Aandacht voor Oncologie by Mediaplanet Publishing House B.V.

Dit is een commerciële uitgave verspreid met De Telegraaf. De redactie van De Telegraaf heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

Deze uitgave vraagt aandacht voor vroege diagnose en kwaliteit van leven Lees meer op www.planethealth.nl

Aandacht voor oncologie

Bibian Mentel “Kijk voorbij je ziekte, wanneer je als patiënt het behandeltraject ingaat!”

Moleculaire diagnostiek Behandelen met behoud van kwaliteit van leven

Wij willen kanker zo leefbaar mogelijk maken

PP-ONC-NLD-0787

Borstkanker Hester Oldenburg en Emiel Rutgers werkzaam bij het AVL over het belang van vroege diagnose

Waarom we dat willen en hoe we dat doen, lees je op pfizer.nl/kanker banner-print-kanker-266x50-WT.indd 1

16-09-2020 12:57

MEDIAPLANET

Lees meer op www.planethealth.nl

IN DEZE UITGAVE

VOORWOORD FOTO : M AT H I L D E D U S O L

INZICHT

BEHANDELEN MET BEHOUD KWALITEIT VAN LEVEN Geschreven door Petra Lageman

Moleculaire therapie richt zich selectief op kankercellen. Met als gevolg minder bijwerkingen waarmee de kwaliteit van leven behouden blijft. Dr. Renier Heijkants, hoofdonderzoeker binnen APO-T, legt de werking uit.

Kunstmatige intelligentie De inzet van artificial intelligence op de afdeling radiologie.

Bibian Mentel: leef en focus je vooral op wat er mogelijk is

Borstkanker Quinty Trustfull vraagt aandacht voor het bespreekbaar maken van borstkanker.

Iedereen heeft te maken met tegenslagen in het leven, maar het belangrijkste aspect is: hoe ga je daarmee om? Als er iemand is die dit weet, dan is dat Bibian Mentel. Deze meervoudig snowboardkampioene heeft tegenslagen op het gebied van haar gezondheid gehad. Geschreven door Angelina Hammond

Oncologie in tijden van corona Medisch directeur en internist-oncoloog Emile Voest van het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) vertelt over de invloed van corona. Project Manager: Barbara De Bie Business Developer: Cleo Hutting Managing Director: Rebecca Nicholson Content & Production Manager: Liselotte Sevat Digital Manager: Willem-Jan Persoons Designer: Vratislav Pecka Gedistribueerd door: De Telegraaf, september 2020 Drukkerij: Rodi Media Fotocredits cover: Mathilde Dusol Dit is een bijlage bij De Telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid van De Telegraaf. Copyright Mediaplanet Publishing House: Volledige of gedeeltelijke verveelvoudiging, openbaarmaking of overname van deze publicatie is slechts toegestaan met toestemming van de uitgever, met bronvermelding.

@planethealth.nl

Mediaplanet

@MediaplanetNL

@mediaplanet.nl

Papier gemaakt van gerecycled materiaal

aast de strijd tegen kanker liep Bibian tijdens een operatie een dwarslaesie op en belandde in een rolstoel. Zij wilde vanaf afgelopen maart werken aan haar mobiliteit, maar toen kwam de lockdown. Voor veel mensen was dat een zware domper, maar Bibian ging daar anders mee om. “Ik vond het wel heel vervelend, dat we terughoudend moesten zijn met knuffelen. Wij zijn namelijk echt een knuffelgezin, maar mijn zoon was op vakantie geweest met zijn vrienden. Omdat ik val onder de risicogroepen moesten we een aangepaste manier vinden. Bijvoorbeeld knuffelen met ons gezicht afgewend en verder anderhalve meter afstand houden. Ondanks alle voorzorgsmaatregelen en beperkingen willen wij wel echt leven en daar hoort menselijk contact - met beleid ook bij. We zijn allemaal getest, gelukkig negatief. De situatie met corona is lastig, maar ik wil me altijd focussen op de mogelijkheden. Hierdoor krijg je ook positieve energie! Ikzelf krijg vooral energie van mijn gezin en vrienden. Daarnaast krijg ik ook energie van sporten: zelf doen én ernaar kijken.”

Ik heb een ziekte, maar ik ben niet mijn ziekte” leven. Ik heb een ziekte, maar ik ben niet mijn ziekte. Dat geldt voor iedereen die een ziekte heeft. Daarom is het zo belangrijk dat iedereen elkaar als persoon blijft zien. Dat geldt ook voor de persoon die ziek is. Kijk voorbij je ziekte, wanneer je als patiënt het behandeltraject ingaat! Probeer zoveel mogelijk de controle over je leven te houden en blijf kritisch in gesprekken met artsen. Uiteindelijk maak jij de beslissende keuzes. Neem altijd iemand anders mee, die ook met een open en andere blik naar zaken kan kijken. Het is immers jouw leven, dus probeer zoveel mogelijk de regie in eigen handen te houden.”

TIPS

Was jij als klein meisje ook zo positief ingesteld? “Ja, ik heb altijd zo in het leven gestaan. Dat heb ik van mijn moeder, die mij altijd erop wees dat je zoveel mogelijk op een positieve manier moet leven. Ik heb de pech dat ik de ziekte kanker in mijn rugzakje heb, maar dat weerhoudt mij er niet van om gewoon te

Bibian heeft drie adviezen om positief in het leven te staan: 1. 2. 3.

