Br55 by medical cg

5. NOVEMBAR 2013. GODINA V BROJ 55

1.00

www.medicalcg.me

Predstavljamo: KCCG - Jedinica za novorođenčad t XIV Kongres Društva ljekara Crne Gore t Intolerancija na hranu t Ishrana i zubi t Aloja vera

Intervju: Sue K. Brown

II SAJAM MEDICINE Podgorica, 4 – 6. decembar, hotel M Nikić

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Doc. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr sc Todor Baković Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

KCCG – novi projekti 10 – 11 Intervju: Sue K. Brown 12 – 13 XIV Kongres Društva ljekara Crne Gore 20 - 23 Konferencija farmaceuta – kompetencije 24 – 26

STALNI SARADNICI Dr Aleksandar Nikolić, kardiohirurg Anita Radanović, profesor Spec. fiz. Bojan Kraljević Dr Branko Rašović Dr Dušan Nenezić, mr sci Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Dr Fehmija Fetahović, spec ginekolog Mr ph Ivana Gojković Katarina Janković Dr Lidija Rakočević, sprec. pedijatar Dr Milica Šofranac, pedijatar Milorad Aranitović, struč. rad. terapeut Dr Miloš Radulović, stomatolog Prim. dr Miroslav Femić, spec. pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij. Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Prof. dr Rajko Šofranac Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psih. Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Tomić Dr Valentina Kalinić, spec endokrinolog Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci

Menopauza, mr ph Snežana Ljumović

dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print

Dr stom. Rade Mrdak

Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me

Aloja vera, mr ph Ivana Gojković

ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

34 – 35 Urinarne infekcije Dr Dragana Stefanović 36 Hronika Crne Gore 37 – 41 KCCG – Jedinica za novorođenčad 42 – 43 Komplikacije šećerne bolesti Dr Božidar M. Bojović 50 – 51 Intolerancija na hranu Dr Snežana Tomić 60 – 61 Ishrana i zubi 62 – 63 64 – 65 Liječenje hepatitisa u CG – naučni skup 70 – 73 Kvalitet medicinske usluge Dr sc Rajko Šofranac 78 – 79

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

Web: www.hotelmnikic.com e-mail: info@hotelmnikic.com

Kralja Nikole bb 81 000 Podgorica, Crna Gora Tel: +382 78 115 550 , 020 220 292 Fax: +382 78 115 554

ŽƚĞů D EŝŬŝđ ŝƐ ůŽĐĂƚĞĚ ŝŶ ƚŚĞ ŚĞĂƌƚ ŽĨ H ƚŚĞ ĐŝƚǇ ĐĞŶƚĞƌ͕ ĂŶĚ ,ŽƚĞů D EŝŬŝđ ŝƐ Ă ĐŽŶǀĞŶŝĞŶƚ ƉůĂĐĞ ĨŽƌ ŐƵĞƐƚƐ ĐŽŵŝŶŐ ĨŽƌ ďƵƐŝŶĞƐƐ

KƵƌ ϳϭ ƌŽŽŵ ŚŽƚĞů ŽīĞƌƐ ƌĂŶŐĞ ŽĨ ĂŵĞŶŝƟĞƐ Ă ĐŽŶƚĞŵƉŽƌĂƌǇ ďƵƐŝŶĞƐƐƉĞƌƐŽŶ ƌĞƋƵŝƌĞƐ͕ ƐĞƌǀŝĐĞƐ ĐƌĞĂƚĞĚ ƚŽ ĞǆĐĞĞĚ ƚŚĞ ĞǆƉĞĐƚĂƟŽŶƐ ŽĨ ƚŚĞ ŵŽƐƚ ĚĞŵĂŶĚŝŶŐ ŐƵĞƐƚƐ͕ ĂŶĚ ƉĞƌƐŽŶŶĞů ǁŚŝĐŚ ǁŝůů ŵĂŬĞ ǇŽƵƌ ƐƚĂǇ ƚƌƵůǇ ĞŶũŽǇĂďůĞ͘ DŽĚĞƌŶůǇ ĚĞƐŝŐŶĞĚ ŐƵĞƐƚƌŽŽŵƐ ĂƌĞ Ăůů ĞƋƵŝƉƉĞĚ ǁŝƚŚ ͞ƐŵĂƌƚ ƌŽŽŵ͟ ƚĞĐŚŶŽůŽŐǇ͘ /Ŷ ĂĚĚŝƟŽŶ͕ ŽƵƌ ŚŽƚĞů ŽīĞƌƐ ϮϮϬ ŵϮ ŽĨ ŵŽĚĞƌŶ ŵĞĞƟŶŐ ƐƉĂĐĞ͕ ϴϬͲƐĞĂƚ ƌĞƐƚĂƵƌĂŶƚ ĂŶĚ ĮƚŶĞƐƐ ĐĞŶƚĞƌ͘ KƵƌ ĐŽŶĨĞƌĞŶĐĞ ƌŽŽŵ ŝƐ ĞƋƵŝƉƉĞĚ ǁŝƚŚ ƉƌŽũĞĐƚŽƌ͕ ƐĐƌĞĞŶ͕ dsƐ ĂŶĚ ŚŽƚĞů͛Ɛ ŽǁŶ ĞƋƵŝƉŵĞŶƚ ĨŽƌ ƐŝŵƵůƚĂŶĞŽƵƐ ƚƌĂŶƐůĂƟŽŶ͘ &Žƌ ƚŚĞ ǀĞƌǇ ƐŚŽƌƚ ƟŵĞ ǁĞ ƌĞĐĞŝǀĞĚ Ă ŵĂŶǇ ĂǁĂƌĚƐ ŝŶĐůƵĚŝŶŐ ƚŚĞ ĂǁĂƌĚ ĨƌŽŵ ŝŶƚĞƌŶĂƟŽŶĂů ĂŐĞŶĐǇ ĨŽƌ ŽŶůŝŶĞ ďŽŽŬŝŶŐ ͞WƌŝĐĞ ůŝŶĞ͕͟ ǁŚŝĐŚ ŝƐ ĂůƐŽ ƚŚĞ ŽǁŶĞƌ ŽĨ ƉŽƉƵůĂƌ ďŽŽŬŝŶŐ͘ĐŽŵ ǁŚŽƐĞ ƐŝĚĞ ǁĞ ĂƌĞ ƚŚĞ ďĞƐƚ ƌĂŶŬĞĚ ŚŽƚĞů͘ ,ŽƚĞů ͞D EŝŬŝĐ͟ ŽīĞƌƐ Ă ĨƌĞĞ ƚƌĂŶƐĨĞƌ ĨƌŽŵ ĂŝƌƉŽƌƚ ƚŽ ŚŽƚĞů ĂŶĚ ďĂĐŬ͘ ŽƚĞů D EŝŬŝđ ũĞ ƐŵũĞƓƚĞŶ Ƶ ƐĂŵŽŵ H ĐĞŶƚƌƵ ŐƌĂĚĂ͕ / ƉƌĞĚƐƚĂǀůũĂ ƉŽŐŽĚŶŽ ŵũĞƐƚŽ ǌĂ ƉŽƐůŽǀŶĞ ůũƵĚĞ͘ EĂƓ ŚŽƚĞů ŝŵĂ ϳϭ ƐŽďƵ͕ƐǀĂŬĂ ũĞŽƉƌĞŵůũĞŶĂ ƐĂĚƌǌĂũŝŵĂ ŬŽũŝ ƐƵ ƐĂǀƌĞŵĞŶŽŵ ƉŽƐůŽǀŶŽŵ ĐŽǀũĞŬƵ ƉŽƚƌĞďŶŝ͕ ƐĂĚƌǌĂũŝŵĂ Ž ŬŽũŝŵĂ ŶĂƓ ƉŽƐǀĞđĞŶŝ ƉĞƌƐŽŶĂů ďƌŝŶĞ ŝ ŬŽũŝ đĞ ƐǀĞ ŶĂƓĞ ŐŽƐƚĞ ƌĂƐƚĞƌĞƟƟ ŶĞƉŽƚƌĞďŶŝŚ ďƌŝŐĂ͘ DŽĚĞƌŶŽ ĚŝǌĂũŶŝƌĂŶĞ ƐŽďĞ ŚŽƚĞůĂ D EŝŬŝđ ƐƵ ŽƉƌĞŵůũĞŶĞ ͞ƐŵĂƌƚ ƌŽŽŵ͟ ƚĞŚŶŽůŽŐŝũŽŵ͘ EĂƓ ŚŽƚĞů ŶƵĚŝ ϮϮϬ ŵϮ ŵŽĚĞƌŶŽŐ ŬŽŶĨĞƌĞŶĐŝũƐŬŽŐ ƉƌŽƐƚŽƌĂ͕ ƌĞƐƚŽƌĂŶ ƐĂ ϴϬ ŵũĞƐƚĂ ŝ ĮƚŶĞƐ ĐĞŶƚĂƌ͘ EĂƓĞ ƐĂůĞ ǌĂ ƐĂƐƚĂŶŬĞ ƐƵ ŽƉƌĞŵůũĞŶĞ ƉƌŽũĞŬƚŽƌŽŵ͕ ƉůĂƚŶŽŵ͕ ƚĞůĞǀŝǌŽƌŝŵĂ ŝ ŽƉƌĞŵŽŵ ǌĂ ƐŝŵƵůƚĂŶŽ ƉƌĞǀŽĜĞŶũĞ͘ K ŶĂƐĞŵ ŬǀĂůŝƚĞƚƵ ŐŽǀŽƌŝ / ƚŽ ƐƚŽ ƐŵŽ ǌĂ ǀƌůŽ ŬƌĂƚŬŽ ǀƌŝũĞŵĞ ĚŽďŝůŝ Ŷŝǌ ǀĞůŝŬŝŚ ƉƌŝǌŶĂŶũĂ ŵĞĚũƵ ŬŽũŝŵ ũĞ / ƉƌŝǌŶĂŶũĞ ƐǀĞƚƐŬĞ ĂŐĞŶĐŝũĞ ǌĂ ŽŶůŝŶĞ ƌĞǌĞƌǀĂĐŝũĞ ͞WƌŝĐĞ ůŝŶĞ ͞ ŬŽũŝ ũĞ ƵũĞĚŶŽ / ǀůĂƐŶŝŬ ƉŽƉƵůĂƌŶŽŐ ďŽŽŬŝŶŐ ͘ĐŽŵ ŶĂ ĐŝũŽũ ƐŵŽ ůŝƐƟ ƌĂŶŐŝƌĂŶŝ ŬĂŽ ŶĂũďŽůũŝ ŚŽƚĞů ƐĂ ŶĂũďŽůũŽŵ ƵƐůƵŐŽŵ / ŶĂũǀŝƐĞ ŽƐƚǀĂƌĞŶŝŚ ŶŽĐĞŶũĞ ,ŽƚĞů ͞D EŝŬŝĐ͟ ŶƵĚŝ ďĞƐƉůĂƚĂŶ ƚƌĂŶƐĨĞƌ ŐŽƐƟũƵ ŽĚ ĂĞƌŽĚƌŽŵĞ ĚŽ ŚŽƚĞůĂ / ŶĂǌĂĚ͘

sajam

edicine

Podgorica, 4, 5. i 6. decembar 2013. godine Hotel “M Nikić”

Pokrovitelj:

FZCG

MINISTARSTVO ZDRAVLJA CRNE GORE

Generalni sponzor:

KCCG

Informacije: www.medicalcg.me

PROTIV PREHLADE

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Podgorica, tel: 020-663-067

Stvara zaštitni sloj u želucu i štiti ga od kiseline Neutrališe višak kiseline Brzo i efikasno uklanja gorušicu i druge tegobe uzrokovane viškom kiseline Pomaže u liječenju simptoma čira na želucu i dvanaestopalačnom crijevu

LIJEK SE PROIZVODI U NJEMAČKOJ

ZANIMLJIVOSTI

Pčelinji otrov ubija HIV

Unapređenje borbe protiv HIV-a umnogome je podstaknuto naučnim dokazom o aktivnosti pčelinjeg otrova. Marta 2013. sa Vašingtonske medicinske univerzitetske škole objavili su vijest o tome da pčelinji otrov može da uništi virus humane imunodeficijencije (HIV). Za sve je, kako objašnjavaju, odgovoran sastojak melitin, koji uništava samo ćelije HIV-a. U cilju postizanja praktičnih efekata, oni su dizajnirali vaginalni gel na bazi pčelinjeg otrova, koji, kako tvrde, može da posluži kao mjera preventive. Potvrda svemu bilo je funkcionalno izlječenje bebe koja je u Centru za djecu Džon Hopkins iz Masačusetsa 30 časova nakon rođenja bila izložena djelovanju ove terapije. Ustanovljeno je da kod nje više nema vidljivih replikacija virusa nakon obustavljanja terapije.

Novi recept za podmlađivanje

Prvi nivo zaboravnosti neopažanje mirisa Tražeći što efikasniji način za dijagnostikovanje Alchajmerove bolesti, grupa istraživača sa Univerziteta u Floridi, sa Instituta za miris i ukus, došla je na ideju da se u vidu jednostavnog testa primijeni puter od kikirikija. Prosto, na markice nalik poštanskim aplikovan je ovaj gel i ideja je bila da ispitanici prepoznaju ukus. Sposobnost da se opazi miris, objašnjeno je u vezi sa ovim metodom, povezana je sa reakcijom prvog kranijalnog živca i često je jedna od prvih stvari na koje se odnosi kognitivno. Dovodeći u vezu sa ovim razvoj Alchajmerove bolesti, naučnici su objasnili da ovaj jednostavni test može biti efikasan u utvrđivanju najranijih faza prisustva bolesti koja, bar u SAD-u, ima 5,2 miliona žrtava. Aktuelne procjene pokazuju da svakih 68 sekundi neka osoba razvije Alchajmerovu bolest.

Sudeći po zaključcima do kojih je došla grupa njemačkih i britanskih naučnika, bojenje kose moglo bi postati samo smiješna prošlost. Dovodeći u vezu sijeđenje kose i vitiligo (gubitak pigmenta u koži) sa djelovanjem oksidativnog stresa, oni su sugerisali način na koji bi ovakav uticaj mogao biti preduprijeđen. U tekstu objavljenom u žurnalu FASEB, objašnjeno je da dejstvo oksidativnog stresa može biti suzbijeno aktivnošću modifikovane pseudokatalaze. U kombinaciji sa vodonik-peroksidom kod ispitanika je omogućen uspješan povratak prirodne boje kože, tj. nestale su bijele fleke, a isto se dogodilo i sa bojom trepavica i vlasi kose.

IZ MEDICINE Med - da li ste znali?

Neke od zdravstvenih prednosti konzumiranja meda dokumentovale su rana grčka, rimska, vedska i islamska medicina. Tradicionalna ajurvedska medicina primjenjivala ga je u liječenju materijalne neravnoteže u tijelu, a stari Grci su vjerovali da će vam konzumiranje meda pomoći da živite duže. Savremena medicina potvrđuje njegov pozitivan učinak u terapiji dijareje, gastroezofagealnog refluksa, infantilnog gastroenteritisa, zacjeljenja hroničnih rana, opekotina, alergija, protiv kašlja, a postoje i tvrdnje o tome da određene vrste meda mogu da budu efikasne i u suzbijanja MRSA infekcija, krupnog izazova sa kojim se savremena medicina suočava. Ovaj resurs zdravlja sadrži visok nivo monosaharida, glukoze, fruktoze, i minerala kao što su gvožđe, kalcijum, fosfat, natrijum, hlor, kalijum, magnezijum, 70 do 80 odsto šećera, te posjeduje antiseptička i antibakterijska svojstva. Njegovi antioksidativni sastojci suzbijaju slobodne radikale u orgazmu. Kašika meda dnevno, kažu stručnjaci, zaista predstavlja dobru zdravstvenu naviku.

Volite li da hodate bosi? Jedno od poznatijih profesionalnih oboljenja predstavlja atletsko stopalo. Ipak, ponekad se čini da jednostavni način širenja ovog oboljenja ljudima ipak nije dobro poznat. Uzrok bolesti predstavlja gljivica Trichophiton, koja izaziva oštećenja na koži tabana. Obično se to događa u prostoru između nožnih prstiju. Osjećaj žarenja, peckanja i / ili svraba, predstavljaju osnovne simptome prisustva ovog poremećaja, a uočljivi su i crvenilo, ispucalost, u težim slučajevima i prisustvo plikova. Ukoliko se radi o nehigijenskim uslovima, bolest se može prenijeti sa stopala na kožu šaka. Sam transfer gljivice veoma je lako omogućen, pa je ovo posebno izraženo na kupalištima. Direktan dodir kože sa spoljašnjom okolinom može predstavljati preduslov za naseljavanje gljivice. Ipak, da bi ona opstala, potrebno joj je vlažno i toplo okruženje. To je i razlog što je ovom bolešću pogođeno svega oko 0,75 % ljudi koji redovno šetaju bosi. Dokazano je da su osobe sa oslabljenim imunim sistemom podložnije razvoju atletskog stopala.

Klinički centar Crne Gore

NOVI PROJEKTI SU U TOKU Projekat centralnog zakazivanja pregleda, kao i novi sajt Kliničkog centra Crne Gore, predstavio je 18. oktobra, na Konferenciji za novinare, dr Milan Mijović, direktor te ustanove. Tom prilikom ocijenio je da će ove novine poboljšati kvalitet života građana. Zbog velikog broja pacijenata koji imaju upute ka Kliničkom centru, kao i za preglede dijagnostičke procedure, projekat centralnog zakazivanja pregleda će se primjenjivati fazno. Projekat će prvo biti primijenjen na Hirurškoj klinici, Klinici za otorinolaringologiju i maksilofacijalnu hirurgiju, a potom i na Klinici za urologiju i nefrologiju, te na svih 14 punktova u Poliklinici. - Kada se završi implementacija projekta na velikoj Poliklinici, krenuće njegova implementacija i u staroj Medicinskoj školi, na Klinici za onkologiju i Institutu za bolesti djece - kazao je Mijović na Konferenciji za novinare. Dr Mijović je pojasnio da projekat funkcioniše tako što osiguranici u Domu zdravlja dobijaju uput na kojem je upisan bar-kod sa knjižice i ostali administrativni podaci. - Sa takvim uputom, pacijent dolazi na šalter Poliklinike svakog radnog dana, od sedam do 19 sati, ili ga šalje mejlom na adresu zakazivanje. amb@kccg.me ili faksom na broj 020 241 224 - precizirao je Mijović. Postupak zakazivanja pregleda dalje se odvija na način što tako dobijeni uput bude obrađen u roku od nekoliko sekundi, pacijent dobija potvrdu na kojoj je naziv ambulante u kojoj se pregled ima obaviti, posebno zaštićeni broj, i što je najvažnije, precizno vrijeme kada mu je zakazan pregled. - Sa ovom potvrdom pacijent dolazi pet do deset minuta prije pregleda, posmatra displej ispred ambulante i onog trenutka kada se pojavi krstić pored njegovog imena, on može sam da uđe u ambulantu - kazao je dr Mijović. Prema njegovim riječima, ove godine je planirana implementacija za sam Klinički centar, a nakon toga i za ostale zdravstvene institucije u Crnoj Gori, navodeći da očekuje da će projekat zaživjeti u cijeloj Crnoj Gori u toku sljedeće godine. Dr Mijović je ocijenio da je projekat višestruko značajan.

Projekat Centralno zakazivanje pregleda veoma je zahtjevan za instalaciju. Govoreći o tome, direktor Kliničkog centra objasnio je da veliki broj država u okruženju nije uspio da implementira ovakav program, te da nije čak ni prošao testna ispitivanja. On je istakao da će se ovim projektom postići zadovoljstvo osiguranika, i podizanje kvaliteta života, jer neće više biti dugih čekanja i velikih redova ispred ambulanti. Projekat sadrži i antikorupcijsku komponentu, jer će potpuno biti isključene mogućnosti koruptivnih radnji kada je u pitanju zakazivanje pregleda ili bilo koje dijagnostičke procedure. Fond zdravstva će, takođe, imati značajne uštede, jer će biti smanjena putovanja osiguranika kroz Crnu Goru. Novi veb sajt Kliničkog Centra Crne Gore je drugi projekat koji je predstavljen, koji je, po riječima direktora te ustanove, nastao kao rezultat želje da rad Kliničkog centra bude dostupan svim građanima Crne Gore, a posebno medijima. - Svakog jutra u 8:30 h na naslovnoj strani sajta objavljujemo novine u crnogorskom zdravstvenom sistemu, šta se desilo u protekla 24 h u KCCG, kazao je Mijović. To se odnosi na podatke koliko je bilo porođaja, koliko je ljudi zbrinuto u Urgentnom centru, gdje je pacijenata najviše zbrinuto, koliko ih je primljeno na bolničko liječenje. Dr Mijović je rekao da sajt sadrži i vijesti iz Kliničkog centra gdje će sva pitanja novinara i njihovi zahtjevi za izjavama biti integralno objavljeni. Takođe će biti integralno objavljeni i odgovori kako svakog ljekara, tako i medicinskog i nemedicinskog radnika. Ono što je za nas najznajčajnije jeste vodič za pacijente, kojim želimo da naši pacijenti imaju apsolutno sve informacije vezane za Klinički centar, od toga kako stići do Kliničkog centra, koje je radno vrijeme, do podataka šta je sve potrebno za prijem u bolnicu, koja su dokumenta potrebna za specijalističke preglede

i pretrage, rekao je dr Mijović. Kao posebno važne segmente novog sajta KCCG-a Mijović je istakao sektor javnih nabavki i donacija, gdje će biti dostupna sva dokumenta vezana za te oblasti. - Donacije, koje se često pominju u negativnom kontekstu u medijima, jesu sastavni dio funkcionisanja Kliničkog centra. Mi smo ponosni šta je ovaj zdravstveni centar uradio u prethodnom periodu, a bez društveno odgovornih ljudi i onih koji razumiju zdravstveni sistem, u ovim godinama ekonomske krize, ne bismo uspjeli da napravimo razvoj - kazao je dr Mijović. - Mislimo da će se i ovim projektom značajno poboljšati rad KCCG-a, transparentnost, da pojedina dokumenta koja su sadržana na sajtu imaju i antikoruptivni karakter i da će eliminisati sve negativne komentare, koji se prenose godinama, a vezani su za sistem javnih nabavki - zaključio je on.

- Novi sajt KCCG-a želimo da iskoristimo kako bi sa svim medijima uspostavili dobar link i partnerstvo, a ne dvije sukobljene strane - istakao je dr Mijović. Sandra Nikčević

Prošli mjesec obilježile su globalna, ali i nacionalna kampanja u borbi protiv raka dojke. Koristimo priliku da naše čitaoce upoznamo sa američkim iskustvima zahvaljujući razumijevanju i vremenu koje nam je posvetila Sue K. Brown, ambasadorka Sjedinjenih Američkih Država u CrnojGori.

Preduzmimo potrebne

korake da očuvamo

sopstveno zdravlje Koliko je rak dojke aktuelna tema u američkoj zdravstvenoj kulturi? Rak dojke je veoma aktuelna tema u Sjedinjenim Američkim Državama. Kod oko 12 odsto žena u Americi razvije se rak dojke u nekom trenutku tokom života. Trenutno u SAD ima više od 2,8 miliona onih koji su preživjeli rak dojke. Američko društvo za borbu protiv raka procjenjuje da će skoro 40.000 žena u Americi umrijeti od raka dojke ove godine. Jedan od najvećih uspjeha posljednjih decenija odnosi se na uklanjanje srama da se o raku dojke govori. Žene sada mogu da govore znatno otvorenije o svom iskustvu, i zbog toga je veća vjerovatnoća da će otići na pregled dojke. To je važno, jer znači da će doktori imati veće šanse da otkriju bolest u ranoj fazi, što će omogućiti da liječenje bude uspješnije. Međutim, ima još mnogo predrasuda i pogrešnih shvatanja u vezi sa rakom dojke. Na primjer, dešava se da mnogo mladih žena misle da su premlade da se pregledaju. Zapravo, Američko društvo za borbu protiv raka procjenjuje da oko jedan od osam invazivnih karcinoma dojke se razvija kod žena ispod 45 godina starosti. Više žena između 15. i 54. godine umre od raka dojke nego od bilo kojeg drugog raka. Još jedna zabluda je, da se kod muškaraca ne može razviti rak dojke. Iako je stopa raka dojke kod žena mnogo viša, činjenica je da u SAD više od 2000 muškaraca oboli od raka dojke svake godine. Zbog toga što se muškarci više ustručavaju da o tome govore, oni se nerado obraćaju za pomoć u ranoj fazi, što smanjuje njihove izglede da prežive.

Kako se američka žena informiše i bori protiv ove bolesti? Organizacije kao što su Američko društvo za borbu protiv raka (www.cancer.org) i Fondacija Suzan G. Komen za liječenje (www.komen.org) obezbjeđuju veliki broj korisnih informacija. Prilično je jednostavno da se žene u SAD redovno informišu o ovoj bolesti. Naravno, znanje ne vodi uvijek ka akciji. Dešava se da čak i žene koje doniraju novac ili učestvuju u kampanjama informisanja javnosti o toj bolesti zaborave da preduzmu korake da otkriju rak u ranoj fazi, tako da ima još posla u ovoj oblasti. Iako ima još dosta misterije u vezi sa uzročnicima raka dojke, Američko društvo za borbu protiv raka savjetuje ženama da se bave intenzivno fizičkim vježbama, da jedu zdravu hranu koja smanjuje mogućnost dobijanja prekomjerne težine, i da izbjegavaju ili ograniče unos alkohola u organizam. Isto tako, izuzetno je važno da žene nauče kako da same sebe pregledaju u ranoj fazi, i da idu redovno na ljekarske preglede. Da li ste u svojoj blizini, u krugu porodice ili prijatelja, imali iskustvo ove bolesti? Nažalost, rak dojke je toliko rasprostranjena bolest da je gotovo svako od nas imao ili ima nekoga, u porodici, prijatelja ili kolegu na poslu, ko se bori s ovom bolešću. Ovdje u Ambasadi imamo kolege koji su imali rak dojke, tako da ja lično razumijem uticaj koji ova bolest može imati na porodicu ili neku drugu zajednicu, uključujući i radni kolektiv.

Sue K. Brown

Ko najviše i najefektnije doprinosi u ovoj borbi u Vašoj zemlji? Amerikanci su ujedinjeni oko ovog pitanja. Zdravstveni profesionalci, nevladine organizacije, vladine agencije na svim nivoima i pojedinci, svi oni, na različite načine, rade svoj dio posla kako bi unaprijedili nivo znanja građana o raku dojke i pojačali borbu protiv ove bolesti. Mnoge kompanije, od proizvođača kozmetike do velikih automobilskih kompanija, takođe, doprinose toj borbi. Na primjer, budući da potrošači prepoznaju rozu kao boju koja se povezuje sa kampanjom unapređenja svijesti o raku dojke, kompanije proizvode roze proizvode kao znak promocije kampanje, i onda dio prihoda doniraju za istraživanja raka dojke. Te kompanije shvataju da nije važna samo ta njihova podrška, nego da je to dobro i za njihov biznis jer potrošači žele da pomognu toj borbi kupujući upravo proizvode one kompanije koja se trudi da doprinese da se situacija poboljša. Šta je zajedničko pacijentima u Crnoj Gori i SAD? Mislim da ima više sličnosti nego razlika. Pacijenti u SAD, Crnoj Gori i širom svijeta prolaze kroz ekstremno tešku situaciju. Njima je potrebna podrška njihovih porodica i zajednice i imaju pravo na najnovije medicinske informacije i najbolju moguću zdravstvenu brigu. Postoji li nešto što bi Crna Gora trebala da učini boljim za svoje pacijente? Iako je odlično što Crna Gora obilježava oktobar, kao Mjesec unapređenja svijesti o borbi protiv raka dojke, mi svi

treba da budemo svjesni da je to problem koji zahtijeva pažnju tokom cijele godine. Čula sam da mnoge žene zakazuju pregled dojke baš u oktobru, što može da bude opasno ako su detektovale problem ranije, a odlažu posjetu doktoru. Nadam se da ljudi u Crnoj Gori razgovaraju sa mladim ženama na vrijeme o ovom pitanju i podučavaju ih o simptomima raka dojke i kako da vode zdrav način života. Voljela bih da vidim više strateškog pristupa ovom pitanju u Crnoj Gori koji će angažovati sve sektore, uključujući preduzeća i škole, kao i nevladine organizacije i sektor zdravstvene zaštite. Mjesec borbe protiv raka dojke trebalo bi da bude samo početak aktivnosti koje bi se dešavale tokom čitave godine. Za kraj, koju poruku biste poslali našim čitaocima u pogledu borbe protiv raka dojke? Ženama, naročito ženama koje pokušavaju da uspostave ravnotežu između porodičnih i poslovnih obaveza, može biti teško da odvoje vrijeme za sebe. Može se lako desiti da zaboravimo da posvetimo pažnju svom zdravlju dok ne dodje ponovo oktobar. Svi treba da se potrudimo da budemo informisani i da preduzimamo potrebne korake da očuvamo sopstveno zdravlje. Svako može imati ulogu u unapređenju svijesti i doprinijeti borbi protiv raka dojke, bilo kroz doniranje novca, učešće u edukativnim i informativnim aktivnostima ili kroz podršku bliskim osobama koje se bore protiv te bolesti.

Studio PravaPriča Podgorica & SM JWT Beograd

Oktobar u znaku kampanje za borbu protiv karcinoma dojke

Pravi je trenutak da

mislimo zajedno Oktobar je mjesec u kojem se širom svijeta organizuju kampanje za borbu protiv raka dojke. Ovom globalnom trendu već nekoliko godina unazad pridružila se i Crna Gora, zahvaljujući i nevladinoj organizaciji Zdrava Dona Montenegrina i prijateljima te organizacije, među kojima je i časopis „Medical“, koji su prepoznali važnost ovog problema i podržali aktivnosti usmjerene na prevenciju i borbu protiv jednog od najučestalijih tumora kod žena – karcinoma dojke. Ovogodišnje aktivnosti kampanje Za Nju bile su usmjerene na podizanje svijesti građana Crne Gore, i to ne samo ženske populacije, već cjelokupnog društva, o tome koliki je javno-zdravstveni značaj ovog oboljenja. Ovim povodom predstavnice Zdrave Done Montenegrine, uz pomoć volontera sa Medicinskog fakulteta u Podgorici, organizovale su početkom oktobra mjeseca niz promotivnih aktivnosti u podgoričkom tržnom centru Mall of Montenegro (MoM) – dijeljenje brošura,

informisanje posjetilaca na info štandu o ključnim temama kampanje, značaju i načinu prevencije bolesti. Centralni događaj kampanje, šetnja za život pod sloganom- Mislimo zajedno: Pravi trenutak je sada! - najavljen je na konferenciji za medije, organizovanoj 3. oktobra u MoM-u. To je bila prilika i da se javnost bliže upozna sa ciljevima i aktivnostima NVO Zdrave Done Montenegrine, da se predstave podaci o incidenci karcinoma dojke kod žena u Crnoj Gori, ali i da se čuju veoma korisni životni savjeti o tome kako prevazići strah od ove bolesti. Tim povodom predsjednica NVO Zdrava Dona Montenegrina, Danica Vukotić, kazala je da ova organizacija okuplja žene koje se liječe, koje su se liječile i koje su se neposredno susrele sa tumorom dojke, kao i članove njihovih porodica i brojne prijatelje. Zdrava Dona Montenegrina takođe uživa punu podršku ljekara sa onkološke klinike Kliničkog centra Crne Gore (KCCG), medicinskih sestara, tehničara i drugog medicinskog

osoblja, a ovogodišnju kampanju je svesrdno podržala i kompanija Hoffman La Roche. - I ovog oktobra, kao i prethodnih pet, organizujemo kampanju. Slijedeći sopstveno iskustvo procijenili smo da težište treba da stavimo na prevenciju, odnosno rano otkrivanje, i da su ključne riječi kada govorimo o karcinomu dojke - rano otkrivanje. Kroz pozitivna lična iskustva pokušavamo da utičemo prije svega na žensku populaciju, da povedu računa o svom zdravlju u smislu da redovno obavljaju samopreglede, da obavljaju ljekarske kontrole, ultrazvučne i mamografske preglede - objasnila je Vukotić, dodajući da su procjene, proistekle iz ličnog iskusta, pokazale da strah ne treba da bude kočnica u otkrivanju onoga što se događa, već podstrekač da se na vrijeme otkrije eventualna bolest, jer su šanse za izliječenje, kada je o ovoj vrsti tumora riječ, veoma velike. U savremenom društvu, kako je kazala, žene su veoma opterećene kako profesionalnim, tako i porodičnim obavezama, pa se zbog toga briga o sebi ostavlja „za kasnije“, nekad od bojazni šta će se otkriti, a nekada od straha od stigme. - Mi u smo u Doni rastrećeni što se toga tiče, mi svoje ožiljke nosimo sa ponosom, jer ti ožiljci svjedoče o tome da smo se u jednom periodu života suočili sa nečim teškim, ozbiljnim, strašnim, i da smo to pobijedile – istakla je Vukotić. Podršku kampanji dala je i zamjenica direktora onkološke klinike KCCG, prim. dr Jadranka Lakićević, koja je u svom obraćanju na konferenciji kazala da su u posljednjih nekoliko godina primjentni pomaci kada je u pitanju poimanje karcinoma dojke, i da više ova maligna bolest ne predstavlja tabu kao prije desetak godine, te da se o malignim bolestima i raku generalno, danas govori na mnogo drugačiji način. - Maligne bolesti predstavljaju grupu vrlo raznolikih bolesti, ali su to bolesti koje mogu uspješno da se liječe; tajna uspješnog liječenja je svakako rano otkrivanje bolesti. Ipak, ono što je možda još važnije je prevencija, odnosno sporvođenje svih onih aktivnosti kako do bolesti ne bi došlo. Kod malignih bolesti na neke faktore možemo da utičemo, da pokušamo da ih eli-

minišemo i spriječimo. To je prvenstveno pušenje, svima dobro znan faktor rizika na prvom mjestu za karcinom pluća, a zatim i za veliki broj drugih malignih bolesti- istakla je ona. Dr Lakićević je kazala da rak dojke zbog broja bolesnica predstavlja veliki zdravstveni problem ne samo u Crnoj Gori, već širom svijeta, kako u razvijenim, tako i u nerazvijenim zemljama. Procjenjuje se da svake godine u svijetu oboli više od milion, a da umre oko 400 hiljada žena. Kada je riječ o brojkama koje se odnose na Crnu Goru, ona je podsjetila da godinama unazad nijesu postojale dovoljno pouzdane informacije o oboljelima, ali da je prije oko godinu dana u Institutu za javno zdravlje Crne Gore formiran registar za rak, koji će služiti ljekarima da saznaju parametre koji se odnose na pojedine bolesti, i pružiti priliku da se razviju odgovarajući mehanizmi kako bi se ljekari uspješno borili sa tim bolestima. Značajno je i to što je, kako je istakla, na samoj Klinici za onkologiju formiran bolnički registar u koji se evidentiraju sve novoformirane bolesnice sa karcionomom dojke. Podaci iz ovog registra pokazuju da je u periodu od septembra prošle godine do istog mjeseca ove godine evidentirano 270 žena sa novootkrovenim karcinomom, a da je u prethodnih nekoliko godina ta brojka varirala između 200 i 230 novih bolesnica. Ona je još podjetila da je karcinom dojke najčešći maligni tumor kod žena, a da je u našoj zemlji na drugom mjestu po umiranju, poslije karcinoma pluća u ženskoj populaciji. U ime volontera Medicinskog fakulteta u Podogrici i balkanske organizacije studenata medicine MoMSIC, studentkinja Žana Pavićević je kazala da su se studenti priključili kampanji i pružili pomoć u vidu praćenja promotivnih akivnosti, dijeljenja informativnih brošura u kojima su date informacije o karcinomu dojke, načinu prevencije i samopregledu, kao i podjeli drugih promotivnih materijala kampanje poput cegera i bedževa sa oznakom mjeseca oktobra kao mjeseca borbe protiv karcinoma dojke, te infromisanja zainteresovanih o besplatnim pregledima i pozivanju građana da se priključe velikoj šetnji za život koja je održana 5. oktobra u podne, trasom od bivšeg hotela Crna Gora do glavnog gradskog trga.

