Broj54 by medical cg

5. OKTOBAR 2013. GODINA V BROJ 54

1.00

www.medicalcg.me

Svjetski dan srca Međunarodni dan ﬁzioterapeuta Regulativa kliničkih ispitivanja - CALIMS

Intervjui: Nina Badrić Nataša Pejović Predstavljamo: NVO „Udruženje zdravstvenih radnika Boke i primorja“ OKTOBAR, MJESEC BORBE PROTIV RAKA DOJKE.

A NJU

KAMPANJA PROTIV RAKA DOJKE U CRNOJ GORI OKTOBAR 2013

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Doc. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr sc Todor Baković Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Dr Aleksandar Nikolić, kardiohirurg Anita Radanović, profesor Spec. fiz. Bojan Kraljević Dr Branko Rašović Dr Dušan Nenezić, mr sci Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Dr Fehmija Fetahović, spec ginekolog Mr ph Ivana Gojković Katarina Janković Dr Lidija Rakočević, sprec. pedijatar Dr Milica Šofranac, pedijatar Milorad Aranitović, struč. rad. terapeut Dr Miloš Radulović, stomatolog Prim. dr Miroslav Femić, spec. pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij. Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Prof. dr Rajko Šofranac Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psih. Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Tomić Dr Valentina Kalinić, spec endokrinolog Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

Kako sačuvati zdravlje želuca Međunarodni skup 6-7 Intervju: Nina Badrić 10 – 12 Svjetski Dan srca 14 – 15 Autoklav, dr stomat. Julija Rašović 20 - 21 Regulativa kliničkih ispitivanja, CALIMS 22 – 24 Zbrinjavanje disajnog puta djece Institut za bolesti djece, seminar 28 - 30 Zapušen nos – dr Sanja Čizmović 32 – 33 Bronhijalna astma – dr Olivera Grubač 36 – 37 Hronika Crne Gore 38 – 41 Predstavljamo: NVO „Udruženje zdravstvenih radnika Boke i primorja“ 42 – 43 Hronika regiona 44 – 46 Komplikacije šećerne bolesti Dr Božidar M. Bojović 48 – 49 Faktori rizika kod gojazne djece Dr Lidija Rakočević 50 – 51 Liječenje homeopatijom - dr Snežana Tomić 52 – 53 Bol u starijem životnom dobu Dr Mirjana Dobrović-Milošević 54 – 56 Intervju: Nataša Pejović 58 – 59 Skrining – štetna upotreba alkohola 60 – 62 Jezgro za zdrav život Mr sci ph. Ivana Gojković 64 – 66 Hronika, svijet 70 – 72 Kvalitet medicinske usluge Dr sci Rajko Šofranac 73 – 75 Placebo – dr Jasmina Ćorović-Kuburović 78 - 79

sajam

edicine

Podgorica, 4, 5 i 6. decembar 2013. godine Hotel “M Nikić”

Pokrovitelj: MINISTARSTVO ZDRAVLJA CRNE GORE FZCG

KCCG

Informacije: www.medicalcg.me

Stvara zaštitni sloj u želucu i štiti ga od kiseline Neutrališe višak kiseline Brzo i efikasno uklanja gorušicu i druge tegobe uzrokovane viškom kiseline Pomaže u liječenju simptoma čira na želucu i dvanaestopalačnom crijevu

LIJEK SE PROIZVODI U NJEMAČKOJ

Međunarodni EAGEN-ov kurs održan u Budvi

KAKO SAČUVATI ZDRAVLJE ŽELUCA? U Miločeru je, u periodu od 15-og do 18-og septembra, realizovan međunarodno profilisani postdiplomski EAGEN1 kurs pod nazivom HOW TO CURE AND MAINTAIN A HEALTHY STOMACH? Domaćini kursa organizovanog zahvaljujući sponzorstvu japanske farmaceutske kompanije Takeda bili su renomirani gastroenterolozi: dr sc. med. Brigita Smolović, predsjednik Udruženja gastroenterologa Crne Gore, prof. dr Tomica Milosavljević, predsjednik Udruženja gastroenterologa Srbije i prof. dr Peter Malfertheiner, predsjednik Evropske asocijacije za gastroenterologiju, endoskopiju i nutriciju. Za organizaciju skupa zaslužni su Udruženje gastroenterologa Crne Gore i Udruženje gastroenterologa Srbije.

Raznovrsne teme, renomirani predavači Kurs koji je imao za temu mogućnosti izlječenja i održanja dobrog zdravlja želuca okupio je veliki broj stručnjaka i animirao za učešće ljekare željne usavršavanja znanja. Na otvaranju EAGEN-a u Hotelu „Maestral” prisutnima su se obratili

Veoma prisutan problem u javnom zdravlju Dispepsija predstavlja veliki problem u kliničkoj praksi i stoga je izazov i za ljekare primarne zdravstene zaštite i za gastroenterologe. Procjenjuje se da njena prevalencija u populaciji iznosi 20-40%.

Prof. dr Ginter Krejs

dr med. sc. Brigita Smolović, prof. dr Tomica Milosavljević, prof. dr Peter Malferthajner i Ministar zdravlja Crne Gore prof. dr

Nije dovoljna samo dobra oprema Visoko precizne tehnike snimanja danas su u porastu. Činjenica je da kvalitet endoskopskog nalaza ne zavisi od tehnologije po sebi, već više od vještine i iskustva dijagnostičara. Drugim riječima, bolje je da imamo dobre stručnjake koji barataju standardnom opremom nego da je obrnuto. Najpoželjnije bi bilo da imamo dobre endoskopiste sa dobrom opremom, ali sve dok ne dobijemo informaciju o tome: posmatrajmo duže, posežimo za biopsijom manje. Dr Brigita Smolović

Miodrag Radunović, koji je i otvorio skup. Trodnevni simpozijum započet je obilježevanjem Takedinog Dana posvećenog digestivnom zdravlju. U uvodnom djelu je najavljeno da će tokom četiri radne sesije posebno biti obraćena pažnja na dispepsiju, gastroezofagealnu refluksnu bolest i gastroprotekciju. Posebno interesantno usmjerenje bilo je razmatranje mogućnosti nekliničkog liječenja poremećaja u lučenju kisjeline. Realizovan je niz stručnih predavanja koja su uglavnom prezentovali gastroenterolozi iz Srbije. Prof. dr Nikola Milinić govorio je o nekisjelinskom refluksu, mr sc. dr Predrag Dugalić govorio je o terapiji Baretovog jednjaka. Načine terapije dispepsije razmatrali su prof. dr Aleksandar Nagorni, doc. dr Saša Grgov i doc. dr Ivan Jovanović, a o sprezi dispepsije i infekcije Helicobacter pylori bilo je riječi u predavanju doc. dr Biljane RadovanovićDinić. Farmakokinetičke terapijske interakcije razmatrao je prof. dr Dragan Popović. O terapijskom učinku inhibitora protonske pumpe govorili su mr sc. dr Velimir Milošević iz Kliničkog centra Crne Gore i prof. dr Peter Malfertheiner. Prof. dr Lars Lundell govorio je o antirefluksnoj terapiji.

U nizu raznovrsnih tema koje su razmatrane u okviru Simpozijuma svoja profesionalna iskustva prikazali su i autori: Davor Štimac (Hrvatska), Jan Tack (Belgija), Srđan Đuranović (Srbija), Miodrag Krstić (Srbija), Gunther Kreitz (Austrija), Gerardo Nardonne (Italija), Petr Dite (Češka), Yan Touchefeu (Francuska), Jaroslaw Regula (Poljska), Lars Lundell (Švedska), Francesco di Mario (Italija). U okviru sesija održanih 17-og septembra učesnicima Simpozijuma obratili su se i predstavnici organizatora skupa dr Milosavljević, dr Smolović i dr Malfertheiner. Međunarodni EAGEN-ov simpozijum u Budvi okončan je 17-og septembra. Izuzetno dobra prilika za razmjenu znanja i iskustava, pružio je mogućnost i za dalje razmatranje organizacije sličnih skupova. 1 Skr. European Association for Gastroenterology, Endoscopy and Nutrition A. Radanović

ZANIMLJIVOSTI

Kao, sada smo u ordinaciji…

Usvajanje znanja u toku studija predstavlja obavezu kako za studente tako i za univerzitetski nastavni kadar. Kako bi se na što jednostavniji način omogućilo da studenti steknu što više znanja, na američkim medicinskim fakultetima uvedena je praksa upošljavanja standardizovanih pacijenata. Osobe kojima se ovakav angažman honoriše nerijetko su glumci, jer takav posao zahtijeva da u toku studijskih vježbi pamte simptomatologiju različitih bolesti i bukvalno glume da su pacijenti. Učestvujući u jednom takvom pozorju, studenti na zabavan način, kroz naizgled realnu situaciju iz ljekarske ordinacije, i sami pamte dijagnostičke procedure, simptomatologiju, usvajaju vještine ophođenja sa pacijentom i sl. Učestvujući u interaktivnoj terapiji, samo na teritoriji Baltimora i Vašingtona aktivno je oko 700 standardizovanih pacijenata. Koliko god izgledo kao primamljiv i jednostavan posao, ovdje je ipak potrebno uložiti napor da se zapamte svi simptomi lika koji se tumači i njegova medicinska istorija, što i nije uvijek lako.

Violine gušće krvi Čuvene Stradivarijeve violine kao vrhunsko umjetničko djelo intrigirale su brojne istraživače još od vremena kada su proizvedene. Ipak, jedan holandski ljekar iznenadio je sve primjenom svog medicinskog znanja i tehnologije u cilju pružanja objašnjenja u vezi sa tajnom ljepote ovih slavnih izuma. Njegovo objašnjenje odnosi se na gustinu drveta. Da bi došao do ovakvog zaključka dr Berend Stul, s Medicinskog fakulteta u Lejdenu, koristio je skener kojim je ispitao pet violina koje su prije tri vijeka napravili Antonio Stradivari i Gvarneri del Đezu. Analiza kvaliteta ovog izuzetno skupocjenog drveta sprovedena je primjenom pulmološke dijagnostike, bez uzimanja uzoraka. Iako je ustanovljeno da nema bitnije razlike u prosječnoj gustini drveta starih i savremenih violina, Stul je uočio da je kod starih violina znatno manja razlika u gustini godova. Ovim je pulmološka metoda efektno primijenjena i dala jednostavno objašnjenje za davnu misteriju.

Sardinom protiv astme

Indija, raskošna ljepotica Istoka, ne prestaje da fascinira brojnim neobičnim običajima. Posebno interesantan domen predstavlja narodna medicina. Iako liječenje gutanjem žive ribe nije strano ni kod nas, ovaj metod je u jednom trenutku uspio da privuče ogromnu pažnju publike. U jednoj od iscjeliteljskih seansi koju je tokom 2012. sprovela indijska porodica Goud učestvovalo je više od 70.000 astmatičara. Ritual se sastojao u gutanju žive sardine koja je prethodno uvaljana u žućkastu smješu čiji je sadržaj tajan. Sam čin liječenja nije završen ovim tretmanom, već predviđa strog dijetalni režim koji se sprovodi tokom narednih 45 dana. Stadion u Hajderabadu, u indijskoj državi Andra Pradeš, bio je mali da primi toliki broj posjetilaca. Članovi porodice Goud tvrde da su tajnu iscjeljenja saznali njihovi preci, i to od hinduističkog sveca koji je živio prije 170 godina. Liječenje obavljaju besplatno, tokom dva dana na početku monsunske sezone.

IZ MEDICINE Vakcinu, molim

Istraživački tim sa Instituta „Skrips” u La Hoji u Kaliforniji patentirao je jednu zanimljivu vakcinu - vakcinu protiv gojaznosti. Potraga za ovakvim izumom umnogome je bila podstaknuta 1999. godine, kada se došlo do saznanja o tome da metabolizam gojenja biva određen lučenjem grejlina - hormona rasta koji reguliše apetit i energetski metabolizam kod čovjeka. Grejlin, kako je ustanovljeno, uspijeva da održi nivo masti u organizmu čak i u situacijama kada osoba odluči da sprovodi dijetu, tako da tada predstavlja otežavajuću okolnost za mršavljenje. Kako bi uspješno iskoristili potencijal ovog hormona i preusmjerili ga uravnoteženje tjelesne težine, naučnici su se dosjetili da dizajniraju vakcinu koja navodi imuni sistem tijela da napadne grejlin kao da je u pitanju strano tijelo. Time se ovom hormonu ukida mogućnost da dođe do centralnog nervnog sistema i hipotalamusa, gdje može da prenese svoje osobine. Produkt istraživanja kalifornijskih stručnjaka bila su tri modela vakcina čija su svojstva ispitivana na laboratorijskim miševima. Iako vakcina još uvijek nije odobrena za upotrebu u humanoj medicini, cijeli projekat dobio je zapaženo interesovanje od strane relevantnih zdravstvenih službi u toj zemlji.

