Dit is een commerciĂŤle uitgave verspreid met Arts en Auto. De redactie van Arts en Auto heeft geen betrokkenheid bij deze productie.
Deze uitgave gaat over antimicrobiĂŤle resistentie Lees meer op www.planethealth.nl
Acting on AMR
Inzicht
Experts over de uitdagingen van AMR Correct gebruik Resistentie voor standaardbehandeling vraagt om overstap naar reserve antibiotica
Vaccinaties Het beschermende effect van een vaccin op individueel niveau voorkomt verspreiding
2
Lees meer op www.planethealth.nl
IN DEZE UITGAVE
MEDIAPLANET
VOORWOORD
04
AMR afremmen door rationeel gebruik antibiotica
Toenemd gevaar Het voorkomen van bacteriële infecties door middel van vaccinaties.
Zelfs in Nederland, gidsland als het gaat om het correct gebruik van antibiotica, neemt de antimicrobiële resistentie (AMR) toe. Vergeleken met tien tot vijftien jaar geleden is een duidelijk verschil waarneembaar.
05
Vaccin als wapen Het terugdringen van secundaire infecties draagt indirect bij aan het verminderen van AMR.
Mark de Boer Internist-infectioloog LUMC en voorzitter van de Stichting Werkgroep Antibioticabeleid Nederland (SWAB)
online Diagnostiek is bepalend Moleculair bioloog dr. Wil Goessens vertelt over de rol van snelle diagnostiek en verantwoord antibioticagebruik.
Mediaplanet
@MediaplanetNL
@mediaplanet.nl
Papier gemaakt van gerecycled materiaal
Toxischer en meer bijwerkingen Naarmate deze vaker worden ingezet, ontstaat op den duur vaker ook resistentie tegen deze middelen. Bovendien zijn deze vervangende antibiotica vaak toxischer en hebben deze meer bijwerkingen zoals gehoor- en nierschade. Ook moeten deze antibiotica vaak via het infuus worden gegeven. Mensen moeten langer in het ziekenhuis blijven met een grotere kans op complicaties. Het leidt bovendien tot hogere zorgkosten.
Selectiedruk verminderen De enige mogelijkheid om de negatieve spiraal af te remmen is om in ziekenhuizen en huisartspraktijken zo zorgvuldig mogelijk om te gaan met antibiotica. “Het probleem is dat antibiotica ook in de veeteelt en bij industriële processen wordt gebruikt”, weet De Boer. “Wij moeten gezamenlijk de selectiedruk op het ecosysteem verminderen.” De tijd die wordt gewonnen door de resistentieontwikkeling af te remmen, kan worden gebruikt om te zoeken naar nieuwe manieren om bacteriële infecties te bestrijden zoals nieuwe antibiotica en alternatieve behandelstrategieën.
Industry Developer: Elena Remers Managing Director: Rebecca Nicholson Content & Production Manager: Liselotte Sevat Web editor Daphne Mollema Designer: Emma Wirenhed Gedistribueerd door: Arts en Auto, november 2020 Drukkerij: Rodi Media Fotocredits cover: Frank van Biemen/Intravacc Dit is een bijlage bij Arts en Auto. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid van Arts en Auto. Copyright Mediaplanet Publishing House: Volledige of gedeeltelijke verveelvoudiging, openbaarmaking of overname van deze publicatie is slechts toegestaan met toestemming van de uitgever, met bronvermelding.
@planethealth.nl
Eigenlijk komt het in Nederland bijna nooit voor dat wij mensen in het ziekenhuis niet langer kunnen behandelen vanwege AMR”, stelt Mark de Boer, internist-infectioloog LUMC en voorzitter van de Stichting Werkgroep Antibioticabeleid Nederland (SWAB). Dat wil niet zeggen dat de problemen niet toenemen. “Het gebeurt steeds vaker dat bacteriën die de infectie veroorzaken resistent zijn voor de standaardbehandeling waardoor wij moeten overstappen op reserve antibiotica.”