Focus je op de mogelijkheden Verzamel herinneringen Blijf je passie volgen

Wat is moleculaire therapie? “Met behulp van moleculaire therapie, een therapie op moleculair niveau, kun je kankercellen heel gericht aanpakken. Deze therapieën kun je zo ontwikkelen dat deze gericht zijn op één specifiek deel van de kankercel. De therapie zal dan alleen die kankercellen vernietigen. In sommige gevallen is de kankercel onzichtbaar voor het immuunsysteem. Dan kan een moleculaire therapie de kankercellen zichtbaar maken zodat het eigen immuunsysteem de kanker opruimt.” Heeft deze therapie voordelen boven andere therapieën? “Jazeker. Het doel van deze therapie is heel specifiek in te grijpen. Hoe specifieker je kunt zijn in de behandeling des te minder bijwerkingen er zullen zijn. Waar tegenwoordig nog veel behandelingen ernstige en vaak langdurige bijwerkingen hebben die de kwaliteit van leven aantasten, hoeft dat bij moleculaire therapie niet het geval te zijn. Het is een behandeling die tracht de kwaliteit van leven te waarborgen.” Is deze behandeling voor iedereen geschikt? “Om te zorgen dat de behandeling optimaal is, is het belangrijk niet alleen voor iedere kanker, maar ook voor iedere individuele patiënt de juiste therapie te ontwikkelen. Dat betekent dat je ook heel specifiek moet kijken naar de patiënt. Wat voor patiënt A werkt, is mogelijk niet de best beschikbare behandeling voor patiënt B. Je combineert dan een heel specifieke therapie met een actieve patientselectie. Het doel daarvan is om voor iedere patiënt precies de juiste behandeling te kunnen bieden.” Hoe verwacht u dat de moleculaire therapie zich zal ontwikkelen? “Ik ben ervan overtuigd dat wij met behulp van deze technologie nieuwe therapieën zullen ontwikkelen voor mensen waarvoor bestaande therapieën niet, niet optimaal of niet meer werken. Daarom werken wij aan de volgende generatie gerichte moleculaire therapieën. Op termijn moet het mogelijk zijn een effectieve behandeling te bieden zonder bijwerkingen. Een behandeling die de kwaliteit Dr. Renier Heijkants van leven niet Hoofdonderzoeker aantast maar APO-T zelfs verbetert.” Dit artikel is financieel mogelijk gemaakt door APO-T

MEDIAPLANET

Lees meer op www.planethealth.nl

EXPERTPANEL

Betere diagnostiek verhoogt overlevingskans Moleculaire diagnostiek is onmisbaar bij de diagnose en het bepalen van het optimale behandeltraject van borstkanker. Nieuwe geneesmiddelen worden steeds vaker voor een bepaalde mutatie ontwikkeld, om de tumor zo doelgericht mogelijk te behandelen. Geschreven door Petra Lageman

Wat is uw rol op het gebied van de moleculaire diagnostiek bij borstkanker? “Als oncoloog ben ik diegene die aanvraag doet bij de (moleculair) patholoog voor aanvullende diagnostiek. Bij borstkanker zijn er verschillende subtypes, die de patholoog onder de microscoop kan onderscheiden. De keuze voor een bepaald geneesmiddel wordt al jaren op basis van dit subtype bepaald.”

Dr. Willemien Menke Medisch oncoloog Amsterdam UMC

Welke doorbraak heeft de moleculaire diagnostiek gebracht bij de behandeling van borstkanker? “Dat is het toepassen van doelgerichte therapie bij tumoren met BRCA-mutaties. Tevens kan met deze diagnostiek voor het

“Als klinisch moleculair bioloog in de pathologie ben ik verantwoordelijk voor het uitvoeren van de moleculaire testen in het tumorweefsel. Dit is nodig om te bepalen of een patiënt in aanmerking komt voor specifieke therapieën. Het gaat hierbij om therapieën die gericht zijn tegen de specifieke genetische afwijking in de tumorcellen. Deze genetische afwijking vermelden wij in het verslag voor de arts. Ook geven wij aan dat algemeen bekend is dat voor patiënten met deze specifieke afwijking bepaalde therapieën beschikbaar zijn.”

Welke doorbraak heeft de moleculaire diagnostiek gebracht bij de

FOTO : U M C U T R EC H T

Dr. Margreet Ausems Klinisch geneticus UMC Utrecht

Wat is uw rol op het gebied van de moleculaire diagnostiek bij borstkanker? “Als klinisch geneticus onderzoek ik of er mogelijk sprake is van een erfelijke vorm van borstkanker. Als dat het geval is, informeer ik de patiënt over de consequenties daarvan. Ook voor zijn of haar familie. De uitslag van DNA-onderzoek kan van belang zijn voor de behandeling van de borstkanker en voor familieleden. De kans dat je als familielid borstkanker ontwikkelt, is bij een erfelijke vorm aanzienlijk hoger. Dan is onder meer controle op jongere leeftijd van belang om een tumor in een zo vroeg mogelijk stadium op te kunnen sporen.”

Welke ontwikkeling binnen de moleculaire diagnostiek verwacht u binnen nu en vijf jaar? “Een mooi Nederlands initiatief op het gebied van moleculaire diagnostiek is de DRUP-studie (Drug Rediscovery Protocol). Kankerpatiënten kunnen op basis van de kenmerken van hun tumorcel in studieverband toegang krijgen tot

behandeling van borstkanker? “Een van de eerste doelgerichte therapieën die ooit is beschreven, is de behandeling van borstkankerpatiënten. Het gaat om borstkankerpatiënten bij wie een HER2-afwijking in de tumorcellen is geconstateerd en die wordt gevonden bij ongeveer een op de vijf patiënten. Vroeger hadden vrouwen met een HER2-positieve borstkanker een slechtere prognose dan HER2-negatieve patiënten. Nu er specifieke HER2-gerichte therapie beschikbaar is, is de prognose van vrouwen met HER2-positieve borstkanker sterk verbeterd.”

Welke ontwikkeling binnen de moleculaire diagnostiek verwacht u binnen nu en vijf jaar?

doelgerichte therapieën. Het gaat dan om therapieën die al beschikbaar zijn voor bepaalde kankersoorten maar waar nog geen effectiviteit voor specifieke andere tumortypen is aangetoond. Dit geldt ook voor patiënten met borstkanker. Wij hopen hiermee effectieve therapieën op basis van het moleculaire profiel van de tumor te kunnen bieden. Op dit moment kunnen wij uitgezaaide borstkanker niet genezen. Een bijzondere uitzondering is HER2-positieve borstkanker. Iedere oncoloog heeft wel een of twee patiënten waarbij de uitzaaiingen volledig zijn verdwenen met HER2-gerichte- en chemotherapie. Mogelijk bieden nieuwe HER2-gerichte middelen nog meer hoop voor de toekomst.”

patiënten andere genetische afwijkingen zullen vinden waarvoor andere specifieke doelgerichte therapieën beschikbaar zijn of zullen komen. Een belangrijke ontdekking is ook dat bij patiënten waarbij de tumor is teruggekeerd, een nieuwe genetische afwijking kan worden gevonden. Dit biedt hoop, want voor die nieuwe genetische afwijkingen zijn of komen ook weer nieuwe specifieke doelgerichte therapieën beschikbaar. Dat maakt het mogelijk om, als patiënten resistent zijn geworden voor de ene doelgerichte therapie, over te stappen naar een andere. De moleculaire diagnostiek is daarom een bepalende factor in het behandeltraject.”

FOTO : SY LV I A G ER M ES

Wat is uw rol op het gebied van de moleculaire diagnostiek bij borstkanker?

subtype triple negatieve tumoren worden vastgesteld of patiënten goed zullen reageren op immuuntherapie. Voor hormoongevoelige borstkanker hebben wij nu een combinatie van een bestaand en een nieuw medicijn. De moleculaire diagnostiek zal naar verwachting in de toekomst steeds meer doorbraken brengen.”