Besplatni pregledi – bez knjižice, bez uputnice i bez novčanice! Učešće na konferenciji za novinare uzela je i prim. dr Nada Cicmil Sarić sa klinike za onkologiju i radioterapiju, koja se preko tri decenije bavi terapijom malignih bolesti, prvenstveno karcinomom dojke. No, ono čemu je najviše bila posvećena u poslu bio je rad na prevenciji karcinoma kroz informativno edukativne programe, preventivne programe i kroz rad sa nevladinim organizacijama Zdrava Dona Montenegrina, Roditelji i International Learning Center. Cilj dugogodišnjeg rada je povećati svijest o potrebi najšire platforme za prevenciju svih bolesti, pa i karcinoma dojke, i njegovom otkrivanju u što je moguće ranijem stadijumu, objasnila je ona. Aktivnosti kampanje su ove godine bile značajno proširene, pa su tako u Podgorici, u saradnji sa MoM-om obavljeni besplatni klinički pregledi žena 5. i 6. , te 20. i 26. oktobra, dok su u Domu zdravlja u Tivtu, uz podršku kompanije Porto Montenegro, žene pregledane12. i 13, oktobra. Besplatne preglede je obavila dr Cicmil Sarić, koja je objasnila da upravo i deviza organizacija sa kojima sarađuje bez knjižice, bez uputnice i bez novčanice, govori o tome da svi oni koji žele mogu biti pregledani, dobiti smjernice i prave informacije o samopregledu. - Niko ne očekuje da će žena sama uspostaviti dijagnozu, ali će sasvim izvjesno, prema našem uputstvu, prepoznati da se dešava nešto čega bilo nije, i potražiti pravi put i rješenje za svoj problem. Ne mislieći pri svemu ovome da iko od nas pojedinačno može spasiti svijet ili čovječanstvo, ipak smatram da ono što je u okviru naših mogućnosti i u našem domenu trebamo i moramo uraditi. NVO sektor, ljekari, najšira društvena zajednica i mediji, svako od nas, i svi zajedno možemo da učinimo mnogo u ovoj oblasti- naglasila je ona.

Šetnjom za podršku i edukaciju Kulminacija kampanje za borbu protiv raka dojke protekla je u znaku šetnje za život – Mislimo zajedno: Pravi trenutak je sada! – koja je održana u podne 5. oktobra u Podgorici. Trasom od bivšeg hotela Crna Gora, duž Ulice Slobode prošetao je veliki broj građana, medicinskih radnika, predstavnika medija, NVO

aktivista i volontera kampanje koju je organizovala Zdrava Dona Montenegrina. „Za život“ se šetalo sve do centralnog trga, gdje je okupljene dočekala pozitivna energija bubnjara Dragoljuba Đuričića i gitarskog dua, Srđana Bulatovića i Darka Nikčevića. Organizovanjem šetnje željela se skrenuti pažnja i pružiti podrška oboljelima od karcinoma dojke, ali je njen cilj istovremeno bila i edukacija i informisanje građana o ovoj bolesti. Tokom trajanja akcije učesnici su bili u prilici da daju dobrotvorne novčane priloge, ili da kupovinom promo materijala učestvuju u pomoći oboljelim osobama, kazali su organizatori. Sanda Ivanović

A NJU OKTOBAR, MJESEC BORBE PROTIV RAKA DOJKE. KAMPANJA PROTIV RAKA DOJKE U CRNOJ GORI OKTOBAR 2013

MISLI MO AJEDN O Pravi trenutak je sada! ŠETNJA ZA ŽIVOT. Podgorica, 5. oktobar, 12h, Hotel Crna Gora. Redovna kontrola dojki je važna. Jedino pravo vrijeme da vodiš računa o zdravlju je sada. U mjesecu borbe protiv karcinoma dojke, uradi sve da spriječiš bolest, otkriješ je na vrijeme i pobjediš. Redovnom i pravovremenom kontrolom dojki mislimo jedni na druge.

NVO ZDRAVA DONA MONTENEGRINA PRIJATELJI KAMPANJE:

Za Nju - kampanja za borbu protiv raka dojke u Crnoj Gori

www.zdravadonam.me

Djeca koja žive u blizini aerodroma slabije pamte događaje i ono što su učila. Razlozi su stalna buka i zvučni alarmi.

Istraživanja pokazuju da primjena vitamina D može da smanji depresivnost kod pacijenata.

Svakodnevno u organizmu muškarca stvori se oko 300 miliona polnih ćelija. To znači da kada bi svaki spermatozoid bio oplođen, cijelu svjetsku populaciju mogla bi da „proizvedu” samo 23 čovjeka.

S dolaskom tmurnih zimskih dana povećava se čovjekova potreba za snom. Početkom marta ona se smanjuje.

Ukoliko odvojite malo više vremena za san, produktivnost na poslu može se povećati za 20 odsto.

Ginekolozi Univerziteta u Parizu ustanovili su da redovno udisanje mirisa ruže pozitivno utiče na regulaciju ženskih hormona, dovodeći do intenzivnijeg rada estrogena.

Konzumiranje alkohola može smanjiti rizik od dobijanja brojnih bolesti, uključujući artritis i rak dojke. Preporučljivu dozu predstavljaju dva alkoholna napitka dnevno za muškarce i jedno za žene.

Kada bi ljudi pili crni čaj u mjeri koliko piju kafu rizik za razvoj demencije smanjio bi se i do 60 odsto. Samo dvije šoljice crnog čaja dnevno dovoljne su da vas sačuvaju od zaboravnosti.

Ishrana obogaćena magnezijumo m predstavlja savršenu zaštitu od pojave kamena u žuči, tvrde američki stručnjaci.

Ljekari su 1970. godine uspjeli da izvrše transplantacij u glave majmuna.

Doze vitamina C veće od 1 000 mg na dan mogu smanjiti koncentraciju progesterona u tijelu žene. Ovo je hormon koji je neophodan za održavanje trudnoće.

Suplementacija koenzima Q10 predstavlja moćno terapijsko sredstvo u liječenju migrene.

Virusi uzrokuju zapaljenje krvnih sudova i izazivaju visok krvni pritisak.

U primitivnim civilizacijama postojalo je vjerovanje da se ženama koje su histerične otkačila materica i da ona luta po organizmu, što takve osobe tjera na nenormalno ponašanje. Hister je, u stvari, bio naziv za matericu.

U Bečićima krajem mjeseca održan XIV kongres Društva ljekara Crne Gore, na kom su učestvovale i kolege iz regiona. Glavne teme Kongresa bile su „Transplantacioni program” i „Reforma zdravstvenog sistema”, a tokom četiri dana prikazano je oko 170 prezentacija

OSNOVNI CILJ REFORME STVARANJE ODRŽIVOG I INTEGRISANOG SISTEMA - Kontinuirano unapređenje stručnih znanja i vještina nameće se kao imperativ savremene struke i nauke, te predstavlja poseban izazov i traži dodatne napore zaposlenih u zdravstvu. Dobro znamo koliko truda, učenja, odricanja, kao i svakodnevne posvećenosti pacijentima zahtijeva naša profesija, i to tokom čitavog radnog vijeka. Isto tako, brzo napredovanje medicinske nauke suočava nas sa sve većim zahtjevima da dnevno pratimo i primjenjujemo savremena dostignuća iz oblasti dijagnostičkih, terapeutskih i brojnih ostalih pratećih metoda. Ministarstvo zdravlja podržava i nastaviće da ulaže napore u obezbjeđivanju izvora dobre prakse, u cilju transfera, diseminacije i pune primjene znanja i iskustava koja su naučno verifikovana i u skladu sa međunarodnim standardima - kazao je crnogorski ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović, otvarajući u Bečićima XIV kongres Društva ljekara Crne Gore. Na skupu koji je trajao od 23. do 27. oktobra, osim crnogorskih ljekara iz svih nivoa zdravstvenog sistema, učestvovali su i doktori iz okruženja, a glavne teme skupa bile su: „Transplantacioni program” i „Reforma zdravstvenog sistema”. Ministar Radunović ocijenio je da je zdravstveni sistem složeni dio „društvenog sistema sa velikim brojem učesnika”. Unutar tog sistema različite su uloge i očekivanja, ali je cilj jedinst-

Glavne prednosti reforme Prema istraživanju o integritetu zdravstvenog sistema u Crnoj Gori, koje je sprovedeno 2011, uz podršku Svjetske zdravstvene organizacije, UNDP-ja i Ministarstva zdravlja, glavne prednosti reforme su manje gužve, bolje praćenje pacijenata, te zakazivanje pregleda unaprijed. Ispitanici su istakli da je prednost i program izabranog doktora, te bliskiji odnos između pacijenta i ljekara. Ministar Radunović je kazao da su glavni nedostaci reforme nedostupnost ljekara kada je potreban, što misli 41,8 odsto ispitanih, preopterećenost pojedinih ljekara velikim brojem pacijenata, otežan pristup ljekarima specijalistima, te zakazivanje pregleda, što je nedostatak prema mišljenju 9,5 odsto ispitanih.

ven: da pacijent bude u centru pažnje. Očekivanja pacijenta odnose se na odgovarajuću i blagovremenu dijagnostiku i liječenje, profesionalan i human odnos, trajanje čekanja na preglede

Dostignuća Ministar zdravlja, prof. dr Radunović, kazao je da je crnogorski zdravstveni sistem u posljednje tri godine postao bogatiji za novu infrastrukturu i medicinsku opremu, ali i po unapređenju kvaliteta i zaštite prava pacijenata, donošenjem Nacionalnih smjernica dobre kliničke prakse, pokretanjem preventivnih programa, te po unapređenju i intenziviranju međunarodne saradnje. - Najveći naš uspjeh je početak transplantacionog programa, prvom transplantacijom bubrega u Crnoj Gori. Taj program će nastaviti da se razvija tako što će se nastaviti transplantacije sa živih donora, saradnja sa institucijama zemalja sa razvijenim transplantacionim programom i donorskom mrežom, a planirana je i primjena kadaverične transplantacije - kazao je ministar.

ili intervencije, poštovanje prava. Mi u struci želimo uslove koji će obezbijediti kvalitetnu dijagnostiku i primjenu savremenih terapijskih pristupa, stalnu edukaciju, adekvatnu valorizaciju rada i dobre uslove za rad. Svi zdravstveni sistemi suočavaju se sa sličnim problemima sa kojima se naš sistem susrijeće dugi niz godina, počev od organizacije pa do finansiranja. Zato smo i postavili ciljeve razvoja koje je Vlada usvojila, a koji su odgovor na ono što smo željeli i želimo da mijenjamo. Želimo bolje zdravlje građana, kvalitetniju, efikasniju i dostupniju zdravstvenu zaštitu, bolji standard zaposlenih, dostojanstvo i zaštitu profesionalnih načela struke - kazao je ministar, ocjenjujući da „valorizacija zdravstvenih radnika nije adekvatna”.

Reforme zdravstva Ministar Radunović u svojoj prezentaciji istakao je da je jedan od osnovnih ciljeva reforme zdravstvenog sistema u Crnoj Gori stvaranje održivog i integrisanog sistema zdravstvene zaštite. - Cilj nam je stvaranje zdravstvenog sistema na principima solidarnosti, jednakosti, dostupnosti (kako geografski, tako i ekonomski) i kvaliteta, a sa građaninom u centru sistema. Završene su sve aktivnosti na reformi primarnog nivoa zdravstvene zaštite na čitavoj teritoriji Crne Gore, uspostavljena je Mreža zdravstvenih ustanova, kao prostorna raspodjela kapaciteta javnih zdravstvenih institucija i koncesionara. Uvedeni su transparentni sistemi za klasifikaciju bolesnika, kao osnova za izmjenu sistema finansiranja, odnosno naplaćivanja prema složenosti bolesti. Ojačana je ambulantno-specijalistička djelatnost, akutna i neakutna bolnička obrada, a neke djelatnosti su prenesene u dnevne bolnice. Uvedena je dodatna ponuda na području dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja i javno-privatnog partnerstva; implementiran sveobuhvatan program razvoja palijativnog zbrinjavanja na nacionalnom nivou, te uvedene nacionalne i međunarodne kliničke smjernice i formirani klinički putevi, standardi, protokoli i pravila struke. Broj osoblja na sekundarnom i tercijarnom nivou zdravstvene zaštite planiran je prema potrebama stanovništva, a one će se definisati preko nacionalnih prioriteta, broja bolesnika i obuhvaćenih gravitacionih područja kazao je ministar, podsjećajući da je u sklopu zakonske regulative donešeno dvadesetak zakona. Prema njegovim riječima, usvojena je Strategija razvoja društva do 2020. godine, Master plan razvoja zdravstva od 2010. do 2013. Usvojene su, kazao je ministar, i

Pristiglo preko trista radova Predsjednik Naučnog odbora Kongresa prof. dr Slavica Vujisić kazala je da je za Kongres pristiglo preko 300 radova i da su svi bili podvrgnuti recenziji. - Najveći broj radova sadrži aktuelnu problematiku, sa statistički kvalitetno obrađenim rezultatima. Nije mali broj prikaza slučajeva koje nije bilo lako izabrati po zanimljivosti u dijagnostičkom, diferencijalno-dijagnostičkom ili terapijskom smislu. Sve te studije slučajeva pokazuju aktivan stav ljekara u svakodnevnoj praksi - kazala je dr Vujisić.

strategije za optimizaciju sekundarnog i tercijarnog nivoa, unapređenje zdravlja zaposlenih i zaštite na radu, te nacionalne strategije za rijetke bolesti, kontrolu rezistencije bakterija na antibiotike, strategija za unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite i bezbjednosti pacijenta sa akcionim planom od 2012-2017., za sprečavanje zloupotrebe droga, te strategija za prevenciju štetne upotrebe alkohola. - Reforma primarne zdravstvene zaštite započela je 2006, a od tada je promijenjena njena organizacija i način finansiranja, donešen Pravilnik o bližim uslovima u pogledu standarda, normativa i načina ostvarivanja zaštite preko izabranog tima doktora, te metodologija za utvrđivanje kapitacije i cijena usluga u primarnoj zdravstvenoj zaštiti. Način plaćanja usluga, kada se radi o organizacionoj jedinici „izabrani doktor” je 50 odsto kapitacijom, a druga polovina naknadom za usluge. U ostalim jedinicama plaća se prema uslugama, po sprovedenim programima ili paušalno, po vrijednosti timova - objasnio je ministar. Glavni efekti reforme primarne zaštite, po njemu, jesu smanjeni izdaci za ljekove izdate na recept, kvalitetnija raspodjela sredstava, te to što 74% izabranih doktora po novoj metodologiji prima veću zaradu od ranijeg načina obračuna. Kvalitetniji su i ažurniji podaci o zdravstvenom stanju pacijenta, izvještaji o obimu i strukturi pruženih usluga, podaci za sveobuhvatne kontrole, a menadžment odlučuje na osnovu stvarnih i pravovremenih podataka.

Reforma sekundarnog i tercijarnog nivoa Glavni problemi na sekundarnom nivou liječenja prije reforme bili su, prema ocjeni ministra, dupliranje kapaciteta (kadrovskih, tehničkih i prostornih) i njihovo neracionalno korišćenje. Stopa iskorišćenosti posteljnog fonda bila je niska, što pokazuje podatak da je u Crnoj Gori 2010. godine na hiljadu stanovnika bilo 128,8 ispisanih bolesnika, a taj broj je u Evropskoj uniji iznosio 177,7. Te godine u državi je bilo 80.457 hospitalizacija. Sve to, prema riječima ministra, pokazuje da je problem bio produžena dužina ležanja. Neracionalnost i dupliranje kapaciteta bili su uočljivi i u radu laboratorijskih i dijagnostičkih službi. - Bilo je neophodno restrukturirati model organizacije, s ciljem da se unaprijedi kvalitet i kontinuitet pružanja zdravstvene zaštite, kontroliše porast zdravstvenih troškova i poveća efikasnost u pružanju usluga. Prvo je trebalo integrisati upravljačke strukture, a zdravstvene ustanove integrisati na vertikalnom i horizontalnom principu. Takva integracija je imperativ savremenog doba i važna odlika efikasnog zdravstvenog sistema. Horizontalna integracija

Sesije po oblastima Glavne teme skupa bile su transplantacioni program i reforme zdravstva, kojima su bile posvećene četiri plenarne sesije sa dvadesetak radova. Osam sesija bilo je organizovano po oblastima, a iz Hirurgije je prikazano deset radova, Pedijatrije 12, Neurologije i Psihijatrije 13, Interne medicine 9, Onkologije 19, Ginekologije i Ortopedije 9, Infektologije 8. Na tri sesije prikazane su slobodne teme, sa oko trideset radova.

po regionalnom principu doprinijela je ostvarivanju efekta ekonomije obima i izbjegavanju dupliranja resursa, smanjivanju cijene koštanja usluga, boljoj iskorišćenosti resursa i infrastrukture, povećanju fleksibilnosti u upravljanju kadrovima i resursima, standardizovanju postupka pružanja usluga, fokusiranju na efikasnost i efektivnosti, te pojednostavljenju procesa ugovaranja. Vertikalna integracija rezultiraće stvaranjem 8 zdravstvenih centara koji će objediniti domove zdravlja. Zdravstveni centri biće locirani u Beranama, Bijelom Polju, Pljevljima, Nikšiću, Kotoru, Cetinju, Baru i Podgorici. Budući zdravstveni centri će biti organizovani u tri cjeline, od kojih će prva biti izabrani doktori sa centrima za podršku i jedinicom za patronažu, drugu cjelinu činiće odjeljenja u okviru kojih će biti ambulanta i dnevna bolnica, a treću prateće službe - kazao je ministar Radunović. Osnovna usmjerenja reforme sekundarnog i tercijarnog nivoa su, prema ministru Radunoviću, prioritetni razvoj ambulantno specijalističke djelatnosti, razvijanje dnevnih bolnica, razvijanje kapaciteta za zbrinjavanje akutnih stanja, definisanje kapaciteta za neakutnu obradu hroničnih bolesti i palijativne njege. Ciljevi su i uspostavljanje referentnih centara, povezivanje pružalaca usluga na regionalnom nivou, obezbjeđivanje geografske dostupnosti, bolje integracije znanja i optimizacije upotrebe resursa. Isto tako, cilj je i uvođenje novog modela finansiranja bolnica, a radi se o plaćanju po grupama dijagnoza ili DRG modelu. Svaka bolnica, naglasio je ministar, primiće novac na osnovu toga koliko ga stvarno potroši za određeni primjer, odnosno bolesnika sa određenom dijagnozom i sa time povezanim dijagnostičkim i terapeutskim procesima. Dragan Novčić

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata Ulaznica u svijet obnovljene harmonije

P.C. 28 COMPLEX 30 tableta po 550 mg

P.C. 28 PLUS 20 ili 50 tableta po 410 mg 3RPDĂŚH X ERUEL protiv glavobolje. 3RPDĂŚH X EROMRM funkciji zglobova i doprinosi pobolj{anju fiziolo{kog otpora u stanjima stresa.

P.C. 28 GEL 125 ml

3RPDĂŚH X RĂŞXYDQMX pokretljivosti i HODVWLĂŞQRVWL ]JORERYD NRG UD]OLĂŞLWLK zapaljenskih i reumatskih stanja DUWULWLVL EXU]LWLV ILEUR]LWLV VSRQGLOR]D RVWHRSRUR]D UHXPDWRLGQL DUWULWLV giht).

NOVI PR OIZVO

Pogodan kod svih bolnih stanja kostiju L ]JORERYD D IRUPD gela stimuli{e protok NUYL QD QLYRX NRĂŚH

NOVI PR OIZVO

ACEROLA VitC WDEOHWD ]D ĂŚYDNDQMH po 1000 mg

ALERGIX PLUS 20 tableta po 650 mg

BALSAMO DI SAN ROCCO 50 ml

BILIUM 30 gel kapsula po 625 mg

Daje podr{ku imunom VLVWHPX SRPDĂŚXĂ¨L X borbi protiv sezonskih i virusnih infekcija. Zadovaljava dnevne potrebe vitamina C.

3RPDĂŚH X RGEUDQL organizma kod alergijskih stanja SROHQVND NLMDYLFD DOHUJLMVNL ULQLWLV bronhijalna astma; kao i kod alergijskih VWDQMD NRĂŚH HNFHP i osip.

Specijalni kompleks QD ELOMQRM ED]L koji trenutno daje SREROM^DQMH VXYRM dehidriranoj i veoma RVMHWOMLYRM NRĂŚL protiv dermatitisa i psorijaze.

Povoljno djeluje na RĂŞXYDQMH IL]LROR^NRJ IXQNFLRQLVDQMD ĂŚXĂŞQLK SXWHYD ^WLWHĂ¨L SULWRP i jetru. 3RPDĂŚH NRG intoksikacije jetre i KURQLĂŞQLK SRUHPHĂ¨DMD ĂŚXĂŞQLK SXWHYD

CISTYMIN 24 kapsule po 550 mg

FLORAMAX CANDID 30 kapsula po 540 mg

DIGESTINA PLUS 20 tableta po 1500 mg

Efikasno djeluje u borbi protiv cistitisa i urinarnih infekcija L]D]YDQLK H^HULKLMRP SURWHXVRP HQWHUREDNWHULMDPD stafilokokom.

6OXĂŚL ]D SRVWL]DQMH balansa u bakterijskoj PLNURIORUL NDNR GLJHVWLYQRM WDNR L YDJLQDOQRM VSUHĂŞDYDMXĂ¨L UD]YRM kandide.

3RMDĂŞDYD RVODEOMHQX funkciju digestivnog VL VWHPD WDNR ^WR stimuli{e peristaltiku i RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH crijeva.

RELAXINA PLUS 20 ili 50 tableta po 510 mg

REGULA â&#x20AC;&#x201C;kockice za regulisanje probave 10 kockica

Uspostavlja normalan biolo{ki ritam EXGQRVW VDQ SRPDĂŚH NRG QHVDQLFH GHSUHVLMH i anksioznosti.

3RYHĂ¨DYD LQWHVWLQDOQX SHULVWDOWLNX L PRWLOLWHW olak{ava varenje i SUDĂŚQMHQMH FULMHYD NRG konstipacija i lijenih crijeva.

GINKOMIX 3REROM^DYD PRĂŚGDQX FLUNXODFLMX L QD WDM QDĂŞLQ odstranjuje simptome VWUHVD SVLKR IL]LĂŞNRJ QDSRUD NDR L SUYH znake starenja PDQMDN NRQFHQWDFLMH VODERVW QHGRVWDWDN entuzijazma).

KOLESTINA 24 kapsule po 430 mg

METEORIN 30 gel kapsula po 667 mg

PROSTABEN 30 gel kapsula po 833 mg

Povoljno djeluje na RGUĂŚDYDQMH UHIHUHQWQLK vrijednosti holesterola u krvi.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML intestinalnih gasova kod QDGLPDQMD HILNDVDQ NRG OR^HJ YDUHQMD opstipacije i kolika.

Koristi se kod problema sa prostatom i problema VD PRNUHQMHP L X prevenciji benignog XYHĂ¨DQMD SURVWDWH

REGULA â&#x20AC;&#x201C; sjeme lana 250 g

TONIXIN 36 tableta po 1200 mg

PIXPAN 42 tablete po 400 mg

VARITON complex 20 tableta po 650 mg

VARITON dermo-gel 100 ml

Ovaj proizvod olak{ava varenje kod lijenih crijeva i kod dijeta koje VX VLURPD^QH YODNQLPD L RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH FULMHYD 'RGDWDN POLMHĂŞQLK HQ]LPD REQDYOMD FULMHYQX PLNURIORUX QDNRQ antibiotske terapije.

Efikasno uklanja VLPSWRPH SVLKR IL]LĂŞNRJ VWUHVD SREROM^DYD PHPRULMX GRN &R 4 LPD RGOLĂŞQD antioksidantna svojstva.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML vi{ka vode iz organizma kod HGHPD UHXPDWL]PD JLKWD GHWRNVLNDFLMD organizma.

3RPDĂŚH NRG SUREOHPD VD FLUNXODFLMRP SUR^LUHQLK YHQD edema i slabih kapilara.

Ova forma gela SURGLUH X WNLYR NRĂŚH stimuli{e povr{insku PLNURFLUNXODFLMX SRYHĂ¨DYD WRQXV perifernih kapilara L SUXĂŚD WUHQXWQR olak{anje umornih i RWHĂŞHQLK QRJX

Uvoznik i distributer za Crnu Goru: MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 44, Podgorica tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: kcmeditas@t-com.me

Održana Konferencija o sprovođenju evaluacije kompetencija crnogorskih farmaceuta. U dva kruga farmaceuti procjenjivali stepen primjene speciﬁčnih pokazatelja kompetencija prema očekivanom standardu, kako sopstvenih, tako i svojih kolega u svakodnevnom radu, pri čemu je evaluacija pokazala zastupljenost istih veću od 80 procenata.

FARMACEUTI PRIMJENJUJU PROFESIONALNE STANDARDE - Rezultati prva dva kruga evaluacije naučno-stručnih kompetencija farmaceuta u Crnoj Gori pokazali su da naši farmaceuti primjenjuju očekivane standarde u veoma visokom procentu, rade u skladu sa etičkim kodeksom ponašanja, a zastupljenost svih grupa kompetencija je iznad 80 odsto – kazala je mr pharm. Amela Gusinjac, iz Javne ustanove Apoteke Crne Gore “Montefarm”, na Prvoj Konferenciji o sprovođenju evaluacije kompetencija farmaceuta u Crnoj Gori. Evaluacija je započeta prije godinu dana, a obavljena su dva kruga od kojih je prvi bio po modelu “samoprocjene”, a u drugom su kompetencije farmaceuta procjenjivale njihove kolege. Amela Gusinjac kazala je da se kolege iz okruženja veoma malo razlikuju od crnogorskih farmaceuta, te da je kod njih procenat zastupljenosti svih grupa kompetencija nešto niži. - Rezultati dobijeni nakon oba kruga evaluacije kompetencija nijesu se značajno razlikovali, a pokazali su podjednaku zastupljenost sve tri grupe kompetencija. “Samoprocjenom” farmaceuti smatraju da je primjena očekivanih standarda za svaku grupu kompetencija podjednako značajna, iako blagu prednost daju profesionalnim i ličnim kompetencijama (34%). Kolege iz državnog sektora smatraju da se očekivani profesionalni standardi gotovo uvijek primjenjuju sa vrijednošću od 56-85%, dok je procenat istih, kako procjenjuju kolega iz privatnog sektora, znatno veći i kreće se od 75 do 97 odsto. Za razliku od samoprocjene, rezultati “procjene” kompetencija ukazuju da su u svakodnevnom radu farmaceuta najviše razvijene kompetencije upravljanja i organizacije (37%). U okviru stručnih kompetencija, kako je ocijenjeno, najbolji smo u pružanju informacija i savjeta pacijentu, prevenciji interakcija lijeka, uočavanju i rješavanju medikacijskih grešaka. Takođe, vrlo precizno vršimo odabir doze i oblika lijeka, tačno označavamo lijek, i recept nam je uvijek

Kompetencije su mjerilo apotekarske prakse Otvarajući skup, predsjednica Farmaceutske komore Crne Gore, mr. pharm Mira Žugić, kazala je da kompetencije "nijesu ništa drugo nego mjerilo farmaceutske djelatnosti, koju farmaceuti obavljaju u skladu sa pravilima i smjernicama dobre apotekarske prakse". - U Farmaceutskoj komori Crne Gore ne zaostajemo za farmaceutima bilo gdje u svijetu. Mi poštujemo stavove Svjetske zdravstvene organizacije i Svjetske organizacije farmaceuta, koji govore da pažnju apotekara treba skrenuti sa lijeka ka pacijentu. Ali, to u našoj djelatnosti i nije ništa novo, jer mi znamo da je pacijent u centru farmaceutovog rada. Postoji, dijelom u javnosti, a obično neki prećutni stav, da farmaceuti rade za proﬁt. To, međutim, nije tačno jer farmaceuti prvenstveno rade za pacijenta i posvećeni su brizi za njegovo zdravlje. Poštujemo sve etičke principe i radimo tako da nam se pacijent vrati, a to će se desiti ako ima povjerenja u nas. Tim vraćanjem pacijenta, odnosno zadobijanjem njegovog povjenja, zadovoljićemo sve standarde, tako da neće izostati ni proﬁt, ali će u prvom planu uvijek biti briga i pažnja za zdravlje pacijenta. Farmaceuti su dužni da mijenjaju svoju djelatnost na bolje, zarad budućih generacija kazala je Žugić.

jasan. Veliku pažnju posvećujemo primjeni principa farmakoterapije – kazala je Gusinjac, ističići da rezultati oba kruga pokazuju

kako se više pažnje mora posvetiti promociji zdravlja, pripremi ljekova, jako važno - primjeni smjernica, praćenju ishoda terapije, bilježenju intervencija, te prijavi neželjenih dejstava ljekova. Prema njenim riječima, kompetencije organizacije i upravljanja kod farmaceuta u državnim apotekama su razvijene u procentu od 60 do 85 odsto, dok je u privatnom sektoru, po njihovoj procjeni, ta vrijednost veća, i kreće od 67 do 95 odsto. - Odlični smo u organizaciji, nabavci, timskom radu, a moraju se poboljšati finansije, kvalitet usluge i briga o zalihama. Što se tiče implementacije profesionalnih i ličnih kompetencija, smatramo da su dosta dobro zastupljene, sa 55 do 93 odsto. Odlično poznajemo zakonodavstvo i regulativu, ponašamo se u skladu sa etičkim standardima, a slabe strane su nam stručno usavršavanje i razvoj kompetencija, komunikacijske vještine, te sprovođenje istraživanja. Posmatrano u odnosu na Globalni okvir, kod nas se uvijek primjenjuje 50 odsto kompetencija, a samo ponekad napravimo grešku u preostalih 50 procenata – kazala je Gusinjac. Prema njenim riječima, cilj je da sve grupe kompetencija postignu 75% primjene, a to se može postići poboljšanjem edukacije, organozovanjem istraživanja, timskim radom, većom brigom o zalihama, prepoznavanjem dijagnoze i savjetovanjem pacijenata. Korišćenjem što većeg broja specifičnih pokazatelja kompetencija u svakodnevnom radu farmaceuta, naglasila je Gusinjac, doprinijeće poboljšanju kvaliteta farmaceutske zdravstvene zaštite.

Farmaceutska zdravstvena zaštita Mr pharm. Gusinjac je podsjetila da se krajem 20. vijeka počeo razvijati novi koncept farmaceutske prakse – Farmaceutska zdravstvena zaštita, koja podrazumijeva da svaki farmaceut preuzima odgovornost za pružanje sigurne i racionalne terapije, a sve u cilju poboljšanja zdravstvenog statusa pacijenta. - Znanje i sposobnost farmaceuta su sada usmjereni na pacijenta, a ne samo na lijek. Osnovni preduslov za dobijanje kvalitetne zdravstvene zaštite koju pruža farmaceut je razvoj kompetencija. Visok nivo stručnog znanja nije sam po sebi dovoljan da bi se jedan stručnjak smatrao kompetentnim. Razvoj kompetencija podrazumijeva dinamički spoj znanja, vještina, iskustva, ali i stavova pojedinca, pa ova tema postaje fokus istraživanja svjetskih autoriteta, kako u Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji tako i u Svjetskom udruženju farmaceuta. Sam model procjene razvili su britanski stručnjaci 2005. godine, a Globalni okvir za procjenu i razvoj kompetencija sastoji se iz tri grupe stručno-naučnih kompetencija - stručne kompetencije, kompetencije organizacije i upravljanja, te lične

i profesionalne kompetencije – kazala je Gusinjac, objašnjavajući da model sadrži ukupno 20 kompetencija sa 101 specifičnim pokazateljem.

Indikatori kvaliteta U sklopu konferencije održana je radionica u kojoj je predavanje održao Majk Rouz iz Čikaga, predsjednik Akreditacione agencije za kontrolu kvaliteta edukacije u farmaciji, koja djeluje pri Svjetskoj farmaceutskoj organizaciji. Prezentaciju je održala i dr. sci pharm. Arijana Meštrović, hrvatski ekspert i predsjednica stručnog Odbora za svjetski kongres pri Svjetskoj farmaceutskoj organizaciji. Prema riječima Arijane Meštrović kvalitet se definiše kao količina i oblik upotrebne vrijednosti nekog proizvoda i usluge, pa kada se to primijeni na apotekarsku djelatnost znači da kvalitet čini korist koju neko ima od apoteke, odnosno usluga koju u njoj dobija. - Standardi u zdravstvenom sektoru podrazumijevaju postojanje kliničkog informacionog sistema u primarnom zdravstvu, te u bolničkim informacionim sistemima, zatim nadzor nad distribucijom ljekova i farmaceutskim otpadom, te preventivne programe. Prvi indikatori kvaliteta koji se odnose na apoteku su strukturni, a govore o tome kako je apoteka strukturirana, odnosno ima li dovoljno farmaceuta za recepturom, te ko radi koji posao. Farmaceut ne treba samo da piše narudžbe, već da razgovara sa pacijentom i pita ga, recimo, koje ljekove troši, čega se boji, kakav mu je šećer, kakav pritisak itd. Drugi su procesni indikatori, a oni se tiču načina na koji rješavamo probleme u nedostatku farmaceuta ili pri donošenju odluka. Na kraju su ishodni indikatori koji pokazuju da li možemo reći da su naši pacijenti sigurni, zdravi, da imaju bolju zaštitu i preventivu - objasnila je Meštrović, ističući da indikatori moraju biti naučno utemeljeni, validirani za apoteku, te takvi da ih možemo interpretirati, moraju biti mjerljivi, ne smije ih biti previše, trebaju biti specifični, realno dostižni i važni za pacijente. Kao indikatore kvaliteta farmaceutska njege, ona je navela odnos broja farmaceuta i broja pacijenata, kontinuirano usavršavanje u području apotekarske usluge, izdavanje ljekova, vrijeme posvećeno pacijentu, savjetovanje, uzimanje i revizija medikacijske istorije, dokumentovanje uočenih nus pojava, interakcija, intervencija, inter-profesionalna saradnja, samoliječenje, praćenje ishoda terapije i dodatne usluge i kontrolna mjerenja. Farmaceutska njega predstavlja farmaceutovo "odgovorno pružanje sigurne i racionalne terapije pacijentu". To je, ističe Meštrović, profesionalna djelatnost u kojoj apotekar preuzima odgovornost za pozitivan ishod terapije ljekovima. - Kada se svi ti indikatori zbroje apoteka može imati niski, srednji i visoki kvalitet. Postoji Svot katalog, iz kojeg možemo izabrati šta želimo testirati i, koristeći ga, vidjeti kakvi su indikatori koji pokazuju kvalitet apotekarske usluge. Prvi indikator u Svot analizi je snaga, zatim slabosti, mogućnosti i prijetnje. U njemu se brinu za sigurnost pacijenata, ili za utemeljenost kliničke odluke, odnosno, oni pokazuju kako i na temelju kojih vrijednosti trebamo birati analgetik, omegu ili probiotik. Postoje i drugi katalozi, koji ističu različit broj indikatora kvaliteta. Portugalski, recimo, ima 34 klinička indikatora - kazala je Meštrović, ističući da su načela i postulati kliničke farmacije

Gosti iz regiona Skupu crnogorskih farmaceuta prisustvovali su i predsjednici farmaceutskih komora zemalja iz okruženja – Dragana Jovanović iz Srbije, Miran Golub iz Slovenije, Bistra Angelovska iz Makedonije i Besim Muzaći s Kosova.

prepoznati kao znanstveni temelj za intervencije apotekara u liječenju. - Koncept kliničke farmacije do kraja razjašnjava ulogu farmaceuta u procesu pružanja zdravstvene zaštite. Farmaceutska njega opravdava osnovnu namjenu i svrhu postojanja kliničke farmacije - podrazumijeva različite načine saradnje zdravstvenih stručnjaka pri kojima se znanost i praksa mogu povezati u brizi za pacijenta - zaključila je Meštrović.