Geschreven door Petra Lageman
Advies en richtlijnen In Nederland kunnen artsen voor advies en richtlijnen terecht op de website van
Wat bijvoorbeeld steeds meer voorkomt is AMR bij bacteriën die relevant zijn ten aanzien van de behandeling van urineweginfecties” SWAB. Onlangs is ook het jaarlijkse rapport Nethmap verschenen waarin de epidemiologie van de resistentie duidelijk wordt beschreven. “Wat bijvoorbeeld steeds meer voorkomt is AMR bij bacteriën die relevant zijn ten aanzien van de behandeling van urineweginfecties”, merkt De Boer op. “Historisch gezien bestaat de neiging infectieziekten te lang uit te behandelen. Zeker bij veelvoorkomende infecties (urineweginfecties en pneumonie) zijn er aanwijzingen dat vaker kan worden volstaan met een kortere behandelduur.” De Boer benadrukt het belang van meer toegepast wetenschappelijk onderzoek om uit te wijzen wat de optimale behandelduur is voor diverse ziektebeelden.
A-teams Een van de redenen waarom in Nederland AMR relatief beheersbaar is, is het feit dat sinds 2015 alle ziekenhuizen A-teams hebben ingesteld. Deze teams, bestaande uit onder meer een ziekenhuisapotheker, een arts-microbioloog en een internistinfectioloog, zijn verantwoordelijk voor de implementatie van een antimicrobieel stewardshipprogramma. Zij kunnen, onder meer via benchmarking, onderzoeken hoe hun ziekenhuis het doet in vergelijking met andere ziekenhuizen. Dit biedt mogelijkheden om het gebruik van antibiotica in het eigen ziekenhuis verder te verbeteren.
Ga voor meer informatie naar www.swab.nl
MEDIAPLANET
Lees meer op www.planethealth.nl
Bedreiging van antimicrobiële resistentie
“
Antimicrobiële resistentie is de ongevoeligheid van micro-organismen (zoals bacteriën, schimmels, virussen en parasieten) voor de werking van antimicrobiële geneesmiddelen (zoals antibiotica, antischimmelmiddelen, antivirale middelen, antimalariamiddelen en anthelmintica). Micro-organismen die antimicrobiële resistentie ontwikkelen, worden soms ‘superbacteriën’ genoemd. Als gevolg hiervan worden de medicijnen onbruikbaar en blijven infecties in het lichaam aanwezig, waardoor het risico op verspreiding naar anderen toeneemt.
Antimicrobiële resistentie (AMR) vormt een bedreiging voor de effectieve preventie en behandeling van een steeds groter wordend aantal infecties veroorzaakt door bacteriën, parasieten, virussen en schimmels.
AMR vormt een steeds ernstigere bedreiging voor de volksgezondheid wereldwijd. Dit vereist maatregelen op overheidsniveau voor de samenleving.
Bron: Antimicrobial resistance 15-02-2018 - World Health Organization. www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/antimicrobial-resistance
In 2016 ontwikkelden 490.000 mensen wereldwijd multiresistente tuberculose. De resistentie tegen geneesmiddelen begint ook de strijd tegen hiv en malaria te bemoeilijken.
De kosten van de gezondheidszorg voor patiënten met resistente infecties zijn hoger vanwege een langere ziekteduur, aanvullende tests en het gebruik van duurdere medicijnen.
Zonder effectieve antibiotica zou het succes van ingrijpende operaties en chemotherapie bij kanker in gevaar komen.
3
4
Lees meer op www.planethealth.nl
INTERVIEW
Antibioticaresistentie toenemend gevaar Het is fantastisch dat er antibiotica zijn die kunnen worden ingezet om bacteriële infecties te genezen. “Nog beter is het om te voorkomen dat ze ontstaan”, stelt dr. Marien de Jonge, universitair hoofddocent bij het Radboud UMC en gespecialiseerd in infectieziekten bij kinderen. Geschreven door Petra Lageman
FOTO : H U M P H R E Y B R U G G H E
Dr. Marien de Jonge Universitair hoofddocent Radboud UMC
Waarom is het beter om te voorkomen dat deze infecties ontstaan? “Het is altijd beter om te voorkomen dat je ziek wordt. Bij bacteriële infecties geldt dat in het bijzonder omdat je anders curatief antibiotica moet inzetten. Dat vergroot het risico op het ontwikkelen van antibioticaresistentie. Door onnodig of verkeerd gebruik van antibiotica selecteren wij uiteindelijk voor multiresistente bacteriën.”
