Br 57 by medical cg

1.00

www.medicalcg.me

Adaptirano porodilište u KCCG II Sajam medicine u Crnoj Gori Prva eksplantacija organa u CG Peloid - ljekovito mineralno blato Godišnje nagrade Ljekarske komore CG

Intervju: Bane Nedović

5. JANUAR 2014. GODINA V BROJ 57

II Sajam medicine - video zapis: www.medicalcg.me

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Doc. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr sc Todor Baković Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Dr Aleksandar Nikolić, kardiohirurg Spec. fiz. Bojan Kraljević Dr Branko Rašović Dr Dušan Nenezić, mr sci Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Dr Fehmija Fetahović, spec ginekolog Mr ph Ivana Gojković Katarina Janković Dr Lidija Rakočević, sprec. pedijatar Dr Milica Šofranac, pedijatar Milorad Aranitović, struč. rad. terapeut Dr Miloš Radulović, stomatolog Prim. dr Miroslav Femić, spec. pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij. Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Prof. dr Rajko Šofranac Radmila Grbić Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psih. Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Tomić Dr Valentina Kalinić, spec endokrinolog Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

IZ SADRŽAJA

Sajam medicine 2013 10 – 19 Prva eksplantacija organa u CG 22 – 23 Godišnje nagrade Ljekarske komore CG 24 – 25 140 godina bolnice Danilo I 28 – 30 Racionalno propisivanje ljekova Dr Kiril Gorokov Mekh 33 Adaptirano porodilište u KCCG 38 – 39 Zdravo starenje – dr Agima Ljajević 46 Stomatološke intervencije i hemioterapija Dr Ana Lakić 48 – 49 Dijabetes – dr Božidar M. Bojović 50 – 51 Šećer – koristi i štete Dr Snežana Tomić 52 – 53 Intervju: Bane Nedović 54 – 55 Stem ćelije kože Dr Olivera Simić Kovačević 56 Peloid – dr Gani Karamanaga 60 – 61 Traume vratne kičme Dr Vladimir Čarapić 62 – 63 Smjernice – labor. Dijagnostika AKS-a Dr Vesna Radonjić 64 – 66 Skrining za kolorektalni karcinom Dr Rade Ranitović 70 - 71

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

foto: shutterstock

Meditas d.o.o. Uvoznik i distributer za Crnu Goru tel: +382 20 625 016; +382 20 623 002 e-mail: meditas@t-com.me

PROTIV PREHLADE

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Podgorica, tel: 020-663-067

ZANIMLJIVOSTI

Sportske aktivnosti povećavaju libido Muškarci koji se redovno bave sportom imaju vrlo ispunjen seksualan život. Rezultati naučnog istraživanja pokazuju da rekreativci i sportisti češće vode ljubav, a pozitivni rezultati angažovanja mišića brzo se manifestuju kroz libido. Već poslije mjesec dana svakodnevnog treniranja, seksualna aktivnost raste za 30 procenata, iako se do skoro vjerovalo da sportisti poslije napornog treninga nemaju snage, ni volje da misle na seks. Naučnici, naprotiv, tvrde da se poslije fizičke aktivnosti najbolje vodi ljubav jer je nivo testosterona za od 20 do 40 odsto viši nego prije treninga. I kod žena koje redovno vježbaju raste želja za seksom. Poslije intenzivnog fizičkog napora čak 25 odsto predstavnica ljepšeg pola poželi da vodi ljubav. Osim toga, naučno je dokazano da trening izoštrava čula, što je vrlo važno za kvalitet ljubavnog odnosa. Osobe koje su fizički aktivne bolje poznaju sopstveno tijelo, fleksibilnije su i izdržljivije. Nemaju problem sa cirkulacijom krvi i ona nesmetano stiže do erogenih zona na tijelu.

Manje soli u ishrani spasilo bi milione života

Neispavanost zbog TV i mobilnih telefona Istraživanje naučnika fondacije NSF pokazalo je da zavisnost od televizije, mobilnih telefona i prenosnih računara može biti vrlo štetna za zdravlje. Naučnici američke institucije “National Sleep Foundation” (NSF) potvrdili su da pretjerano korišćenje tehnologije pred spavanje može uticati na manjak sna i neispavanost, čije posljedice negativno utiču na rad, raspoloženje, odnose u porodici, vozačke navike, seksualni život i uopšte na zdravlje.

Mnoga istraživanja odavno dokazuju pogubno djelovanje soli na krvni pritisak, a time i kardiovaskularno zdravlje. Prema procjenama, smanjenje unosa soli za samo 15 odsto u roku od pet godina moglo bi da sačuva devet miliona života. Dokazano je da samo smanjenjem ili izbacivanjem soli krvni pritisak može da se vrati u normalne vrijednosti. Kardiovaskularna oboljenja, kao infarkt i šlog, jesu najveće ubice u civilizovanom svijetu, ali to nije jedina šteta koju pretjerano soljenje nanosi organizmu. Previše soli oštećuje bubrege, a novije studije pokazuju da povećava rizik od raka želuca i degradira kosti, odnosno pojačava osteoporozu. Istraživački timovi dva prestižna američka univerziteta, Harvard i MIT, došli su do zaključka da višak soli remeti i imunološki sistem i otvara put nastajanju autoimunih oboljenja kao što su multipla skleroza i dijabetes.

IZ MEDICINE Ranoranioci srećniji i zdraviji

Osobe koje ustaju rano uglavnom su srećnije i zdravije od “noćnih ptica”, jer se lakše privikavaju na ritam života. Naučnici sa Univerziteta u Torontu su tokom istraživanja došli do saznanja da ljudi koji više vole noćne aktivnosti, nakon nekog vremena počnu kaskati za svakodnevnim društvenim dešavanjima. Ranoranioci se osjećaju bolje, spremnije, srećnije i motivisaniji su za izvršavanje svakodnevnih izazova, što za rezultat ima poboljšanje funkcionisanja imunog sistema. Većina ljudi postepeno odustaje od noćnog života kako ulaze u godine. Učesnici istraživanja su izjavili da su prvi put u životu imali visok nivo pozitivnih osjećanja tek kada su počeli rano ustajati.

Manje stresa uz popodnevnu dremku

- Popodnevna dremka može da smanji nivo stresa i poboljša kognitivno funkcionisanje - pokazala su istraživanja. Popodnevna dremka donosi više strpljenja, manje stresa, veću brzinu reagovanja, efikasnije učenje i bolje zdravlje. Istraživanja pokazuju da 20 minuta sna u popodnevnim satima pruža više odmora nego 20 minuta više spavanja ujutru.

Kafa produžava trudnoću - Unošenje kafe u organizam tokom trudnoće može loše da utiče na plod trudnice, jer kofein sprečava prolazak hranljivih materija kroz posteljicu. Preko 300 miligrama kofeina dnevno je dovoljno da se rizik od rađanja male djece kod trudnica poveća za 60 procenata. Kod trudnica koje na dan popiju nekoliko šoljica kafe rizik od rađanja bebe sa niskom porođajnom težinom je veći i prelazi 62 odsto - rezultati su naučnog istraživanja koje je rađeno na švedskom Univerzitetu Sahlgrenska, a u kojem je učestvovalo 60.000 trudnica. Naučnici tvrde da ispijanje kafe dokazano produžava trudnoću, pa jedna šoljica instant kafe na dan produžava trudnoću za osam sati.

Odr탑an drugi crnog

orski Sajam medicine

U Podgorici je, od 4. do 6. decembra, u hotelu “Nikić”, održan drugi Sajam medicine, na kojem je održano oko 80 stručnih predavanja, uz štandovske prezentacije oko 50 učesnika javnih i privatnih zdravstvenih ustanova, farmaceutskih kompanija i veledrogerija U organizaciji magazina Medical CG, pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore i generalnim sponzorstvom veledrogerije Farmegra d.o.o., kao i podrškom farmaceutskih kompanija i veledrogerija, koja omogućava finansijsku održivost magazina Medical CG i njegovih pratećih projekata, u Podgorici je, u hotelu „Nikić“, održan drugi crnogorski Sajam medicine 4., 5. i 6. decembra 2013. godine. Na sajmu je prezentovano oko 80 stručnih predavanja predstavnika javnih i privatnih zdravstvenih ustanova i institucija, farmaceutskih kompanija i veledrogerija iz Crne Gore, okruženja, Albanije, Grčke i SAD. Sa štandovskim prezentacijama, koje su bile namijenjene stručnoj i opštoj javnosti, na sajmu je učestvovalo oko 50 ustanova, organizacija i kompanija. Naučni odbor sajma, na čelu sa prof. dr Slavicom Vujisić, direktoricom CEZANE (Centar za nauku) Kliničkog centra Crne Gore, organizator je stručnih predavanja, koja su se istovremeno odvijala u dvije sale za predavanja sva tri dana trajanja sajma.

U ime pokrovitelja sajma, Ministarstva zdravlja Crne Gore, manifestaciju je otvorila dr Mira Dašić Jovanovski, pomoćnica ministra zdravlja. - Učesnici i posjetioci će imati priliku i da čuju iskustva iz zdravstvenih ustanova iz regiona. Sajam medicine omogućava građanima da u direktnom razgovoru sa ljekarima, koji će predstavljati zdravstvene ustanove u kojima rade, dobiju savjete, preporuke i odgovore na pitanja koja se tiču njihovog zdravlja. Cilj sajma jeste da budu predstavljeni rezultati postignuti u prošloj godini i da se pojača stepen medicinske i zdravstvene edukacije, kako stručne, tako i laičke javnosti. Crnogorski Sajam medicine, koji je danas otvoren i trajaće naredna tri dana, idealna je prilika za afirmaciju zdravstvenih sistema i dostignuća u raznim oblastima - ocijenila je pomoćnica ministra zdravlja dr Mira Jovanovski Dašić. Ona je na otvaranju navela da će učesnici sajma narednih dana, kroz naučne sesije, imati priliku da čuju više od 80 interesantnih predavanja iz raznih oblasti medicine i farmakologije.

Na sajtu www.medicalcg.me postavljeni su video inserti sa drugog sajma medicine

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

Âˇ jedinstven sastav probiotika Âˇ znanstveno podrĹžani sojevi Âˇ neĹĄkodljivi i sigurni GR-1ÂŽ i RC-14ÂŽ

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Podgorica, tel: 020-663-067 Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

Kosa je gotovo neuništiva osim ako se ne spali. Iako izgleda krhko, kosu ne može uništiti hladnoća, promjena klime, voda, ni druge sile prirode, a otporna je i na mnoge kiseline i korozivne hemikalije.

Manje jabuke često sadrže više vitamina, mineralnih i materija koje daju ukus, nego veliki i sočni plodovi.

Čokolada sadrži serotonin, prirodni antidepresiv. Pokreće proizvodnju endorfina, što stvara osjećaj sreće i zadovoljstva. Jedna studija je pokazala da kada se čokolada topi u ustima proizvodi osjećaj zadovoljstva više od strastvenog ljubljenja.

Nokti na rukama rastu brže nego na nogama. Smatra se da je to tako jer su nokti na rukama češće izloženi sunčevoj svjetlosti koja stimulira njihov rast. Prehlade ne uzrokuje hladno i vlažno vrijeme, već virusi. Ali, kada je hladnije i vlažnije vrijeme, ljudi su najčešće u kućama, zatvoreni, a tada virusi lakše prelaze s jedne osobe na drugu.

Kupus je jedna od rijetkih, ako ne i jedina prirodna namirnica gdje je čovjek uspio da poboljša, odnosno da joj poveća nutritivna svojstva kroz proces kiseljenja. Bogatstvo kalijuma, gvožđa, magnezijuma, sumpora i bakra, čini kiseli kupus vrlo korisnom namirnicom po zdravlje. Višegodišnja istraživanja potvrđuju da se kupus po sadržaju vitamina C može slobodno mjeriti s limunom i pomorandžom - u 100 grama kupusa ima 50 mg vitamina C.

Čovjek može preživjeti bez hrane, ali ne i bez sna. Prosječan čovjek može preživjeti mjesec do dva bez hrane, samo na vodi, ali samo nekoliko nesanih noći kod njega će uzrokovati radikalne promjene ličnosti, kao i psihičke promjene. Rekord u nespavanju iznosi 264 sata.

Sok citrusnog voća u određenim situacijama može da na goloj koži izazove hemijsku reakciju u kontaktu sa sunčevom svjetlošću, koja se naziva fitofotodermatitis.

Ukupna dužina svih kapilara u organizmu iznosi oko 100.000 kilometara.

Srce zimi jače pumpa. Kada je hladno srce radi pod većim opterećenjem, treba mu veća snaga da bi se održala cirkulacija.

Ispostavilo se da su kokice najzdravije grickalice. Kokice imaju više antioksidanata od ostalih grickalica koje jedete, a imaju i dosta vlakana.

Smijeh može pozitivno da utiče na zdravlje dokazano je da se tokom smijeha oslobađa hormon sreće - endorfin i da se smanjuje nivo hormona stresa - kortizola. Smijeh, kako tvrde naučnici, ima više različitih efekata na tijelo - oslobađa od stresa, poboljšava raspoloženje i podmlađuje.

Aktivnosti poput plesanja, čitanja ili odlaska u pozorište, imaju pozitivan uticaj na zdravlje, pokazalo je škotsko istraživanje. Ustanovljeno je da je, bez obzira na druge uticaje, poput godina, prihoda i obrazovanja, učestvovanje u kulturnim aktivnostima imalo pozitivan uticaj na zdravlje, životno zadovoljstvo i dobrobit.

Bol iz prsta, nastao usljed opekotine, putuje do mozga brzinom od 100 metara u sekundi.

I S TO R I J S K I D O G A Đ A J Z A C R N O G O R S KO Z D R AV S T V O

URAĐENA PRVA EKSPLANTACIJA ORGANA U CRNOJ GORI - Ovaj trenutak nam daje za pravo da gradimo još ambicioznije planove kada je u pitanju transplantacioni program i da našim osiguranicima pružimo maksimum kada je ova grana medicine u pitanju - naglasio je direktor Kliničkog centra Crne Gore dr Milan Mijović U Kliničkom centru Crne Gore 8. decembra, prvi put u istoriji, urađena je eksplantacija organa sa preminulog pacijenta, zahvaljujući čemu će biti spašena četiri života. Donor je bila državljanka Srbije koja je živjela u Baru. Uz saglasnost njene porodice, srce je, pod posebnim uslovima koji podrazumijevaju obezbjeđenje i specijalni avionski prevoz, poslato u Ljubljanu na transplantaciju, jetra u Zagreb, dok su bubrezi ostali za transplantaciju u Crnoj Gori. - Nakon desete jubilarne transplantacije koja je bila sa živog donora, prvi put je urađena kadaverična eksplantacija uzimanje organa iz mrtvog donora, koju su u saradnji sa našim ljekarima uradile tri ekipe iz Zagreba i Ljubljane. U skladu sa našim sloganom “Daruj da se život nastavi“, humanošću jedne žene i njene porodice, urađena je eksplantacija srca, jetre i bubrega,

tako da će četiri čovjeka živjeti sa organima ove žene - rekao je ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović na konferenciji za novinare, koja je u KCCG održana nakon tog istorijskog čina. Na konferenciji su, osim njega, govorili i član transplantacionog tima iz Kliničkog centra „Rebro“ iz Zagreba prof. dr Nikolina Bašić-Jukić, direktor Kliničkog centra Crne Gore dr Milan Mijović, direktor Fonda za zdravstveno osiguranje dr sc Kenan Hrapović i nacionalni koordinator za transplantaciju u Crnoj Gori prof. dr Marina Ratković. Crna Gora je, kako je kazala član transplantacionog tima iz KC „Rebro“ iz Zagreba, prof. dr Nikolina Bašić-Jukić, dostigla najveću tačku koju neka medicina i neka zemlja mogu uopšte doseći, jer građanima pruža priliku da se liječe na najbolji mogući način.

Humanost na djelu Nacionalni koordinator za transplantaciju u Crnoj Gori prof. dr Marina Ratković objasnila je da je eksplantacija organa urađena kada je pacijentkinji konstatovana moždana smrt. - Timovi su bili 72 sata uz nju. Njen sin je odmah došao iz Beograda i rekao da on i majka imaju donatorsku karticu. Nijesmo uticali na njega. Bolnički koordinator je razgovarao sa njima. Sin je potpisao potvrdu i dao mogućnost da se uzmu organi. Kada smo ga pitali da li postoji neka mogućnost da neki organ neće da da, on je rekao da uzmemo sve što je moguće eksplantirati. To je i potpisano - kazala je dr Ratković.

- To je ono što je vrlo teško postići. Nažalost, malo osoba ima tu sreću da mogu imati živog darivatelja organa. Drago mi je da ste upravo nas Hrvate izabrali da vam pomognemo u tom programu. To će pomoći razvoju cjelokupne medicine jer transplantacijska medicina obuhvata sve i u svakoj transplantaciji učestvuje više od 1.000 ljekara - navela je dr Bašić-Jukić. Direktor Kliničkog centra Crne Gore dr Milan Mijović rekao je da će nakon ove eksplantacije i naš sistem i KCCG biti mnogo bolji i kvalitetniji. - Ovaj trenutak nam daje za pravo da gradimo još ambi-

cioznije planove kada je u pitanju transplantacioni program i da našim osiguranicima pružimo maksimum kada je ova grana medicine u pitanju - naglasio je dr Mijović. Crna Gora je kroz zdravstveni sistem, kako je istakao direktor Fonda za zdravstveno osiguranje dr sc Kenan Hrapović, na veliko otvorila vrata Evropske unije kroz projekat Eurotransplanta, kojem je Crna Gora pristupila prije dva mjeseca. - Tako da naši pacijenti ubuduće znaju da će imati sigurno zdravstveno osiguranje i liječenje, prije svega, u zdravstvenim ustanovama u Crnoj Gori - rekao je dr Hrapović.

Sat i po trajala eksplantacija srca Operacija uzimanja organa iz mrtvog organizma počela je u 18 časova i 52 minuta. U 20 časova i 24 minuta završena je eksplantacija srca i ono je avionom upućeno u Ljubljanu. U policijskom automobilu koji je vozio do aerodroma Golubovci bio je i prateći kardiolog iz Slovenije. U 21 sat i 15 minuta završena je eksplantacija jetre koja je upućena u Zagreb.

R.Grbić

U Podgorici održana Godišnja skupština Ljekarske komore Crne Gore

PRESTIŽNA PRIZNANJA DR MARINI RATKOVIĆ I DOMU ZDRAVLJA BUDVA Prof. dr Marina Ratković, specijalista interne medicine - nefrolog iz Kliničkog centra Crne Gore, dobila je priznanje za poseban doprinos u radu i aﬁrmaciji humanih načela profesije, dok je budvanskom Domu zdravlja nagrada pripala za poseban doprinos u organizovanju i radu zdravstvene službe Prof. dr Marina Ratković i Dom zdravlja Budva dobitnici su prestižnog priznanja „Dr Radovan Zogović“ za 2013. godinu, koje im je uručeno na Godišnjoj skupštini Ljekarske komore Crne Gore održanoj 27. decembra u Podgorici. Kako je na svečanosti u Institutu za javno zdravlje rekla predsjednica Komisije za dodjelu nagrada, dr Vjera Bojović, prof. dr Marina Ratković, specijalista interne medicine - nefrolog iz KCCG, dobila je priznanje kao doktor pojedinac za poseban doprinos u radu i afirmaciji humanih načela profesije, dok je

budvanskom Domu zdravlja nagrada pripala za poseban doprinos u organizovanju i radu zdravstvene službe. Odluka komisije, naglasila je dr Bojović, bila je jednoglasna. Na svečanosti su, osim nagrađenih, govorili ministar zdravlja, prof dr. Miodrag Radunović i predsjednik Ljekarske komore prim. dr Đoko Jočić. - Ovogodišnje priznanje Ljekarske komore samo je potvrda da prave vrijednosti moraju biti prepoznate i nagrađene na pravi način. Pionir crnogorske nefrologije, utemeljivač hemodijalize u crnogorskom zdravstvenom

Dan pun emocija - Transplantaciona medicina objedinjuje sva znanja koja su neophodna u borbi za život. Imala sam sreću da se moj rad dočeka sa puno razumijevanja i da bude, što je najvažnije, uspješan. Ispunjena sam i srećna i nije me sramota da pokažem emocije - rekla je, nakon što je primila priznanje Ljekarske komore, vidno uzbuđena, prof. dr Marina Ratković. Bez svih kolega u Kliničkom centru, kao i u cijeloj Crnoj Gori, kako je dodala prof. dr Ratković, „ne bi bilo ni našeg rada, ni našeg uspjeha“. Zahvalivši se, u ime Doma zdravlja Budva, na dodijeljenoj nagradi, direktor te zdravstvene ustanove dr Zoran Špadijer kazao je da je priznanje plod i zasluga generacija zdravstvenih radnika koji su svoje znanje i umijeće nesebično prenosili. Ukazavši na doprinos službe Hitne pomoći uspješnom odvijanju turističke sezone u smislu zdravstvene zaštite, dr Špadijer je podsjetio da na području budvanske opštine radi po 15 privatnih zdravstvenih i stomatoloških ambulanti, kao i 15 apoteka. - Svi oni zajedno omogućavaju kompletnu zdravstvenu zaštitu kako naših osiguranika, tako i ostalih koji dolaze u Budvu – naveo je dr Špadijer i dodao da je prvi put ove godine zaživjela podstanica medicinske pomoći – ambulanta u Petrovcu. Priznanje Ljekarske komore, kako je istakao dr Špadijer, obavezuje zdravstvene radnike na još veće pregalaštvo, bolji i uspješniji rad.

Dr Jočić: Orkestrirani napadi, često bez dokaza Pored toga što obiluje svijetlim primjerima, u ljekarskoj profesiji, kako je naveo predsjednik Ljekarske komore prim. dr Đoko Jočić, ima i onih čije ponašanje izlazi iz okvira etičkih normi uzvišene profesije. Na sreću, dodao je on, riječ je o malom broju, ali dovoljnom da nekad posluži da se pojedinačni slučajevi generalizuju. - Ponašanja suprotna našim etičkim normama prvo treba dokazati, a onda sankcionisati. Korupcija je prisutna u zdravstvu, ali ne u tako visokom procentu koji ljekare stavlja u vrh najkorumpiranijih profesija. Tradicionalna, neformalna davanja, koja uistinu ne priznaje naš kodeks, ne mogu se poistovjetiti sa klasičnom korupcijom. Ako se građani izjašnjavaju za ovako visok stepen korupcije, korektno bi bilo da jedan od tih 57 procenata građana, koji su se izjasnili za postojanje korupcije u zdravstvu, sakupe hrabrost i izađu iz anonimnosti i imenom i prezimenom označe počinioca ovog nečasnog djela. Na taj način će pomoći i sebi i drugima - rekao je dr Jočić. On je dodao da su svjedoci, u posljednje vrijeme posebno, “orkestriranog napada na ljekarsku profesiju, često bez dokaza”. - Pojedine nevladine organizacije i mediji optužuju, sude i presuđuju bez suđenja – naveo je dr Jočić i upozorio da se ljekari osjećaju nezaštićeno, te da su grubi verbalni napadi njihova svakodnevica, te da nijesu rijetki ni ﬁzički napadi. - U želji da pomogne pacijentu, doktor na radnom mjestu, umjesto zahvalnosti, dobija batine, samo zbog toga što poštuje zakon, struku i nauku. Nažalost, osude javnosti nema, zašto, pita se profesija - rekao je prim. dr Jočić. On je čestitao dobitnicima priznanja za 2013. godinu i, pored ostalog, posebno istakao uspješnost transplantacionog programa u Crnoj Gori u saradnji sa kolegama iz Zagreba. gdje su, kako je naveo, „naši doktori demonstrirali stručnost, entuzijazam i profesionalnu uspješnost“

sistemu, ljekar i humanista, majka pacijenata, neumorni radnik i pregalac, prof. dr Marina Ratković, zaslužno je ovogodišnji laureat. Kao nacionalni koordinator za transplantaciju, svojim predanim radom doprinijela je tome da zdravstveni sistem može da odgovori svim izazovima sa kojima smo se suočavali. Prof. dr Ratković je svojim uloženim trudom i brojnim odricanjima, uvijek spremna da neprekidno, bez odmora, bude na raspolaganju onima kojima je njena pomoć bila i ostala neophodna. Nadasve dokazanim humanizmom zaslužila je ovu nagradu. Krunisanjem transplantacionog sistema, stavila je pečat na promociju crnogorskog zdravstvenog sistema i podizanje kvaliteta na viši nivo - rekao je prof. dr Radunović. Dom zdravlja je, dodao je on, prvo mjesto gdje građanin zatraži ljekarsku pomoć i predstavlja kapiju zdravstvenog sistema. - To potvrđuje Dom zdravlja Budva koji je dobitnik nagrade za 2013. Svojom organizacijom, opremom, a nadasve stručnim i specijalizovanim kadrom, umio je svih ovih godina da odgovori i pruži kvalitetnu i dostupnu zdravstvenu zaštitu i u jeku sezone kada se broj stanovnika uveća i do tri puta. Ljekar, kao jedan od nosioca zdravstvenog sistema, ulaže, hoću da vjerujem, cijelog sebe, svoje znanje i umijeće da bismo imali zdravo društvo. Bijeli mantil i dalje, vjerujem, nosi časno i pošteno najveći broj naših ljekara, koji svojim pregnućem unapređuju i čuvaju našu profesiju, a takvim smatram zaposlene u Domu zdravlja Budva, koji nesebično pružaju pomoć svima kojima je potrebna - rekao je prof. dr Radunović. R.Grbić

Svečanost na Univerzitetu Crne Gore

URUČENE DIPLOME DRUGOJ GENERACIJI FARMACEUTA 26

Dekan Farmaceutskog fakulteta Univerziteta Crne Gore prof. dr Refik Zejnilović uručio je 21. decembra na svečanosti u toj visokoškolskoj ustanovi u Podgorici, diplome drugoj generaciji studenata. - Vi ste svojim radom u okolnostima kada nemamo sopstvenu zgradu fakulteta i odgovarajuće prateće sadržaje ostvarili zavidne rezultate. Sumarna ocjena 8,34 za sve diplomirane farmaceute predstavlja izvanredan uspjeh. To ste ostvarili u predviđenom roku položivši sve ispite i odbranivši završni rad. Danas, kada i formalno postajete akademski građani, želim da vam čestitam na jednoj savladanoj, velikoj životnoj prepreci. Sada ste bolje naoružani i sljedeće prepreke padaće lakše. Budite svjesni da imate diplome na koje možete biti ponosni i koje će vam otvoriti mnoge puteve. Na vama je da odaberete onaj koji će vaš život ispuniti radnim stvaralaštvom i zadovoljstvom. Očekujem od vas da tako nastavite i u budućem radu i stručnom usavršavanju - poručio je diplomcima prof. dr Zejnilović, nakon što je pozdravio brojne goste. On je uoči uručenja diploma pročitao telegram čestitki dekanice Farmaceutskog fakulteta u Beogradu prof. dr Zorice Vujić, koja zbog ranije preuzetih obaveza nije mogla da prisustvuje svečanosti. Farmaceutski fakultet Univerziteta Crne Gore osnovan je 2007/2008. godine, kao samostalni studijski program. Godine 2010. transformisan je u Farmaceutski fakultet, koji je 2011. akreditovan i reakreditovan od Savjeta za visoko obrazo¬vanje Crne Gore. Nastavni plan u potpunosti je prilagođen novom procesu studiranja, prema Bolonjskoj deklaraciji. Studije traju pet godina, odnosno 10 semestara.