CATCH ME IF YOU CAN Čovjek je, kažu mudraci, star onoliko koliko se smatra starim. Starost ne mora nužno nositi odsustvo zabave, a dokaz tome je novi vid zabave koji je postao popularan u populaciji penzionera sa Floride. Malo iz dokolice, malo iz potrebe da sredstva kojima raspolažu upotrebe sebi za korist, oni su se dosjetili da štap, koji im predstavlja gotovo nezaobilazan asesoar, može biti dobro sredstvo za zabavu. Osmislili su novu borilačku vještinu - kejn fu. Engleska riječ „cane” (transl. kejn), u stvari i znači „štap”. Potezi u kejn fuu variraju od korišćenja štapa kao palice do hvatanja napadača za vrat pomoću drške štapa, a da biste se bavili ovom disciplinom potrebno je i da nabavite posebno dizajniran alat - štap koji ima specijalne žljebove za grebanje lica napadača - tzv. ajkulini zubi, sa drškama koje su toliko široke da mogu da obuhvate vrat, noge ili ruke napadača. Škola borilačkih sportova na Floridi koju vodi Geri Hernandez jedna je od prvih koje su ovu disciplinu uvrstile u svoj redovni program.

INTERVJU: NINA BADRIĆ

Kada mislimo zajedno možemo uraditi puno Raskoš i moć za pjevačicu Ninu Badrić ne predstavljaju afrodizijak. Njoj su bliskost i čista emocija jedini pravi motiv u životu. Po uzoru na svjetska muzička i umjetnička imena koja su svoje ime, lice i tijelo koristili u kampanjama borbe protiv raka dojke, pjevačica Nina Badrić (41), bez mnogo razmišljanja učestvovala je u ovakvim kampanjama kako bi pružila podršku i psihološku pomoć ženama oboljelim od raka dojke. Da li je slikanje za potrebe kampanje borbe protiv karcinoma dojke značilo donošenje teške odluke? Za mene ta vrsta snimanja bila je velika čast i srećna sam što mogu da učestvujem u ovakvim akcijama. Moj stav je već godinama isti: osobe koje su poznate u javnosti trebalo bi maksimalno da svoje ime i uticaj koriste u humanitarne svrhe. Danas je neophodno podizanje svijesti. Na koji ste način spoznali važnost redovnih kontrola? Pošto moji roditelji imaju tri kćerke, već je u porodici počelo edukovanje o obaveznim kontrolama kod ginekologa i pregledima dojki. Takođe, i putem medija koji su tokom posljednjih nekoliko godina postali sjajni edukatori, mnogo sam saznala. Danas to, zaista, ne bi trebao da bude nikakav tabu, pogotovo informacije koje se odnose na prevenciju i liječenje, odnosno zdravlje. Kakva su vaša iskustva s tom bolešću? Poznajete li nekog ko se borio sa rakom dojke? Nažalost, poznajem mnoge žene koje još vode borbu

protiv te opake bolesti, a s nekima od njih sam se i družila. Potresle su me njihove priče i te žene postale su moji uzori. Fasciniraju me njihova hrabrost i vjera. S druge strane, kada mislimo zajedno, možemo uraditi puno.Svakodnevno zaboravljamo da je zdravlje sve što nam treba. Zdrav čovjek ima hiljadu želja, bolestan samo jednu. Odlazite li redovno na pregled grudi? Odlazim na redovne preglede kod ljekara, ali i dok se tuširam pokušavam da otkrijem bilo kakvu nepravilnost. Ipak je stručan pregled važniji i više se oslanjam na doktore.

Sami se pregledate? Ko vas je tome naučio? Doktorka kod koje odlazim na preglede naučila me kako da to sama uradim. Koliko pažnje posvećujete zdravlju? Iskreno, vjerovatno bih morala da budem pažljivija prema svom zdravlju, ali posao kojim se bavim doveo me je u mnogo neplaniranih situacija, poput pjevanja s temperaturom od 40 stepeni, snimanje spotova na minus 10 i mnogo toga drugog. Sve to, na neki način, ostavlja trag, ali trudim se da vježbam kad god mogu. Zdravo se hranim i odbacujem sve što

nije dobro za mene. Ipak, nekako vjerujem da je upravo stres najveći uzročnik svih bolesti. Jeste li ponekad hipohondar pa trčite kod doktora kada to i nije potrebno? Ja sam od onih osoba koje morate da tjerate kod doktora. Meni je uvijek dobro i biće mi bolje. Tek kad legnem u krevet i ako zaista ne mogu da se pomjerim, onda odlazim kod ljekara. Kakvi ste kad ste bolesni? Disciplinovana! Možda tada pomalo i djetinjasto uživam u pažnji koju mi poklanjaju svi oko mene. Rijetko kad sam kod kuće i kada sam bolesna, u svom domu mogu malo da se odmorim. Naravno, ne volim taj osećaj nemoći koji prati takva stanja. Prošle godine ste operisali glasne žice. Jeste li bili disciplinovana pacijentkinja ili više razmažena diva? Priznajem da je operacija glasnih žica za mene predstavljala veliki šok. Nikako nisam mogla da prihvatim činjenicu da nešto nije u redu sa mojim glasom koji me sve ove godine fantastično služio. Nekako sam odlagala taj čin dokle god sam mogla. Mislila sam i tješila se da će ipak biti bolje, ali postajalo je sve gore i operacija je bila neizbežna. Bila sam maksimalno disciplinirana tokom oporavka i radila sam sve ono što mi je dr. Večerina rekla.

15 dana u mom životu. Istinski sam uživala u tišini. Mnogo toga čujete kada stvarno slušate ljude, ne možete da govorite i prisiljeni ste na takvo bivstvovanje. To je bilo višestruko iskustvo za mene i na neki sam način blagoslovena što sam to proživjela. Nije svako zlo za zlo. Tih mjesec dana bila sam prisiljena da stanem i okrenem se sebi. Imala sam ploču s kredom po kojoj sam pisala i tako komunicirala sa ukućanima. Ove godine napunili ste 41 godinu. Da li su vam danas prioriteti drugačije raspoređeni? Sve je drugačije raspoređeno i stvari same od sebe dolaze na svoje mjesto. Odlučnija sam, opuštenija nego što sam ikad prije bila.Sada istinski znam da uživam u svakom trenutku bez ikakvog grča kako nešto moram da uradim. Mislim da tek sada istinski počinjem da uživam u svemu što život nosi. Osjećam se odlično, a zabavljam se bolje nego do sada. Nakon svega što ste uradili u karijeri, kao i skladnog privatnog života, šta bi vam bio dovoljan razlog da više ništa ne poželite? Nikada nisam bila pretjerano kapriciozna i sve lijepe stvari koje su se dešavale u mom životu imale su prirodan tok. U ovom trenutku čini mi se da bih, ukoliko se ostvarim u ulozi majke, zaista mogla da kažem: OK, to je to. Ne želim više ništa. Razgovarala: Sandra Njavro Fotografije: Šime Eškinja

Kako ste komunicirali s članovima porodice? Nećete mi vjerovati ako vam kažem da je to bilo najljepših

Redovna samokontrola dojki je važna.

Jedino pravo vrijeme da vodiš računa o zdravlju je sada.

Samopregled dojki obavi jednom mjesečno, neposredno nakon menstrualnog ciklusa. Ukoliko si u menopauzi, pregled obavljaš istog dana svakog mjeseca. Imaj na umu da je većina promjena u dojci bezazlena, ali ipak - oprez je neophodan. „40% dijagnostikovanih karcinoma dojke su otkriveni od strane žena koje su prepoznale čvoriće u toku samopregleda u fazi kad je izliječenje vjerovatnije. Zbog toga je redovan samopregled veoma značajan“. Johns Hopkins Medical Center Za opipavanje dojke koristiš jagodice ispravljena tri prsta (kažiprst, srednji i domali) srednje jakim pritiskom i kružnim pokretima. Pregledanje dojke možeš početi od bradavice, krećući se u sve većim koncentričnim krugovima, ka spoljašnjim dijelovima dojke. Važno je da opipavanjem pokriješ cijele dojke, od ključne kosti do početka stomaka i od jedne do druge pazušne jame. Konačno, pregled možeš završiti nježnim stiskanjem bradavica obije dojke, radi eventualnog otkrića iscjedka ili sukrvice. Za Nju - kampanja za borbu protiv raka dojke u Crnoj Gori

www.zdravadonam.me

U toku tuširanja: u stojećem stavu, podigni jednu ruku iznad glave i opipaj sve djelove dojke. Obrati pažnju na postojanje zadebljanja ili čvorića. Desnu ruku upotrijebi za pregled lijeve dojke i obrnuto.

Ispred ogledala: postavi ruke na bokove, čvrsto stiskajući, kako bi se zategli grudni mišići na kojima leže dojke. Obrati pažnju na veličinu, oblik i boju dojki, simetričnost oblika, te postojanje ispupčenja, ulegnuća, uvlačenja kože ili bradavica. Nakon toga, podigni lagano ruke iznad glave i potraži iste promjene.

U ležećem položaju: postavi jastuk ispod desne lopatice i podigni desnu ruku iza glave prilikom pregleda desne dojke i obratno.

A NJU OKTOBAR, MJESEC BORBE PROTIV RAKA DOJKE. KAMPANJA PROTIV RAKA DOJKE U CRNOJ GORI OKTOBAR 2013

MISLI MO AJEDN O Pravi trenutak je sada! ŠETNJA ZA ŽIVOT. Podgorica, 5. oktobar, 12h, Hotel Crna Gora. Redovna kontrola dojki je važna. Jedino pravo vrijeme da vodiš računa o zdravlju je sada. U mjesecu borbe protiv karcinoma dojke, uradi sve da spriječiš bolest, otkriješ je na vrijeme i pobjediš. Redovnom i pravovremenom kontrolom dojki mislimo jedni na druge.

NVO ZDRAVA DONA MONTENEGRINA PRIJATELJI KAMPANJE:

Za Nju - kampanja za borbu protiv raka dojke u Crnoj Gori

www.zdravadonam.me

U Podgorici obilježen Svjetski dan srca

ZDRAVO SRCE ZA ZDRAV ŽIVOT

29. septembar bio je dan koji je ove godine širom svijeta obilježilo bezbroj manifestacija posvećenih očuvanju zdravlja srca. Od 2000. godine ove aktivnosti se redovno sprovode posljednje nedjelje septembra. Ovogodišnje manifestacije imale su za podtemu sprečavanje naprasne srčane smrti. Svjetski dan srca prigodnim programom obilježili su i Klinički centar Crne Gore i Dom zdravlja - Podgorica.

Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, 17,3 miliona ljudi u svijetu godišnje umre od srčanog i moždanog udara. U sklopu aktivnosti koje je povodom obilježavanja Svjetskog dana srca upriličio Klinički centar Crne Gore u Kraljevom parku u Podgorici realizovana je manifestacija u trajanju od 2 časa. U periodu 10:00–12:00 h zainteresovanim

građanima mjeren je nivo krvnog pritiska, nivo šećera u krvi i proračunavan desetogodišnji rizik za mortalitet izazvan koronarnom bolesti. Ovom prilikom građanima su se obratili predstavnici Centra za kardiologiju i Kliničkog centra Crne Gore.

Krenite putem zdravog srca Ističući da je cilj ove manifestacije da se poveća nivo svijesti stanovništva o kardiovaskularnim oboljenjima, te da u svijetu godišnje umre 17.3 miliona ljudi od bolesti srca i bolesti krvnih sudova mozga, dr Milan Mijović, direktor Kliničkog centra CG, objasnio je i da bi bilo poželjno da se svake godine, u znak proslave ovog dana, preduzmu „koraci prema svom životu sa zdravim srcem”. Treba povećati fizičku aktivnost, uvesti zdravu ishranu, zabraniti pušenje i tako sebi i svojoj porodici smanjiti rizik od bolesti srca i moždanog udara. Zahvaljujući na saradnji u organizaciji ovog događaja brojnim privrednim partnerima, te posebno Fondaciji „Petrović

Njegoš”, on je uputio apel svim građanima da preuzmu stvar u svoje ruke i slijede slogan ovogodišnjeg Dana srca: Krenite putem zdravog srca.