Kontinuirani profesionalni razvoj CPD Majk Rouz imao je bogato iskustvo u praksi jer je bio bolnički, i farmaceut u apoteci, a glavno polje interesovanja sada mu je kvalitet edukacije. Profesionalna edukacija farmaceuta mora biti dugoročna i takva da uvijek prati promjene u praksi, a jedino takva omogućiće kontinuiran profesionalni razvoj. To je suština CPD koncepta (Kontinuirani profesionalni razvoj) – neprekidna edukacija, koja je strukturirana da podrži stalan razvoj farmaceuta i farmaceutskih tehničara. - Kontinuirana edukacija unapređuje rješavanje problema i kritičko mišljenje, te njegovu primjenu u farmaceutskoj praksi. CPD model predstavlja dugoročni proces aktivnog učešća u edukativim aktivnostima koje pomažu osobama da se razvijaju i u kontinuitetu zadrže kompetencije, povećaju profesionalnu praksu, te da uspiju da dostignu ciljeve svoje karijere. CPD koncept se može predstaviti kao krug u čijem središtu trebaju da budu pisane bilješke (portfolio) koje je farmacut vodio tokom prakse, i njihovo pregledanje i razmatranje. Četiri elementa kružne strukture koja su u međusobnoj i interakciji sa središtem obrazovnog kruga su: razmišljanje, plan, učenje i evaluacija. Razmišljanje podrazumijeva da farmaceut uvijek razmatra svoju tekuću i buduću praksu, određuje potrebe i ciljeve profesionalnog razvoja. Plan je razvijanje ličnog plana učenja, kako bi postigao namjeravane ishode. Učenje je primjena plana korišćenjem pogodnih metoda, dok se u evaluaciji razmatraju ishodi i efikasnost svake aktivnosti učenja i ono šta neko želi ili treba da uradi u budućnosti - objasnio je Rouz, ističući da je svrha kontinuirane edukacije farmaceuta i drugih zdravstvenih profesionalaca da pomognu održanje i poboljšanje zdravlja pacijenata, te obogate svoje zdravstvene karijere. CPD mora biti biti približavanje, a ne proces, i oni koji uče moraju biti u potpunosti angažovani kako bi maksimalizovali ishode. Samousmjeravajuće učenje, poručio je Rouz, omogućava kompetencije, zahtijevano znanje, osposobljenost, držanje i vrijednosti. Dragan Novčić

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

Âˇ jedinstven sastav probiotika Âˇ znanstveno podrĹžani sojevi Âˇ neĹĄkodljivi i sigurni GR-1ÂŽ i RC-14ÂŽ

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Podgorica, tel: 020-663-067 Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

Održana godišnja Skupština Crnogorskog oftalmološkog društva, na kojoj su usvojeni izvještaj o dosadašnjem radu i finansijski izvještaj, kao i smjernice budućeg rada. Oftalmolozi uz Godišnju skupštinu organizuju i stručni skup, koji je ove godine bio posvećen glaukomu i oboljenju koje karakteriše degeneracija makule.

SUPLEMENTIMA

PROTIV SENILNE DEGENERACIJE Crnogorsko oftalmološko društvo, u saradnji sa farmaceutskim kompanijama „Farmegra”, „Pfizer” i „Unimed Pharma”, organizovali su jednodnevni, peti po redu stručni skup. 28-og septembra, u podgoričkom hotelu Ramada, priznati stručnjaci govorili su o normotenzivnom glaukomu i senilnoj degeneraciji makule. Istog dana održana je i IV redovna skupština Crnogorskog oftalmološkog društva, na kojoj je dat kratak osvrt na protekle aktivnosti društva, predstavljeni planovi budućeg djelovanja, te usvojen i finansijski izvještaj.

Skroman budžet ograničava planove Crnogorsko oftalmološko društvo ponovo je u julu prošle godine registrovano kao strukovno udruženje, a osnovna izmjena u Statutu odnosila se na Skupštinu društva, koju od tada čine svi njeni članovi, a ne 11 kako je to ranije bilo. Prema riječima predsjednice Društva doc. dr Antoanete Adžić-Zečević, crnogorski oftalmolozi učestvovali su na kongresima očnih ljekara Jugoistočne Evrope, od kojih je posljednji bio u junu ove godine u Ohridu. - U Ohridu, na desetom kongresu, bilo je 8 naših ljekara, sa 5 prezentovanih radova. Crna Gora dobila je i svog predstavnika u novoosnovanoj Grupi mladih oftalmologa, pri Udruženju oftalmologa za Jugoistočnu Evropu. Prema nezvaničnim najavama, 2016. godine Crna Gora bi trebalo da bude organizator Kongresa oftalmologa Jugoistočne Evrope, a tada bi ujedno bio održan i prvi kongres crnogorskih oftalmologa kazala je doc. dr Antoaneta Adžić-Zečević. Ona je podsjetila da je u januaru ove godine postavljen internet sajt Udruženja, na kojem se mogu naći sve aktuelne informacije iz rada Društva i struke koju zastupa.

Dr Edita Files-Bradarić

Finansijski izvještaj o radu podnijela je dr Edita FilesBradarić, koja je kazala da je budžet kojim raspolažu izuzetno skroman, te da jedva mogu da podmire tekuće obaveze. Zbog toga će jedna od aktivnosti ubuduće biti animiranje sponzora, kako bi se obezbijedio novac za što aktivnije djelovanje. Organizovanje najmanje jednog stručnog skupa godišnje, ažuriranje sajta i učešće u radu javnih tijela i državnih institucija biće najvažnije aktivnosti budućeg djelovanja Udruženja. Jedna od budućih obaveza jeste i da se odrede dva specijalizanta iz Crne Gore, kao predstavnici u Grupi mladih oftalmologa, radi

Mutacije gena ključni uzrok - Genetska predispozicija osnovni je uzročnik nastanka normotenzivnog glaukoma, a zasniva se na otkrivanju mutacija i polimorfizmu gena. Najpoznatiji gen u glaukomu otvorenog ugla je miocin gen, koji kodira protein miocin bitan za funkciju trabekuluma. Njegova promjena je karakteristična za hipertenzivni i juvenilni glaukom. Za nastanak normotenzivnog glaukoma bitan je OPA 1 gen koji djeluje na strukturu i funkciju mitohondrija unutar ganglijskih ćelija, OPTN gen koji kodira optineurin, važan za neuroprotekciju, gen WDR 36 koji je regulator procesa apoptoze i ETA gen - za endotelin A receptor - kazala je dr Edita Files- Bradarić.

komunikacije, učešća na kongresima i edukacije. Saradnik kompanije „Unimed Pharma” dr Vasilije Đurišić, govorio je o novim preparatima koji pomažu u liječenju senilne degeneracije makule, kao jednog od najčešćih uzročnika sljepila. - Mnogobrojne kliničke studije potvrdile su značaj unošenja suplemenata u prevenciji i terapiji suve forme senilne degeneracije makule. Naši preparati rezultat su praćenja aktuelnih istraživanja i kliničkih studija, kao i praćenja kvalitativnog i kvantitativnog sastava suplemenata koji su korišćeni u terapiji. Preparati su prirodni, bez vještačkih boja, aroma i aditiva, a pogodni su za dijabetičare i atopičare, jer ne sadrže proste šećere. Najnovije kliničke studije preporučuju upotrebu luteina i zeaksantina zajedno, te isključenje omega 3 masnih kiselina, jer nemaju naročit terapijski značaj, kao i isključenje beta-karotina jer je utvrđeno da on kod pušača povećava rizik od nastanka karcinoma pluća. Senilna degeneracija žute mrlje javlja se pretežno kod starijih osoba, ali se granice pomjeraju, pa obolijevaju i oni koji zbog raznih oboljenja koriste veliki broj ljekova. Naši preparati se otapaju u ustima pa ne opterećuju digestivni trakt i ne postoji opasnost od interakcije sa drugim ljekovima. Ovakva apsorpcija će zaobići jetru, a time se pacijenti štite od dejstva digestivnih enzima i degradacije. Naši preparati pomažu i u stvaranju zaštitnog suznog filma na rožnjači, a radi se o vještačkim suzama, sa OST sistemom, koji garantuje sterilnost rastvora. OST sistem funkcioniše na principu mikrobiološkog filtera sa membranom, nema metala, pa ne postoji rizik od oksidativnih procesa - kazao je Đurišić.

Normotenzivni glaukom - rijetko oboljenje, ali težak problem Na stručnom dijelu skupa održano je više predavanja, među kojima i predavanje o normotenzivnom glaukomu. O toj temi govorila je dr Edita Files-Bradarić, naglasivši da se radi o ređem oboljenju, ali sa stručnog stanovišta veoma interesantnom. - Normotenzivni glaukom je oboljenje sa karakteristikama glaukomatozne optičke neuropatije i postepenog gubitka vidnog polja, što se javlja kod pacijenata čiji je intraokularni pritisak unutar normalnih vrijednosti (10-21mmHg) odnosno uvijek niži od 21 mmHg. Prema smjernicama Evropskog udruženja za glaukom,

glaukom otvorenog ugla se dijeli na normotenzivni i hipertenzivni glaukom, ali klinički, dijagnostički i terapeutski, radi se o istom oboljenju sa nekim specifičnostima i razlikama u patogenezi. Epidemiološki normotenzivni glaukom najčešće srećemo kod žute rase (Koreja, Japan), a njegova učestalost unutar glaukoma otvorenog ugla veća je od 90 odsto. Najmanje se normotenzivni glaukom javlja kod ljudi crne rase, a kod bijele rase sreće se u oko 30 odsto - kazala je dr Edita Files Bradarić. Prema njenim riječima, do sada su rađena ispitivanja o normotenzivnom glaukomu kroz dvije velike studije koje su trajale 4 do 5 godina, a jedna od tih studija, kolaborativna, pokazala je da smanjenje intraokularnog pritiska za 30 odsto

Specifičnosti normotenzivnog glaukoma Morfološki razlikujemo dva tipa izgleda optičkog diska kod normotenzivnog glaukoma - sklerotični i fokalno-ishemični. Karakteristike sklerotičnog su plitka i tanjirasta ekskavacija optičkog diska, neuroretinalni obod je bljeđi, krvni sudovi su rigidni, ukočeni, neravnomjerno su tanji, a hematookularna barijera je vrlo osjetljiva i vulnerabilna. Hemoragija je znak progresije i prethodi potpunom fokalnom gubitku neuroretinalnog oboda. Često se može naći optocilijarni šant, kao pokušaj revaskularizacije optičkog diska. Specifičnosti u vidnom polju kod normotenzivnog glaukoma su skotomi koji su bliži centru, strmi i duboki, za razliku od hipertenzivnog glaukoma, gdje nalazimo tipični lučni skotom koji polazi sa slijepe mrlje i nazalni skotom - kazala je dr Edita Files-Bradarić.

kod pacijenata sa normotenzivnim glaukomom dovodi do značajnog smanjenja progresije gubitka vidnog polja, sa 32 na 12 odsto u periodu od pet godina. - Patogeneza normotenzivnog glaukoma je vrlo složena, a postoje dvije teorije o nastanku oboljenja - mehanička i vaskularna. Prema prvoj teoriji, do strukturalnih promjena u optičkoj glavi očnog živca dolazi usljed razlike između intraokularnog i pritiska cerebrospinalne tečnosti, zbog čega dolazi do poremećaja aksoplazmonskog protoka u ganglijskim ćelijama, a to je okidač za smrt tih i glijalnih ćelija. Prema vaskularnoj teoriji glavni uzrok je vaskularna insuficijencija unutar optičke glave, koja dovodi do ishemije sa oslobađanjem slobodnih radikala, a uz uticaj citokina, te povećanog oslobađanja glutomata dolazi do programirane smrti ćelija ili apoptoze - objasnila je dr Edita Files-Bradarić. Ona je istakla da u objašnjenju normotenzivnog glaukoma prevladava vaskularna teorija, a prof. dr Džozef Flamer, švajcarski istraživač i oftalmolog, smatra da je u osnovi oboljenja vaskularna disregulacija, odnosno vaskularni spazam koji dovodi do nestabilnosti u okularnom protoku krvi. Ova vaskularna disregulacija povezana je i sa smanjenim krvnim pritiskom. Svi ti vaskularni faktori dovode do smanjenja okularnog perfuzionog pritiska. Kod normotenzivnog glaukoma uticaj intraokularnog pritiska je nešto manji, ali on ipak postoji, i to naročito ako postoje fluktuacije. Razlikujemo primarnu i sekundarnu vaskularnu disregulaciju. Primarni vazospazmički sindrom počinje u pubertetu i karakterističan je za mlađu i srednju dob, a simptomi jenjavaju sa godinama. Simptomi su hladne ruke i stopala, nizak krvni pritisak, umanjen osjećaj za žeđ, migrena, povećana osjetljivost na lijekove i najčešće su provocirani stresom zbog hladnoće ili emotivnim stresom. Sekundarno se javlja u sklopu autonomnih oboljenja, kao što je multipla skleroza, sistemski lupus, Rejnodov sindrom i reumatoidni artritis. U osnovi vaskularne disregulacije, ili vazospazma, je endoteliopatija - poremećaj endotela krvnih sudova. Simptomi vazospazmičkog sindroma jenjavaju s godinama, ali posljedice na krvnim sudovima ostanu, pa te promjene izazivaju smanjenje okularnog protoka krvi, te smanjenje i promjenljivost okularnog perfuzionog pritiska. To čini veliki rizik za glaukomatoznu optičku neuropatiju i postepen gubitak vida - kazala je dr Edita Files-Bradarić. Od riziko faktora, ili povezanosti normotenzivnog glaukoma sa drugim oboljenjima, dr Edita Files-Bradarić, izdvojila je u prvom redu poremećaj spavanja, ili sleep apnea, engl., Alchajmerovu bolest, te poremećaje štitne žlijezde, posebno hipotireoidizam. Pri dijagnostikovanju bolesti potrebno je uzeti detaljnu opštu i oftalmološku anamnezu, uraditi kompletan oftalmološki pregled, vidno polje, OCT analizu očnih živaca, te

odrediti dnevne fluktuacije intraokularnog pritiska i vidjeti da li su one u okviru normalnih vrijednosti. - Poželjno je uraditi CT i MR, kako bi se isključili ekspanzivni procesi u endokranijumu i otkrile ishemične lezije i mikroinfarkti mozga. Treba uraditi dopler krvnih sudova vrata, a može se provjeriti i vrijednost endotelina 1 u krvi. Normotenzivni glaukom je sporo progresivno oboljenje, pa ima dovoljno vremena za radnu dijagnozu. Liječenje normotenzivnog glaukoma odvija se na više frontova, a u prvom redu treba djelovati na sniženje intraokularnog pritiska, medikamentozno kapima, zatim sistemski poboljšati kardiovaskularni i cerebrovaskularni sistem, neuroprotektivno liječenje i liječenje raznim alternativnim metodama, a ubuduće će se za to vjerovatno koristiti genska i terapija matičnim ćelijama - kazala je dr Edita Files-Bradarić, te da operativno liječenje treba izbjegavati zbog rizika od komplikacija. Dr Ivan Šoć, predstavnik kompanije „Pfizer” govorio je o terapiji za smanjenje intraokularnog pritiska kod pedijatrijskih pacijenata, odnosno djece sa glaukomom otvorenog ugla i očnom hipertenzijom.

Lutein i zeaksantin čuvari vida Doc. dr Antoaneta Adžić-Zečević govorila je o značaju korišćenja suplemenata u liječenju oboljenja, naročito kod suve degeneracije žute mrlje koja nastaje usljed nagomilavanja slobodnih radikala pa se terapija bazira na unosu antioksidanata koji usporavaju progresiju. Zato suplementima treba unositi vitamine C i E, cink i selen. Prema njenim riječima, suplementima treba unositi lutein i zeaksantin, a radi se o karotinoidima čija je koncentracija u oku velika, naročito u sočivu i makuli. Karotina ima najviše u zelenom voću i povrću, te u borovnici, čiji aktivni sastojak poboljšava regeneraciju vidne boje rodopsina u oku. Suva degeneracija je mnogo češća i prisutna je kod 80 odsto oboljelih, ali je klinički blaža, sa manjim gubitkom vida i boljom prognozom. Ona je posljedica istanjenja i promjena na nivou pigmentnog sloja mrežnjače u regiji žute mrlje. Bolest progredira i oko 20 odsto oboljelih dobija vlažnu formu, čiji su simptomi postepeni gubitak vida, deformacije objekata i otežano čitanje. Faktori rizika su životno doba, gojaznost, pušenje, UV zračenje i nasljedni faktori. Tokom godina se nagomilavaju slobodni radikali, pa je redovan unos luteina neophodan. On čuva mjesto vida od oksidacije. Ako se dnevno unosi 6 mg luteina redukuje se rizik od degeneracije, a doza od 10 mg redukuje simptome kada do degeneracije već dođe. U drugom slučaju terapija ne smije trajati više od 6 mjeseci - kazala je doc. dr Antoaneta Adžić-Zečević. Dragan Novčić

Working Together For A Healthier World

Pfizer HCP Corporation, Representative office Belgrade Tresnjinog Cveta 1, Belgrade Tel: 381.11.3630 000; Fax: 381. 11. 3630 033 e-mail: office@pfizer.co.rs

ISTINE I ZABLUDE:

Oksidativni stres UVOD U OZBILJNE

POREMEĆAJE ZDRAVLJA Savremeni način života po mnogo čemu je visokorizičan za zdravlje. Velika mentalna opterećenja, nedovoljne količine sna, jednolična prehrana, uživanje prekomjernih količina alkohola, kafe i cigareta, predstavljaju okruženje koje uslovljava ozbiljne poremećaje zdravlja. Oksidativni stres, kao jedna od početnih promjena, može biti uvod u opasne degenerativne procese i oboljenja najteže vrste. OKSIDATIVNI STRES JE PRISUTAN U ORGANIZMU U NORMALNIM OKOLNOSTIMA. ISTINA: Proces oksidacije normalno je prisutan u organizmu i podrazumijeva hemijsku reakciju pri kojoj dolazi do prenosa elektrona ili vodonika sa supstance na oksidativni agens. Problem nastaje kada dođe do pojave slobodnih radikala, što se može nastaviti u veoma opasnu lančanu reakciju koja može biti izvor najraznovrsnijih poremećaja zdravlja. Dobar balans antioksidanasa i oksidativnih agenasa obezbjeđuje zdravlje organizma. PRILIKOM VJEŽBANJA U ORGANIZMU SE STVARA REAKCIJA KOJA SPREČAVA NASTANAK OKSIDATIVNOG STRESA. ISTINA: Naučna istraživanja potvrđuju nastanak korisnih amino-kisjelina u toku vježbanja. Između ostalog, identifikovana je pojačana produkcija taurina, kisjeline koja se inače prirodno nalazi u ljudskom organizmu. Taurina ima u ribi i piletini.

PREHRANA OBOGAĆENA

ANTIOKSIDANSIMA PREVENIRA POJAVU SRČANIH I KANCERSKIH OBOLJENJA.

ISTINA: Kontrolisana primjena antioksidanasa, u prvom redu vitamina C, vitamina E, polifenola, flavonoida, te jedinjenja kao što su katalaza i superoksid-dismutaza, pokazuje se kao veoma efektivna u preventivi. Dokazano je da ona pozitivno utiče na neutralisanje efekata lošeg životnog stila koji može biti uzrok nastanka oksidativnog stresa. Pojava ovog stresa smatra se uvodom u veoma ozbiljne zdravstvene poremećaje, čak i kancerska stanja, srčane poremećaje i raznovrsne hronične promjene. PRIMJENA ANTIOKSIDANASA

NEUTRALIZUJE SLOBODNE RADIKALE KOJI UZROKUJU CELULIT I

POBOLJŠAVAJU MIKROCIRKULACIJU U TIJELU.

ISTINA: Antioksidansi sprečavaju pojavu

Prezentovan je i sadržaj vodiča za dobru praksu u: transplantaciji, peritoneumskoj dijalizi i hematologiji. Vodiči su besplatno dijeljeni učesnicima Kongresa, a štampani su na pet jezika: engleskom, španskom, grčkom, italijanskom i hebrejskom. Vodeći predavači na Kongresu bili su eminentni profesori iz: Velike Britanije, Njemačke, Španije, Italije, Danske i Izraela. Od ukupno 360 prijavljenih sažetaka, za prezentaciju je prihvaćeno 130 radova.

Problemi sa noktima?

Obilaženje kulturnih znamenitosti ove evropske prestonice prije svega Triniti koledža u Dablinu, koji je poslije reformacije 1591 god. osnovala engleska kraljica Elizabeta I Meki, i na slabi komenokti? su studirala vodeća imena u MAVALA SCIENTIFIQUE - očvršćuje nokte i književnosti sprečavа starog rascjepljivanje kontinenta si listanje. kraja devetnaestog i početka dvadesetog Suvi, krtivijeka nokti?(Oskar Vajld, Džems Džojs, Semjuel Beket i drugi), CREAM ali i druženje i razmjena iskustava NAILACTAN - MAVALA HRANLJIVI KREM ZA sa NJEGU hranljivi krem koji rast, suzbija kolegenicama i kolegama iz stimuliše zemalja njihov u okruženju, pružaju suvoću i vraća noktima elastičnost. mogućnost da se bar na kratko postane dio evropske porodTanki, slabi, osjetljivi nokti? ice medicinskih sestara/tehničara iz oblasti zdravstvene NAIL SHELD - ZAŠTITA NOKTA / Učvršćivač noktiju njege u nefrologiji, dijalizi i transplantaciji.

MAVALA IMA RJEŠENJE

dvo-fazni sistem koji ojačava i štiti nokte, sprečava lomljenje.

Nokti sa flekama? Napukli nokti koji se listaju? MAVALA 002 - osnovni sloj sa dvostrukim dejstvom štiti površinu nokta i poboljšava prijanjanje laka za nokte.

Ispucao lak za nokte bez sjaja? MAVALA COLORFIX - Mavala sredstvo za fiksiranje boje.

neprogramirane oksidacije koja može škoditi zdravlju

Previše narasla pokožica, zanoktice?

organizma. Dokazano je da esencijalne masne kisjeline,

CITICLE REMOVER - MAVALA SREDSTVO ZA

poput omega-3 i omega-6 kisjelina, pomažu u borbi protiv nakupljanja masnih naslaga, što je proces koji vodi nastanku celulitisa. To, naravno, ne znači da je samo zdrava ishrana dovoljna za dobar izgled, ali je, svakako, veoma važna.

UKLANJANJE POKOŽICE

Tvrde, izbrazdane pokožice? CUTICLE CREAM - MAVALA KREM ZA POKOŽICE sprečava da se pokožica suši i puca ili raste preko noktiju.

Izbrazdani nokti? RIDGE FILLER - MAVALA SREDSTVO ZA ISPUNAVANJE BRAZDI - stvara ravnomjernu površinu radi glatkog manikira.

Brže sušenje laka?

VEGETERIJANCI SU ZDRAVIJI U ODNOSU NA OSTATAK POPULACIJE.

ZABLUDA: Obilan unos zdravih hranljivih namirnica svakako doprinosi zdravom životnom stilu. Ipak, prehrana koju koriste vegeterijanci nerijetko može biti siromašna mineralima i vitaminima kao što su gvožđe, kalcijum, cink, vitamin D, vitamin B12, a pogotovo

MAVADRY - suši se na dodir u sekundi.

Izgriženi nokti? MAVALA STOP - bezopasna a ipak efikasna tečnost koja se nanosi četkicom i pomaže odraslima i djeci da prekinu svoju naviku grickanja noktiju.

Skidanje laka za nokte? MAVALA SREDSTVO ZA SKIDANJE LAKA ZA NOKTE ekstra blago sredstvo za skidanje laka je bez acetona i posebno je pogodan za korišćenje na lomljivim noktima.

Zgusnut lak za nokte? THINNER - MAVALA SREDSTVO ZA RAZREĐIVANJE LAKA

proteini. Takođe, veoma je važno postići balans u unosu masti, bjelančevina i ostalih sastojaka prehrambenih proizvoda životinjskog porijekla. Unos masnoća, tako, treba da obuhvata oko 30% od ukupnog unosa hranljivih materija.

SAVRŠENI MAVALA NOKAT Može se postići korišćenjem jednog ili više ovih proizvoda u zavisnosti od vašeg specifičnog problema sa noktima.

MEDITAS d.o.o. EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU tel: 020 625 016, 020 623 002 mob: 069 39 99 05

M E N O PA U Z A Piše: mr ph. Snežana Ljumović

Prelazno doba, koje se jos naziva klimakterijum, je fiziološki period u životu žene koji predstavlja prelaz iz fertilnog perioda ka senijumu, a sastoji se od perimenopauze, menopauze i postmenopauze. To je involutivni period koji obuhvata 5 godina prije i nakon menopauze, a označava vrijeme u kome dugotrajni nedostatak ženskog hormona estrogena vodi ka brojnim promjenama kod žene. Fiziološka insuficijencija endokrine funkcije jajnika kod većine žena se javlja oko 50. godine života, između 48. i 52.godine, ali kod nekih žena i prije 40. godine (kada govorimo o preuranjenoj menopauzi), ali i poslije 55.godine. Perimenopauzom se označava životno doba prije menopauze koje kod žena našeg podneblja nastupa često već oko 40. godine života (dok još traje plodni period), dolazi do pojave neredovnih menstrualnih ciklusa, tj. do postepenog gašenja funkcije jajnika. U ovom prelaznom periodu, ovulacije se prorjeđuju zbog iscrpljenosti jajnika u prethodnim godinama njegove pune aktivnosti, ali period bez menstruacije ne traje duze od tri mjeseca. Poslije menopauze dolazi do pada nivoa estogena. Manjak estrogena je odgovoran za najveći broj tegoba i simptoma sa kojima se u to životno doba sreće žena. Najveći broj žena u to doba ima: talase vrućine (valunge), poteškoce u funkciji mokraćne bešike, atrofije i osećaja suvoće vaginalne sluznice, bol pri polnom odnosu, ali i slabljenje polne želje, smetnje pamćenja i koncentracije, tjeskobno raspolozenje, nervoza i depresija, glavobolja, vrtoglavica, bol u kostima i zglobovima. Koža ubrzano stari zbog slabe hidratacije i gubitka elastičnosti. Ukoliko se ne preduzmu odgovarajući terapijski postupci,

značajno rastu rizici od kardiovaskularnih oboljenja, osteoporoze i malignih oboljenja dojke. Pomenuti simptomi su kod nekih žena jako izraženi, mogu da potraju i nekoliko godina, dok se kod nekih žena uopšte ne javljaju. Poznato je da su žene do menopauze, zahvaljujući polnim hormonima, manje izložene opasnostima od oboljevanja srca i krvnih sudova, ali sa ulaskom u menopauzu opasnost od tih bolesti se izjednačava kod žena i muškaraca. Kada proizvodnja estrogena u jajnicima varira po količini, ili naglo pada, dolazi do narušavanja mnogih tjelesnih funkcija. Talasi vrućine nastaju kada termoregulacioni centar u hipotalamusu (dio mozga) registruje pad nivoa estrogena u krvi. Tokom godina menopauze ove simptome ima veliki broj žena, ali ne i sve. Talasi vrućine su predstavljeni osjećajem iznenadne toplote koja se u obliku talasa širi od grudnog koša preko vrata do lica često se šireći i nadolje prema rukama, ponekad i trbušnom zidu. Traju više minuta a ponekad i duže. Žena ih često može predvidjeti. Ukoliko se dešavaju tokom noći često prekidaju san. Umor i poremećaji koncentracije mogu biti udruženi sa talasima toplote i mogu početi još za vrijeme perimenopauze. Ukoliko se u to vrijeme da nedostajući hormon, estrogen, te tegobe se uspješno sprečavaju, a ukoliko već postoje dramatičnom brzinom nestaju. Tkivo koje izgrađuje mokraćnu bešiku i vaginu postaje istanjeno i osjetljivo zbog dugotrajnog nedostatka estrogena. Simptomi se ogledaju u vaginalnon svrabu, osjećaju suvoće vagine, učestalom mokrenju i čestim infekcijama mokraćne bešike. Hormonska supstitucija može eliminisati ili značajno smanjiti

te simptome. Nakon menopauze koĹža gubi dosta od prethodnog elasticiteta i jedrosti. SadrĹžaj kolagenog tkiva u koĹži se smanjuje, a to za posljedicu ima njeno opuĹĄtanje i nabiranje. VaĹžno je prihvatiti da je ovaj proces normalan proces strarenja, da se deĹĄava i kod Ĺžena i kod muĹĄkaraca i samo je manjim dijelom izazvan manjkom estrogena. Iz tih razloga hormonska supstitucija ima malog uticaja na promjene u koĹži. Manje koliÄ?ine hormona u toku perimmenopauze i u menopauzi imaju uticaja na smanjenje vezivnog i Ĺžlezdanog tkiva, zbog Ä?ega dolazi do opuĹĄtanja i smanjenja dojki. Kao i kod koĹže, ove promjene su prirodne promjene vezane i za proces starenja, tako da se ne mogu sprijeÄ?iti davanjem estrogena, niti se taj proces lijeÄ?enjem moĹže napraviti povratnim. Pojava osteporoze se takoÄ&#x2018;e vezuje za menopauzu. Estrogen je hormon veoma bitan za proces ugradnje kalcijuma u kostima, tako da prilikom pada nivoa estrogena, smanjuje se i ugradnja kalcijuma u kostima, ĹĄto dovodi do naruĹĄavanja strukture kostiju, tj. smanjuje im se gustina i javljaju se tzv. ĹĄuplje kosti. Estrogen utiÄ?e na porast â&#x20AC;&#x17E;dobrogâ&#x20AC;&#x153; holesterola â&#x20AC;&#x201C; HDl holesterola, a istovremeno podstiÄ?e sniĹženje â&#x20AC;&#x17E;loĹĄeg holesterolaâ&#x20AC;&#x153; â&#x20AC;&#x201C; LDL holesterola. Ovaj mehanizam ĹĄtiti Ĺženu do menopauze od poveÄ&#x2021;anja holesterola u krvi i rizika kardiovaskularnih bolesti. Kako se nivo estrogena smanjuje, poveÄ&#x2021;ava se nivo holesterola i rizik od kardiovaskularnih bolesti. Estrogen ima zaĹĄtitno djelovanje na nervni sisitem, utiÄ?e na raspoloĹženje i kognitivne funcije. Njegovo sniĹženje izaziva mnoge neprijatne neuroloĹĄke promjene kod Ĺžene. Na pojavu simptoma menopauze i njihov intenzitet umnogome utiÄ?u Ĺživotne navike, kao ĹĄto su ishrana, izloĹženost stresu, fiziÄ?ke aktivnosti, puĹĄenje, konzumiranje aklohola i sl. To potvrÄ&#x2018;uju brojne studije sprovedene u svijetu, prema kojima Ĺžene u razliÄ?itim djelovima svijeta drugaÄ?ije proĹživljavaju menopauzu, s njom se suoÄ?avaju ranije ili kasnije, upravo zbog razliÄ?itog naÄ?ina ishrane i Ĺživotnih navika. Jedna od vaĹžnih uloga menopauzalne medicine je i oÄ?uvanje kvaliteta Ĺživota Ĺžene u menopauzi i postmenopauzi. Kvalitet Ĺživota u menopauzi ne zavisi samo od pojave simptoma i njihovog intenziteta veÄ&#x2021; ga odreÄ&#x2018;uje viĹĄe faktora: t 'VOLDJPOBMOJ TUBUVT t 5KFMFTOJ TJNQUPNJ t &NPDJPOBMOJ J LPHOJUJWOJ VTMPWJ t 4PDJKBMOJ PEOPTJ t 6UJDBK MJKFĘ&#x160;FOKB Danas se veoma studiozno prilazi ovom periodu u Ĺživotu svake Ĺžene. Akcenat je da se rizici za razvoj somatskih bolesti smanje na minimum, sa preventivnim djelovanjima u vidu promjene higijensko dijetetskog reĹžima, koriĹĄÄ&#x2021;enja suplemenata kao supstitucione terapije u cilju prevencije. Veoma je bitno znati da se niz polimorfnih tegoba koje umanjuju kvalitet Ĺživota, a prisutne su kod Ĺžene u punoj radnoj i Ĺživotnoj snazi, mogu umanjiti. Biohemijski znak za menopauzu je konstantan rast folikuloTUJNJMJSBKVĘ&#x2030;FH IPSNPOB '4) /JWP '4) TF NPĂ¤F PESFEJUJ MBCPSBUPSJKTLJ B PE TLPSP TF pojavio na trĹžiĹĄtu test za samotestiranje Menopausa Care Test, kojim se detektuje poveÄ&#x2021;anje ovog hormona u urinu. Test detektuje OJWP '4) PE *6 NM V VSJOV

Uvoznik i distributer za Crnu Goru: Ä?oka MiraĹĄeviÄ&#x2021;a br. 7, Podgorica, m e d i c a l s u p p l i e s - Monotipe Corsiva, 225 prored sirina tel.+ 382(0) 20 266 333, tel./fax.+ 382(0)NetPharm 20 267 805, mob.+ 382(0) 69 777 069, - Tw Cen MT regular e-mail: netpharm@t-com.me

URINARNE INFEKCIJE Piše: Dragana Stefanović, Ljekar opšte medicine, PZU „Dr Kovačević”, Budva

Urinarne infekcije, kao entitet, predstavljaju frekventnu bolest današnjice zbog multiplih faktora: čestih vremenskih promjena, lošeg imuniteta, kako lokalnog, tako i sistemskog, te stila života. Gotovo da nema osobe, mada češće kod žena, koja jednom tokom života nije imala infekciju mokraćnih kanala blažeg oblika, tipa akutnog nekomplikovanog cistitisa, ili ozbiljnijih razmjera, tipa pijelonefritisa. Problem urinarnih infekcija predstavlja mogućnost pojave recidiva, te je neophodna pravilna dijagnostika i terapija. Što se tiče etiologije, ona je raznolika: - Uobičajeni stanovnici crijeva tipa ešerihije koli, hlamidije i mikoplazme (kod seksualno transmisivnih bolesti), mikobakterije (uključujući i bacil tuberkuloze), zatim gljivice, paraziti, virusi. Upravo zbog tako široke palete uzročnika, neophodna je pravilna dijagnostika. Prvi korak u dijagnozi je urinokultura, koja se sprovodi prije započinjanja ikakvog liječenja. Ukoliko se liječenju ili samoliječenju pristupi bez urinokulture, liječi se pogrešno i često mnogo trajnije nego što uzročnik nalaže. Ukoliko postoji sumnja na pijelonefritis, neophodno je obaviti još i analizu krvi u smislu provjere faktora zapaljenja (Se, CRP, KKS...), provjere nivoa azotnih produkata, zatim ultrazvučni pregled abdomena. Naravno, takav pacijent biva proslijeđen specijalisti. Od simptoma se najčešće navode: - Učestalo i otežano mokrenje - Osjećaj nedovoljnog pražnjenja bešike - Osjećaj težine u nivou preponske simfize - Peckanje i bol za vrijeme uriniranja - Ponekad i febrilnost.