R. Grbić

Svečana akademija u Vladinom domu na Cetinju povodom jubileja najstarije crnogorske zdravstvene ustanove

BOLNICA “DANILO PRVI” PROSLAVILA 140 GODINA RADA Danas, nakon 140 godina predanog rada plejade nesebičnih, stručnih i posvećenih profesionalaca, koji su zaslužni za ugled i renome koji ova zdravstvena ustanova ima i van naših granica, bolnica “Danilo Prvi” zauzima značajno mjesto u zdravstvenom sistemu Crne Gore - rekao je ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović

Najstarija crnogorska zdravstvena ustanova, bolnica “Danilo Prvi“ na Cetinju, obilježila je svečanom akademijom koja je 23. decembra održana u Vladinom domu u prijestonici, 140 godina postojanja. Na proslavi jubileja, koja je organizovana pod pokroviteljstvom predsjednika države Filipa Vujanovića, a kojoj su prisustvovali brojni gosti i osoblje cetinjske zdravstvene

ustanove, govorili su ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović, gradonačelnik Cetinja Aleksandar Bogdanović i direktor bolnice “Danilo Prvi” dr Ivan Gazivoda. - Opšta bolnica “Danilo Prvi” imala je i ima neprocjenjivu ulogu u zdravstvenom sistemu Crne Gore. Ljekari ove bolnice za proteklih 140 godina dali su izuzetno veliki doprinos u razvoju

medicinske struke i nauke u Crnoj Gori. Prve dvorske ljekare doveo je na Cetinje 1858. godine knjaz Danilo, čime je i praktično počela primjena naučne medicine na Cetinju i u Crnoj Gori. Kruna zalaganja i pregalaštva tadašnjih zdravstvenih poslenika bila je izgradnja bolnice “Danilo Prvi” na Cetinju, koju je podigao knjaz Nikola. Bolnica se razvijala na modernim naučnim osnovama i narednih decenija bila je okosnica razvoja zdravstvene službe i zdravstvene kulture u državi – rekao je prof. dr Radunović. I tada, kao i danas i svih proteklih 140 godina, pored stručnosti i izuzetnog profesionalizma u radu, dodao je on, na svakom koraku osjećala se ljubaznost, brižnost i humanost ljekara i medicinskog osoblja. - Bolnica je pružala utočište i pomoć svakom kome je bila potrebna. Tako su se dvjeri Danilove bolnice širom otvorile i 1875. godine za prijem ranjenih i bolesnih iz Hercegovine, kada je knjaz Nikola kao ispomoć dvorskom ljekaru pozvao hrvatskog dr Valerija Tomića, koji je bio prvi ljekar i upravnik cetinjske bolnice. Od početka 1876. do 1878. godine bolnicu je vodila Misija Ruskog Crvenog krsta, čime su se otvorile nove stranice razvoja. Godine 1880. na čelo bolnice došao je dr Milan Jovanović-Batuta, mlad i visokoobrazovan ljekar, koji je postavio kamen temeljac daljeg razvoja ustanove i sanitetske službe, ne samo na Cetinju, nego i u cijeloj zemlji. U malu bolnicu koja je tada imala svega 30 postelja i malu državu Crnu Goru, dr Batuta, pun entuzijazma, znanja i htjenja, donio je i primijenio medicinsku nauku i praksu. Njegov nasljednik dr Petar Miljanić, koji je od 1884. do 1897. bio upravnik bolnice i načelnik Saniteta, slovio je za jednako dobrog hirurga i okulistu, naučnika i praktičara.

Po postignutim rezultatima i dostignućima Danilova bolnica bila je već tada poznata i van granica zemlje - podsjetio je prof. dr Radunović. Pregaoci i nadasve izuzetni ljekari i profesionalci dr Batuta i dr Miljanić, dodao je on, postavili su dobre temelje i odredili puteve razvoja bolnice “Danilo Prvi”, koje su kasnije nastavili dr Božidar Perazić, bečki diplomac i dr Stanko Matanović iz Podbukovice kraj Cetinja, diplomac iz Hajdelberga. - Početkom 20. vijeka došlo je do ekspanzije razvoja bolnice “Danilo Prvi”. Rekonstruisan je centralni objekat, počela izgradnja Dječije bolnice, a 1913. godine nabavljen je prvi rentgenski aparat. Iste godine poznati njemački hirurg dr Fridrih Brining počeo je da izvodi operacije u cetinjskoj bolnici. U međuratnom periodu došlo je do stagnacije, a novi temelji bolnice postavljeni su krajem 1940, kada je odlučeno da ova zdravstvena ustanova, jedna od tri tog nivoa u Zetskoj banovini, bude bolnički centar Crne Gore. Razdoblje Drugog svjetskog rata predstavljalo je nastavak razvojne stagnacije iz prethodnog perioda, ali bez negativnih rezultata u profesionalnom, humanom i etičkom segmentu njenog funkcionisanja. U istoriji ove bolnice, u to doba, ostaće kao baklja da svijetli ime mladog apsolventa medicine - narodnog heroja Stanka Martinovića, koji je bio začetnik organizacije pomoći sanitetskim materijalom za potrebe partizanskog saniteta. Uz njega, u ovom periodu, kontinuitet u radu bolnice održali su dr Niko Martinović, upravnik i šef hirurškog odjeljenja, internista i pedijatar dr Vladimir Gerasimović, zatim dr Drago Petrović, dr Jovan Klisić, dr Jovan Kujičić, dr Đorđe Vuletić, dr Gordana Pavlović, dr Božidar Jovetić, dr Vukota Čukić, dr Vukota Dedović

Za dobar glas nije zaslužan samo vijek trajanja - Ovo nije samo jubilej cetinjske bolnice ili Cetinja, već jubilej cjelokupnog crnogorskog zdravstva i države - kazao je direktor bolnice “Danilo Prvi” dr Ivan Gazivoda i podsjetio da ta ustanova ima sedam odjeljenja, sa 100 kreveta, 170 stalno zaposlenih od kojih su 32 ljekara, 90 medicinskih sestara i 48 nemedicinskih radnika. “Imajući u vidu kapacitete bolnice, kvalitet zdravstvenih usluga koji se pruža pacijentima, opremljenost bolnice, i njene ljekare i medicinsko i nemedicinsko osoblje, možemo biti ponosni na ono što je ona postala za ovih 140 godina, kao i na ono što ona danas znači u crnogorskom zdravstvenom sistemu - istakao je dr Gazivoda. Gradonačelnik Aleksandar Bogdanović rekao je da je Opšta bolnica “Danilo Prvi” institucija koja na Cetinju, u Crnoj Gori i njenom zdravstvu, zavređuje posebno uvažavanje, kako zbog prošlih, tako i zbog vremena koja dolaze. - Biti prvi, biti začetnik, nosilac prve luče, zahtjevna je, a najčešće i uloga koja sa sobom nosi kompleksna iskušenja i izazove. A, biti prvi u oblasti humanosti, u sferi zdravstva, u misiji podrške i pomoći, posebno je odgovorna, ali, prije svega, značajna uloga, koja se posebno vrednuje, pamti i uvažava - kazao je Bogdanović. Za dobar glas cetinjske bolnice, dodao je on, nije zaslužan samo njen vijek trajanja jer, kako je naveo, “ni taj vremenski okvir ne bi mogao biti tako dug, niti bi naša bolnica mogla preživjeti i nadživjeti sve izazove iz prošlosti, da nije bilo odgovornog, stručnog, savjesnog i etičnog rada, po kojem je bolnica “Danilo Prvi” oduvijek i bila prepoznata”. - Briga, pažnja i humanost; profesionalizam i vrijedan rad razlozi su zbog kojih je cetinjska bolnica duž čitave svoje prošlosti bila u krugu vodećih institucija zdravstva u Crnoj Gori, ali i u regiji - kazao je Bogdanović. Prijestonica je, podsjetio je on, započela rekonstrukciju stare zgrade bolnice, koja bi, kako je najavio, već naredne godine trebalo da bude u funkciji.

i mnogi drugi. Povremeno operacije u bolnici izvodio je i prof. dr Niko Miljanić, sin dr Petra Miljanjića, utemeljivača naučne medicine u Crnoj Gori – rekao je prof. dr Radunović. Odmah po oslobođenju, krajem 1944. godine, bolnica “Danilo Prvi” nastavila je redovan rad na internom, hirurškom i zaraznom odjeljenju. Hirurško odjeljenje i upravljanje bolnicom, kako je kazao prof. dr Radunović, preuzeo je dr Đorđe Radulović. Pored postojećih otvorila su se i nova odjeljenja - ORL, Ginekološko-akušersko, Očno odjeljenje Rentgen kabinet. - I ovom prilikom treba se sjetiti dr Nikole Zlatarova, dr Branka Zogovića, dr Rajka Đurišića, dr Dimitrija Vujovića, dr Dušana Dekleva, dr Dare Mijušković, dr Srećka Tomljenovića, dr Radoša Vilotijevića, dr Uroša Ilića, dr Bogdana Banjanina, dr Nebojše Rajčevića, dr Miroslava Popovića i drugih. Zahvaljujući dobro osmišljenoj kadrovskoj politici i organizacionim sposobnostima dr Nikole Zlatarova, koji je postavljen za upravnika 1953, cetinjska bolnica je u to doba prednjačila i po broju odjeljenja i ljekara specijalista, a uskoro su kapaciteti prošireni otvaranjem dječijeg odjeljenja i Republičkog centra za nedonoščad. Od 1961. bolnica, sa zdravstvenim ustanovama Cetinje i Budva, funkcionisala je u sklopu Medicinskog centra, a početkom 1964, prvi put od osnivanja, preselila je u novu zgradu. Cetinjska bolnica postala je okosnica funkcionisanja Medicinskog centra. Bolnička odjeljenja su već tada uspješno vodili dr Rajko Đurišić - ginekološkoakušersko, dr Franjo Ambrošić - hirurško, dr Aleksandar Gledović - Interno, dr Dimitrije Vujović - ORL i dr Miloš Roknić - dječije odjeljenje. Oni su predstavljali prvu generaciju mladih specijalista edukovanih pretežno u Danilovoj bolnici. Sa njima je krajem pedesetih godina počeo proces školovanja specijalističkog kadra. U tom periodu značajno se unapređivala zdravstvena zaštita žena.

Uz dr Rajka Đurišića, na ginekološko-akušerskom odjeljenju radio je doajen crnogorske ginekologije prim. dr Vasilije-Vaso Kusovac, koji je bio prvi šef Dispanzera za žene u okviru bolnice. Ni poslije stogodišnjeg jubileja, koji je bio 1973, iskušenja za bolnicu nijesu prestajala. Katastrofalni zemljotres 1979. ostavio je posljedice, pa se posao obavljao u neuslovnoj zgradi do 1985. godine, kada su odjeljenja preselila u moderno rekonstruisani objekat, sa dograđenim spratom za ušno odjeljenje - rekao je prof. dr Radunović. Prvi put u istoriji, bolnica je, dodao je on, dobila operacioni blok sa dvije operacione sale, intenzivnom njegom i drugim pratećim prostorijama. - Ukidanje zdravstvenih centara 1991. donijelo je novi izazov za cetinjsku bolnicu. Ipak, u planskom razvoju zdravstvene službe u Crnoj Gori bolnica “Danilo Prvi” je našla svoje mjesto. Otvaranjem KCCG i Medicinskog fakulteta stvorile su se nove razvojne perspektive ove zdravstvene ustanove. Tako je osnovana Klinika za očne bolesti “Kraljica Jelena” i Gastroenterološki kabinet i Institut za ORL i lasersku hirurgiju. Danas, nakon 140 godina predanog rada plejade nesebičnih, stručnih i posvećenih profesionalaca, koji su zaslužni za ugled i renome koji ova zdravstvena ustanova ima i van naših granica, bolnica “Danilo Prvi” zauzima značajno mjesto u zdravstvenom sistemu Crne Gore. Nesumnjivo je da će cetinjski pregaoci i čuvari zdravlja stanovnika prijestonice, nastaviti da koračaju svojim utabanim putem i u budućnosti, njegujući tradiciju i veliko ime bolnice “Danilo Prvi” – poručio je prof. dr Radunović. R. Grbić

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata Ulaznica u svijet obnovljene harmonije

P.C. 28 COMPLEX 30 tableta po 550 mg

P.C. 28 PLUS 20 ili 50 tableta po 410 mg 3RPDĂŚH X ERUEL protiv glavobolje. 3RPDĂŚH X EROMRM funkciji zglobova i doprinosi pobolj{anju fiziolo{kog otpora u stanjima stresa.

P.C. 28 GEL 125 ml

3RPDĂŚH X RĂŞXYDQMX pokretljivosti i HODVWLĂŞQRVWL ]JORERYD NRG UD]OLĂŞLWLK zapaljenskih i reumatskih stanja DUWULWLVL EXU]LWLV ILEUR]LWLV VSRQGLOR]D RVWHRSRUR]D UHXPDWRLGQL DUWULWLV giht).

NOVI PR OIZVO

Pogodan kod svih bolnih stanja kostiju L ]JORERYD D IRUPD gela stimuli{e protok NUYL QD QLYRX NRĂŚH

NOVI PR OIZVO

ACEROLA VitC WDEOHWD ]D ĂŚYDNDQMH po 1000 mg

ALERGIX PLUS 20 tableta po 650 mg

BALSAMO DI SAN ROCCO 50 ml

BILIUM 30 gel kapsula po 625 mg

Daje podr{ku imunom VLVWHPX SRPDĂŚXĂ¨L X borbi protiv sezonskih i virusnih infekcija. Zadovaljava dnevne potrebe vitamina C.

3RPDĂŚH X RGEUDQL organizma kod alergijskih stanja SROHQVND NLMDYLFD DOHUJLMVNL ULQLWLV bronhijalna astma; kao i kod alergijskih VWDQMD NRĂŚH HNFHP i osip.

Specijalni kompleks QD ELOMQRM ED]L koji trenutno daje SREROM^DQMH VXYRM dehidriranoj i veoma RVMHWOMLYRM NRĂŚL protiv dermatitisa i psorijaze.

Povoljno djeluje na RĂŞXYDQMH IL]LROR^NRJ IXQNFLRQLVDQMD ĂŚXĂŞQLK SXWHYD ^WLWHĂ¨L SULWRP i jetru. 3RPDĂŚH NRG intoksikacije jetre i KURQLĂŞQLK SRUHPHĂ¨DMD ĂŚXĂŞQLK SXWHYD

CISTYMIN 24 kapsule po 550 mg

FLORAMAX CANDID 30 kapsula po 540 mg

DIGESTINA PLUS 20 tableta po 1500 mg

Efikasno djeluje u borbi protiv cistitisa i urinarnih infekcija L]D]YDQLK H^HULKLMRP SURWHXVRP HQWHUREDNWHULMDPD stafilokokom.

6OXĂŚL ]D SRVWL]DQMH balansa u bakterijskoj PLNURIORUL NDNR GLJHVWLYQRM WDNR L YDJLQDOQRM VSUHĂŞDYDMXĂ¨L UD]YRM kandide.

3RMDĂŞDYD RVODEOMHQX funkciju digestivnog VL VWHPD WDNR ^WR stimuli{e peristaltiku i RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH crijeva.

RELAXINA PLUS 20 ili 50 tableta po 510 mg

REGULA â&#x20AC;&#x201C;kockice za regulisanje probave 10 kockica

Uspostavlja normalan biolo{ki ritam EXGQRVW VDQ SRPDĂŚH NRG QHVDQLFH GHSUHVLMH i anksioznosti.

3RYHĂ¨DYD LQWHVWLQDOQX SHULVWDOWLNX L PRWLOLWHW olak{ava varenje i SUDĂŚQMHQMH FULMHYD NRG konstipacija i lijenih crijeva.

GINKOMIX 3REROM^DYD PRĂŚGDQX FLUNXODFLMX L QD WDM QDĂŞLQ odstranjuje simptome VWUHVD SVLKR IL]LĂŞNRJ QDSRUD NDR L SUYH znake starenja PDQMDN NRQFHQWDFLMH VODERVW QHGRVWDWDN entuzijazma).

KOLESTINA 24 kapsule po 430 mg

METEORIN 30 gel kapsula po 667 mg

PROSTABEN 30 gel kapsula po 833 mg

Povoljno djeluje na RGUĂŚDYDQMH UHIHUHQWQLK vrijednosti holesterola u krvi.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML intestinalnih gasova kod QDGLPDQMD HILNDVDQ NRG OR^HJ YDUHQMD opstipacije i kolika.

Koristi se kod problema sa prostatom i problema VD PRNUHQMHP L X prevenciji benignog XYHĂ¨DQMD SURVWDWH

REGULA â&#x20AC;&#x201C; sjeme lana 250 g

TONIXIN 36 tableta po 1200 mg

PIXPAN 42 tablete po 400 mg

VARITON complex 20 tableta po 650 mg

VARITON dermo-gel 100 ml

Ovaj proizvod olak{ava varenje kod lijenih crijeva i kod dijeta koje VX VLURPD^QH YODNQLPD L RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH FULMHYD 'RGDWDN POLMHĂŞQLK HQ]LPD REQDYOMD FULMHYQX PLNURIORUX QDNRQ antibiotske terapije.

Efikasno uklanja VLPSWRPH SVLKR IL]LĂŞNRJ VWUHVD SREROM^DYD PHPRULMX GRN &R 4 LPD RGOLĂŞQD antioksidantna svojstva.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML vi{ka vode iz organizma kod HGHPD UHXPDWL]PD JLKWD GHWRNVLNDFLMD organizma.

3RPDĂŚH NRG SUREOHPD VD FLUNXODFLMRP SUR^LUHQLK YHQD edema i slabih kapilara.

Ova forma gela SURGLUH X WNLYR NRĂŚH stimuli{e povr{insku PLNURFLUNXODFLMX SRYHĂ¨DYD WRQXV perifernih kapilara L SUXĂŚD WUHQXWQR olak{anje umornih i RWHĂŞHQLK QRJX

Uvoznik i distributer za Crnu Goru: MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 44, Podgorica tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: kcmeditas@t-com.me

Predavanje eksperta, dr Vesne Koblar, u Agenciji za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore „Calims“

OCJENJIVANJE LJEKOVA ZA DOBIJANJE DOZVOLE ZA PROMET „Ocjenjivanje ljekova za potrebe dobijanja dozvole za stavljanje lijeka u promet“, naziv je predavanja, koje je u Agenciji za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore „Calims“ u Podgorici, 9. decembra održala dr Vesna Koblar, ekspert iz Evropske Unije, koja ima dugogodišnje iskustvo u vezi sa harmonizacijom nacionalne legislative sa EU i njenom implementacijom u oblasti ljekova i medicinskih sredstava u zemljama koje su na putu ulaska u EU. - Dozvola za stavljanje lijeka u promet u EU se izdaje na osnovu pozitivne ocjene kvaliteta, bezbjednosti, efikasnosti i pozitivnog odnosa između koristi i rizika jer nema „zero risk“ lijeka - navela je dr Koblar i dodala da su postupak i način ocjenjivanja lijeka detaljno regulisani. Objašnjavajući da se u EU dozvola za stavljanje lijeka u promet može odvijati po nacionalnim postupcima ili evropskim postupcima koji uključuju više zemalja članica, dr Koblar je dodala da se u zemljama koje su na putu u EU dozvola za lijek dobija po nacionalnom postupku, ali i sa mogućnošću skraćenog postupka za ljekove koji su u EU već ocijenjeni po centralizovanom i decentralizovanom i postupku međusobnog priznavanja. Bez obzira na izabrani ili obavezni postupak, dodala je dr Koblar, struktura i sadržaj dokumentacije o kvalitetu, bezbjednosti i efikasnosti lijeka u EU i mnogim državama, koje nijesu članice, „slijedi strukturi i zahtjevima Opšteg tehničkog dokumenta (CTD)“. Dr Koblar je na predavanju detaljno objasnila kakva mora biti dokumentacija kojom se dokazuje kvalitet, bezbjednost i efikasnost lijeka, kao i kakva mora biti dokumentacija s obzirom na tip zahtjeva za dobijanje dozvole za stavljanje lijeka u promet. „Ocjenjivanje zahtjeva sastoji je iz dvije faze – validacije i ocjene kvaliteta, bezbjednosti i efikasnosti, kao i odnosa koristi i rizika. U fazi validacije nadležni organ ocjenjuje formalnu, pravno-regulatornu, potpunost zahtjeva. U toj fazi ne ocjenjuje adekvatnost priloženih podataka o kvalitetu, bezbjednosti i efikasnosti. To nadležni organ radi u drugoj fazi, kada kvalitet, bezbjednost, efikasnost, te odnos koristi i rizika, ocjenjuje na osnovu vlastite ocjene, zatim na osnovu ocjene koju je obavio drugi nadležni organ (priznavanje) i na osnovu mišljenja komisije za

lijekove ili pojedinačnih eksperata“, rekla je dr Koblar i dodala da komisija u razmatranje dobija samo formalno potpune zahtjeve sa odgovarajuće naznačenim tipom zahtjeva. Ona je učesnicima predavanja, pored ostalog, detaljno predstavila i kriterijume i načine ocjenjavanja, te ih upoznala sa smjernicama za rad komisije za ljekove, koji, kako je naglasila, treba biti transparentan. Lijek može doći na tržište i bez dozvole za stavljanje u promet izdate od nadležnog organa ako, kako je pojasnila dr Koblar, ima dozvolu za paralelni uvoz, saglasnost za pojedinačnog pacijenta na odgovornost ljekara - interventni uvoz ili dozvolu za kliničko ispitivanje, koje izdaje nadležni organ. R. Grbić

SAVREMENO I RACIONALNO

PROPISIVANJE LJEKOVA Piše: dr Kiril Gorokov-Mekh PZU „Dr Kovacević”, Budva

Današnje vrijeme donijelo je problem masovne upotrebe ljekova, koji sa sobom nosi veliki broj neželjenih dejstava i interakcija, razvoj jatrogenih bolesti i sve veće finansijske izdatke za iste. Dugo je propisivanje ljekova bilo zasnivano na utiscima, osjećaju, tradiciji, te promotivnim aktivnostima farmaceutske industrije. U okviru razvoja racionalizacije upotrebe neophodnih ljekova, za nas veoma važni faktori su: opšte stanje organizma, postojanje eventualnih alergija, funkcionalnost bubrega i jetre, uzrast, trudnoća. Promjenu stare propisivačke prakse teško je izvesti zbog velike inercije, nedostatka znanja, novih vrsta ljekova. Veoma su prisutne žalbe na ljekare opšte prakse koji, kako se navodi, ne vode računa o optimalnoj upotrebi, propisuju neopravdano veliki broj ljekova koji u istovremenoj primjeni smanjuju međusobno dejstvo, zajedno sa ostalim medicinskim stručnjacima (Amerikanci, Evropejci, Japanci i dr.). Helsinškom deklaracijom iz 1964. ukazano je da dužnost ljekara nije samo da liječi bolesne ljude, već i da svoje znanje stalno unapređuje. Za nas je veoma važan izbor najboljih ljekova kod pojednih indikacija, s obzirom na to da se u apotekama često mogu naći supstancije neujednačene efikasnosti i podnošljivosti. Nije lako biti ljekar u primarnoj zdravstvenoj ustanovi i propisivati ljekove. Mi smo kao dirigenti, moramo da uzmemo u obzir ljekove koje propisuju neurolozi, endokrinolozi i dr. - da bi cio orkestar saradnika svirao lijepo, ispravno i harmonično. Naša svakodnevna praksa ukazuje na razne vidove neracionalnog propisivanja, u zavisnosti od izbora lijeka, izbora doze, dužine trajanja tretmana i drugih faktora - zbog bojazni od neželjenih dejstava. To znači neprekidno odmjeravanje koristi i rizika u životu. Neredovno uzimanje ljekova glavni je razlog za neuspješnost terapije u rutinskoj ljekarskoj praksi. To može diskreditovati najuspješnije ljekove i dovesti do njihove zamjene manje

efikasnim drugorazrednim ljekovima. U cilju stalnog njegovanja odnosa između ljekara i bolesnika, postoje izvjesne mjere koje mogu tome doprinijeti: jednostavan režim doziranja: 1–2 puta dnevno; propisivanje fiksnih kombinacija ili retard-formi; zakazivanje češćih kontrolnih pregleda; zahtijevanje od bolesnika da na kontrolne preglede donosi i pokazuje kutiju sa ljekovima; mjerenje koncentracije ljekova ili markera u plazmi (npr. korišćenje karbamazepina kod epilepsije); mjerenje farmakodinamiskih efekata, npr. pulsa kod pacijenata koji se liječe betablokatorima. Mnogo korisnih informacija koje primjenjujemo pri propisivanju ljekova u toku trudnoće možemo naći i u Priručniku za ljekare. Naime, mnogi ljekovi koje uzima majka prelaze iz krvotoka u mlijeko, a dojenjem u organizam odojčeta. Još jedna kategorija bolesnika - stariji ljudi. U toku starenja se mijenja osjetljivost organizma na ljekove. Veći broj hroničnih bolesti zahtijeva stalno uzimanje velikog broja ljekova. Uobičajeno, doze ljekova za odrasle prouzrokuju više koncentracije lijeka u plazmi i sporije se eliminišu. Zato postoje potrebe da se smanji doza za starije. Neželjena dejstva ljekova kod starijih osoba znatno se razlikuju od onih kod mlađih i sredovječnih. Upotreba pojedinih kao nuspojavu daje mentalnu konfuziju. Nju najviše izazivaju psihofarmaci, hipnotici i antiholinergici (alprazolam). Padovi i frakture mogu biti posljedice korišćenja antihipertoničnih ljekova, zbog ortostatske hipotenzije. Opstipacija je još jedan od problema u starosti, koju mogu izazvati: verapamil, triciklicni antidepresivi, antiholinergici. Čir i krvaranje iz želuca mogu se javiti u toku uzimanja NAIL-a i aspirina. Ovakve pojave su češće i opasnije kod starih.