Hoe kun je voorkomen dat infecties ontstaan? “Met vaccinaties kun je bijvoorbeeld voorkomen dat curatieve behandelingen nodig zijn. In Nederland is er het Rijksvaccinatieprogramma. Ouders krijgen vanaf de geboorte van hun kind de uitnodiging om deel te nemen aan dit programma. Vanaf de leeftijd van drie maanden tot veertien jaar kunnen kinderen worden gevaccineerd tegen de meest voorkomende en meest ernstige infectieziekten. Dit beschermt de kinderen zelf maar ook hun omgeving.”
Het gaat dus verder dan het individu? “Inderdaad. Naast het beschermende effect van een vaccin op individueel niveau voorkomt het ook verspreiding van infectie in de populatie, dat is groepsimmuniteit, een vorm van indirecte bescherming. Er zijn jonge kinderen en ouderen die niet of nog niet gevaccineerd zijn. Bijvoorbeeld omdat ze te jong zijn of omdat ze een aandoening hebben waardoor ze niet gevaccineerd mogen worden. Als de vaccinatiegraad een bepaald niveau bereikt, kun je voorkomen dat de ziekte zich verspreidt en bescherm je ook niet gevaccineerde kinderen en volwassenen.”
Ga voor meer informatie naar www.planethealth.nl
“Dan bestaat het risico op het uitbreken van de meest besmettelijke infectieziekten. In populaties waar de vaccinatiegraad terugloopt zie je dan ook vrijwel direct uitbraken van de mazelen en kinkhoest. Kinkhoest kan worden behandeld met antibiotica, maar vaak is de bacterie al niet meer aanwezig als duidelijk is dat je kinkhoest hebt. Behandeling met antibiotica heeft dan geen zin meer.
FOTO : F R A N K VA N B I EM EN / I N T R AVAC C
Wat gebeurt er wanneer dat beschermende niveau niet wordt bereikt?
Lees meer op www.planethealth.nl
INZICHT
VACCINS ALS BELANGRIJK WAPEN IN DE STRIJD TEGEN AMR Geschreven door Petra Lageman
Vaccins die beschermen tegen bacteriële infectieziektes vormen een belangrijk wapen in de strijd tegen antimicrobiële resistentie.
Naast het beschermende effect van een vaccin op individueel niveau voorkomt het ook verspreiding van infectie in de populatie”
Het is een ziekte waaraan hele jonge kinderen zelfs kunnen overlijden. Voor de mazelen is er geen behandeling. De meeste patiënten worden na ongeveer een week weer beter. Overigens komt het ook voor dat kinderen heel ziek worden. Zij kunnen een longontsteking, middenoor- of hersenontsteking oplopen met soms zeer ernstige en blijvende gevolgen.”
Worden alleen kinderen gevaccineerd? “Het begint bij vaccinaties van kinderen maar daar eindigt het beslist niet. Er zijn ook vaccins ter bescherming van mensen die een beroep hebben waarbij ze een verhoogde kans hebben blootgesteld te worden aan bepaalde ziekteverwekkers. Dat geldt ook voor wie op vakantie of op reis gaat naar bepaalde landen waar infectieziekten voorkomen die zich niet of niet meer in Nederland voordoen. Verder zijn er nog vaccinaties voor specifieke doelgroepen.”
Om welke doelgroepen gaat het dan? “Daarbij kun je denken aan kinderen en volwassenen die extra risico lopen om ernstig ziek te worden door de griep. Mensen van 60 jaar en ouder en mensen met bijvoorbeeld long- of hartaandoeningen krijgen van hun huisarts een uitnodiging voor de jaarlijkse griepprik. Omdat chronische longpatiënten heel vatbaar zijn voor luchtweginfecties komen zij ook in aanmerking voor de pneumokokkenvaccinatie. Dit jaar is voor iedereen de pneumokokkenvaccinatie toegevoegd aan de griepprik omdat deze ziekte ook veel bij ouderen voorkomt. Kinderen en ouderen vormen sowieso een groep die veel baat heeft bij vaccinaties.”
