Future of Food by Mediaplanet Publishing House B.V.

Deze uitgave is gepubliceerd door Mediaplanet. Mediaplanet is hierin eindverantwoordelijk voor de content.

DECEMBER 2019 WWW.PLANET-CAUSE.NL

FUTURE OF FOOD

Hans van den Heuvel Algemeen directeur LTO

”Laten we vooral niet vergeten dat we een klein landje zijn dat hele grote voedselpresestaties levert”

FOR COOPERATIVES

AGRITERRA.ORG

MEDIAPLANET

2 PLANET-CAUSE.NL

VERDER LEZEN? KIJK OP PLANET-CAUSE.NL

IN DEZE UITGAVE

KENNIS De rol van mechanisatie

INZICHT Het toepassen van plantveredeling

ONLINE Niels Louwaars, directeur Plantum over het ontwikkelen van nieuwe plantrassen

Nederlandse voedingssector is toonaangevend Wat zijn de ontwikkelingen en trends in de agri- en foodsector? Hans van den Heuvel, algemeen directeur van de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) Nederland, vertelt er meer over. Door Corry Daalhof

“De voedingssector in Nederland is al heel lang toonaangevend en van bijzonder goede kwaliteit. Er gaan al jaren deskundigen en bedrijfsvertegenwoordigers uit de sector mee op buitenlandse missies. Dit is omdat wij een goede prijs-kwaliteit verhouding hebben, veilig voedsel produceren en innovatief zijn. Bovendien weten we dat goed naar voren te brengen in het buitenland. Nederland is qua food echt een exportland en er is veel vraag vanuit het buitenland naar onze producten. Dat is niet vanzelf gekomen. Er is lang en hard aan gewerkt om de kwaliteit te behalen én te behouden die we nu kunnen bieden. Daar mogen we best trots op zijn.” Mechanisme “Samenwerking is belangrijk voor de gehele sector en door de hele keten heen. Dat inzichtelijk maken is misschien nog wel belangrijker. Er

Blijf op de hoogte:

is een mechanisme tussen consument, supermarkt, levensmiddelenindustrie en de boer. De eisen van de consument worden steeds hoger. Denk daarbij aan biodiversiteit, milieu en dierenwelzijn. Om aan al die eisen te kunnen voldoen, moeten boer en tuinder fors investeren. Dat zou in de winkelprijs terug te zien moeten zijn. Tot op heden gebeurt dat nog onvoldoende. Gemeten over een lange reeks van jaren komt een steeds kleiner deel van de opbrengst bij de boer of tuinder terecht. Veel supermarkten maken reclame met de laagste prijs. Daarbij zien we ook wel een tweedeling in consumentengedrag. Iedereen is voor biodiversiteit, dierenwelzijn en het redden van de wereld. Maar als diezelfde persoon in de winkel staat, kiest hij of zij toch vaak voor het goedkoopste product. Nee, dat geldt niet voor iedereen natuurlijk. Maar voor voedsel geldt hetzelfde als voor kleding en computers; wil je betere kwaliteit, dan kost dat nu eenmaal meer.”

@planethealth.nl

@MediaplanetNL

Hans van den Heuvel Algemeen directeur LTO

”Er is lang en hard gewerkt om de kwaliteit te behalen die we nu bieden” Mediaplanet

Gezamenlijk problemen oplossen “We kunnen de voedselveiligheid, kwaliteit en duurzaamheid optimaliseren in de productieprocessen door ketenbreed goede samenwerkingsverbanden aan te gaan en hierbij gezamenlijk issues op te lossen. Duurzaamheid is een breed begrip en veel initiatieven kunnen onder de noemer ‘duurzaam’ vallen. Goede voorbeelden van keteninitiatieven zijn; ‘Good Farming Star’ in de varkenshouderij, het Beter Leven Keurmerk of Planet Proof in de voedingstuinbouw en de zuivel. Natuurlijk zijn we nog niet klaar, maar we doen dus al veel. Jammer genoeg blijft dat vaak onderbelicht. Wat de huidige discussie rond stikstof betreft; er is onlangs uit een onderzoek van de Universiteit van Wageningen gebleken dat de uitstoot van ammoniak door onder andere technische innovaties sinds 1990 met 67% gedaald is. Laten we vooral niet vergeten dat we een klein landje zijn dat hele grote voedselprestaties levert; we doen dat efficiënt, productief én gezond. Laten we het kind dan ook niet met het badwater weggooien.”

@mediaplanet.nl

Data interpreteren “In de agri-en foodsector wordt al enorm veel data geproduceerd. Data levert kennis op wanneer het goed geïnterpreteerd wordt. Met deze kennis ontstaan er nieuwe innovaties. We kunnen bijvoorbeeld al heel veel doen met satellieten en sensoren. Je spreekt dan van precisielandbouw. Dat gebeurt echter nog niet overal, daar is nog een wereld te winnen. De voorlopers enthousiasmeren nu de anderen om deze innovaties ook te gaan gebruiken. Hoe meer kennis er beschikbaar komt, des te meer toepassingen er zullen volgen.” Samenwerking intensiveren “Ondanks alle rumoer zie ik de toekomst niet somber in voor onze sector. Er mag wel meer waardering voor de sector komen. De samenwerking zal verder moeten intensiveren. Wij moeten open blijven staan voor ontwikkelingen en de vraag naar voedsel in combinatie met maatschappelijk draagvlak. Primair blijft de coöperatieve samenwerking binnen de sector een kostbaar element.”