Hronika 2. decembar – BORBA PROTIV NASILJA U PORODICI - Pokrenućemo procedure za izmjene Zakona o zaštiti od nasilja u porodici i Zakona o besplatnoj pravnoj pomoći. Takođe, pojačaćemo nadzorne djelatnosti u sklopu kojih ćemo organizovati sastanke sa predstavnicima relevantnih institucija kao što su pravosuđe i multidisciplinarni timovi - zaključak je sastanka, koji je 2. decembra u Podgorici održao Politički klub za borbu protiv nasilja u porodici, sa ciljem da doprinese šesnaestodnevnoj kampanji protiv nasilja u porodici. Klub koji čine istaknute političarke parlamentarnih crnogorskih partija razmatrao je postojeća zakonska rješenja u toj oblasti i potrebe za njihovim daljim unapređenjem. Predsjednik Osnovnog suda u Podgorici Zoran Radović i konsultantkinja UNDP Branka Vlahović informisali su članice kluba o nedostacima Zakona o zaštiti od nasilja u porodici i Zakona o besplatnoj pravnoj pomoći. Skupu su prisustvovali i stalni koordinator Sistema Ujedinjenih nacija u Crnoj Gori Rastislav Vrbenski, kao i šefica UNHCR Indu Mohandas, koji su prisutne informisali o naporima Sistema UN u Crnoj Gori za unapređenje sistemske zaštite žrtava nasilja u porodici. Učesnici sastanka ukazali su na značajne probleme u toj oblasti poput nedovoljne informisanosti građana i građanki o pravima i postojećim sistemom zaštite od nasilja u porodici, neadekvatnog međuinstitucionalnog odgovora na nasilje u porodici, neophodnosti kontinuirane edukacije i važnosti uključivanja svih aktera u rješavanje problema nasilja u porodici. 3. decembar – PRISTUPNA RAMPA ZA OSOBE SA INVALIDITETOM NA ULAZU FONDA ZA ZDRAVSTVENO OSIGURANJE Na ulazu filijale Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore u Podgorici 3. decembra je postavljena pristupna rampa za osobe sa invaliditetom, tako da i oni mogu ravnopravno sa ostalim građanima da ovjeravaju zdravstvene knjižice, upute i obavljaju ostale poslove iz nadležnosti Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore koji se svakodnevno obavljaju u toj instituciji. Novac za realizaciju tog projekta obezbijedio je Fond iz sopstvenih sredstava u iznosu od 7.612 eura, a radove je izvelo DOO “Vukotić-trejd” iz Podgorice.

značaj budući da je riječ o prvom ministarskom skupu u regionu Evrope koji je organizovan nakon usvajanja ključnih dokumenata poput UN Političke deklaracije o prevenciji i kontroli hroničnih nezaraznih bolesti (HNB) i nove zdravstvene politike u Evropi “Zdravlje 2020”, uključujući i usvajanje Globalnog akcionog plana za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti (20132020). Tokom učešća na panelu posvećenom međusobnom uticaju zdravlja i održivog razvoja, prof. dr Radunović istakao je da zdravlje oblikuje održivi razvoj, kao i da održivi razvoj utiče na zdravlje, a zdravlje predstavlja mjerljivi indikator uspjeha drugih razvojnih politika. On je naglasio da ulaganje u zdravlje građana predstavlja put smanjivanja siromaštva. 4. - 6. decembar – ODRŽAN DRUGI SAJAM MEDICINE

3. - 4. decembar – MINISTARSKA KONFERENCIJA O PREVENCIJI I KONTROLI HRONIČNIH NEZARAZNIH BOLESTI Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović sa saradnicima učestvovao je na dvodnevnoj ministarskoj konferenciji o prevenciji i kontroli hroničnih nezaraznih bolesti u kontekstu politike “Zdravlje 2020”, koja je 3. i 4. decembra održana u Aškabadu, u Turkmenistanu. Konferencija je imala poseban

Sajam medicine, u organizaciji časopisa “Medical” i pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja, a čiji je generalni sponzor bila veledrogerija Farmegra d.o.o., održan je u hotelu „Nikić“ u Podgorici od 4. do 6. decembra. Na odlično posjećenom sajmu

su učestvovale brojne zdravstvene institucije i ustanove, kao i predstavnici farmaceutskih kompanija i veledrogerija. Uporedo sa prezentacijom javnih i privatnih zdravstvenih ustanova održana su i predavanja namijenjena podizanju opšte zdravstvene kulture, odnosno kvalitetnom rješavanju pojedinih zdravstvenih problema. 7. decembar – PREZENTACIJA EMMET TEHNIKE U IGALU

U organizaciji Udruženja fizioterapeuta Crne Gore, na Fakultetu primijenjene fizioterapije Univerziteta Crne Gore u Igalu 7. decembra je održana prezentacija Emmet tehnike. Predstavili su je Marina i Andrija Damnjanović, praktičari i predstavnici Emmet terapeutske tehnike. Prezentaciji je prisustvovao značajan broj fizioterapeuta iz Instituta „Dr Simo Milošević“, fizioterapeuti iz Tivta, Danilovgrada, Podgorice, Bara, Budve i sa Cetinja, kao i studenti Fakulteta primijenjene fizioterapije. 7. decembar – ZAVRŠENA TREĆA ŠKOLA DIJALIZE U Podgorici je 7. decembra uspješno završena III škola dijalize koja je održana u organizaciji Udruženja nefrologa Crne Gore i Udruženja nefroloških medicinskih sestara i tehničara Crne Gore. Ovogodišnja škola bila je posvećena transplantacionom programu, a pored predavanja učesnici skupa su u praktičnom dijelu imali priliku da obiđu tri pacijenta kojima je urađena transplantacija i njihove donore koji se nalaze na

Odjeljenju nefrologije Kliničkog centra Crne Gore. “Za razliku od drugih profesija, obrazovanje zdravstvenih radnika se ne završava dobijanjem diploma. Naprotiv, zdravstveni radnici moraju da uče dok god rade, usavršavaju se, upotpunjuju svoje znanje. Ovakve škole svakako doprinose unapređenju znanja, kako teorijskog, tako i praktičnog. Oblas nefrologije, rad sa pacijentima na dijalizi i njihova priprema za transplantaciju, zahtijevaju uz znanje i poseban senzibilitet, što, sigurna sam, svako od vas posjeduje. Ministarstvo zdravlja podržava sve edukacije”, kazala je pomoćnica ministra zdravlja dr Mira Jovanovski Dašić. Direktor Klinike za urologiju i nefrologiju KCCG i član transplantacionog tima iz KCCG doc. dr Petar Kavarić podsjetio je da je crnogorska medicina napravila istorijski iskorak: “Svjedoci smo da crnogorska medicina nije ista nakon 25. septembra 2012. godine, kada je obavljena prva traransplantacija bubrega od živog srodnog davaoca u KCCG, što je ujedno i prva transplantacija organa u našoj državi. Još jedan datum treba da pamtimo, 10. novembar 2013. godine, kada je prvi crnogorski građanin stavljen na urgentnu listu za transplantaciju srca u Eurotransplantu. Zahvaljujući potpisivanju međudržavnog ugovora između ministarstava zdravlja Hrvatske i Crne Gore, crnogorski pacijenti kojima je neophodna transplantacija jetre ili srca, dobili su mogućnost da se preko Hrvatske, pod istim uslovima kao i njihovi građani, nađu na listi čekanja Eurotransplanta”, rekao je doc. dr Kavarić. Učesnike škole je pozdravila i vss Radmila Bracanović,

International Health d.o.o. Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 www.internationalhealth.biz

GE132 dva puta jači antioksodant MEHANIZMI DEJSTVA GE132: SASTAV:

- Stimulacija imunog sistema - Visoko povećanje nivoa kiseonika u ćelijama

Organski germanium 100mg Matični mliječ 130mg Dupli ajkulin protein 30mg Zeleni čaj 80mg Ekstrakt koščice crvenog groždja 80mg Ekstrakt latice ruže 80mg

Prije upotrebe detaljno pročitajte uputstvo, ako vam je potrebna još neka dodatna informacija ili savjet obratite se ljekaru ili farmaceutu

predsjednica Udruženja nefroloških medicinskih sestara i tehničara Crne Gore i glavna sestra Klinike za urologiju i nefrologiju KCCG. Ona je, takođe, istakla značaj transplantacionog programa. 8. decembar – URAĐENA PRVA EKSPLANTACIJA ORGANA

U Kliničkom centru Crne Gore 8. decembra, prvi put u istoriji, urađena je eksplantacija organa sa preminulog pacijenta, zahvaljujući čemu će biti spašena četiri života. Donor je bila državljanka Srbije koja je živjela u Baru. Uz saglasnost njene porodice, srce je, pod posebnim uslovima koji podrazumijevaju obezbjeđenje i specijalni avionski prevoz, poslato u Ljubljanu na transplantaciju, jetra u Zagreb, dok su bubrezi ostali za transplantaciju u Crnoj Gori. 11. decembar - ZDRAVSTVENA ZAŠTITA STARIJE POPULACIJE U PODGORICI U organizaciji Udruženja domova zdravlja i Saveza udruženja penzionera Crne Gore, u podgoričkom hotelu “City” 11. decembra održan je skup na temu “Zdravstvena zaštita starije populacije u Podgorici”. Prezentaciju je održao direktor Doma zdravlja Podgorica, mr sci dr Nebojša Kavarić. 13. decembar – DISBALANS MEĐU POLOVIMA

novorođenčadi u Crnoj Gori, koja je održana 13. decembra u Ministarstvu zdravlja. Na konferenciji je, osim njega, govorila i član Komiteta za bioetiku Savjeta Evrope, subspecijalista medicinske i kliničke genetike, doc. dr Olivera Miljanović. 16. – 19. decembar – GLOBALNA BORBA PROTIV AIDS-A, TUBERKULOZE I MALARIJE Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović otvorio je međunarodni skup na temu sprovođenja programa koje finansira Globalni fond za borbu protiv AIDS, tuberkuloze i malarije, a koji je od 16. do 19. decembra održan u hotelu „Maestral“ u Pržnu. Cilj skupa bio je jačanje kapaciteta sprovodilaca programa u zemljama u kojima je UNDP primarni primalac sredstava Globalnog fonda. - Prije 12 godina u Ujedinjenim nacijama su se ujedinili državnici svih zemalja i donijeli odluku da se pokrene globalna borba protiv AIDS-a, tuberkuloze i malarije, kao i da se osnuje fond koji će tu globalnu borbu finansijski podržati. Efekti ovog ujedinjenja, zajedničke volje i podrške, već su se pokazali i, prvi put od početka epidemije HIV-a, širom planete se bilježi usporavanje širenja infekcije – rekao je prof. dr Radunović. 19. decembar – MEMORANDUM O SARADNJI SA LGBT FORUMOM „PROGRES“ Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović i izvršni direktor NVO LGBT Forum „Progres“ Stevan Milivojević potpisali su memorandum o saradnji, kojim je predviđeno unapređenje saradnje u aktivnostima koje ta nevladina organizacija realizuje u okviru svojih projekata. Ministarstvo zdravlja i NVO LGBT Forum „Progres“ obezbijediće redovnu i blagovremenu razmjenu informacija u vezi sa aktivnostima na pripremi, usvajanju i primjeni strateških dokumenata iz nadležnosti ministarstva. Precizirano je da NVO LGBT Forum „Progres“ predlaže konkretne načine saradnje i pruža doprinos putem davanja predloga vezanih za unapređenje rada Ministarstva zdravlja na polju sprovođenja i ostvarivanja zdravstvene zaštite određenih ciljnih grupa. 20. decembar – KLIMA DRAMATIČNO UTIČE NA LJUDSKO ZDRAVLJE

- Crna Gora je, zajedno sa Albanijom, Azerbejdžanom i Jermenijom, zemlja sa najvećim procentom disbalansa među novorođenom djecom muškog i ženskog pola. Prema podacima navedenim u istraživanju, koje je nedavno sproveo Populacijski fond UN, odnos između rođenih dječaka i djevojčica je 109,8 prema 100, a uobičajeni odnos u opštoj populaciji je između 102 i 104 rođena dječaka prema 100 rođenih djevojčica - rekao je pomoćnik ministra zdravlja, prim. dr Mensud Grbović, na konferenciji za novinare posvećenoj poremećaju odnosa polova kod

- Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, na godišnjem nivou bilježi se smrtnost oko 3,5 miliona neuhranjenih, 2,2 miliona umire od dijareje, 900 hiljada od malarije, a zbog ekstremnih vremenskih prilika 60 hiljada ljudi. To je potvrda da naglo povećanje temperatura, učestali toplotni udari i poplave direktno i dramatično utiču na ljudsko zdravlje – rečeno je na okruglom stolu na temu “Klimatske promjene i zdravlje u Crnoj Gori”, koji je održan 20. decembra u hotelu “Best Western Premier” u Podgorici. Na skupu su govorili pomoćnik ministra zdravlja dr Mira Dašić Jovanovski, šefica kancelarije SZO u Crnoj Gori Mina Brajović, tehnički službenik u Sektoru za klimatske promjene i održivu životnu sredinu SZO Regionalne kancelarije za Evropu prof. dr Vladimir Kendrovski, dr Bojko Bajić sa Instituta

za javno zdravlje Crne Gore i mr Jelena Peruničić iz njemačke Agencije za međunarodnu saradnju GIZ.

pozdravivši ideju NVO “Zdrava Dona Montenegrina” da oplemeni prostor dnevnog centra novim sadržajima.

20. decembar - ZDRAVSTVENA ZAŠTITA STANOVNIKA KAMPA NA KONIKU

27. decembar – PRESTIŽNA PRIZNANJA LJEKARSKE KOMORE

Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović sa saradnicima razgovarao je sa predstavnicima Kancelarije UNHCR-a o pružanju zdravstvenih usluga stanovnicima Kampa u podgoričkom naselju Konik. Prof. dr Radunović je naglasio da je princip pružanja zdravstvene zaštite vulnerabilnih grupa usmjeren ka njihovoj integraciji, dodajući da njihova zdravstvena zaštita ne smije imati komponente getoizacije. Učesnici sastanka dogovorili su se da sve institucije podrže princip univerzalne proporcionalnosti, kad su u pitanju izbjegla i raseljena lica i da se u periodu tranzicije, koji će trajati šest mjeseci, omogući da ostala izbjegla i raseljena lica, koja nemaju, izaberu svog doktora. Sastanku su, pored ministra, prisustvovali i pomoćnik ministra prim. dr Mensud Grgović, šefica Svjetske zdravstvene organizacije za Crnu Goru Mina Brajović, direktor Doma zdravlja Podgorica dr Nebojša Kavarić, pomoćnica direktora Uprave za izbjegla i raseljena lica Dragica Vučinić, predstavnica Ministarstva rada i socijalnog staranja Budimirka Đukanović i generalna sekretarka Crvenog krsta Crne Gore Jelena Dubak. 23. decembar – ČETRNAEST DECENIJA BOLNICE NA CETINJU Najstarija crnogorska zdravstvena ustanova, bolnica “Danilo Prvi“ na Cetinju, obilježila je svečanom akademijom koja je 23. decembra održana u Vladinom domu u prijestonici, 140 godina postojanja. Proslava jubileja je organizovana pod pokroviteljstvom predsjednika države Filipa Vujanovića. 25. decembar – DONACIJA KLINICI ZA ONKOLOGIJU I RADIOTERAPIJU Nevladina organizacija “Zdrava Dona Montenegrina” donirala je Klinici za onkologiju i radioterapiju Kliničkog centra Crne Gore 26 silikonskih proteza, koje su namijenjene ženama operisanim od karcinoma dojke. Kako je prilikom uručenja donacije 25. decembra pojasnila Danica Vukotić, predsjednica NVO “Zdrava Dona Montenegrina”, koja se bavi borbom protiv karcinoma dojke, spoljne proteze im je u oktobru poklonio Novljanin, koji živi u Njemačkoj, a koji je želio da ostane anoniman. - Mislimo da je ovo pravo mjesto gdje bi trebalo da se nalaze ove proteze, koje će biti na raspolaganju zainteresovanim pacijentkinjama - navela je Vukotić i najavila projekat uređenja dnevnog kutka za pacijente koji primaju terapiju, a koji će, kako je kazala, biti realizovan uz podršku i humanost partnera. - Ovaj poklon predstavlja nastavak kontinuiranih akcija kojima se zaista divimo. Proteze, koje su neophodan rekvizit, omogućene su našim osiguranicima. Međutim, ima žena kojima one ne odgovaraju ili do njih ne mogu da dođu jer nijesu osigurane, tako da je ova kvalitetna donacija dobrodošla - poručio je direktor Klinike za onkologiju i radioterapiju KCCG dr Nebojša Crnogorac,

Prof. dr Marina Ratković i Dom zdravlja Budva dobitnici su prestižnog priznanja „Dr Radovan Zogović“ za 2013. godinu, koje im je uručeno na Godišnjoj skupštini Ljekarske komore Crne Gore održanoj 27. decembra u Podgorici. Kako je na svečanosti u Institutu za javno zdravlje rekla predsjednica Komisije za dodjelu nagrada, dr Vjera Bojović, prof. dr Marina Ratković, specijalista interne medicine-nefrolog KCCG, dobila je priznanje kao doktor pojedinac za poseban doprinos u radu i afirmaciji humanih načela profesije, dok je budvanskom Domu zdravlja nagrada pripala za poseban doprinos u organizovanju i radu zdravstvene službe. Odluka komisije, naglasila je dr Bojović, bila je jednoglasna. 27. decembar – SASTANAK SA PREDSTAVNICIMA PRIVATNIH ZDRAVSTVENIH USTANOVA Predsjednik Unije poslodavaca Crne Gore Predrag Mitrović, ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović, direktor Fonda za zdravstveno osiguranje dr sci Kenan Hrapović i predstavnici privatnih zdravstvenih ustanova, razgovarali su o saradnji javnog i privatnog sektora u oblasti zdravstva, Zakonu o zdravstvenoj zaštiti, kao i o tretmanu privatnih zdravstvenih ustanova u odnosu na javne. Razgovarajući o mogućnostima unapređenja saradnje Ministarstva zdravlja i UPCG, učesnici sastanka konstatovali su da su privatne zdravstvene ustanove konstruktivan, kvalitetan partner resornom ministarstvu i Vladi u borbi protiv sive ekonomije, a time i ukupnom procesu unapređenja zdravstvenog sistema koji je u službi građana. Predstavnici privrede ukazali su na potrebu unapređenja položaja privatnih zdravstvenih ustanova koje su van Mreže u odnosu na one unutar nje. U tom smislu, a vodeći se do sada iskazanim interesima pacijenata, istakli su da umrežene zdravstvene ustanove ne treba odvajati od onih koje to nijesu. Predstavnici Ministarstva zdravlja su ukazali da odredbe o Mreži zdravstvenih ustanova i dopunskom radu ne treba posmatrati kao barijeru. Odredbe su, kako su rekli, rezultat nastojanja da se kvalitetna zdravstvena usluga približi pacijentu u skladu sa reformskim ciljem - pacijent u centru sistema. Ukazali su da i ostala zakonska rješenja treba posmatrati kao nastavak započete reforme koji podržava koncept izabranog doktora. Dogovoreno je da do 15. februara UPCG dostavi Ministarstvu zdravlja pregled najčešćih problema koji su predstavnici privatnih zdravstvenih ustanova prepoznali u svojoj poslovnoj praksi, uz predloge za njihovo eliminisanje. Tim povodom, najavljeno je formiranje radnog tima koji će činiti po dva predstavnika UPCG, Ministarstva zdravlja i Fonda. 30. decembar – ADAPTIRANO PORODILIŠTE U KLINIČKOM CENTRU CRNE GORE Klinički centar Crne Gore realizovao je još jedan značajan infrastrukturni projekat - adaptaciju porodilišta KCCG.

Svečanost u Kliničkom centru povodom završetka adaptacije prostorija

NOVO PORODILIŠTE U PODGORICI Porodilište sada ima uslove da beba bude odmah pored majke. Od februara će porođaju moći da prisustvuje i partner

U Kliničkom centru Crne Gore 30. decembra otvoreno je adaptirano, moderno porodilište sa pet porođajnih sala, salom za pripremu, posebnom operacionom salom za carske rezove i apartmanima. Kako je na svečanosti kazao direktor KCCG dr Milan

Mijović, novo porodilište ima uslove da beba bude odmah pored majke, a od februara, najavio je on, porođaju će moći da prisustvuje i partner. U planu je, dodao je dr Mijović, i veliki novi donatorski projekat koji, kako je kazao, neće voditi ni Klinički centar, ni Ministarstvo zdravlja, nego stanovnici Crne Gore.

Kvalitet njege majki i djece često ispod standarda - Ministarstvo zdravlja je u saradnji sa UNICEF-om 2000. godine pokrenulo “Bejbi frendli“, odnosno program “Bolnica po mjeri djeteta”. Program “Bejbi frendli” je međunarodna akcija koju UNICEF i Svjetska zdravstvena organizacija sprovode od 1992. kako bi omogućili da porodilišta budu centri za podršku dojenju. Od 13 porodilišta u Crnoj Gori do danas ovaj status je dobilo njih 10 i to u opštim bolnicama Pljevlja, Nikšić, Bijelo Polje, Berane i Bar, zatim u domovima zdravlja Ulcinj, Mojkovac, Rožaje i Plav, kao i u privatnoj Opštoj bolnici Meljine. Saradnja Ministarstva zdravlja sa NVO sektorom, na polju unapređenja zdravlja majki i djece, u prvom redu sa Udruženjem “Roditelji” i drugim organizacijama, koji su nam ukazali na konkretne nedostatke u ovom segmentu zdravstvene zaštite, izuzetno je dobra i kontinirana i daje konkretne rezultate – rekao je prof. dr Radunović. Da, kako je dodao, žele da unaprijede zdravlje majki i beba potvrđuje i analiza “Ocjena bezbjednosti i kvaliteta bolničke njege majki i novorođenčadi”, koja je urađena na zahtjev Ministarstva zdravlja, uz podršku UNICEF-a. - Zaključak analize je da je kvalitet njege majki, novorođenčadi i djece u Crnoj Gori, često ispod standarda, posebno što se tiče informisanja, komunikacije, povjerljivosti i holističke njege majki i djece. Analiza sistema perinatalne zaštite poslužila je za deﬁnisanje nacionalnih politika u cilju prevazilaženja identiﬁkovanih problema. Ministarstvo zdravlja će, uz podršku UNICEF-a, do kraja februara 2014. izraditi dio planiranih budućih nacionalnih smjernica, odnosno protokola, u prvom redu za izvođenje carskog reza i praćenje komplikacija u trudnoći, koji će značajno doprinijeti unapređenju standarda u ovoj oblasti – naveo je prof. dr Radunović.