Prevencija je najvažnija Nacionalna koordinatorka za nezarazne bolesti, medicinska direktorica Kliničkog centra prof. dr Ljilja Musić navela je tokom svog izlaganja da su bolesti srca i krvnih sudova svuda u svijetu vodeći uzrok obolijevanja, nažalost i umiranja, te da je upravo zbog toga prevencija nešto što je najvažnije. - Pretpostavka Svjetske zdravstvene organizacije je da će taj trend nažalost ostati do 2030. godine, što upravo potencira značaj ovakvih manifestacija, odnosno podizanje nivoa svijesti naših građana o mjerama prevencije - istakla je ona.

Sa sviješću o brojnim preprekama Dr Božidarka Knežević, direktorica Centra za kardiologiju Kliničkog centra Crne Gore takođe je naglasila značaj preventivne borbe protiv srčanih oboljenja. Podsjećajući da se datumi izrade važećih ljekarskih vodiča odnose na prošlu godinu, te da u tom slučaju imamo ohrabrujuće nove preporuke za liječenje, dr Knežević je objasnila pojedina naučna zapažanja. Ljudi koji su fizički aktivniji imaju manje šanse da obole od ove vrste bolesti, a pravilna ishrana predstavlja važan dio prevencije. Tako, navela je primjer, ljudi koji koriste mediteransku ishranu manje obolijevaju od bolesti srca i manja im je smrtnost od ove vrste bolesti. - Bez prevencije nema zdravog života, a bez prevencije, takođe, kod bolesnika ne može ni jedna terapija da bude djelotvorna - istakla je dr Knežević.

Posebno loš uticaj, opšte je poznato, ima nikotin. U cigareti je prisutno više od 5.000 toksičnih materija koje direktno atakuju na zdravlje organizma. Zdravim stilovima života do zdravog srca Akciji obilježavanja Svjetskog dana srca aktivno se pridružio i Podgorički dom zdravlja. 29. septembra u ovoj ustanovi organizovano je mjerenje nivoa šećera u krvi, krvnog pritiska, elektrokardiograma i pulsne oksimetrije. U periodu od 9 do 15 h zainteresovanim građanima bili su na raspolaganju dva izabrana doktora za odrasle, specijalista interne medicine i medicinske sestre u objektu Doma zdravlja - Podgorica u Bloku pet. U okviru programa edukacije dijeljen je informativni materijal. U ime Doma zdravlja, sa nama je razgovarala dr Vahida Divanović, specijalistkinja interne medicine i magistrica kardiologije. Pohvaliviši odziv građana, ona je objasnila da veliki broj zainteresovanih za preglede čine hronični bolesnici. - Njima je ovo samo prilika da se još jednom prekontrolišu. Dobili su savjete o pravilnoj ishrani, fizičkoj aktivnosti, zdravim stilovima života, koji pomažu da bi nam srce ostalo zdravo - kazala je dr Divanović. - Zdravo srce podrazumijeva zdrave stilove života, pravilnu

ishranu, redovnu fizičku aktivnost, ishranu u kojoj nema puno šećera i masnoće i redovnu kontrolu - objasnila je dalje. Na pitanje o tome šta ovakav događaj znači za crnogorsku populaciju, ona je odgovorila da je ovo još jedna mogućnost da pacijenti mogu da prekontrolišu svoje zdravlje, bez uputa i dalje administacije. A. R.

Sastanak onkologa i ginekologa u Podgorici

NEKA SE NASTAVI U Hotelu „Ramada“ u Podgorici, 19-og septembra, održan je stručni sastanak onkologa i ginekologa posvećen terapiji ovarijalnog karcinoma pod sloganom „Neka se život nastavi”. U svojstvu predavača gostovali su prof. dr sci. Isabelle Ray-Coquard iz Liona (Francuska) i prof. dr sci. Herman Haler, iz Rijeke (Hrvatska). Sponzor skupa bila je kompanija Hoffmann – La Roche. Moderator skupa bio je dr Nebojša Crnogorac, načelnik Klinike za onkologiju i radioterapiju Kliničkog centra Crne Gore. Nova nada u terapiji ovarijalnog karcinoma Otvarajući sastanak, u ime kompanije Hoffmann–La Roche prisutnima se obratio njen direktor – Muhannad Abu Irmeilleh. Podsjećajući na ozbiljnost karcinoma ovarijuma kao velikog zdravstvenog problema kod žena danas, on je istakao značaj postojanja nove terapijske opcije koja po prvi put nakon više od 15 godina pruža mogućnost za bolji ishod liječenja oboljelih pacijentkinja. Borba nauke, zdravstvenog sistema i svih njegovih činilaca sa kancerom neprekidno traje. Po riječima moderatora ovog stručnog skupa dr Nebojše Crnogorca, idealan lijek za rak još uvijek ne postoji. Međutim, prisutna su nastojanja da se poboljša kvalitet života i produži životni vijek oboljelima od maligne bolesti. U ovim nastojanjima puno se odmaklo u posljednjih nekoliko decenija, naročito u oblasti farmaceutske industrije. U pitanju su ciljani terapijski agensi koji djeluju na brojne signalne

puteve u ćelijama raka, regulišući njihov rast, preživljavanje i angiogenezu. Kako dr Nebojša Crnogorac navodi - zadatak za sve je praćenje indikacija ovih ljekova. Svi zajedno smo u obavezi, čak i ako nema svemogućeg lijeka za rak u ovom trenutku, da svako poboljšanje u preživljavanju, odnosno u bolesti i kvalitetu života kod ovih bolesnika, registrujemo i da smatramo da je to izuzetno važno. Bitna je sinergija svih članova tima Sastanak je započeo predavenjem koje je na temu „Hirurško liječenje raka jajnika“, održao profesor prof. dr Herman Hallera, specijalista ginekološko-onkološke hirurgije, direktor Kliničko-bolničkog centra Rijeka i pripadajuće Klinike za ginekologiju i porodilištvo. Prenoseći pozdrave Ministra hrvatskog zdravstva, profesor Haller je naveo da se i ova posjeta može smatrati izrazom potvrde partnerstvu zdravstvenih sistema dvaju država. Ono što je specifično za ovu vrstu karcinoma, naveo je profesor Haller, jeste da on i dalje uzima veliki udio života i ima mnogo negativnih ishoda. Ovarijalni karcinom, bolest nespecifičnih simptoma u ranoj fazi, dodatno se komplikuje neprepoznavanjem premalignih formi, nedefinisanom biologijom tumora i odsustvom drugih molekularnih markera po kojima bi se bolest dala prepoznati u ranoj fazi. Iako je učinak skrininga visoko kvalifikovan u dijagnostici

Pojava karcinoma ovarijuma trenutno je u porastu, a procenat operisanih u ranoj fazi bolesti veoma je mali. Bez obzira na napretke, pokazalo se da u 65% pacijenkinja u relativno kratkom vremenskom period nastupi letalan ishoh. U tom ostvareni su izuzetni iskoraci naročito u laparoskopskom liječenju u liječenju carcinoma ovarijuma. Ono što dr Haller posebno naglašava jeste nužnost postojanja emocionalne snage cijelog tima, tj. prijateljski odnos svih u timu. Hirurška intervencija je tek kratkoročna radnja koja slijedi nakon ostvarenja ovakve sinergije.

brojnih vrsta karcinoma, u terapiji jajnika on zasad nema očekivanu funkcionalnost. Osvrćući se na podatke iz relevantnih svjetskih studija iz 2011/2012, profesor Haller je stvarnost u vezi sa ranom dijagnostikom ove bolesti opisao kao komparabilnu sa traženjem crne mačke u tamnoj sobi. Dijagnoza raka jajnika, rekao je on, isključivo je u rukama patologa i patohistologa. Govoreći o incidenci ove bolesti, profesor Haller je naveo da se balkanska regija, nalazi u korelaciji sa svjetskom, ali da je ipak nešto manja zastupljenost u Bosni i Hercegovini, te i u Crnoj Gori. Isti je slučaj i sa prevalencijom i mortalitetom. Ipak, kao ključna preporuka i zaključak, ono što se mora istaći, jeste potreba za formiranjem registra za maligne bolesti. Sama bolest, po riječima profesora Hallera, razvija se sporo, podmuklo, sa nespecifičnim simptomima, te je često teško uopšte ustanoviti njeno prisustvo. Na osnovu statističkih podataka centra na čijem se čelu nalazi, Haller je naveo da je u posljednjih godinu dana svega 11% pacijenata imalo uočljive simptome bolesti. Preživljavanje je u ovom vremenskom periodu zabilježeno u rasponu od 30 do 60%. Ipak, dobar učinak u liječenju ovih tumora postiže se timskim hirurškim liječenjem. Govoreći o učinku hemioterapije, prof. Haller je naveo da vrijednost ove terapije još uvijek nije u potpunosti riješena. To se posebno odnosi na zdravstvene sisteme zemalja u razvoju, u kojima visokosofisticirane mogućnosti sprovođenja terapije, kao npr. u evropskim centrima, nijesu u rutinskoj i aktivnoj primjeni. Iako se u ovim centrima došlo do fantastičnih rezultata pri kojim primjena hemioterapije vodi potpunom iščezavanju tumora, kod nas to još uvijek nije slučaj. Primarna citoredukcija, hemioterapija i sekundarna citoredukcija čine osnov terapije karcinoma ovarijuma. Pri tome, naglašava dr Haller, maksimalni napor treba uložiti prilikom prve hirurške intervencije, pri čemu je kompletna resekcija imperativ. Iskustva iz svijeta Na ovom stručnom skupu, prof. dr Isabelle Ray-Coquard, specijalista ginekološke onkologije, bivša predsjednica GINECO grupe iz Centra Léon Bérard iz Liona, govorila je o doprinosu Rocheovog lijeka u liječenju raka jajnika, prvog napretka u lijčenju ove bolesti, nakon decenija stagnacije. Osvrćući se na iskustva iz kliničke prakse ona je navela da je od 1976. godine, od kada se prate ispitivanja, ukupno preživljavanje pacijentkinja sa karcinomom ovarijuma produženo sa 17 na više od 40 mjeseci, zahvaljujući novim terapijskim opcijama koje se ispituju. Bilo da je riječ o kanceru visokog ili niskog gradusa, problem ove bolesti vezuje se za angiogenezu. Korišćenje inhibitora angiogeneze u smislu ostvarenja blokade ovakvog širenja tumora, objasnila je ona, povećava ukupno preživljavanje.

Ilustrujući svoje predavanje brojnim primjerima iz istraživanja, prof. dr. Rey-Coquard navela je superiornost Rocheovog lijeka u liječenju uznapredovalog raka jajnika. To je prvi agens koji je omogućio pacijentkinjama sa ovom bolešću preživljavanje bez progresije bolesti duže od četiri mjeseca. Nedostatak informacija o toku ovarijumskog kancera može se tumačiti i kroz podatak da ne postoji veliki broj studija koje se bave ovim tipom bolesti. U tom smislu, kaže dr Rej-Kogar, potrebno je uložiti napor u jačem reflektovanju ove bolesti u svijetu istraživanja. Potrebno je inicirati velike studije. Ono što se može smatrati posebnom preporukom jeste činjenica da je upotreba ciljanog metoda mnogo efikasnija od primjene jednog modela terapije. U tom smislu, lijek koji je bio predmet predavanja, a koji je inhibitor angiogeneze, se može koristiti u kombinaciji sa preparatima na bazi platine, za pacijente sa starijim fazama bolesti kao i za pacijente sa nerezidualnom bolešću i ne prije obavljanja operativnog zahvata. Pacijenti koji su senzitivni na platinu predstavljaju grupu posdebno indikovanih za primjenu ovog vida tretmana. Prema riječima prof. dr. Isabelle Ray-Coquard, lijek o kojem je govorila, kao inhibitor angiogeneze, dokazano je efikasan u liječenju karcinoma ovarijuma, tim prije što postoje dokazi da je angiogeneza ključna tačka u razvoju ovarijalnog kancera. Sastanak u Podgorici okončan je diskusijom u kojoj su aktivno učestvovali ginekolozi i onkolozi Kliničkog Centra Crne Gore, razmjenjujući iskustva sa eminentnim predavačima. A. R.