Papier gemaakt van gerecycled materiaal

Project Manager: Lonneke de Nooijer Business Developer: Laura Lommen Managing Director: Rebecca Nicholson Content & Production Manager: Liselotte Sevat Digital Manager: Willem Jan Persoons Designer: Vratislav Pecka Gedistribueerd door: New Scientist, december 2019 Drukkerij: Rodi Media Dit is een bijlage bij de New Scientist. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid van New Scientist. Copyright Mediaplanet Publishing House: Volledige of gedeeltelijke verveelvoudiging, openbaarmaking of overname van deze publicatie is slechts toegestaan met toestemming van de uitgever, met bronvermelding.

Duurzame gewassen voor een gezonde planeet.

Gene-editing voor de planten van morgen. www.hrb.bio

APLANETMEDIAPLANET

PLANET-CAUSE.NL 3

Duurzame tomaten telen: Hoe doe je dat? Het antwoord: door slimme toepassingen van technologie. In 2025 zal de wereldbevolking meer

dan 8 miljard hoofden tellen. Ter vergelijking: in 2000 waren we nog maar met 6 miljard. Dat zorgt voor enorme uitdagingen, vooral wat betreft onze voedselvoorziening. Tomatentelers kunnen een belangrijk verschil maken door duurzaam te telen op steenwol.

wordt al eerd. Dar het goed deze kennnovaties. heel veel nsoren. Je andbouw. et overal, innen. De en nu de ies ook te kennis er eer toepas-

ren ik de toeonze secering voor nwerking veren. Wij voor ontar voedsel chappelijk e coöperan de sector

Teelt op steenwol

Doorgaans staan groenten met hun wortels in de grond, op een akker of in een kas. Maar wist je dat het efficiënter is om groenten te telen op steenwol? Steenwol is een natuurproduct dat gemaakt wordt van basalt, een vulkanisch gesteente. Het is van nature schoon en ziektevrij, en daar wordt onze duurzame tomaat heel blij van.

Duurzaam teeltproces

In een kas worden de ultieme omstandigheden gecreëerd voor planten. Door het gebruik van steenwolsubstraat kan de teler veel efficienter omgaan met zijn grondstoffen. Wanneer je een kilo tomaten teelt in een open veld, heb je maar liefst 60 liter water nodig. Op steenwol heb je voor dezelfde hoeveelheid tomaten maar 4 liter water nodig. Dit alles zorgt voor sterke planten die meer groenten produceren.

Gebruik van slimme technologie

Nog een voordeel van steenwol is dat dit groeimedium stuurbaar is. De teler kan exact de benodigde hoeveelheid water en voedingsstoffen bepalen. Bovendien kun je door middel van sensoren zien wat een gewas wel of niet opgenomen heeft. Zo wordt het optimale teeltresultaat behaald. Hoe dat in de gaten wordt gehouden? Hier zijn digitale platformen, zoals e-Gro voor. Deze zijn in staat relevante data uit verschillende bronnen te combineren. Ook geeft het 24/7 een gedetailleerd beeld van wat er zich in de kas afspeelt. Het geeft de teler inzicht en ultieme controle over de kwaliteit van het groeiproces.

De voordelen van duurzame steenwol Een schoon en ziektevrij groeimedium Veel minder water nodig om groenten te telen Voedingsstoffen worden efficiënter toegediend Steenwol groeimedia zijn stuurbaar; de teler kan exact de benodigde hoeveelheid water en voedingsstoffen toedienen die nodig is Sterkere planten met meer opbrengst Door middel van sensortechnologie en digitale oplossingen weet de teler 24/7 wat zich in de kas afspeelt Steenwolmatten kunnen gerecycled worden

Deze pagina is gesponsord door Grodan

Lees meer op www.grodan.nl

Recycling

Het eindresultaat ziet de consument op zijn bord: een heerlijke, gezonde en duurzaam geteelde tomaat. Maar daar stopt het proces bij de teler niet. Na een seizoen van productieve groenteteelt worden de steenwolmatten gerecycled. De wortels van de plant worden verwerkt in potgrond, het plastic krijgt een nieuwe bestemming en het steenwolgranulaat wordt gebruikt voor de productie van bakstenen. Van basalt tot baksteen dus!

*De Grodan Recycling Service is één van de criteria voor het verkrijgen van het EU Ecolabel. Grodan is de enige leverancier van steenwol die het EU Ecolabel heeft verkregen.