Terapija urinarnih infekcija Terapija urinarnih infekcija sprovodi se kao konzervativna ili parenteralna, u zavisnosti od uzročnika. - Kod de novo upala bešike može se dati jednokratna veća doza antibiotika - Kod ponovljenih infekcija primjenjuje se dugotrajnije liječenje, shodno antibiogramu: prvo antibiotikom a zatim uroantiseptikom - Nekad je neophodna profilaksa malom dozom antibiotika pred spavanje u trajanju od nekoliko mjeseci - Kod ponavljanja infekcije poslije seksualnog odnosa.

Vakcine Autovakcina Polivalentna Urovaksom - Autovakcina (spravlja se po uputu ljekara) sadrži antigene sopstvenih bakterija E. coli, Pseudomonas, Enteroccocus. Izrada traje oko 10 sedmica i obavlja se iz pozitivnog uzorka. Primjenjuje se najmanje 6 sedmica, uz produžene doze. Određen broj kapi drži se nekoliko minuta pod jezikom na kocki šećera, a zatim proguta. - Polivalentna vakcina predstavlja kompleks antigena mrtvih bakterija. Sadrži jednu bakteriju koja nije dobijena iz sopstvenog uzorka (E. coli, Pseudomonas). Primjenjuje se u slučaju pojave recidiva urinarnih infekcija, dok se ne napravi autovakcina. Primjena je oralna. - Urovaksom - sadrži liofilizirani lizat bakterije E. coli. 90 dana uzima se po jedna kapsula prije doručka. Indikacije: rekurentne uroinfekcije kod djece (navršene 4 godine) i odraslih. Zabranjena je primjena u liječenju trudnica. Koristi se sa antibiotikom.

Hronika 1. oktobar - REALIZOVAN PETI SASTANAK Sastanak Nadzornog komiteta IPA projekta „Implementacija Evropskog sistema transfuzije krvi u Crnoj Gori” po peti put je održan u Podgorici. Prezentaciji redovnog izvještaja o statusu implementacije Projekta prisustvovali su predstavnici Ministarstva zdravlja, Regionalne kancelarije SZO-a za Evropu i Kancelarije SZO-a u Crnoj Gori, Delegacije evropske unije u Crnoj Gori, Zavoda za transfuziju krvi i Crvenog krsta. Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović bio je predsjedavajući. Zadovoljni dinamikom aktivnosti iz komponenti projekta, članovi Nadzornog komiteta prisustvovali su i predstavljanju strateškog Plana razvoja kadrovskih resursa u oblasti transfuzijske medicine u Crnoj Gori za period do 2022. godine, po prvi put urađenog strateškog okvira za potrebe dugoročnog razvoja kadrovskih resursa u nacionalnom sistemu transfuzije krvi. Ovom prilikom su prezentovani rezultati istraživanja javnog mnjenja o dobrovoljnom davalaštvu krvi u Crnoj Gori, kao i okvir Komunikacione strategije o dobrovoljnom davalaštvu krvi koja ima za cilj promovisanje kulture dobrovoljnog davalaštva krvi u našoj zemlji. Pored ostalog, ocijenjeno je da se aktivnosti na planu izgradnje i opremanja nove zgrade Zavoda za transfuziju krvi realizuju shodno planu. - Preporučeno je dinamiziranje aktivnosti na promociji dobrovoljnog davalaštva, kao i na planu unapređenja sistema kvaliteta u transfuziji i obuke osoblja zaposlenog u sistemu transfuzije krvi, kako bi se sve planirane projektne aktivnosti uspješno realizovale do kraja aprila 2014. godine, za kada je planiran završetak projekta - kaže se u izvještaju sa ovog skupa.

govorili su pomoćnica ministra zdravlja dr Mira Jovanovski-Dašić i izvršna direktorica Udruženja „Roditelji” Kristina Mihailović. Nacionalna nedjelja promocije dojenja u Crnoj Gori se obilježava svake četrdesete sedmice u godini. 2. oktobar - KONTINUIRANI RAD PEDIJATRIJSKE SLUŽBE Od 2-og oktobra u Domu zdravlja - Podgorica stupio je na snagu kontinuirani rad pedijatrijske službe, 24 časa dnevno. Saopštavajući da će se u zdravstvenom objektu Doma zdravlja - u Novoj varoši, osim u uobičajenom radnom vremenu, zdravstvena zaštita djeci svakodnevno pružati i u periodu od 21 do 7 časova, medijski predstavnici ove ustanove objasnili su da su se na ovaj potez odlučili kako bi naši najmlađi osiguranici u svakom momentu dobili pravovremenu i kvalitetnu zdravstvenu zaštitu. 2-4. oktobar - ŠETNJA ZA NJU

1. oktobar - KONFERENCIJA ZA NOVINARE POVODOM NACIONALNE SEDMICE PROMOCIJE DOJENJA

Povodom obilježavanja Nacionalne sedmice promocije dojenja, od 30. septembra do 5. oktobra, u Konferencijskoj sali Ministarstva ekonomije održana je Konferencija za novinare. Na skupu koji je imao za cilj da se fokusira na značaj dojenja

U okviru Kampanje za borbu protiv raka dojke u Crnoj Gori „Za nju”, 2-4-og oktobra je u Tržnom centru „Mall of Montenegro” održana Konferencija na kojoj je najavljen centralni događaj „Šetnja za život - mislimo zajedno”. Šetnja je realizovana 5-og oktobra. Tokom akcije učesnicima je omogućeno da daju dobrotvorne novčane priloge ili da kupovinom promotivnog materijala učestvuju u pomoći oboljelim osobama. Nakon šetnje, pored muzičkog nastupa Dragoljuba Đuričića i gitarskog dvojca, javnosti su se obratili predsjednica „NVO Zdrava donna Montenegrina” Danica Vukotić i doktor ekspedicije prim. dr Nada Cicmil-Sarić. Učesnici Konferencije bili su: Danica Vukotić, Žana Pavićević, studentkinja Medicinskog fakulteta, prim. dr Jadranka Lakićević, zamjenica direktora Onkološke klinike, prim. dr Nada Cicmil-Sarić. U okviru oktobarskih aktivnosti Zdrava dona je realizovala obilježavanje Svjetskog dana borbe protiv karcinoma

dojke, šetnju za život, promociju kampanje u okviru koje su volonteri sa Medicinskog fakulteta vršili edukaciju posjetilaca Centra „Mall of Montenegro”, a preglede u ovom centru i Domu zdravlja - Tivat vršila prim. dr Nada Cicmil-Sarić. Povodom Kampanje pokrenuta je i Fejzbuk stranica - Za nju: kampanja za borbu protiv raka dojke u Crnoj Gori, na kojoj će, po najavi organizatora biti redovno postavljane sve aktuelnosti i informacije o Kampanji. 3. oktobar - NOVE TITULE Doktorka Azra Purišić, specijalista oftalmolog Doma zdravlja u Plavu novi je primarijus u crnogorskom zdravstvu. Uvjerenje o dodjeli tog zvanja uručeno joj je na sjednici Komisije za dodjelu zvanja primarijus, održanoj 3-eg oktobra, u Podgorici. 5-10. oktobar - ODRŽAN DRUGI KAMP DIJABETIČARA

međusobnoj saradnji na području davanja i presađivanja organa, kojim se omogućava da se državljani Crne Gore mogu upisati na Listu čekanja Republike Hrvatske za presađivanje organa (pri Eurotransplant International Fondation). - Pošto su darivaoci organa i Republike Hrvatske i Crne Gore prema Eurotransplantu tretirani kao jedinstveni, organi preminulih davaoca državljana Crne Gore - dodjeljuju se u skladu sa pravilima Eurotransplanta lokalnim hrvatskim davaocima organa. Za uzvrat, državljani Crne Gore kojima je potreban organ za produžetak života prijavljeni su na listu čekanja Eurotransplanta i imaju ista prava i pri dodjeli organa kao hrvatski državljani. Ukupan broj darivanih organa od umrlih davalaca državljana Crne Gore na godišnjem nivou mora biti u skladu sa brojem organa koji su presađeni državljanima Crne Gore - kaže se u obrazloženju ovog dogovora. U ovom trenutku Crna Gora ima potrebe za transplantacijom oko 30 oboljelih za bubreg, 5 oboljelih za transplantaciju jetre, 2 za srce, navodi se pored ostalog. 10. oktobar - U CILJU STRUČNE INFORMISANOSTI

Drugi edukativni kamp za dijabetičare održan je u Baru od 5. do 10. oktobra, u organizaciji Nevladine organizacije „Plavi krug”. 20-ak dijabetičara iz Crne Gore i zemalja okruženja, uglavnom mladih koji imaju dijabetes tipa I, dobilo je priliku za besplatno učešće u edukaciji u barskom hotelu Sidro. U uvodnom dijelu događaja o problemima sa kojima se dijabetičari suočavaju govorili su dr Sreten Kavarić, predsjednik Nacionalne komisije za dijabetes, dr Valentina Kalinić, endokrinolog osnivač Društva za borbu protiv šećerne bolesti, Bar. 8. oktobar - SASTANAK OD MEĐUNARODNOG ZNAČAJA U cilju projektovanja daljih aktivnosti na unapređenju transplantacionog programa u Crnoj Gori, u Podgorici je 8-og oktobra upriličen sastanak međunarodnog karaktera. Skupu Nacionalne komisije za transplantaciju, pored nacionalne koordinatorke prof. dr Marine Ratković, prisustvovali su i prof. dr Francis Delmonika, predsjednik Transplantacionog društva i dr Mirela Bušić, direktorica Regionalnog zdravstvenog centra Jugoistočne Evrope za razvoj transplantacionog programa. Bila je ovo prilika da se podsjeti da je 5. septembra bilo godinu dana od prve urađene transplantacije bubrega u Crnoj Gori sa živog davaoca, te da ih je do sada urađeno 7. U nastavku plodne saradnje, Ministarstvo zdravlja Republike Hrvatske i Ministarstvo zdravlja Crne Gore pripremili su zaključivanje Sporazuma o

Kompanija Hoffmann-La Roche organizovala je 10-og oktobra stručni skup u hotelu „Podgorica”. U vezi sa terapijom hepatitisa B i C, predavanja su održali doc. dr Dragica Terzić, spec. infektolog-gastroenterohepatolog, dr Danijela Vujošević, analitičar-molekularni biolog, prof. dr Bogdanka Andrić, spec. infektolog, i prof. dr Marina Ratković, spec. internista – nefrolog. 11. oktobar - ZA BOLJU STAROST Pod sloganom „Zdraviji život danas, bolja starost sjutra”, u Podgoričkom hotelu „Ramada” obilježen je Svjetski dan

reumatoidnog artritisa, 11. oktobar. Domaćin skupa bilo je Udruženje za pomoć oboljelima od reumatskih bolesti, a sponzor Farmaceutska kompanija Glosarij. Novine u terapiji reumatoidnog artritisa ovom prtilikom su predstavile prof. dr Jadranka Morović-Vergles, iz Hrvatske, i dr Svetlana Aligrudić. Moderator skupa bila je dr Nataša Miketić. Pregled aktivnosti i budućih projekata prezentovala je predsjednica Udruženja pacijenata Senka Stijepović. 11. oktobar - U BARU ODRŽANA RADIONICA ZA LJEKARE PORODIČNE MEDICINE

11-og oktobra, uz pomoć Farmaceutske kompanije „Sanofi”, u Domu zdravlja - Bar održana je radionica za ljekare porodične medicine. Na skupu su prezentacije održali dr Sreten Kavarić, internista endokrinolog, direktor Interne klinike Kliničkog centra Crne Gore, doc. dr Snežana Vujošević, internista endokrinolog Kliničkog centra, dr Miodrag Stanković, internista Centra za dijalizu Opšte bolnice u Baru, i dr Valentina Kalinić, internista endokrinolog i predsjednica Udruženja za borbu protiv dijabetesa „Plavi krug”. Organizator skupa bio je NVO „Plavi krug”. 14-16. oktobar - REALIZOVAN SASTANAK GODIŠNJEG PREGLEDA AKTIVNOSTI U OKVIRU NACIONALNOG ODGOVORA NA HIV/AIDS

Smith Cline, iz ove ustanove je poručeno da se vakcinacija protiv sezonskog gripa posebno preporučuje osobama starijim od 65 godina, hroničnim bolesnicima, osobama oslabljenog imuniteta i licima izloženim povećanom riziku od infekcije u okviru zanimanja, kao što je medicinsko osoblje, a mogu da je prime i djeca starija od šest mjeseci. - Svi građani koji imaju indikaciju, odnosno potrebu da prime vakcinu, treba da se jave u Dom zdravlja - Podgorica, kod izabranog doktora kod kojeg su registrovani, i zakažu vakcinaciju, jer vakcinu ne smiju da prime osobe koje u trenutku vakcinacije imaju povišenu temperaturu ili neko akutno oboljenje. Svi građani koji nisu pokretni ili iz drugih zdravstvenih razloga nijesu u mogućnosti da dođu u Dom zdravlja, biće preko Jedinice za patronažu Doma zdravlja - Podgorica vakcinisani kod kuće, uz prethodno zakazivanje - navodi se u Obavještenju Doma zdravlja. U okviru aktivnosti promocije efikasnosti programa vakcinacije 19-og oktobra, u Domu zdravlja je obavljena i vakcinacija košarkašica KK „Budućnost”. Pomoćni trener ženskog košarkaškog kluba iz Podgorice Lazar Simonović kazao je ovom prilikom da je vrlo važno da sportisti budu adekvatno zaštićeni od virusnih infekcija. - Poznato je da je upravo vakcinacija najbolji vid prevencije protiv gripa. Zato bih preporučio i svim ostalim klubovima iz glavnog grada da se obrate Domu zdravlja - Podgorica, koji je uvijek pokazivao poseban senzibilitet prema sportistima, tako da smo, bilo da je u pitanju povreda, bolest, sistematski pregledi ili nešto drugo, uvijek dobili pravovremenu i kvalitetnu zdravstvenu zaštitu – kazao je Simonović. Vakcinacija je kolektivno obavljena i u Javnoj ustanovi „Komanski most”. Ljekarski tim Doma zdravlja - Podgorica, kao i prethodne godine, izvršio je 22-og oktobra vakcinaciju štićenika ove specijalne institucije. 15. oktobar - DONACIJA KLINIČKOM CENTRU Povodom uručenja donacije Crkve Isusa Hrista svetaca posljednjih dana u Crnoj Gori, u Kliničkom centru Crne Gore 15-og oktobra upriličena je Konferencija za novinare. Oprema vrijednosti oko 50.000 € opredijeljena je za liječenje oftalmoloških pacijenata i edukaciju oftalmologa Kliničkog centra iz oblasti okuloplastike i suznih puteva.

Sastanak povodom godišnjeg pregleda aktivnosti u okviru Nacionalnog odgovora na HIV/AIDS održan je u Hotelu „Maestral”, u Budvi. U aktivnostima predviđenim za period 14-16. oktobra, učestvovali su akteri projektnih aktivnosti 9R GFATM i članovi Nacionalne HIV komisije i Nacionalnog koordinirajućeg tijela. Pomoćnik ministra prim. dr Mensud Grbović svečano je otvorio ovaj skup. U uvodnom dijelu manifestacije prisutima su se obratili i Lindzi Kol, iz Globalnog fonda, doc. dr Boban Mugoša, direktor Instituta za javno zdravlje, i Miodrag Dragišić, predstavnik UNDP-a.

Projekat podrazumijeva i edukaciju, za koju je ovom prilikom bio angažovan dr Tod Engen, jedan od vodećih rekonstruktivnih i okuloplastičnih hirurga u državi SAD-u. - Dr Engen će održati predavanja 14. i 15. oktobra 2013. godine, a u praktičnom dijelu, sa oftalmolozima KCCG, izvesti operacije na suznim putevima, koje se prvi put rade u našoj ustanovi, kao i okuloplastične operacije na kapcima - navodi se u najavi ovog događaja.

14. oktobar - VAKCINACIJA U TOKU

U znak izražavanja zahvalnosti za humanost u akciji spašavanja rumunskih građana zadešenih 23-eg juna saobraćajnom nesrećom u kanjonu Morače, predsjednik Rumunije Trajan Basesku dodijelio je priznanja crnogorskim građanima. Evocirajući detalje iz noći u kojoj je smrtno stradalo 18 rumunskih

Vakcinacija protiv sezonskog gripa u Domu zdravlja Podgorica počela je 14-og oktobra. Saopštavajući da je za glavni grad opredijeljeno 6 i po hiljada vakcina proizvođača Glaxo

18. oktobar - POTVRDA HUMANOSTI

prikupljanja dragocjene tečnosti. Od 43 prijavljena dobrovoljna davaoca, krv je dalo 38. 23-27. oktobar - ODRŽAN XIV KONGRES DRUŠTVA LJEKARA XIV kongres Društva ljekara Crne Gore sa međunarodnim učešćem ove godine je održan u Hotelu „Mediteran”, u Budvi. Program koji je započet 23-eg oktobra svečano je otvorio ministar zdravlja Crne Gore doc. dr Miodrag Radunović. Skup je zaključen 27-og oktobra. 28. oktobar - KUTAK ZA RODITELJE državljana, ministar zdravlja Crne Gore doc. dr Miodrag Radunović zahvalio se na ovom gestu pažnje. 18. oktobar - INOVACIJE U SISTEMU U cilju što efikasnijeg funkcionisanja, Klinički centar Crne Gore rekonstruisao je postojeći internet program. Sajt Centra je modernizovan i dobio mogućnost interakcije sa pacijentima. U okviru Konferencije koja je u ovoj ustanovi upriličena 18-og oktobra javnosti su prezentovane mogućnosti ovog projekta. Poseban akcenat dat je centralnom zakazivanju pregleda. 19. oktobar - AKCIJA DOBROVOLJNOG DAVANJA KRVI U SUTOMORU Društvo dobrovoljnih davalaca krvi - Podgorica, u saradnji sa Zavodom za transfuziju krvi Crne Gore, organizovalo je akciju dobrovoljnog davanja krvi u Sutomoru. Sa ciljem da se da doprinos promociji davalaštva krvi u našoj zemlji, 19. oktobra, u prostorijama Doma zdravlja u Sutomoru sproveden je projekat

U organizaciji Udruženja „Roditelji” i Kompanije „Donator”, u Podgorici je nastavljen serijal edukativnih događaja pod nazivom „Roditeljski kutak”. 28-og oktobra, u Savjetovalištu za roditelje, bio je upriličen razgovor sa pedijatrom Ninom Mandić. U ovom programu su ranije učestvovali neonatolog Danojla Dakić, patronažna sestra Senka Bulatović, ginekološko-akušerske sestre i fizioterapeutkinje Milena Bakić i Aleksandra Vukadinović i medicinska sestra Dajana Zlatičanin. Zainteresovani roditelji mogu se prijaviti za učešće u ovim okupljanjima u Roditeljskom kutku u Donatorovim radnjama Enci menci, u Delti, i Kids Land, na Starom aerodromu, nakon čega će biti redovno obavještavani o temama i gostima. - Kroz Roditeljski kutak Udruženja Roditelji roditelji mogu da dobiju infomacije o tome šta ih čeka u toku trudnoće, nakon rođenja bebe ali i u vezi dojenja - šta je normalno i oko čega ne treba brinuti, i kako savladati male prepreke koje se tokom dojenja mogu javiti - kaže se u obavještenju o ovom programu. Jednom mjesečno biće upriličeni razgovori roditelja sa pedijatrima, neonatolozima, psiholozima, ginekolozima, medicinskim i patronažnim sestrama, babicama, te i majkama spremnim da svoje iskustvo roditeljstva podijele sa ostalima.

28. oktobar - REALIZOVANA NACIONALNA KONFERENCIJA O KORUPCIJI U ZDRAVSTVU

se u cilju suzbijanja ovog problema preduzimaju na nivou zdravstvenog sistema.

Nacionalna konferencija pod nazivom „Korupcija u zdravstvenom sistemu - potencijalni rizici i mjere za njihovo prevazilaženje” realizovana je 18. oktobra, u Podgorici. Organizator događaja bio je Centar za monitoring i istraživanje (CEMI), a učešće u događaju imalo je i Ministarstvo zdravlja Crne Gore. Ukazujući na visoko ocijenjenu eksponiranost zdravstvenog sistema ovom vidu ugroženosti, ministar zdravlja doc. dr Miodrag Radunović istakao je u svom pozdravnom govoru: Korupcije ima vjerovatno na svim nivoima. Ja mislim, mnogo manje nego što je percepcija javnosti, ali mislim da je važnije kako sistemski da stanemo na put tome, da dovedemo sistem do tog nivoa da mogućnost koruptivnog djelovanja bude svedena na minimum. - U svojim dosadašnjim javnim istupanjima sam više puta istakao obavezu i riješenost, kako svoju lično, i institucije na čijem sam čelu, u suzbijanju korupcije u zdravstvu. Osnovni razlozi za to su u samoj suštini časnog obavljanja ljekarskog poziva, kodeksa ljekarske etike, ali i obavezujućih dokumenata i političkih opredjeljenja državnih struktura da se suprotstave svim radnjama koje dovode do urušavanja zdravstvenog sistema i napretka unapređenja zdravstvenog sistema postignutog u proteklom periodu - naveo je on. U okviru opsežnog izlaganja, ministar Radunović je detaljno ukazao na brojne aktivnosti koje

Predavanje na ovom skupu imao je i prim. dr Kenan Hrapović, direktor Fonda za zdravstveno osiguranje, dr Budimir Stanišić, direktor JZU „Apoteke Crne Gore-Montefarm” i dr Milan Mijović, direktor Kliničkog centra Crne Gore. Konferenciji su prisustvovali i Mina Brajović, šefica Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije za Crnu Goru, dr Milorad Drljević, direktor Agencije za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore, Mersad Mujević, direktor Direkcije za javne nabavke, Zlatko Vujović, predsjednik UO CEMI-a, kao i Pijus Fišer, ambasador Njemačke u Crnoj Gori. 31.10-6.11 - NEDJELJA ŠTEDNJE Podsjećajući javnost Crne Gore na aktuelnost desetogodišnjeg projekta „Nedjelja štednje”, Klinički centar Crne Gore, u saradnji sa Centralnom bankom Crne Gore i svim komercijalnim bankama u Crnoj Gori, promovisao je pravo beba koje se rode u periodu od 31. oktobra do 6. novembra na ostvarivanje prve štednje u iznosu od 400 €, koje daruju Centralna banka Crne Gore i neke od komercijalnih banaka u Crnoj Gori. - Kampanja predstavlja dio društveno-odgovornog poslovanja Centralne banke Crne Gore i namijenjena je novorođenčadima - kaže se u obavještenju.

Prava Magija Zlata i Kavijara MEDITAS d.o.o. Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

tel: 020 625 016

Klinički centar Crne Gore

Jedinica za novorođenčad

U Podgorici se godišnje rodi od 2.700 do 3.000 beba iz Podgorice, ali i cijele Crne Gore, jer je ovo tercijalna ustanova koja prima i problematične trudnoće. Posljednje dvije godine broj porođaja u Podgoričkom porodilištu prelazi 3.000. Porodilište KCCG u Podgorici otvoreno je za sve novitete u načinu porođaja, ako oni znače više udobnosti i bezbjednosti za trudnicu. Prvi smo ponudili porođaj u epiduralnoj anesteziji tzv. „bezbolni porođaj” u Crnoj Gori, koji se kod nas radi od 2004.g. Zahvaljujući velikom napretku u perinatalnoj dijagnostici, sada se trudnoće mnogo bolje vode, lakše dovedu do kraja, a uz dobro obavljen porođaj, mi u neonatologiji dobijemo zdravu

i vitalnu djecu, što i jeste cilj svakog porodilišta-kaže naša sagovornica mr sc. dr Mirjana Marković, šef Jedinice za novorođenčad Ginekoloiško-akušerske klinike. - Rekla bih da je Jedinica za novorođenčad specifična, zasebna cjelina koja radi prema savremenim principima i doktrinama neonatologije. Stručno i tehnički je opremljena da zbrine sve bebe, osim ekstremno nezrelih, onih kojima je potrebna mehanička ventilacija ili neonatalna hirurgija. Dr Marković navodi da Jedinica raspolaže sa 7 inkubatora, 2 reanimaciona stola, i što je još važnije, o bebama brine tim od 6 ljekara, specijalista i subspecijalista, i 29 sestara. Naša organizacija je tako napravljena da na najbolji način pomognemo majci i djetetu. Bebe su smještene u Jedinici za novorođenčad, majkama se nose na podoj.

porođaja, a najmanje posle 96 h, ukoliko je porođaj dovršen S.C. Od 2008. godine kao obavezni vid zdrastvene zaštite novorođenčeta uveden je neonatalni skrining na hipotireozu. Takođe se, od 2012. godine, radi skrining na sluh. Od aprila 2013. godine, otvaranjem Poliklinike KCCG-a imamo i Neonatološku ambulantu, gde se vrše prve kontrole po otpustu novorođenčadi.

Mr sc. dr Mirjana Marković

Ističući potrebu za osavremenjavanjem sistema rada i obezbjeđenjem što boljih uslova za novopridošle bebe, dr Marković je izrazila zahvalnost dosadašnjim donatorima. - Kada se pomenu dosadašnje donacije, sjetimo se prelijpog poklona navijača Budućnosti Varvara, od kojih smo dobili benkice za bebe. U narednom periodu doći će do realizacije donacije aparata za praćenje vitalnih funkcija novorođenčeta od zahvalnog roditelja, čija su djeca boravila na našem odjeljenju.

Dojenje je tradicionalan način ishrane novorođenčeta u Crnoj Gori, pa mu posvećujemo veliku pažnju. Zalažemo se da u skorijoj budućnost Jedinica za novorođečad funkcioniše po principu „baby friendly”, da beba bude pered majke. - Osoblje Jedinice za novorođenčad tokom boravka podučava majke, daje im svu neophodnu pomoć i podršku za uspješno uspostavljanje podoja i njegu mališana, - objasnila je Dr Marković. Ona kaže da su, u tu svrhu, obezbijeđena i dva termina u toku dana, kada roditelji novorođenčeta mogu da se informišu o stanju djeteta i da se konsultuju sa ljekarima. U svakoj sobi postoje i brošure koje su naslovljene sa Draga mama, a u kojima se nalaze informacije koje svaka majka treba da zna. Dr Marković napominje da se zdravo novorođenče i njegova majka otpuštaju u intervalu od 48-72 h, nakon vaginalnog

Značajniju donaciju očekujemo od naših saradnika Kibida i Glosarija, koji su nam i do sada izlazili u susret, a sada je to aparat za ultrazvučnu dijagnostiku, - kaže dr Marković. Ovom donacijom biće omogućeno da transfontanelarna neurosonograsfija, koja je do sada rađena samo prema indikacijama, bude uvedena kao skrining za svu novorođenčad. Objašnjavajući sistem rada ove zdravstvene jedinice doktorka kaže: - Mi sami vodimo evidenciju. Nažalost, nemamo program koji bi nam taj dio posla olakšao. Budući da dr Milan Mijović, direktor Kliničkog centra, dosta polaže na takve programe, vjerujemo da će se nakon implementacije projekta za Polikliniku krenuti sa sličnim projektima i za sve klinike. - A kad bih mogla nešto da poželim, voljela bih da dobijemo novi reanimacioni sto sa CPAP-om, naš aparat za labaratorijske analize iz kapilarne krvi, aparat za mjerenje koncentracije kiseonika u inkubatoru. - Inkubatori, pulsni oksimetar, infuzori, injektomati ...čine opremu koja je uvijek potrebna, jer nju poslije izvjesnog vremena treba mijenjati - napominje dr Marković. Izražavajući zahvalnost dosadašnjim donatorima, ona je istakla i potrebu za animacijom svih ostalih humano opredijeljenih ljudi da učestvuju u kreiranju što kvalitetnijih uslova za život novorođenčadi u najvećem porodilištu u Crnoj Gori.

REGION 7. oktobar – MEĐUNARODNA KONFERENCIJA ZAJEDNO ZA ZDRAVLJE! LJUBLJANA – Institut za javno zdravstvo Republike Slovenije i Ministarstvo zdravlja te zemlje organizovali su međunarodnu koferenciju pod nazivom „Zajedno za zdravlje“ na kojoj je prisustvovalo oko 280 eksperata iz Slovenije i inostranstva. Konferencija je bila posvećena obilježavanju desetogodišnjice uspješnog sprovođenja Nacionalnog programa primarne preventive kardiovaskularnih bolesti, navodi se u saopštenju Instituta. Tokom ovog skupa predstavljeni su izazovi na koje treba odogovoriti i sa kojima se treba suočiti u sadašnjosti i budućnosti. Od 2000. godine broj smrtnih ishoda je svake godine manji za oko 1200, a od toga broja se oko 600 sačuvanih života može pripisati uspješnom sprovođenju preventivnog programa, saopšteno je na konferenciji. 7 -9. oktobar – DELEGACIJA MAKEDONIJE POSJETILA FRANCUSKE ZDRAVSTVENE USTANOVE SKOPLJE – U periodu od 7. do 9. oktobra makedonska delegacije je posjetila Agenciju za biomedicinu u Saint-Denisu u Fransuskoj, saopšteno je iz Fonda za zdravstveno osiguranje Makedonije (FZOM). Cilj radne posjete bio je upoznavanje sa radom francuskih Agencija za biomedicinu, prilikom koje je delegaciji iz Makedonije predstavljen proces transplatacije na toj instituciji, i svi važni segmenti transplatacije, kako za živog donora, tako i za kadaveričnu transplataciju, navodi se u saopštenju FZOM-a. Stručnjacima iz Makedonije takođe je objašnjeno kako funkcioniše program za transplataciju, odnosno po kojim kriterijumima se sprovodi transplatacija i donorstvo. Delegacija je boravila i u posjeti Klinici za nefrologiju i Urgentnoj klinici u Parizu, gdje je prisustvovala koordinaciji darovanja organa. Ova radna posjeta organizovana je u okviru saradnje između FZOM-a i francuskih Agencija za biomedicinu. 09. oktobar – EVROPSKI PROJEKAT U HRVATSKOJ: AUTOBUS – RAZBUDI SE!