Ako vam je partner depresivan, imate 40% više šanse da budete i vi. Da bi došlo do emocionalne zaraze potrebno je svega djelić sekunde, a da li će se to desiti, umnogome zavisi od afiniteta osobe.

Britanski naučnici su dali potvrdu da čaj od kamilice zaista pomaže u sanaciji nekih patoloških stanja, uključujući prehladu i menstrualne grčeve.

Jutarnja mučnina usljed trudnoće javlja se oko 6. gestacijske sedmice i može da traje sve do 14. Istraživanja iz 2009. pokazala su da i vakcina protiv gripa može prouzrokovati pojavu narkolepsije. Ovaj poremećaj sna karakteriše se iznenadnim i dugotrajnim napadima pospanosti.

Kućni HIV test zvanično je odobren za upotrebu na nivou SAD-a.

Djeca sa prekomjernom težinom češće razvijaju anemiju u odnosu na svoje vršnjake.

Kod žena je proces varenja hrane nešto sporiji nego kod muškaraca, a s godinama se usporava i kod jednih i kod drugih.

Postoje istraživanja koja pokazuju da se obrazovanije osobe manje ljute u odnosu na ostale. Kada i osjećaju ljutnju, one su u stanju da racionalno razmotre situaciju i preduzmu korake kako bi otklonili njezine uzroke.

Muškarci koji doniraju krv treba da sačekaju najmanje 12 sedmica prije nego što to ponovo učine. Žene ne smiju ponovo donirati krv za 16 sedmica.

Potrebno je dvije godine da se tkivo potpuno oporavi od duboke rane, kakva, npr., nastaje tokom hirurške intervencije. Ipak, proces zacjeljenja počinje u roku od nekoliko sekundi nakon oštećenja tkiva, pokazala je studija sprovedena na Univerzitetu u Kolumbiji.

Trenutno jedina vakcina koja se koristi u liječenju karcinoma odobrena je od strane FDA u Americi. Koristi se za liječenje karcinoma prostate.

Stručnjaci kažu da je trčanje bosih nogu zdravije u odnosu na trčanje u obući.

Srednje vrijeme za početak menopauze je 51. godina, iako je normalno da se taj proces odvija nakon 40. godine života.

Zavisnost od upražnjavanja seksualnog odnosa, prema tvrdnjama stručnjaka, raste po stopi od gotovo 30 posto godišnje.

Autoklav - Sigurna sterilizacija

Piše: dr stomat. Julija Rašović, ordinacija Apolonia, Podgorica Sve više malih hirurških intervencija izvodi se u svakodnevnoj stomatološkoj praksi a to zahtijeva ozbiljno ramatranje načina sterilizacije instrumenata i opreme koja se koristi. Najprepoznatljivija su dva načina sterilizacije: Sterilizacija suvom toplotom kada se čiste osušeni instrumenti (osim nasadnih instrumenata), sterilišu na temperature od 180 C u trajanju od 1 sat, a sitni stomatološki instrumenti (svrdla i endodontski instrumenti) na temperaturi od 120 C u vremenu trajanja od 6 sati. Ova grupa sterilizatora nije namijenjena sterilizaciji porozne opreme (komprese, gaze, hirurški mantili). Sterilizacija stomatoloških instrumenata u autoklavu podrazumijeva proces uvođenja vodene pare pod pritiskom. Zasićena vodena para je veoma efikasan prenosilac toplotne energije, višestruko efikasnija od suvog vazduha. Čisti instrumenti se izlažu pari pod pritiskom od 1 bar-a na temperaturi od121 C u periodu od 30 minuta, ili pod pritiskom od 2 bar-a na temperaturi od 134 C u vremenu trajanja 15 minuta.

Ovakav način sterilizacije ujedno je pogodniji za očuvanje kvaliteta instrumnata koji se sterilišu. Postoji mnogo različitih autoklava sa različtim karakteristikama. Evropski standard klasifikuje autoklave u odnosu na sterilizacioni tip ciklusa tj. tip instrumenata i materijala koji će se sterilisati u autoklavu. To su autoklavi klase N I, autoklavi klase B I S koji koriste vakuum pumpu. Vakuum autoklavi imaju pumpu za uklanjanje vazduha iz komore prije nego što se komora ispuni vodenom parom, čime se povećava efikasnost sterilizacije zbog direktnog kontakta pare i svih površina instrumenta kao i materijala koji se sterilišu. Zbog toga svi instrumenti koji se sterilišu moraju biti suvi i čisti prije nego što se unesu u komoru autoklava. Kontaminacija tkivnim reziduama, tjelesnim tečnostima, uljem i sl. sprečava kontakt pare i površine instrumenata, ili se u procesu sterilizacije može fiksirati za instrument, pa se naknadno ne može ukloniti sa instrumenta. Na kraju može kontaminirati vodu i stimulisati razvoj bakterija. Stoga je važno da se postupa po uputstvu proizvođača i da se autoklav ne optereti više nego što proizviđač propisuje. Autoklav klase B, koji zadovoljava standard, namijenjen je sterilizaciji čvrstih, upakovanih instrumenata, instrumenata sa lumenom (kanile, nasadni instrumenti), poroznog materijala, ima i poststerilizacionu fazu sušenja koja garantuje da će sadržaja utoklava biti suv pri otvaranju vrata. Veoma je važno da se pravilno rukuje sa autoklavom , a to sve počinje sa pravilnom i korektnom instalacijom i dobrom servisnom podrškom. Takođe, važni faktori su rutinsko održavanje autoklava i jednostavnost korišćenja tj. da je uputstvo za rukovanje

autoklavom razumljivo onima koji ga koriste, a da je servis garantovan kvalifikovanom osobom. To sve proistiÄ?e iz toga ĹĄto su vakuum autoklavi mnogo sloĹženiji ureÄ&#x2018;aji od tradicionalnih, a u sluÄ?aju kvara njihova popravka mnogo koĹĄta. Sterilizatori imaju presudnu ulogu u prevenciji prenosa infekcija, pa bi zbog toga uvijek trebalo izvoditi test program, kako na poÄ?etku rada neposredno poslije instalacije , tako i periodiÄ?ne provjere koje moraju biti rutinske. Osoblje koje rukuje autoklavom mora biti adekvatno obuÄ?eno o svim fazama procesuiranja instrumenata od Ä?iĹĄÄ&#x2021;enja, dezinfekcije pa do sterilizacije u autklavu. Dobro obuÄ?eno osoblje i pravilno odrĹžavanje opreme za sterilizaciju smanjuje rizik od infekcije kod osoblja i pacijenata. NepoĹĄtovanje pomenutih procedura, u sluÄ?aju da je doĹĄlo do prenosa infekcije, moĹže dovesti do utvrÄ&#x2018;ivanja odgovornosti na sudu i optuĹžbi za neprofesionlno ponaĹĄanje. Dobro bi bilo da postoji trajna evidencija kao dokaz da autoklav ispravno radi i postiĹže uslove sterilizacije pouzdano. Dakle, podatke o rutinskim, periodiÄ?nim testiranjima treba da podnosi onaj ko rukuje autoklavom, a sama testiranja da obavlja ovlaĹĄÄ&#x2021;ena osoba. U kontroli sterilizacije koriste se hemijski i bioloĹĄki indikatori. Instrumenti koji se steriliĹĄu u autoklavu mogu biti upakovani i neupakovani. PraktiÄ?nost upakovanih instrumenata ogleda se u sigurnom Ä?uvanju i selektivnoj upotrebi, dok neupakovani instrumenti bivaju kontaminirani pri prvom kontaktu sa va-

zduhom i biÄ&#x2021;e u istom stanju kao i vazduh u prostoriji, pa ih treba koristiti odmah po uzimanju iz autoklava. U sluÄ?aju da je potrebno deponovati instrumente, mogu biti stavljeni u Ä?isti, dezinfikovani, suvi, hermetiÄ?ki zatvoreni kontejner. Na kraju, svaka ordinacija, bez obzira da li se bavi hirurĹĄkim procedurama ili ne, treba imati autoklav kao osnovni naÄ?in sterilizacije instrumenata koji se koriste u svakodnevnoj praksi.

/2$).!#)*! :! /0Ă&#x2020;45 34/-!4/,/')*5 ) /2!,.5 ()252')*5

APOLONIA

APOLONIA P O D G O R I C A

TridesetogodiĹĄnje iskustvo i profesionalan pristup pacijentima omoguÄ&#x2021;ava primjenu savremenih procedura iz svih oblasti stomatologije, uz primjenu dijagnostike i materijala koji prate svjetske standarde. t 03"-/" )*363(*+" * *.1-"/50-0(*+" t &45&54," 450."50-0(*+" t .0#*-/" * '*,4/" 1305&5*," t 0350%0/$*+" t ,0/;&37"5*7/" 450."50-0(*+" t 1"30%0/50-0(*+" t %+&Ć&#x17D;*+" 450."50-0(*+" t %*(*5"-/" 3"%*0(3"'*+" Kao potpuno NOVU proceduru nudimo Vam i primjenu CGF-a (Concentrate Grow Factor) kojom na licu mjesta izdvajamo derivate iz Vase krvi i aplikujemo ih direktno na mjesto intervencije Ä?ime se: t Ubrzava zarastanje tkiva t Smanjuje moguÄ&#x2021;nost infekcije i bola t OnemoguÄ&#x2021;ava pojava alergijskih reakcija

Ugradnja najpoznatijih svjetskih implantata

Mini implantati za stabilizaciju proteze

0ODGORICA s .JEGOĂ?EVA s 4EL % MAIL ORD APOLONIA T COM ME

Digitalni rentgen aparat

Predstavljena regulativa i nadležnosti Agencije za ljekove i medicinska sredstva (CALIMS) u oblasti kliničkih ispitivanja ljekova

UTVRĐENIM CILJEVIMA OPREDIJELJENI ZA EVROPSKE STANDARDE Kako bi se stručnoj javnosti na najbolji način približio dio aktivnosti i nadležnosti Agencije za ljekove i medicinska sredstva (CALIMS) u oblasti kliničkih ispitivanja ljekova, u prostorijama ove institucije je 5. septembra upriličen skup pod nazivom „Regulativa kliničkih ispitivanja”, koji je realizovan u okviru EU projekta - Razvoj infrastrukture kvaliteta u Crnoj Gori. Kroz niz prezentacija prisutni zdravstveni radnici bili su u prilici da se informišu o mogućnostima i aspektima uključivanja u proces kliničkih ispitivanja, te podzakonskim aktima koji bliže regulišu ovo područje. Uvodna riječ na skupu pripala je direktoru Agencije, dr Miloradu Drljeviću, koji se u svom izlaganju osvrnuo na definiciju kliničkog ispitivanja kao svakog istraživanja o zdravim i bolesnim ljudima koje ima za cilj da otkrije ili potrvrdi klinička, farmakološka i druga dejstva ljekova, te identifikuje neželjene reakcije na jedan ili više ispitivanih ljekova, prouči resorpciju, distribuciju, metabolizam i eliminaciju u cilju da se dokaže njihova efikasnost. On je naveo da Crna Gora nije prepoznata kao zemlja u kojoj se vrši veliki broj kliničkih ispitivanja, ali da se uspostavljenjem novog sistema ta cifra želi značajno povećati. Dodajući da su klinička ispitivanja veoma važan segment funkcionisanja zdravstvenog sistema, direktor Agencije je ukazao i na važnost unapređenja kvaliteta istraživačke infrastrukture i uključivanja što većeg broja mladih ljudi koji žele da se bave kliničkim ispitivanjem ljekova. Predstavljajući nadležnosti CALIMS-a u kliničkim ispitivanjima, mr ph Željka Bešović kazala je da Zakon o ljekovima sadrži osnovne odredbe kojima je uređena ova oblast, ali da će dalja, suštinska harmonizacija biti postignuta kroz podzakonska akta o kliničkim ispitivanjima i Smjernice dobre kliničke prakse (GCP). - Prvi nacionalni Zakon o ljekovima u Crnoj Gori usvojen je 2004. godine, i on je već predvidio da će nadležni organ uprave, koji još nije bio osnovan, imati nadležnost u odobravanju, odnosno