MEDIAPLANET

4 PLANET-CAUSE.NL

Technologie onmisbaar in agri-en foodsector Door allerlei maatschappelijke ontwikkelingen staat de voedselketen wereldwijd voor enorme veranderingen. Wegens de groei en welvaart van de wereldbevolking zal naar verwachting de vraag naar voedsel in 2050 stijgen met maar liefst 60%. Door Marcel van Haren

limaatverandering en verstedelijking voeren de druk op om voedsel op een duurzame en efficiënte wijze te produceren, dicht bij de afnemers en zonder ecosystemen aan te tasten. Daar komt bij dat landen steeds meer zelfvoorzienend willen worden. Voedselproductie wordt gefragmenteerder, kleinschaliger en concentreert zich op een steeds kleiner oppervlak. Tegelijkertijd moeten ketenpartners steeds meer rekening houden met de wensen en eisen van consumenten en overheden. Zij vragen om steeds meer transparantie over de herkomst van producten en de manier waarop het productieproces is ingericht. Bovendien groeit het besef dat voeding een cruciale rol speelt bij ziektepreventie. Voorkomen is beter dan genezen. Sleutel Technologie kan een sleutel naar oplossingen bieden voor bovenstaande uitdagingen. Het levert nieuwe manieren om efficiënter, effectiever en duurzamer te produceren, zowel in de voedselverwerking, als op het

land of in de kas. Dit stelt innovatieeisen aan de machinebouw van de agrifoodsector, die steeds meer met sensoren, drones, autonome robots, smart farming, big data, vision technologie en slimme LED verlichting aan de slag zal moeten. Maar de kansen zijn talrijk. Zo wordt er bijvoorbeeld hard gewerkt om landbouwmachines met behulp van kunstmatige intelligentie gewassen te laten herkennen en zodoende keuzes te maken om het onkruid om te schoffelen, te elektrificeren of op een andere manier onschadelijk te maken, waarbij geen schade wordt aangericht aan het gewas. Een directe samenwerking tussen boeren en telers die de technologie gaan gebruiken is daarbij noodzakelijk. Een onkruidwiedmachine die voor 90% nauwkeurig is, is voor de maker een hele prestatie, maar voor een boer nog niet voldoende. Boeren moeten nieuwe technologie kunnen testen op het veld en de toegevoegde waarde van de machine kunnen bepalen. In de kassen werken we aan het automatiseren van menselijke kennis en handelingen. Wereldwijd wor-

“Internationale samenwerking zorgt voor de systeemverandering die nodig is voor een duurzaam voedselsysteem” Marcel van Haren Manager AgriFood FME

den er steeds meer ‘indoor farms’ gerealiseerd waar bladgroente zoals sla en spinazie, maar ook zachtfruit geteeld worden in een volledig geconditioneerde omgeving. Met lichtrecepten, een goede klimaatbeheersing en zeer efficiënt watergebruik zijn deze farms nu al een oplossing om zonder invloed van weer voedsel te telen. Het oogsten kan echter nog niet zonder mensen met kennis van telen. Met de komst van partijen als

Hello Fresh, Pic-Nic en Amazone gaat ook de logistieke keten er anders uitzien. Hierdoor verandert de rol en opzet van distributiecentra die verder geautomatiseerd moeten worden. Orderpicking in de agri-en foodsector wordt grotendeels nog handmatig in de extreme kou van koel- en vrieshuizen gedaan. Handwerk is nodig, omdat ieder voedselproduct anders van vorm, gewicht en formaat is. Tekort Het kost steeds meer moeite om mensen te vinden die het dagelijks werk in de agri-en foodsector willen doen. De sector heeft mondiaal te maken met een groot tekort aan

Duurzame voedselveilige aandrijfsystemen Als kennispartner ondersteunt BEGE machinebouwers met efficiënte maatwerkaandrijvingen voor de agrifood sector.

bege.nl/duurzaam

arbeidskrachten. In Californië worden veel gewassen zelfs gewoon niet geoogst, omdat er geen mensen zijn die het werk kunnen en willen doen. Ook hier kan technologie het verschil maken, door planten zo te laten groeien dat het makkelijker wordt om de oogst te automatiseren. Zo worden er bijvoorbeeld al horizontale perenbomen geteeld. Systeemverandering Voor veel zaken zijn er echter nog geen pasklare oplossingen. De omstandigheden waarin de technologie moet functioneren zijn soms lastig. Een robot in het open veld moet bestand zijn tegen alle weersomstandigheden. En een robot in een diepvriescel krijgt te maken met kou en vocht en moet ook nog eens zo weinig mogelijk warmte produceren. Daarom is het goed om ook te kijken naar innovaties die buiten Nederland ontwikkeld worden. In plaats van hier het wiel opnieuw uit te vinden, moeten we leren van wat er om ons heen gebeurt. Internationale samenwerking zorgt voor de systeemverandering die nodig is voor een duurzaam voedselsysteem.

PLANET-CAUSE.NL 5

APLANETMEDIAPLANET

BIO-INFORMATICA

Roeland van Ham Professor Plant Computational Biotechnology

Bio-informatica het nieuwe boerenverstand? Door Petra Lageman

GESPONSORD

Delft is de juiste partner als het gaat om “Engineering in Agrifood”. “Technologische kennis is uitstekend toepasbaar en zelfs onmisbaar voor de agri-en foodsector”, stelt Roeland van Ham, professor Plant Computational Biotechnology.