Prof. dr. Ed Schuuring Hoogleraar in de moleculaire oncologische pathologie UMCG

“Ik verwacht dat wij bij een groter aantal

Welke doorbraak heeft de moleculaire diagnostiek gebracht bij de behandeling van borstkanker?

Welke ontwikkeling binnen de moleculaire diagnostiek verwacht u binnen nu en vijf jaar?

“Toen het eerste borstkankergen (BRCA1-gen) werd ontdekt, in 1994, was dat een enorme doorbraak. Tot dan toe wisten wij dat borstkanker in sommige families vaak voorkwam. Wetenschappelijk onderbouwen waarom dat zo was, konden wij echter niet. Met behulp van de moleculaire diagnostiek, kunnen wij nu in het bloed onderzoeken of er sprake is van een foutje in een borstkankergen. Als je zo’n genafwijking hebt, betekent dit dat je een verhoogde kans hebt op borstkanker. Ook kunnen je familieleden drager zijn en een verhoogde kans hebben op kanker.”

“Er is al veel kennis over verschillende genetische varianten die in combinatie met elkaar een verhoogd risico op borstkanker kunnen geven. Ik verwacht dat wij binnen vijf jaar gebruik kunnen maken van deze genetische varianten. Hiermee kunnen wij samen met andere risicofactoren, zoals bijvoorbeeld de dichtheid van het borstklierweefsel, veel nauwkeuriger inschatten of iemand wel of niet een hoger risico heeft op het ontwikkelen van borstkanker. Dat maakt het mogelijk patiënten en hun familie beter te informeren en adviezen op maat te geven.”

Lees meer op www.planethealth.nl

Een gezond leven. Niets is belangrijker dan dat. Kanker heeft een grote impact op het leven van een patiënt. Omdat er nog steeds onvervulde medische behoeften zijn, werkt Novartis nauw samen met andere spelers in de gezondheidszorg om de zorg voor patiënten nog verder te verbeteren. Zodat een patiënt op het juiste moment de beste zorg en een gepersonaliseerde behandeling kan ontvangen. Nu en in de toekomst. Lees meer over precision medicine op www.novartis.com

0920NVS1372630 ©Novartis

Reimagining medicine

MEDIAPLANET

Lees meer op www.planethealth.nl

NIEUWS

FOTO : S H U T T ER STO C K

Van vage klachten naar nierkanker Vermoeidheid doet niet direct aan nierkanker denken, maar het kan wel een symptoom zijn. Vaak wordt de ziekte toevallig, en soms vrij laat, ontdekt. Meer bewustzijn moet leiden tot vroegere diagnoses.

ie nierkanker heeft, merkt dat vaak niet meteen. Renate Kelderman weet er alles van. In 2018 kreeg ze de diagnose nierkanker. Van eventuele symptomen was ze zich pas veel later bewust. “Mensen met nierkanker kunnen bloed in hun urine krijgen, maar als dat gebeurt bevindt de ziekte zich meestal al in een later stadium. Ik kampte met vermoeidheid en af en toe wat pijn in mijn

zij. Dat was alles. Niet zodanig, dat ik ervoor naar de huisarts stapte. Ook speelt mee dat ik ziek was geweest door een goedaardige tumor in een bijnier die in 2015 was ontdekt. Ik nam aan dat mijn klachten daarmee te maken hadden. Bovendien bevond ik me aan het einde van een turbulent jaar. Zo had ik bijvoorbeeld nogal hard gewerkt. Niet zo gek dat ik moe was.”

Diagnose Vanwege een andere ziekte in de familie en een mogelijke genetische component krijgt Renate een onderzoek in het ziekenhuis. Dat onderzoek brengt in eerste instantie niets aan het licht. Een scan die voor de zekerheid daarna wordt gemaakt wijst echter iets anders uit. Tot haar grote verbazing heeft Renate nierkanker. “Ik had geen idee dat ik ziek was. Nierkanker komt vaker voor bij mannen en meestal op latere leeftijd. In ieder geval veel minder bij vrouwen van vijftig, zoals ik destijds. Met de diagnose stond mijn leven in één klap in een ander daglicht. Uiteindelijk volgde er een zware operatie waarbij een deel van mijn linkernier werd verwijderd. Op dit moment gaat het gelukkig beter, al wordt het nooit meer zoals het was. Ik ben moe en moet altijd keuzes maken in wat ik wel of niet ga doen. Ik ben heel blij dat ik weer aan het werk ben.”

Het is belangrijk dat meer mensen afweten van nierkanker”

FOTO : M A R LO ES H EM M EL D ER

Geschreven door Marjolein Straatman

Renate Kelderman Patiënt

Trek aan de bel Symptomen van nierkanker worden niet altijd als zodanig herkend, zoals blijkt uit het verhaal van Renate. Dat maakt het ontdekken en een tijdige diagnosestelling van de ziekte soms buitengewoon lastig. Hoewel ze zelf niet (direct) aan de bel trok, raadt ze anderen aan dit wel te doen. “Bespreek het met je arts als je het gevoel hebt dat er iets niet pluis is. Zorg na de diagnose dat je in een ziekenhuis terechtkomt waar vaker mensen met nierkanker worden behandeld en er een oncologisch team aanwezig is. Het is belangrijk dat meer mensen afweten van nierkanker. Hopelijk leidt het tot eerdere diagnoses. Door er zo vroeg mogelijk bij te zijn, heb je betere kansen.”

Wil jij meer weten over leven met blaas- of nierkanker ga naar www.nfk.nl of www.blaasofnierkanker.nl

Ipsen is een wereldwijd opererend concern gespecialiseerd in medische biotechnologie dat zich inzet voor de verbetering van de levenskwaliteit van patiënten binnen oncologie.

ipsen.nl

CR-NL-000004

OMDAT PATIENTEN NIET KUNNEN WACHTEN

MEDIAPLANET

Lees meer op www.planethealth.nl

NIEUWS

Structured reporting

FOTO : G E T T Y I M AG ES

Dit kan artificial intelligence doen binnen de oncologie Artificial intelligence (AI) wordt al ingezet bij de opsporing van sommige kankers. Mogelijk biedt kunstmatige intelligentie ook kansen voor de verslaglegging binnen de radiologie en wordt daarmee de kans op fouten verkleint. Geschreven door Marjolein Straatman

e druk op de afdelingen radiologie in Nederlandse ziekenhuizen neemt toe. Niet alleen vanwege de grote verantwoordelijkheid die er rust ten aanzien van besluitvorming in behandeltypen. Maar ook het aantal oncologieonderzoeken stijgt, signaleert Mathias Prokop, afdelingshoofd radiologie van het Radboudumc. Als voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Radiologie (NVvR), de beroepsvereniging van radiologen, ziet hij dat de maximale capaciteit aan werk die radiologen kunnen behappen nagenoeg is bereikt. “Extra ondersteuning wordt noodzakelijk. Dat kan in de vorm van meer menskracht, maar ook door de inzet van technologie.”