dr Milorad Drljević

evidentiranju kliničkih ispitivanja, i već je uveo neke osnovne zahtjeve direktive u odredbe tog zakona - objasnila je Bešović. Ovaj Zakon je dao i osnovu za formiranje Agencije i za početak usklađivanja nacionalnog zakonodavstva sa evropskim, dok je novi Zakon, koji je usvojen 2011. godine, predvidio dalju harmonizaciju sa evropskim propisima. Tako crnogorski Zakon o ljekovima daje definiciju kliničkog ispitivanja koja je u skladu sa evropskom direktivom, prepoznaje sponzora kao lice koje je odgovorno za započinjanje kliničkog ispitivanja, te inkorporira osnove GCP-a, kao što su etički standardi, odredbe vezane za vulnerabilne grupe i informisani pristanak pacijenta za učešće u ispitivanju. Ona je

ukazala na to da se zakoni u ovoj oblasti, i pored visoke regulisanosti, često mijenjaju zbog same dinamike naučne oblasti, te da su stoga dopune koje prate razvoj struke neminovne. Od evropske regulative sa kojom se Crna Gora harmonizuje, ona je istakla Volumen 10, koji predstavlja skup svih propisa, smjernica, direktiva i regulativa koji su u EU trenutno na snazi, a koja se tiču kliničkih ispitivanja. Kada je u pitanju institucionalni okvir, u prezentaciji je istaknuto da je uloga Agencije da izdaje odobrenja za klinička ispitivanja ljekova koji nijesu registrovani (premarketinška ispitivanja), ljekova koji su već dobili dozvolu (postmarketinška ispitivanja), te u kontroli i praćenju kliničkih ispitivanja. Zdravstveni radnici, kao i sponzori, u obavezi su da neželjena dejstva i događaje tokom kliničkih ispitivanja prijave CALIMS-u. Nacrt Pravilnika o bližim uslovima za sprovođenje kliničkih ispitivanja ljekova za upotrebu u humanoj medicini predstavila je dr sc med. Majda Šahman-Zaimović, koja je objasnila da osnova za donošenje ovog dokumenta počiva na nacionalnom Zakonu o ljekovima, uz direktivu EU iz 2001. godine i načela Dobre kliničke prakse, koje Crna Gora trenutno nastoji da inkorporira u svoj zakonodavni okvir. Pravilnik se, kako je kazala, sastoji iz četiri dijela - opštih odredbi, utvrđivanja postupka sprovođenja kliničkih ispitivanja, prava i obaveza učesnika u kliničkom ispitivanju i kontrole sprovođenja kliničkih ispitivanja. Dokumentom su bliže određene sve one kategorije koje su uključene u proces kliničkog ispitivanja ljekova, a koje se tiču prava i obaveza ispitanika, glavnog istraživača i istraživačkog tima, te sponzora i pratilaca aktivnosti istraživanja - monitora i oditora. Tako je Pravilnikom utvrđeno da je prije početka kliničkog istraživanja pacijenta potrebno pismeno i usmeno upoznati sa ciljevima i načinom ispitivanja, očekivanim pozitivnim i negativnim efektima, rizicima, obezbjeđivanjem povjerljivosti ličnih podataka i mogućnostima napuštanja kliničkog ispitivanja u svakom trenutku, bez posljedica za dalje liječenje. Kada je riječ o glavnom istraživaču, Pravilnikom je određena njegova odgovornost za sprovođenje kliničkog istra-

živanja, te kriterijumi za njegov izbor - zaposlenje u zdravstvenoj ustanovi u kojoj se ispitivanje sprovodi, završen fakultet zdravstvenog usmjerenja, dokaz o sticanju dodatnog znanja u oblasti kliničkih ispitivanja ljekova, te dvije godine radnog iskustva i važeća licenca za rad. Poseban dio Pravilnika propisuje da Agencija za ljekove vrši kontrolu usaglašenosti sprovođenja kliničkog ispitivanja sa protokolom, smjernicama Dobre kliničke prakse i važećim propisima. Neophodnost obimne dokumentacije i rigorozne regulative kada su po srijedi klinička ispitivanja nameću se iz razloga što su prava, bezbjednost i dobrobit ispitanika uvijek iznad interesa i potreba društva i nauke, zaključila je dr ŠahmanZaimović. Izlaganjem o farmakovigilanci u kliničkim ispitivanjima, mr ph. Maja Stanković željela je ukazati i na značaj spontanog prijavljivanja neželjenih dejstava ljekova od strane zdravstvenih radnika, koje proizilazi iz svakodnevnog rada i primjene ljekova u kliničkoj praksi i koje kao način prijavljivanja neželjenih dejstava treba razlikovati od organizovanog prikupljanja prijava neželjenih dejstava iz kliničkih ispitivanja. U tom kontekstu, ona se osvrnula na posljedice katastrofe koja se desila u prošlom vijeku sa lijekom talidomidom, sredinom pedesetih godina prošloga vijeka, a koja je pokazala kako ljudi koji su uključeni u sistem praćenja bezbjedne primjene ljekova mogu napraviti niz grešaka koje za rezultat mogu imati tragične posljedice. Iz te tragedije proistekla je jako kompleksna regulativa koja se odnosi na ljekove i koja je nametnula brojne odgovornosti za predstavnike farmaceutske industrije, s jedne, i predstavnike nadležnih agencija, s druge strane. U Crnoj Gori za praćenje bezbjedne primjene ljekova nadležna je Agencija za ljekove i medicinska sredstva, a pravni propisi kojima se uređuje oblast farmakovigilance podrazumijevaju Zakon o ljekovima i relevantne pravilnike. Svaka država mora imati svoj nacionalni sistem nadzora nad bezbjednom primjenom ljekova, kazala je ona. Mr Stanković je najavila da će novim Pravilnikom o farmakovigilanci biti jasno definisane obaveze i odgovornosti

svih učesnika u sistemu farmakovigilance. Biće opisana i osnovna razlika između spontanog i prijavljivanja iz kliničkog ispitivanja. Svako prijavljivanje koje zdravstveni radnik nepodsticano, odnosno neiznuđeno, prijavi Agenciji, a koje podrazumijeva postojanje uzročno-posljedične veze između lijeka i ispoljenog neželjenog dejstva, smatra se spontanim, kao i ono prijavljivanje koje je proisteklo iz pisama, odnosno poziva Agencije zdravstvenim radnicima da prijavljuju neželjena dejstva lijeka koje uoče. Podsticanim prijavljivanjem, s druge strane, smatra se prijavljivanje koje je rezultat organizovanog prikupljanja podataka iz kliničkih ispitivanja, registara, anketa, i koje, između ostalog, mora da sadrži i mišljenje istraživača i kompanije o uzročnoposljedičnoj vezi između suspektnog lijeka i ispoljenog neželjenog dejstva. Vrlo je bitno, kada je o prijavljivanju riječ, napraviti razliku između neželjenog dejstva i neželjenog događaja. - Bez obzira da li se radi o kliničkom ispitivanju ili spontanom prijavljivanju, na osnovu svih prijava neželjenih dejstava CALIMS, u skladu sa Zakonom o ljekovima, u cilju zaštite zdravlja, predlaže odgovarajuće mjere. Jedna od njih može biti promjena protokola kliničkog ispitivanja, predlog nadležnom ministarstvu za obustavljenje ili zabranu kliničkog ispitivanja i ostale mjere koje se sprovode u cilju očuvanja javnog zdravlja - istakla je Stanković. Smjernice Dobre kliničke prakse (GCP), koje predstavljaju jedan od osnovnih dokumenata Međunarodne konferencije o harmonizaciji (ICH), prezentovala je mr sc. med. Snežana Mugoša. Ove smjernice, koje se odnose na kvalitet, efikasnost i bezbjednost ljekova, predstavljaju internacionalni zlatni standard u kliničkim ispitivanjima. Smjernice Dobre kliničke prakse odnose se na sponzore (kompanije, akademske institucije, ugovorne istraživačke organizacije), glavne istraživače i sve članove istraživačkog tima, kao i na Etički komitet - objašnjeno je u prezentaciji. Trinaest je osnovnih postulata GCP-a, a najvažniji su da se klinička ispitivanja moraju sprovoditi u skladu s Helsinškom deklaracijom, Dobrom kliničkom praksom i da pravo i bezbjednost učesnika uvijek moraju biti ispred interesa nauke i društva. Obavezno je poštovanje protokola kliničkog ispitivanja, prethodno odobrenog od strane Etičkog komiteta, dobrovoljni informisani pristanak za učešće u ispitivanju, kao i procedure koje osiguravaju kvalitet svih aspekata kliničkog ispitivanja. Prema GCP-u, uloga Etičkog komiteta je višestruka. Komitet može imati različite oblike, ali je njegova uloga svuda ista - da osigura zaštitu prava, bezbjednost i dobrobit ispitanika, a naročito osjetljivih populacija koje su uključene u kliničko ispitivanje. Tu se najprije misli na djecu, koja su glavna osjetljiva grupa ispitanika, te stoga, kako je kazala Mugoša, treba preduzeti posebne mjere zaštite njihovih prava u kliničkom ispitivanju lijeka i spriječiti njihovo izlaganje nepotrebnom riziku. U završnom dijelu prezentacije, predstavljeni su ciljevi CALIMS-a na području promocije kliničkih ispitivanja u Crnoj Gori, gdje je rečeno da će Agencija u saradnji sa nadležnim ministarstvom implementirati najviše standarde koji se odnose na odobravanje, praćenje i sprovođenje kliničkih ispitivanja. Nadalje, radiće se na promociji Agencije i Crne Gore u kliničkim ispitivanjima prema potencijalnim sponzorima, na edukaciji zdravstvenih radnika o sprovođenju kliničkih ispitivanja u skladu sa GCP smjernicama, i unapređenju informisanosti o značaju kliničkih ispitivanja.

Poseban doprinos skupu dala je i ekspertkinja iz Slovenije, dr Vesna Koblar, koja je govorila o predstojećim izmjenama EU regulative u oblasti kliničkih ispitivanja. Ona se u svojoj prezentaciji fokusirala na promjene u vezi sa EU direktivom iz 2001. godine, sa kojom Crna Gora teži da se u zakonodavnom smislu harmonizuje. - Sadašnje stanje u EU je da je direktiva iz 2001. godine relativno stara, trinaest godina za jednu direktivu na tako dinamičnom području je jako mnogo. Međutim, njeni ciljevi su veoma važni - zaštita ispitanika, harmonizacija postupaka u Evropi, definisanje ko šta radi u sistemu, uspostavljenje evropske baze podataka za klinička ispitivanja, i ono, što se tada prvi put u evropskim zakonima javilo, da se Evropska komisija obavezuje da će nakon nekoliko godina provjeriti da li je sve ono što su usvojili u EU dobro funkcionisalo, što su i uradili - objasnila je Koblar. Provjerom Direktive o kliničkom ispitivanju ljekova ustanovilo se da je ona ipak imala nekih slabosti, te su stoga predlagane promjene propisa u kliničkom ispitivanju koje su trenutno u fazi usaglašavanja u Savjetu Evrope i Evropskom parlamentu. Prvo što se predlaže, kako je istakla, jeste da se Direktiva preinači u uredbu, gdje će sve države članice tekst dokumenta prenijeti u svoj zakonodavni okvir, što će umnogome doprinijeti harmonizaciji, jer će se izbjeći različita razumijevanja određenih nejasnih odredbi. Jedna od predloženih novina jeste i uvođenje institucije Naučnog savjeta, kako bi se pomoglo u savjetovanju industrije sa nadležnim organima u onoj fazi dok još uvijek nijesu uložena značajnija sredstva u ispitivanje. Ovo iz razloga jer se dešavalo da nadležni organi pronađu grešku u ispitivanju u onom trenutku kada je već uloženo jako mnogo sredstava. Postupak odobrenja, odnosno prijave kliničkog ispitivanja, prema predlozima, ići će na ruku industriji i zasnivaće se na principu zvanom „One Stop Shop”. Taj princip, kako je istakla Koblar, podrazumijeva da će se napraviti jedan dosije za cijelu Evropu, koji se šalje u evropsku bazu podataka iz koje industrija bira onu državu za koju želi da bude nosilac istraživanja. Promjena je i u tome da će se sada davati samo jedna ocjena za cijelu Evropu, a ne, kao što je do sada bila praksa, svaka država članica svoju ocjenu, što je dovodilo do divergentnih mišljenja. Nadalje, postupak prijavljivanja i odobravanja odvijaće se na nivou EU i na nacionalnom nivou, gdje će Unija ocjenjivati stručne segmente ispitivanja, dok na nacionalnom nivou ostaju etička pitanja, tekst informisanog pristanka za bolesnika, isplata naknade, postupak izbora bolesnika, kao i izbor istraživača. Kada su u pitanju smjernice Dobre kliničke prakse, novim propisima se uvodi kontrola GCP inspekcije u svakoj državi, te kontrola ispitivanja u „trećim državama”, što se direktno odnosi i na Crnu Goru, pojasnila je ona. Odredbe koje se tiču zahtijevane dokumentacije, prijavljivanja neželjenih dejstava lijeka, obaveza sponzora i istraživača u suštini nijesu pretrpjele promjene, s tim što su izdignute na viši novo, odnosno iz smjernica su prenijete u direktivu. Suština promjena je i u tome što će sudjelovanje u okviru EU biti nešto što se mora; što će sve države članice određivati svoje nacionalne kontakt tačke, čije će sastanke voditi Evropska komisija, a čime će se formirati i jedna koordinacijska grupa na nivou Evrope, koja će rješavati sve dileme koje se u kliničkim ispitivanjima nametnu, istakla je dr Koblar u završnici izlaganja. Sanda Ivanović