Hoe kunnen algoritmiek, bio-informatica en softwaretechnologie bijdragen aan het verbeteren van de agri-en foodsector? “Door data te verzamelen en te analyseren kun je verbeteringen en versnellingen aanbrengen in de ontwikkeling en teelt van nieuwe rassen. Zo kun je gewassen produceren die bijvoorbeeld resistent zijn tegen bepaalde ziekten of andere biologische dreigingen van buitenaf. Je kunt ook rassen ontwikkelen die optimaal gedijen onder ongunstige omgevingsomstandigheden, bijvoorbeeld in droge gebieden. Als je die data gebruikt voor veredelingstechnieken of teelt krijg je een datagedreven proces. Zo’n proces stelt je in staat het zaadje, de plant en uiteindelijk de oogst, zowel in de kas als op het open veld, steeds verder te verbeteren.”

“Om voldoende en duurzaam geproduceerd voedsel te kunnen oogsten, zijn data gedreven processen onmisbaar” U stelt dat technologische kennis onmisbaar is voor de agrifood industrie. Waarom is dat zo? “De agri-en foodsector moet op een kleiner areaal steeds meer voedsel van een steeds betere kwaliteit produceren. Dat moeten wij bovendien doen op een duurzame manier. Het gaat niet alleen om deze oogst en zelfs niet alleen om deze generatie. Het gaat om de toekomst. Om zo efficiënt mogelijk te kunnen werken, moet je gebruikmaken van nieuwe technologieën.” Gaat het dan alleen om uw vakgebied? “Het voordeel van het werken bij TU Delft is dat je gebruik kunt maken van heel veel kennis en expertise, dat is erg bijzonder. Met behulp van satelliet- of dronebeelden kun je het land of de kas in de gaten houden. Die beelden kun je weer laten beoordelen met behulp van kunstmatige intelligentie, een vakgebied waarbinnen enorme vooruitgang is en wordt geboekt. Het zou goed zijn dit meer in te schakelen in het nemen van beslissingen zoals: wanneer te zaaien wanneer te bemesten en wanneer te oogsten om zo tot een optimaal resultaat te komen.” Wil je meer weten over wat TU Delft kan betekenen met betrekking tot dit thema, neem dan contact op met Liselotte de Vries, programmamanager ‘Engineering in Agrifood” Liselotte.deVries@tudelft.nl

Hoe slim conserveren en scheiden meer voedsel en voedingswaarde oplevert We willen meer mensen voeden en zuiniger omgaan met onze aarde. In de voedselverwerkende industrie liggen hiervoor genoeg kansen, stelt Jos de Boer, directeur van Food Tech Brainport. “Bijvoorbeeld milde conservering en slim gebruik van reststromen kunnen verspilling tegengaan én hogere voedingswaarden bieden.” Door Niels Achtereekte

e leven in een tijd waar consumenten niet langer accepteren dat een derde van de voedselproductie wordt weggegooid. Waardoor voeding een onnodig hoge CO2-voetafdruk heeft en onnodig veel kostbare ruimte en grondstoffen in beslag neemt, stelt De Boer. Tegelijkertijd zijn mensen op zoek naar gezondere voeding waar ze de herkomst van weten en die het liefst zo lokaal mogelijk wordt geproduceerd. “Ketens zullen steeds transparanter moeten worden. Mensen willen nergens vraagtekens bij hoeven zetten en accepteren het bijvoorbeeld ook niet als er onnodig veel bespoten is.” Opkomende trends als indoorfarming gaan daarbij helpen. Andere trends zijn: snelle, gezonde en betaalbare gemaksvoeding en ambachtelijk geproduceerde producten zoals je bij koffie, bier, wijn en kaas ziet.” Hoge druk Deze ontwikkelingen dagen de voedselverwerkende industrie uit om slimme oplossingen te ontwikkelen. Zoals het langer houdbaar maken van producten, rest- en zijstromen beter te benutten en de voedingswaarde te verhogen. Terwijl de energieconsumptie van procestechnologieën wordt verminderd. Een levensmiddelentechnologie als milde conservering helpt hierbij. Door voeding onder hele hoge druk te zetten wordt de houdbaarheid verlengd en blijven nutriënten, smaak en geur behouden. De Boer: “Zo kun je sinaasappelsap maandenlang ‘vers’ bewa-

in bijvoorbeeld vegetarische burgers en saté. “Daarmee hebben de voetjes een gelijke waarde gekregen als de rest van de zwam.”

Jos de Boer Directeur van Food Tech Brainport

ren, waardoor er in de keten veel minder weggegooid hoeft te worden.” Ook milde scheidingstechnieken bieden veel mogelijkheden, vervolgt De Boer. Hieronder vallen membraantechnologieën om inhoudsstoffen te scheiden. Denk aan paprika’s en wortelen die niet geschikt zijn voor verkoop in de supermarkt, die een andere bestemming krijgen. Bijvoorbeeld als sap, puree, voedingsvezel of eiwit. “Het doel is om grondstoffen om te zetten in ingrediënten voor menselijke consumptie. Pas daarna voor diervoeding.” Soms hoeven daar geen hoogtechnologische toepassingen bij aan te pas te komen, want winst is ook te behalen door ‘simpelweg’ beter te kijken naar hoe reststromen hoogwaardig zijn te benutten. De Boer noemt het voorbeeld van de voetjes van oesterzwammen. Deze werden voorheen weggegooid, maar tegenwoordig gebruikt als halffabricaat