Wat maakt kinderen en ouderen zo’n belangrijke doelgroep? “Bij jonge kinderen is het immuunsysteem nog niet sterk genoeg. Bij ouderen raakt het immuunsysteem soms uitgeput of werkt het minder goed. Je immuunsysteem kan je tegen infecties beschermen, maar soms heeft het extra hulp nodig. Vaccins bereiden het lichaam voor op een infectie zodat het weet hoe het moet reageren om zo snel mogelijk de ziekteverwekker op te ruimen, zonder daarbij ziek te worden. Daarom bieden vaccinaties bescherming.
Immers wie niet ziek wordt, hoeft ook niet te worden behandeld. Tot 1993 veroorzaakte Heamophilus influenzae type B bij veel jonge kinderen ernstige infecties. Behandeling met antibiotica was de enige mogelijkheid. Het probleem was echter dat een belangrijk deel van de stammen die circuleerden resistent waren tegen beta lactamases. “Het vaccin was een uitkomst”, vertelt Michiel Stork, Vice President Business Development bij Intravacc. Ook de vaccinatie tegen Streptococcus pneumoniae is succesvol. “Beide ziektes komen veel minder voor waardoor antibiotica minder vaak hoeven worden ingezet. De resistente bacteriën zijn daardoor grotendeels verdwenen en antibiotica die voorheen vanwege AMR niet meer konden worden ingezet worden tegenwoordig weer toegepast.” Griepprik Ook andere vaccins zoals de griepprik dragen bij aan het verminderen van AMR. Een aanzienlijk aantal mensen dat met het griepvirus besmet wordt, ontwikkelt een secundaire bacteriële infectie. Hiervoor worden ze vaak behandeld met antibiotica. “Hoe meer mensen de griepprik halen, des te minder mensen de griep krijgen. Hierdoor zullen er ook minder secundaire infecties optreden. Dit draagt indirect bij aan het verminderen van AMR.” Vaccins tegen superbacteriën De WHO (World Health Organization) heeft een lijst gepubliceerd van de meest problematische antibioticaresistente bacteriën. “Die bacteriën vormen een bedreiging voor de mens omdat ze onbehandelbaar worden”, vertelt Stork. “Een daarvan is Neisseria gonorrhoeae. Bij Intravacc zijn wij bezig met het ontwikkelen van een vaccin tegen deze superbacterie. Het probleem is dat deze het immuunsysteem omzeilt waardoor je geen immuniteit ontwikkelt. Dat bemoeilijkt het ontwikkelen van een vaccin. Desondanks zijn wij hoopvol dat er binnen vijf jaar een vaccin beschikbaar is. Wij hebben platformen die snel en veilig ingezet kunnen worden voor de ontwikkeling van nieuwe vaccins.”
Ziekenhuisbacterie De Acinetobacter baumannii staat met stip op nummer één in de lijst van de WHO. “Die bacterie kan lang overleven op een toetsenbord”, weet Stork. “De bacterie is resistent voor heel veel antibiotica. Het is van groot belang dat ook hiervoor een vaccin beschikbaar komt, daarom zijn wij bij Intravacc ook begonnen met vaccinontwikkeling voor dit pathogeen.” Dit artikel is financieel mogelijk gemaakt door Intravacc.
www.intravacc.nl
9 5
6
Lees meer op www.planethealth.nl
INZICHTEN
8 experts over antimicrobiële resistentie Wat zijn momenteel de grootste uitdagingen van AMR waarmee we worden geconfronteerd, en hoe kunnen wij deze aanpakken?
Maarten van Dongen Directeur AMR Insights
De grootste uitdaging van AMR is om binnen én buiten Nederland al die verschillende professionals, die bijdragen aan het voorkomen van resistentie, hun eigen verantwoordelijkheid te laten nemen. Dat kan niet anders dan door uit te leggen wat resistentie nou eigenlijk is. En waarom we betere preventie, beter toezicht op het gebruik van antibiotica bij mens en dier, snellere en meer betrouwbare bacteriële diagnostiek en nieuwe antibiotica en alternatieven zoals faagtherapie behoeven. Dan ontstaat een gedragen, duurzame bewustwording die de plaats inneemt van het afwachten of alleen maar opvolgen van opgelegde regels.” FOTO : P E T ER B O ER
Brigit van Soest-Segers Programmamanager Duurzame Farmacie coalitie - Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen/ Bogin/KNMP & Neprofarm
Dr. John Hays Universitair hoofddocent Afdeling Medische Microbiologie & Infectieziekten Erasmus MC
Hopelijk kunnen we allemaal lessen leren uit de aanpak van COVID-19, en onderkennen we het toenemende belang van nieuwe behandelingen, medicamenten, diagnostiek, vaccins, infectie controle protocollen en de financiering daarvan. Maar in dit geval tegen het sluipend probleem dat AMR heet.”