BCS® XP System PT, aPTT, fibrinogen, trombinsko vreme, batroksobinsko vreme, faktori koagulacije: II, V, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII, lupus antikoagulans, protein C, protein S, APC rezistencija, antitrombin III, heparin, α2-antiplazmin, plazminogen, C1inhibitor, PAI, D-dimer, von Willebrand-ov faktor, aktivnost komplementa, endogeni trombin potencijal

Immulite® 2000 XPI System

Hormoni, tumorski markeri, prenatalni screening, srčani markeri, alergije, parametri metabolizma kostiju, proteini akutne faze, lekovi u krvi, virusi

Dimension®RxLMax™

Opšta biohemija, enzimi, elektroliti, lekovi, toksikologija, hormoni, droge, srčani markeri, tumorski markeri, specifični proteini

Birčaninova 19, 11000 Beograd, Srbija Tel: +381 11 3611 766, Fax: +381 11 3065 60 www. interlabexim.rs office@interlabexim.rs

Pera Šoća b.b. 81000 Podgorica Crna Gora E-mail: office@urion.me Tel: +382 20 290 521, Fax: +382 20 290 520 www.urion.me

Subotička 23, 11000 Beograd, Srbija tel: +381 11 2410 620 fax: +381 11 2410 619 email: pharmabeo@beotel.net email: office@pharmabeo.rs www.pharmabeo.rs

ISTINE I ZABLUDE: UTICAJ STRUJANJA VAZDUHA NA ORGANIZAM Čini se da tokom toplih ljetnjih mjeseci ne postoji uređaj od kog bismo se teže mogli odvojiti nego od klima-uređaja. Ipak, dobro je poznato da su brojni njegovi štetni efekti. Nepravilno izlaganje uticaju strujanja vazduha, pri čemu može biti riječi i o u narodu dobro poznatoj pojavi zvanoj promaja, pogoršava simptome artritisa, neuritisa i sinusitisa, stvara sklonost ka učestalijem obolijevaju od gripa, prehlade, upala grla i uopšte respiratornog sistema, a veoma čest efekat predstavlja i temperaturni šok. Kao i u svemu ostalom u životu, umjerenost je i ovdje preporuka broj 1 za izbjegavanje ovakvih pojava. KONSTANTNA IZLOŽENOST PROMAJI MOŽE DA IZAZOVE UPALU JAJNIKA ISTINA: Prvu asocijaciju pri pomenu promaje obično predstavlja neprijatan osjećaj u vezi sa ukočenošću mišića leđa. Ipak, postoji cijeli spektar manje specifičnih oboljenja koja se mogu javiti kada su ovakve okolnosti u pitanju. Prehlada mišića, pojava grčeva i ukočenost, glavobolja, upala jajnika, sinusa, upala grla i pluća, neke su od mogućih posljedica kojih se pogotovu tokom ljeta treba čuvati. Nekada ne uočavamo kako sve te negativne tendencije reaguju, pa smo skloni i da se odamo utisku kako od sve priče ne postoji ništa zbog čega treba biti pretjerano oprezan. Ipak, sve ovo i te kako umije da se nakupi i odreaguje nakon što ljeto prođe. Stoga je početak jeseni idealan za ispoljavanje negativnih uticaja koji su zapravo samo posljedica pretjerivanja tokom ljeta. UKOLIKO OSJETITE UTICAJ PROMAJE, VAŽNO JE ODMAH SE PRESVUĆI ISTINA: Iako ova preporuka može da podsjeća na narodni lijek sumnjivog efekta, riječ je o naučno objašnjivoj pojavi. Tokom dejstva konstantnog strujanja hladnog vazduha, pogotovu u toku toplih ljetnjih prilika, organizam se prinudno

oslobađa tjelesne temperature. Vještački se hladi i to utiče na pojavu neželjene reakcije od strane mišića. Uočavate ukočenost. Presvlačenje odjeće smatra se urgentnom preporukom jer garderoba i te kako zadržava hladnoću i onda kada ste počeli zagrijavati ukočeno mjesto. Naravno da to doprinosi produžavanju dejstva promaje. UKOLIKO OSJETITE UKOČENOST U MIŠIĆIMA, POPIJTE KAFU ZABLUDA: Dejstvo kofeina u stvari produžava trajanje negativnih efekata jer utiče na organizam kao stresogena supstanca. U ovom smislu, važno je izbjegavati upotrebu bilo kakve supstance koja ima slične efekte, npr. rafinisanog šećera. Uopšte uzev, važno je izbjegavati uticaj stresa. KVALITETAN KLIMA-UREĐAJ SMANJUJE VLAŽNOST VAZDUHA ISTINA: Uticaj klima-uređaja može da bude veoma koristan za zdravlje osobe kojoj ne odgovara prekomjerna izloženost vlažnom vazduhu - osobama sklonim reumi i sl. Ipak, ukoliko se ovaj uređaj nepravilno koristi, ukoliko se redovno i sistematično ne prečišćava, on može imati veoma neugodan i opasan uticaj. Pored toga što uklanja neugodne mirise, prečišćava vazduh od prisustva bakterija, on, ako je nepravilno upotrebljen, utiče na ekstremno pogoršanje ovih uslova - prekomjerno prisustvo bakterija u vazduhu i veoma neprijatnu atmosferu. AKO JE OSOBA TOKOM DUŽEG PERIODA IZLOŽENA KONSTANTNOM UTICAJU RASHLADNIH UREĐAJA, TO MOŽE DOVESTI DO BRŽEG I RANIJEG POJAVLJIVANJA REUMATSKIH BOLESTI ILI KONSTANTNOG BOLA U LEĐIMA ISTINA: Ovo je situacija koja pogotovu važi za radno okruženje. Postoje tvrdnje medicinskih praktičara koje objašnjavaju da je dovoljno da osoba tokom niza godina konstantno bude izložena uticaju klima-uređaja u roku od 8 časova dnevno, pa da dođe do preuranjenog ispoljavanja simptoma reumatskih oboljenja. Stoga je važno raditi vježbe koje će ojačati mišiće leđa i stomaka. Fizičkom aktivnošću mogu se ublažiti degenerativne promjene i može se usporiti njihova progresija.

Prava Magija Zlata i Kavijara MEDITAS d.o.o. Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

tel: 020 625 016

Institut za bolesti djece domaćin prvog međunarodnog seminara o zbrinjavanju disajnog puta djece

EDUKACIJA KAO ODGOVOR NA MEDICINSKE IZAZOVE DANAŠNJICE Jednodnevni edukativni seminar pod nazivom „Laringealna maska i zbrinjavanje disajnog puta kod djece“, koji je početkom septembra održan u prostorijama Instituta za bolesti djece, okupio je eminentne predavače iz Srbije, Makedonije, Slovenije, Italije i naše zemlje, koji su sa zainteresovanom javnošću podijelili svoja iskustva, te održali niz predavanja u ovoj oblasti. Organizovanje seminara na temu disajnog puta kod djece, sa međunarodnim učešćem, koji je po prvi put održan u Crnoj Gori, bilo je predviđeno godišnjom agendom za kontinuiranu edukaciju Centra za nauku Kliničkog centra Crne Gore (KCCG). Cilj seminara, kako je kazala predstavnica Ministarstva zdravlja, dr Mira Dašić, bio je da problematiku zbrinjavanja disajnog puta približi ljekarima Hitne medicinske pomoći, ljekarima primarne i sekundarne zdravstvene zaštite, te svim onim ljekarima koji se u svom radu srijeću sa ugroženim disajnim putem djece različite etiologije i u uslovima postojeće opremljenosti. Ona je navela kako praćenje važećih evropskih algoritama i protokola kroz stalni trening, obučavanje i edukaciju može biti jedini način da se adekvatno uhvati u koštac sa svim medicinskim izazovima današnjice. Pored predstavnice resornog ministarstva, seminar je otvorila i direktorica Centra za nauku KCCG, prof. dr sci med. Slavica Vujisić, koja je naglasila kako ova institucija prepoznaje važnost stalnog učenja, te da stoga tu svjetsku praksu nastoje da kontinuirano i sprovode. Direkotrica Instituta za bolesti djece, dr Danojla Dakić, u uvodnoj riječi je istakla da je održavanje seminara od izuzetnog značaja za čitav Institut jer predstvalja podizanje nivoa znanja u jednoj od najznačajnijih oblasti medicine. Šefica katedre za postdiplomske specijalističke studije iz oblasti aneseteziologije, reanimatologije i intenzivne terapije na Medicinskom fakultetu u Beogradu, prof. dr Nevena Kalezić, u svom predavanju o mediko legalnim aspektima disajnog puta, kazala je da anestezija sa sobom nosi velike rizike, koji su posljednjih godina značajno smanjeni, prvenstveno zbog poboljšanja monitoringa i edukacije. Ona je naglasila da je usvajanje algoritama, protokola, standarda i vodiča veoma važno za zbrinjavanje disajnog puta. Situacije koje se odnose na problematičan disajni put i otežanu intubaciju, nose sa sobom velike rizike od pojave

različitih komplikacija. To se, kako je kazala, naročito odnosi na onu najdelikatniju situaciju kada se ne može ni intubirati ni ventilirati pacijent, kada i dolazi do najvećeg broja komplikacija, pa i smrtnih ishoda. Stoga, ono što je važno i što je pod kontrolom samog aneseteziologa, je dobra preoperativna priprema, siguran monitoring, edukacija, trening i savjestan pristup, jer, kako je kazala, primjeri iz prakse pokazuju da se i najboljima događa ljekarska greška, koja za sobom povlači krivičnu odgovornost pred zakonom. Zakon u Srbiji kategoriše krivična djela vezana za obavljanje ljekarske djelatnosti u tri grupe. Krivična djela protiv zdravlja ljudi i čovjekove sredine (disajni put je u vezi sa ovom grupom krivičnih djela). Tu postoje dva člana po kojima nesavjesno pružanje ljekarske pomoći, sa posljedicom teških tjelesna oštećenja ili smrtnim ishodom, koja pripadaju pod teška krivična djela protiv zdravlja ljudi. Zatim, tu su grupa krivičnih djela protiv života i tijela (nedozvoljeni prekid trudnoće) i krivična djela protiv slobode i prava čovjeka i građanina (neovlašćeno otkrivanje tajne) navela je ona. Predavanje šefa pedijatrijske anestezije na Poliklinici u Kataniji, dr sci.med. Masimilijana Sorbela, baziralo se na evaluaciji ekstraglotičnih rješenja u zbrinjavanju disajnog puta kod djece i prednostima korištenja laringealne maske. Prema njegovom mišljenju, problemi i nezgode koje se javljaju u pedijatrijskoj anesteziji rijetko su tehničke prirode, već su gotovo uvijek povezani sa iskustvom i ljudiskim faktorom. Govoreći o prednostima upotrebe laringealne maske kod djece, on je kazao da je u poređenju sa endotrahijalnim tubusom plasiranje i manipulacija lakša, te da u situacijama kod elektivnog hirurškog programa, kada se zbog prirode same hirurške intervencije u zbrinjavanju disajnog puta tokom anesteziološkog postupka mogu koristiti i endotrahealni tubus i laringealna maska, laringealna maska je sigurnija, jer se teško može izmjestiti iz hipofariksa, mjesta na kom se kao sedlo pozicionira. Druga prednost laringealne maske je da prilikom upotrebe laringealne maske nije potrebno koristiti ljekove za opuštanje mišića, jer se i u literaturi navodi da ti ljekovi, koji su inače neophodni za plasiranje endotrahealnog tubusa, mogu uticati na kognitivne funkcije kod pacijenata dječije dobi. Od ostalih razloga on je naveo i one fiziološke prirode, prijatnije i pozitivnije iskustvo kod djece pacijenata tokom boravka u