Dertig keer meer Een overkoepelende trend is de groei in het gebruik van plantaardige in plaats van dierlijke eiwitten. Een onvermijdelijke transitie, meent de Boer. En logisch want met nieuwe fermentatietechnieken kunnen we veel meer eiwitten per hectare produceren. “Denk aan een toename met factor dertig.” Wat een belangrijke bijdrage zal leven aan de groeiende voedselbehoefte. Dat Nederland op het wereldtoneel een prominente speler in export van voedsel is, betekent dat ons land qua verduurzaming een flinke impact op de wereld kan hebben. Zoals via een klassieke technologie als fermentatie die weer sterk in opkomst is door de stijgende consumptie van tofu. En ook het gebruik van koud plasma voor het ontsmetten en langer houdbaar maken van voedsel heeft potentie. Wel zit er volgens De Boer een gat tussen wat op universiteiten wordt ontwikkeld en wat in de markt een standaard wordt. Het is belangrijk om op alle kennisniveaus samen te werken en oplossingen gezamenlijk naar de markt te brengen. Met een sluitende businesscase, benadrukt hij. Want marktpartijen hebben wellicht wel het financiële kapitaal, maar vaak niet de menselijke slagkracht of willen geen risico lopen. “Met een sluitende businesscase krijg je de markt mee en profiteert iedereen ervan. Ook de maatschappij.”

MEDIAPLANET

6 PLANET-CAUSE.NL

COLUMN

Bas van den Hemel De Groot en Slot

Haik van Exel Hortimare

Innoveren en verduurzamen Door Corry Daalhof GESPONSORD

ederlandse bedrijven werken hard aan de duurzame voedselvoorziening van de toekomst. Bas van den Hemel (De Groot en Slot) vertelt meer over het belang van uienveredeling en Haik van Exel (Hortimare) legt uit waarom zeewier de toekomst is. Wat is de specialisatie van De Groot en Slot en hoe dragen jullie bij aan de toekomstige voedselvraag? “Onze specialisatie is uien in de meest brede zin. Wij veredelen in reguliere uien, sjalotten, stengel- en bosuien. Voor elk productiegebied in de wereld ontwikkelen we een goed te telen ui. Door veredeling ontstaan nieuwe rassen die bijvoorbeeld een hogere opbrengst per hectare geven, beter tegen droogte of juist tegen natte omstandigheden kunnen. Ook veredelen we nieuwe rassen die beter bestand zijn tegen allerlei ziekten. Die nieuwe soorten testen we in 34 landen. We controleren daarmee of de nieuwe soort echt goed te telen is en bijvoorbeeld bestand is tegen de daar gebruikelijke weersomstandigheden. Veredelen is een langdurig proces; het stuifmeel van de ene soort wordt aangebracht op de stamper van de andere soort. Na twee jaar ontstaat er een nieuwe generatie ui. Het duurt tussen de 15 en 18 jaar voor er uiteindelijk een goed en sterk ras is. Tegenwoordig kunnen we door moderne technieken in laboratoria die tijd wel iets inkorten. Dat heeft overigens niets met genetische modificatie te maken! Op uiengebied werken we al 50 jaar intensief samen met Bejo Zaden uit Warmenhuizen.”

“De zeewierteelt kan de groeiende druk op landbouwareaal sterk verlagen” Hoe draagt zeewier bij om op een duurzame manier de toekomstige voedselvraag te beantwoorden? “Zeewier gaat zeker een grote rol spelen. Over een paar jaar zijn we in staat om grote velden zeewier te kweken in de Noordzee. Zeewier kan dienen als voedsel. Ook kan zeewier worden omgezet in eiwitten en suikers waar weer allerlei producten van gemaakt kunnen worden. De zeewierteelt kan de groeiende druk op landbouwareaal sterk verlagen waardoor er onder andere wereldwijd minder bossen gekapt hoeven te worden. Bovendien is grootschalige teelt op zee belangrijk voor het behalen van de gestelde klimaatdoelstellingen. De kennis over zeewierteelt en de hieruit voortkomende producten worden veelbelovende exportproducten.”

Plantenveredeling voor een bio-economie We moeten toe naar een circulaire bio-economie om schaarser wordende grondstoffen te sparen en afscheid te kunnen nemen van fossiele brandstoffen. Dat stelt Professor Dr. Ir. Luisa Trindade. Door Corry Daalhof

ij is Group Leader Biobased Economy aan de Universiteit van Wageningen en vertelt over de huidige ontwikkelingen op dit gebied. “De wereldpopulatie groeit en er is dus meer voedsel nodig om iedereen te kunnen voeden. Daarbij willen we geen fossiele grondstoffen gebruiken, maar toewerken naar een duurzaam productieproces dat efficiënter en circulair is. Circulair is een belangrijk punt, want grondstoffen worden schaarser. Een bioeconomie is nodig om niet meer afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen zoals olie.”