- Riječ je o adaptaciji i akušerskog odjeljenja, kao i početku rada laktarijuma - najavio je dr Mijović. Godina 2013, dodao je on, za Klinički centar Crne Gore bila je izuzetno značajna jer su dva nova adaptirana objekta - poliklinika i porodilište, kruna višegodišnjeg rada i ideja i nešto što pruža zdravstvenim osiguranicima visok nivo zdravstvene zaštite. U proteklih 37 godina, naveo je dr Mijović, u podgoričkom porodilištu rođeno je 120 hiljada građana Crne Gore, a u njemu se godišnje obavi oko tri hiljade porođaja. Donošenje novog života na svijet, kako je na svečanosti ocijenio ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović, predstavlja najsvjetliji i najčudesniji čin, ali isto tako i jednako rizičan i opasan i za majku i za bebu. - Zato je obaveza svih nas koji kreiramo zdravstvenu politiku i brinemo o zdravlju populacije, da omogućimo budućim majkama da u što boljim uslovima donesu na svijet svoje potomstvo. Adaptacijom porodilišta riješilo se više problema. Dobili smo savremeno porodilište, posebno odjeljenje za njegu porodilja koje su porođene carskim rezom i odjeljenje za normalno po-

rođene žene, uz bejbi frendli program, i tako obezbijedili bolje uslove i za majke i za novorođenčad, ali i za zaposlene - poručio je prof. dr Radunović. R. Grbić

REGION

29. novembar – ZDRAVSTVO SRBIJE NA POSLJEDNJEM MJESTU U EVROPI

3. decembar – OKRUGLI STO POVODOM DANA OSOBA S INVALIDITETOM

BEOGRAD - Zdravstvo Srbije je drugu godinu zaredom zauzelo posljednje, 35. mjesto u Evropi u rangiranju zdravstvenih sistema, navodi se u istraživanju koje je sprovedeno za potrebe Evropskog parlamenta. Istraživanje pod nazivom “European Health Consumer Index” (EHCI), uradila je ekspertska organizacija sa sjedištem u Švedskoj za potrebe Evropskog parlamenta, a kako prenosi dnevnik “Politika”, prošlogodišnji zbir poena Srbija nije popravila ni za jedan bod. U ovogodišnjem istraživanju zdravstveni sistemi su rangirani u šest indikatora više nego lani, ukupno u 48 tačaka, koje su obuhvatile šest područja - poštovanje prava pacijenata i informisanost, vrijeme čekanja na pojedine operacije i preglede, ishodi po zdravlje, prevencija i dostupnost usluga koje se pružaju, farmaceutska sredstva koja dobijaju bolesnici, a prvi put ove godine rangirana je i oblast prevencije. Zdravstvo Srbije je od 1.000 mogućih poena dobilo 451, a najviše opet Holandija sa 870. Dno ljestvice Srbija dijeli sa Rumunijom, Letonijom, Poljskom i Bugarskom. Negativno su ocijenjeni zbog toga što pacijentima nijesu dostupni elektronski recepti, što nemaju mogućnost elektronskog zakazivanja pregleda, zbog čekanja dužeg od 21 dan za terapiju karcinoma i čekanja više od sedam dana za pregled skenerom, kao i čekanja na velike operacije - više od 90 dana. Pozitivnu ocjenu dobili su u istim oblastima kao i lani - za vakcinaciju djece, zakonom uređena prava pacijenata, za uvid u medicinsku dokumentaciju, dok su nešto slabije, ali ipak pozitivno ocijenjeni jer do porodičnog ljekara mogu da stignu u istom danu. Kako piše “Politika”, u značajnom području ocjenjivanja vremena čekanja dobili su 117 poena, što je više nego što su dobile neke razvijene zemlje. U Norveškoj se čeka duže nego u Srbiji i oni su dobili samo 83 boda, gora je situacija i u Španiji i Švedskoj, koje su u toj oblasti ocijenjene sa po 100 bodova, ali je zato Albanija na ovom području dobila 217 poena - više nego Njemačka i Grčka, koje imaju 200 bodova. To Srbiji nije mnogo pomoglo kad je riječ o konačnom zbiru, jer su negativni poeni dobijeni za veliku smrtnost od infarkta, smrt beba na rođenju, porast stope obolijevanja od raka, neotkrivene slučajeve dijabetesa, kao i za bolničke infekcije izazvane otpornom bakterijom stafilokoka - čuvena MRSA infekcija. Na molbu “Politike” da prokomentarišu te rezultate, Ministarstvo zdravlja je odgovorilo da će zatražiti od EHCI da dostave izvore podataka na osnovu kojih je formiran pomenuti indeks, “s obzirom na činjenicu da jedina relevantna institucija iz Srbije - Institut za javno zdravlje “Dr Milan Jovanović Batut”, nikakav upit nije dobio, niti je dostavljao podatke".

OLOVO - Povodom 3. decembra, Međunarodnog dana osoba s invaliditetom, udruženje “Osmijeh“ organiziralo je okrugli sto na temu “Govorimo o mogućnostima“ koji je održan u Olovu. Pokrovitelj tog događaja bilo je Federalno ministarstvo zdravstva, UNICEF BiH, World Wision, Opština Olovo, kao i drugi mnogobrojni partneri. Cilj skupa kojem je prisustvovalo više od 200 učesnika, bio je podsticanje rasprave sa predstavnicima nadležnih organa o problemima osoba s invaliditetom. Okrugli sto je otvorio pomoćnik federalnog ministra zdravstva dr Goran Čerkez, koji je održao prezentaciju na temu “Intersektorka saradnja i razvoj službi u zajednici u FBiH“, kao i na temu mentalnog zdravlja. Dr Elmedin Muratbegović, profesor Kriminalističkih nauka Univerziteta u Sarajevu, govorio je o problemima nasilja nad djecom u Bosni i Hercegovini. 9. decembar – PROTOKOL O SARADNJI PRILIKOM TRANSPLANTACIJE ORGANA ZAGREB / SARAJEVO - Ministar zdravlja Hrvatske prof. dr Rajko Ostojić i ministar zdravstva Federacije Bosne i Hercegovine prof. dr Rusmir Mesihović potpisali su protokol o saradnji u području pribavljanja i presađivanja ljudskih organa u svrhu liječenja. Protokolom su definisani oblici tehničke saradnje u tom području, kojima je prvenstveni cilj uspostavljanje uspješnog organizacijskog modela prikupljanja organa u Federaciji BiH po uzoru na hrvatski model, te dalji razvoj transplantacijskog programa u Federaciji BiH. Protokol predviđa i razmjenu organa na načelima solidarnosti i reciprociteta darovanih i primljenih organa. To uključuje i mogućnost da se prioritetni kandidati iz Federacije

BiH za transplantaciju srca i jetre, te izričito djeca za bubreg, uvrste na hrvatsku listu čekanja za presađivanje, preko izabranih transplantacijskih centara u Hrvatskoj, a uz prethodnu saglasnost oba nadležna ministarstva. 9. decembar – POLA VIJEKA ZAJEDNICE ZDRAVSTVENIH USTANOVA SLOVENIJE LJUBLJANA - U decembru je obilježena 50. godišnjica osnivanja zajednice zdravstvenih ustanova Slovenije, koja je osnovana 9. decembra 1963. Tom prilikom izdata je publikacija pod nazivom “50 godina od realizacije zajedničkih ciljeva“.

za uređaje koji proizvode optičko zračenje i uputstvima i mjerama zaštite od optičkog zračenja. Nadzorom nad trgovačkim društvima koji se bave uvozom i distribucijom dječjih igračaka pronađene su dvije vrste pištolja s izvorom optičkog zračenja - laser, a u sklopu igračke “laserski pištolj i meta (pikado)“. Ispitivanjem je utvrđeno postojanje lasera klase II, što je u suprotnosti s Pravilnikom o sigurnosti igračaka. Na osnovu sprovedenih nadzora s tržišta je povučeno i neškodljivo uništeno 1.447 komada vazdušnih pušaka s laserom za upotrebu iznad 14 ili 18 godina, 4,531 komad ostalih proizvoda - pokazivači, privjesci i slično, kao i 275 komada dječjih igračaka.

11. decembar – POMOĆ BOLNICAMA U SRBIJI

17. decembar – LJEKARI IZ MAKEDONIJE NA OBUCI U ISTANBULU

BEOGRAD - Sporazumom koji je potpisan između Ministarstva zdravlja Srbije i Departmana Velikog Reda Suverenog Malteškog Reda u oblasti humanitarne pomoći predviđeno je da će Departman Velikog Reda Suverenog Malteškog Reda podsticati različite oblike saradnje i pružati podršku zdravstvenim ustanovama za potrebe bolničkog liječenja u Srbiji tako što će upućivati pomoć, opremu, ljekove i drugi materijal. Cilj je da odgovarajuće zdravstvene ustanove za bolničko liječenje mogu da obezbijede potrebno zbrinjavanje bolesnika, uključujuči pomoć za evakuisana ili izbegla lica u slučaju prirodnih nepogoda.

SKOPLJE - Ministarstvo zdravlja Makedonije potpisalo je memorandum o saradnji sa Univerzitetom u Istanbulu. Ministar zdravlja Makedonije Nikola Todorov rekao je da memorandum podrazumijeva saradnju u kontinuiranoj edukaciji ljekara i specijalista iz Makedonije u oblasti pedijatrije, anesteziologije, hirurgije, radiologije, nuklearne medicine... Nakon obuke od jednog, tri ili šest mjeseci, ljekari će dobiti sertifikate sa Univerziteta u Istanbulu, jednog od najstarijih u Turskoj.

15. decembar – UNIŠTENO HILJADU I PO VAZDUŠNIH PUŠAKA SA LASEROM

ZAGREB - Sanitarna inspekcija Ministarstva zdravlja Hrvatske obavila je inspekcijske nadzore nad trgovačkim društvima koja se bave uvozom proizvoda za hobi i rekreaciju, te uvozom i distribucijom dječjih igračaka. Tokom nadzora uzeti su uzorci vazdušnih pušaka i pištolja, koji osim plastičnih metaka, sadrže i izvore optičkog zračenja, odnosno lasere, koji služe kao nišani. Uzeti su i uzorci proizvoda koji sadrže izvore optičkog zračenja - laser, a služe kao pokazivači, primjera radi, kod predstavljanja prezentacija. Ti uređaji se na tržištu nalaze u različitim oblicima kao što su olovke i privjesci za ključeve, a neki sadrže i led lampe, pa služe i kao baterije i pokazivači. Svi proizvodi koji su bili predmet nadzora Sanitarne inspekcije Ministarstva zdravlja, laboratorijski su ispitani, te je analizom utvrđeno da laseri predstavljaju opasnost za oštećenje vida i da nijesu u skladu s Pravilnikom o temeljnim zahtjevima

19. decembar – AUTOMATSKI VANJSKI DEFIBRILATORI U HRVATSKOJ ZAGREB - Ministar zdravlja Hrvatske prof. dr Rajko Ostojić uručio je ministru pomorstva, prometa i infrastrukture dr Siniši Hajdašu Dončiću 52 automatska vanjska defibrilatora (AVD), koje je u sklopu programa javno dostupne rane defibrilacije “Pokreni srce - spasi život“, za trgovačka društva u resoru Ministarstva pomorstva, prometa i infrastrukture, nabavilo Ministarstvo zdravlja. Hrvatske autoceste dobiće četiri uređaja, željeznice 12, aerodromi sedam, “Jadrolinija” 27, dok će jedan uređaj dobiti Lučka uprava Zadar. Jedan AVD biće postavljen u zgradi Ministarstva pomorstva, prometa i infrastrukture. Automatski vanjski defibrilator omogućava da se u slučaju iznenadnog zastoja srca pomogne i prije dolaska hitne medicinske službe. Pomoć mogu pružiti i laici bez medicinskog znanja, nakon sprovedene edukacije, te tako spasiti život u sudbonosnim minutama do dolaska hitne službe. AVD uređaj je jednostavan za rukovanje, sam prepoznaje srčani ritam koji zahtijeva defibrilaciju, te daje na hrvatskom jeziku glasovna i tekstualna uputstva o postupcima koje treba sprovesti. Od iznenadnog zastoja srca u Hrvatskoj godišnje umre 9.000 ljudi, odnosno svakog sata jedna osoba. Budući da se iznenadni srčani zastoj može dogoditi bilo kome, pa i sportistima, te mladim i zdravim osobama, Ministarstvo zdravlja je, u saradnji s hrvatskim Zavodom za hitnu medicinu i Zavodom za javno zdravstvo, pokrenulo nacionalni program javno dostupne rane defibrilacije “Pokreni srce - spasi život”. Cilj programa je povećavanje preživljavanja i omogućavanje da iznenadni zastoj srca preživi od 50 od 100 osoba. U Hrvatskoj ih godišnje preživi 900, a moglo bi, prema svjetskim iskustvima, preživjeti 4.500 osoba.

Crna Gora među zemljama sa najvećim procentom disbalansa u broju novorođenih dječaka i djevojčica, zakoni jasni

TRUDNOĆA NE SMIJE DA SE PREKIDA ZBOG POLA - Posmatrajući odnos među polovima u populaciji živorođenih uočava se progresivno povećanje muške novorođenčadi sa 105 muških prema 100 ženskih u 1980. na 109 muških prema 100 ženskih u 2012. godini – rekao je prim. dr Mensud Grbović - Crna Gora je, zajedno sa Albanijom, Azerbejdžanom i Jermenijom, zemlja sa najvećim procentom disbalansa među novorođenom djecom muškog i ženskog pola. Prema podacima navedenim u istraživanju, koje je nedavno sproveo Populacijski fond UN, odnos između rođenih dječaka i djevojčica je 109,8 prema 100, a uobičajeni odnos u opštoj populaciji je između 102 i 104 rođena dječaka prema 100 rođenih djevojčica - rekao je pomoćnik ministra zdravlja, prim. dr Mensud Grbović, na konfer-

enciji za novinare posvećenoj poremećaju odnosa polova kod novorođenčadi u Crnoj Gori, koja je održana 13. decembra u Ministarstvu zdravlja. Na konferenciji je, osim njega, govorila i član Komiteta za bioetiku Savjeta Evrope, subspecijalista medicinske i kliničke genetike, doc. dr Olivera Miljanović. - Ministarstvo zdravlja je, prateći odnos među polovima na rođenju, uočilo da je u posljednjim dekadama došlo do

PROBLEM DAVNO PREPOZNAT - Sa svih aspekata medicinske struke poremećaj odnosa polova kod novorođenčadi ne može se objasniti strukom i naukom - kazala je član Komiteta za bioetiku Savjeta Evrope, subspecijalista medicinske i kliničke genetike, doc. dr Olivera Miljanović. Veoma dugo, dodala je ona, rade u okviru zdravstvenog sistema, ne na prepoznavanju problema jer su ga davno prepoznali, već na njegovom suzbijanju. - Crna Gora u Komitetu za bioetiku Savjeta Evrope svog predstavnika ima od 2004. godine. Pomno prati kroz sve svoje zakonske regulative i aktivnosti, ono što su preporuke Savjeta Evrope. Osim toga, Crna Gora je jedna od prvih zemalja koja je ratiﬁkovala dodatni protokol za deﬁnisanje upotrebe genetskih testova za zdravstvene svrhe, koji je Savjet Evrope donio 2008. godine, što znači da se obavezala da će postupiti u skladu sa njim. Već 2009. donijeta su prva dva zakona i na kraju treći zakon koji kompletno reguliše zaštitu podataka. Čak i prije ovog protokola zdravstveni sistem Crne Gore je sve svoje aktivnosti u oblasti genetskog ispitivanja bazirao na principima savremene medicinske genetike – kazala je dr Miljanović. Centar za medicinsku genetiku i imunologiju, u okviru Kliničkog centra Crne Gore, čiji je rukovodilac, podsjetila je ona, postoji od 2000. godine. - Radi upravo po principima poštovanja bioetike, što znači da se genetska testiranja isključivo koriste u medicinske svrhe. Riječ je o određivanju genetskog statusa djeteta da bi se vidjelo da li se potvrdio genetski rizik od nasljeđivanja neke teške genetske bolesti koja je nespojiva sa preživljavanjem ili sa kvalitetnim životom. Svaka druga vrsta genetskog testiranja u nemedicinske svrhe je zloupotreba. Nikad se nije sprovodila u Centru za medicinsku genetiku i imunologiju, niti je ikad bila dozvoljena – naglasila je dr Miljanović.

NA TESTIRANJE SAMO KADA JE NEOPHODNO - U Kliničkom centru Crne Gore se radi prenatalna dijagnostika kod onih parova koji imaju povišen rizik od nasljednih bolesti, a to su oni bračni parovi koji u porodici imaju oboljelo dijete od neke nasljedne bolesti ili imaju neke druge rizike kao što je, primjera radi, životna dob žene. Takvi bračni parovi se upućuju kod nas u genetsko savjetovalište gdje prvo dobiju kompletnu genetičku informaciju šta određeno testiranje znači i šta se njime može dokazati. Nažalost, sva ova testiranja su invazivna, utiču na rizik od gubljenja trudnoće, odnosno spontanog pobačaja. To znači da ga zaista treba raditi kada postoje medicinske indikacije – upozorila je dr Miljanović.

smanjenja rađanja u Crnoj Gori sa 10.636 živorođenih u 1980. na samo 7.215 živorođenih u 2011. godini. Posmatrajući odnos među polovima u populaciji živorođenih uočava se progresivno povećanje muške novorođenčadi sa 105 muških prema 100 ženskih u 1980. na 109 muških prema 100 ženskih u 2012. godini. Postoje godišnje varijacije u rađanju, ali u posljednjoj dekadi u Crnoj Gori, odnosno između 2003. i 2012. godine, taj odnos iznosi 109 muških prema 100 ženskih novorođenčadi, tako da informacije koje mi imamo u Crnoj Gori se poklapaju sa sprovedenim istraživanjem Populacijskog fonda UN – rekao je dr Grbović. Zakoni, koje je Crna Gora donosila u prethodnom periodu, počev od 2009. godine, dodao je on, zasnovani su na preporukama sadržanim u Konvenciji o ljudskim pravima i biomedicini Savjeta Evrope i dodatnom Protokolu o ljudskim pravima i biomedicini u pogledu genetskog testiranja u zdravstvene svrhe, a koje je Crna Gora davno ratifikovala. - Tako smo donijeli Zakon o uslovima i postupku za prekid trudnoće, koji zabranjuje prekid trudnoće ukoliko je motiv odabir pola, a, takođe, zabranjuje i upotrebu genetskih testova u ranoj trudnoći, odnosno do 10. nedjelje, osim ako nije riječ o medicinskim razlozima, a koje je indikovao isključivo doktor koji je klinički genetičar. Zatim, donijeli smo Zakon o liječenju neplodnosti asistiranim reproduktivnim tehnologijama, koji ne dozvoljava oplodnju selektivnom sjemenom ćelijom, niti preimlataciono genetsko ispitivanje embriona, osim u slučajevma postojanja medicinskih indikacija, odnosno kada se na taj način sprečava teška nasljedna bolest povezana sa polom. I u tom slučaju indikaciju mora da postavi klinički genetičar – objasnio je dr Grbović. On je podsjetio da je Crna Gora donijela i Zakon o zaštiti genetičkih podataka, te da se kod primjene prenatalnih genetičkih ispitivanja ne dozvoljava saopštavanje pola budućim roditeljima prije isteka 12. nedjelje trudnoće. - To ne važi samo u slučajevima kada se genetičko ispitivanje radi u cilju otkrivanja pola djeteta u skladu sa medicinskim

indikacijama kako bi se na taj način spriječila teška nasljedna bolest koja je povezana sa polom. Indikaciju, takođe, isključivo postavlja ljekar, klinički genetičar - rekao je dr Grbović. Sve to, istakao je on, nijesu definisali sada, nego 2009. i 2010. godine. - Na sastanku Komiteta za bioetiku Savjeta Evrope, koji je održan krajem maja ove godine, prenatalni odabir pola u zemljama članicama SE je istaknut kao značajan problem. To znači da se problem prepoznaje u svim zemljama članicama SE jer dovodi do remećenja prirodnog balansa među polovima i ukazuje na postojanje diskriminacije i preferenciju muške populacije. Komitet za bioetiku je pozvao sve zemlje, članice SE, da do polovine septembra dostave preporuke i predlože kompletne mjere za suzbijanje ovog negativnog trenda gdje se opravdano sumnja da se zloupotrebljava biomedicina u svrhu prenatalnog odabira pola - rekao je dr Grbović i dodao da je Ministarstvo zdravlja, u saradnji sa institucijama sistema, u prvom redu Kliničkim centrom Crne Gore i eminentnim stručnjacima, napravilo i preporuke i konkretne mjere. R. Grbić

Održana prezentacija KAP istraživanja i Komunikacione strategije za razvoj i unapređenje dobrovoljnog davalaštva krvi u Crnoj Gori

UNAPREĐENJE DOBROVOLJNOG DAVALAŠTVA KRVI Prezentacija rezultata Istraživanja javnog mnjenja o znanju, stavovima i ponašanju građana u Crnoj Gori (KAP istraživanje) u vezi sa davalaštvom krvi i Komunikacione strategije za razvoj i unapređenje dobrovoljnog davalaštva krvi u Crnoj Gori održana je u prostorijama agencije CEED Consulting u Podgorici. KAP istraživanje i Komunikaciona strategija su urađeni u okviru implementacije EU/IPA projekta “Implementacija evropskog sistema transfuzije krvi u Crnoj Gori”, koji sprovodi Svjetska zdravstvena organizacija u saradnji sa Ministarstvom zdravlja Crne Gore i Zavodom za transfuziju krvi Crne Gore. Tom prilikom, prisutnima se obratila pomoćnica ministra zdravlja Crne Gore dr Mira Dašić Jovanovski, naglašavajući neophodnost daljeg rada na planu podizanja svijesti građana o značaju dobrovoljnog davalaštva krvi, i to kako na planu njihovog znanja i informisanja, tako i na planu mobilizacije. “Važno je i danas poslati poruku svim građanima da svaka data jedinica krvi može spasiti nečiji život, te da se i mi sami možemo naći u situaciji potrebe za krvlju. U tom smislu, neophodno je pomoći Zavodu za transfuziju krvi u njegovoj plemenitoj misiji obezbjeđenja krvi za potrebe svih naših pacijenata” istakla je dr Dašić. Šefica Kacelarije SZO za Crnu Goru Mina Brajović, u svom uvodnom obraćanju, podsjetila je da Rezolucija Skupstine SZO (WHA 63.12) sugeriše zemljama članicama da nacionalni sistemi transfuzije budu utemeljeni na dobrovoljnom, neplaćenom davalaštvu, kao i da teže postizanju samodovoljnosti, t.j. da države obezbjeđuju svoje potrebe za krvlju u potpunosti (100%) od strane dobrovoljnih neplaćenih davalaca krvi do 2020. godine.

“Dobrovoljni davaoci čine okosnicu bezbjednog i održivog sistema snabdijevanja krvlju. Redovni, dobrovoljni davaoci krvi su izvor bezbjedne krvi. Njih motiviše altruizam i osjećaj moralne obaveze ili društvene odgovornosti “ zaključila je Brajović. Nakon uvodnih izlaganja, uslijedile su prezentacije KAP istraživanja, koje je predstavila Slavica Nikolić iz CEED Consulting-a, i Komunikacione strategije koju je predstavila inostrani konsultant Ljubinka Tončev iz Srbije. Nalazi istraživanja su ukazali da je svaki treći crnogorac dao krv bar jednom u životu. U 80% slučajeva kod opste populacije, davaoci potiču iz urbanih sredina. U populaciji dobrovoljnih davaoca, pripadnice ženskog pola se veoma rijetko opredjeljuju na ovaj humani gest. Svaki deseti DDK je žena. Ispitanici životne starosti od 18-25 godina su češće dali krv u poslednjih godinu dana. Želja da se pomogne drugome je najčešći motivacioni faktor, dok je strah od igle najveća barijera kada je riječ o dobrovoljnom davalaštvu. Vrlo je zabrinjavajuća i činjenica da gotovo svaki drugi ispitanik iz opšte populacije, koji je bar jednom u životu dao krv, konzumira alkohoh, dok 41% njih puši. U dijelu populacije koje nije učestvovalo nikada u akciji dobrovoljnog davanja krvi kao razlozi se navode strahovi/fobije od igle, krvi, za sopstveno zdravlje, mogućih zaraznih bolesti, stvaranja zavisnosti i sl. Kao uspješne promotere dobrovoljnog davalaštva krvi

prepoznate su ugledne ličnosti, na prvom mjestu sportisti, zatim doktori/zdravstveni radnici i postojeći davaoci krvi. Prema ocjenama ispitanika koji su makar jednom dali krv, rad zaposlenih u Zavodu za transfuziju krvi ocjenjuju veoma pozitivno (profesionalizam i ljubaznost). Komunikaciona strategija za unapređenje i razvoj dobrovoljnog davalaštva krvi u Crnoj Gori definiše planske i kontinuirane aktivnosti usmjerene na javno informisanje, komunikaciju i edukativno-motivacione aktivnosti, sa ciljem povećanja broja svih davalaca krvi na 3,5 % ukupne populacije mogućih davalaca i promjene strukture povećanjem porodičnih u odnosu na dobrovoljne davaoce krvi. Istraživanje javnog mnjenja i Komunikaciona strategija koristiće se kao osnov za intenzivnu Javnu kampanju podizanja svijesti građana o značaju dobrovoljnog davalaštva krvi u Crnoj Gori, a čiji je početak planiran za početak 2014. godine.

Vidak Latkovic, M.A. EU/IPA projekt Kancelarija SZO, Podgorica

Z D R AV O S TA R E N J E „Udio stanovnika iznad 65 godina u ukupnoj strukturi veći od 10 odsto ukazuje da je to vrlo stara populacija. U strukturi stanovništva Crne Gore učešće starijih od 65 godina iznosi 13,8 odsto, dok je ovo učešće prije 30 godina, tačnije 1981. godine, iznosilo svega 8,2 procenta“

Piše: prof. dr Agima Ljaljević Institut za javno zdravlje Crne Gore

Osnovnu karakteristiku savremenog demografskog kretanja u razvijenim zemljama, a i u većini zemalja u razvoju, predstavlja porast udjela starog stanovništva, kao posljedica pada nataliteta i prirodnog priraštaja sa više umrlih nego rođenih, te produženja očekivanog trajanja života. Kao mjera starosti jedne populacije navodi se učešće stanovnika starijih od 65 i više godina u ukupnoj populaciji i pri tome se koristi klasifikacija Ujedinjenih naroda. Navedena klasifikacija podrazumijeva da udio stanovnika iznad 65 godina u ukupnoj strukturi veći od 10 odsto ukazuje da je to vrlo stara populacija. U strukturi stanovništva Crne Gore učešće starijih od 65 godina iznosi 13,8 odsto, dok je ovo učešće prije 30 godina, tačnije 1981. godine, iznosilo svega 8,2 procenta. Učešće navedene grupacije stanovništva u opštoj populaciji ima konstantnu tendenciju povećanja, pa se procjenjuje da će do 2050. godine u Crnoj Gori četvrtina stanovništva biti starija od 65 godina. Navedeni podaci ukazuju da je neophodno intenzivno raditi na razvijanju programa prevencije oboljenja i nesposobnosti starih osoba kako bi se zdravo starilo. Suštinska aktivnost u zaštiti starih je očuvanje funkcionalne sposobnosti. Time se starost aktivno doživljava, a ne pasivno proživljava. Praćenje, utvrđivanje, proučavanje i evaluacija funkcionalne sposobnosti starijih ljudi je osnova za iniciranje, definisanje i realizaciju programa preventivnih zdravstvenih

mjera za starije ljude. Prevencija oštećenja zdravlja kod starijih osoba podrazumijeva kompleksan proces koji je neophodno započeti u srednjem životnom dobu, kako bi se onemogućio nastanak zdravstvenog poremećaja u starosti. Primarna prevencija podrazumijeva zdravstvenu edukaciju starijih osoba u ranijoj starosti, kao i mlađih osoba o primjeni pozitivnog zdravstvenog ponašanja i usvajanje po zdravlje korisnih životnih navika, što je presudno za unapređivanje zdravlja i očuvanje funkcionalne sposobnosti u starosti. Osim toga, neophodno je stalno naglašavati važnost mijenjanja životnih navika negativnog zdravstvenog ponašanja, kao što su fizička i psihička neaktivnost, odbijanje radnih aktivnosti, nepridržavanje uputstva doktora, nepravilno i nekontrolisano uzimanje ljekova, nepravilna ishrana, neodržavanje lične i higijene okoline, prekomjerna upotreba alkohola, pušenje i druge zavisnosti, da bi se spriječio nastanak hroničnih nezaraznih bolesti u starijoj dobi. Mjere sekundarne prevencije su usmjerene na rano otkrivanje bolesti, odnosno usmjerene su ka oboljelim starim osobama, u dovoljno ranom stadijumu bolesti kako bi se pravovremenom intervencijom spriječio razvoj manifesne bolesti ili zaustavio njen napredak. Ovim mjerama se utiče i na prevenciju različitih nivoa funkcionalne onesposobljenosti kao što su nepokretnost, nesamostalnost, nestabilnost, nekontrolisano mokrenje ili neka druga vrsta onesposobljenosti. Mjere tercijarne prevencije imaju za cilj da smanje negativne efekte bolesti i one obuhvataju različite zdravstvene postupke sprečavajući fizičku i psihičku dekompenzaciju gerijatrijskog bolesnika ako se već pojavila bolest kod starijeg čovjeka, te razvija njegovu preostalu funkcionalnu sposobnost, kako bi se što duže očuvala i unaprijedila njegova preostala funkcionalna sposobnost. To je posebno važno zbog naglog porasta incidencije hroničnih bolesti i, posljedično, pojave više bolesti u starosti.