ZAGREB – U sklopu projekta „Autobus–Razbudi se“ (Wake-up Bus) na Trgu kralja Tomislava u Zagrebu održana je akcija kojom su učesnici skrenuli pažnju na poremećaje spavanja i opasnost za sigurnost u saobraćaju. Akcija je obuhvatila mjerenje pritiska i šećera u krvi, mjerenje zasićenosti krvi kiseonikom, te prezentaciju uređaja za vještačko disanje koji se upotrebljavaju za liječenje zastoja disanja tokom spavanja, navodi se u saopštenju Ministarstva zdravlja te zemlje. Akciju su organizovali European Sleep Research Society (ESRS) i Hrvatsko somnološko društvo, Ministarstvo zdravlja, Ministarstvo unutrašnjih poslova te gradovi Split i Zagreb. Nakon Zagreba Autobus je produžio za Grac, a zatim za Brisel. 12. oktobar – KAMPANJA ZA BORBU PROTIV RAKA DOJKE BEOGRAD – Mjesec oktobar koji se širom svijeta obilježava kao mjesec borbe protiv karcinoma dojke, u Srbiji je protekao u znaku kampanje pod nazivom „Milion razloga zašto želim svet uz tebe“ koju su pokrenuli Fond B92 i kompanija Avon, uz podršku Ministarstva zdravlja i Ambasade SAD u Srbiji. Cilj kampanje, kako se navodi u saopštenju resornog Ministratsva, bio je skretanje pažnje javnosti na značaj ranog otkrivanja raka dojke. Na skupu na beogradskom Trgu Republike koji je organizovan tim povodom, ministarka zdravlja, prof. dr Slavica Đukić Dejanović je kazala da u Srbiji od raka dojke godišnje oboli oko 4.000 žena, a da 1.600 umre od posledica ove bolesti. Ona je navela da se u sredinama u kojima je organizovan skrining na rano otkrivanje karcinoma dojke tek svaka treća žena odazvala pozivu i došla na pregled, što je, prema njenoj procjeni, nezadovoljavajući procenat. 12. oktobar – OBILJEŽEN EVROPSKI DAN DONIRANJA ORGANA BEOGRAD – Predstavnici Ministarstva zdravlja i brojnih udruženja, šetnjom kroz Knez Mihailovu ulicu u Beogradu obilježili su Evropski dan doniranja organa. Šetnja je organizovana u sklopu kampanje „Izjasni se“, kako bi se ukazalo na značaj doniranja organa. Tim povodom na zvaničnoj internet stranici Ministartsva zdravlja je saopšteno da su u Srbiji od početka godine urađene 44 transplatacije bubrega, deset jetre i jedna srca. Ministarka zdravlja, prof. dr Slavica Đukić Dejanović, naglasila je da Srbija treba da ispolji solidarnost i navela da u ovom momentu u oko 700 ljudi u toj zemlji čeka na transplantaciju bubrega, a oko 70 ljudi na transplantaciju jetre. Državni sekretar u Ministarstvu zdravlja, prof. dr Vladimir Đukić, kazao je da je u Srbiji sto hiljada građana potpisalo donatorske kartice i da

trenutno ima pet donora na milion stanovnika.Međutim, da bi Srbija postala član međunarodne organizacije „Eurotransplant“ neophodno je bar deset donora na milion stanovnika, objašnjeno je tom prilikom. 19 - 20. oktobar – PREVENTIVNA AKCIJA „0,0 VOZAČ – TRIJEZNA ODLUKA“ LJUBLJANA – Jesenja preventivna akcija pod nazivom „0,0 vozač – trijezna odluka“ održana je 19. i 20. oktobra u Ljubljani. Akciju je pokrenulo Ministarstvo zdravlja Slovenije u okviru Rezolucije o nacionalnom programu sigurnosti drumskog prevoza za period 2013 - 2022. godine. Usklađenim akcijama ministratsva zdravlja, Javne agencije za sigurnost saobraćaja Slovenije, policije, inspekcijskih službi, institucija i neveladinih organizacija željelo se uticati na smanjenje štetne upotrebe alkohola, droga i drugih psihoaktivnih supstanci u drumskom saobraćaju, navodi se u saopštenju resornog Ministarstva. Institucije su pozvale organizatore javnih okupljanja, vlasnike ugostiteljskih lokala i trgovce da pri prodaji alkoholnih pića poštuju odredbe Zakona o ograničenju upotrebe alkohola. Iz Ministartva su apelovali da je za smanjenja broja žrtava saobraćajnih nesreća neophodno sudjelovanje svih učesnika u drumskom saobraćaju, te pozvali na poštovanje saobraćajnih pravila, izbjegavanje konzumiranja alkohola, droga i drugih psihoaktivnih supstanci prije i u toku vožnje. Kako je najavljeno, aktivnosti će biti nastavljene tokom novembra i decembra mjeseca. 21. oktobar - PROJEKAT JAČANJA SESTRINSTVA U BOSNI I HERCEGOVINI TUZLA – Zavod za javno zdravstvo Tuzlanskog kantona (ZJZTK) najavio je projekat jačanja sestrinstva u Bosni i Hercegovini (ProSes) koji ima za cilj unapređenje zdravstvenih ishoda u Bosni i Hercegovini kroz povećanje kvaliteta i pristupa uslugama medicinskih sestara i tehničara, posebno za ugrožene grupe stanovništva. U saopštenju te institucije se navodi da je projekat razvio konzorcijum sačinjen od bosanskohercegovačkih i međunarodnih partnera, kao što su Fondacija Fami, Univerzitetska bolnica u Ženevi i Institut sestrinskih nauka Univerziteta u Bazelu, uz finansijsku podršku Švajcarske agencije za razvoj i saradnju. Prva faza projekta trajaće do 2016. godine, a namjera ProSes projekta je da kroz bespovratna sredstva za učešće na stručnim skupovima podstakne medicinske sestre i tehničare da iskoriste potencijalne prednosti učešća na različitim konferencijama. 22. oktobar – OBILJEŽEN SVJETSKI DAN ŠEĆERNE BOLESTI ZAGREB – Povodom Svjetskog dana šećerne bolesti, u edukacionom centru Hrvatskog zavoda za javno zdravstvo (HZJZ) najavljene su aktivnosti koje će se u toj oblasti medicine sprovoditi od oktobra mjeseca ove, do mjeseca maja naredne godine. U saopštenju HZJZ najavljeno je održavanje deset predavanja pod nazivom „Nacionalni program zdravstvene zaštite osoba sa šećernom bolešću i uloga liječnika obiteljske medicine i dijabetologa u njegovom provođenju“, koje će ta institucija

organizovati u suradnji sa ambasadom m Kraljevine Danske. Kako se navodi u saopštenju, šećerna bolest nalazi se na osmom mjestu među uzrocima smrti u Republici Hrvatskoj, a vodeći je uzrok obolijevanja od kardiovaskularnih bolesti, bolesti bubrega, sljepoće i amputacije udova. Procjenjuje se da u toj zemlji od dijabetesa boluje gotovo 400 hiljada osoba. 25. oktobar – DEVEDESETOGODIŠNJICA INSTITUCIONALNOG JAVNOG ZDRAVSTVA U BOSNI II HEREGOVINI SARAJEVO – U Bosni i Hercegovini se ove godine obilježava 90 godina institucionalnog javnog zdravstva. Od 1923. godine, kada je uspostavljena Prva bakteriološka stanica, preko higijenskih zavoda, zavoda za zdravstvenu zaštitu, do danas, kada djeluju kao zavodi za javno zdravstvo u Federaciji BiH, odnosno kao Institut za javno zdravstvo u Republici Srpskoj, ove institucije su odigrale izuzetnu ulogu u zaštiti i unapređenju zdravstvenog stanja stanovništva u Bosni i Hercegovini, navodi se u saopštenju Instituta za javno zdrastvo Federacije Bosne i Heregovine (ZZJZFBiH). U sklopu obilježavanja ovog jubileja u prostorijama Ministarstva civilnih poslova BiH organizovano je svečano potpisivanje Projektnog dokumenta za drugu fazu HIV projekta koji su potpisali ministar civilnih poslova BiH Sredoje Nović i Yuri Afanasiev, rezidentni koordinator UN-a/rezidentni predstavnik UNDP u Bosni i Hercegovini. Centralna manifestacija održana je u Narodnom pozorištu u Sarajevu 31. oktobra, tokom koje je projektovan dokumentarni film o 90 godina institucionalnog javnog zdravstva u Bosni i Hercegovini. Ceremoniji su prosustovali brojni zvaničnici - ministri, ambasadori zemalja s kojima su javnozdravstvene ustanove u Bosni i Hercegovini ostvarile značajnu saradnju, predstavnici međunarodnih organizacija (WHO, UNDP i UNICEF) i zdravstveni stručnjaci. 28. oktobar - 3. novembar – NEDJELJA ODLAGANJA FARMACEUTSKOG OTPADA BEOGRAD - Javna kampanja „Nedelja odlaganja farmaceutskog otpada“ čiji je cilj bio informisanje javnosti o potrebi za pravilnim prikupljanjem i odlaganjem ljekova sa isteklim rokom trajanja sprovedena je od 28. oktobra do 3. novembra. U tom periodu građani su ispred šoping centra „Ušće“ u Beogradu bili u prilici da iz svojih kućnih apoteka donesu i na bezbjedan način odlože ljekove sa isteklim rokom trajanja, koje je nakon toga preuzimalo stručno osoblje, saopšteno je iz Ministarstva zdravlja Srbije. Kampanja sa porukom „Ne odlaži odlaganje“ sprovedena je u okviru projekta „Tehnička podrška za tretman medicinskog otpada u Srbiji“ koji ima za cilj unapređenje cjelokupnog sistema odlaganja i upravljanja medicinskim otpadom u Srbiji, u skladu sa standardima Evropske unije i propisima te zemlje.

Edukativna predavanja domaćih stručnjaka na prvom međunarodnom seminaru o zbrinjavanju disajnog puta djece

U korak sa medicinskim izazovima - savremena sredstva i pomagala u crnogorskoj praksi U prethodnom broju magazina „Medical”, čitaocima smo predstavili izlaganja sa međunarodnog seminara pod nazivom „Laringealna maska i zbrinjavanje disajnog puta kod djece“, koja su prezentovali eksperati iz Italije, Srbije, Slovenije i Makedonije. U ovom izdanju predstavljamo predavanja crnogorskih ljekara koji su svojim prezentacijama, održanim na Institutu za bolesti djece u Podgorici, dali poseban doprinos ovom nedavno organizovanom međunarodnom skupu, akreditovanom od strane Evropskog udruženja za disajni put. Inicijatorka i organizatorka seminara sa međunarodnim učešćem, prvog ovog tipa u Crnoj Gori, kao i radionice koja je uslijedila nakon sesija predavanja, bila je dr Marijana Karišik, načelnica Odjeljenja anestezije i reanimacije Instituta za bolesti djece u Podgorici. Govoreći o ulozi supraglotičnih sredstava u zbrinjavanju disajnog puta djece, ona je naglasila važnost obezbjeđivanja dobre ventilacije i oksigenacije, u cilju sigurnosti i bezbjednosti pedijatrijskih pacijenata. Budući da na disajni put kod djece utiču brojna patološka stanja, različite anomalije i povrede, te anatomske i fiziloške osobenosti djeteta, od naročitog značaja je dobro poznavanje svih karakteristika disajnog puta kod ove populacijei upotreba adekvatne medicinske opreme. Posebno je važno imati kontinuirane edukativne kurseve, radionice i treninge koji se ciklično ponavljaju, istakla je ona. Kratak osvrt u prezentaciji dat je na razlike između disajnog puta kod djece i odraslih, gdje je istaknuta činjenica da novorođenčad i odojčad dišu na nos, zbog bliskog položaja mekog nepca, jezika i epiglotisa i zbog nezrele koordinacije između pokretanja larinksa i disanja. Sa šest mjeseci bebe uspijevaju da usklade kretanje larinksa sa disajnim pokretima i počinju da dišu i na usta.Takođe, pojašnjava dr Karišik, dužina traheje na rođenju je oko 4-5 centimetara, za razliku od odraslog organizma, kod kojeg je dužina traheje od 10-12 centimetara. Sa navršenih 12 godina dijete poprima karakteristike odraslog, kada je disajni put u pitanju. Dijametar traheje na rođenju je 4 milimetra.Edem njene sluznice od 1 milimetra sužava disajni put za 75 %, a povećava otpor

Mr dr Slađana Radulović

disanju za 16 puta. Kod odraslih pacijenata, dijametar traheje je 8 milimetara i isti edem smanjuje poprečni presjek disajnog puta za 44%, a otpor disanju se povećava svega 3 puta – navela je dr Karišik. U nastavku njenog predavanja dat je osvrt na anatomske i fiziološke razlike djeteta i odraslog, pa je pomenuto da je grudni koš beba zvonast, dijafragma posjeduje mnogo manji procenat mišićnih vlakana otpornih na zamor, rebra su postavljena horizontalno, međurebarni mišići su slabo razvijeni i lako se zamaraju. Djeca zbog bržeg metabolizma imaju u odnosu na površinu tijela dvostruko veću potrošnju kiseonika nego odrasli, a zapremina dječijih pluća je nesrazmjerno mala u odnosu na veličinu tijela. Produkcija ugljen-dioksida kod novorođenčeta mnogo je veća i potrebna je viša alveolarna ventilacija nego kod odraslih da bi

se ugljendioksid izdahnuo. Zato je frekvenca disanja kod novorođenčeta 30-40 u minuti, a kod odojčeta 20-30 u minuti. Postoje različite tehnike plasiranja laringealnih maski, dr Karišik je navela korišćenje kažiprsta kao vodiča kojim se ona lagano spušta u laringealni prostor, te tehniku rotacije za 180 stepeni, koja se kod djece koristi zbog specifičnog odnosa mekog nepca, jezika i epiglotisa. Poslednjih godina se na Institutu za bolesti djece, odnosno na Odjeljenju pedijatrijske anestezije i reanimacije, koristi i takozvani „Second Seal“ koncept, odnosno laringealna maska treće i četvrte generacije. Kako je načelnica tog odjeljenja objasnila u svojoj prezentaciji, laringealne maske imaju svoje mjesto u uobičajenim anesteziološkim procedurama, u urgentnim situacijama u operacionim salama i u reanimaciji, kada su intubacija i ventilacija pacijenta na ,,face masku nemoguće, te u kardipulmonalnoj reanimaciji i transportu pedijatrijskih pacijenata. Laringealna maska je uvrštena u algoritam za neonatološku reanimaciju još 2000. godine. U Institutu za bolesti djece u Podgorici posljednjih mjeseci laringealna maska se koristi u kombinaciji sa regionalnom anestezijom, što je savremani koncept vođenja anestezioloških procedura u razvijenim zemljama. Na taj način se za uvod u anesteziju i održavanje anestezije koristi samo jedan anestetik, izbjegnuta je upotreba brojnih drugih intravenskih ljekova koji su obavezni u uobičajenim anesteziološkim postupcima kada je opšta anestezija u pitanju. Time se postiže brže i sigurnije buđenje pacijenta iz anestezije kao i bolja kontrola postoperativnog bola, kazala je dr Karišik.

Čujno disanje kod djece - manifestacije, uzroci i procjene Ako je disanje kod djece čujno iznad malog dijela grudnog koša, i pri tome se čuje samo jedan ton, obično se anatomski radi o opstrukciji jednog disajnog puta, i takvo disanje naziva se homofonim, objasnila je pulmolog, dr Slađana Radulović. S druge strane, heterofono zviždanje se manifestuje usljed difuzne opstrukcije većeg broja malih disajnih puteva, i tada se više tonova različitih tonaliteta može čuti iznad čitavog grudnog koša, kazale je ona. Procjena vizinga, disajnog zvuka koji nastaje usljed opstrukcije disajnih puteva, vrši se uvidom u anamnestičke podatke, fizikalnim pregledom djeteta, ali i dodatnim ispitivanjima od kojih su najčešća rendgen snimak pluća, funkcionalna ispitivanja pluća te bronhodilatatorni test, objašnjeno je u prezentaciji. Homofoni vizing kod djece se načešće čuje usljed aspiracije stranog tijela u disajne puteve, a može biti stalni ili povremeni. Nastaje usljed gastroezofagijalnog refluksa i zaostalog stranog tijela u disajne puteve. - Kod aspiracije stranog tijela, obično se čuje homofono disanje i lokalizovano je samo iznad jednog dijela grudnog koša. Veoma važan anamnestički poidatak je onaj o inicijalnim događajima - da li je dijete nešto jelo, i tokom jela se zagrcnulo, usljed čega je nastupila epizoda gušenja. Međutim, kod oko 30 procenata djece kod koje je nađeno strano tijelo, izostaje anamnestički podatak o inicijalnom događaju. Takođe, na rendgen snimku pluća veoma često se ne vidi strano tijelo, tako da normalan rengenogram ne isključuje postojanje stranog

tijela u disajnim putevima. U slučajevima visoko sumnjivog stranog tijela, terapija podrazumijeva njegovo vađenje bronhoskopijom – kazala je dr Radulović. Ona je objasnila da je i gastroezofagealni refluks vrlo čest uzrok vizinga, naročito kod djece sa cerebralnom paralizom, gdje usljed stalnih aspiracija želudačnog sadržaja kiseli sadržaj izaziva bronhospazam, što predstavlja podlogu i za razvoj bakterijskog bronhitisa i ponavljane bronhospazme. Homofono zviždanje čujno je, i manifestuje se kod traheomalacije, bronhomalacije, trahijalnih stenoza, te vaskularnih kompresija. Dr Radulović je pomenula i traheomalaciju, koja je obično urođeno oboljenje koje može biti izolovano ili udruženo sa drugim komplikacijama, poput vaskularne kompresije.

Primjer iz prakse – upotreba laringealne maske kod pacijenata sa Treacher Collins sindromom Ekipa ljekara sa Instituta za bolesti djece u Podgorici je u saradnji sa kolegama iz Austrije početkom godine obavila prve visokosofisticirane operacije ugradnje kohleranog implanta kod djece sa teškim senzorineuralnim oštećenjem sluha. Jedna od uradjenih operacija prva kako kod nas tako i u regionu, obavljena je kod djeteta koje ima Trečer Kolins sindrom. Dijete praktično nije imalo razvijeno spoljašnje i srednje uvo, a sa anesteziološkog aspekta je bilo veoma kompleksno jer je sam sindrom praćen problemima sa obezbedjenjem i održanjem disajnog puta tokom opšte anestezije. U timu ljekara koji je učestvovao, bio je i anesteziolog dr Dragan Račić sa Institutaza bolesti djece, koji je sa kolegama prisutnim na seminaru podijelio iskustva u vezi sa preoperativnim, operativnim i postoperativnim anesteziološkim procedurama kod ovog pedijatrijskog pacijenta. On je na početku izlaganja prikaza slučaja podsjetio na podatke u vezi sa Trečer Kolins sindromom, incidencom sindroma i istakao glavne anatomske manifestacije ovog sindroma. -Sama incidenca oboljenja prema dostupnoj literaturi je od 1 slučaj na 35 pa čak do 70 hiljada živorođene djece tokom jedne godine, a uzevši u obzir natalitet u Crnoj Gori, takav pacijent je za naše okolnosti rijedak – istakao je on. Kada je riječ o najčešćim anatomskim karakteristikama ovog sindroma, dr Račić je istakao abnormalnosti spoljašnjeg uva, očnih kapaka i posebno donje vilice . Govoreći o konkretnom pacijentu koji je bio operisan na Institutu za bolesti djece u Podgorici, on je objasnio da se radilo o dječaku starom 12 godina, teškom 26 kilograma, kod kojeg je osim Trečer Kolins sindroma koji je sam po sebi izazov u anesteziološkom smislu postojalo i srastanje vratnih kičmenih pršljenova, tzv sinostoza, koja onemogućava ekstenziju vrata. Informacije dobijene od roditelja, i uvidom u medicinsku dokumentaciju tokom prethodnih intervencija u sekundarnim i tercijarnim zdravstvenim ustanovama, ukazivale su na nemogućnost klasične, direktne intubacije laringoskopom, te mogućnost različitih oštećenja pri samim prethodnim pokušajima intubacije. Pacijent je, kako je objašnjeno, primljen desetak dana prije same operacije, kako bi se uradila detaljna procjena disajnog puta. Urađena su sva ispitivanja, od laboratorijskih nalaza do kompletnog uvida u prethodnu medicinsku dokumentaciju, uključujući i Rtg pluća,CT vratne kičme. Urađena je indirekta larigoskopija, a na kraju i direktan uvid - video larin-

goskopija, prvo bez a zatim sa plasiranom laringealnom maskom u kratkoj opštoj anesteziji uz očuvano disanje. Nakon toga je pacijent otpušten kući i napravljen je detaljan anesteziološki plan vezano za obezbedjenje disajnog puta i vođenje anestezije, te dobijena saglasnost roditelja. Prilikom intervencije korištena je laringealna maska, koja se zbog specifičnosti pacijenta i vrste operacije, pokazala kao pravo rješenje. - Stavio sam klasičnu, „Single Use“ laringealnu masku, koja je plasirana pri prvom pokušaju. Nakon obezbjeđenja disajnog puta, pacijent je okrenut na lijevi polubok, stavljen na mehaničku ventilaciju, a nakon što smo se uvjerili da je ventilacija dobra a parametri uredni, anestezija je produbljena i dat je i mišićni relaksant. Tokom anestezije nijesmo imali problema, a na samom završetku anestezije pacijent je već samostalno disao – objasnio je dr Račić. Sve vrijeme intervencije pacijent je bio hemodinamski stabilan, urednih respiratornih parametara, a komplikacija od strane respiratornog trakta nije bilo ni perioperativno, ni postoperativno, a budući da je postoperativni tok bio odličan, pacijent je nakon dva dana bio otpušten kući. - Stoga je laringealna maska bila zaista odličan izbor da se obezbijedi disajni put tokom ove operacije u opštoj anesteziji, zaključio je dr Račić.

U ambulanti Hitne pomoći najčešće završe muška djeca školske dobi Kako su ciljnu grupu ovog jednodnevnog edukativnog seminara činili anesteziolozi, pedijatri i ljekari Hitne medicinske pomoći, to je svoje istraživanje na temu kliničko epidemioloških karakteristika hitnih stanja djece, zainteresovanim kolegama predstavila dr Rajmonda Tuna iz Zavoda za hitnu pomoć Crne Gore. Budući da su jedinice Hitne pomoći, kako je kazala, upravo prva mjesta gdje se djeca javljaju, ona je u periodu od 1. maja do 10. avgusta tekuće godine sprovela analizu starosne i polne strukture djece i osnovnih stanja koja su se javljala u Hitnoj pomoći, te medicinskih procedura koje su u toj ustanovi korištene. Djeca koja su bila predmet istraživanja podijeljena su u pet kategorija – neonatalni, natalni, period malog djeteta, predškolski i školski uzrast. Podaci su dobijeni iz zvaničnog protokola Hitne medicinske pomoći u Podgorici, navela je ona. Dr Tuna je istakla da se u analiziranom periodu, od ukupnog broja svih pacijenata, Hitnoj pomoći javilo 937 djece – 580 muške i 357 ženske. Najveći broj pregledane djece bio je školskog uzrasta, što se, kako je objasnila, može vezati za fazu intenzivnog rasta i razvoja, odnosno, podložnosti traumama ili akcidentima. Od stanja koja su se najčešće javljala, ona je primijetila da su najprisutnije bile povrede, povišena temperatura, povraćanja, proliv, bol u stomaku, zatim alergijske reakcije, otežana disanja i kovulzije. U zaključku izlaganja, dr Tuna je istakla da je većina djece koja se javila u ambulantu Hitne pomoći u Podgorici bila zbrinuta na Institutu za bolesti djece, te da u analiziranom periodu nijesu zabilježeni smrtni slučajevi, što ukazuje na to da su medicinske procedure bile adekvatne. Sanda Ivanović

KOMPLIKACIJE NASTAVAK TEKSTA IZ PROŠLOG BROJA

Piše: prof. dr sci. med. Božidar M. Bojović

OŠTEĆENJE NERVNOG SISTEMA - NEUROPATIJA Visoke vrijednosti glukoze u krvi koje se održavaju dugo vremena kao znak loše regulacije šećerne bolesti, dovode do oštećenja i u domenu nervnih ćelija. Oštećene nervne ćelije nijesu u mogućnosti da preko svojih izdanaka kvalitetno šalju signale. Kao posledica toga nastaje čitav niz simptoma karakterističnih za oštećenje nervnog sistema - neuropatija. Takvi su trnjenje ili bol u pojedinim dijelovima tijela, posebno u stopalima i listovima nogu, ili neosjetljivost na ubode, udare ili druge povrede na stopalima. Dijabetesne neuropatije obično se dijele na dvije grupe. Jedna je tzv. senzorna ili periferna, koja napada nerve odgovorne za osjetljivost u predjelu stopala, ruku, zglobova i druga, tzv. autonomna, koja napada nerve odgovorne za kontrolu unutrašnjih organa kao što su organi za varenje ili mokraćni putevi. Simptomi periferne (senzorne) neuropatije brojni su, a najčešće su prisutni trnjenje, gubitak osjetljivosti, peckanje, osjećaj kao da se hoda po vuni i bolovi. Daleko najčešće su zahvaćene noge, a potom ruke, mada se smetnje mogu javljati i u predjelu grudnog koša i trbušnog zida. Simptomi periferne neuropatije najčešće se javljaju noću, na hladnoći, na vlazi, tokom kišnih i zimskih dana. Po jačini ispoljavanja, simptomi mogu da budu veoma različiti, od blagih do veoma jakih i nije pošteđena ni jedna uzrasna grupa.

DIJABETESNO STOPALO Mada periferna neuropatija može da zahvati skoro sve nerve, ipak se kod nekih javlja daleko češće nego kod drugih. Posebno važan oblik ispoljavanja ove neuropatije i problemi koji sa njom idu, predstavlja tzv. dijabetesno stopalo (Slika 1). Zbog neuropatije prisutne u predjelu stopala, smanjen je osjećaj za bol, dodir, toplotu i hladnoću, a sa lošom prokrvljenošću stopala, usporeno zarastanje rana. Ovo su veoma često izvori brojnih problema kod oboljelih od šećerne bolesti. Čak i male povrede u predjelu stopala mogu da dovedu do infekcije, a uzajamno dejstvo svih ovih činilaca dovodi do odumiranja tkiva.

Slika 1. Dijabetesno stopalo Međuodnos faktora koji dovode do nekroze tkiva stopala, može se prikazati shematski (Shema 1). Neuropatija

Infekcija

Nekroza tkiva

- Higijensko-dijetetske mjere, - Dobru kontrolu šećera u krvi. Uklanjanje kalusa koje okružuje ulceraciju mora biti sprovedeno od strane stručnjaka ljekara. Prije liječenja infekcije treba uraditi bris rane i izolovati bakterije. Daju se antibiotici, prema antibiogramu, intravenski. U slučaju pojave ulceracije, potrebno je duže odmaranje u krevetu, nošenje specijalnih uložaka, kojima se štedi mjesto ulceracije, nošenje posebnih čarapa i cipela. Polna nemoć (impotencija) kod muškaraca česta je komplikacija kod oboljelih od šećerne bolesti. Mada se ona obično javlja poslije višegodišnje bolesti, i prvenstveno kod osoba koje slabo kontrolišu šećer, ipak može da se javi i kod mladih ljudi. Nekada se ovaj problem javlja posebno kod mladih u sklopu psiholoških problema, a u svakom slučaju treba zatražiti ljekarsku pomoć. Danas se u liječenju postižu relativno zadovoljavajući rezultati, posebno primjenom vakuum aparata. Autonomna neuropatija. Poznato je da želudac, tanka crijeva, debelo crijevo i mokraćna bešika prazne svoj sadržaj serijom ritmičnih kontrakcija mišića njihovih zidova. Kada nervi koji kontrolišu ove mišiće budu zahvaćeni procesom neuropatije, onda dolazi do usporavanja kontrakcija. Oboljeli osjećaju punoću, nadutost, imaju potrebu za povraćanjem nesvarene hrane, rijetka ali količinski obimna mokrenja, kao i usporeno i otežano pražnjenje. Ovo su karakteristične smetnje koje govore o tzv. autonomnoj neuropatiji. Lipoidna nekrobioza je dobro prepoznatljiva, karakteristična promjena kože sa karakterističnom bojom i sklonošću ka ulceraciji (Slika 2).

Ishemija Shema 1. Faktori koji dovode do nekroze tkiva stopala Kao što se vidi, u centru uzroka je infekcija. Zato, u cilju sprečavanja neželjenih posledica, preporučuje se redovno pranje nogu u toploj vodi (vodu uvijek provjeriti rukom da ne bi došlo do opekotina), a poslije pranja noge obrisati mekim peškirom. Potrebna je njega nogu, sa posebnom pažnjom na pojavu žuljeva, njegu noktiju, pa sve do redovnih gimnastičkih vježbi. Obuća treba da je udobna i dovoljno široka. Čarape i cipele treba da su od prirodnih materijala, kako ne bi dolazilo do zadržavanja vlage usled znojenja i sl. Na sreću, ova pojava je dosta rijetka u dječjem uzrastu, ali na nju se mora misliti i zato i mladi bolesnici od šećerne bolesti treba od samog početka da su upućeni u sve potencijalne probleme. Liječenje neuropatske ulceracije podrazumijeva: - Uklanjanje kalusa (žuljevitog tkiva), - Liječenje infekcije,

Slika 2. Lipoidna nekrobioza Ova promjena se smatra komplikacijom u sklopu neuropatije, zato što je biopsijom kože, u okolini promjene, prisutan gubitak nervnih vlakana. Neugodno je što se ove promjene javljaju najčešće na prednjoj strani potkoljenica i to u mladih žena, što posebno može da utiče na estetske probleme. Pravovremeno započeto liječenje je uspješno.

DIJABETIČARI MOGU ZDRAVO DA ŽIVE Drugi edukativni kamp za dijabetičare, koji je održan u Baru od 5. do 10. oktobra, imao je za cilj da podstakne uspješnu borbu protiv dijabetesa, kako bi se doprinijelo očuvanju zdravlja i kvalitetnijem načinu života sa ovom bolešću. Ovogodišnji kamp otvorio je predsjednik Nacionalne komisije za dijabetes, dr Sreten Kavarić, kojom prilikom je poručio: „Osobe koje imaju šećernu bolest moraju zdravo da žive. Problem dijabetesa je moguće minimizirati i omogućiti da dijabetičari budu izjednačeni sa ljudima koji nemaju šećernu bolest u smislu kvaliteta života, obavljanja radnih i porodičnih aktivnosti. Na dijabetičarima je da znaju što više o stanju od koga su oboljeli, da poštuju i primjenjuju preporuke i iskustva medicinskih radnika. Kampovi su prilika da ljudi razmjenjuju iskustva, rješavaju dileme i, svakako, stiču nova saznanja kroz edukaciju, u cilju kvalitetnijeg života, i na kraju što duže odlažu komplikacije šećerne bolesti živeći zdravim stilovima života, uz pravilnu ishranu i svakodnevnu fizičku aktivnost.” Na Drugom kampu za dijabetičare učešće je uzelo 20-ak ljudi iz Crne Gore i zemalja okruženja, uglavnom mladih koji imaju dijabetes tipa i koji su kontakt sa Barskim udruženjem ostvarili posredstvom svojih endokrinologa. Učesnicima je obezbijeđena petodnevna edukacija kroz svakodnevne radionice, kazala je dr Valentina Kalinić, endokrinolog - osnivač NVO Društvo za borbu protiv šećerne bolesti „Plavi krug” - Bar. Predavanja su držali ljekari specijalisti - endokrinolozi, nefrolozi, psiholozi, specijalisti higijene, profesori fizičke kulture. Kroz svakodnevne radionice učesnici su imali priliku da razmjenjuju iskustva, dobiju korisne savjete o lakšem savladavanju bolesti, o zdravom načinu ishrane, neophodnoj fizičkoj aktivnosti, samokontroli. - Cilj nam je da na ovaj način podstaknemo uspješnu borbu protiv dijabetesa, u cilju očuvanja zdravlja i kvalitetnijeg življenja s ovom bolešću. Pozivamo dijabetičare, prevashodno mlade sa dijabetesom tipa 1, preko 18 godina, koji su na intenzivnoj insulinskoj terapiji, da se prijave za učešće u Kampu - kazala je dr Kalinić. Edukativnom kampu prisustvovali su gosti i pacijenti koji decenijama imaju dijabetes, koji su svojim primjerima potvrdili da uprkos bolesti kvalitetno žive, bez komplikacija. Potpredsjednik Dijabetološkog saveza Srbije Stela Prgomelja je, takođe, uputila riječi podrške i ohrabrenja. „Imam dijabet skoro 40 godina. Pamtim vremena kada smo imali goveđe i svinjske inzuline. Terapija nije bila kao danas. Da sam onda imala sadašnju terapiju sigurno ne bih imala ni jednu komplikaciju, jer danas

- Prezadovoljni smo Kampom. Napredak je primjetan. Učesnici su mnogo naučili. Razbijene su neke zablude, naučeno je mnogo toga kako svakodnevno treba voditi računa o dijabetesu i sprečavanju komplikacija. Sada se treba posvetiti vršnjačkoj edukaciji, kako bi učesnici kampa ono što su naučili i na pravi način prenijeli svojim kolegama, svojim prijateljima koji imaju dijabetes - navela je Prgomelja. se dijabetes lakše reguliše i mnogo bolje kontroliše nego ranije”, kazala je Prgomelja. Ona je poručila dijabetičarima da što više uče o svom stanju. U okviru programa edukativnog kampa dijabetičari su imali mogućnost da se konsultuju sa ljekarima Savjetovališta za dijabetes Doma zdravlja - Bar. Realizovane su i zabavne, sportske aktivnosti i turistički obilasci kulturno-istorijskih znamenitosti barske opštine. Prvi kamp za dijabetičare u Crnoj Gori održan je prošle godine u Baru, u okviru obilježavanja Svjetskog dana borbe protiv dijabetesa - 14. novembra. Organizator ove manifestacije, NVO „Plavi krug”, obezbijedio je i ove godine pomoć sponzorâ iz lučkog grada i od strane farmaceutske industrije. Edukativni kamp u Baru ima podršku Nacionalne komisije za dijabetes. Sandra Nikčević

SVJETSKI DAN REUMATOIDNOG ARTRITISA Udruženje za pomoć oboljelima od reumatskih bolesti, u saradnji sa kompanijom Glosarij CD Podgorica, organizovalo je 11. oktobra obilježavanje Svjetskog dana reumatoidnog artritisa. Kao i sedam godina unazad, Udruženje za pomoć oboljelima od reumatskih bolesti je ovaj događaj proslavilo zajedno sa Udruženjem reumatologa Crne Gore. - Cilj obilježavanja Svjetskog dana artritisa je skretanje pažnje javnosti na reumatske i mišićno-koštane bolesti, podizanje društvene svijesti radi boljeg razumijevanja i prihvatanja oboljelih, kao i promovisanje njihovih prava i zakonskih mjera koje će poboljšati njihov položaj i potpunu uključenost u društvo, objasnila je Senka Stijepović, predsjednica Udruženja za pomoć oboljelima od reumatskih bolesti. Ove godine moto Svjetskog dana artritisa je ZDRAVIJI ŽIVOT DANAS, BOLJA STAROST SJUTRA, kojim se želi naglasiti značaj promjene stila života, po pitanjima zdrave ishrane, održavanja normalne tjelesne težine, redovnih fizičkih aktivnosti i svake druge promjene koja može uticati na poboljšanje kvaliteta života oboljelih od reumatskih i mišićno-koštanih bolesti. Prof. dr Jadranka Morović Vergles, načelnica interne klinike u Kliničkoj bolnici Dubrava u Zagrebu i redovni profesor na Medicinskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, govorila je o iskustvu Hrvatske u posljednjih 10 godina u liječenju kostiju i zglobova. Ona je dala kratak pregled ciljeva koje su postigli, ali i ciljeva koje žele ostvariti u narednom periodu. O novinama u terapiji reumatoidnog artritisa govorile su dr Svetlana Aligrudić, spec.reumatolog, i prof. dr Jadranka Morović Vergles. Istaknuto je da svaki bolesnik želi da ostane funkcijski sposoban i da ima određeni kvalitet života, te da će i jedno i drugo zadovoljiti biološki ljekovi. Iako se ovi ljekovi povezuju sa većim cijenama, oni, kada se primijene, smanjuju direktne i indirektne troškove. Tu se, prije svega, misli na troškove hospitalizacije bolesnika, liječenja u banjama, ali i smanjenju bolovanja. Biološki ljekovi doprinose stišavanju bolesti, zaustavljanju strukturnih oštećenja kostiju i sprječavanju nastanka invalidnosti. – Poražavajući podatak govori da svaki drugi bolesnik u svijetu, kojem je reumatoidni artritis dijagnosticiran tokom radnoaktivne dobi, prestaće sa radom nakon 10 godina. Upravo biološki ljekovi podržavaju radnu sposobnost i omogućavaju radno mjesto mladim ljudima oboljelim od reumatoidnog artritisa, rekla je dr Morović Vergles.

Prof.dr Morović Vergles osvrnula se i na podatke iz Evrope. - Nakon 20 godina trajanja bolesti čak 80% oboljelih od reumatoidnog artritisa postaje invalidno. Bolesnici sa reumatoidnim artritisom imaju tri puta veće direktne medicinske troškove, dva puta češće hospitalizacije i 10 puta više izostanaka sa posla. Zaključeno je da su rana dijagnoza reumatoidnog artritisa i adekvatno liječenje preduslov boljeg ishoda. Dr Nataša Miketić, spec. reumatolog, skrenula je pažnju na broj internista reumatologa u Crnoj Gori. - Nas je definitivno malo, svega tri na nivou Crne Gore. Mi samo u reumatološkoj ambulanti pregledamo godišnje 12 do 15 hiljada pacijenata. Tu je, takođe, i osteodeziometrijski kabinet gdje mi pregledamo, kontrolišemo i liječimo pacijente oboljele od osteoporoze i osteopenije. Za godinu dana imaćemo još jednu koleginicu, a nadamo se da ćemo za pet godina imati makar još dvoje internista reumatologa. Sve ovo upućuje da treba raditi na edukaciji mladih i budućih ljekara – istakla je dr Miketić. Sandra Nikčević

X Kongres ﬁzikalne i rehabilitacione medicine okupio brojne stručnjake

Interakcijom za rehabilitaciju Deseti po redu Mediteranski kongres fizikalne i rehabilitacione medicine okupio je od 29. septembra do 2. oktobra u budvanskom hotelu Splendid oko 500 učesnika iz oko dvadeset zemalja „mediteranskog prstena“, ali i značajno šire. Zemlja organizator ovog događaja, koji se održava svake dvije godine u različitoj zemlji-članici mediteranskog Foruma fizikalne i rehabilitacione medicine, bila je Republika Srbija, odnosno Udruženje fizijatara Srbije, uz podršku Ministarstva zdravlja i Ministarstva prosvjete, nauke i tehnološkog razvoja te zemlje. To je ujedno bila i prilika da Udruženje fizijatara Srbije, na istom mjestu, uporedo održi i svoj XIII nacionalni kongres u ovoj oblasti medicine. Na otvaranju X Mediteranskog kongresa fizijatara, u ime Ministarstva zdravlja Crne Gore prisutnima se obratio sekretar institucije, Zoran Kostić. On je izrazio podršku ovom skupu, i iznio uvjerenje da je ulaganje u nauku, transfer znanja i kontinuiranu edukacija, ogromna vrijednost i dobrobit, kako za ljekare,

tako i za pacijente. - Želim da izrazim istinsku podršku ovakvom skupu, jer ovo je prilika da istaknemo značaj fizioterapeutske struke i njihovo mjesto i ulogu koju ova plemenita struka zauzima u promociji i unapređenju zdravlja ljudi, a sama činjenica da je 500 fizijatara iz mediteranskih zemalja uzelo učešće je potvrda važnosti ovog kongresa – kazao je on. Kostić je istakao da ljekari za fizikalnu i rehabilitacionu medicinu na ovim prostorima, baš kao i u svijetu, hoće da primjenjuju nove tehnologije i tehnike, da rade na standardizaciji i kvalitetu svoje prakse i obrazovanja, te da ravnopravno i stručno komuniciraju i dostojanstveno promovišu svoju struku. On je pohvalio profesionalnu predanost kojom fizijatri konstantno podstiču pacijente da u okolnostima ozbiljno narušene životne harmonije, uz podršku okoline, lakše prevaziđu bolest i da uz pomoć ljekarske stručnosti konstantno jačaju sopstvene kapacitete

za otpornost i čvrstinu, u teškim životnim situacijama. Rehabilitaciona medicina u mediteranskoj regiji: Interakcija za rehabilitaciju, bio je moto ovogodišnjeg Mediteranskog kongresa koji je okupio eksperte iz zemalja poput Italije, Španije, Portugalije, Francuske, Kipra, Turske, Makedonije, Bosne i Hercegovine, te naše zemlje. U najavi Mediteranskog kongresa, u ime organizatora, Predsjednica Udruženja fizijatara Srbije, prof. dr Milica Lazović, i aktuelni predsjednik Mediteranskog Foruma fizikalne i rehabilitacione medicine, prof. Jorge Laíns, naveli su da sam moto označava neophodnost intenzivnije saradnje regionalnih udruženja fizikalne i rehabilitacione medicine u oblastima edukacije, protokola liječenja, istraživanja i legislative, a sve u cilju poboljšanja kvaliteta rehabilitacionih servisa na nacionalnim nivoima. - Fizikalna i rehabilitaciona medicina je jedna od najpozitivnijih i najdinamičnijih područja, što dovodi do razvoja novih metoda rehabilitacije, promocije istraživanja i uvođenja inovativnih programa. Sve ovo dovelo je do razvoja pomoćnih tehnologija, koje pomjeraju granice od običnih pomagala ka roboričkim i sofisticiranim elektronskim sistemima za stimulaciju, komunikaciju, edukaciju, kontrolu okoline i povećanu mobilnost. Nove tehnologije dovele su do smanjenja invalidnosti i povećale nezavisnost, a time i podigle stepen uključenostu i popravile kvalitet života hroničnih pacijenata – istakli su organizatori. Stoga su, kako su saopštili, u tako dinamičnom području kao što je fizikalna medicina, kontinuitet znanja i razmjena mišljenja veoma važni. Za savremenog fizijatra je od neprocjenjive važnosti da konstantno i pažljivo posmatra sve što se događa u medicinskoj praksi i svijetu nauke, zaključili su oni.