Als we niets doen heeft het veelkoppige monster AMR op termijn een grotere maatschappelijke en economische impact dan COVID-19 nu al heeft. Verspreiding van antibiotica via water, zoals bijvoorbeeld afvalwater van ziekenhuizen, speelt een belangrijke rol bij de vorming van resistente micro-organismen. Daarom is de samenwerking tussen de water- en zorgsector van cruciaal belang en hebben we het Consortium Antibiotica uit Water opgericht.”
Lees meer op www.planethealth.nl
Andrew Kemp Hoofd van de wetenschappelijke adviesraad The British Institute of Cleaning Science
FOTO : M AG I K R EC O R D S P H OTO G R A P H Y
Dr. Luria Leslie Founou Technisch directeur en Head of Research Centre of Expertise and Biological Diagnostic of Cameroon (CEDBCAM)
Er is voor mij geen twijfel mogelijk dat er weinig vooruitgang zal worden geboekt bij het terugdringen van resistentie tegen desinfecterende middelen. Tenzij organisaties als het Amerikaanse CDC en de WHO erkennen dat er een verband bestaat tussen antibioticaresistentie en resistentie tegen desinfecterende middelen. Omdat deze resistenties zo nauw met elkaar verbonden zijn, moeten we ze tegelijkertijd aanpakken.”
Antimicrobiële resistentie (AMR) ontwikkelt zich tot een wereldwijde gezondheidscrisis met grote gevolgen voor onze gezondheid, de economie en de samenleving. AMR vormt een ernstige bedreiging van verschillende Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties. Aangezien AMR een specifiek gezondheidsprobleem is vraagt het om een doelgerichte ‘One Health’ benadering.”
Mark de Boer Internist-infectioloog LUMC en voorzitter van de Stichting Werkgroep Antibioticabeleid Nederland (SWAB)
Een van de uitdagingen van AMR is om voor veelvoorkomende infecties de behandeling met de effectieve, relatief veilige antibiotica uit de betalactamgroep beschikbaar te houden. Dit lukt alleen als er zorgvuldig wordt omgegaan met deze middelen wat betreft profylaxe en behandeling. Ook snellere diagnostiek betreffende de aanwezigheid van resistentie kan daar aan bijdragen.”
FOTO : H U M P H R E Y B R U G G H E
Clare Phillips Directeur Ingenious Probiotics (a trading name of Pure Ingenious Ltd) UK
Dr. Marien de Jonge Universitair hoofddocent Radboud UMC
5 7
Lage- en middeninkomenslanden dragen de grootste last als het gaat om infectieziekten en antibioticaresistentie. De grootste uitdaging is om wereldwijd in gezamenlijkheid en op meerdere niveaus dit toenemende probleem aan te pakken. Dit vraagt om verbetering van educatie en toezicht op gebruik van antibiotica, goede diagnostiek en surveillance programma’s.”
Ook dierenartsen worden geconfronteerd met de uitdagingen van AMR. Door het gebruik van probiotische oor-, oog- en wondverzorgingspreparaten, waarvan is aangetoond dat deze bacteriële infecties bij dieren succesvol bestrijden en voorkomen worden dierenartsen minder afhankelijk van antibiotica. De aandoeningen die aldus met succes kunnen worden behandeld zijn onder andere bacteriële bindvliesontsteking, oppervlakkige bijtwonden en multiresistente oorinfecties.”
Voor meer informatie ga naar www.amr-insights.eu/about-us/ambassadors/
Lees meer over de uitdagingen van AMR
www.planethealth.nl nl.info@mediaplanet.com