bolnici zbog operacije. Upoređujući rješenja prve i druge generacije laringealnih maski, Sorbelo je kazao da je sada aktuelan takozvani „Second Seal“ koncept, koji, prema njegovom mišljenju, može odgovoriti na probleme i nedostatke koji su primijećeni kod prethodnih generacija laringealnih maski, te da je u tom smislu novi koncept inovativan. Nastavak izlaganja o ulozi laringealne maske u kardiopulmonalnoj reanimaciji djece predstavio je anesteziolog sa Odjeljenja anesteziologije, reanimacije i intenzivne terapije neurohirurške klinike u Beogradu, dr Miloš Kaluđerović, koji je kazao da je uloga laringealne maske u reanimaciji djece brzo uspostavljanje i održavanje prohodnog disajnog puta. Pošto je vještačka ventilacija, a samim tim i oksigenacija, podjednako efikasna ako se koristi maska sa balonom, laringealna maska i endotrahijalni tubus, u daljem izlaganju je napravio osvrt na prednosti i nedostatke laringelane maske u odnosu na druge dvije opcije. Prema savremenim uputstvima i iskustvima iz većih svjetskih centara, savremeni modeli laringealne maske su vrlo pogodni za kardiopulmonalnu reanimaciju djece, naročito za novorođenče na rođenju, u vanbolničkim uslovima, kod povrijeđene djece (povreda vratne kičme) i za djecu sa urođenim malformacijama, jer omogućavaju efikasno uspostavljenje i održavanje prohodnog disajnog puta i ventilaciju čak i od strane neanesteziologa i manje obučenog medicinskog osoblja. Dr Kaluđerović je dao i nekoliko uputstava kako odrediti odgovarajuću veličinu laringealne maske prema veličini ušne školjke, prema težini i uzrastu djeteta, te zbirnom širinom djetetovog kažiprsta, srednjeg prsta i domalog prsta. Preporuke za redovnim praktičnim edukacijama za svo medicinsko osoblje koje se bavi liječenjem najmlađih pacijenata, pogotovu na nivou primarne zdravstvene zaštite i hitne medicinske pomoći, kako je to u razvijenim zemljama praksa, su zaključak njegovog izlaganja. Sekretarka Evropskog udruženja za disajni put i šefica Odjeljenja anestezije i reanimacije Klinike za otorinolaringologiju Kliničkog centra Vojvodine u Novom Sadu, dr sci med. Dušanka Janjević, nadovezujući se na definiciju teškog disajnog puta kao situacije kada se ne može postići zadovoljavajuća ventilacija pacijenta sa uobičajenim tehnikama, kazala je da se vrlo rijetko dešava da se dijete ne može intubirati i ventilirati, ali kada se to desi, posljedice su velike. Ona je istakla da su za iskustvo anesteziologa veoma važni stalni treninzi i edukacije, te da najviše problema imaju početnici u poslu i oni koji počinju da se bave dječijom anestezijom, zbog nepoznavanja anatomskih i fizioloških specifičnosti diisajnog put kod djece. Kada je u pitanju prepoznavanje

otežanog puta kod djece, dr Janjević je kazala da su najvažniji podaci koji se dobiju od roditelja, te oni koji se dobiju tokom fizičkog pregleda, gdje se može otkriti da li je bilo ranijih operacija na na glavi i vratu, problema u zbrinjavanju disajnog puta tokom ranijih anestezioloških postupaka, nekih infekcija koje su kompromitovale disajni put, a samim tim i ugrozile život djeteta. Takođe, kašalj djeteta, kako je objasnila, može da ukaže na otežan disajni put, kao i hrkanje u toku noći i nepravilan ritam disanja, koji eventualno mogu upućivati na sleep apnea sindrom. Dodatno bi trebalo ispitati da li postoje kongenitalne ili stečene anomalije, pri čemu posebnu pažnju treba obratiti na mogućnost otvaranja usta, facijalnu asimetriju te anomalije ušne školjke. Šefica anestezije na Univerzitetskoj kilici za uho, grlo i nos u Skoplju, dr sci med. Biljana Šigorska ukazala je na značaj algoritma u tretmanu disajnog puta, jer je, prema njenim riječima, to jedini način da ljekari zaštite i pacijenta i sebe. Iako u literaturi postoji mnogo algoritama, potrebno je da svaka zemlja ima svoj algoritam, u skladu sa postojećom opremom, instrumentima, apartima, i drugim pomagalima u operacionim salama, jedinicama intenzivnog liječenja i na terenu. Objašnjavajući zašto je algoritam potreban, ona je ukazala na činjenicu da je glavni razloga taj, što su problemi sa zbrinjavanjem disajnog puta kod zdrave djece glavni razlog morbiditeta i mortaliteta u pedijatrijskoj anesteziji, uz kardiovaskularne probleme i povrede mozga. Stoga, kako je navela, nacionalno udruženje mora imati svoj algoritam, koji se mora poštovati jer je to zakon. Prenoseći iskustva iz prakse u Makedoniji, ona je kazala da je uspješan tretman pri tretiranju pedijatrijskog neočekivanog teškog disajnog puta baziran na jednostavnom algoritmu, na stalnom treningu i dobroj opremi, a da je za prevenciju predvidljivog teškog disajnog puta potrebna kontinuirana medicinska edukacija. Anesteziolog na Klinici za anesteziju, reanimaciju i intenzivnu terapiju Kliničkog centra u Ljubljani, dr Saša Živković u svom predavanju je kazala da se neočekivani disajni put kod djece najčešće povezuje za komplikacijama kao što su laringospazam, bronhospazam i opstrukcija disajnih puteva usljed rane esktubacije. Ona je naglasila da je laringospazam u ovim situaci-

jama najčešći, te da se javlja kod anesteziologa koji nemaju iskustva sa pedijatrijskom populacijom, usljed plitke anestezije, pri većem broju pokušaja intubacije ili nešto grubljim intubacijama. Ona je iznijela klasifikaciju prema kojoj se disajni put dijeli na normalniteški, teškinormalni i stvarno teški disajni put. Normalniteški disajni put se javlja usljed anatomskih i fizioloških razlika između djece i odraslih, te se u tim situacijama preporučuje adekvatna oprema i odgovarajuća veličina prateće opreme, skladno uzrastu i kilaži djeteta. Ona je istakla da i kod normalnog i kod teškog disajnog puta, ukoliko dođe do iznenadnih poteškoća u ventilaciji pacijenta, laringealna maska predstavlja zlatni standard. S druge strane, kod djece sa teškim normalnim disajnim putem, kod koje intubacija usljed infektivnih oboljenja, apcesa u usnoj duplji, trauma ili stranih tijela gornjih disajnih puteva, može da bude teška, ne preporučuju se supraglotična rješenja za zbrinjavanje disajnog puta. O zbrinjavanju disajnog puta tokom transporta pedijatrijskih pacijenata i potencijalnim rizicima koji mogu nastati u tom procesu, govorio je anesteziolog sa Instituta za zdravstvenu zaštitu dece i omladine Vojvodine u Novom Sadu, dr Dragan Marinković. U tom smislu, dobro planiranje transporta, obučeno osoblje i odgovarajuća oprema mogu odigrati značajnu ulogu u smanjenju rizika od razvoja morbiditeta i mortaliteta za vrijeme transporta. Kada je u pitanju upotreba laringealne maske i drugih supraglotičnih sredstava u transport pedijatrijskih pacijenata, on je ukazao da one mogu da preveniraju opstrukciju disajnog puta za vrijeme transporta, ali ne i da štite disajni put od regurgitacije i aspiracije. Studije su pak pokazale da u preko 90 odsto slučajeva anestezilozi iz prvog pokušaja uspijevaju da plasiraju laringealnu masku, a u preko 80 odsto ta uspješnost je zabilježena i kod onih koji nijesu ljekari. Nadalje, kako je objasnio, smjernice Američkog udruženja ukazuju na to da ventilacija preko laringelane maske može biti bezbjedna i podjednako efektivna kao i ventilacija preko endotrahijalnog tubusa, ukoliko je vrijeme transporta kraće. Međutim, kako je kazao, mnogi ljekari koji rade na terenu nemaju dovoljno treninga i iskustva za ovu vještinu, te ukoliko se ona primijeni bez potrebne edukacije i treninga, može dovesti do komplikacija i smrtnog ishoda. Stoga dobro planiranje transporta podrazumijeva i procjenu šta se može i smije uraditi u određenom trenutku, te postojanje rezervnog plana u slučaju da prethodni korak nije uspio. On je poručio da bi svaka medicinska ustanova trebalo da ima posebno obučen tim koji se bavi transportom, koji je adekvatno opremljen za tu svrhu. Drugi dio sesije bio je u svijetlu predavanja crnogorskih ljekara koji se u svojoj praksi susrijeću sa disajnim putem kod djece dr Rajmonde Tune iz Zavoda za hitnu medicinsku pomoć, pulmologa mr. dr Slađan Radulović, anesteziologa dr Dragana Račića, sa Instituta za bolesti djece u Podgorici, te dr Marijane Karišik, načelnice odjeljenja anestezije i reanimacije Instituta za bolesti djece u Podgorici, koja je bila inicijator i organizator kompletnog skupa, seminara sa radionicom. Završetak seminara obilježila je radionica na kojoj su zainteresovani medicinski radnici stečeno znanje primijenili u praksi, uvježbavanjem plasiranja laringealne maske na pedijatrijskom i adultnom manekenu. Nastavak teksta u sljedećem broju Sanda Ivanović

ZAPALJENJE NOSA

ZAPUŠEN NOS PROBLEM DJECE SVIH UZRASTA

Piše: dr Sanja Čizmović, spec. pedijatar Opšta bolnica - Nikšić

Zapušen nos je problem koji pogađa djecu svih uzrasta. Starija djeca mogu lakše da se izbore sa ovom pojavom, dok je bebama potrebna naša pomoć. U nosnoj sluznici se nalaze žlijezde koje nam pomažu da lakše dišemo „podmazujući” nosić, ne dozvoljavajući sušenje nosića koje je prilično neprijatno, nekad i bolno i koje djecu čini razdražljivom. Kada strane nokse (virusi, bakterije, alergeni…) iz okoline napadnu nosić, nosne žlijezde prekomjerno stvaraju sekret. To dovodi do „curenja” nosa i do njegove blokade. - Virusi su ubjedljivo na prvom mjestu kao zapušivači nosa. Tegobe koje izazivaju ne traju duže od nekoliko dana (kod odojčadi to je i dugotrajnije i ozbiljnije). Ponekad se dešava da se kod neke djece, usljed pada imuniteta, izređa nekoliko različitih tipova respiratornih virusa tokom nekoliko sedmica i među njima nema tzv. unakrsnog imuniteta. Djetetov imuni sistem se odbrani od jednog, ali ne može od drugog, trećeg virusa, pa se stiče utisak da se radi o istom virusu. Neophodno je svakodnevno čišćenje nosa. - Bakterije su mnogo rjeđi prouzrokovači zapušenja nosa kod djece. Treba naglasiti da većina djece ima bakterije u nosu koje nijesu prouzrokovači bolesti već uobičajni stanovnici nosa. - Nos je prvi na udaru alergena koji se udišu, tzv. inhalatorni alergeni. Kada alergen stigne u nos, on započinje niz procesa u sluznici nosa koji dovode do otoka sluznice i prekomjernog

bistrog sekreta. Kod sve djece prisutan je i svrab. - Uvećan treći krajnik kod mlađe djece (to su djeca predškolskog uzrasta) može često da zapuši nosić. Treći krajnik se naziva adenoid i ne vidi se pri običnom pregledu jer se nalazi visoko u grlu, na prelazu nosa i grla. Krajnici su zapravo grozdovi limfnog tkiva, gdje je središte odbrambene, ali i alergijske reakcije. Zato je jasno zašto je treći krajnik uvećan kod infekcijske i alergijske reakcije. - Strana tijela mogu da izazovu reakcije nosne sluznice i zapušenje. Nevjerovatan je spektar predmeta koja djeca guraju u nos - pasulj, grašak, dugmad, djelove olovke, žvake. Simptomi koji se dešavaju u jednoj nozdrvi burni su i akutni. Ovakvo dijete treba što prije odvesti ljekaru.