STOMATOLOŠKE INTERVENCIJE KOD PACIJENATA NA HEMIOTERAPIJI Piše: dr Ana Lakić Bulatović Ordinacija Apolonia, Podgorica Primarna preokupacija stomatologa kod pacijenta koji se nalazi na hemioterapiji se odnosi na ozbiljnost i trajanje supresije koštane srži. Zbog toga, stomatolog mora da bude upoznat sa datumom početka hemioterapije i sa hematološkim stanjem pacijenta prije stomatološkog tretmana. U većini slučajeva, u toku hemioterapije pacijenti su pod povećanim rizikom od infekcije i hemoragije samo u toku njenog izvođenja i u naredne tri nedjelje, poslije čega se javlja obnavljanje krvnih elemenata. Pacijenti sa hematolaškim neoplazmama su posebno rizični dok su na hemioterapiji jer se kod njih rizik udvostručuje zbog prirode bolesti i primjene hemioterapije. Najčešće komplikacije se odnose na infekcije pogoršane granulocitopenijom, imunosupresivnim efektom hemioterapije, uništavanjem gotovo cjelokupne normalne, pa i oralne flore antibioticima. Druga komplikacija se odnosi na trombocitopeniju i diseminovanu intravaskularnu koagulopatiju koje vode krvarenju. Dakle, ovi pacijeti su izloženi velikom riziku od infekcije i krvarenju u mnogim fazama svoje bolesti. Prije hemioterapije stomatološke mjere se odnose

na profilaksu i terapiju karijesa, paradontološki tretman i preventivnu primjenu fluora. Odluka kada eksrtathirati zube indikovane za vađenje prije hematološkog tretmana, zasnovane na stanju preostalih zuba, oralne higijene, urgentnosti potrebe za hemioterapijom, kao i cjelokupne prognoze malignog oboljenja. Zbog toga se smatra da je najsigurnije zube ekstratirati dvije nedjelje prije hemioterapije, kako bi rane imale dovoljno vremena da spontano zarastu. U toku hemioterapije i poslije njenog izvođenja (prve tri nedjelje) neophodno je sprovoditi profilaktičku primjenu antibiotika. Posebnu pažnju treba obratiti na lokalnu postoperativnu hemostazu koja se najbolje postiže šavovima. Pacijente treba obučiti da pravilno održavaju oralnu higijenu, što je otežano u prisustvu mukozitisa sa čestim ulceracijama. Zbog toga ih je najbolje savjetovati da se koriste mekane četkice i izbjegava primjena interdentalnog konca. Ukoliko nivo leukocita i trombocita padne ispod graničnih vrijednosti treba primjenjivati smanjenu oralnu njegu klasičnim mehaničkim sredstvima koja se sastoji u blagom ispiranju usta 3% hidrogenom ili 0,1% hlorheksidinom više puta dnevno. Svaku mobilnu protezu treba odložiti dok se stanje krvne slike ne stabilizuje.

PRAKTIÄ&#x152;NE PREPORUKE KOD PACIJENATA NA HEMIOTERAPIJI 1. Detaljna sanacije usne duplje prije hemioterapije 2. Ukazati na znaÄ?aj oralne higijene 3. Primjena aktivnih fluorida 4. Ekstrahirati zube indikovane za vaÄ&#x2018;enje (najbolje dvije nedjelje prije hemioterapije). 5. Obavezna primjena antibiotika ako je ekstrakcija indikovana 6. Kod pacijenata Ä?iji status leukocita i trombocita nije poznat, ne vrĹĄiti intervencije bez hematoloĹĄke konsultacije PoÄ?etni oblici kandidijaze se tretiraju lokalnom primjenom nekog antifungicidnig preparata, pri Ä?emu se preventivno djeluje tako da su sistemski sporedni efekti minimizirani. Kod pacijenata sa upornom infekcijom nastavlja se sa lokalnim tretmanom, ali se koriste sistemski preparati, tako da ova kombinacija moĹže redukovati dozu i trajanje sistemskog uzimanja antifugicidnog lijeka, i pri tome redukovati moguÄ&#x2021;e neĹželjene sporedne efekte.

7. Savjetovati pacijenta da ispira usta oralnim antiseptikom (dva puta dnevno) 8. Kod poveÄ&#x2021;anog rizika od infekcije savjetovati pacijenta da odloĹži zubne proteze 9. Oralnu kandidijazu tretirati lokalnim, a po potrebi sistemskim antifugicidnim preparatima.

/2$).!#)*! :! /0Ă&#x2020;45 34/-!4/,/')*5 ) /2!,.5 ()252')*5

APOLONIA

APOLONIA P O D G O R I C A

TridesetogodiĹĄnje iskustvo i profesionalan pristup pacijentima omoguÄ&#x2021;ava primjenu savremenih procedura iz svih oblasti stomatologije, uz primjenu dijagnostike i materijala koji prate svjetske standarde. t 03"-/" )*363(*+" * *.1-"/50-0(*+" t &45&54," 450."50-0(*+" t .0#*-/" * '*,4/" 1305&5*," t 0350%0/$*+" t ,0/;&37"5*7/" 450."50-0(*+" t 1"30%0/50-0(*+" t %+&Ć&#x17D;*+" 450."50-0(*+" t %*(*5"-/" 3"%*0(3"'*+" Kao potpuno NOVU proceduru nudimo Vam i primjenu CGF-a (Concentrate Grow Factor) kojom na licu mjesta izdvajamo derivate iz Vase krvi i aplikujemo ih direktno na mjesto intervencije Ä?ime se: t Ubrzava zarastanje tkiva t Smanjuje moguÄ&#x2021;nost infekcije i bola t OnemoguÄ&#x2021;ava pojava alergijskih reakcija

Ugradnja najpoznatijih svjetskih implantata

Mini implantati za stabilizaciju proteze

0ODGORICA s .JEGOĂ?EVA s 4EL % MAIL ORD APOLONIA T COM ME

Digitalni rentgen aparat

NEKOLIKO KORISNIH SAVJETA

Piše: prof. dr sci. med. Božidar M. Bojović

ŠKOLOVANJE I IZBOR ZANIMANJA Kada su djeca u pitanju, treba znati da dijete sa dijabetesom može da pohađa predškolske ustanove (obdaništa i zabavišta) i treba da pohađa redovnu nastavu u školi. Na sreću, često se radi o veoma obdarenoj djeci sa puno sklonosti i mogućnosti. Učitelji i nastavnici treba da su upoznati sa tim da dijete ima šećernu bolest, da znaju šta treba da rade pri pružanju pomoći, posebno u stanju hipoglikemije. Neobučenost i nesnalaženje učitelja, odnosno nastavnika u takvoj situaciji, često može da ima fatalne posljedice. Posebno je važno da se djeca sa dijabetesom ne oslobađaju od nastave fizičkog vaspitanja. Ona treba da ispunjavaju program aktivnosti, predviđen nastavom, s tim što treba da se pridržavaju datih uputstava o postupcima pri fizičkoj aktivnosti, zavisno kakvog je ona intenziteta. Djeci treba dozvoliti putovanje u organizovanim školskim grupama. Naravno, potrebno je da se tada mladi bolesnik pridržava uputstava, koja važe za putnikа dijabetičara. Uopšteno, može se reći da nema danas profesije koja se zabranjuje oboljelima od šećerne bolesti. Postoje samo profesije koje se manje preporučuju. To su takozvane nepogodne profesije. Prije svega, ne treba dijete sa dijabetesom osposobljavati za profesije koje prati neuredan način života, znači one koje su vezane za noćni rad i česta putovanja. Nije dobro da bolesnici sa

šećernom bolešću budu profesionalno vezani za prehrambene proizvode koji mogu da budu za njih iskušenje (poslastičari, mesari i sl). Nije preporučljivo da se bave poslovima koji podrazumijevaju rad na visini (monteri, električari, rad na skelama, tesari, zidari). Dakle, ne preporučuju se zanimanja koja izlažu riziku samog oboljelog, ali i druge, kao što su: - pilot, - vozač autobusa ili teretnog kamiona, - građevinski radnik, - vatrogasac, - radnik na visokoj peći, - kuvar, - poslastičar.

koja treba koristiti u slučaju hipoglikemija. Hipopak (u slučaju hipoglikemije) sadrži: 1. Ime i prezime 2. Spisak sadržaja u pakovanju 3. Simptomi i znaci hipoglikemije 4. Uputstvo kako se postupa u slučaju hipoglikemije 5. Ugljeni hidrati (đus) 6. Ugljeni hidrati (biskvit) 7. Telefonski kontakt sa porodicom i ljekarom

Ove navedene profesije možda bi mogle da budu najuži krug zanimanja za koja, ako se već školuje, oboljelo dijete treba da se preusmjeri-prekvalifikuje. UPRAVLJANJE VOZILOM U našoj zemlji ne postoje zakonske prepreke za posjedovanje vozačke dozvole oboljelim od šećerne bolesti. Da bi se izbjegli mogući udesi prilikom vožnje, a prvenstveno zbog mogućnosti hipoglikemija, oboljelima od šećerne bolesti se preporučuje: - prije polaska na put treba se pridržavati uobičajenog rasporeda obroka i ne smanjivati ih, - u neposrednoj blizini vozača treba da se nalazi neki od napitaka ili slatkiša koje će uzeti ako bi osjetio hipoglikemiju, - pri sumnji na hipoglikemiju, odmah prekinuti vožnju i izmjeriti šećer u krvi aparatom ili test trakama, - izbjegavati duge maršrute i odmarati se poslije svaka 2-3 sata vožnje, - pridržavati se svih uputstava datih za putovanje. SAVJETI ZA PUTOVANJE Bolesnicima sa šećernom bolešću, pogotovo mladima i djeci, nerijetko, sasvim neopravdano se uskraćuju putovanja. Bolesnici od šećerne bolesti mogu da putuju slobodno kao i svi zdravi, samo treba da se pridržavaju sljedećih uputstava: - nositi medicinsku identifikacionu karticu koja ukazuje da bolesnik ima šećernu bolest, - čuvati insulinske brizgalice (ili penove) na sigurnom mjestu, u putnoj torbi, - ponijeti test trake za kontrolu šećera i acetona u mokraći i aparat za brzo određivanje šećera u krvi, - ponijeti sa sobom 2 pakovanja Glukagona i nekoliko kockica šećera. Planirati unaprijed obroke, za vrijeme putovanja, - nabaviti adrese medicinskih ustanova u mjestima u koja se putuje, posebno onih koje se bave zaštitom oboljelih od dijabetesa. Postoji namjenska torbica Hipopak, veoma korisna pri putovanjima, u kojoj se nalaze najpotrebniji podaci i sredstva

Slika 1. Hipopak HIGIJENA USTA Bolesnici sa šećernom bolešću su skloni čestim oboljenjima usne duplje, posebno takozvanim pardontopatijama oboljenjima desni, pri čemu zubi postaju ogoljeni, klimavi i brzo propadaju. Takođe, vidjeli smo ranije da su osobe koje imaju šećernu bolest sklonije pojavi zubnog karijesa. Zato, od početka bolesti, ako do tada nijesu imali navike, dijabetičari treba da peru zube 2-3 puta dnevno. Redovnim pranjem zuba, masiraju se desni što je vrlo povoljan momenat za bolju cirkulaciju krvi u desnima, a otklanjaju se bakterije i ostaci hrane. Redovne stomatološke kontrole se preporučuju svakih 1-2 godine. NJEGA STOPALA Dobro održavanje i njega stopala imaju značajan uticaj na pojavu promjena čije su posljedice oštećenje, oboljenje ili poremećaj cirkulacije krvi u koži i mekim tkivima stopala. Stopala se njeguju svakodnevnim pranjem, držanjem u toploj, lako sapunjavoj vodi (jedanput nedjeljno), uz redovno odstranjivanje orožalih naslaga na tabanima i petama, žuljeva, redovno podsijecanje noktiju, istrljavanje zanoktica i masažu (mastan krema, ulje, obična mast) kože koja je još vlažna od pranja. Udobna obuća (po mogućnosti dva para koja se nose naizmjenično) i čarape, utiču na lako i brzo hodanje i raspoloženje. Udobna obuća je meka i prilagođena vremenskim prilikama (nepropustljiva). Čarape treba mijenjati svakog dana. Dobro njegovana stopala bolje podnose hladnoću. NASTAVAK U SLJEDEĆEM BROJU

Š E Ć E R TIHI UBICA “Postoji razlog zašto je priroda udesila da uberete voćku s drveta, a ne da s njega natočite sok. Cijela voćka sadrži u sebi vlakna, celulozu i druge materije koje se gube cijeđenjem soka…”

Piše: dr Snežana Tomić, homeopat

U ovo vrijeme Novogodišnjih i Božićnih praznika, s bogatom i svečanom trpezom, slatkiši su neizostavni dio prazničnog slavlja. Iako omiljena hrana za mnoge, slatkiši i šećer predstavljaju vjerovatno najvećeg neprijatelja našem imunom sistemu i doprinose mnogim bolestima - od čestih prehlada, pa do karcinoma. Studija rađena prije dvadesetak godina i publikovana u "British Journal of Medicine", pokazala je da 100 grama šećera uništi 50% leukocita, neutrofila (dio imunog sistema), dva sata nakon konzumiranja. To svrstava šećer u pravog ubicu našeg odbrambenog sistema. Stotinu grama izgleda kao velika količina, ali je ona realnost za mnoge ljude. Jedna limenka gaziranog pića sadrži oko četrdeset grama, a jedna čaša voćnog soka oko trideset grama. Plus slatkiši, kolači, čokoladice... Nije rijetko da današnja djeca konzumiraju ovu količinu svakodnevno, pa zato nije ni čudno da ona, za razliku od djece prije više decenija kad je potrošnja šećera bila mnogo manja, boluju više od astme, alergija, hroničnih

respiratornih infekcija, hiperaktivnosti i poremećaja pažnje. Osim što uništava ćelije imunog sistema, šećer izaziva povećanu kiselost, odnosno PH organizma i čini osobu umornom i razdražljivom, a kod djece djeluje na nervni sistem i čini ih hiperaktivnim, agresivnim i nefokusiranim. Nažalost, mnogi ljudi smatraju pogrešno da im je šećer potreban radi energije i da će konzumiranjem sokova i slatkiša popraviti svoj umor i koncentraciju. Istina je da je pogonsko gorivo ćelije šećer, ali ne onaj dobijen iz slatkiša i sokova, već šećer koji se postepeno oslobađa u krvi i koji drži taj nivo stabilnim. To je šećer koji se, takođe, na kraju biohemijskih metaboličkih procesa oslobodi iz namirnica kao što su složeni ugljeni hidrati ili proteini. Zato su voće, bademi, orasi i prijesno povrće, mnogo bolja užina i djeci i odraslima jer će se iz ovih namirnica šećer postepeno osloboditi i usloviti njegov stabilan nivo u krvi. Za razliku od složenih ugljenih hidrata (povrće, cijelo zrno žitarice, cijela voćka) i proteina (meso, jaja, mliječni proizvodi, mahunarke), prosti ugljeni hidrati (slatkiši, voćni sokovi, bijeli hljeb i pecivo) oslobađaju brzo šećer u krvi, što dovodi do oslobađanja insulina, čija je uloga da ovu navalu šećera ubaci u ćelije, jer u krvi ne smije biti više od jedne kafene kašičice u svakom momentu. To izlučivanje insulina će, pak, onda usloviti nagli pad šećera u krvi i osoba će ubrzo nakon "slatkog fiksa" osjetiti umor i ostale simptome hipoglikemije. Postoji razlog zašto je priroda udesila da uberete s drveta voćku, a ne da s njega natočite sok. Cijela voćka sadrži u sebi vlakna, celulozu i druge materije koje se gube cijeđenjem soka. Jedna pomorandža u prosjeku sadrži 7 grama šećera i obično će se većina nas zaustaviti već kod prve pojedene voćke. Za jednu čašu soka od pomorandže potrebne su oko 4 voćke, što dovodi našu računicu do oko 28 grama šećera. A, često se ne zaustavljamo kod prve popijene čaše. Vjerovatno najopasniji oblik šećera je fruktozni sirup, koji se danas, nažalost, stavlja u veliki broj proizvoda, u skoro sve slatkiše i sokove. Studije pokazuju da šećer u obliku fruktoze pospješuje proliferaciju, umnožavanje ćelija raka i da ga one koriste u ove svrhe. S toga je važno da, ne samo osobe koje boluju od karcinoma, već i svi oni sa hroničnim bolestima i oslabljenim imunim sistemom smanje ili potpuno izbace fruktozni sirup i ostali šećer iz svoje ishrane. Da li to znači da treba izbaciti i voće iz svoje ishrane. Svakako ne, jer je voće izvor mnogih vitamina i minerala (jedna jabuka sadrži oko dvadeset hiljada njih), ali nemojte praviti sok od voća, već konzumirajte cijelu voćku. Konzumiranje šećera doprinosi inflamaciji ćelija i povećava rizik za mnoge bolesti od kojih su najčešći: 1. Gojaznost i dijabetes 2. Srčana oboljenja 3. Respiratorne infekcije 4. Kandida i gljivična oboljenja

Nekada su masti u ishrani bile glavni krivac za pojavu arterioskleroze, začepljenja krvnih sudova i povišene masnoće. To je dovelo do preorjentisanja populacije na ishranu bogatu prostim ugljenim hidratima, kao što su žitarice, uglavnom bijelo brašno i šećer u različitom obliku. Ovo je doprinijelo naglom skoku srčanih oboljenja i dijabetesa. Ne masti, već prosti ugljeni hidrati, kao što su hljeb, peciva i slatkiši, glavni su uzrok hroničnih zapaljenskih procesa u organizmu i rezistencije na insulin koji dovodi do gojaznosti i dijabetesa primjera radi. Esencijalne masti kao što su omega 3, 6 i 9 u ribi, morskim plodovima, koštunjavom voću, lanenom i maslinovom ulju, povratile su i potvrdile svoj značaj u prevenciji mnogih hroničnih bolesti, naročito kardiovaskularnih. Nema čarobnog štapića, pilule, niti prečice u očuvanju našeg zdravlja. Ma kako to bilo u kategoriji “stare vijesti i već viđeno”, ishrana bogata prijesnim namirnicama, voćem i povrćem, esencijalnim mastima i lako svarljivim proteinima, uz fizičku aktivnost, boravak u prirodi i njegovanje duhovnosti, i dalje su najbolji recept, samo ga se treba pridržavati. Eto predloga za Novogodišnje rezolucije. Srećni praznici!

NE DOZVOLJAVAM DA ME POSAO OBLIKUJE Intervju: BANE NEDOVIĆ, crnogorski pjevač i kompozitor

Koliko se dugo baviš umjetnošću i koji bi trenutak u svojoj karijeri izdvojio kao najdraži, a koji kao najstresniji? Sve je počelo od moje 10. godine, kada sam i upisao Nižu muzičku školu “Vasa Pavić”, odsjek za harmoniku. Najdraži momenat je uslijedio kada sam oformio grupu “No Name” zajedno sa svojim drugovima. Niko od nas nije slutio tako velik i brz uspjeh našeg zajedničkog rada. Za najstresniji trenutak pomenuo bih razlaz te grupe, nakon kojeg je uslijedio jako težak period, kako u mom, tako i u životu ostalih mojih drugova iz benda. Da li si zbog posla kojim se baviš primoran na neka odricanja?

imaš, da li se i kako boriš sa njom? Plašim se visine i svakog balkona višespratne zgrade. Moj jedini izbor je da ne izlazim na njih. Šta bi volio da ti obilježi 2014. godinu? Izlazak albuma, kao i koncertna turneja po svim republikama bivše Jugoslavije. Poruka čitaocima Medicala... Ne dozvolite da vam iko pametuje o vašem životu. R. Grbić

Živim onako kako ja mislim da treba i ne dozvoljavam da posao oblikuje mene, već ja njega. Odricanja svakako da ima, ali ne u mjeri u kojoj bi to predstavljalo problem mojoj slobodi izbora. Kako za tebe izgleda savršeno proveden dan? Tada sam okružen meni dragim ljudima, porodicom, prijateljima, lijepim djevojkama… i sama ta razmjena energija čini vrijeme ispunjenim na pravi način. Koliko pažnje posvećuješ zdravoj ishrani, ﬁzičkim aktivnostima...? Uživam u hrani i volim da jedem u našim restoranima, planiram da u nekom narednom periodu jedan dio svog vremena posvetim i tom kulinarskom svijetu, prema kojem imam veliko poštovanje. Što se tiče fizičke aktivnosti, ona varira od mog raspoloženja. Priznajem da bi trebalo redovnije da budem u pokretu i treningu u ovim zimskih danima. Osim muzike, šta je to što te najviše ispunjava? Lijepo vrijeme, boravak u prirodi i čitanje knjiga, koje pospješuju kreativno razmišljanje, daju neki zdravi stimulans u životu. Da li imaš neku fobiju i, ukoliko

STEM ĆELIJE KOŽE (II)

Piše: dr Olivera Simić-Kovačević, Spec. dermatovenerolog Privatna specijalistička ordinacija za kožne i polne bolesti „Dr Kovačević”, Budva Svi organi u ljudskom organizmu se zasnivaju na stem ćelijama i to omogućava sprovođenje njihove funkcije. Koža je naš najveći organ koji štiti cio organizam od spoljašnjeg uticaja. Novi rezultati istraživanja sa BRICA, Univerziteta u Kopenhagenu (Copenhagen) i Kembridž Univerziteta ( Cambridge) nude nove stem ćelijske modele i objašnjavaju kako se koža obnavlja tokom života. Rezultati su publikovani u Augustu 2013.g. u poznatom žurnalu „Cell Stem Cell“! Koža sadrži mnoge diferentovane tipove ćelija, uključujući ćelije folikula dlake, masne ćelije I ćelije znojnih žljezda. Ona nas štiti protiv uticaja hemikalija i mikroba, i formira vodootpornu barijeru koja sprečava gubitak tečnosti iz organizma, čineći ključ homeostatske funkcije u našem životu. Koža koristi unikatan model za svoje obnavljanje. Komplikacije normalne reparacije kože dovode do hroničnih rana, ekscesivnih ožiljaka, ili čak malignih transformacija. Treba naglasiti da u današnje vrijeme ljudska populacija “tone” u neadekvatno zacjeljivanje rana (zbog starenja, gojaznosti ili šećerne bolesti). Stvaranje novih terapijskih protokola za disfunkcionalno zacjeljivanje kože mora postati sve značajnije. Mnogobrojne populacije stem ćeija su identifikovane u koži i mnogi naučnici tvrde da te ćelije igraju vitalnu ulogu u rastu kože, reparaciji i homeostazi. Generalno, i u koži su stem ćelije definisane svojom sposobnošću diobe i diferencijacije u funkcionalno specifične ćelije ćerke.Te progenitor ćelije su izolovane iz svih slojeva kože (epidermis, dermis, hypodermis) i imaju unikatne komplementarne uloge u održavanju integriteta kože. Obećanje regenerativne medicine leži u sposobnosti razumijevanja i regulisanja tih stem ćelijskih populacija u promovisanju regeneracije kože. Sve do sada naučnici su vjerovali da su stem ćelije u koži organizovane po strogo striktnoj hijerarhiji sa primordijalnim stem ćelijama na vrhu te hijerarhije, gdje su te stem ćelije izvor drugim ćelijskim tipovima u koži. Nova istraživanja pokazuju da postoje diferentovani nivoi stem ćelija, i da je to zatvorena mikrosredina koja determiniše gdje će se stvoriti folikul dlake, masno tkivo

ili znojna žlijezda. Jedan od najnovijih istraženih modela kožnih stem ćelija objašnjava kako dolazi do prekomjerne diobe ćelija kože i stvaranja kožnih maligniteta, ali i osvježava saznanja o modelu zacjeljivanja rana. Uočeno je, dakle, da različite populacije stem ćelija sarađuju preko svojih normalnih funkcija, da repariraju kožu što je brže moguće. To takođe može izazvati štetu jer te promjene mogu probuditi gene u stem ćelijama i biti izvor malignitetu kože. Uskoro će se promovisati matematički model funkcije kože u svrhu mjerenja uloge i važnosti stem ćelija u koži. Takođe se želi unaprijediti i saznanje o nastanku maligniteta kože p bržoj i uspješnijoj terapiji. Cijeljenje kože je visoko regulisan proces za koji se misli da je djelimično posredovan stem ćelijama. Preliminarna istraživanja pokazuju da je sekrecija parakrinih faktora glavni mehanizam kojim stem ćelije utiču na reparaciju. U skladu s tom hipotezom, dobro pripremljeni medijum mezenhimalnih stem ćelija pokazuje ulogu u cijeljenju kože aktivacijom ćelija domaćina. Mnoge istraživačke grupe su pokazale benefit pri upotrebi rekombinantnih citokina (od kojih mnoge sekretuju stem ćelije) kod pacijenata sa rezistentnim ranama. U jednoj studiji su alogene mezenhimalne stem ćelije, derivati kosne srži, injicirani u kutane rane kod miševa, pokazali ekspresiju keratinocit specifičnih proteina i učestvovali u konstrukciji žljezdanog tkiva kože. Može se reći da su benefiti injiciranja stem ćelija rezultati ranog citokinog odgovora, a ne dugotrajnog injiciranja i kasnije diferencijacije. Dinamična mikrosredina, “sklonište” stem ćelija, odgovorni su za “stem-like” regulaciju tokom života kože. To “sklonište” sastavljeno je od stem ćelija, ne-stem ćelija, signalnih molekula, arhitekture matriksa, fizičkih snaga, tenzije kiseonika i drugih faktora okruženja. Korisno poređenje je “sjeme protiv tla”, gdje bi sjeme bile stem ćelije, a tlo ležište rane, gdje sjeme može da nikne samo pod određenim hemijskim i fizičkim uslovima tla! Jasnije, naučnici moraju bolje definisati šta su ta “skloništa” stem ćelija i kako ona diktiraju puni odgovor progenitor stem ćelijama. Epidermis se sastoji od najmanje tri vrste glavnih populacija stem ćelija: stem ćelija folikula dlake, lojnih žlijezda i ćelija bazalnog sloja interfolikularnog epitela. Kako su te subpopulacije odgovorne za stratifikaciju epiderma, folikulogenezu dlake I cijeljenje rana tokom života, epidermis je postao model sistem za proučavanje regeneracije. Elegantno linearno trasiranje I mapiranje gena postaje ključ za epidermalnu homeostazu. Konzervirana molekularna mašinerija može kontrolisati kako stimulusi okoline mogu uticati na “skloništa” stem ćelija. Za stem ćelije epidermisa su značajni wingless-type (Wnt)/β-catenin, sonic hedgehog (Shh), i transforming growth factor (TGF)-β/bone morphogenetic protein (BMP), laminin iz bazalne membrane (BM) i ćelijski površinski transmembranski integrini i povremeni signali iz derma. Dokazano je da ireverzibilno stvoren rod epitelijalnih stem ćelija može biti vraćen natrag u regenerativno “skrovište” i recikliran, doprinoseći regenerativnoj sposobnosti kože.