Toepassingen radiologie Een technologie zoals artificial intelligence -waarbij software en apparaten zelfstandig leren en werken- wordt al gebruikt in de radiologie. Kunstmatige intelligentie helpt ziekten op te sporen. Zo kunnen kleine afwijkingen op de longen, die op scans lastig waarneembaar zijn, met AI wel worden gedetecteerd. Hetzelfde geldt voor het beoordelen van de mammografie, de röntgenfoto van de borst. “Kunstmatige intelligentie is in staat menselijk handelen na te bootsen en zelfs te verbeteren. Zo vinden we met beeldvormende technieken meer dan voorheen. Artsen kunnen op basis van de uitkomsten betere beslissingen nemen.”

Prof. dr. Mathias Prokop Voorzitter NVvR

De vraag is volgens Prokop nu hoe AI ook de verslaglegging binnen de radiologie kan verbeteren. De normale gang van zaken is zo dat de radioloog een verslag opstelt over datgene wat hij aantreft op een scan, echo of röntgenfoto, eventueel aangevuld met een advies. “Dat is vaak een hele lap tekst. Datagebruik en AI-software kunnen eraan bijdragen dat radiologieverslagen veel completer en overzichtelijker worden. Met dit zogeheten structured reporting wordt alle relevante informatie over de patiënt in een duidelijk overzicht getoond. Informatie over de aanwezigheid en locatie van een tumor wordt inzichtelijk gemaakt. Daarnaast geeft het verslag inzicht in de kenmerken van de tumor die weer bepalen hoe operabel deze is, welke type behandeling vermoedelijk de meeste kans van slagen heeft én of er uitzaaiing zijn naar de lymfeklieren. Een structured report bevat alle relevante informatie en maakt specialisten hier dus ook alert op. In de huidige manier van werken is het nog zo dat wat de radioloog niet opmerkt, ook niet in het verslag verschijnt. Met mogelijk nadelige gevolgen.”

Artsen kunnen op basis van de uitkomsten betere beslissingen nemen” Toekomst met AI Prokop meent dat er met de inzet van artificial intelligence, waaronder structured reporting, minder fouten kunnen worden gemaakt. De zorg kan hierdoor worden verbeterd. De radioloog en chirurg hebben vlugger meer informatie inzichtelijk en tot hun beschikking. Hierdoor kunnen er sneller beslissingen worden gemaakt. De patiënt zou hierdoor eerder de juiste therapie kunnen krijgen. Zo ver is het nu (nog) niet. Er zijn hobbels op de weg naar een brede toepassing van structured reporting. “Een systeem dat is gebaseerd op AI vereist training. Daarvoor is een enorme database met (beeld)data van patiënten nodig. Daarom is er nu een beroep op hen vereist om deze te delen. Wanneer de door AI ondersteunde structured reports er komen is nog onduidelijk. Wel staat vast dat de radiologie in de toekomst nog veel verder automatiseert.”

erman

“Alleen “Alleenals alswe weovergaan over gaanop opgestructureerde gestructureerdeverslaglegging verslagleggingkunnen kunnen ICT systemen aan elkaar gekoppeld worden, waardoor elektronische ICT-systemen informatie hergebruikt kan worden en het overtypen tot de verleden tijd behoort.” - Carla Meeuwis, Radioloog Rijnstate

Structured reporting versnelt en verbetert verslaglegging Veel radiologen werken nog met tekstverslagen. Maar zou het niet handig zijn als er een mammograﬁe template was waar alle eerdere bevindingen al in zijn opgenomen en de arts alleen interactief zijn of haar eigen bevindingen hoeft toe te voegen? Er kan veel tijd bespaard worden als deze informatie via standaarden gedeeld wordt. Dit is niet alleen prettig voor radiologen, maar ook voor de chirurg die op basis van het verslag moet bepalen hoe hij of zij de patiënt gaat behandelen. AI-algoritmen integreren Structured reporting maakt het mogelijk om niet alleen tekst, maar ook externe data, zoals van een AI-engine, te integreren

sectra.com/benelux

in het rapport. Andersom kan data ook veel toegankelijker aangeboden worden aan AI-systemen. Dit gebeurt allemaal binnen dezelfde workflow, zonder dat radiologen een andere applicatie hoeven op te starten. Structured reporting op basis van de IHE-MRRT-standaard is onderdeel van Sectra IDS7 reporting. Zo kan Sectra de resultaten van bijvoorbeeld het Sectra Amplifier AI-platform eenvoudig in het verslag voegen. Het Amplifier AI-platform is ontwikkeld samen met UMC Utrecht en maakt het mogelijk om meerdere AI-engines te integreren in een workflow met één koppelpunt. Ziekenhuizen kunnen uit een bibliotheek kiezen met welke tools ze willen werken en

hoeven niet voor iedere tool afzonderlijk afspraken te maken met leveranciers. Onderzoek naar COVID-19 Structured reporting kan ook een grote hulp zijn bij COVID-19 diagnostiek. Als alle ziekenhuizen thoraxfoto’s en CT-scans op dezelfde gestructureerde manier verslaan, namelijk volgens het advies van de NVvR en op basis van de IHE MRRT-standaard, wordt het eenvoudiger om met analytics inzicht te krijgen in hoe de ziekte zich ontwikkelt. Ook is het makkelijker om patiënten te vinden en op basis van eerder behaalde resultaten de beste behandeling te bepalen.

MEDIAPLANET

Lees meer op www.planethealth.nl

NIEUWS

INZICHT

17.037

vrouwen kregen in 2019 borstkanker

FOTO : P I N K R I B B O N

Quinty Trustfull maakt belofte aan haar overleden moeder waar Borstkanker is een aangrijpende ziekte, waaraan nog steeds teveel vrouwen sterven. Quinty Trustfull wil graag haar steentje bijdragen om het taboe rondom borstkanker te doorbreken en het belang van een vroege diagnose te promoten.