Plantveredeling

Trindade houdt zich bezig met plantenveredeling om tot een circulaire en bio-economie te komen. “Neem als voorbeeld een tomatenplant. We eten de tomaat en gooien de rest van de plant weg. Die komt in de reststroom afval terecht. De stengels van tomatenplanten bevatten veel cellulose en dat is een bouwsteen voor veel materialen. Nu is het nog moeilijk om dat restafval van de plant te decompositeren, maar door zaadveredeling kan dat gemakkelijker worden. Dan wordt het restafval opeens grondstof voor bijvoorbeeld een spijkerbroek. Tomaten in kassen worden altijd omhoog geleid, door zaadveredeling kan de stengel wat slapper worden. Dat is echter geen probleem omdat de planten toch al geleid worden. Een ander voorbeeld is mais, we gebruiken de maiskolven als veevoer, ook hier komt de rest van de plant in de reststroom terecht. Door zaadveredeling kunnen we de slecht verteerbare maisstengels beter verteerbaar maken zodat het dan wel als diervoeder geschikt is.” Trindade stelt dat dit voorheen niet werd gedaan, maar dat het nu echt nodig is om ervoor te zorgen dat er zo min mogelijk verloren gaat.

Prof. Dr. Ir. Luisa Trindade

“Nederland is wereldwijd de grootste producent van aardappelzetmeel. Bij dit proces is er veel restafval dat nuttige componenten bevat zoals vezel en eiwit. Aardappel produceert slechts 2-3 procent eiwit, maar door het grote volume is er meer eiwit per hectare te winnen dan bij de teelt van soja. Wat eerst afval was, is nu een winstgevend product. Het zijn niet altijd de meest voor de hand liggende oplossingen om tot een circulaire economie te komen.” Resistentie

“We moeten nú de gewassen ontwikkelen die we over twintig jaar nodig hebben” Efficiëntie

Dat plantenveredeling steeds meer toegepast wordt, is logisch stelt Trindade. “Er is meer voedsel nodig én we moeten zuinig omspringen met beschikbare grondstoffen. Het gaat niet alleen om hogere opbrengsten, maar vooral om volledig gebruik te maken van de plant. Dat heeft nog meer voordelen; een boer kon eerst alleen zijn tomaten verkopen. Maar wanneer de rest van de plant ook geld waard is, heeft hij extra inkomsten. Een voordeel voor de boer, het milieu, de maatschappij én de circulaire economie.” Trindade merkt op dat de ontwikkeling van ‘nieuwe’ of ‘aangepaste’ planten zorgt voor nieuwe oogsten waarbij er niets meer verloren gaat. “Het staat nog in de kinderschoenen, maar voor mij als wetenschapper kan het nooit snel genoeg gaan omdat het nódig is.”

“De veredeling van planten gebruiken we vaak om deze resistent te maken tegen ziektes. Dat is significant duurzamer dan het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Conventionele methodes duren lang en vaak wordt een bacterie of schimmel dan toch weer resistent waardoor bestrijdingsmiddelen nodig zijn. Genetische modificatie gaat veel sneller en werkt beter. Natuurlijk moet de veiligheid goed geconctoleerd worden, maar de huidige angst voor genetische modificatie is niet gebaseerd op gezondheid of veiligheid. In Europa zijn de richtlijnen hiervoor veel strenger dan in Amerika en Canada en daarom beginnen veel Europese bedrijven er niet aan.” Alternatief

“De uitdaging waar we voor staan, is een biologisch alternatief bedenken voor verdwijnende grondstoffen en fossiele brandstoffen. Plantenveredeling moet meer gebruikt worden voor mens, natuur en milieu. Dat zorgt voor betere gewassen waarvan het restproduct grondstoffen levert en voor de ontwikkeling van nieuwe brandstoffen. Het is belangrijk om op tijd te beginnen, want het zijn processen die jaren duren. We moeten nu de gewassen ontwikkelen die we over twintig jaar willen hebben.”

PLANET-CAUSE.NL 7

APLANETMEDIAPLANET

ie John-Pieter Schipper, CEO van Bejo & R&D directeur Bert Schrijver

Plantenveredeling biedt het antwoord op de groeiende wereldvoedselbehoefte Als gevolg van de groeiende wereldbevolking neemt de vraag naar voedsel toe. Tegelijkertijd is er steeds minder grond voor voedselproductie beschikbaar. Door Petra Lageman

GESPONSORD

De mogelijkheid om toch voldoende groente te kunnen produceren, is gebruik maken van betere rassen én betere teeltmethoden zodat een hectare grond meer voedsel oplevert”, stelt John-Pieter Schipper, CEO van Bejo. Zijn bedrijf richt zich op de veredeling van groenterassen en productie en verkoop van groentezaden. Hoe kan veredeling bijdragen aan een betere opbrengst?

“Planten zijn in de basis kwetsbaar. Vaak ontkiemen niet alle zaden en zijn planten die eruit voortkomen niet voldoende bestand tegen ziekten. Als je de kwaliteit van rassen verbetert, door middel van veredeling, zal bijvoorbeeld het zaad kiemkrachtiger en het gewas beter bestand zijn tegen ziekten.” “Een bijkomend voordeel is dat een resistent ras niet of minder behandeld hoeft te worden met gewasbeschermingsmiddelen”, vult R&D directeur Bert Schrijver aan. “Je werkt dus niet alleen effectiever en efficiënter, maar ook met meer aandacht voor het milieu.”