Specijalizirajući se od samog početka u njezi osjetljive, suve i atopiji sklone kože, Dermatološka laboratorija Uriage nastoji zadovoljiti očekivanja zdravstva, ljekara, dermatologa i farmaceuta na području higijene i njege kože. Danas Uriage pokriva osnovne potrebe kože u svim životnim razdobljima i osigurava kompletnu liniju hipoalergenih proizvoda temeljenih na termalnoj vodi Uriage.

Termalna voda URIAGE

Cicactive krema

Pruriced krem Za suva područja kože

Pruriced gel Za dlakava područja Dermatitis povezan sa svrabežom (atopijski dermatitis,keratoza i vodene boginje). Kod alergijskih reakcija na sunce

MEDITAS d.o.o.

--------------------------------

Podstiču obnavljanje kože - za sva površinska oštećenja kože - opekotine - ogrebotine - manji hirurški zahvati - dermoabrazija - tretman tečnim azotom - radioterapija

--------------------------------

Cicactive gel

Cu Zn gel Čisti, dezinfekuje i smanjuje iritacije kože

Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

tel: 020 625 016

U Podgorici održan okrugli sto na temu “Klimatske promjene i zdravlje u Crnoj Gori”

EKSTREMNE VREMENSKE PRILIKE ODNESU 60.000 ŽIVOTA GODIŠNJE “Zagrijavanje klimatskog sistema počelo je još pedesetih godina prošlog vijeka, a rezultat toga je činjenica da meteorološke službe registruju sve više rekordnih temperatura” - Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, na godišnjem nivou bilježi se smrtnost oko 3,5 miliona neuhranjenih, 2,2 miliona umire od dijareje, 900 hiljada od malarije, a zbog ekstremnih vremenskih prilika 60 hiljada ljudi. To je potvrda da naglo povećanje temperatura, učestali toplotni udari i poplave direktno i dramatično utiču na ljudsko zdravlje – rečeno je na okruglom stolu na temu “Klimatske promjene i zdravlje u Crnoj Gori”, koji je održan 20. decembra u hotelu “Best Western Premier” u Podgorici. Na skupu su govorili pomoćnica ministra zdravlja dr Mira Dašić Jovanovski, šefica kancelarije SZO u Crnoj Gori Mina Brajović, tehnički službenik u Sektoru za klimatske promjene i održivu životnu sredinu SZO Regionalne kancelarije za Evropu prof. dr Vladimir Kendrovski, dr Bojko Bajić sa Instituta za javno zdravlje Crne Gore i mr Jelena Peruničić iz

njemačke Agencije za međunarodnu saradnju GIZ. Svjetska zdravstvena organizacija, u saradnji sa Ministarstvom zdravlja Crne Gore, organizovala je posjetu prof. dr Vladimira Kendrovskog, u okviru koje je, pored individualnih sastanaka sa ustanovama, održan okrugli sto. Cilj ekspertske posjete je jačanje kapaciteta zemlje u razumijevanju zdravstvenih rizika koje predstavljaju klimatske promjene, kao i u neophodnim aktivnostima sa posebnim naglaskom na procjenu ugroženosti zdravlja, procjenu i razvijanje kapaciteta lokalnog zdravstvenog sistema u pružanju odgovora u slučaju ranog upozorenja i razvoj planova za nepredvidive slučajeve. - Zagrijavanje klimatskog sistema počelo je još pedesetih godina prošlog vijeka, a rezultat toga je činjenica da meteorološke službe registruju sve više rekordnih temperatura – rekao je prof. dr Kendrovski. Opterećenje bolestima u svijetu koje dolaze iz

Izgraditi svijest o uticaju klime na zdravlje Crna Gora, kako je kazao dr Bojko Bajić sa Instituta za javno zdravlje Crne Gore, do sada nije imala posebno utvrđenu politiku o klimatskim promjenama, ali je ta oblast bila predmet razmatranja kroz izvjestan broj donijetih strategija i regulativa. On je, pored ostalog, podsjetio da je ove godine reformom izmijenjena i proširena struktura, mandat i naziv Nacionalnog savjeta za održivi razvoj, koji je osnovan 2002, a u smislu fokusa na klimatske promjene. Kao mjere prilagođavanja, dr Bajić je naveo: - kroz edukaciju i stalnu informisanost, podstaći promjenu ponašanja, izgraditi svijest o uticaju klime na zdravlje… - stalni nadzor i kontrola zdravstvene ispravnosti vode za piće, - održavanje i unapređivanje vodovodne i kanalizacione infrastrukture sa posebnim osvrtom na priobalni dio, - monitoring vazduha, - kontrola kvaliteta i usavršavanje lanca proizvodnje hrane, izrada i implementacija nacionalnih akcionih planova za hranu, - jačanje nadzora i kontrole nad zaraznim bolestima, - osnaživanje već postojećih javno-zdravstvenih mjera kontrole bolesti i zaštite zdravlja, posebno za rizične grupe...

Projekat vrijedan 3,5 miliona eura Mr Jelena Peruničić iz njemačke Agencije za međunarodnu saradnju GIZ predstavila je projekat “Adaptacija na klimatske promjene na Zapadnom Balkanu”, u kojem učestvuju Crna Gora, Srbija, Albanija, Kosovo i Makedonija, odnosno ministarstva za životnu sredinu, hidrometeorološke i službe za vanredne situacije, opštine i lokalne zajednice tih zemalja. Navodeći da se i do sada dosta uradilo, te da će GIZ podržati predstojeću strategiju, mr Peruničić je dodala da je regionalni projekat vrijedan 3,5 miliona eura.

životne sredine, dodao je on, na nivou je od 25 odsto, a dio se, kako je rekao, sigurno odnosi na klimatske promjene. Među ranjivim kategorijama i kada su u pitanju efekti klimatskh promjena, kazao je prof. dr Kendrovski, nalaze se stari, djeca, trudnice, hronični bolesnici, kao i marginalizovane grupe. Kao ključne razloge za zabrinutost u Evropi on je naveo to što se povećava efekat staklene bašte, koji će se, prema procjenama, do 2030. u odnosu na 2000. povećati za 50 puta. - U cijelom 20. vijeku temperatura je porasla za 0,74 stepena, dok se do kraja ovog vijeka očekuje da će to biti od 2,3 do šest stepeni Celzijusa. Zbog klimatskih promjena biće manje vode, više suša i požara, kao i potražnje za ledom, a sve će to biti povezano sa aerozagađenjem – upozorio je prof. dr Kendrovski i dodao da će se povećavati frekvencija toplotnih talasa. Navodeći da ni najbogatije države nijesu pošteđene takvih uticaja, te da je samo 2003. godine više od 70 hiljada ljudi umrlo od toplotnih talasa u Zapadnoj Evropi, on je ukazao i da se sve češće dešavaju godine kada se zbog požara poveća aerozagađenje i javlja ljetnji smog, što je bio slučaj i sa Crnom Gorom, gdje će se, upozorio je, značajno proširiti sezona polena. - Kada govorimo o ranjivosti u Evropi i području Mediterana, kome i Crna Gora pripada, povećavaće se broj sušnih godina, očekuje se gubljenje biodiverziteta, biće više požara, reduciraće se prihodi od turizma, a biće i problema u poljoprivredi. Samim tim povećavaće se efekti od toplotnih talasa – rekao je prof. dr Kendrovski. Šefica SZO za Crnu Goru mr Mina Brajović kazala je da klimatske promjene predstavljaju ozbiljan i kompleksan izazov sa kojim je suočeno čovječanstvo, te da imaju višestruki, direktni i indirektni uticaj na ljudsko zdravlje. - Naglo povećanje temperature, učestali toplotni udari i poplave direktno i prilično utiču na zdravlje građana, odnoseći na desetine hiljada života – istakla je ona i dodala da će pozitivan trend učestalih, intenzivnih i prolongiranih ekstremnih vremenskih prilika rezultirati povećanjem rizika umiranja i obolijevanja, a naročito u populaciji starih, hroničnih bolesnika, djece i pripadnika društveno marginalizovanih grupa. - Ako imamo činjenicu da, recimo u Crnoj Gori, gotovo 65 odsto populacije živi u gradskim naseljima i da gotovo dvije trećine populacije obolijeva i umire od neke od hroničnih nezaraznih bolesti, i da naša populacija sve više stari i da je to samo slika Evrope u malom, razumljivo je zašto uticaj klimatskih promjena sve više predstavlja predmet političke pažnje pretočene u

obavezujuće dokumente - kazala je mr Brajović. Adaptacija na klimatske promjene je, dodala je ona, imperativ savremenog društva. - U protivnom, bićemo suočeni sa povećanim morbiditetom/obolijevanjem u populaciji i pritiskom na zdravstveni system – rekla je mr Brajović i dodala da će izrada nacionalne strategije za adaptaciju zdravstvenog sistema na klimatske promjene i njihov uticaj na zdravlje građana biti bazirana na procjeni vulnerabilnosti populacije i podacima ko pripada toj grupi, koji su rizici i kakvi su kapaciteti za adaptaciju. - Cilj strategije biće prevencija uticaja klimatskih promjena i smanjivanje negativnih efekata po zdravlje uz minimalne troškove - kazala je mr Brajović. Dr Mira Dašić Jovanovski podsjetila je da je Crna Gora postala članica okvirne konvencije UN o klimatskim promjenama 27. januara 2007, kao i da je te godine ratifikovan i Kjoto protokol. Budući da je nacionalni prioritet pridruživanje EU, kako je navela, prioritet je i prilagođavanje zakonodavstva. - Obaveza Ministarstva zdravlja je da odgovori na nove izazove klimatskih promjena. Postoji izražena potreba da se upravljanje rizicima po zdravlje od klimatskih promjena integriše u postojeće procese na lokalnom i nacionalnom nivou i da se osigura odgovarajući nivo pripremljenosti zdravstvenog sektora da adekvatno odgovori na te izazove. Dvogodišnji sporazum o saradnji za 2012/2013, koje je Ministarstvo zdravlja potpisalo sa SZO je, između ostalog, predvidio aktivnosti usmjerene na jačanje javno-zdravstvenog sektora u cilju prevencije negativnih efekata klimatskih promjena na zdravlje u Crnoj Gori – kazala je dr Dašić Jovanovski. R. Grbić

P E LO I D

LJEKOVITO MINERALNO BLATO “Predlažemo izgradnju jednog centra za rehabilitaciju i liječenje peloidom i pijeskom na Velikoj plaži otvorenog tipa. Ovakav vid terapije bi se mogao sprovoditi tokom cijele kalendarske godine”

Piše: prim. dr Gani Karamanaga, spec. pulmolog

Ulcinj ili stari naziv Olcinium leži na krajnjem jugoistočnom dijelu crnogorske obale, smještan je na brežuljcima koji su bogati tipičnim mediteranskim rastinjem i vegetacijom. Ovdje postoji sedam ljekovitih faktora, a koji se zajedno skoro nigdje drugo ne mogu sresti. Ovi resursi su nedovoljno ili se uopšte ne iskorišćavaju kao što je slučaj sa peloidom - ljekovitim mineralnim blatom. Peloid je blato vrlo masno, tamno sive skoro do crne boje, fine koloidne strukture Ph 8,4-8,5, slanog ukusa sa mirisom na sumporovodnik. Fizička svojstva su čestice veličine 0,02 mm nađene u 50% uzoraka, a iznad 0,02 mm u 0,97%. Gustina je 1,4 g/ml. Glavna nalazišta su u blizini Solane, na 2-3 kilometra od mora, a na površini od devet kilometara, i pokrivena su zemljom i pijeskom. Rezerve peloida su ogromne i procjenjuju se na više od 350.000 kubnih metara. Ulcinjski peloid je ispitivan u više navrata, a posljednji put 1986. godine, u organizaciji Doma zdravlja Ulcinj. Ispitivanja i projektnu dokumentaciju uradile su poznate institucije Beograda, Zagreba i Sarajeva. Uslovi za formiranje peloida su izvanredni: - blizina mora, - bujna vegetacija,

- prisustvo planktona, školjki i puževa, koji uginu i raspadaju se. Peloid predstavlja heterogen sistem koji sadrži Na, K, Si 02, Al 03, Fe 03, CaO, MgO, CO2, zatim bitumen, minerale iz pijeska, huminske kiseline 3,30%, org. materije, radioakt. elemenat urana, radijum. Komponente kao što su S, Ca, P, H2S, CO2, prodirujuću kroz kožu, djeluju kao biološke aktivne supstance. Nalazišta peloida u Ulcinju su nesumnjivo od velikog značaja i predstavljaju važan faktor, ne samo medicinskog programa, već i razvoja zdravstvenog turizma. Primjena peloida u medicinske svrhe se naziva peloidoterapija i predstavlja veoma važnu metodu fizikalne medicine. Ova metoda ispoljava toplotno i mehaničko dejstvo, te povoljno djeluje na lokalne zapaljenjske procese, regenerativne procese, trofične promjene na koži, a takođe djeluje na simptom bola (analgetički i spazmolitički). Zbog toga ima široku primjenu kod: - artiritisa, artroza, periarteritisa, tendinitisa, burzitisa, mialgije, fibrozitisa, spondiloze i diskopatije, - postraumatskih kontraktura, - usporenog stvaranja kalusa, - neuralgija i neuritisa, lezija perifernih nerava, - hroničnih ginekoloških oboljenja kod žena, - steriliteta, - postoperativnih infiltrata,

- kod nekomplikovanog (bez ulceracija) varikoznog sindroma, - upotreba u kozmetičke svrhe. Peloid, takođe, djeluje na extero i interoreceptore nadražajno, izazivajući niz neurohumoralnih i neuroendokrinih reakcija, jer preko kore nadbubrežnih žlijezda izaziva produkciju glikokortikoida što povoljno utiče na inflamatorne procese. Ovakva nalazišta peloida, sa karakteristikama koje su iznijete, mogu se samo naći na lokalitetima Mrtvog mora. Umjesto zaključka predlažemo izgradnju jednog centra za rehabilitaciju i liječenje peloidom (pelodotherapia) i pijeskom (psamotherapia) na Velikoj plaži otvorenog tipa. Ovakav vid terapije bi se mogao sprovoditi tokom cijele kalendarske godine.

Prava Magija Zlata i Kavijara MEDITAS d.o.o. Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

tel: 020 625 016

SAOBRAĆAJNE TRAUME

VRATNE KIČME „Pri dobroj kliničkoj orjentaciji pravovremena prva medicinska pomoć je od neprocjenjive važnosti za prevenciju mogućeg pogoršanja inicijalnog stanja povrede“

Piše: prim. dr Vladimir Čarapić, ortoped

Kod povređivanja putnika u saobraćajnim nezgodama nastaje polimorfizam organskih povređivanja pri čemu su sa više od 70 odsto vodeće traume organa lokomotornog sastava i kičme. U slučajevima najtežih saobraćajnih politrauma i izolovanih povreda vrata u vidu koštanih preloma pršljenova, traumatskih iščašenja i poluiščašenja vratnih zglobova, ligamentarnih prekida, prolapsa međupršljenskih diskova, lezija krvnih sudova, istegnuća prednjih korjenova perifernih nerava i najtežih povreda kičmene moždine, vratne regije, sa oduzetošću gornjih ili donjih ekstremiteta, pokazuju specifičnu kliničku simptomatologiju u odnosu na prirodu, vrstu, lokalizaciju i težinu povrede. Vratni i slabinski dio kičme su najpokretljiviji, dok je grudni dio zaštićen grudnim košom i sa neznatnim je stepenom mobilnosti. Vratni segment kičme je najmanji sa šest dinamičnih funkcionalnih jedinica, predstavljenih koštanim strukturama vratnih pršljenova sa međupršljenskim prostorima koji čine kičmeni kanal ispunjen kičmenom moždinom i interspinalnim otvorima sa strane kroz koje, iz kičmene moždine, izlaze korijenovi perifernih živaca za inervaciju gornjih i donjih ekstremiteta. Zbog specifičnih anatomo-funkcionalnih karakteristika, vratni segment kičme je najmanji, ali prognostički najznačajniji u smislu incidentalnih trauma, trajnog invaliditeta, umanjenja životno-radne sposobnosti i opasnosti smrtnih ishoda, direktne

uzročne povezanosti sa akcidentalnom saobraćajnom nezgodom. Zato je od neprocjenjive važnosti kvalitetna promptna i brza dijagnostika, kao i pružanje kvalifikovane medicinske pomoći na licu mjesta, u sanitetskom transportu i kliničkom liječenju. Simptomatologija se ispoljava odmah ili do 24 sata od povrede. Inicijalni simptomi se ispoljavaju intenzivnim bolom u vratu sa iradijacijom u ramenima, rukama, potiljačnoj regiji, prednjoj strani grudnog koša, prema tjemenu, slepočnicama, očnoj jabučici, iza zuba i slično. Prisutna je lokalna bolna osjetljivost pri dodiru, u projekciji povrijeđenog segmenta, sa funkcionalnim parestezijama, trnjenje, težinom u grlu i pri gutanju, bolovima u korijenu jezika i viličnim zglobovima i otežanim govorom. Najteži simptomi su odsustvo aktivnih voljnih pokreta povrijeđenog i pojačavanje bolova pri pokušaju pasivne pokretljivosti vrata i ekstremiteta sa mogućim znacima mlitave ili spastične paralize ruku i nogu. Pri dobroj kliničkoj orjentaciji pravovremena prva medicinska pomoć je od neprocjenjive važnosti za prevenciju mogućeg pogoršanja inicijalnog stanja povrede, pa se medicinski interveniše na licu mjesta postavljanjem plastične vratne kragne i postraničnom imobilizacijom glave sa posebnim pomoćnim ortopedskim sredstvom specijalnog kaiša, pažljivim prenošenjem imobilisanog na transportna sanitetska nosila, izvlačenje sa

Jedan od najtežih zadataka Sudsko-medicinsko vještačenje posljedičnog invaliditeta i umanjenje životne aktivnosti, zbog polimorﬁzma trauma vrata, predstavlja jedan od najtežih zadataka sudskog vještaka medicinske struke, a posebno ortopeda i neurologa. Lokalne promjene dovode do dezintegracije biološke vrijednosti organizma, što uslovljava pojačane napore u ostvarivanju osnovnih životnih potreba pri promjenama položaja tijela, poremećaju statike, obavljanju nervnih regulatornih mehanizama, funkcionisanju magistralnih krvnih sudova vrata, funkcijom okolnih organa i ekstremiteta, što sve smanjuje ukupni kvalitet života povrijeđenog. Mnogobrojne životne potrebe zahtijevaju rotacione pokrete glave u cilju osmatranja prostora, pa su neophodne za životne funkcije i radne operacije na visini, promjeni položaja statike tijela, stabilnosti kičmenog stuba, efekata punog kapaciteta upotreba ekstremiteta pri upravljanju motornim vozilima i drugim ﬁzičkim opterećenjima. Činjenica da je 10 odsto smrtnih slučajeva posljedica saobraćajnih politrauma i izolovanih povreda vrata, može imati za posljedicu i krivičnu odgovornost zbog ljekarske greške radi utvrđivanja profesionalnog previda simulirajućih povreda ili primjene pogrešnog liječenja. Svjesni nehat nastaje kada ljekar zna da do posljedica može doći, a nesvjesni nehat je kad ljekar nije znao, a morao je znati za teške i smrtne posljedice.

mjesta događaja do smještaja u sanitetskom reanimobilu u kom se preduzimaju odgovarajuće reanimacione procedure sve do prijema u hospitalnu zdravstvenu instituciju, najčešće kliničkog nivoa zdravstvene službe. Neobično je važno saznanje o mehanizmu povređivanja, što je značajno za procjenu vrste i stepena ukazivanja promptne medicinske pomoći na licu mjesta. Povrede vrata u saobraćaju nastaju mehanizmima hiperekstenzije, fleksije i kompresije. Pri sudaru dva putnička vozila najčešće su hiperekstenzione povrede vrata mehanizmom trzajnih sila ubrzanja (akceleracije) prednjeg i naglog usporenja (deceleracije) zadnjeg vozila. Pri ovom dolazi do prelaska praga elastičnosti zaštitnih elemenata vrata sa specifičnom kliničkom simptomatologijom za lokaciju, prirodu i vrstu oštećenja vrata. Ako u vozilu nema naslona za glavu u akcidentu glava pada unazad, a hiperekstenzija se potencira odskokom sjedišta. Kada je glava okrenuta na stranu, gornja vilica se pomjera od donje vilice, usta se otvaraju, pa dolazi do istegnuća viličnih zglobova ili preloma donje vilice. Kod prestanka ubrzanja vozila glava odskače naprijed što se ubrzava kontrakcijom mišića, fleksora vrata sa efektima povećanja intenziteta traume. Naglo usporenje (deceleracija) u zadnjem autu pojačava pomjeranje glave naprijed koja udara u vjetrobran, volan i tablu za instrumente, pri čemu se putnički auto transformiše u kraće i visočije, pa se pored horizontalne, javlja i vertikalna komponenta koja gura putnika ka naviše i nazad, a glava pada u ekstenziju. Upotreba sigurnosnih pojaseva je obavezna jer pri udarima sprečava pomjeranje tijela naprijed. Međutim, fiksirani grudni koš može da oteža oštećenje vrata što se nekada završavalo fatalno, na licu mjesta. Zato se kao prevencija u automobilima novijih generacija uvode tehničke inovacije od kojih je najpoznatije ugrađivanje vazdušnih jastuka.

Kod udara u kolovozni branik i prevrtanja automobila van kolovoza, sa padom u kanjon, kombinuju se mehanizmi ekstenzije, fleksije i kompresije vrata, pa se povrede multipliciraju i pojačavaju, te vezivanje sigurnosnog pojasa nije od bitnog značaja za ocjenjivanje stepena odgovornosti povrijeđenog putnika u procjeni učešća kod ostvarivanja nematerijalne štete sudskih postupaka.

SMJERNICE ZA LABORATORIJSKU DIJAGNOSTIKU AKUTNOG KORONARNOG SINDROMA (AKS) NASTAVAK TEKSTA IZ PROŠLOG BROJA Piše: mr sci Vesna Radonjić, spec. med. biohemije Opšta bolnica Kotor Glikogen fosforilaza BB Fiziološki oblik GP-a je dimer koji se sastoji iz dvije identične subjedinice. Humana glikogen-fosforilaza (GP)b postoji u obliku tri izoenzima, i to kao BB (moždana), MM (mišićna), ili LL (jetrena). Izoenzim BB se pretežno nalazi u miokardu, gdje ima značajnu ulogu u metabolizmu ugljenih hidrata, što se vrši mobilizacijom glikogena. Ovaj enzim katalizuje prvi stepen glikogenolize, u kojoj se glikogen prevodi u glukozo-1-fosfat, korištenjem neorganskog fosfata. Fiziološka uloga ovog enzima sastoji se u obezbjeđivanju energije za mišićne kontrakcije. U kardiomiocitima, udruživanjem GP-a sa glikogenom i sarkoplazmatičnim retikulumom, formira se makromolekulski kompleks. Stepen udruživanja GP-a u ovom kompleksu zavisi od metaboličkog stanja miokarda. Pri tkivnoj hipoksiji, fosforilaza kinaza prevodi GP-b u aktivniji oblik GP-a. Pri ovom procesu dolazi do razlaganja glikogena i prevođenja GP-a u rastvorljivi, citoplazmatični oblik, do formiranja visokog koncentracionog gradijenta GPBB-a i izlučivanja iz kardiomiocita, shodno povećanoj permeabilnosti ćelijskih membrana. Ovaj enzim je proučavan dugo godina. Tek tokom posljednjih desetak preporučuje se kao rani marker infarkta miokarda. Aktivnost izoenzima GP-BB povećava se u periodu između prvog i četvrtog časa od pojave bola nakon IM-a. (Sl.1) Pošto se u krvi nalazi u veoma malim koncentracijama (0.6-4.0 ηg/l), za određivanje se koriste osjetljivi imunoenzimski testovi. Nedostatak ovog testa čine kratak biološki poluživot i brza eliminacija (8-12 h). Utvrđeno je da je GP-BB u dijagnostičkoj specifičnosti, upotrebljiv kao CK-MB mass, mada se pojavljuje mnogo ranije. Predložen je kao potencijalni marker sa srčanim troponinom u kombinaciji kao rani marker, i to mnogo raniji od mioglobina, a kasnije - kao kardiospecifičan potvrđujući marker nestabilne AP sa ST-T promjenama, rana perfuzija i procjena uspjeha trombolitičke terapije. Međutim, potrebno je da se i dalje vrše ispitivanja osjetljivosti GP-BB u otkrivanju „minimalnog oštećenja miokarda”, a u okviru AKS-a.