Geschreven door Angelina Hammond rustfull heeft van dichtbij de impact van borstkanker meegemaakt toen haar moeder ziek werd. “Mijn moeder was een gezonde, vitale en sportende vrouw die niet rookte of dronk. Desondanks werd zij het slachtoffer van deze slopende ziekte. Tijdens haar strijd maakten wij plannen om deze ziekte bespreekbaar te maken en vrouwen goed voor te lichten.” Na de dood van haar moeder raakte Quinty Trustfull betrokken bij een Pink Ribbon evenement. “Dat heeft mij geholpen tijdens mijn rouwproces: er voor anderen zijn, anderen helpen en ondersteunen. Uiteindelijk zie ik mijn werk als ambassadrice van een goed doel, dat zich inzet tegen borstkanker, als een eerbetoon aan mijn moeder. Door dit werk vervul ik mijn belofte aan haar.”

aangewezen. In het geval van mijn moeder bleek dat zij erfelijk belast was. In haar jonge jaren werd dat aspect nooit zo goed onderzocht als nu het geval is. Natuurlijk is dat de reden waarom ikzelf en mijn dochter ook gecontroleerd worden of wij erfelijk belast zijn. Gelukkig is dat niet het geval, maar het houdt je wel waakzaam.”

Wat is jouw doelstelling? Ziekten zitten al gauw in de taboesfeer, daarom ziet Trustfull het ‘bespreekbaar maken’ als een belangrijke doelstelling. “Je maakt vrouwen bewuster wanneer je makkelijker over onderwerpen kunt praten. Vrouwen moeten veel alerter worden en beter naar hun eigen lichaam luisteren. Gelukkig gebeurt dat steeds meer en wordt borstkanker vaker in een vroeg stadium ontdekt. Dat is echt van levensbelang: hoe sneller je een afwijking traceert, des te sneller kan het aangepakt en behandeld worden.”

Wat wil jij anderen meegeven?

Vrouwen moeten veel alerter worden en beter naar hun eigen lichaam luisteren. Gelukkig gebeurt dat steeds meer en wordt borstkanker vaker in een vroeg stadium ontdekt” Wat zijn de mogelijke oorzaken van borstkanker? “Dat is lastig om te zeggen, want vaak kunnen meerdere zaken een rol spelen. Denk hierbij aan stress, roken, maar ook erfelijke factoren worden vaak als oorzaken

Zowel artsen als patiënten merken dat een snelle diagnostiek meer tijd én ruimte geeft om een passend behandelplan op te stellen. “Daar komt bij, dat borstkanker ook bij relatief jonge vrouwen voorkomt. Bij jongere vrouwen delen cellen zich sneller en dat geldt helaas ook voor kankercellen. Dus wees er snel bij! Raadpleeg je huisarts bij twijfel en controleer regelmatig je borsten, zodat je eerder merkt dat er mogelijk iets verkeerd is.” Borstkanker is, net zoals elke andere vorm van kanker, ingrijpend voor de getroffen vrouw én haar directe omgeving. Daarom is het ‘bespreekbaar’ maken voor alle betrokkenen belangrijk. “Zorg ervoor dat je er echt voor die persoon bent! Vind je het moeilijk om erover te praten, zeg dat gewoon. Maar blijf met elkaar in gesprek en houd contact! Bied een schouder om op te leunen en bedenk iets zodat je samen ook lekker kunt lachen. Want juist in zware tijden heb je afleiding en warmte nodig, dus help elkaar.”

FEITEN OVER BORSTKANKER 1 op de 7 vrouwen krijgt borstkanker. 28 procent van alle kankerdiagnoses bij vrouwen is borstkanker. In 2019 werd er bij 17.181 mensen borstkanker vastgesteld. Bij 17.037 vrouwen en bij 144 mannen. In Nederland zijn er meer dan 230.000 mensen die borstkanker hebben of hebben gehad. Borstkanker is de op een na meest voorkomende kankersoort van 2019. Bron: Pink Ribbon

Lees meer over borstkanker op www.pinkribbon.nl

MammaPrint helpt bij bepalen behandeltraject borstkanker Geschreven door Petra Lageman

Een MammaPrint biedt belangrijke informatie over de genomische samenstelling van een borsttumor. De test geeft inzicht in de kans op uitzaaiingen en is van groot belang voor het bepalen van het behandeltraject. “De genezingskansen bij borstkanker berusten op drie pijlers”, vertelt Emiel Rutgers, oncologisch chirurg bij het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis. “De eerste stap is het zo netjes en compleet mogelijk behandelen van de tumor in de borst zelf. Daarna controleer je of er tumorcellen zijn in de lymfeklieren. Als dat zo is behandel je die verstandig okselsparend mee. Tenslotte schat je zo goed mogelijk in hoe groot of klein de kans is dat er mini-uitzaaiingen zijn in het lichaam.” Hoe wordt deze inschatting gemaakt? Bij die inschatting wordt er gelet op patiënt- en tumorkenmerken. Tegenwoordig kunnen oncologen ook de MammaPrint gebruiken. “Deze test geeft onder andere inzicht in de kans op uitzaaiingen en heeft zijn waarde ruimschoots bewezen”, vindt Rutgers. “Bij een groot Europees onderzoek, de MINDACT-studie, zijn bijna 7.000 vrouwen met borstkanker onderzocht met behulp van de MammaPrint. De 9-jaars uitkomsten van die studie geven aan dat de MammaPrint in veel gevallen van groot belang is voor de bepaling van het behandeltraject en de uitkomst daarvan.” Wel of geen chemo? De test kan voorspellen of chemotherapie wel of geen toegevoegde waarde heeft. “Bij vrouwen van boven de vijftig met een hormoongevoelige tumor en ongunstige tumorkenmerken adviseren wij een MammaPrint. In ongeveer de helft van de gevallen geeft die test een laag risico op uitzaaiingen aan. Dankzij de MINDACT-studie weten wij dat voor die vrouwen chemo niets toevoegt. Een operatie gevolgd door een antihormoonbehandeling is voldoende om een goede genezingskans te krijgen.” Voor vrouwen jonger dan vijftig jaar kan de MammaPrint eveneens van belang zijn. “Wanneer uit de test blijkt dat hun tumor als hoog risico wordt gezien, dan adviseren wij zeker chemotherapie. Geeft de test aan dat zij in de categorie laag risico vallen dan kan de patiënt in overleg met de oncoloog bepalen of zij alsnog chemotherapie wil starten gezien de beperkte maar wel aantoonbare meerwaarde daarvan. De test Emiel Rutgers Oncologisch chirurg is een belangrijk handvat voor Antoni van Leeuwenhoek shared decision ziekenhuis making.” Dit artikel is financieel mogelijk gemaakt door Agendia

banner-

MEDIAPLANET

Lees meer op www.planethealth.nl

INTERVIEW

Deze oncoloog kreeg zelf borstkanker In 2007 en in 2013 werd bij oncologisch chirurg Hester Oldenburg borstkanker geconstateerd. Beide keren is ze, dankzij vroege diagnose en een goede behandeling, volledig genezen. Geschreven door Petra Lageman

Hoe ontdekte u dat u borstkanker had?