“Je wilt dat zaad perfect ontkiemt en uitgroeit tot een robuuste plant” – John-Pieter Schipper Gaat het alleen om ziekteresistentie?

“Zeker niet”, stelt Schipper. “Je kunt door veredeling rassen ook beter geschikt maken voor bepaalde omstandigheden. Rassen voor hete en droge gebieden hebben andere eigenschappen nodig dan rassen voor een meer gematigd of vochtig klimaat. Daarom werken wij wereldwijd samen met lokale telers zodat wij specifiek voor hun situatie geschikte rassen kunnen ontwikkelen. Wij adviseren telers ook bij het toepassen van teelttechnieken zodat zij een zo goed mogelijke opbrengst kunnen realiseren.” Welke technieken zet Bejo in bij de ontwikkeling?

“Het gaat bij veredeling om het toepassen van eigenschappen die al van nature in een soort aanwezig zijn”, legt Schrijver uit. “Bij veredeling doe je dat door planten te kruisen en te selecteren. Met nieuwe veredelingstechnieken zoals CRISPR-Cas9, bereik je dit sneller doordat je een gewenste aanpassing in een gen zeer

precies en op exact de gewenste positie kunt verkrijgen. Met deze methode kan de ontwikkelingsduur van een ras, die gewoonlijk tien à vijftien jaar bedraagt, aanzienlijk worden verkort. Daarnaast past Bejo ook de modernste technologieën toe om het maximale resultaat uit het zaad te halen. Zoals het coaten van zaad en het aanbrengen van een minieme hoeveelheid gewasbeschermingsmiddel. Deze laag beschermt het zaadje tijdens het kiemproces en reduceert het aantal veldbespuitingen. Dit levert een grote bijdrage aan verduurzaming van de teelt. Verandering in de huidige EU-regelgeving leidt echter momenteel tot een sterke beperking van de toepassing van deze technologie.” Gelden die regels wereldwijd?

“Helaas niet”, antwoordt Schipper. “Er is een lappendeken aan regels en Europa hanteert veelal strengere regels dan andere continenten. Wij hebben het idee dat veel van die regels niet voldoende worden gebaseerd op wetenschappelijke gronden. Er is bewezen dat telen met gecoate zaden uiteindelijk tot substantieel minder gebruik van bestrijdingsmiddelen in het veld leidt. En genomeediting, mits binnen de eigen plantensoort toegepast, is in feite niets meer dan het versnellen van het veredelingsproces en een hulpmiddel om dit doelgericht en nauwkeurig voor elkaar te krijgen. In de ontwikkeling van nieuwe rassen kun je snel-

ler inspelen op veranderende teelt- en klimaatomstandigheden en het ontstaan van nieuwe ziekten en plagen.” Hoe draagt de ontwikkeling van betere rassen bij aan de biodiversiteit?

“Plantenveredeling is gebaat bij een brede beschikbaarheid van genetisch materiaal”, vertelt Schrijver. “Wij werken wereldwijd samen met genenbanken zoals de genenbank in Wageningen (CGN). Zaadveredelingsbedrijven ondersteunen genenbanken met het in stand houden van hun unieke collecties. Het genetisch materiaal dat zij beheren kan weer als basis worden gebruikt door veredelingsbedrijven om nieuwe rassen te ontwikkelen. Biodiversiteit en toegang tot genetische materiaal is essentieel voor het succes van veredeling.” “Een andere manier waarop wij bijdragen aan de biodiversiteit zijn onze bijenvolken”, vervolgt Schrijver. “Bejo is gespecialiseerd in groentegewassen voor de volle grond. Bij ruim tachtig procent van de Bejo gewas-

“Een betere en zekere opbrengst per hectare is hét antwoord op de voedselschaarste” – Bert Schrijver

sen worden in het proces van zaadproductie tienduizenden bijenvolken ingezet voor de bestuiving. Door onderzoek proberen wij de bijengezondheid te verbeteren en een bijdrage te leveren aan het verminderen van de wereldwijde bijensterfte.” Is naast duurzame landbouw ook biologische landbouw een streven van Bejo?

“Wij voeren al ruim twintig jaar een biologisch assortiment”, stelt Schipper. “Enerzijds doen wij dat om te leren hoe de technologieën van de biologische teelt kunnen worden ingezet in de conventionele teelt. Anderzijds is er in de westerse landen een groeiende vraag naar biologische groenten. Wij voorzien biologische telers van geschikte rassen en kwalitatief hoogwaardig biologisch zaad om aan die vraag te voldoen.” “Biologische groenteteelt zou het uitgangspunt moeten zijn en het is ons streven om kennis daarvan zoveel mogelijk mee te nemen in de conventionele teelt”, vult Schipper aan. “Waar biologische oplossingen niet optimaal werken, zijn meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen nodig om te kunnen voldoen aan de wereldwijde voedselvraag. Je kunt het je immers niet veroorloven een risico te nemen met de voedselvoorziening. Wij zien het als onze taak om een bijdrage te leveren aan de duurzame voedselvoorziening door ziekteresistente, robuuste en productieve rassen te ontwikkelen.”