Gr.1. Prikaz tri „brza” kardiomarkera u cirkulaciji poslije pojave akutne boli u grudima u nastupajućem IM-u

Gr. 2. Uporedni prikaz brzine pojave „brzih” i „sporih” markera u cirkulaciji poslije akutne boli u nastupajućem IM-u

Srčani troponini - troponinski kompleks U filamentima srčanog mišića troponinski kompleks udružen je sa tropomiozinom. Kompleks sadrži tri molekula: troponin C, I i T. Kalcijum je fiziološki regulator mišićne kontrakcije i pri vezivanju kalcijuma troponin C podliježe konformacionim promjenama pri pokretanju filamenata. Troponin T i troponin I funkcionišu udruženo kao esencijalne komponente kortikalnog aparata u poprečnoprugastim mišićima. Troponinski kompleks se sastoji iz tri subjedinice i uključen je u kalcijum osjetljivi mehanizam koji reguliše interakciju aktina i miozina u poprečnoprugastim mišićima. Troponin I je inhibitorna subjedinica koja sprečava kontrakcije u odsustvu kalcijuma i troponina C. Troponin T vezuje troponinski kompleks sa tropomiozinom. Troponin C nema srčano-specifičnu strukturu, tako da je smanjenje njegove koncentracije u krvi posledica ili oštećenja skeletnih mišića ili srčanog mišića. Suprotno ovome, srčani troponin I razlikuje se za oko 40 odsto od troponina T iz skeletnih mišića,

TABELA II: Tabelarni prikaz tri „brza”markera upoređena po senzitivnosti i specifičnosti na srčano oštećenje

Vrijeme uzorkovanja SENZITIVNOST

SPECIFIČNOST

H-FABP GP-BB cTn-I H-FABP GP-BB cTn-I

0 h37 40 24 96 96 95

3 h99 97 96 91 81 91

6 h93 86 99 95 86 95

12 h 77 70 99 96 95 95

24 h 40 23 99 96 96 95

tako da ova razlika omogućava specifično određivanje srčanog srčanog troponina I. Kinetika izlaska srčanog troponina je mnogo složenija od izlaženja citoplazmatskih komponenti. Iako je on marker ireverzibilnog oštećenja miokarda, naime, inicijalni izlazak srčanog troponina potiče od citoplazmatske komponente (3-6%), dok se produženo javlja usljed razlaganja miofibrila (94-97%). Srčani troponini imaju kratak poluživot, oko 120 min. Pacijenti sa minornim oštećenjem miokarda mogu imati povećanu koncentraciju troponina u odsustvu povećanja CK-MB. Kod pacijenata sa nestabilnom anginom dolazi do prolaznog povećanja troponina, koje traje oko 1 ili 2 dana. Mehanizam izlaska troponina pri reverzibilnom oštećenju može se dovesti u vezu s miokardijalnim depresivnim faktorima (TNF-α) koji se oslobađa u toku inflamacije. Ovi faktori povećavaju permeabilnost endotelnih ćelija. Alternativno objašnjenje je da se troponin razlaže in situ u toku perioda ishemije, tako da se povećane koncentracije troponina mogu naći već u prvim satima od pojave bola u toku ishemije.

oštećenja, stratifikaciju rizika od mogućnosti smrtnog ishoda ili komplikacija kongestivne srčane insuficijencije. Ima kliničkih dokaza da B-tip natriuretskog peptida (BNP) ima ulogu i u srčanoj ishemiji kod pacijenata s AKS-om.

Holin u punoj krvi

Kreatin kinaza

Holin i fosfatidna kisjelina su proizvodi koji nastaju fosfodiestarskom razgradnjom membranskih fosfolipida. Istraživanja su pokazala da destabilizacija koronarnog plaka dovodi do oslobađanja holina u cirkulaciju preko niza biohemijskih procesa. Tako da određivanje holina je nezavisan prediktor srčane smrti i da se može pridružiti kao prognostička informacija srčanim troponinima. Značajan je za rano dijagnostikovanje visoko nestabilne angine u troponin negativnog pacijenta bez IM i ranu stratifikaciju rizika od AKS. Natriuretski peptid B-tip (BNP)

Kreatin kinaza (CK) je dimerni enzim neophodan za mišićnu kontrakciju. Ovaj enzim se u organizmu nalazi u tri oblika, zavisno od lokalizacije, MM – dimer iz mišića, BB - iz mozga i MB specifičan uglavnom za srce. Na aktivnost CK-a utiču mnogobrojni faktori, kao što su pol, starosna dob, rasa, tjelesna masa i fizička aktivnost. Zato treba biti veoma oprezan kod tumačenja dobijenih rezultata jer referentne vrijednosti nisu jedinstvene za sve populacije. Koncentracija CK-MB raste tokom 3-5 časova od pojave prvih simptoma IM-a. Maksimalne vrijednosti se registruju u periodu 16-20 časova, a normalizacija nakon 2-3 dana (Grafikon br. 2).

Utvrđeno je da srce ima endokrinu funkciju s obzirom na to da sintetizuje i izlučuje grupu peptidnih hormona sa značajnom diuretičnim, natriuretičnim i relaksirajućom aktivnosti na vaskularne glatke mišiće kompleksnim interakcijama sa hormonskim i nervnim sistemima. Kod ljudi, iako se stvara u mozgu, najveće vrijednosti BNP-a u cirkulaciji potiču iz srčanih komora. Ostali natriuretski peptidi su C-tipa i urodilatin. Sintetišu se u miokardu, ali se izlučuju zajedno sa ANP-om i BNP-om. Oslobađaju se u cirkulaciju kao odgovor na pretkomorsko i/ili komorsko rastezanje u stanju hipervolemije. Natriuretski peptidi su veoma značajni za kongestivnu srčanu insuficijenciju i to za dijagnostikovanje, procjenu težine

CK-MB vrijednosti izražavaju se preko aktivnosti, ali i kao udio u odnosu na ukupnu CK aktivnost. Prednost istraživanja putem indeksa uzima u obzir CK-MB koja potiče iz skeletnih mišića, što znači da vrijednosti udjela CK-MB manje od 0.05 i veće od 0.05 ukazuju na oštećenje skeletnih mišića, odnosno srčanog mišića. Ako se određuje masa, CK-MB frakcija se označava kao „relativni indeks”. Od 1990. god. ukazano je da za rano otkrivanje IM-a može da se koristi indeks koji predstavlja zbir koncentracija M-monomera sa intaktnim C-terminalnim lizinom podijeljenim sa koncentracijom ukupne CK. Takođe, može se koristiti i odnos drugih izoformi kao što je MM3/MM1, što omogućava dijagnostiku IM-a i nekoliko časova prije CK-MB.

MARKERI NEKROZE SRČANOG MIŠIĆA Mioglobin Mioglobin je kiseonik - vezujući protein srčanih i skeletnih mišića. Mala molekulska težina i to što je smješten u citoplazmi ćelije razlozi su što mioglobin može da se rano po povredi mišića pojavi u cirkulaciji. On ima kratko vrijeme polueliminacije, od 10 min. Porast mioglobina u serumu događa se usljed povrede i skeletnih (vježbanje, trauma, intramuskularne injekcije, dejstvo otrova i lijekova) i srčanih mišića, i o tome se mora voditi računa kod interpretacije nalaza. Normalno se u serumu nalazi u koncentraciji manjoj od 90 ηg/l.

Laktat dehidrogenaza

Oksidovani LDL

Laktat dehidrogenaza (LDH) je enzim smješten u citoplazmi različitih tkiva. Najveća aktivnost je u skeletnim mišićima, jetri, srcu, bubrezima i eritrocitima. Utvrđeno je da postoji u obliku pet izoenzima, zavisno od dimerne strukture M-mišić, H-srce. Srčano specifični LDH-1, osim u IM-u, može da se dvostruko poveća i u skeletnim mišićima, npr. poslije napornog treninga ili trčanja.

LDL je jedna od ključnih komponenti koja dovodi do ateroskleroze. Metode za direktno određivanje oksidovanog LDL-a su različite, ali i dobijeni rezultati su različiti, te zbog nestandardizovanosti metode nije doživio širu upotrebu. Svi pokazatelji idu u prilog činjenici da se oksidovani LDL oslobađa iz oštećenog krvnog suda, kao i Lp-a , nakon akutnog događaja.

INFLAMACIONI MARKERI C-reaktivni protein CRP je reaktant akutne faze koji se povećava kod infektivnih stanja, naziva se i visokoosjetljivi CRP (hsCRP-high sensitivity), jer se detektuje u niskim koncentracijama. Kao inflamatorna komponenta može biti marker akutnih i hroničnih aterosklerotskih procesa. Komponente koje stimulišu CRP su TNF (tissue necrosis factor) i IL-1 (interleukin 1), za koga se smatra da preko stimulacije IL-6 dovodi do povećanja sinteze CRP-a u jetri. Danas se zna da i sam CRP može da poveća inflamatorni i protrombinski odgovor. Skorija istraživanja predlažu da se podaci o hsCRP-u udruže sa podacima o LDL vrijednostima da bi se adekvatno predvidjeo rizik od ateroskleroze. Kada su njegove vrijednosti manje od 1 mg/l govorimo o niskom riziku, dok su vrijednosti 1-3 mg/l i vrijednosti veće od 3 mg/l rizici srednjeg i visokog nivoa. Veliki broj studija pokazuje da je značaj mjerenja srčanog troponina dominantan za kratkoročnu, a zajedno sa hsCRP-om daje dugoročnu prognozu.

MCP-1 (engl. Monocyte Chemotactic Protein) je hemokin odgovoran za prodor monocita u aterosklerozni plak. Visoke vrijednosti su pronađene kod osoba sa AKS-om. ANG –ptl-2 ANG-ptl-2 (engl. Angioprotein-Like Protein 2) je proinflamatorni protein. Studija objavljena u maju 2013. pokazuje da je to marker bitan u identifikaciji osoba sa rizikom, koje nemaju nikakvih simptoma. Tkivni plazminogen aktivator antigena (t-PA Ag) Ovo je fiziološki aktivator fibrinolize, a PAI-1 (Engl. Plasminogen Activator Inhibitor-1) je njegov endogeni inhibitor i vezuje se za t-PA. Inhibicija fibrinolize smatra se glavnim razlogom ponovljenog infarkta. Ovo potvrđuje i činjenica da se maksimalna inhibicija fibrinolize ostvaruje u ranim jutarnjim časovima, što ukazuje na uticaj cirkadijalnog ritma na akutni infarkt miokarda.

Serumski amiloid

NOVI MARKERI

Serumski amiloid protein A je protein akutne faze. Može se određivati u kombinaciji sa hsCRP-om, ali se to uglavnom ne radi jer ne postoje standardizovani testovi i studije o referentnim vrijednostima.

Postoje brojni molekuli koji se studiozno proučavaju a koji bi u budućnosti mogli da olakšaju i ubrzaju dijagnostiku srčanih oboljenja, prije svega AIM-a. To su: urinarni tromboksan, adhezivni molekuli, nourin I, neopterin, metaloproteinaze matriksa, galaktin, ANG ptl-2 itd.

Mijeloperoksidaza Mijeloperoksidaza je enzim koji se oslobađa nakon agregacije neutrofila kada se indukuje aktivni inflamatorni odgovor u krvnom sudu. Studije su pokazale da se vrijednost ovog enzima povećava kod AKS-a i ispitivanja su ohrabrujuća, mada ne postoje standardni testovi i referentne vrijednosti. Fosfolipaza A2 udružena sa lipoproteinom LP PLA2 (lipoprotein - engl. Associated Phospholipase A2) je lipoprotein udružen sa LDL-om i smatra se inflamatornim markerom. U početku se smatralo da je faktor aktivacije trombocita, međutim, studije su pokazale da ovaj enzim prodire u oksidovane lipide i indukuje fragmentaciju. Ovi fragmenti povećavaju endotelnu adheziju i podstiču aterosklerozu. LP PLA2 se izdvaja u nekrotičnom jezgru koronarnih lezija i doprinosi svojom aktivnošću inflamaciji i ćelijskoj smrti, kao i osjetljivosti plaka na rupture.

Hematoksični protein monocita

IZBOR SRČANOG MARKERA NA PRINCIPU EBLM-a Laboratorijska medicina zasnovana na dokazima (engl. Evidence-Based Lab. Medicine, EBLM) koristi najbolje dokaze koji se dobijaju u vidu rezultata laboratorijskih određivanja za donošenje odluke o zbrinjavanju svakog pojedinačnog pacijenta. Poznato je da se danas izvodi previše laboratorijskih određivanja, a da im je uloga u krajnjem poboljšanju ishoda kod pacijenta ograničena. Iz ovog razloga postavljeni su zahtjevi definisanja dokaza i klinički-praktičnih protokola, zavisno od kliničke prakse. Dokument CONSORT pruža metodologiju i uputstva za procjenu nasumice izvođenih ispitivanja. Da bi se objavljeni podaci mogli koristiti na najbolji mogući način sačinjena je lista osobina koje se moraju ispoštovati pri prikupljanju podataka sa primjerima primjene. Primjenom navedenih principa ček liste, srčani markeri troponin I i T rangirani su stepenom A/B , odnosno AB/C, dok su mioglobin, CK i CK-mb rangirani stepenom C.

Evropska nedjelja testiranja na HIV obilježena i u Crnoj Gori

LJUDI IMAJU PRAVO DA ZNAJU SVOJ HIV STATUS „Neprihvatljivu realnost predstavlja to što od 2,3 miliona osoba koje žive sa HIV-om u Evropi od 30 do 50 odsto njih nije svjesno da ima HIV infekciju”

Prva nedjelja evropskog HIV testiranja obilježena je od 22. do 29. novembra s ciljem da se poveća svijest o prednostima ranog savjetovanja i testiranja na HIV i podstakne veći broj testiranja na HIV. Institut za javno zdravlje i savjetovališta za dobrovoljno i povjerljivo savjetovanje i testiranje na HIV, koja se nalaze u okviru domova zdravlja, zajedno sa ostatkom Evrope, učestvovao je u Evropskoj nedjelji testiranja na HIV. Parola Evropske nedjelje testiranja na HIV je “Razgovaraj o HIV-u, testiraj se na HIV”. Nedjelja testiranja na HIV u Crnoj Gori obilježena je aktivnostima dobrovoljnog i povjerljivog, prije i poslije testa, savjetovanja u Institutu za javno zdravlje u Podgorici i DZ Herceg Novi, Bar, Kotor, Pljevlja, Bijelo Polje, Berane i Nikšić. Testiranje se sprovodilo brzim testovima, a klijenti su, pored mogućnosti da saznaju HIV status, dobili i savjete o promjeni rizičnog ponašanja. Svakom klijentu bili su ponuđeni kondomi i lubrikanti. Osobama koje dijagostikuju HIV infekciju bilo je obezbijeđeno upućivanje na dalju kontrolu i liječenje. Testiranje se sprovodilo u okviru radnog vremena savjetovališta za HIV. Nedjelja testiranja bila je namijenjena populacijama pod povećanim rizikom od HIV-a, ali nije bila samo ograničena na njih. Ove populacione grupe sačinjavaju gej i muškarci koji imaju seks sa muškarcima (MSM), migranti - lica koja dolaze iz zemalja sa visokom prevalencom HIV infekcije, mobilne populacije, seksualne radnice i njihovi klijenti, zatvorenici i injekcioni korisnici droga. Prvi put je Evropa ujedinjena u testiranju na HIV i oko 400 organizacija i institucija širom Evrope se prijavilo da budu domaćini aktivnostima koje će povećati svijest o prednostima testiranja na HIV. Evropska nedjelja testiranja na HIV je podržana od 19 internacionalnih organizacija i institucija uključujući EU i UNAIDS. Tokom proteklih 30 godina došlo je do nevjerovatnog napretka u liječenju bolesti, od smrtne kazne do bolesti kojom se može upravljati i koja se može kontrolisati. Sada većina osoba koje imaju HIV mogu normalno da žive pod uslovom da/ako na vrijeme dijagnostikuju bolest. Ljudi imaju pravo da znaju svoj HIV status. To je osnovno

načelo koje omogućava i osnažuje osobe da imaju pristup HIV testiranju bez straha od stigme, diskriminacije i/ili kriminalizacije. Kada ljudi kasno otkriju dijagnozu vjerovatno je da će patiti značajno više od zdravstvenih komplikacija i veća je vjerovatnoća da će prenijeti HIV drugim osobama, jer nemaju pristup ili ne koriste antiretrovirusne ljekove (ART). Nasuprot tome, većina onih koji rano dijagnostikuju (ubrzo poslije infekcije) i kojima se propiše ART na vrijeme, mogu da vode zdrav život. Vjerovatnoća prenošenja HIV infekcije na druge je, takođe, smanjena. Neprihvatljivu realnost predstavlja da od 2,3 miliona osoba koje žive sa HIV-om u Evropi od 30 do 50 odsto njih nije svjesno da ima HIV infekciju, te da je 50 procenata onih koji imaju HIV infekciju otkrilo svoju infekciju u kasnoj fazi. Ovo znači da se veliki broj ljudi ne testira dok se ne pojave prvi simptomi bolesti, da postoje barijere za traženje testa na HIV od klijenata/pacijenata, barijere za ponudu testa na HIV, barijere u implementaciji smjernica, vodiča i procedura za HIV testiranje i pored toga što su koristi od rane HIV dijagnostike dobro dokumentovane. Dakle, pored ohrabrivanja pojedinca da zatraži test na HIV, nedjelja testiranja ima za cilj da inspiriše i podstakne zdravstvene radnike da ponude HIV test kada se to od njih zatraži (na zahtjev pacijenta) i kada je to potrebno (kada smatraju neophodnim u tretiranju zdravstvenog stanja osobe koja se obratila za pomoć). PR služba Instituta za javno zdravlje Crne Gore

Hronika 1. decembar - KRAJEM 2012. SA HIV-OM ŽIVJELO 35,3 MILIONA LJUDI Prema procjenama programa Ujedinjenih nacija za AIDS (UNAIDS), u svijetu je krajem 2012. godine 35,3 miliona osoba živjelo sa HIV-om što je za 18 odsto više u odnosu na 2001. godinu, kada je u svijetu sa HIV-om živjelo 30 miliona ljudi. Broj novoinficiranih virusom tokom 2012. procjenjuje se na oko 2,3 miliona, što je 33 procenta manje u odnosu na 2001. godinu kada ih je bilo 3,4 miliona. Sida je tokom 2012. godine odnijela 1,6 miliona života, što je za 30 odsto manje u odnosu na 2005. godinu kada je od te bolesti umrlo 2,3 miliona. Procjene ukazuju da je krajem 2012. godine 9,7 miliona osoba inficiranih HIV-om bilo na antiretrovirusnoj terapiji u ekonomski nerazvijenim i srednje razvijenim zemljama, što predstavlja porast za 20 odsto u odnosu na 2011. godinu, kada je na terapiji bilo oko 8,1 milion osoba. Međutim, prema najnovijim terapijskim smjernicama Svjetske zdravstvene organizacije iz 2013. godine, obuhvat liječenjem u siromašnim i srednje bogatim zemljama bio je samo 34 procenta od ukupno procijenjenih 28,3 miliona osoba inficiranih HIV-om u potrebi za specifičnim liječenjem.

godine. Stopa smrtnosti od malarije je smanjena do 45 odsto na globalnom nivou, od toga za 49 procenata u Africi, podaci su “Svjetskog izvještaja o malariji 2013”, koji je objavila Svjetska zdravstvena organizacija. Ekspanzija prevencije i kontrole je reflektovala konzistentan pad smrti i bolesti prouzrokovane malarijom, bez obzira na povećanje globalne populacije koje su u riziku od malarije u periodu između 2000. i 2012. Povećana politička uključenost i proširenje fondova i sredstava su pomogli da se smanji učestalost malarije za 29 odsto na globalnom nivou, a 31 procenat u Africi. Velika većina od 3,3 miliona života spašenih u periodu od 2000. do 2012. je iz 10 zemalja s najvećim procentom slučajeva malarije, i među djecom u dobi mlađoj od pet godina - grupa koja je najviše pogođena bolešću. U istom periodu, stopa smrtnosti djece od malarije u Africi je smanjena za oko 54 procenta. - Ovaj izuzetan napredak još nema razloga za zadovoljstvo - apsolutnim brojkama gledano, broj oboljelih od malarije i smrtnih slučajeva pokazuje da se ne ide tako brzo kao što se moglo - kazala je dr Margaret Chan, generalni direktor SZO. Činjenica da je, dodala je ona, toliko ljudi inficirano i da umire od ujeda komaraca, jedna je od najvećih tragedija 21. vijeka. U 2012, bilo je, kako se procjenjuje, 207.000.000 slučajeva malarije, što je izazvalo oko 627.000 smrtnih slučajeva. Procjenjuje se da su 3,4 milijarde ljudi i dalje u opasnosti od malarije, uglavnom u Africi i Jugoistočnoj Aziji. Oko 80 odsto slučajeva oboljelih od malarije događa se u Africi. 12. decembar - POVEĆAVA SE BROJ OBOLJELIH OD RAKA

11. decembar - SMANJENA STOPA SMRTNOSTI OD MALARIJE Globalni napori za kontrolu i eliminaciju malarije sačuvali su, prema procjenama, 3,3 miliona života od 2000.

Broj ljudi u svijetu kojima se dijagnostikuje rak porastao je na više od 14 miliona, saopštila je Svjetska zdravstvena organizacija. Podaci za 2012. godinu predstavljaju rast sa 12,7 miliona slučajeva u 2008. i tada je broj smrtnih slučajeva bio u porastu, sa 7,6 miliona na 8,2 miliona. Rastući broj slučajeva oboljelih od raka pripisuje se brzoj promjeni životnih stilova u razvijenom svijetu. Rastuća stopa pušača i gojaznih, kao i duži životni vijek, takođe doprinose rastu broja oboljelih od raka, prenosi BBC. Rak pluća, koji je uglavnom izazvan pušenjem, najčešći je oblik raka, sa 1,8 miliona registrovanih slučajeva širom svijeta. To je oko 13 odsto od ukupnog broja oboljelih od raka. Svjetska zdravstvena organizacija je izvjestila i o “naglom rastu” slučajeva raka dojke. Učestalost i smrtnost od te vrste raka povećali su se od 2008. Ta bolest sada je najčešči oblik raka kod

žena u 140 zemalja svijeta. SZO predviđa da će broj slučajeva oboljelih od raka širom svijeta buknuti na više od 19 miliona slučajeva godišnje do 2025. 20. decembar - PRVA OPERACIJA UGRADNJE VJEŠTAČKOG SRCA Francuska biomedicinska firma “Carmat” saopštila je da je obavila prvu operaciju ugradnje vještačkog srca koje može da kuca do pet godina. U saopštenju se navodi da je operacija obavljena bez problema u bolnici "Žorž Pompidu" u Parizu. Pacijent se probudio iz anestezije, razgovarao i pod nadzorom je ljekara na odjeljenju intenzivne njege. - Uzbuđeni smo što je ovo prvi implant, mada je prerano izvlačiti zaključke, jer je samo jedna operacija obavljena i tek smo u ranoj postoperativnoj fazi - rekao je direktor “Carmata” Marselo Konviti. 24. decembar - HIRURG SUSPENDOVAN ZBOG POTPISA NA JETRI PACIJENTA - Jedan britanski hirurg suspendovan je poslije optužbi da se “potpisao” na jetri jednog svog pacijenta - pišu mediji. Protiv njega je pokrenuta istraga pošto je jedan njegov kolega otkrio inicijale na jetri tokom sljedeće operacije u bolnici u Birmingemu. Menadžeri bolnice u saopštenju su naveli da je hirurg suspendovan do okončanja istrage. Kako prenosi list “Dejli mejl”, hirurg je upotrijebio netoksični argon gas kako bi urezao svoje inicijale na jetru. 26. decembar - PUŠENJE ODNOSI VIŠE ŽIVOTA NEGO RATOVI

Prezentovan je i sadržaj vodiča za dobru praksu u: transplantaciji, peritoneumskoj dijalizi i hematologiji. Vodiči su besplatno dijeljeni učesnicima Kongresa, a štampani su na pet jezika: engleskom, španskom, grčkom, italijanskom i hebrejskom. Vodeći predavači na Kongresu bili su eminentni profesori iz: Velike Britanije, Njemačke, Španije, Italije, Danske i Izraela. Od ukupno 360 prijavljenih sažetaka, za prezentaciju je prihvaćeno 130 radova.

Problemi sa noktima?

Obilaženje kulturnih znamenitosti ove evropske prestonice prije svega Triniti koledža u Dablinu, koji je poslije reformacije 1591 god. osnovala engleska kraljica Elizabeta I Meki, i na slabi komenokti? su studirala vodeća imena u MAVALA SCIENTIFIQUE - očvršćuje nokte i književnosti sprečavа starog rascjepljivanje kontinenta si listanje. kraja devetnaestog i početka dvadesetog Suvi, krtivijeka nokti?(Oskar Vajld, Džems Džojs, Semjuel Beket i drugi), CREAM ali i druženje i razmjena iskustava NAILACTAN - MAVALA HRANLJIVI KREM ZA sa NJEGU hranljivi krem koji rast, suzbija kolegenicama i kolegama iz stimuliše zemalja njihov u okruženju, pružaju suvoću i vraća noktima elastičnost. mogućnost da se bar na kratko postane dio evropske porodTanki, slabi, osjetljivi nokti? ice medicinskih sestara/tehničara iz oblasti zdravstvene NAIL SHELD - ZAŠTITA NOKTA / Učvršćivač noktiju njege u nefrologiji, dijalizi i transplantaciji.