FOTO : A N D R E JAGT

“Ik voelde een knobbeltje in mijn borst waarvan ik dacht ‘dat zat er eerst niet’. Ik heb het een tijdje aangekeken maar het ging niet weg. Op dat moment heb ik hier in het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis aan de bel getrokken.”

Waarom heeft u niet gelijk actie ondernomen? “Dat was toch wel het bekende ‘kop in het zand steken’. Ik ben gespecialiseerd in borstkanker en op de een of andere manier denk je dan dat overkomt mij niet.”

Dr. Hester Oldenburg Oncologisch chirurg AVL Borstkankercentrum

Wat gebeurde er toen u eenmaal aangaf ‘ik heb een knobbeltje in mijn borst’? “Je gaat dan net als alle anderen door de medische molen. Gelukkig bleek al heel snel dat het ging om een heel kleine tumor, echt het beginstadium. Dat is een enorm voordeel. Hoe eerder je erbij bent, des te beter de behandelmogelijkheden en des te groter de kans op genezing. Bovendien zijn er in zo’n vroeg stadium doorgaans minder behandelingen nodig.”

Als u de diagnose bespreekt met uw patiënten, wat doet het dan met hen?

FOTO : S H U T T ER STO C K

“Eerst is er de schrik en daarna de angst ‘ga ik hieraan dood’. Dat is een hele logische reactie. Je wordt tenslotte geconfronteerd met een potentieel dodelijke ziekte. Hoe goed ook de behandelmogelijkheden, er zijn nog altijd vrouwen die overlijden aan borstkanker.”

Had u ook die doodsangst?

Voor meer informatie lees het ‘Het borstkanker boek’ van dr. Hester Oldenburg en dr. Marie-Jeanne Vrancken.

Waar moet je als vrouw op letten om borstkanker vroegtijdig te ontdekken? “Bijna iedereen noemt als eerste een knobbeltje of bobbeltje in je borst of in je oksel. Dat is ook wat het meest voorkomt, maar eigenlijk moet je alert zijn op elke

Op de een of andere manier denk je dat het jou niet kan overkomen”

Wij willen kanker zo leefbaar mogelijk maken

verandering. Bijvoorbeeld een deukje, een verandering van je huid of kleur van de borst en heel soms is er sprake van bloed- of vochtverlies uit de tepel.”

Wat moet je doen als er iets verandert? “Je kunt het even, bijvoorbeeld een menstruatiecyclus of vier weken, aankijken. Rond je menstruatie treden vaker veranderingen op aan de borst. Is het daarna niet weg, maak dan echt gelijk een afspraak met je huisarts. Hoe eerder je erbij bent, des te groter de kans op genezing.”

PP-IBR-NLD-0521

“Nee, bij mij was het vooral ongeloof. Ik had echt het gevoel dat dit mij nooit zou overkomen. Dat was ook nog zo tijdens de onderzoeken. Ik was gewoon aan het werk toen ik de uitslag kreeg. Gelukkig was die gelijk redelijk positief. Het was een vroeg stadium. Daardoor had ik ook direct de overtuiging ‘hier ga ik niet aan dood’. Wel moet je natuurlijk al die behandelingen ondergaan en ik was absoluut heel erg geschrokken. Dit kon mij dus ook overkomen.”

Ook borstkanker. Wist je dat Pfizer meer doet dan nieuwe geneesmiddelen ontwikkelen? Waarom en hoe lees je op pfizer.nl/borstkanker

banner-print-266x50-WT.indd 1

09-09-2020 11:02

MEDIAPLANET

Lees meer op www.planethealth.nl

INZICHT Prof. dr. Emile Voest Medisch directeur Antoni van Leeuwenhoek en internist-oncoloog

FOTO : A N TO N I VA N L EEU W EN H O EK

Emile Voest over oncologie in tijden van corona Onderzoek naar en een vroege diagnose van kanker zijn belangrijk. Toch kunnen beide door corona onder druk komen te staan, zo merkt Emile Voest. Hij is medisch directeur van het Antoni van Leeuwenhoek. Geschreven door Marjolein Straatman

Wat betekent de situatie rondom corona voor de oncologie?

Wat ziet u als de belangrijkste ontwikkelingen?

“Tegenwoordig zijn we in staat verschillende kankertypen eerder te diagnosticeren. Vaak zijn er dan nog geen uitzaaiingen en dat maakt de kans op een geslaagde behandeling groter en de algehele prognose beter. Als gevolg van COVID-19 zijn de bevolkingsonderzoeken die mensen screenen op kanker opgeschort. Dat resulteert nu in een vertraging van de diagnostiek; minder mensen worden gediagnosticeerd. Sommige kankersoorten, zoals darmkanker, manifesteren zich soms pas jaren na het eerste DNA-foutje. De discussie is nu in hoeverre screening op zich kan laten wachten en of dat maanden kan duren. Nee, wat mij betreft, want het blijft van het allergrootste belang om kanker tijdig op te sporen. De absolute impact van de vertraging openbaart zich pas over een paar jaar, maar het is duidelijk dat met verder uitstel van screening nog minder mensen een vroegtijdige diagnose krijgen. Daarmee zijn de kansen om het tij te keren voor hen ook kleiner.”

“In de afgelopen jaren is er meer kennis opgedaan over het ontstaan en de ontwikkeling van kanker. De behandeling kan zodoende gericht inspelen op DNA-fouten in de tumor of op het afweersysteem. Steeds meer patiënten hebben betere kansen, ook mensen met uitzaaiingen. Zo zijn er in de behandeling van longkanker en melanoom enorme sprongen gemaakt. Een andere in het oog springende ontwikkeling is het verfijnen van screeningprogramma’s. Hierdoor is de ziekte steeds vroeger op te sporen en is de kans groter dat kanker kan worden verwijderd met een relatief kleinere ingreep.”

Wat heeft onderzoek de laatste jaren opgeleverd? “Dankzij onderzoek heeft onder meer immuuntherapie een enorme vlucht kunnen nemen. We gaan nu zien dat deze therapie steeds vaker in een eerder stadium wordt ingezet. Chirurgie is dan niet altijd

meer nodig. Voor dit soort ontwikkelingen blijft fundamenteel kankeronderzoek cruciaal. Ik maak me ernstig zorgen over de financiering ervan; er wordt de laatste jaren minder publiek geld in geïnvesteerd. Ook goede doelen ontvangen minder geld nu mensen door corona moeite hebben het hoofd boven water te houden.”