Saradnjom do boljih rehabilitacionih servisa i većih beneﬁta za ljekare i pacijente Na X Mediteranskom kongresu fizijatara, ekipa magazina „Medical“ razgovarala je sa jednim od pionira i osnivača Mediteranskog Foruma fizikalne i rehabilitacione medicine i bivšim predsjednikom ove organizacije, prof. Nicolasom Christodoulouom, koji dolazi sa Kipra. Govoreći o ovogodišnjem skupu, on je kazao

Prof. Nicolas Christodoulou

da je veoma zadovoljan sadržajem i kvalitetom predavanja i interaktivnih sesija na kojima je učestvovao. - Na kongresu smo imali priliku da prisustvujemo sastancima i različitim stručnim programima, koji su organizovani na visokom novou, kroz naučna izlaganja i radionice, i kroz prezentacije na posterima. Takođe smo imali i interaktivne sesije koje se tiču implementacije mreže istih rehabilitacionih servisa u svim Mediteranskim zemljama i razgovarali smo o tome kako pronaći najbolji model za harmonizaciju tih rehabilitacionih servisa, za dobrobit naših pacijenata – kazao je on. Profesor Christodoulou održao je glavno predavanje na ceremoniji otvaranja kongresa, u kojem se osvrnuo na kreiranje Mediteranskog Foruma za fizikalnu i rehabilitacionu medicinu, doprinos u stvaranju rehabilitacionih servisa u zemljama Mediterana. On je bio i organizator i odgovorna osoba za interaktivnu

TFTJKV WF[BOV [B SB[WPK SFIBCJMJUBDJPOJI VTMVHB 1PSFE PWPHB OB LPOHSFTV KF PESĂ¤BOB KPĂ? KFEOB JOUFSBLUJWOB TFTJKB OB UFNV JTUSBĂ¤JWBOKB J FEVLBDJKF OB QPMKV TQFDJKBMOPTU 1SFNB OKFHPWJN SJKFĘ&#x160;JNB LPOHSFT KF CJP QSJMJLB EB TF SB[NJKFOF NJĂ?MKFOKB VLBĂ¤F OB QSPCMFNF J QSPOBĂżV SKFĂ?FOKB J Ę&#x160;VKV SB[MJĘ&#x160;JUJ QSJKFEMP[J /BLPO TWFHB EPĂ?MJ TNP EP WFPNB WBĂ¤OJI [BLMKVĘ&#x160;BLB koji se tiÄ?u koraka koje bi trebalo slijediti i preporuka kako da se oni isprate u svakoj zemlji-Ä?lanici, a naroÄ?ito u zemljama u SB[WPKV LBP Ă?UP KF $SOB (PSB BMJ J ESVHJN [FNMKBNB LPKF QSJQBEBKV NFEJUFSBOTLPK SFHJKJ o JTUBLBP KF PO #VEVĘ&#x2030;J EB KF LBLP LBĂ¤F CJP KFEBO PE QJPOJSB .FEJUFSBOTLPH 'PSVNB Ä&#x2022;[JLBMOF J SFIBCJMJUBDJPOF NFEJDJOF PO PCKBĂ?OKBWB da je od samih poÄ?etaka glavni cilj stvaranja asocijacije bio da se pomogne kolegama iz struke kako bi se postavili bolji temelji za rad na nacionalnim nivoima, te da doprinese edukaciji i implementaciji standarda i dobrih rehabilitacionih servisa, za dobrobit ljudi sa posebnim potrebama i starijoj populaciji, kojoj je pomoÄ&#x2021; J QPESĂ?LB OFPQIPEOB 0OP Ă?UP KF QPTFCOP OBHMBTJP KF UP EB KF Ę&#x160;MBOTUWP V 'PSVNV CFTQMBUOP Ă?UP PWP VESVĂ¤FOKF Ę&#x160;JOJ KFEOJN PE SJKFULJI V TWJKFUV LPKF OF GVOLDJPOJĂ?F QP QSJODJQV Ä&#x2022;OBOTJSBOKB od Ä?lanstva. 1SJTKFĘ&#x2030;BKVĘ&#x2030;J TF QPĘ&#x160;FUBLB V GPSNJSBOKV BTPDJKBDJKF $ISJTUodoulou je kazao da je Mediteranski Forum osnovan 2000. HPEJOF BMJ EB TV PGPSNMKFOKV QSFUIPEJMB EWB VTQKFĂ?OP PSHBOJ[PWBOB LPOHSFTB PE LPKJI KF QSWJ PESĂ¤BO KPĂ? HPEJOF OBLPO Ä?ega se shvatilo da je potrebno preduzeti korake ka organizovanju V [WBOJĘ&#x160;OP VESVĂ¤FOKF %BOBT LBLP LBĂ¤F TWJ Ę&#x160;MBOPWJ 'PSVNB imaju velike benefite, a jedan od njih, kako je naveo, je i taj da KF QPE PLSJMKFN BTPDJKBDJKF PGPSNMKFOB Ă?LPMB OB 4JSBLV[J OB 4JDJMJKJ LPKV TWBLF HPEJOF CFTQMBUOP QPIBĂżB PLP QSBLUJLBOBUB JMJ mladih specijalizanata iz mediteranske regije, koji se edukuju u skladu sa savremenim trendovima struke. To je, kako je kazao, prilika da se ovi mladi ljudi uspostave kontakte, razmijene ideje J EBKV EPQSJOPT CPMKFN SB[VNJKFWBOKV Ă?UP KF V TLMBEV TB QP[JUJWOJN EVIPN LPKJ VESVĂ¤FOKF SB[WJKB EVĂ¤ DJKFMPH NFEJUFSBOTLPH SFHJPOB

Crnogorski struÄ?njaci dobrodoĹĄli i u Evropsko udruĹženje medicinskih specijalista ,POHSFT KF CJP QSJMJLB J EB TF QSPGFTPS $ISJTUPEPVMPV upozna sa radom crnogorskih struÄ?njaka u oblasti fizijatrije, i razmijeni ideje sa domaÄ&#x2021;im uÄ?esnicima na Mediteranskom ,POHSFTV /KFHPWB JNQSFTJKB KF EB $SOB (PSB LBEB KF V QJUBOKV

Veliki dijapazon tema dobar povod za interakciju i razmjenu miĹĄljenja Na X Mediteranskom kongresu fizikalne i rehabilitacione medicine pod motom Interakcija za rehabilitaciju predstavljena su najraznovrsnija izlaganja na polju ove medicinske grane. Neke od tema struÄ?nih programa bile su: t 3FIBCJMJUBDJPOJ TFSWJTJ V [FNMKBNB .FEJUFSBOB t &EVLBDJKB J JTUSBĂ¤JWBOKB OB QPMKV Ä&#x2022;[JLBMOF J SFIBCJMJUBcione medicine t /BQSFEBL V EJKBHOP[J V PCMBTUJ Ä&#x2022;[JLBMOF J SFIBCJMJUBDJPOF medicine t *NQMFNFOUBDJKB OPWJI NFĂżVOBSPEOJI LMBTJÄ&#x2022;LBDJKB GVOLcionalnosti i oboljenja, koje je usvojila Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) t .VTLVMPTLFMFUBMOB SFIBCJMJUBDJKB t /FVSPMPĂ?LB SFIBCJMJUBDJKB t /PWF UFIOPMPHJKF o SPCPUJLB J WJSUVFMOB TUWBSOPTU V fizikalnoj i rehabilitacionoj medicini t 1SJTUVQJ V MJKFĘ&#x160;FOKV PTUFPQPSP[F t 6MPHB QSPUFUJLB J PSUPUJLB t 4QPSUTLB SFIBCJMJUBDJKB t /FVSPNVTLVMBSOB J GVOLDJPOBMOB FMFLUSJĘ&#x160;OB TUJNVMBDJKB t 3FHJPOBMOB JOUFSBLDJKB V LMJOJĘ&#x160;LJN JTUSBĂ¤JWBOKJNB FEVLBDJKB QSPGFTJPOBMBDB J NOPHF ESVHF PWB PCMBTU NFEJDJOF NPĂ¤F CJUJ KFEOBLP EPCSP QP[JDJPOJSBOB LBP [FNMKF NFEJUFSBOTLF SFHJKF J &WSPQF VPQĂ?UF 4UPHB KF LBLP KF kazao, uputio poziv crnogorskim predstavnicima za dolazak u &WSPQTLP VESVĂ¤FOKF NFEJDJOTLJI TQFDJKBMJTUB 6&.4 CVEVĘ&#x2030;J da je on predsjednik Odjeljka za fizikalnu i rehabilitacionu NFEJDJOV J Ę&#x160;MBO PECPSB UPHB SBEOPH UJKFMB 0WBK 0EKFMKBL &WSPQTLF unija medicinskih specijalista, kako je objasnio, sastaje se dva QVUB HPEJĂ?OKF J SBTQSBWMKB P TUSVĘ&#x160;OJN QJUBOKJNB J[ QSBLTF LWBMJUFUV OKFHF FEVLBDJKJ J IBSNPOJ[BDJKJ V FWSPQTLJN [FNMKBNB *BLP VESVĂ¤FOKF PLVQMKB Ę&#x160;MBOJDF &WSPQTLF 6OJKF POF [FNMKF LPKF UPK KPĂ? VWJKFL OJKFTV NPHV VĘ&#x160;FTUWPWBUJ V SBEV LBP QPTNBUSBĘ&#x160;J BMJ buduÄ&#x2021;i da se odluke u tom tijelu donose konsenzusom a ne prostom veÄ&#x2021;inom, to zemlje-posmatraÄ?e ne Ä?ini manje bitnim QP QJUBOKV SB[NKFOF JEFKB VLB[JWBOKB OB QSPCMFNF J J[OPĂ?FOKB NJĂ?MKFOKB Sanda IvanoviÄ&#x2021;

BCS® XP System PT, aPTT, fibrinogen, trombinsko vreme, batroksobinsko vreme, faktori koagulacije: II, V, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, lupus antikoagulans, protein C, protein S, APC rezistencija, antitrombin III, heparin, α2-antiplazmin, plazminogen, C1inhibitor, PAI, D-dimer, von Willebrand-ov faktor, aktivnost komplementa, endogeni trombin potencijal

Immulite® 2000 XPI System

Hormoni, tumorski markeri, prenatalni screening, srčani markeri, alergije, parametri metabolizma kostiju, proteini akutne faze, lekovi u krvi, virusi

Dimension®RxLMax™

Opšta biohemija, enzimi, elektroliti, lekovi, toksikologija, hormoni, droge, srčani markeri, tumorski markeri, specifični proteini

Birčaninova 19, 11000 Beograd, Srbija Tel: +381 11 3611 766, Fax: +381 11 3065 60 www. interlabexim.rs office@interlabexim.rs

Pera Šoća b.b. 81000 Podgorica Crna Gora E-mail: office@urion.me Tel: +382 20 290 521, Fax: +382 20 290 520 www.urion.me

Subotička 23, 11000 Beograd, Srbija tel: +381 11 2410 620 fax: +381 11 2410 619 email: pharmabeo@beotel.net email: office@pharmabeo.rs www.pharmabeo.rs

INTOLERANCIJA

NA HRANU Piše: dr Snežana Tomić, homeopat

Intoleranciju na hranu predstavlja nemogućnost metabolisanja i razgrađivanja odnosno varenja određene vrste hrane. U pitanju je metabolički nedostatak, a ne imuna reakcija na specifični protein u hrani, kao što je to slučaj sa alergijama na hranu. Kod alergija, netolerancija je apsolutna i osoba ne može konzumirati određenu vrstu hrane, dok je kod intolerancije u pitanju stepen tolerancije na određene namirnice. U načelu, svodi se na isto ako nam određena hrana šteti i doprinosi razvijanju zdravstvenih tegoba i padu imuniteta onda je treba ukloniti iz ishrane. Za skrivene intolerancije na hranu može se reći da su uzrok mnogih nedijagnostikovanih tegoba. Simptomi se često manifestuju hroničnim umorom, neraspoloženjem, nemogućnošću da se postigne poboljšanje zdravlja ni kod primjene režima vježbanja, odmora ili uzimanja vitaminskih suplemenata. Osoba se bez nekog posebnog razloga osjeća loše, bez energije, i mentalne i fizičke. Pacijent sa ovim tegobama često nailazi na nerazumijevanje od strane ljekara, koji ga znaju okvalifikovati kao hipohondra ili psihijatrijski slučaj. To još više doprinosi osjećaju beznađa. Simptomi koji su rezultat intolerancije na hranu mogu biti raznovrsni i manifestovati se u različitim organima i djelovima tijela:

Bilo koja vrsta hrane može prouzrokovati ove simptome i što je za jednu osobu hrana, za nekog drugog je otrov. To je rezultat naše biohemijske individualnosti i razlika. Ipak, na vrhu liste namirnica sa najčešćim intolerancijama svakako se nalaze:

1. Kravlje mlijeko i mliječni proizvodi (Povećano lučenje sluzi koja hrani bakterije i viruse. To doprinosi hroničnim respiratornim infekcijama, povezanosti sa juvenilnim dijabetesom i poremećajem u radu štitne žlijezde, na šta ukazuju i studije, hronična zapaljenja, ciste, upale bešike, hiperaktivnost kod djece, problemi s probavom...)

2. Pšenično brašno (Proizvodi sluz kao i kravlje mlijeko, usporava rad štitne žlijezde, uslovljava pojavu endokrinih problema, gojaznosti, zapaljenja zglobova, brojnih digestivnih tegoba, iritabilnog kolona, hroničnih upala, poremećaja koncentracije i raspoloženja, a može i podići nivo krvnog pritiska za 30 podjeljaka živinog stuba...) Osim kravljeg mlijeka i pšeničnog brašna, kod pacijenata se često uočava intolerancija na kukuruz, soju, krompir, paradajz, paprike, jaja, čokoladu, pomorandže, jagode, svinjsko meso, goveđe meso, suhomesnate proizvode, šećer, laktozu, gluten, dodatke hrani (mono-natrijum glutamat, nitriti i nitrati, aspartam, razni konzervansi i boje, pojačivači ukusa - uglavnom su svi neurotoksični), vino, pivo.

-Hronični umor, za čiju sanaciju ne pomaže ni san; lomnost, konfuznost -Hronične respiratorne infekcije, upale grla, uha, bronhitis, astma, sinusi -Bolovi u mišićima i zglobovima, -Glavobolja, ukočenost vrata i leđa -Problemi sa probavom, nadimanje, bolovi u stomaku, zatvor, dijareja -Povišen nivo krvnog pritiska, palpitacije, obilno preznojavanje -Hronični cistitis, vaginitis, kandidijaza -Ekcemi, akne -Nervoza, razdražljivost, anksioznost, nerasploženje -Vrtoglavica, zujanje u ušima, nesanica.

korišćenje hrane na koju smo intolerantni, bolja je opcija, a svako može odrediti taj prag tolerancije posmatranjem kako se osjeća. Danas postoje razne metode za otkrivanje intolerancije, kao što su kompjutersko ispitivanje ili analiza krvi u specijalizovanim laboratorijama.

U načelu, hrana na koju smo intolerantni slabi naš imuni sistem i tako može prouzrokovati razne zdravstvene poremećaje, a da mi toga nismo ni svjesni, jer često ne osjećamo ništa nakon konzumiranja te hrane ili ne obraćamo pažnju i ne povezujemo naše tegobe ili raspoloženje s ishranom. Sve dok nastavljamo da ovu hranu konzumiramo postojaće simptomi i prelaziti u hroničnost, i to je jedan od razloga zašto ljekovi i terapija nekad ne pomažu. Uklanjanjem namirnica iz ishrane tegobe se povlače, ali se one znaju i vratiti kada ohrabreni početnim uspjehom pokleknemo i ove namirnice ponovo počnemo svakodnevno konzumirati. Umjereno, nekoliko puta sedmično ili mjesečno, a ne svakodnevno

ISHRANA I Z U B I Piše: dr Rade Mrdak, ordinacija Apolonia, Podgorica

Zubi imaju ulogu u pripremi zalogaja za nastavak varenja hrane tako što je sijeku, kidaju i melju. Na taj način se hrana miješa sa pljuvačkom i omogućuje se lakše gutanje. Ona počinje da se vari već u ustima. Tokom evolucije se mijenjao način pripreme hrane, kao i sama prehrana. Danas se ona više termički priprema, pa se zubi sve manje koriste. To je i dovelo do smanjenja broja zuba. Danas se ne tako rijetko događa da se uopšte ne stvore zameci za umnjake, kao i lateralne sjekutiće. Hrana može uticati na zube u samom njihovom razvoju kao i za vrijeme njihove funkcije. U toku samog razvoja zuba hranljive materije učestvuju u izgradnji zubnog matriksa - osnove zuba. Matriks je izgrađen od ugljenih hidrata, masti, proteina, kalcijuma, fluora, magnezijuma... Uticaj ishrane na zube u toku obavljanja njihove funkcije može biti fizički i hemijski. Fizički uticaj ishrane na zube takav je da hrana mehanički čisti zube i na taj način uklanja zaostale čestice sa zuba. Pored toga, ona masira desni i aktivira žvaćni aparat zuba, što su pozitivni efekti.

Od najranijeg djetinjstva treba da se razvijaju pozitivne navike u ishrani. PreporuÄ?uje se dojenje kao jedini naÄ?in ishrane do 6 mjeseci. Nakon prelaska na upotrebu boÄ?ice, hranu ne treba dodatno zaslaÄ&#x2018;ivati ĹĄeÄ&#x2021;erom ili medom, a obroci ne treba da traju duĹže od 15 minuta. Pored toga, cucla treba da bude i anatomski oblikovana, zbog pravilnog razvoja vilica. Valja naglasiti da boÄ?ica treba da bude samo privremeno rjeĹĄenje, jer je dijete potrebno ĹĄto prije uÄ?iti da pije vodu iz Ä?aĹĄe, kao i da jede sjeckanu hranu. Dobra oralna higijena, promjena naÄ?ina i navika u ishrani, kao i redovni odlasci kod stomatologa, najeďŹ kasniji su naÄ?in kontrole i borbe protiv oboljenja usta i zuba.

Hemijski uticaj hrane na zube moĹže da bude vrĹĄen na dva naÄ?ina - neposredno (odmah nakon unosa hrane) ili posredno (odloĹženo). Neposredan uticaj hrane deĹĄava se prilikom unoĹĄenja kisjele hrane - gazirani sokovi, limun... Kontinuirani unos ovakve hrane dovodi do promjena na zubu u vidu erozija.

Erozija

Posredan uticaj hrane odvija se nakon unoĹĄenja hrane bogate ugljenim hidratima, gdje bakterije koje se nalaze u plaku poÄ?inju da fermentiĹĄu taj ĹĄeÄ&#x2021;er i nastaju kisjeline. Te kisjeline utiÄ?u na proces demineralizacije - razgradnje zubnog matriksa. Kad se uspostave povoljni uslovi, tad poÄ?inje da se odvija proces remineralizacije - proces stvaranja zubnog martiksa. Da bi se uspostavili povoljni uslovi potrebno je najmanje 20 minuta da zubi ne dolaze u kontakt sa hranom. Ako se stalno naruĹĄava ta ravnoteĹža, onda se izcrpe odbrembene sposobnosti zuba. To dovodi do razvoja bijele mrlje, ĹĄto je poÄ?etak razvoja kvara zuba, ali joĹĄ nije kvar. U tom trenutku stomatolog moĹže da prepozna pojavu i moĹže da sprijeÄ?i dalje razaranje zuba. Ako se tada ne reaguje, bijela mrlja nastavlja da se razvija i onda nastaje kvar koji se mora mehaniÄ?ki ukloniti.

/2$).!#)*! :! /0Ă&#x2020;45 34/-!4/,/')*5 ) /2!,.5 ()252')*5

APOLONIA

APOLONIA P O D G O R I C A

TridesetogodiĹĄnje iskustvo i profesionalan pristup pacijentima omoguÄ&#x2021;ava primjenu savremenih procedura iz svih oblasti stomatologije, uz primjenu dijagnostike i materijala koji prate svjetske standarde. t 03"-/" )*363(*+" * *.1-"/50-0(*+" t &45&54," 450."50-0(*+" t .0#*-/" * '*,4/" 1305&5*," t 0350%0/$*+" t ,0/;&37"5*7/" 450."50-0(*+" t 1"30%0/50-0(*+" t %+&Ć&#x17D;*+" 450."50-0(*+" t %*(*5"-/" 3"%*0(3"'*+" Kao potpuno NOVU proceduru nudimo Vam i primjenu CGF-a (Concentrate Grow Factor) kojom na licu mjesta izdvajamo derivate iz Vase krvi i aplikujemo ih direktno na mjesto intervencije Ä?ime se: t Ubrzava zarastanje tkiva t Smanjuje moguÄ&#x2021;nost infekcije i bola t OnemoguÄ&#x2021;ava pojava alergijskih reakcija

Ugradnja najpoznatijih svjetskih implantata

Mini implantati za stabilizaciju proteze

0ODGORICA s .JEGOĂ?EVA s 4EL % MAIL ORD APOLONIA T COM ME

Digitalni rentgen aparat

ELIKSIR DUGOVJEČNOSTI

Piše: Mr sci. ph. Ivana Gojković Aloja vera je samonikla biljka koja vodi porijeklo sa obala Evrope i sjeverne Afrike. Iz listova aloje cijedi se sok nazvan aloin, koji ima široku primjenu u medicinske i kozmetičke svrhe. U svijetu znana kao Aloe Vera Barbadensis Miller, ova je biljka od davnina poznata kao eliksir mladosti. Zbog svoje hranljive vrijednosti i izuzetnih ljekovitih svojstava nazivaju je „kraljicom ljekovitih biljaka”. Pripada porodici ljiljana, a ne porodici kaktusa, kako se obično misli. Zeljasta je biljka, oko 60 cm visoke i 4-7 cm debele okrugle stabljike. Listovi su mesnati, blijedozeleni, kopljastog oblika, na rubu pilasti, s dugim bodljama. Crveni cjevasti cvijet ima 6 latica i čini duge, viseće cvjetne grozdove. Najbolje uspijeva u Sredozemlju. U svijetu je poznato više od 250 vrsta, od kojih samo 4 imaju ljekovita svojstva (Barbadensis, Arborescens, Chinensis i Ferox). To je jedna od najstarijih i najljekovitijih biljaka. Spominje se u zapisima antičkih ljekara, u Bibliji, kao i u tekstovima većine utemeljivača savremene medicine. Ova ljekovita biljka izgledom podsjeća na kaktus i sadrži dosta vode. U Rusiji je poznata kao „eliksir mladosti” dok su je stari Egipćani nazivali „biljkom besmrtnosti”, a u nekim krajevima imenuju je još i „kraljicom ljekovitih biljaka”. Po svojim izuzetnim ljekovitim moćima bila je dobro poznata i korišćena i u kineskoj tradicionalnoj medicini. Najljekovitija je i najbogatija vitaminima, mineralima, aminokisjelinama, enzimima i ostalim korisnim sastojcima Aloe Barbadensis Miller. List aloje vere sadrži više od 240 hranljivih i ljekovitih sastojaka, uključujući vitamine, minerale, enzime, šećere, lignin, saponine, sterole, aminokisjeline, salicilnu kisjelinu itd. Nijedan drugi prirodni proizvod ne sadrži toliko sastojaka, blagotvornih za zdravlje.

Sadrži 19 od 20 poznatih aminokisjelina, koje su potrebne našem organizmu. Ljudsko tijelo može proizvesti samo 12 od 20 aminokisjelina. Ostalih 8 ne može stvoriti i potrebno ih je unositi hranom. One su poznate kao esencijalne aminokisjeline. Aloja vera sadrži 7 od 8 esencijalnih aminokisjelina: izoleucin, leucin, lizin, metionin, fenil-alanin, treonin, valin. Potom sadrži još 8 enzima. Zanimljivo je da enzimi ove biljke uništavaju i bakterije u organizmu. Jedan važan enzim - karboksipeptidaza - deaktivira bradikinaze i djeluje antiupalno, sprečava vazodilataciju na mjestu upale (proširenje krvnih sudova), čime istovremeno smanjuje i bol. Potom sadrži 2 hormona (auksin i giberelin) koji pomažu zacjeljivanju rana i sprečavaju upale i infekcije. Giberelin djeluje kao hormon rasta koji obnavlja ćelije i stimuliše njihov rast. U listu aloje nalaze se lignin, vlaknaste materije koje služe da obezbijede povezivanje i potporu, kao i da daju potrebnu čvrstinu. Lignini iz aloje prodiru duboku u kožu. Aloja vera sadrži salicilnu kisjelinu - prirodno sredstvo protiv bolova, koje, takođe, ima antiupalna i antibakterijska svojstva. Ova korisna biljka sadrži sljedeće vitamine: vitamin A, B1, B2, B3, B5, B6, B12, vitamin C, vitamin E, kolin i folnu kisjelinu. Vitamini A, C i E imaju antioksidaciona svojstva i neutralizuaju slobodne radikale. Kompleks B vitamina i kolin odgovorni su za rad metabolizma. Vitamin B12 odgovoran je za stvaranje crvenih krvnih ćelija, dok je folna kisjelina potrebna za pravilan razvoj ćelija. Njen mineralni sastav je jako bogat, te se mogu naći: kalijum, kalcijum, hrom, cink, bakar, gvožđe, mangan, natrijum, fosfor. Aloja sadrži 2 monosaharida: glukozu i fruktozu, koji imaju antiupalno djelovanje. Medicinski je dokazano da jedan polimanozni šećer, carisin, ima antivirusno dejstvo, što je izuzetna činjenica jer ne postoji lijek koji može da zaustavi viruse. Carisin trajno uništava proteinski omotač virusa SIDE, koji tada

ne može da napadne T4 ćelije u organizmu i dovede do bolesti koje se svi bojimo (Anally, 1987). Aloja je, takođe, bogat izvor polisaharida. Polisaharidi se nalaze u svakoj ćeliji našeg organizma. Međutim, naš organizam ih prestaje stvarati nakon desete godine života. Nakon toga u potpunosti zavisimo od polisaharida koje unesemo spolja. Iz lišća aloje vere dobija se poseban sastojak, koji se naziva acemanan. Ovaj polisaharid ima antivirusna i imunostimulišuća svojstva. Ova biljka zaista posjeduje čitavu paletu ljekovitih svojstava. Koristi se u liječenju poremećaja metabolizma, upalnih procesa, protiv virusa, bakterija, gljivica, za jačanje imuniteta. Takođe, podstiče rad unutrašnjih organa: jetre, srca, bubrega, žuči. Reguliše rad nervnog sistema i pomaže kod odvikavanja od alkohola i pušenja. Kao sredstvo za lokalnu upotrebu, korisna je za liječenje svih kožnih oboljenja, bolova u zglobovima, konjunktivitisa, očnih mrena, za njegu usta i zuba, protiv akni i peruti. Koristi se u raznim farmakološkim oblicima koji su prisutni na našem tržištu. Kod lokalne upotrebe u obliku krema, sprejeva i kapljica, idealno je sredstvo za njegu kože, alergije, cijeljenje rana i opekotina, zaustavljanje krvarenja iz rana, kod bolova u zglobovima i mišićima, za njegu zuba i usne šupljine (upala desni, paradentoza, afte), njegu i bolesti očiju (konjunktivitis, mrena…), za akne, seboreju. Aloja vera mast koristi se u terapiji liječenja akni, a zbog svojih karakteristika često se nalazi u sastavu dezodoransa. Aloja vera losioni i gelovi upotrebljavaju se kao zaštita protiv sunca i lijek za sanaciju opekotina izazvanih pretjeranom izlaganju suncu, zahvaljujući svom antiupalnom i umirujućem svojstvu. Razne kreme na bazi ove biljke daju koži vlažnost i mekoću i koriste se za ishranu lica. Aloja Vera se na tržištu može naći u formi soka, te se koristi za jačanje odbrambene moći organizma i odlična je preporuka u danima koji dolaze. Ako se koristi kao napitak, djeluje pozitivno na imunološki sistem, smanjuje upale, uništava viruse, bakterije, gljivice, detoksikuje organizam, podstiče metabolizam, reguliše probavu, poboljšava rad jetre, reguliše i snižava razmjenu šećera u krvi, snižava holesterol, ublažava simptome astme i alergije, ublažava akutne i hronične upale mokraćnih puteva i prostate, pomaže kod upala respiratornog trakta. Ono što je interesantno jeste njeno laksativno dejstvo. Upravo zahvaljujući ovom ljekovitom dejstvu, aloja vera je i počela da se koristi kao lijek u Americi. Zahvaljujući redovnoj oralnoj upotrebi, ona dovodi u ravnotežu skoro sve funkcije organizma; od uredne probave od zdravog sna. Snabdijeva tijelo vitalnim sastojcima (vitamini, minerali, aminokisjeline, enzimi, saponini, polisaharidi i antrakinoni), inače neophodnim za normalan rad organizma. Popularnost biljke aloje i njena široka primjena učinili su svoje, tako da je veliki broj proizvođača koristi. Od 1980. godine kvalitet gotovih proizvoda garantuje institut koji kontroliše proizvodni postupak preparata koji sadrže ovaj gel (The International Aloe Science Council - IASC). Stručnjaci tvrde da aloja vera vrši detoksikaciju cijelog organizma. Djeluje povoljno na endokrini sistem,

uključujući pankreas i tiroidnu žlijezdu, kao i na krvotok. Ova biljka, smatraju njeni sve vatreniji propagatori i korisnici, ublažava nuspojave kod hemoterapije i terapije radijacijom. Uz to, ona otklanja zamor i iscrpljenost, a ,već pomenuto, ima izražena imuno-stimulirajuća svojstva. Mnogi smatraju da ona djeluje antibakterijski, antivirusno i antifungicidno. Otklanja reumatske smetnje i bolove, smiruje upalne procese u zglobovima i mišićima. Podmlađuje i odlaže biološku starost. Po receptu ruskog ljekara Savinskog, koji je aloju upotrebljavao na pametan i koristan način, spravlja se lijek koji se koristi čak i za borbu protiv raka: 300 grama svježeg lista aloje samljeti (što starija biljka to je bolje), pomiješati sa 7 dl čistog crnog vina, sa 500 grama kafe cikorije, 400 grama meda sa saćem i 400 ml 90% apotekarskog alkohola. Sve staviti u tamnu bocu sa širokim grlom i dobro zatvoriti. Čuvati na tamnom i hladnom mjestu, ali ne u frižideru. Nakon 7 dana može se početi upotrebljavati. Prvih 5 dana, tri puta konzumirati po jednu kafenu kašiku na dva časa prije jela, a narednih 5 dana, tri puta po jednu kafenu kašiku na čas prije jela. Lijek spravljen po navedenoj recepturi pomaže kod tuberkuloze, astme, čira na želucu, reumatizma, bolesti ženskih polnih organa, pa i raka. Ograničenja u primjeni Tokom trudnoće, dojenja, u slučaju postojanja hemeroidalne bolesti ili bubrežnih bolesti - ne primjenjivati aloju oralno. Ako se istovremeno uzimaju lijekovi za srce, potrebno je savjetovanje s ljekarom. Izbjegavati dodir kože sa sokom iz baze lista. Nuspojave Laksativni učinak može izazvati grčeve u želucu i crijevima. Dugotrajna primjena ometa sadržaj elektrolita, pa može izazvati ozbiljne tegobe kardiovaskularnog sistema i krvnih sudova. Ne postoji uzalud ona latinska izreka da doktor liječi, a priroda ozdravljuje. Stoga, okrenimo joj se, samo nam najbolje može podariti.

Hronika 7. oktobar – DVA AMERIKANCA I NJEMAC DOBITNICI NOBELOVE NAGRADE ZA MEDICINU Amerikanci Džejms Rotman, Rendi Šekman i Njemac Tomas Zidhof, ovogodišnji su dobitinci Nobelove nagrade za medicinu objavio je Odbor za dodjelu Nobelove nagrade u Karolinska institutu, u Stokholmu. Oni su nagrađeni za istraživanja o tome kako ćelija organizuje svoj transportni sistem. 8. oktobar – USKORO ZAHTJEV ZA PRVU VAKCINU PROTIV MALARIJE Britanska farmaceutska kompanija „GlaksoSmit Klajn“ zatražiće odobrenje za prodaju prve vakcine protiv malarije, nakon što su testovi pokazali da značajno smanjuje pojavu te bolesti kod djece, prenosi portal Voice of America (VOA). Rezultati najnovijih kliničkih testova vakcine koji su obuhvatali više od 15 hiljada djece, pokazuju da je vakcina prepolovila broj slučajeva malarije kod mlađe djece, dok je kod beba taj broj smanjen za oko 25 odsto.