MAVALA IMA RJEŠENJE

dvo-fazni sistem koji ojačava i štiti nokte, sprečava lomljenje.

Nokti sa flekama? Napukli nokti koji se listaju? MAVALA 002 - osnovni sloj sa dvostrukim dejstvom štiti površinu nokta i poboljšava prijanjanje laka za nokte.

Ispucao lak za nokte bez sjaja? MAVALA COLORFIX - Mavala sredstvo za fiksiranje boje.

Previše narasla pokožica, zanoktice? CITICLE REMOVER - MAVALA SREDSTVO ZA UKLANJANJE POKOŽICE

Tvrde, izbrazdane pokožice? CUTICLE CREAM - MAVALA KREM ZA POKOŽICE sprečava da se pokožica suši i puca ili raste preko noktiju.

Izbrazdani nokti? RIDGE FILLER - MAVALA SREDSTVO ZA ISPUNAVANJE BRAZDI - stvara ravnomjernu površinu radi glatkog manikira.

Brže sušenje laka? MAVADRY - suši se na dodir u sekundi.

- Tokom 20. vijeka od posljedica pušenja i duvanskog dima stradalo je 100 miliona ljudi - saopštila je Svjetska zdravstvena organizacija. Tokom Prvog i Drugog svjetskog rata ubijeno je nešto malo više od, takođe, 100 miliona osoba. - Prvi svjetski rat odnio je približno 37 miliona života, a nakon Drugog zabilježeno je gotovo dvostruko više žrtava oko 70 miliona. Manje je poznato da je konzumiranje cigareta izazvalo puno veći broj ljudskih žrtava od svih ratova u prošlom vijeku - piše "Gardijan". Britanski list navodi da naučna istraživanja upozoravaju da bi sličan trend konzumiranja cigareta u svijetu u 21. vijeku mogao da usmrti gotovo milijardu ljudi. Cigarete i duvanski dim su treći najveći uzrok smrti u svijetu, nakon raznih bolesti i ratova. Evropski region je u vrhu svih smrtnih slučajeva uzrokovanih pušenjem sa 16 odsto, dok je u svijetu pušenje uzrok smrti u 12 odsto slučajeva.

Izgriženi nokti? MAVALA STOP - bezopasna a ipak efikasna tečnost koja se nanosi četkicom i pomaže odraslima i djeci da prekinu svoju naviku grickanja noktiju.

Skidanje laka za nokte? MAVALA SREDSTVO ZA SKIDANJE LAKA ZA NOKTE ekstra blago sredstvo za skidanje laka je bez acetona i posebno je pogodan za korišćenje na lomljivim noktima.

Zgusnut lak za nokte? THINNER - MAVALA SREDSTVO ZA RAZREĐIVANJE LAKA

SAVRŠENI MAVALA NOKAT Može se postići korišćenjem jednog ili više ovih proizvoda u zavisnosti od vašeg specifičnog problema sa noktima.

MEDITAS d.o.o. EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU tel: 020 625 016, 020 623 002 mob: 069 39 99 05

SKRINING ZA KOLOREKTALNI KARCINOM – ISKUSTVO IZ DOMA ZDRAVLJA BIJELO POLJE Piše: dr Rade Ranitović Karcinom debelog crijeva se nalazi na trećem mjestu po učestalosti među karcinomima uopšte. Učestalost je nešto veća kod muškog pola, a odnos oboljelih muškaraca prema ženama je 1,4:1. Nakon 40. godine života rizik za razvoj karcinoma debelog crijeva raste, rapidno se povećava nakon 50. godine, a vrh učestalosti doseže u životnom dobu od 60. do 75. godine. FAKTORI RIZIKA ZA NASTANAK KOLOREKTALNOG KARCINOMA: 1. Sporadični CRC (kolorektalni karcinom) čini oko 85% oboljelih. 2. Familijarni CRC čini 20% oboljelih. Skoro 25% oboljelih ima pozitivnu porodičnu anamnezu karcinoma kolona, a njih 15% kod rođaka prvog reda. Što je veći broj oboljelih rođaka i što se karcinom javi u ranijim godinama, to je veći rizik obolijevanja. 3. Zapaljenske bolesti kolona čine 1–2% oboljelih. 4. Nasljedni CRC čini 5–10% oboljelih. 1. Faktori rizika za pojavu sporadičnog karcinoma su: – Ishrana i rak debelog crijeva: zna se da prekomjerna tjelesna težina, masnoće u hrani (posebno životinjske masti), rafinisan šećer i ishrana bogata mesom (posebno crvenim mesom) dovode do češće pojave karcinoma debelog crijeva. Važan je i način pripreme mesa (proteini i masti pečeni na visokim temperaturama, npr. na roštilju, stvaraju potencijalno štetne supstance). Crveno meso je bogato gvožđem koje je prooksidant. Ovo gvožđe može da poveća stvaranje slobodnih radikala u kolonu, a oni mogu uzrokovati hronično oštećenje sluzokože crijeva ili pokrenuti druge karcinogene. Kod ljudi, unos crvenog mesa stimuliše stvaranje nitro jedinjenja za koja se zna da su karcinogeni. Ovi ljudi inače i konzumiraju manje voća i povrća i drugih antioksidanata. Nasuprot tome, postoje brojne studije koje pokazuju smanjenje učestalosti ovog karcinoma kod osoba koje se pretežno hrane voćem i povrćem (posebno zaštitno dejstvo imaju kupus, kelj, brokoli, karfiol), mlijekom i mliječnim proizvodima. Savjetuje se tradicionalan mediteranski način ishrane sa maslinovim uljem (polifenoli), paprikom (lycopen), lukom (organski sulfidi), ribom, sirom, i što više sirovih namirnica; najviše se preporučuje dinstanje i kuvanje; izbjegavati pečenje, naročito pečenje po drugi put u

istoj masnoći. Nekoliko mehanizama je predloženo o načinu zaštitnog djelovanja vlakana u hrani: oni skraćuju vrijeme prolaska hrane kroz crijeva i time skraćuju izloženost crijeva dejstvu karcinogena, zatim oni razblažuju ili absorbuju različite potencijalne karcinogene, uglavnom žučne soli, a od značaja su i produkti razgradnje vlakana. Ovo posebno važi za vlakna iz cijelog zrna žita, pšenice, voća i povrća, ali ne i za vlakna iz mahunastih biljaka. Ovaj zaštitni efekat je teško precizno dokazati jer je on obično povezan sa zdravim načinom života i ishranom, pa je teško tačno reći šta je konkretan uzrok pojave karcinoma. – Zaštitni efekat ima unos kalcijuma koji ima sposobnost da vezuje i taloži žučne kiseline. Visok unos magnezijuma kod žena smanjuje rizik obolijevanja, a folati i B vitamin su važni za rad DNK. C i E vitamin, selen, zeleni čaj, hormonska terapija estrogenom, zatim unos aspirina i drugih nesteroidnih antiinflamatornih lijekova ima dokazan zaštitni efekat na sve stadijume karcinogeneze debelog crijeva, ali poslije 10 i više godina uzimanja. – Starost i rak debelog crijeva: rizik od razvoja karcinoma kolona naglo raste posle 40. godine života, a 90 odsto karcinoma se otkrije kod osoba starijih od 50 godina. Svaka osoba starija od 50 godina nosi pet odsto rizika da će do 74. godine razviti karcinom kolona, odnosno 2,5 procenata rizika da će umrijeti od ovog karcinoma. Starije osobe češće obolijevaju od desnostranih karcinoma, dok mlađe osobe češće obolijevaju od karcinoma lijevog kolona i rektuma - samo pet odsto karcinoma debelog crijeva se javlja kod osoba mlađih od 40 godina. – Pol i rak debelog crijeva kao faktor rizika ima izvjestan značaj jer je primijećeno veće obolijevanje od karcinoma rektuma kod muškaraca (30–50% češće), dok žene češće obolijevaju od karcinoma desnog kolona. – Pušenje je kao faktor rizika za sve malignitete i ovdje prisutan, sa naglaskom na uticaj u stvaranju adenomatoznih polipa. Na primjer, pušenje cigareta sa uvlačenjem dima uzrok je za veliki broj karcinoma pluća, za razliku od pušenja na lulu i cigara. – Alkohol i rak debelog crijeva (posebno pivo) je kod muškaraca povezano sa pojavom kolorektalnog karcinoma u mlađim godinama i češćom lokalizacijom tumora u završnim djelovima crijeva.

3. FOBT jednom godišnje i fleksibilna sigmoidoskopija svakih 5 godina, 4. irigografija sa dvojnim kontrastom svakih 5 godina, 5. kolonoskopija svakih 10 godina. Osobe sa povećanim rizikom obolijevanja na rak debelog crijeva češće rade skrining i počinju ga u ranijim godinama: – jaka porodična anamneza CRC–a ili polipa kod rođaka I stepena i roditelja ili dva rođaka I stepena bilo koje starosti, – porodice sa nasljednim polipoznim sindromima kao FAP i HNPCC, – lična anamneza CRC–a ili adenomatoznih polipa, – lična anamneza hronične inflamatorne bolesti crijeva. – Slaba fizička aktivnost i rak debelog crijeva – skoro je SZO potvrdila da vježbanje smanjuje incidencu obolijevanja karcinoma debelog crijeva. Svakodnevna, umjerena fizička aktivnost podstiče kontrakciju glatkih mišića zida crijeva, peristaltiku, i time sprečava zatvor, čime se skraćuje vrijeme kontakta potencijalno kancerogenih supstanci sa ćelijama u sluzokoži crijeva. – Ostali faktori rizika su dijabetes (šećerna bolest), zračenje, bakterije… prethodno preležan neki oblik raka debelog crijeva ili prethodno preležan rak jajnika, materice ili dojke, za žene. – Nastanak karcinoma je multifaktorijalan i višestepen, a studije su teško izvodljive jer se izloženost faktorima mijenja vremenom i ishranom, a na sve utiče i genetska predispozicija. PREVENCIJA RAKA DEBELOG CRIJEVA Definicija prevencije: “Aktivnosti usmjerene ka eradikaciji, eliminaciji i smanjivanju uticaja bolesti i nesposobnosti. Koncept prevencije najbolje se može definisati u kontekstu nivoa, tradicionalno nazvanih primarna, sekundarna i tercijarna prevencija”. – Primarna prevencija podrazumijeva sprečavanje nastanka raka i oboljenja putem uklanjanja štetnih djelovanja ili putem uvođenja pozitivnog ponašanja (stimulisanje pojedinaca na smanjenje prekomjerne tjelesne težine, primjenu dijete sa izbacivanjem crvenog mesa, sa što više voća i povrća, ishranom sa dosta žitarica i podsticanjem fizičke aktivnosti). Istraživanja pokazuju da bi se primjenom svega što se zna o prevenciji karcinoma mogao spriječiti nastanak do 2/3 slučajeva bolesti. – Sekundarna prevencija, odnosno rano otkrivanje bolesti, podrazumijeva programe skrininga za pacijente sa prosječnim rizikom obolijevanja za rak debelog crijeva, kao i za one sa povećanim rizikom i ranu dijagnostiku kod simptomatskih pacijenata. – Tercijarna prevencija podrazumijeva očuvanje kvaliteta života i sprečavanje komplikacija bolesti. Sadašnja strategija skrininga – pregleda zdravih osoba u cilju otkrivanja promjena koje prethode bolesti ili bolesti u ranoj fazi kada je ona izlječiva, za osobe od 50. godine podrazumijeva: 1. godišnji FOBT test, 2. fleksibilna sigmoidoskopija svakih 5 godina,

Skrining podrazumijeva organizovanu primjenu nekog pregleda ili testa kod osoba bez simptoma u cilju što ranijeg otkrivanja neke bolesti. Rano otkrivanje (skrining) raka debelog crijeva podrazumijeva testiranje zdravih osoba, bez prisutnih simptoma i znakova bolesti, u cilju otkrivanja promjena, najčešće polipa, koje prethode nastanku raka ili raka u ranoj fazi. Polipi su dobroćudne izrasline u unutrašnjosti crijeva. U nekim polipima vremenom mogu da nastanu zloćudne promjene. Vrijeme prelaska dobroćudne u zloćudnu promjenu mjeri se godinama. Blagovremenim otkrivanjem i uklanjanjem polipa prije nego što se u njima pojave zloćudne promjene sprečavamo nastanak raka. Postoji nekoliko načina skrininga. Testiranje uzorka stolice na prisustvo krvi, koja je nevidljiva golim okom, a koja je često prvi znak postojanja polipa ili raka u debelom crijevu, najčešće je korišćena metoda. U skladu sa Strategijom prevencije i kontrole nezaraznih bolesti u Crnoj Gori i odrednicama nacionalnog programa za kontrolu raka, Ministarstvo zdravlja je započelo skrining program za rano otkrivanje karcinoma debelog crijeva u junu 2013. godine. Program značajno doprinosi očuvanju zdravlja populacije, jer se preduzimaju preventivne mjere za otkrivanje zloćudnih tumora debelog crijeva u ranom i ograničenom stadijumu bolesti. Programom je obuhvaćena ciljna populacija starosti od 60 do 64 godine. Skrining test imunohemijski FOB test–test na okultno krvarenje u stolici U DZ BP skrining se sprovodi na sljedeći način: – Pozivanje obavljaju sestre putem telefona, – ID prima zakazane učesnike skrininga, pruža potrebne informacije o toku i načinu skrininga, uzima anamnestičke podatke i popunjava dio protokola za skrining, predaje set sa uputstvom za uzimanje uzorka i obavještava učesnika da test uradi kod kuće, – Učesnik skrininga uzorak dostavlja sestri, – Uzorci se šalju u IZJZ, – Ukoliko je test pozitivan, ID poziva pacijenta, obavještava ga o neophodnosti i značaju kolonoskopije, ukazuje na moguće komplikacije, zakazuje planirani pregled gastroenterologa. Svi uzorci kolonoskopije podliježu PH obradi. NASTAVAK U SLJEDEĆEM BROJU

Medicinski rjecnik A C D

bdukcija predstavlja odmicanje - pokret u nekom zglobu, pri čemu se cijeli ekstremitet ili dio ekstremiteta udaljava od središne ravnine tijela ili od srednje crte šake ili stopala.

elijakija je nepodnošljivost organizma na gluten bjelančevinu koje ima u žitaricama - pšenici, raži i ječmu. Posljedica je tipična glutenska enteropatija koja se manifestuje kod nekih osoba i izaziva teško oštećenje sluznice tankog crijeva, zbog čega je umanjena resorpcija hrane. efibrilacija predstavlja elektrošok isporučen srcu sa ciljem da poništi sve električne potencijale u srcu, prekine fibrilaciju i dovede do ponovnog uspostavljanja sinusnog ritma. Elektrošok može biti isporučen preko elektrode ICD-a, direktno na srčani mišić za vrijeme kardiohirurške procedure ili elektrodama spoljašnjeg defibrilatora. Može se upotrijebiti i za prekidanje pretkomorske fibrilacije.

E F N

ndometrioza je prisutnost djelića tkiva endometrija izvan materične šupljine, na mjestima kao što su jajnici, tube i trbušna šupljina.

armakodinamika je naučna disciplina koja proučava djelovanje lijekova u organizmu. Tu spadaju i neželjeni (sporedni) efekti. Farmakokinetika opisuje koliko brzo i u kojoj mjeri se lijek apsorbuje u organizmu, koliko brzo dođe do željenog mjesta djelovanja, te kako i na koji način se eliminiše iz organizma.

eutrofili ili neutrofilni granulociti predstavljaju leukocite koji štite organizam od bakterijske ili gljivične infekcije, kao i drugih sitnih izazivača upalnih procesa. Oni uglavnom predstavljaju prvi odgovor organizma na infekciju, a svojom aktivnošću i odumiranjem u velikom broju formiraju gnoj. Nazivaju se i polimorfojedarni leukociti ili mikrofagi. Izraz mikrofagi proizlazi iz njihove aktivne uloge u fagocitozi. Najbrojniji su među cirkulišućim leukocitima i čine 50-70% ukupnog broja bijelih krvnih zrnaca ili u apsolutnom broju od 2,500 do 7,000 u mikrolitru krvi.

emostaza je pojam koji označava zaustavljanje krvarenja. Pojam je u upotrebi u fiziologiji i medicini. Sistem hemostaze u ljudskom tijelu ima ulogu održavati krv u tekućem stanju, te pri povredi krvnih žila zaustaviti krvarenje na mjestu oštećenja. Sistem se sastoji od krvnih žila, trombocita, plazmatskih faktora koagulacije, inhibitora faktora koagulacije i sistema fibrinolize.

I P

nseminacija je terapijski postupak pri kome se u slučaju neplodnosti, gdje je glavni uzrok nizak stepen progresivno pokretnih spermatozoida, poslije laboratorijskog postupka izdvajanja najvitalnijih spermatozoida, oni ubrizgavaju u materičnu duplju.

arodontopatija ili parodontoza je progresivna i degenerativna bolest parodoncijuma (potpornog tkiva zuba), koja dovodi do klaćenja i ispadanja zuba. Najčešća patološka promjena koja se dešava u parodoncijumu jeste upala desni, koja predstavlja nezavisno oboljenje (kataralni gingivit), ali zbog sredine u kojoj se odvija može da se proširi i na druge djelove parodoncijuma. Glavna karakteristika parodontopatije jeste ogolićenje vratova i korijenova zuba. Pored inflamacije u parodoncijumu se odigravaju i distrofični procesi koji razaraju vezivno-tkivne elemente. Usljed toga desni se povlače i zubi ostaju ogolićeni, pa izgledaju kao da su izduženi. Ovaj proces može da uzme i veće razmjere kada je korijen zuba ogoljen do vrha.

T V do 24 sata.

IA predstavlja prolazne neurološke poremećaje usljed smanjenog protoka krvi kroz pojedine djelove mozga, traje određeno vrijeme i prolazi bez terapije i bez ikakvih ostataka. Najčešće traje 10 - 15 minuta, najduže

irusni artritis je upala zgloba uzrokovana virusom. Obično se javlja u sklopu zaraznih bolesti koje uzrokuju virusi kao što su rubeola, zauške, infektivna mononukleoza, varičele, hepatitis B, infekcije arbovirusima i adenovirusima. Virusni artritis načelno ne dovodi do trajnih oštećenja zglobova. Liječi se simptomatski analgeticima i nesteroidnim antireumaticima.

oonoze su velika skupina infektivnih bolesti zajedničkih ljudima i nekim životinjama. Uzročnici u prvom redu kruže među životinjama i samo se povremeno prenose i na čovjeka. Čovjek se može zaraziti ugrizom ili ogrebotinom, kontaktom sa sekretom iz nosa, izmetom, mokraćom i putem hrane. Glavni rezervoar za širenje opasnih zoonoza su glodari, šumski miševi... Uzročnici zoonoza mogu biti bakterije, virusi, paraziti, gljivice…

BCS® XP System PT, aPTT, fibrinogen, trombinsko vreme, batroksobinsko vreme, faktori koagulacije: II, V, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, lupus antikoagulans, protein C, protein S, APC rezistencija, antitrombin III, heparin, α2-antiplazmin, plazminogen, C1inhibitor, PAI, D-dimer, von Willebrand-ov faktor, aktivnost komplementa, endogeni trombin potencijal

Immulite® 2000 XPI System

Hormoni, tumorski markeri, prenatalni screening, srčani markeri, alergije, parametri metabolizma kostiju, proteini akutne faze, lekovi u krvi, virusi

Dimension®RxLMax™

Opšta biohemija, enzimi, elektroliti, lekovi, toksikologija, hormoni, droge, srčani markeri, tumorski markeri, specifični proteini

Birčaninova 19, 11000 Beograd, Srbija Tel: +381 11 3611 766, Fax: +381 11 3065 60 www. interlabexim.rs office@interlabexim.rs

Pera Šoća b.b. 81000 Podgorica Crna Gora E-mail: office@urion.me Tel: +382 20 290 521, Fax: +382 20 290 520 www.urion.me

Subotička 23, 11000 Beograd, Srbija tel: +381 11 2410 620 fax: +381 11 2410 619 email: pharmabeo@beotel.net email: office@pharmabeo.rs www.pharmabeo.rs

SMIJEH JE LIJEK Zet zabrinuto pita doktora za taštino zdravlje: - Šta joj je, doktore? - Ono najgore - odgovara doktor. - Pa, recite mi… - Nije joj ništa! Ulazi žena u stan: Ljubavi, donijela sam ti omiljeno pivo, šta hoćeš da jedeš? Večeras ima Liga šampiona na TV, mogao bi da pogledaš s drugarima i malo da se provedete. Muž na to hladnim glasom: - Da nije mnogo? Žena odgovara: - Ma ne, samo malo branik i lijevi far. Dolazi Cigo sa sinom kod ljekara i kaže: - Gospodine doktore, ne jede mi mali ništa, ni hljeb, ni šećer, ni meso, ni kobasicu, ni ribu. Ništa! - A, zašto? - Pa, nema se... Pričaju dvije komšinice: - Draga moja, šta je to sa vama? Da li ste jako bolesni? - Ja bolesna?! Zdrava sam k'o drijen! A, zašto me to pitate? - Pa, čujte, vidim da vam već tri dana zaredom svako jutro dolazi doktor. - Oprostite, molim vas, kad je vama svako jutro dolazio onaj pukovnik, meni nije bilo ni na kraj pameti da pomislim da je počeo rat. Živjela jedna baka sama, pa pošto je bila bolesna pozove doktora u vizitu. Došao doktor kod bake, te je pregleda i kaže joj: - Bako, nije ništa strašno. Vama samo treba njega. - E moj doktore, baka njega nije vidjela već 30 godina! Ulazi hipohondar kod doktora, a doktor mu kaže: - Dobar dan, dugo vas nijesam vidio. - Znam, bio sam nešto bolestan…

- Doktore, nemojte mi iznositi neke latinske izraze, nego mi recite jasno kao laiku od čega zapravo bolujem. - Pa evo, vaš problem je u tome što ste lijeni. - Možete li mi reći kako se to kaže na latinskom, da mogu prenijeti svojoj ženi? Žali se pacijent doktoru: - Doktore, u posljednje vrijeme sam počeo gubiti pamćenje. Što mi predlažete? - Platite unaprijed. - Doktore, doktore, molim vas požurite! Moja žena ima temperaturu. - Koliko je visoka? - Paaa, oko 170 cm. Perica dobio zapaljenje slijepog crijeva i hitno ga prebace u bolnicu. Ljekar ga pregleda, vidi da je situacija ozbiljna i vikne sestri: - Sestro, donesite instrumente. Na to će Perica: Ja ovdje umirem, a vama je do pjesme.

# $%

( ' & " ! # #% $ " "

&&& " ! "

VENDOKSIN KAPI cirkulacija, vene, hemoroidi Kapi ispoljavaju blagotvorno dejstvo kod gotovo svih poznatih poreme}aja u krvnim sudovima. Vendoksin otklanja ose}aj zamora i trnjenja nogu i ruku. Snabdeva tkivo kiseonikom, pobolj{avaju}i protok krvi kroz periferne krvne sudove, smanjuju mogu}nost stvaranja tromba i za{titno deluju kod dubokih venskih tromboza u periodima posebnog rizika (mirovanja u postelji, traume, stanja posle infarkta, mo`danog udara). Povoljno uti~u na otklanjanje simptoma izazvanih infarktom: dezorijentisanost, povi{ena temperatura, ose}aj zamora, glavobolja ... Povoljan uticaj imaju na funkciju jetre, detoksikaciju i metabolizam masti, smanjuju}i koncentraciju triglicerida i holesterola u krvi. Kapi deluju na hemoroide gde uti~u na njihovo zarastanje, epitelizaciju i su{enje. Povoljno uti~u kod povreda u sportu, tupih povreda i nagnje~enja posle preloma. Zbog svog blagotvornog dejstva na prokrvljenost svih organa Vendoksin kapi mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

ZODEKS ÂJ infekcije i kamenci u bubrezima i be{ici âj je namenjen ublaàvanju problema nastalih kao posledica infekcije urinarnog trakta i prostate ili prisustva kamena i peska u bubrezima, mokra}noj be{ici ili ù~i. Potpomaè otapanje kamenca i deluje za{titno kod ponovne pojave kamena i peska. Deluje kroz poja~ano lu~enje mokra}ne kiseline gde dolazi do postupnog ~i{}enja bubrega i uretera od spiranog taloga mulja i peska, ubrzavaju}i proces epitelizacije o{te}enog tkiva. Ublaàva gr~eve i bolove i uti~e na smanjenje telesne temperature izazvane upalnim procesima tako da ceo proces prolazi prili~no bezbolno. Tako|e treba napomenuti da ~aj ima blagotvoran efekat i na upalne procese mokra}nih kanala i infekcije prostate izazvane kako gram pozitivnim tako i gram negativnim bakterijama. Povoljno uti~e na smanjenje nivoa ureje i kreatinina u krvi i ima povojan efekat kod pojedina~nih cisti bubrega. Zbog svog dejstva na kompletan rad urinarnog trakta, Zodeks ~aj mogu koristiti i potpuno zdrave osobe. Proizvodi preduze}a ALTERNATIVA MEDICA izra|eni su prema principima dobre proizvo|a~ke prakse

Uvoznik za Crnu Goru: “ALTERNATIVA MEDICA MONTENEGRO d.o.o. Herceg Novi Herceg Novi, Zemunska 36

Proizvodi:

d.o.o. Loznica

Tel/fax: 031/345-773; Mob. 069/929-003, 068/666-791 Prije upotrebe pažljivo pročitati uputstvo, a za više informacija obratite se Vašem ljekaru ili farmaceutu