Hoe beziet u de toekomst van de oncologie? “Er zijn twee kanten. Enerzijds zie ik tijdens mijn werk op de poli nog steeds mensen voor wie ik helaas niets kan betekenen. Tegelijkertijd zijn er in oncologie enorme stappen gemaakt en zet die ontwikkeling zich voort zodat steeds meer mensen kanker overleven. Daarmee wordt ook de aandacht voor de kwaliteit van leven steeds belangrijker. Hiernaast zie ik enorm veel kansen in het delen en combineren van data. Gelukkig is er voor steeds meer kankersoorten en subtypen een effectieve behandeling. Wees daarom absoluut niet bang om een second opinion te vragen. Er is steeds meer mogelijk.”

Lees meer op www.planethealth.nl

MEDIAPLANET

Lees meer op www.planethealth.nl

NIEUWS

Hederik (32) stierf aan onbekende kanker Warnyta Minnaard verloor haar partner Hederik de Vries (32) op 12 januari 2019 aan kanker waarvan de primaire tumor onbekend was . Niemand, ook de artsen niet, zag zijn dood op dat moment aankomen. Hoe kan het dat niemand zag hoe slecht het met hem ging? “Hederik had uitzaaiingen maar niemand wist wat de oorzaak daarvan was. Zijn artsen wilden nog aanvullend onderzoek doen om te achterhalen om welke kanker het ging. In de tussentijd zou hij een soort algemene chemo krijgen. De dag na zijn eerste chemokuur overleed Hederik.”

Sinds wanneer ontstonden er klachten?

Warnyta Minnaard zet zich in voor Missie Tumor Onbekend

“Het begon eind juni 2018 toen hij terugkwam van het wielrennen en een beetje dubbelzag met zijn rechteroog. Toen die klachten toenamen, kreeg hij begin augustus een CT-scan. De artsen zagen een ruimte innemende laesie op zijn derde hersenzenuw. De oorzaak konden ze niet achterhalen.”

Wat gebeurde er daarna? “Er volgde een maandenlang traject van onderzoeken. Hij kreeg echografieën, CT-, MRI- en PET-scans en daarnaast nog bloed- en hersenvochtafnames. Niemand kon een diagnose stellen en daardoor kwam er ook geen behandeling. Ondertussen kreeg Hederik steeds meer klachten.”

Niemand kon een diagnose geven en dus kwam er ook geen behandeling” Werd er uiteindelijk een oorzaak gevonden voor de klachten? “Eind november stelden de artsen dat het om kanker moest gaan. Welke kanker het was, wisten ze nog altijd niet. Opnieuw werden er onderzoeken gedaan met uitblijvend resultaat. Er werd zelfs weer gedacht dat het slechts een infectie was. Pas toen ze midden december een biopt namen van een gevoelszenuw in zijn rug stelden de artsen dat het daadwerkelijk ging om uitgezaaide kanker.”

Kreeg Hederik toen een diagnose en een behandelplan? “Op kerstavond kreeg Hederik de voorlopige diagnose Primaire Tumor Onbekend. Dat is een incomplete diagnose waarvoor geen gerichte behandeling kan worden gegeven. Je weet als patiënt en als familie niet waar je aan toe bent. Hoe lang heb je nog? Wat gaat er gebeuren? Op onze vragen kon niemand antwoord geven. Nog geen twee weken later overleed Hederik, totaal onverwacht. Dat alles kon en kan ik nog steeds niet accepteren. Vandaar dat ik, samen met andere nabestaanden, Missie Tumor Onbekend ben gestart.”

Kun je daar meer over vertellen? “Missie Tumor Onbekend is een platform en een belangenorganisatie waar patiënten en families terecht kunnen voor informatie en steun. Wij werken samen met artsen en wetenschappers om de toegang tot diagnostiek en gerichte zorg te verbeteren. Deze toegang tot moleculaire diagnostiek is bij ons een prioriteit. Het platform is ook aangesloten bij het Patiëntenplatform Zeldzame Kankers van de NFK. Hier werken we mee aan belangenbehartiging en de zichtbaarheid van mensen met een zeldzame vorm van kanker zoals PTO.”

FOTO : G E T T Y I M AG ES

Geschreven door Petra Lageman

Weefselonderzoek noodzakelijk voor juiste diagnose Geschreven door Petra Lageman

Ieder jaar krijgen meer dan 1.300 mensen de diagnose Primaire Tumor Onbekend (PTO). De helft van hen sterft binnen enkele maanden na hun eerste ziekenhuisbezoek. Juiste diagnose “De uitzaaiingen van een PTO worden soms bij toeval ontdekt, zonder dat er symptomen zijn. Vaker komen patiënten met klachten van pijn, vermoeidheid, misselijkheid of afvallen bij hun arts terecht. Onderzoek toont dan aan dat bovengenoemde klachten worden veroorzaakt door een nog onbekende tumor. Als die ook na uitgebreid onderzoek niet wordt gevonden, spreekt men van PTO.”

Lang diagnosetraject “De diagnose kanker is op zich al erg maar als er sprake is van PTO dan heb je een bijkomend probleem”, stelt prof. dr. ir. Koos van der Hoeven, internist-oncoloog en medisch directeur van de Hartwig Medical Foundation. “Weet je de oorzaak niet, dan kun je geen gerichte behandeling geven. Als patiënt word je dan vaak doorgestuurd van de ene naar de andere specialist. Tijdens dat hele traject blijven de uitzaaiingen doorgroeien.”

Betere beeldvorming “Bij deze patiënten wil je geen tijd verliezen”, stelt Van der Hoeven. “Je moet zo snel mogelijk de juiste diagnose stellen en daarbij zijn twee stappen noodzakelijk.” De eerste stap is een optimale beeldvorming met behulp van een goede CT-scan of een PET-CT-scan. De tweede stap is uitgebreid weefselonderzoek.

Weefselonderzoek Voor weefselonderzoek is een biopt van de uitzaaiing nodig. “Als de diagnose niet direct duidelijk is, kun je op dat weefsel een volledige DNA-analyse uitvoeren”, legt Van der Hoeven uit. Met behulp van deze ‘Whole Genome Sequencing’(WGS) kan meestal de primaire tumor worden achterhaald. Er is nog een tweede belangrijk voordeel van WGS. “Soms vind je veranderingen in het DNA van de tumor, waarvoor een gerichte behandeling mogelijk is.”

