaar bewaarl,
vanuit de basisvaardigheden waarnemen, verbeelden, conceptualiseren en analyseren met behulp van mediavaardigheden: Iichaam, voorwerpen, taal en grafisch. ln het primair onderwijs zijn de laatste jaren diverse leerlijnen erfgoed ontwikkeld in verschillende regio's. De opbouw van de projecten volgt vaak de volgende lijn:verzamelen van ideeën en infornratie, raadplegen van bronnen, ordenen en selecteren, vormgeven en tenslotte presenteren Ook op Europees niveau zijn er verschillende projecten op het gebied van erfgoededucatie en e rfgoed interpretatie Bij cultureel erígoed wordt onderscheid gemaakt tussen materieel erfgoed en immaterieel erfgoed. Bij materieel erÍgoed kun je denken aan monumenten, archieven, museale voorwerpen, archeologische vondsten, landschappen en
bibliotheekcollecties Romantici zien meteen de prachtigste landhuizen, molens en collecties voor zích. Oneerbiedig zou je dit kunnen benoemen als educatie over bakstenen. De bezoeker is echter niet van steen en erfgoed gaat in zekere mate ook altijd over emotie. Bij immaterieel erfgoed gaat
het om levend erfgoeC: socia e gewoontes en gebruiken voorstellingen, tradities ice^::e r verhalen en rituelen. lr-a:e.iee e rfgoed wo rdt ove r-oec'a ge. van generatie op ge.e.=: e e^ is belangrijk voor ee. ge-ee^schappelijke ident;:e t. ='z -altijd mensen bij bet.o<<=^ lmmaterieel erfgoed s ;= schakel tussen heder:, !e. =trer en toekomst en moet cea..meegaan met zijn tijC. Va-a' -
september 2014 is he: .\:SCO Verdrag ter Bescherming ,. a- ^e: lmmaterieel Cultureel E;co=: ook in het Koninkrijk Nec==-o in werking getreden Fe: (:-niscentrum lmmateriee EJgcec brengt het verdrag in coc'ac^i van het Ministerie van OC\"' ^ de praktijk en heeft co.:a.:emet de eilanden in Ca..c scNederland over hun r--a:e'se erfgoed beleid. Erfgoed zorgt soms ook voor strijd, omdat het gaat ove. o-ze identiteit, waar we voo. siae^ Denk aan de Zwarte Pieterdiscussie. Hoort dit verhaa':o: ons immaterieel erfgoed oj
moeten we dit loslaten? Erfgoed gaat verder dan reflecteren over de betekenis, het gaat vaak met emotres gepaard. Deze emoties (unnen een kritische reflectie in de weg zitten zoals Grever en Van Boxtel verklaren in hun publicatie Verlangen naar tastbaar terleden: erfgoed, onderwijs en historisch besef (201 4).
betrokkenheid van de leerlingen en de samenhang tussen de verschillende vakken, in dit geval in een erfgoedcontext. Er wordt ingehaakt op de werkelijkheid van de leerlingen. Leerlingen worden aangesproken op wat ze kunnen en krijgen ruimte voor hun eigen beslissíngen en het nemen van initiatieven. De docent oí gids maakt gebruik van zogenaamde sleutelvragen. Dit zijn vragen waar de docent of gids op dat moment ook nog geen antwoord op heeft. De leerlingen worden uitgedaagd zelf antwoorden te bedenken. Bij de sleutelvragen is vaak meer dan één antwoord mogelijk en ze roepen nieuwe vragen op.
VERHALET{D OI{TWERPEN IN ERFGOEDCOT{TEXT
ERFGOEDINTERPRETATIE
Leren in een eígoedcontext
Het project lnHerit stelt erfgoedinterpretatie voor als de ideale manier om 'plaatsgericht leren' meer efficiënt en interessant te maken en wil erfgoed voorstellen als de ideale leeromgeving in het concept van 'leerregio's' om compe te nties te o ntwi kkele n. Erfgoed i nte rpretatie legt co g n itieve en emotionele verbanden tussen de bezoekers en wat deze kunnen ontdekken op een bepaalde plaats, zoals in een museum, op een historische plek of in een natuurreservaat. Erfgoedaanbieders kunnen een rijke context bieden voor het onderwijs. Door aan te sluiten bij Europees geldende sleutelcompetenties voor een leven lang leren en bij 21eeeuwse vaardigheden kan erfgoedbeleving verrijkt en functioneel ingezet worden. Voor het bereiken van duurzame samenwerking is co-creatie van belang en het ontgrenzen en verbinden van de vaak gescheiden terreinen van eígoed, onderwijs en toerisme binnen een gemeente. .1.
bledt diverse mogelijkheden voor leren in het algemeen. Het biedt leerlingen rmmers een rijke en inspirerende leeromgeving die hen kan steunen en het leerproces kan versterken, Dit uitgangspunt was de basis voor het Europese project Aqueduct. De concepten van erfgoedonderwlls en compe tentiegericht onderwijs werden aan elkaar gekoppeld. Verschillende benaderingen zoals de 'storyl i ne-be nad eri n g', a ctie eI
ren, probleemgestuurd leren, coöperatief leren en begeleide
ontdekking werden gebruikt. Hoewel alle benaderingen relevant en toepasbaar werden bevonden, kwam de storylínebenadering het beste tegemoet aan de vereisten van competentiege richt erfg oedo nde rwijs. De Storyllne Approach to Education werd in Schotland ontwikkeld door Steve Bell. ln Nederland staat de methode bekend als verhalend ontwerpen. ln een verhalend ontwerp verlopen de leeractiviteiten als een verhaal. Een verhaal dat door de leerlingen zelf voor een groot deel wordt ingevuld oí afgemaakt. Kenmerkend is de
NIEUWSGIERIG GEWORDEN?
www.immaterieelerfgoed.nl www.interpretingheritage.eu/en/partners/plato www.the-aqueduct.eu www.leraar24.nl/dossier/ 1 37lverhalendontwerpen#tab=0 www.lkca. nl/erfgoededucatie
wwwlkca.nl/- /media/downloads/portals/ erf goededucatie/delen_van_het_verleden_oratie_
hester_dibbits.pdf kunstzinnigeorientatie.slo.nl/leerliinen/ kunstzinnige-vakdisciplines-en-cultureelerfgoed/cultureel-erfgoed
47k