Iz komapanije je saopšteno da planiraju da naredne godine Evropskoj agenciji za ljekove podnesu prijavu za odobrenje vakcine. Ukoliko agencija da pozitivno mišljenje, Svetska zdravstvena organizacija (SZO) mogla bi da preporuči upotrebu vakcine od 2015. godine. Prema podacima SZO-a, od te bolesti godišnje umre do 800 hiljada osoba, uglavnom dece koja žive u Africi. 9-12. oktobar – KONGRES EVROPSKE FEDERACIJE ZA BOLA (EFIC) Evropska federacija za bol (EFIC) održala je od od 9. do 12. oktobra tekuće godine svoj osmi kongres u Firenci, na

kojem je prisustvovao veliki broj svjetskih eksperata. Ove godine Udruženje je proslavilo i dvadesetogodišnjicu postojanja pod sloganom – Dvadeset godina premošćavanja.Djelovanje udruženja, kako su saopštili organizatori, u potpunosti se poklapa sa glavnim ciljem ovog kongresa – da se rezultati sprovedenih istraživanja prenesu u kliničku praksu i obratno. Raznovrstan program obezbijedio je uvid u posljednja istraživanja iz oblasti medicine bola. Trenutni podaci o širenju različitih vrsta bolova, nove strategije za migrene i problemi sa bolovima u glavi povezani sa upotrebom droge, bili su djelovi agende konferencije, kao i pitanje poput onih da li hronični bol može mijenjati ličnost, proces razmišljanja i preduzimanja akcija. Svjetski eksperti dotakli su se i uloge opijata u medicini bola, uključujući potencijalne rizike i zloupotrebe i problem u razvoju kao što je orofacijalni bol, odnosno bol u mišićima lica. Podaci EFICA ukazuju da više od 20 odsto Evropljana pati od hroničnog bola. Gubici u produktivnosti i radnoj snazi zbog hroničnih bolova koštaju EU oko 34 milijarde eura. 10. oktobar – NAJAVLJEN TREĆI GLOBALNI FORUM LJUDSKIH RESURSA U ZDRAVSTVU Forum posvećen ljudskim resursima u zdravstvu sa fokusom na osnivanje univerzalnog zdravstvenog osiguranja i razvojne agende nakon 2015. godine, okupiće u Brazilu od 10. do 13. novembra veliki broj svjetskih medicinskih stručnjaka. Na forumu koji organizuje Vlada Brazila uz podršku Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) i Pan-Američke zdravstvene organizacije (PAHO) biće riječi o razvoju, održavanju i efektivnom upravljanju zaposlenima u zdravstvu; koordinisanosti između produktivnosti medicinskih radnika i potreba i očekivanja pacijenata; socijalnom staranju i ulozi regulative, kao i mnogim drugim temama. Cilj foruma je da predstavi i najavi nove obaveze za zemalje članice u oblasti ljudskih resursa u zdravstvu, da agendu u ovoj oblasti prilagodi aktuelnom diskursu globalne zdravstvene politike, kao i da identifikuje razvojne ciljeve u ovoj oblasti u periodu nakon 2015. godine. 14. oktobar – VAKCINACIJA PROTIV CERVIKALNOG KANCERA U LAOSU Program vakcinacije djevojčica protiv virusa koji izaziva cervikalni kancer počeo je da se sprovodi u Laosu u jugoistočnoj Aziji. To je jedna od desetak zemalja u kojima se počelo sa primjenom ove vakcine, u skladu sa šemom programa da se nasiromašnijim zemljama obezbijede najnovije vakcine. Ovaj program vakcinacije je prije skoro pet godina bio ponuđen djevojčicama u Velikoj Britaniji. Projekat je oranizovan uz podršku

Globalnog udružanja za vakcinaciju i imunizaciju (Gavi). Ova vakcina štiti od seksualno prenosivog humanog papiloma virusa, prevenirajući infekciju koja je uzročnik cervikalnog kancera u 70 odsto slučajeva. 20. - 26. oktobar – PODIZANJE SVIJESTI O ŠTETNOSTI OLOVA U BOJAMA

nizacije (SZO). Izvještaj ove organizacije takođe pokazuje da je broj ljudi oboljelih od TB u 2012. godini opao na 8.6 miliona. Globalni podaci pokazuju da je i broj smrtnih ishoda uzrokovanih ovom bolješću opao na 1.3 miliona. Novi podaci potvrđuju da je svijet na dobrom putu da ispuni 2015 UN Milenijumske razvojne ciljeve (MDGs) u cilju da prevenira TB incidencu, kao i da u odnosu na 1900. godinu, smrtnost od TB do 2015. godine smanji za 50 odsto. 24. oktobar – SVJETSKI DAN POLIO BOLESTI

Sedmicu Međunarodne kampanje podizanja svijesti o trovanju olovom obilježile su aktivnosti pod sloganom – Eliminišite olovo iz boja. Podršku kampanji pružili su Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) i UNEP, koji su dali doprinos u podizanju svijesti o trovanju olovom, ohrabrili napore pojedinih zemalja u prevenciji trovanja djece, i podstakli na dalje aktivnosti u eliminisanju olova iz boja. Trovanje olovom se može u potpunosti spriječiti, ali se uljed izloženosti djece ovom hemijskom elementom svake godine bilježi oko 600 hiljada slučajeva zaostatka u intelektualnom razvoju. Iako je ovaj problem prepoznat širom svijeta, izloženost olovu, naročito kod djece, i dalje ostaje zabrinjavajuća okolnost za pružaoce medicinskih usluga i medicinske radnike širom svijeta.

Nizom aktivnost vlada država, civilnih udruženja i asocijacija širom svijeta obilježen je Svjetski polio dan, sa ciljem da se broj oboljelih od ove bolesti radikalno smanji i na kraju iskorijeni. Podaci ukazuju na značajan napredak u posljednjih nekoliko godina, što čovječanstvo dovodi do željenog cilja – potpunog lišavanja polio bolesti u svijetu, saopšteno je iz Svjetske zdravstvene organizacije (SZO). U zemljama poput Nigerije, Afganistana i Pakistana, gdje je opasni polio virus bio rasprotranjen, broj oboljelih je smanjen za 40 odsto u odnosu na prošlu godinu. Šta više, opasni polio virus tipa 3 nije zabilježen u svijetu još od novembra 2012. godine. Međutim, iako ove činjenice ohrabruju, nedavno su prijavljena dva slučaja sumnje na polio u Siriji, pa stoga zvaničnici SZO poručuju da dok god je ovaj virus bilo gdje na svijetu prisutan, djeca ostaju u riziku od oboljevanja. Stoga se napori moraju udvostručiti kako bi se ova bolest iskorijenila jednom za svagda, poručili su zvaničnici SZO.

23. oktobar - NAPREDAK U LIJEČENJU I KONTROLI TUBERKOLOZE Liječenjem tuberkoloze (TB) spašeno je preko 22 miliona ljudi, pokazali su podaci izvještaja Svjetske zdravstvene orga-

International Health d.o.o. Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 www.internationalhealth.biz

GE132 dva puta jači antioksodant MEHANIZMI DEJSTVA GE132: SASTAV:

- Stimulacija imunog sistema - Visoko povećanje nivoa kiseonika u ćelijama

Organski germanium 100mg Matični mliječ 130mg Dupli ajkulin protein 30mg Zeleni čaj 80mg Ekstrakt koščice crvenog groždja 80mg Ekstrakt latice ruže 80mg

Prije upotrebe detaljno pročitajte uputstvo, ako vam je potrebna još neka dodatna informacija ili savjet obratite se ljekaru ili farmaceutu

Neshvatljivo čudo koje se neprestano troši i osipa, ali ipak traje (par. I. Andrić), pogotovu kada su u pitanju oboljenja, može da bude veoma, veoma

nepredvidljivo. Važno pravilo koje bi danas trebalo usvojiti jeste da ne treba ići brže od života.

NE TREBA BRŽE

OD ŽIVOTA Ubrzani tempo života neminovno nosi brojne ugrožavajuće faktore za zdravlje čovjeka. Danas se smatra da čak oko 88% populacije osoba starijih od 65 godina pate od neke hronične bolesti. Kada su u pitanju mlađi, ove bolesti znaju da budu kobne za nastavak života. Popularne ličnosti, kao oni kojima je više

dato ali im se više i traži, pritom mogu biti posebna meta radoznale javnosti. Hale Beri, Nik Džonas, Rendi Džekson, Tomi Li, Dejvid Leterman, Bil Klinton i Toni Brekston upravo zbog svojih hroničnih oboljenja predstavljaju veoma popularne sagovornike

Hale Beri

na temu hroniÄ?nih zdravstvenih poremeÄ&#x2021;aja. Skoro da su postali sinonimi za dijabetes, kardiovaskularne bolesti, hipertenziju, astmu, artritis, Kronovu bolest, lupus i lajmsku bolest. Slavna teniserka Venus Vilijams pridruĹžila se ovoj ekipi kada joj je dijagnostikovan Sjogrenov sindrom, a i Kim KardaĹĄijan je potvrÄ&#x2018;eno prisustvo psorijaze. Majklu Foksu je ustanovljena Parkinsonova bolest, a Dvajtu Ajzenhaueru i Frenku Fricu â&#x20AC;&#x201C; Kronova bolest. Bret MiÄ?els, Hale Beri, Ĺ eron Stoun i Barbara Volters posebno su aktivne na planu edukacije javnosti u vezi sa dijabetesom. Kao osoba kojoj je sa 22-ije godine dijagnostikovan dijabetes tipa 2, Hale je aktivistkinja brojnih medijskih kampanja namijenjenih za borbu protiv dijabetesa. ZalaĹže se za zdravu ishranu i mnogo vjeĹžbe, ĹĄto moĹže da pomogne u kontroli dijabetesa.

NE ZABORAVLJAJUÄ&#x2020;I DA STE ZVIJEZDA SVOG Ĺ˝IVOTA, IMAJTE NA UMU DA:

Venus Vilijams

t +BLP KF WBĂ¤OB QSFWFOUJWB J VTWBKBOKF [ESBWPH TUJMB Ă¤JWPUB t ,PMJLP HPE TF UP ĘŹJOJMP OFNPHVĘŤJN USFCB QSPOBĘŤJ WSFNFOB [B SFEPWBO PEMB[BL LPE

Majkl Foks

ljekara, t 6LPMJLP USFCB EB LPSJTUJUF MKFLPWF QPĂ?UVKUF redovnost njihove konzumacije, t 7PEJUF SBĘŹVOB P EJKFUBMOPN SFĂ¤JNV JTISBOF EPWPMKOPK LPMJĘŹJOJ TOB WKFĂ¤CBOKV J IJESBUBDJKJ Ĺ eron Stoun

PSHBOJ[NB

„Hoffmann–La Roche” radno obilježio jubilej

OBEZBIJEDITI DOSTUPNOST TERAPIJE I SPECIFIČNIJIM GRUPAMA PACIJENATA U organizaciji farmeceutske kompanije „Hoffmann–La Roche”, u Hotelu „Podgorica” održan je naučni skup koji je za predavače imao uticajne infektologe. Na sastanku realizovanom 10-og oktobra bilo je riječi o desetogodišnjem iskustvu u liječenju hroničnog hepatitisa C u Crnoj Gori, o savremenim metodama praćenja toka i liječenja hepatitisa C i B u Institutu za javno zdravlje Crne Gore, o opcijama savremenog liječenja virusnog hepatitisa B, te o hepatitisu B i C kod pacijenata sa hroničnom bubrežnom insuficijencijom i transplantiranim bubregom. Prisutni su bili u prilici da dobiju brojne stručne preporuke i saznaju nešto više iz predavanja doc. dr Dragice Terzić, spec. infektolog-gastroenterohepatolog, dr Danijele Vujošević, analitičarke-molekularnog biologa, prof. dr Bogdanke Andrić, spec. infektologije, te prof. dr Marine Ratković, spec. interniste–nefrologa.

Hepatitis kao visoko prisutna realnost Podsjećajući na činjenicu da savremena terapija zahtijeva individualizaciju, da jedan lijek ili jedan dozni oblik ne može biti jednako efikasan kod svih pacijenata identičan, dr Višnja Marković, predstavnica Kompanije „Hoffmann–La Roche”, istakla je u uvodnom dijelu sastanka da ciljana terapija, tj. usmjeravanje prema grupama pacijenata kod kojih će terapijaimati najveći efekat, treba da postane rutina. Fokusirajući se na liječenje infektivnih bolesti, u prvom redu hepatitisa, ona je istakla značaj obilježavanja jubilarnih 10 godina postojanja lijeka iz grupe interferona, za čije je prisustvo i distribuciju crnogorskom tržištu odgovorna upravo ova kompanija. Naglašavajući efekat konstantnog prisustva i dobre saradnje sa svim klijentima, te konstantne podrške u vidu kontinuiranih edukacija, seminara, sponzorstava i donacija, ona je navela da je kompanija koju zastupa prepoznata i kao akter koji ima konstantnu odgovornost, jer, pored ostalog, ima i odjeljenje za farmakovigilancu. Farmaceutska kompanija „Hoffmann–La Roche” postoji u Crnoj Gori od 2007. godine. Doc. dr Dragica Terzić, direktorka Klinike za infektivne bolesti Kliničkog Centra Crne Gore, otvorila je stručni dio sastanka. Govoreći o prirodi hepatitisa C, ona je navela da je riječ o jednoj od najznačajnijih infektivnih bolesti, čija je prevalenca oko 3% u svijetu i oko 75% akutnih oblika bolesti pređe u hronični. Liječenje za sve pacijente u Crnoj Gori sprovodi se preko Klinike za infektivne

bolesti Kliničkog Centra Crne Gore . Multidisciplinarni pristup je značajan i jedino izvodljiv za ovu tešku i nepredvidivu infekciju. Najučestaliji vid prenosa ove bolesti obavlja se posredstvom igle i šprica, ali u posljednje vrijeme raste broj onih koji su inficirani prilikom tetoviranja ili pirsingom. Prevalencija razvoja infekcije nakon 3 godine upotrebe narkotika iznosi oko 30%, a više od 50% onih koji su preko 5 godina koristili narkotike. Ova infekcija je kod nas, kako dalje navodi dr Terzić učestalija od HIV infekcije. Seksualnim putem je moguće izvršiti transmisiju virusa kod oko 3% dugogodišnjih partnera kao i kod muškaraca koji upražnjavaju seksualne odnose sa muškarcima. Epidemiološka situacija kod nas, objasnila je dr Terzić, nije dosljedno evidentirana, ali je kroz Kliniku za infektivne bolesti u posljednjih 10 godina obrađeno 354 pacijenta. Ovakvoj situaciji, rekla je dalje, doprinosi ne samo nedovoljno evidentiranje od strane ljekara, već i zanemarivanje simptoma i od strane pacijenata. Osnovni obrasci testiranja sprovode se u jedinicama za transfuziju krvi u Opštim bolnicama u Crnoj Gori a Institutut za javno zdravlje obavlja najsenzitivnije testove. Sve ovo omogućeno je od strane države i te troškove snosi javni budžet. Najbolji do sada postignuti rezultati u liječenju hepatitisa dobijeni su primjenom dvojne terapije koja predstavlja zlatni standard u liječenju HCV infekcije. U odnosu na genotip, ona se sprovodi tokom 24 ili 48 sedmica. Do sada se pokazalo da učinak primjene dvojne terapije u kliničkim ispitivanjima je iznosio je 52% odnosno 81% u zavisnosti od genotipa HCV. Upoređujući prethodnu primjenu konvencionalnog interferona u odnosu na pegilovani interferon prirodu i dejstvo ovih dviju linija terapije, dr Terzić je dala prednost kombinovanoj terapiji sa pegilovanim interferonom zbog bolje efikasnosti i jednostavnijeg načina primjene. Terapijski tretman je bitan zbog mogućnosti da hronična HCV infekcija dovede do ciroze i hepatocelularnog karcinoma. Značajan period za ocjenu uspjeha traje 6 mjeseci nakon završetka tretmana. Sem HCV pozitivnosti mora biti ispunjeno i niz drugih kriterijuma da bi bila uključena kombinovana antivirusna terapija. Započinjanje dvojne terapije se sprovodi u Klinici za infektivne bolesti nakon odobrenja Konzilijuma infektologa klinike i Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Nastavak terapije ide preko domova zdravlja uz redovne kontrole od strane infektologa.

Kada su u pitanju bivši uživaoci narkotika neophodne su i kontrole psihijatra. Govoreći o iskustvima u liječenju HCV infekcije u Crnoj Gori koja se sprovodi preko Klinike za infektivne bolesti , dr Terzić je navela da je do sada okončana terapija kod 144 pacijenta dok je ista u toku kod 22 u pripremi je i novih deset pacijenata. Najveći broj liječenih pacijenata u Crnoj Gori čine uživaoci narkotika, ali postoji i jedan broj pacijenata koji su ovim virusom inficirani nakon obavljenih hirurških intervencija prije nego što je počelo testiranje na HCV. - Testiranje na prisustvo HCV virusa su se na ovim prostorima uvodi 1995 . godine, a sve što je rađeno prije toga nije se moglo iskontrolisati. Nemamo nijednog pacijenta sa transmisijom virusa nakon transfuzije krvi kod nas - navela je dr Terzić. Najveći broj inficiranih, 40%, pripada starosnoj grupi od 20-40 godina. Trenutno su u pripremi za otpočinjanje tretmana tri pacijenta mlađe životne dobi. Što se tiče vrste genotipa kod liječenih pacijenata sa HCV infekcijom kod nas je najzastupljeniji genotip tip 1. Uspjeh terapijskog tretmana kod naših pacijenata nakon 6 mjeseci od završetka istog je 71% kod genotipa 1 i 83 % kod pacijenata ostalih genotipova HCV.

Molekularne metode kao najveći domet dijagnostike Dr Danijela Vujošević, sa Instituta za javno zdravlje, govorila je o savremenim metodama praćenja toka i liječenja hepatitisa B i C. Kao osoba koja je prva u medicini Crne Gore uradila PCR test, posebno je ukazala na ove dijagnostičke metode. - Svjedoci smo da je zadnjih 20 godina došlo do značajnih promjena u mikrobiološkoj dijagnostičkoj praksi i da nijedna metoda nije unijela tako ogromna očekivanja i stekla tako široku primjenu u kliničkoj mikrobiologiji, u tako kratkom vremenu nakon njihovog razvoja, kao što su molekularne metode. Molekularne metode su značajno uticale na razumijevanje epidemiologije, prirodnog toka, kao i patogeneze brojnih infektivnih bolesti - navela je ona. - Danas su molekularne metode nezamjenljive za otkrivanje mikroorganizama, koje je na drugi način teško ili nemoguće otkriti; prilikom ocjene stadijuma, odnosno progresije, prognoze, i praćenja nekih značajnih (uglavnom virusnih) infektivnih bolesti; kao i za praćenje efekata antimikrobne terapije. Molekularne tehnike koje se primjenjuju u dijagnostici infektivnih oboljenja zasnivaju se na otkrivanju nukleinske kiseline, odnosno genoma patogena, u kliničkom uzorku. Može se reći da je napravljen pomak iz ere fenotipske identifikacije organizama ka pravoj genotipskoj identifikaciji organizama, te su one postale obavezan dio savremene kliničke dijagnostike infektivnih bolesti, zbog svoje visoke osjetljivosti, specifičnosti i mogućnosti testiranja unutar klinički relevantnog vremena - kazala je dalje. Visoko ocjenjujući učinak uvođenja „Real-Time PCR” metoda i instrumenata u kliničku mikrobiološku praksu, dr Vujošević je objasnila da se ova visoko senzitivna metoda uspješno koristi na Institutu za javno zdravlje od početka 2007. - S obzirom na to da imamo dva Real Time PCR uređaja, jedan otvoreni, jedan

zatvoreni sistem, kao i jedan Real-Time NASBA analizator, u mogućnosti smo da radimo detekciju skoro svih medicinski značajnih patogena - istakla je ona. - U Centru za medicinsku mikrobiologiju, Instituta za javno zdravlje, se jedino u Crnoj Gori, obavljaju sve neophodne analize za dijagnozu i monitoring hepatitisa B i C, uključujući testove za “screening” i konfirmaciju anti-HBV i anti-HCV antitijela, kvantitativnu detekciju DNK HBV i RNK HCV, kao i HCV genotipizaciju - objasnila je dalje. Ukazujući na značaj uočavanja pojedinih markera bolesti, te dajući preporuke u vezi sa kontrolom virusnog odgovora na antivirusnu terapiju, dr Vujošević je objasnila i da je tokom posljednjih 6 godina u laboratoriji za molekularnu dijagnostiku IJZ, u kojoj se prati većina crnogorskih pacijenata sa hroničnim hepatitisom C, urađeno određivanje koncentracije RNK HCV za 463 različita pacijenta. Ustanovljeno je da najveći procenat pacijenata, skoro 31%, pripada grupi 30-39 godina, potom 23% grupi 20-29 godina, tako da starosnoj kategoriji 20-40 godina pripada preko 50% pacijenata, najmlađi pacijent ima 17, a najstariji 85. Muškarci su zastupljeni u 71%. Najčesća infekcija je sa HCV genotipom 3 (31%), slijede infekcija sa HCV podtipom 1a (27%), genotipom 4 (18,3%), podtipom 1b (18%), i HCV genotipom 1 (4,7%). Kod 2% je utvrđen HCV genotip 2. Upoređujući ovo stanje sa slikom u okruženju, ona je navela da u drugim državama dominira podtip 1b, pa 1a, pa tek onda HCV genotip 3. Objašnjenje bi se moglo sastojati u tome da je kod nas samo za polovinu pacijenata sa hroničnim hepatitisom C urađeno određivanje HCV genotipa. Pozivajući se na studiju urađenu u saradnji sa Institutom za javno zdravlje iz Rima i Milanskim univerzitetom, na uzorcima hronično inficiranih HCV pacijenata za period 2007-2009, dr Vujošević je objasnila da je utvrđen visok stepen heterogenosti hepatitis C virusa kod nas; HCV podtip 1b je bio predominantan, slijedi HCV podtip 3a. Podtip 1a i 4d su bili, takođe, signifikantno

zastupljeni! Podaci pored ostalog pokazuju da je podtip HCV 1b prvi prodro u Crnu Goru i Balkan, početkom 20. vijeka, i to kroz jugoistočne granice Mediterana, Kipar i Grčku. Razlog je bila loša epidemiološka situacija u oblasti i nebezbjedna upotreba krvnih produkata i transfuzija krvi. Podtip HCV 3a stigao je početkom 70-ih, kao rezultat konzumiranja i trgovine narkoticima, i epidemija podtipa HCV 3a još uvijek raste. Što se tiče hepatitisa B, u regionu dominira genotip D, a takva potvrda očekuje i se za Crnu Goru. Za posljednjih 5 godina analizirani su podaci u vezi sa 242 pacijenta sa hroničnom HBV infekcijom. Na osnovu toga došlo se do podataka da 25% te populacije pripada starosnoj grupi 40-49, 20% - grupi 30-39, te i da postoji manji broj pedijatrijskih pacijenata. Najmlađi pacijent ima 5 godina, a najstariji 78. Muški pol je učestaliji. Posebno nepovoljan trend predstavlja podatak da raste broj pacijenata, a reduciraju se budžetska sredstva neophodna za nabavku testova. U tom smislu su značajna sponzorstva, ali je, kako je istakla dr Vujošević, neophodna je i racionalizacija zahtjeva za testiranje. Govoreći o inovacijama, ona je ukazala na potrebu razvoja dodatnih tehnologija, koje će omogućavati detekciju RNK, DNK i proteina na jednoj platformi, tako dozvoljavajući simultano molekularno i serolološko testiranje za pojedine patogene!

Poslati jasnu poruku Govoreći o savremenoj terapiji hepatitisa „B“, prof. dr Bogdanka Andrić sa Klinike za infektivne bolesti KCCG, prikazala je jedan broj podataka, vezanih za istorijat hepatitisa. Riječ je o oboljenjima poznatim iz prastarih vremena, još iz perioda stare kineske medicine. Kasnije je Hipokrat opisao epidemije zarazne žutice u Staroj Grčkoj. U toku 1947 godine prošlog vijeka izvršena je podjela hepatitisa, a 70-tih identifikovan uzročnik hepatitisa „B“. U 21 vijeku hepatitisi predstavljaju globalni javnozdravstveni problem. Oko 33% svjetske populacije inficirano je sa „B“ virusom hepatitisa.. Od toga, oko 5% su hronično inficirani, sa velikim rizikom za razvoj fibroze, ciroze i karcinoma jetre. Smatra se da 40% hronično inficiranih bolesnika, razvija progresivno oštećenje hunkcija jetre, a 1/3 svih hepatocelularnih karcinoma nastaje u ovoj kategoriji. Godišnje se u svijetu registruje više od milion smrtnih slučajeva – objasnila je dr. Andrić. Hepatitis „B“ predstavlja posebno veliki problem u zatvorenim društvima. 60% svjetske populacije živi u endemskim područjima hepatitisa „B“ : Kina, Indonezija, Nigerija, djelovi Afrike i Azije, srednji istok i Južna Azija, te Peru i Brazil. Visoka viremija, velika infektivnost io velika mutagenost, čine osnovne karakteristike hepatitis „B“ virusa, čija je mutagenost čak 100 puta veća nego kod ostalih virusa. Ove osobine uzročnika, uslovljavaju velike probleme u liječenju : brzo postizanje rezistencije. Na Mediteranu i u Indiji uglavnom je zastupljen genotip D virusa. Prirodni nosioci virusa su ljudi i neke vrste majmuna. Inkubacija prosječno traje od 60 – 90 dana. Hronična infekcija kod mlađih od 5 godina kreće se od 30 – 90%, a kod starijih 2 – 40%. Dr Andrić je objasnila da i da smrtnost dojenčadi od hronične bolesti jetre iznosi 15 – 25%. Infekcija je moguća i prenatalnim prijenosom. Kod oboljelih se mogu razviti opasne komplikacije : ciroza, hronični hepatitis, dekompenzacija jetre. Serološki se bolest može detektovati najranije za 2 – 3 nedjelje, a najkasnije 11 nedjelja nakon infekcije. Dajući preporuke za liječenje, dr Andrić je navela, da ne treba a priori liječiti akutni „B“ hepatitis savremenom antivirusnom i imunomodulatornom terapijom, zato što se na taj način može

suprimirati imuni odgovor i favorizovati perzistencija virusa, što za posljedicu može imati nastanak komplikacija. Ona je objasnila da trenutno nijesu usaglašeni stavovi o liječenju hroničnog „B“ hepatitisa, jer terapija ima ograničenu dugoročnu efektivnost. Za liječenje hroničnog „B“ i „D“ virusnog hepatitisa, koriste se interferoni i analozi nukleotida. Upoređujući efekte njihove primjene dr. Andrić je obrazložila da oni imaju antivirusno i imunomodulatorno dejstvo. Prvu liniju terapije predstavljaju interferoni, koje karakteriše dugotrajna supresija virusa., što značajno utiče na poboljšanje kvaliteta života bolesnika. Interferoni, kako je objasnila, streme ka održanoj antivirusnoj kontroli. Njihovom primjenom postiže se trajni odgovor, pa je ograničeno i trajanje liječenja. Analozi nukleotida, streme virusnoj supresiji, koja se može uspostaviti samo u ograničenom roku, pa se moraju uzimati duže vrijeme, nekad čak i doživotno. Lijek koji mi koristimo primjenljiv je kod bolesnika mlađih od 65 godina, koji moraju apstinirati od upotrebe alkohola i droga najmanje 12 mjeseci prije započinjanja terapijskog tretmana, kao i kod pacijenata sa dekompenzacijom jetre i kod koinfekciskih oblika „B“ i „D“ virusnih hepatitisa, objasnila je dr.Andrić. Iz iskustva u liječenju ovih pacijenata, u periodu od 2010 do 2013 god. na Klinici za infektivne bolesti u Podgorici, dr. Andrić je navela, da je liječeno ukupno 40 bolesnika sa hroničnom HBV infekcijom, od čega je svega 5 liječeno interferonom. U toku 2013. god. pozitivan – trajni odgovor na terapiju interferonom kod 2 pacijenta. Ovaj lijek kod nas nije na pozitivnoj listi lijekova za terapiju hroničnog „B“ hepatitisa kod nas. Hronični „B“ hepatitis je jedan od najvažnijih i najtežih globalnih problema savremene medicine, liječenja i uopšte invaliditeta koji ostavlja kod bolesnika. S obzirom na trajne posljedice koje izaziva hronična aktivna HBV infekcija, pokretanje zajedničke inicijative, upravo sa ovog sastanka, da se lijek nađe na pozitivnoj listi za liječenje hroničnog aktivnog „B“ hepatitisa, predstavljao bi ispravnu odluku, umjesto da liječimo posljedice koje se zaista ne mogu liječiti.

Jasno usmjereni na aktuelnost terapije Prof. dr Marina Ratković, nacionalna koordinatorka za transplantaciju organa Crne Gore, iskoristila je priliku da u okviru svog predavanja istakne značaj aktuelnog obilježavanja 12. oktobra - Evropskog dana donacije organa (Europian Donation Day) Dajući doprinos tom prazniku u vidu predavanja na ovom skupu, dr Ratković je opisala tekuće aktivnosti i najavila objavljivanje nacionalog vodiča za tretman pacijenata sa hroničnom bubrežnom insuficijencijom i hepatitis B i C virusnom infekcijom, kao i pacijenata sa transplantiranim bubregom, kao i za prevenciju ovih infekcija kod ovih specifičnih grupa pacijenata. - Poruka ovog skupa će biti da interdisciplinarni rad zahtijeva primjenu savremenih i novih metoda dijagnostike ovih infektivnih oboljenja. Bez upotrebe PCR-a sigurno ne bi bilo ovako lijepe priče - istakla je ona. Kliničar mora biti u stalnom kontaktu sa mikrobiologom i kreirati interdisciplinarni pristup dijagnostici i liječenju virusnih hepatitisa kod pacijenata sa hroničnom renalnom insuficijencijom i transplantiranim bubregom - objasnila je dalje. Govoreći o faktorima rizika za prenos hepatitisa, dr Ratković je navela da posebno mjesto u transmisiji virusnih hepatitisa među pacijentima sa terminalnom bubrežnom slabošću ima dijalizni modalitet, odnosno hemodijaliza u odnosu na peritoneumsku dijalizu. Nalazeći razloge za to što u nekim od 11 centara

za dijalizu u Crnoj Gori ipak postoji visoka prevalenca hroničnih hepatitisa, dr Ratković je navela neadekvatnu izolaciju pozitivnih pacijenata u dijaliznim jedinicama, kao i ostale tehničke i infrastrukturne nemogućnosti pojedinih centara za hemodijalizu u Crnoj Gori. Ona je pritom posebno naglasila značaj primijene mjera higijenske zaštite i izolacije inficiranih pacijenta koji mora postati standard u svim dijaliznim centrima.

Prevalenca HBV-a među pacijentima na redovnom programu hemodijalize, po podacima dr Ratković, smanjila se od 7.8% na 1% u periodu od 1976. do 2002. godine, dok prevalneca hepatitisa C u ovoj populaciji pacijenata bilježi porast sa 0,4% na 7,8% u periodu od 1995. do 2002. godine na globalnom nivou. Vakcinacija svih pacijenata koji se pripremaju za dijalizu i transplantaciju bubrega, naglasila je dr Ratković, predstavlja obavezu savremene zdravstvene njege. Ona predstavlja obavezu ne samo za tretman pacijenata, već treba da bude sprovođena i kod osoblja u dijaliznim jedinicama. Pozitivni pacijenti moraju biti izdvojeni u posebne ,,pozitivne sale,'' a bilo bi poželjno i da budu pod kontrolom od strane određenog osoblja, makar u trajanju od pola godine, kako se i čestom promjenom tehničara koji su uključeni u tretman ovih pacijenata ne bi povećavao rizik za transmisiju virusa hepatitisa između ,,pozitivnih'' i ,,negativnih'' sala za hemodijalizu. Sva oprema i sredstva koja se koriste u toku procesa hemodijalize treba da budu apsolutno sterilni. U cilju postizanja adekvatne dijagnostike virusnih hepatitisa, kao i efikasnijeg odgovora na primjenu specifične terapije ovih oboljenja, važno je uvesti savremene testove dijagnostike hepatitisa B i C. Veoma značajna aktivnost u cilju redukcije transmisije virusa hepatitisa B i C među pacijentima na hemodijalizi jeste i redukcija broja transfuzija krvnim pripravcima i derivatima, koje treba primjenjivati jedino u vitalnim indikacijama kod ovih pacijenata. Broj transfuzija u populaciji dijaliznih pacijenata značajno je redukovan uvođenjem ESA (eritropoetin stimulišućih agenata) preparatau liječenju renalne anemijeu svakodnevnoj praksi, za razuliku od ere kada nije bilo ESA preparata i kada je broj transfuzija kod ovih pacijenata bio daleko češći, a samim tim i rizik za transmisiju virusa hepatitisa preko krvih derivata. Prikazujući sopstveno iskustvo u vezi sa liječenjem hepatitisa, dr Ratković je objasnila da je u posljednjih 12 godina registrovano 14 pozitivnih pacijenata u centru za dijalizu KCCG, od čega jedna osoba sa virusnom B infekcijom, a 13 sa virusnom C infekcijom. Srednja starosna granica je bila u momentu dijagnostikovanja bolesti ona je bila 54,8 godina. Učestalost ove infekcije kod transplantiranih pacijenata manja je od 2.3%. Muškarci su manje zastupljeni, a prije započinjanja liječenja dijalizom 4 pacijenta su već imala pozitivnost. Izloženost dijalizi duže od 5 godina predstavlja poseban faktor rizika za sticanje ovih oboljenja. - Naše iskustvo je pokazalo da i preventivna vakcinacija u drugom i trećem stadijumu hronične bubrežne bolesti daje visoke rezultate - navela je dr Ratković. - Ukoliko su pacijenti započeli liječenje metodom hemodijalize bez vakcinacije, potrebno je da se kompletan program vakcinacije protiv hepatitisa B sprovede i kompletira. Ukoliko se

vakcinacija započne standardnim dozama prije započinjanja liječenja hemodijalizom, a u međuvremenu se pacijentu pogorša stanje i pacijent započne liječenje metodom nadomještaja renalne funkcije dijaliznim metodama, vakcinacija se kompletira dvostrukom dozom vakcine - preporučila je ona. Podaci u vezi sa efikasnošću imunizacije pokazuju da se kod 64% pacijenata u mediajni redovno i adekvatno vakcinisanih protiv hepatitisa B razvija adekvatan imunološki odgovor i adekvatan nivo protektivnih antitijela na virus hepatitisa B. Ipak, potvrđen je veći nivo protektivnih antitijela kod onih koji su preventivno imali kompletnu vakcinaciju u preddijaliznim stadijumima hronične renalne insuficijencije u odnosu na one imunizovane nakon započinjanja liječenja dijalizom, odnosno u terminalnom stadijumu renalne insuficijencije. Praćenje titra protektivnih antitijela i ponavljanje vakcinacije kod onih pacijenta kod kojih se ne postigne ili kod kojih se vremenom izgubi adekvatan titar protektivnih antitijela, predstavljaju veoma važne preporuke za svakodnevnu praksu. Sve je veći broj pacijenata sa transplantiranim bubregom, što, kako kaže dr Ratković, zahtijeva posebno praćenje infekcija virusima hepatitisa B i C u ovoj specifičnoj populaciji pacijenata i specifično liječenje ove grupe pacijenata. - Moramo biti aktuelni, moramo se prilagođavati novim trendovima liječenja, jer imamo pacijente sa jako velikim brojem komorbiditeta, osim renalne insufcijencije, što je limitirajući faktor u njihovom liječenju od virusnih hapatitisa - kaže ona. Ukazujući na aktuelne inovacije u protokolima liječenja hepatitisa C kod pacijenata sa renalnom insuficijencijom, dr Ratković je navela i da jedan od efikasnih trendova u liječenju predstavlja terapija interferonom. U prvom i drugom stadijumu renalne insuficijencije preporučuje se kombinovana terapija primjenom pegilovanog interferona i ribavirina u liječenju hronične hepatitis C infekcije. U trećem, četvrtom i petom preddijaliznom stadijumu hronične renalne insufcijencije preporučuje se terapija HCV infekcije pegilovanim interferonom u dozama prilagođenim rezidualnoj bubrežnoj funkciji pacijenata. U terminalnoj fazi, odnosno kod pacijenata na dijalizi trenutno se preporučuje monoterapija HCV infekcije standardnim interferonom u dozama prilagođenim pacijentima bez rezidualne renalne funkcije i na programu hemodijalize. Ovo je trenutni stav ekspertskih grupa u nefroilogiji, dok se brzo očekuju rezulatati studija primejene pegilovanog interferona u liječenju HCV infekcije kod pacijenata na hemodijalizi. Nadalje, spomenula je i da liječenje hepatitis virusnih infekcija kod pacijenata sa HBI treba da bude interdisciplinarni i timski postupak u svakodnevnoj medicinskoj praksi zbog velikog broja komorbiditeta kod pacijenata sa hroničnom renalnom insuficijencijom i neophodnog monitoringa efekata primijenjene antivirusne terapije kod ovih pacijenata, ako i mogućih neželjenih efekata. Kod pacijenata sa transplantiranim bubregom induktivna imunosupresivna terapija u pripremi za transplantaciju, a potom stalna primjena imunosupresivne terapije značajno utiču na mutagenost virusa hepatitisa B i C, kao i na formiranje rezistencije na primjenu antivirusne tearapije u njihovom liječenju, što je dodatni izazov u liječenju ove populacije pacijenata. Ističući optimističnost podatka da je meta analiza 14 studija pokazala da je u periodu od 6-12 mjeseci kontinuirane terapije lamivudinom kod pacijenata sa transplantiranim bubregom i na stalnoj imunosupresivnoj terapiji koji su imali aktivnu HBV infekciju, bilo odgovorno za postizanje PCR negativnosti na HBV kod 91% tretiranih pacijenata, dr Ratković je objasnila značaj redovnog praćenja, liječenja i monitoringa primijenjene terapije kod ovih pacijenata. Anita Radanović

U Miločeru održan sastanak Nacionalnog koordinirajućeg tijela za praćenje sprovođenja nacionalnog strateškog odgovora na HIV/AIDS i tuberkulozu. Ocijenjeno da se svi programi za sada realizuju uspješno

HIV I TUBERKULOZA POD KONTROLOM Prevalenca HIV infekcije u Crnoj Gori manja je od jedan odsto u opštoj populaciji i od pet odsto među rizičnim grupama, istaknuto je na šestom sastanku Nacionalnog koordinirajućeg tijela koje prati implementaciju nacionalnog strateškog odgovora na HIV/AIDS i tuberkulozu, koji je održan u Miločeru od 14. do 16. oktobra. Ti procenti su među najnižima u Evropi, a tako niska prevalenca održala se zahvaljujući aktivnostima predviđenim u dvije Nacionalne strategije za borbu protiv HIV-a. Aktivnosti je finansijski pomogao Globalni fond Ujedinjenih nacija za borbu protiv AIDS-a. Prema riječima pomoćnika crnogorskog ministra zdravlja prim. dr Mensuda Grbovića, nakon sedam godina sprovođenja projekta podaci pokazuju da su HIV i tuberkuloza i dalje prisutni u Crnoj Gori, ali da su pod kontrolom. - Njihov infektivni potencijal i prisutni socijalni faktori koji mogu uticati da se ove infekcije otmu kontroli, tjeraju nas na oprez i traže od nas još veće napore i angažovanje. Stvaranje

adekvatnog okruženja za sprovođenje Strategije, a nova je usvojena za period od 2010. do 2014. godine, naša je prioritetna obaveza. Kao korisnici globalne podrške na putu smo da postignemo zacrtane ciljeve kada je u pitanju HIV/AIDS i tuberkuloza - kazao je dr Grbović, podsjećajući da je Crna Gora još 1975. godine imala program za HIV, četiri godine prije registrovanja prve infekcije. - U Crnoj Gori postoji politička volja na najvišem nivou da se problem AIDS-a rješava na sveobuhvatan način, u skladu sa smjernicama zajedničkog programa Ujedinjenih nacija. Nacionalna komisija za AIDS je formirana 2001., a prva Strategija donešena za period 2005.-2010. godina. Ona je dala dobru podlogu za prevenciju HIV-a, sa posebnim fokusom na najrizičniju populaciju i bezbjednu krv. Nova strategija razvijena je na poseban način sa ključnim učesnicima iz vladinog i nevladinog sektora, a temelji se na rezultatima i uspjesima prethodne. Puno je rađeno i na prevenciji i suzbijanju tuberkuloze, za šta je prvi Nacionalni program donešen 2006., a drugi prošle godine.