Behandelopties Kijk voor meer informatie over PTO op www.missietumoronbekend.nl Missie Tumor Onbekend is een samenwerking tussen Stichting Sterren, Stichting Vrienden van Hederik en het Patiëntenplatform Zeldzame Kankers www.zeldzamekankers.nl

Prof. dr. ir. Koos van der Hoeven Internist-oncoloog Medisch directeur Hartwig Medical Foundation

“Genezen is bij uitgezaaide kanker helaas vaak niet mogelijk, maar na een volledige DNA-analyse van de tumor heeft een patiënt soms nog wel een keuze. Er zijn wellicht behandelingen die het leven verlengen en/of de kwaliteit van leven verbeteren.”

Deze pagina is financieel mogelijk gemaakt door Hartwig Medical Foundation

MEDIAPLANET

10 Lees meer op www.planethealth.nl

FEITEN

INSPIRATIE

De vijf meest voorkomende soorten kanker In 2019 kregen ongeveer 118.000 mensen de diagnose kanker dit waren er ruim 2.000 meer dan in 2018.1

Huidkanker (exclusief basaalcelcarcinoom)

Borstkanker (inclusief borstkanker bij mannen)

Longkanker

FOTO : L EN Y JAS N EN

Als gevolg van de COVID19-crisis was het aantal nieuwe kankerdiagnoses in maart, april en mei dit jaar 20-25% lager dan gebruikelijk. 2 Hieronder vind je de vijf meest gediagnostiseerde kankervormen van 2019. 3

(Over)leven met longkanker

22.600

Ingrid van Berkel (62) heeft fase 4 longkanker, vergevorderde longkanker. Ze kreeg klap na klap te verduren maar zet door. “Ik wil léven en ben meer dan alleen patiënt.”

15.000 13.800

Prostaatkanker

13.600

Dikkedarmkanker

12.900

Bron: (1: www.kanker.nl) (2: IKNL) (3: NKR)

Geschreven door Marjolein Straatman

Hoe ben je erachter gekomen dat je longkanker had? “Ik ben erg sportief, maar voelde me al een hele poos erg moe. Ik vermoedde dat ik overtraind was, maar wist ook dat ik onrustige baarmoedercellen had. Toch maar eens naar de arts. Uiteindelijk werd duidelijk dat ik weinig zuurstof in mijn longen had. Niet veel later kwam de diagnose. Longkanker. Een doodsklap. Het was 2010 en ik wilde net gaan trouwen. Het voelde alsof mijn leven in één klap weg was.”

Hoe ging je om met het ziek zijn? “Een modus voor deze nieuwe situatie had ik nog niet. Ook was ik heel erg bang voor de operatie die nodig was om de tumor te verwijderen. Er was een fijne arts en gelukkig had ik steun van een specialistisch verpleegkundige aan wie ik alles kon vragen en met wie ik kon lachen en huilen. Wat ook hielp, waren de gesprekken die ik vroeger met een therapeut heb gehad. Door zelfkennis wist ik een handvat te vinden om rustiger te worden en de angst het hoofd te bieden. Ook zag ik in dat boos zijn niet zo

veel zin heeft, net zomin als me afvragen waarom mij dit moest overkomen. Alleen liefde en verdriet tellen, weet ik nu, aan andere emoties heb je weinig. Op de allerslechtste momenten gaf ik mezelf vijftien minuten om te huilen. Daarna parkeerde ik mijn emoties en ging ik verder. Ik wilde léven in plaats van alleen maar overleven. Niet alleen patiënt zijn, maar ook Ingrid.”

Hoe deed je dat, jezelf blijven? “In de periode na de operatie was ik eigenlijk meer bezig met mijn lichaam en spierafbraak die me frustreerde dan met de kanker. Sport, en vooral schaatsen, is mijn lust en mijn leven. Dat wilde ik gauw weer oppakken. Achteraf gezien was het mijn redding dat ik een ondernemer was zonder arbeidsongeschiktheidsverzekering. Het gaf me een enorme kracht om weer aan het werk te gaan en ik herstelde snel. Jammer genoeg ben ik daarna weer ziek geworden. Eerst baarmoederhalskanker. Enkele jaren later was ook de longkanker terug, of beter gezegd: die was eigenlijk nooit verdwenen.”

MEDIAPLANET

Lees meer op www.planethealth.nl 11

Hoe hield je je staande? “Je krijgt klap op klap. Het doel was: genezen. Daar hield ik me aan vast. Mentaal was ik op. Ik wilde weg, lekker ergens gaan fietsen. Gelukkig was mijn man zo lief om tweeënhalve maand onbetaald verlof op te nemen. Zodra het kon, gingen we op pad met de auto en onze fietsen richting de kust. Het was geweldig. ‘Volgend jaar ben ik er nog wel’ dacht ik. Voor de jaren daarna wist ik het niet zo zeker. Vanuit dat uitgangspunt ben ik alles gaan doen wat ik wilde. Schaatsen op de Weissensee zoals ik vaker had gedaan, hoe zwak ik me ook voelde. Dat er sinds enkele jaren ook uitzaaiingen zijn, is natuurlijk erg verdrietig. Ziek zijn went nooit, maar er is ook verwerking. Bovendien ben ik een doorzetter. Ik heb immunotherapie gehad waarvan ik aanvankelijk een tijdje opknapte, en ik neem nu deel aan een experimentele studie in het UMCG. Ik wil graag iets doen met mijn patiëntervaring en ben daarom lid geworden van de patiëntenraad van Longkanker Nederland.”

Wat raad je anderen met (vergevorderde) kanker aan? “Praten met professionals is een goed idee. Het helpt je om met je ziekte om te gaan en om je behoeften te leren kennen en te uiten. Verder druk ik andere 50-plussers altijd op het hart om een poos verlof op te nemen en erop uit te gaan als het nog kan. Je denkt vaak dat je het daarvoor te druk hebt, maar het is zó belangrijk. Contact maken met de natuur is ook fijn. Tijdens een van mijn wandelingen keek ik een ree in de ogen, prachtig.”

Wat is nu belangrijk voor jou? FOTO : L EN Y JAS N EN

“Ik heb geen bucketlist en ben blij met mijn leven. Het klinkt gek, maar ik hoop tevreden dood te gaan. Na een periode waarin ik op mezelf was gericht worden anderen weer belangrijker. Ik hoop vooral dat ik niet eerder overlijd dan mijn vader en dat het goed gaat met mijn kinderen.”

FOTO : L EN Y JAS N EN