NEVER WASTE A GOOD CRISIS: DE URGENTIE VOOR TRANSITIE VAN ONS VOEDSELSYSTEEM Voedsel is een belangrijk deel van onze identiteit en cultuur en een integraal onderdeel van onze gezondheid en welbevinden, van gezelligheid en genieten, van sociale contacten. Voedsel is echter ook gekoppeld aan enkele van de grootste (internationale) duurzaamheidsopgaven van deze eeuw, in de context van een groeiende wereldbevolking, verstedelijking en klimaatverandering.

“

Het agrofood systeem heeft ons veel gebracht: volop en veilig voedsel tegen relatief lage prijzen - Nederland is één van de meest voedselzekere landen ter wereld met een geweldige internationale positie. Maar de leidende principes onder het systeem, zoals productiviteit, winstmaximalisatie, kostprijsverlaging door schaalvergroting, ondermijnen het fundament waarop dat succes gebouwd is: bodem, biodiversiteit, natuur.

Laten we daarom dit moment, waarin door klimaatafspraken en door de stikstof crisis de urgentie breed wordt gevoeld, aangrijpen om met alle betrokken partijen te werken aan een grondig herontwerp van ons voedselsysteem. Met bodem, natuur, ecosystemen in het hart en geleid door nieuwe (oer)principes geïnspireerd op de natuur, zoals diversiteit, circulariteit, hernieuwbare energie en harde ecologische grenzen. Waarbij we aan de productiekant vol inzetten op regeneratieve landbouw met een positieve impact op bodem, water, biodiversiteit, klimaat en nutriëntkringlopen, en boeren gaan belonen voor ecosysteemdiensten als CO2 opslag en waterbergend vermogen via subsidies die daarop conditioneel worden gemaakt. Waarbij we aan de consumptiekant stevig insteken op de nieuwe sociale norm van gezonde en duurzame voedingspatronen zonder verspilling, ondersteund

Thema’s als voedselverspilling en de (te grote) stikstofuitstoot zijn niet hét probleem maar symptomen van een systeem dat uit balans is, met grote negatieve impact op de gezondheid van mens en planeet. De maatschappelijke kosten van dat productie- en consumptiesysteem, zoals de stijgende zorgkosten door ongezonde voedingspatronen en voedselomgeving, kosten voor bodem- en biodiversiteitsherstel, voor klimaatadaptatie, en nu voor stikstof, dreigen dan

door een gezonde voedsel- en leefomgeving. Met een eerlijke en transparante waardeketen waarin externaliteiten (maatschappelijke kosten) worden opgenomen, zodat de duurzame producten uiteindelijk het goedkoopste zijn. Met voedselvaardigheden in het curriculum van alle

Frederike Praasterink, Lector Future Food Systems

onderwijsniveaus. En steeds vanuit een integraal systeemperspectief, waarbij landbouwproductie en voedselconsumptie in samenhang worden aangepakt, ook in relatie tot energie, klimaat, biodiversiteit, gezondheid, circulaire economie en andere domeinen.

Meer informatie? www.has.nl • www.has.nl/nl/lectoraten/future-food-systems

HAS Hogeschool werkt aan transities in ons werkveld, én aan het opleiden van de jonge professionals voor een leidende rol in de (internationale) transitie naar een voedselsysteem met meerwaarde voor de gezondheid van mens, dier en planeet.

Ook internationaal kan Nederland, Noblesse oblige, hier een leidende rol in spelen. We beginnen beslist niet bij nul. Nu al werken veel bedrijven en organisaties, ook internationaal, aan (onderdelen van) de agrofood transitie en ontstaan er nieuwe

ook de economische baten te gaan overtreffen. Daarom is het niet genoeg om in te zetten op verduurzaming; er is ook een systeem innovatie nodig, een transitie waarmee het agrofood systeem niet alleen ‘minder slecht’ wordt maar ‘netto positief’. Met een aantal transitiepaden die zich richten op concrete activiteiten als regeneratieve, circulaire landbouw en meer preventieve gezondheidszorg (zie ook figuur hieronder). Er zijn al veel prachtige initiatieven die laten zien dat het kan.

coalities en partnerschappen. Ook veel jongeren, waaronder onze studenten, begrijpen allang dat het agrofood systeem radicaal anders moet als we de klimaatafspraken en de VN Sustainable Development Goals willen bereiken. Ze werken vol engagement aan innovaties om onderdeel te zijn van de oplossing. Via onderwijs en kennisontwikkeling en in nauwe samenwerking met partijen in de agrofood sector en daarbuiten werkt HAS Hogeschool aan transities in ons werkveld, én aan het opleiden van de jonge professionals voor een leidende rol in de (internationale) transitie naar een voedselsysteem met meerwaarde voor de gezondheid van mens, dier en planeet. Never waste a good crisis. Het momentum voor radicale vernieuwing was nog nooit zo groot.