Uz pomoć Globalnog fonda aktivnosti su se ubrzale i došlo je do bitnih pomaka u izgradnji sistema s kojim bi uspješno odgovorili na tuberkulozu - kazao je dr Grbović, ističući da su obnovljeni prostori za hospitalizaciju i dijagnostiku tuberkuloze, nabavljena nova oprema za transport, sproveden skrining kod rizične populacije, uveden sistem nadzora nad sprovođenjem terapije i izgrađen informacioni sistem za vođenje registra tuberkuloze. Iz Fonda za Crnu Goru izdvojeno 6,5 miliona eura Predstavnica Globalnog fonda za podršku borbe protiv AIDS-a Lindzi Kol, podsjetila je da je prvi grant u iznosu od 2,4 miliona eura bio 2006. godine, a da je za period od 2010-2014. izdvojeno još 4,1 milion eura. - To pokazuje posvećenost koju Fond ima kada je riječ o borbi protiv HIV-a u Crnoj Gori. U toku programa ostvarili smo brojne uspjehe, kao što je terenski rad sa najrizičnijom popu-

lacijom, ili uvođenje metadonskog programa u zdravstvene ustanove širom Crne Gore. Jačali smo kapacitete za socijalnu podršku ljudi koji žive sa HIV-om, a sproveli smo i brojne aktivnosti u borbi protiv diskriminacije i stigme inficiranih. Sve ove aktivnosti rezultirale su prevalencom koja je među najnižima u Evropi - kazala je Kol, ističući da vidi aktivnosti Globalnog fonda kao dodatak onima koje sprovodi Vlada Crne Gore. Ona je naglasila da će se tokom predstojećih godinu i po, koliko je ostalo do kraja programa, u Fondu potruditi da se ostvari održivost programa, kako dosadašnji uspjesi ne bi bili uzaludni. Miodrag Dragišić, predstavnik UNDP-a, koji upravlja novcem iz Globalnog fonda, kazao je da je ta organizacija uspostavila saradnju sa državnim institucijama i nevladinim sektorom. Njegova koleginica, Itana Labović, govorila je o sprovođenju projekta za jačanje odgovora na HIV u grupama sa povećanim rizikom, ističući da su specifični ciljevi programa prevencija Hiv-a u toj populaciji, unapređenje kvaliteta liječenja,

Strategija promijenila stanje Dr Mugoša kazao je da je stanje u kontroli HIV prije donošenja prve strategije bilo opterećeno raznim problemima jer nije postajao nadzor, dijagnostika i terapija nijesu rađeni u Crnoj Gori, a velikih problema bilo je i sa prijavljivanjem. - Nijesmo znali ko obolijeva niti ko umire, jer su se oboljeli testirali i liječili van Crne Gore pa nije bilo povratnih informacija. Analiza podataka je bila neadekvatna, nijesmo imali vodič za profilaksu poslije izlaganja riziku, bio je slab nivo znanja o HIV-u među medicinskim osobljem, nije bilo strategije prevencije prelaska HIV-a sa majke na dijete. Program o izraženoj stigmi i diskriminaciji nije postojao, a finansijski resursi su bili izrazito ograničeni - kazao je dr Mugoša, objašnjavajući da je tako bilo sve do usvajanja strategije, kada su obezbijeđena dodatna sredstva kroz institucije sistema, a pomoć je došla i od Globalnog fonda. Prema njegovim riječima, tada je promijenjeno i zakonodavstvo, unaprijeđen nadzor, sprovedena istraživanja, usvojena strategija za prevenciju prenosa HIV-a na djecu, unaprijeđeno savjetovanje, doneseni vodiči i protokoli liječenja i terapije, kompletna dijagnostika i terapija počela je da se sprovodi u Crnoj Gori, unaprijeđen je sistem bezbjedne krvi, doneseni programi za smanjenje štete, a savjetovanja su počela da se obavljajui sa mornarima, zatvorenicima, te među RAE populacijom.

Briga kako dalje Direktor Instituta za javno zdravlje izrazio je zabrinutost kako će se aktivnosti sprovoditi nakon što prestane podrška Globalnog fonda. - Globalni fond poslije 2014. godine finansiraće samo neke aktivnosti, ali nadam se da će se nastaviti posao korišćenjem nekih naših kapaciteta, te možda uz pomoć nekih fondova Evropske unije. Ovo je možda jedna od strategija koja se najbolje sporovodi u Crnoj Gori, zahvaljujući tome što su se na tako složenom poslu našle i vladine i nevladine organizacije. Problem HIV-a teško je nametnuti kao neki koji iziskuje permanentna ulaganja, jer on ne nosi morbiditet i mortalitet kao neke druge bolesti, recimo kardiovaskularne - kazao je dr Mugoša.

stvaranje podržavajućeg okruženja, jačanje sistema nadzora nad HIV-om, te poboljšanje kapaciteta i koordinacije odgovora na HIV. Ona je kazala da se uspješnost programa procjenjuje na osnovu indikatora, te da su svi ciljevi uglavnom ili dostignuti ili je postignuto mnogo više od planiranog.

Procjena je da u populaciji imamo znatno više HIV-a, nego što imamo registrovanih. Činjenica je, ipak, da sve manje ljudi umire i da inficirani sve duže žive, što je od velikog značaja - zaključio je dr Mugoša.

Epidemiološka situacija Direktor Instituta za javno zdravlje, dr Boban Mugoša, podsjetio je da je prvi oboljeli u Crnoj Gori registrovan 1979. godine, a da je do danas registrovano 142 osobe inficirane HIV-om, dok je oboljelih od AIDS-a 73. - HIV pozitivnih bilo je 69, a umrlo je 38 osoba. Odnos po polu među inficiranim je 5,4 muškaraca prema jednoj ženi, što je velika razlika i pokazuje dvije stvari – da je promiskuitet među muškarcima veći, te da je epidemija veća među muškarcima koji imaju seks sa muškarcima. Prema metodologiji Svjetske zdravstvene organizacije, a na osnovu postojećih podataka, došli smo do zaključka da u populaciji staroj između 15 i 49 godina postoji 460 osoba sa HIV infekcijom, od čega su 94 žene. Problem je što oni najvjerovatnije ne znaju da su inficirani, pa se insistira da se testiraju svi koji su bili u riziku, kako bi počeli na vrijeme sa liječenjem. Testiranje je relativno nisko, ali je i tu veliki porast u odnosu na 5-6 godina ranije. Na liječenju su 52 osobe koje se redovno javljaju da dobiju terapiju, a pod nadzorom Klinike je 71 osoba, što znači da određeni broj ne uzima terapiju. Od 13 novih slučajeva infekcije otkriveno je 7 slučajeva AIDS-a, što znači da su došli kasno. Zato se mora uložiti veliki napor da se podigne svijest ljudi o potrebi da se testiraju poslije rizičnog ponašanja, kako se ne bi javljali kada se bolest već razvije. U populaciji koja je bila najviše seksualno aktivna imamo i najviše inficiranih - kazao je dr Mugoša, ističući da među zaraženima, na sreću, nema mnogo djece, te da je cilj da se to u potpunosti izbjegne. Prema njegovim riječima, istraživanja su pokazala da je 2000. godine među intravenskim korisnicima psihoaktivnih supstanci bilo 4 odsto zaraženih HIV-om, a isti procenat se još uvijek održava. U toj populaciji, kazao je on, ima puno onih sa hepatitisom C, što pokazuje da zavisnici ipak dijele špric. - U Crnoj Gori skoro da nema veće opštine u kojoj nije registrovana HIV infekcija, ali je u Podgorici najveći broj slučajeva.

UNDP kontroliše sprovođenje programa Itana Labović rekla je da je osnovni princip funkcionisanja grantova Globalnog fonda preko finansiranja na osnovu postignuća, pa se odluke o daljem finansiranju donose na osnovu transparentne procjene postignutog. - UNDP upravlja novcem, vrši nadzor nad sprovođenjem programa i odgovoran je za izvještavanje o sprovedenim aktivnostima. Uloga UNDP-a je i da nabavlja medicinska i nemedicinska sredstva za programe, kao i neophodnu opremu. Program jačanja odgovora an HIV među grupama sa povećanim rizikom trajaće do kraja juna 2015.godine, kada se završava druga faza tog projekta, vrijedna 1.638.000 eura - kazala je Labović.

Dragan Novčić

ZNAČAJNO OTKRIĆE O TRANSPORTNOM SISTEMU U ĆELIJAMA

NOBEL ZA MEDICINU U RUKE DVOJICE AMERIKANACA I JEDNOG NJEMCA Sedmog oktobra u glavnom gradu Kraljevine Švedske objavljena su imena ovogodišnjih dobitnika Nobelove nagrade za medicinu i fiziologiju. Za istraživanje o tome na koji način ćelije organizuju svoj sistem transporta, Odbor za dodjelu Nobelove nagrade na Institutu Karolinska u Stokholmu odlučio je da nagradi dva Amerikanca, Džejmsa Rotmana i Rendija Šekmana, i jednog Njemca, Tomasa Zidhofa. Priznanje za otkriće „mehanizma koji reguliše saobraćaj vezikula, glavnog transportnog sistema u našim ćelijama“, iz Instituta su obrazložili riječima: – Svaka ćelija je fabrika koja proizvodi i izvozi molekule. Ti molekuli se unutar ćelije kreću u malim paketićima koji se zovu vezikule. Trojica dobitnika Nobela otkrila su molekularne principe koji upravljaju načinom na koji se ova materija isporučuje na pravo mjesto u pravo vrijeme u ćeliji. Bez ovih sjajno preciznih organizacija, u stanici bi nastao potpuni haos – Ovom naučnom otkriću svaki od trojice naučnika dao je poseban doprinos - Rendi Šekman je pronašao set gena koji su potrebni za kretanje vezikula, Džejms Rotman je razmrsio proteinski mehanizam koji omogućava vezikulama da se spajaju sa njihovim metama kako bi omogućile transfer materije, a Tomas Zidhof je otkrio na koji način signali daju instrukcije vezikulama da precizno oslobode svoju materiju. Budući da poremećaj u transportnom sistemu vezikula može izazvati neurološke bolesti, dijabetes i imunološke probleme, otkrićem trojice naučnika napravljen značajan iskorak u liječenju pacijenata. - Ova divna otkrića su važna zbog razumijevanja rada ljudskog tijela i posljedica oboljenja različitih organa, kao što su bolesti nervnog sistema, dijabetes i imunološke bolesti - kazao je Jan-Inge Henter, profesor dječije onkologije na Institutu Karolinska. Nagrađeni će za svoj rad podijeliti i novčanu nagradu koja iznosi osam miliona švedskih kruna, što prevedeno u američku valutu iznosi 1,2 miliona dolara. Biografije trojice naučnika nijesu ništa manje impresive od nagrade koju su dobili. Tomas Zidhof rođen je 1955. godine u Gotingenu u Njemačkoj, a studirao je na tamošnjem Univerzitetu u Ahenu. Na dalje školovanje otišao je u Ameriku, tačnije na Univerzitet u Teksasu. Istraživačkom timu Hauard Hjuz Instituta za medicinu se priključio 1991. godine, a od 2008.

godine predaje na elitnom Univerzitetu Stanford, na kojem vrši istraživanja i radi kao profesor molekularne i ćelijske fiziologije. Rendi Šekman je rođen 1948. godine, u Minesoti, a studije je završavao na Univerzitetu u Kaliforniji i Stanfod Univerzitetu, gdje je i doktorirao pod mentorstvom čuvenog profesora i dobitnika Nobelove nagrade za 1959. godinu, Artura Kornberga. Šekerman od 1976. godine predaje na prestižnom kalifornijskom Univerzitetu Berkli, a radi i kao istraživač na Hauard Hjuz Institutu za medicinu. Džejms Rotman rođen je 1950, godine u Haverhilu u Američkoj državi Masačusets. Doktorirao je 1976. godine na Medicinskom fakultetu na Harvardu, nakon čega je postao stipendista postdoktorskih studija na Institutu za tehnologiju u Masačusetsu. Nakon toga prešao je na Univerzitet Stanford u Karolini, gdje je 1978. godine počeo sa istraživanjem ćelijskih vezikula. Radio je i na elitnom Prinston Univerzitetu, Memorijalnom Sloun-Ketering Institutu za rak i Univerzitetu u Kolumbiji. Prestižnom Jejl Univerzitetu u Konektikatu pridružio se 2008. godine, gdje je i trenutno profesor i šef katedre za biologiju ćelija. Sanda Ivanović

ODRĹ˝IVOST VAĹ˝NA DIMENZIJA KVALITETA MEDICINSKE USLUGE

Svaki od ovih elemenata sadrĹži odreÄ&#x2018;eni broj indikatora koji se mogu dekomponovati. Dekompozicija odrĹživosti na elemente prikazana je na 4MJDJ

PiĹĄe: prof. dr sc Rajko Ĺ ofranac

OdrĹživost se moĹže predstaviti sljedeÄ&#x2021;om jednaÄ?inom: 1 Q t 0F Q t 0F Q t 0F Q t 0F Q t 0F

OdrĹživost je veoma vaĹžna karakteristika medicinske usluge koja se moĹže dekomponovati na sljedeÄ&#x2021;e elemente:

t 0CKFLUJ J PQSFNB t *OPWBDJKF J JTUSBĂ¤JWBOKF

(EKF TV Q Q Q Q Q o QPOEFSJ [OBĘŹBKOPTUJ 0F 0F 0F 0F 0F o FMFNFOUJ PESĂ¤JWPTUJ PTPCJOF LWBMJUFUB

t 4USBUFĂ?LP QMBOJSBOKF t 1MBOJSBOKF VTMVHB t 0CVĘŹFOP PTPCMKF

5BCFMB Vrijednosti elemenata â&#x20AC;&#x17E;PESĂ¤JWPTUJ VTMVHBâ&#x20AC;? za analizirane zdravstvene organizacije

1. 5 0. 8 1, 4 1, 6 0. 6 5. 9

6 4 8 7 6

1. 8 0. 8 1, 6 1, 4 0. 6 6. 2

ZO-C 6 5 8 6 6

Vrijednost

5 4 7 8 6

ZO-B

Vrijednost

0. 3 0. 2 0. 2 0. 2 0. 1 1, 0

ZO-A

Vrijednost

StrateĹĄko planiranje Planiranje usluga ObuÄ?eno osoblje Objekti i oprema Inovacije i istraĹživanje UKUPNO

Ponder

ODRĹ˝IVOST USLUGA

1. 8 1. 0 1, 6 1, 2 0. 6 6. 2

finansijska sredstva, godišnji izvještaj i godišnji finansijski izvještaj koji su dostupni lokalnoj zajednici, t 5SFCB EB QPTUPKJ LPOLSFUOJ QMBO TMVäCF LPKB SFBMJ[VKF uslugu sa aspekta finansija, resursa (materijalnih i ljudskih).

ODRŽIVOST USLUGE 5

INOVACIJE I ISTRAŽIVANJE

STRATEŠKO PLANIRANJE

4 2

OBJEKTI I OPREMA

PLANIRANJE USLUGA

OBUČENO OSOBLJE

Slika 1

1SFUQPTUBWJNP EB KF TQSPWFEFOB BOBMJ[B TUBOKB V USJ [ESBWTUWFOF PSHBOJ[BDJKF LBLP CJ TF QSJCMJäOP PESFEJMB PESäJWPTU VTMVHF J JEFOUJĕLPWBMB EJTQSPQPSDJKB J[NFÿV QPTUPKFʉFH J OFLPH äFMKFOPH TUBOKB LPKF CJ EPWFMP EP QPCPMKÝBOKB LWBMJUFUB [ESBWTUWFOF VTMVHF QSFLP EJNFO[JKF PESäJWPTUJ 7BäOP KF OBHMBTJUJ EB UFTUJSBOF [ESBWTUWFOF PSHBOJ[BDJKF OJKFTV QPʊFMF TB JNQMFNFOUBDJKPN standarda kvaliteta. /B PTOPWV JTLVTUWB V EPTBEBÝOKFN SBEV PESFÿVKF TF vrijednost pondera, dok se na osnovu pretpostavljene analize QPTUPKFʉFH TUBOKB PESäJWPTUJ VTMVHB PDKFOKVKV PTPCJOF FMFNFOBUB V SBTQPOV PE EP 6OPTFʉJ PWF WSJKFEOPTUJ V KFEOBʊJOV EPCJKB TF CSPKʊBOB WSJKFEOPTU [B PESäJWPTU [ESBWTUWFOF VTMVHF Iz Tabele 1 VPʊBWB TF EB EPCJKFOF WSJKFEOPTUJ OJKFTV OB [BEPWPMKBWBKVʉFN OJWPV %B CJ TF QPWFʉBMF WSJKFEOPTUJ FMFNFOBUB LBLP QPKFEJOBʊOP UBLP J [CJSOP OFPQIPEOP KF TQSPWFTUJ TMKFEFʉF BLUJWOPTUJ V FMFNFOUJNB QSJTUVQBʊOPTUJ VTMVHBNB

Strateško planiranje t 6 TUSBUFÝLP QMBOJSBOKF VTUBOPWF USFCB EB TV VLMKVʊFOJ PTPCMKF J LPSJTOJDJ t 5SFCB EFĕOJTBUJ EPLVNFOU P TUSBUFÝLPN VTNKFSFOKV [ESBWTUWFOF VTUBOPWF V[ EPQSJOPT TWJI LMKVʊOJI BLUFSB t ,POTVMUPWBUJ LPSJTOJLF J ESVHF V [ESBWTUWFOPK PSHB nizaciji u toku definisanja politika i procedura, t 4WJ ʊMBOPWJ PSHBOJ[BDJKF NPSB EB VʊFTUWVKV V QSPDFTJNB QMBOJSBOKB J SB[WPKB [ESBWTUWFOF VTUBOPWF J QSVäB JN TF NPHVʉOPTU EB J[MPäF TWPKF QSFEMPHF J LPNFOUBSF OB QSFEMPäFOF QMBOPWF razvoja, strateške planove i planove rada, t 3FBMJ[BDJKB QSPDFTB NPäF TF QPTUJʉJ UBLP ÝUP TF JEFOUJĕ LVKV NFUPEF LPKJNB TF NPHV QPCPMKÝBUJ VTMVHF OB OJWPV [ESBWTU vene organizacije.

Planiranje usluga t 1MBOJSBOKF VTMVHB NPSB TF UFNFMKJUJ OB TUSBUFÝLJN TNKFS OJDBNB VTUBOPWF V[JNBKVʉJ V SB[NBUSBOKF GBLUPSF PLSVäFOKB J

Obučeno osoblje t 0TPCMKF TF NPSB QFSNBOFOUOP PCVʊBWBUJ B TUSVʊOPTU TF PESäBWB EB CJ TF VEPWPMKJMP [BIUKFWJNB QSVäBOKB VTMVHB t 5SFCB EFĕOJTBUJ QSPDFEVSV LPKB VUWSÿVKF LWBMJĕLBDJKV JTLVTUWP J WKFÝUJOF LPKF USFCB EB JTQVOJ TWBLB PTPCB LBOEJEBU LPKJ TF [BQPÝMKBWB V[ LSJUFSJKVNF [B J[CPS t 5SFCB EFĕOJTBUJ HPEJÝOKJ QMBO PCVLF J VTBWSÝBWBOKB t 1MBO PCVLF J SB[WPKB LBESPWB USFCB EB TF UFNFMKJ TF OB stalnoj provjeri svakog zaposlenog, t 5SFCB EB QPTUPKJ QSPDFEVSB [B J[CPS PTPCMKB QSPHSBN VWPÿFOKB V SBE OBE[PS NFOUPSTUWP PCVLB J QPESÝLB t .PSB TF EFĕOJTBUJ QSPHSBN USBKOPH QSPGFTJPOBMOPH razvoja i t 4QSPWPEJUJ PCVLB OB QPCPMKÝBOKJNB LWBMJUFUB

Objekti i oprema t 0CKFLUJ J PQSFNB USFCB EB TF TJTUFNBUTLJ PESäBWBKV J PCOBWMKBKV t 5SFCB JNFOPWBUJ MJDF [B PESäBWBOKF JOGSBTUSVLUVSF J PCKFLBUB t %FĕOJTBUJ QSFWFOUJWOJ QMBO PESäBWBOKB PCKFLBUB t 4QSPWPEJUJ FWJEFODJKV P PESäBWBOKV J TFSWJTJSBOKV opreme, t 4WJ JOTUSVNFOUJ J BQBSBUJ NPSBKV TF PESäBWBUJ V JTQSBW OPN TUBOKV J SFEPWOP CBäEBSJUJ QSFNB VQVUTUWJNB QSPJ[WPÿBʊB t 5SFCB QMBOJSBUJ QSPHSBNF QSPWKFSF PQSFNF [B UFMFLPNV nikaciju i t 5SFCB EFĕOJTBUJ QSPDFEVSF [B SFEPWOP PESäBWBOKF vitalnih dijelova medicinske opreme.

Inovacije i istraživanje t 1PESäBWBKV TF JOPWBDJKF J JTUSBäJWBOKB t .FOBEäNFOU [ESBWTUWFOF VTUBOPWF USFCB EB QSPWPNJÝF DJKFOJ J QPESäBWB VTQKFÝBO J OBQPSBO SBE PTPCMKB t 5SFCB EPLVNFOUPWBUJ QSJPSJUFUF [B JTUSBäJWBOKF J SB[WPK u domenu zdravstvenih usluga, t .FOBEäNFOU [ESBWTUWFOF VTUBOPWF USFCB BLUJWOP EB QPETUJʊF J QPESäBWB JEFKF PTPCMKB OB TWJN OJWPJNB P QPCPMKÝBOKV VTMVHB J LSFBUJWOB SKFÝFOKB [B VUWSÿFOF QSPCMFNF t 6 UPN TNJTMV OFPQIPEOP KF EFĕOJTBUJ QSPDFEVSF [B nove tretmane i postupke, t .FOBEäNFOU NPSB EBUJ QPESÝLV PTPCMKV [B WSJKFNF WFMJLJI QSPNKFOB VOVUBS QPKFEJOJI TMVäCJ J JMJ V DJKFMPK [ESBWTUWFOPK organizaciji.

Napomena: Rad je prezentovan na NAUČNO-STRUČNOM SKUPU SA MEĐUNARODNIM UČEŠĆEM „KVALITET 2011”, NEUM, 1-4. jun 2011.

SMIJEH JE LIJEK Vojna služba. — Šta si ti po zanimanju? — pita komandir regruta. — Zubni ljekar. — Odlično! Večeras pukovnik priređuje oproštajni prijem, a ti ćeš da izvlačiš čepove iz boca sa vinom. Mujo kod ortopeda skine cipele. — Uh, kako vam smrde noge! — Da, to mi je reko i doktor opšte prakse, ali sam htio mišljenje specijaliste. Odveo Mujo taštu kod doktora, svog dobrog drugara. Ostavio je u čekaonici, a on ušao i govori doktoru: — Jarane, molim te, nemoj joj govoriti: ’Udahniizdahni’, samo joj reci: ’Izdahni’ i nek na tome i ostane! Kaže Mujo Hasu: — Moj stariji sin potpuno liči na mene! To je zbog uticaja genetskog faktora! — A zašto onda mlađi liči na komšiju? — E, to ti je zbog uticaja sredine!

Bonus: Kondom ne jamči siguran seks. Moj prijatelj Ibro ga je nosio kada ga je upucao ženin muž.

Kaže učiteljica Ivici: — Juče opet nisi bio u školi. Razgovaraju dvije sekretarice: — Kakvu ćeš smicalicu — Baka mi je bolesna. — To kažeš svaki put kad napraviti za 1. april 2014. godine? — Razglasiću izostaneš iz škole. Ne vjerujem ti. — Da, učiteljice, po firmi da sam trudna. Svi će šefovi biti u panici! i mi mislimo da baka glumi. Pita Mujo Fatu: — Kako se ti bona ne iznerviraš kad se izderem na tebe? — Pa fino. Odem i očistim ve-ce — reče Fata smireno. — A kako ti to pomaže? — Koristim tvoju četkicu za zube! Sjedi Mujo u kafani i razgovara s Hasom, i kad je već dobrano potegnuo, upita Hasu: — Haso, jarane, znaš li ti pet najvećih životnih istina? Haso odmahne glavom, a Mujo nabroji: 1. Novac ne može kupiti sreću, ali je ugodnije plakati u „golfu petici” nego na biciklu. 2. Oprosti svom neprijatelju, ali zapamti mu ime. 3. Ako pomogneš nekome u nevolji, on će te se sjetiti kada opet bude nevolji. 4. Mnogi ljudi su živi samo zato što je protivzakonito upucati ih. 5. Alkohol ne rješava probleme, ali ni mlijeko.

Doživio Mujo 110. rođendan, pa ga se sjetili sa televizije i poslali ekipu da napravi prilog o njemu. Kad su postavili kamere, mlada novinarka postavi prvo pitanje: — Pa dobro, gospodine Mujo, recite nam kako ste uspjeli doživjeti toliku starost? Mujo se malo nakašlje i važno odgovori: — E dijete moje, nikad se u životu nisam naljutio, nikad nisam popio ni kap alkohola, nikad nisam pušio cigarete i radio takve stvari. Odjednom se sa tavana začuje strašna buka i vika, neko hoda tamo-amo, baca stvari i psuje. Novinarka se uplaši i upita Muju šta se to događa. Mujo je sjetno pogleda i mirno odgovori: — Dijete drago, nije to ništa, ne moraš se bojati. To je moj djeda. Uvijek kad je pijan ovako se dere, lomi i pravi buku jer ne može naći cigarete.

Medicinski rjecnik A B C F H I K M

kušment fors, franc. accouchement force. Tehnika koja se koristi prilikom prisilnog porođaja. Svodi se na naglo vještačko otvaranje materičnog ušća i izvlačenje ploda u cilju ubrzanja porođaja.

olus, velika pilula. Ovaj tip ljekova manje se primjenjuje u humanoj medicini. Uobičajena je njegova primjena u veterini. Obično je mekše konzistencije. Sam pojam može se odnositi i na vrstu zalogaja u aktu gutanja. To je onda ona sadržina koja se potiskuje u želudac. erumen, ušna tečnost. Sin. usni maz ili slih. Lučenje ove materije, koje je inače prirodna pojava, nekada može biti uzrok zapušenja slušnog hodnika.

akirizam, patološka potreba za uživanjem u bolu nanesenom povređivanjem tijela. Osoba uživa da joj se u tijelo ubadaju usijane igle i drugi oštri predmeti ili da se štipa kliještima.

alo, med. halos, krug. Vizuelni opažaj u vidu duginih boja koje bolesnik uočava u okolini svjetlosnog izvora. Tipičan simptom kongestivnog glaukoma. Ovaj termin se nekad koristi za opisivanje krugolikih promjena u blizini papile vidnog živca. napetencija, med. inapetentia. Sin. anoreksija. Ozbiljan poremećaj normalnog funkcionisanja nadražaja za hranom. Nedostatak želje za unošenjem hrane predstavlja osnovni simptom. apitonaža, franc. capitonnage, način hirurškog zatvaranja ciste. Radi se o postupku zašivanja opni ciste.

edulektomija, med. medullectomia, odstranjivanje srži nekog organa. Ovaj postupak je karakterističan za intervencije na nadbubrežnoj žlijezdi, u koštanom sistemu itd.

N O P

oeud vital (franc.), životni čvor. Dio produžene moždine u kom je smješten centar za disanje.

ligurija, med. oliguria, poremećaj funkcionisanja urinarnog sistema koji karakteriše smanjeno lučenje i izlučivanje mokraće.

anikulitis, med. panniculitis, oblik zapaljenja potkožnog masnog tkiva. Prateće simptome mogu predstavljati pojava recidivantnih potkožnih čvorova i povećanje tjelesne temperature. Obično je u pitanju posljedična reakcija na prisustvo infekcije u organizmu.

# $%

( ' & " ! # #% $ " "

&&& " ! "

VENDOKSIN KAPI cirkulacija, vene, hemoroidi Kapi ispoljavaju blagotvorno dejstvo kod gotovo svih poznatih poreme}aja u krvnim sudovima. Vendoksin otklanja ose}aj zamora i trnjenja nogu i ruku. Snabdeva tkivo kiseonikom, pobolj{avaju}i protok krvi kroz periferne krvne sudove, smanjuju mogu}nost stvaranja tromba i za{titno deluju kod dubokih venskih tromboza u periodima posebnog rizika (mirovanja u postelji, traume, stanja posle infarkta, mo`danog udara). Povoljno uti~u na otklanjanje simptoma izazvanih infarktom: dezorijentisanost, povi{ena temperatura, ose}aj zamora, glavobolja ... Povoljan uticaj imaju na funkciju jetre, detoksikaciju i metabolizam masti, smanjuju}i koncentraciju triglicerida i holesterola u krvi. Kapi deluju na hemoroide gde uti~u na njihovo zarastanje, epitelizaciju i su{enje. Povoljno uti~u kod povreda u sportu, tupih povreda i nagnje~enja posle preloma. Zbog svog blagotvornog dejstva na prokrvljenost svih organa Vendoksin kapi mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

ZODEKS ÂJ infekcije i kamenci u bubrezima i be{ici âj je namenjen ublaàvanju problema nastalih kao posledica infekcije urinarnog trakta i prostate ili prisustva kamena i peska u bubrezima, mokra}noj be{ici ili ù~i. Potpomaè otapanje kamenca i deluje za{titno kod ponovne pojave kamena i peska. Deluje kroz poja~ano lu~enje mokra}ne kiseline gde dolazi do postupnog ~i{}enja bubrega i uretera od spiranog taloga mulja i peska, ubrzavaju}i proces epitelizacije o{te}enog tkiva. Ublaàva gr~eve i bolove i uti~e na smanjenje telesne temperature izazvane upalnim procesima tako da ceo proces prolazi prili~no bezbolno. Tako|e treba napomenuti da ~aj ima blagotvoran efekat i na upalne procese mokra}nih kanala i infekcije prostate izazvane kako gram pozitivnim tako i gram negativnim bakterijama. Povoljno uti~e na smanjenje nivoa ureje i kreatinina u krvi i ima povojan efekat kod pojedina~nih cisti bubrega. Zbog svog dejstva na kompletan rad urinarnog trakta, Zodeks ~aj mogu koristiti i potpuno zdrave osobe. Proizvodi preduze}a ALTERNATIVA MEDICA izra|eni su prema principima dobre proizvo|a~ke prakse

Uvoznik za Crnu Goru: “ALTERNATIVA MEDICA MONTENEGRO d.o.o. Herceg Novi Herceg Novi, Zemunska 36

Proizvodi:

d.o.o. Loznica

Tel/fax: 031/345-773; Mob. 069/929-003, 068/666-791 Prije upotrebe pažljivo pročitati uputstvo, a za više informacija obratite se Vašem ljekaru ili farmaceutu