Najčešće komplikacije zbog zapušenog nosića su: 1. Promjene na sluznici nosa Većina djece sa zapušenim nosićem neprimjereno dugo koristi kapi za nos u čijem sastavu se nalaze supstance koje sužavaju proširene krvne sudove. Ako se kapi koriste duže od pet dana, dolazi do neadekvatne ishrane sluznice nosa, što vodi ka njenom istanjenju (atrofiji). 2. Vrlo česta komplikacija je zapaljenje srednjeg uha praćeno bolovima. Postoji mjesto gdje se nos produžava ka grlu i baš na tom mjestu se otvaraju izvodni kanali srednjeg uha (Eustahijeva tuba). Ako je nosić zapušen više dana, dolazi i do

Savjeti roditeljima Roditelji, nemojte da stavljate svinjsku mast u nos djeteta da bi ga otpušili. Ona je samo dobra podloga da se razviju bakterije. Ne koristite kapi duže od pet dana. Jedino ﬁziološki rastvor neće oštetiti sluznicu nosa i može se bezbjedno primjenjivati sedmicama. Antibiočke masti i kapi slabo pomažu u otpušavanju nosa. Nosna sluznica je puna odbrambenih ćelija koje su tu da spriječe ulazak mikroorganizama u nos. Sa druge strane, ove ćelije mogu da prouzrokuju alergije na antibiotik koji je stigao u nos, što samo može da šteti djetetu.

zapušenja Eustahijevih tuba, a kad se one zatvore prestaje isticanje finog sekreta koji iz šupljine srednjeg uha odlazi u grlo. Čim se sekret nakupi u srednjem uhu, eto idealnih uslova za razvoj infekcije i zapaljenja srednjeg uha. Ovo zapaljenje je virusno, ali može da pređe i u bakterijsko. Sve to praćeno je bolom u uhu. Dijete se uznemiri (naročito ako je mlađe), odbija da jede i izgleda bolesno. Nemojte djeci pritiskati uho, već prepustite ljekaru da oltoskopskim pregledom postavi dijagnozu.

ruku. Ovaj tretman se sprovodi maksimalno pet dana. Ukapava se po jedna, najviše dvije kapi, u obje nozdrve. Izvlačite sekret pomoću pumpice.

Dugotrajno zapušenje nosa može i da ošteti sluh. Da se to ne bi desilo, pregled treba da obavi ljekar specijalista otorinolaringologije, koji prvenstveno ima iskustvo sa djecom i koji će lako utvrditi da li dijete ima oštećenje sluha. Zapušen nos može dovesti i do zapaljenja sinusa. Glavobolja i pojava zamućenog sekreta niz zadnji zid ždrijela, uz čestu pojavu zapušenosti nosa, obično su dovoljni za postavljanje dijagnoze. Ponekad je potrebno napraviti rendgenski snimak paranazalnih šupljina (sinusa), koji jasno pokazuje upalu. Djeca sa zapušenim nosićem imaju sklonost ka bronhoopstrukciji.

Kako otpušiti (očistiti) nosić djetetu Kod starije djece nije teško otpušiti nosić. Djeca sama izduvavaju nos, a kapanje fiziološkog rastvora odrade roditelji, i to je obično efikasno. Nos uvijek prije obroka treba isprati, da bi dijete lakše jelo. Kapi za nos koriste se isključivo po uputstvu ljekara, a ne na svoju

Organizovana tri edukativna predavanja u Institutu za bolesti djece

Usvojeni korisni savjeti iz prakse i dobre smjernice iz savremenih teorijskih pristupa Institut za bolesti djece nastavio je trend kontinuirane edukacije medicinskog osoblja, organizujući 26. septembra u svojim prostorijama niz predavanja u vezi sa disajnim putem i alergijskim reakcijama na ljekove kod pedijatrijske populacije. Gost Instituta sa Univerzitetske klinike u Beogradu, prof dr Branimir Nestorović, predstavio je aspekte dijagnostifikovanja i terapije subglotičnog laringitisa, i tom prilikom ukazao da je opstrukcija gornjih disajnih puteva kod male djece specifična zbog toga što kod ove populacije i najmanja zadebljanja glasnih žica ili subglotisa mogu dovesti do enormnih promjena u dijametru, što povećava otpor u disajnim putevima i jako otežava protok vazduha. U takvim situacijama organizam pokušava da kompenzuje na jedini način koji zna - forsiranim inspirijumom. To je, kako je objasnio, u jednu ruku dobro, dok s druge strane može dovesti do potpunog kolapsa laringsa kod male djece. - Fizički zakon kaže da ako se dijametar smanji a protok poveća, onda se pritisak na mjestu otoka smanjuje, prema tome, postaje negativan. Larings malog djeteta, kada ima laringitis, odnosno bilo kakvo suženje lumena laringsa, kad forsirano diše počeće da kolabira tokom inspirijuma. To je krajnje nepoželjno i može da dovede do ozbiljnih komplikacija – naveo je on. Stoga je prva mjera kod svih pacijenata koji imaju stridor, inspirijumsko zviždanje ili suženje gornjih disajnih puteva, da leže mirno, odnosno da se mnogo ne pomjeraju. Ipak, ohrabrujuće je to da laringitis nije opasan i da mortalitet kod ove bolesti nije mnogo veliki. Kliničku sliku, kako je opisao dr Nestorović, prate karakterističan kašalj i stridor, a javlja se i promuklost zbog otečenih glasnih žica. Uzročnici laringitisa mogu biti virusi, naročito parinfluenca tipa 1, 2 ili 3 koji se javljaju s jeseni ili proljeća, ali i drugi respiratorni virusi, te u rjeđim situacijama i neke bakterije. No, ono zbog čega su ljekari na naročitom oprezu je bolest izazvana hemofilusom influence ili nekom drugom bakteri-

Prof dr Branimir Nestorović

jom, kao što je streptokoka grupe A, koja može da bude potencijalno smrtonosna – epiglotis. On je objasnio da je ova bolest rijetka zbog vakcinacine za hemofilus influence koja se pokazala vrlo efikasnom. Stoga je preporučio da se u slučajevima kada je dijete visoko febrilno nikada ne pristupa pregledu ždrijela, da se ne tretira kortikosteroidima i antibioticima. Kada je u pitanju dijagnoza, dr Nestorović je objasnio da je veoma važno posmatrati opšte stanje djeteta i njegovo ponašanje (da li je letargično ili ne), kako reaguje, bez obzira na jačinu stridora. Kao nepotvrđena u literaturi, metoda koja je

isprobana u praksi i dokazana da djeluje, je nebulizacija hladnim vazduhom, kojoj pethodi kratko izlaganje djeteta toploj vodenoj pari, objasnio je on. Steroidi su postali jedna od glavnih terapija kod subglotičnog laringitisa, i u mnogome su smanjili potrebu za hospitalizacijom pacijenta i za nekim ozbiljnijim procedurama, naveo je dr Nestorović. Oralni steroidi korisni su u blagim, dok su inhalatorni steroidi efiksni i u blagim i u umjereno teškim oblicima bolesti. U teškim kliničkim situacijama primjenjuje se jača terapija. Nužno je, kako je kazao, da svi pacijenti starosti ispid 12 mjeseci, ili oni koji imaju nejasnu dijagnozu ili su intoksicirani, treba da budu hospitalizovani, jer zbog malog laringsa ili kolapsibilnog laringsa lako mogu da upadnu u respiratornu insufijenciju. Dr Slađana Radulović govorila je o čujnom disanju kod djece. U postavljanju dijagnoze čujnog disanja, naročito disanja čujnog bez stetoskopa potrebna su deset koraka. Prvih pet koraka čini dobro uzeta anamneza, a sledeća 4 fizikalni pregled. Daljem laboratorijskom ispitivanju i daljoj dijagnostici pristupa se tek onda ako se na osnovu prvih devet koraka ne postavi dijagnoza. Deseti korak, navela je dr Radulović, preduzima se radi potvrde dijagnoze ili u istraživačke svrhe. U anamnezi je bitno dobiti što više informacija od roditelja, obratiti pažnju na to kojoj fazi disajnog ciklusa čujno disanje pripada, a kod laringitisa ili kod laringomalacije saznati da li je disanje postalo čujno već u prvim nedjeljama ili mjesecima života ili je nastaje naglo, kako se mijenja kvalitet disajnog šuma, da li je intenzitet veći ako se mijenja sa položajem tijela, da li je vezan sa nekom aktivnošću, te da li se čuje u toku spavanja i da li je praćeno povećanom temperaturom, epizodama davljenja ili gušenja, kašljem i iskašljavanjem, objasnila je dr Radulović. Tek se u fizikalnom pregledu pristupa posmatranju rada disajne muskulature, njenih pokreta u inspirijumu i ekspirijumu, i nakon toga prelazi na auskultaciju. Stoga, kako je kazala, uvijek se prvo disajni šum sluša bez stetoskopa, a tek nakon utvrđivanja kvaliteta šuma, prelazi se na auskultaciju stetoskopom. - Na osnovu određivanja kvaliteta čujnog disanja možemo da odredimo i približno anatomsko mjesto opstrukcije. Kada imamo neku opstrukciju iznad glotisa, obično čujemo prigušen, mrmljajući zvuk, ako je opstrukcija na nivou glotisa, bilo da se radi o inflamaciji ili nekom zadržanom stranom tijelu, čuje se promukao zvuk ili afonija, dok slab i mek zvuk čujemo kod subglotisne opstrukcije – navela je ona. Čujno disanje se uglavnom poistovjećuje sa stridorom. Od dijagnostičkih procedura, kada se želi potvrditi dijagnoza, najčešće se, kako je objašnjeno, koristi vizuelizacija fleksibilnim laringoskopom ili bronhoskopom. Kod djece sa stridorom dodatno se može uraditi još i funkcionalno ispitivanje pluća. Ipak, ono što se najčešće susreće u ordinacijama je vizing, disajni zvuk koji nastaje usljed opstrukcije disajnih puteva. U zavisnosti od anatomskog mjesta opstrukcije, dijeli se na monofono, odnosno homofono i na heterofono ili polifono zviždanje. - Najčešće vizing čujemo kod bronhiolitisa i astme, a rjeđe kod gastroezofagialnog refleksa, stranog tijela, hroničnih bakterijskih bronhitisa – istakla je dr Radulović. Ciklus predavanja završen je prezentacijom alergologa, dr Saide Zejnilović, koja je prisutne bliže upoznala sa alergijskim

reakcijama na antibiotike. Ona je u uvodu istakla da različite vrste alergijskih reakcija predstavljaju sve veći problem u pedijatriji, počev od atopijskog dermatitisa, preko različitih vrsta alergija na hranu, astme, alergijskog rinitisa, različitih vrsta recidivantnih i hroničnh urtikarija, pa sve do alergija na ljekove. Iako alergije nastaju kao posljedica izmijenjene imunološke reaktivnosti imunskog odgovora kod djece koja imaju urođenu sklonost ka tom tipu reagovanja, prava alergija na lijek se javlja kod malog broja pedijatrijske populacije, objasnila je ona. - Veliki procenat, prema različitim autorima i preko 90 odsto, su upravo neimunološke reakcije, odnosno, različiti neželjeni efekti lijeka, efekti predoziranja i interakcije sa drugim lijekovima. Samo šest do dvanaest posto od ukupnih neželjenih reakcija na ljekove jesu alergijske, odnosno imunološke reakcije – kazala je dr Zejnilović, dodajući da je incidenca alergija na ljekove veća kod odraslih nego kod djece. Kada je riječ o najčešće prepisivanim antibioticima u pedijatriji, najčešće alergije su na betalaktame, u čiju grupu spadaju penicilini, cefalosporini, monobaktani i karbapenemi. Poseban akcenat ona je stavila na alergiju na penicilin, zbog njegove široke upotrebe. Mogućnost alergijske reakcije na penicilin predstavlja veliki strah kod roditelja i kod ljekara, međutim, kako je objasnila, u praksi se vrlo često srijeću kožne promjene koje koincidiraju sa nastajanjem penicilina i koje se u tom trenutku protumače i proglase kao alergija na lijek. Stoga, pravilnom anamnezom i kliničkim pregledom štedi se pacijent od nepotrebnih ispitivanja, a u krajnjoj liniji, štedi se i novac.za dalje ispitivanje. Klinički se alergijske reakcije na penicilin dijele u tri grupe – rana (nastaje u prvih 60 minuta od uzimanja lijeka), ubrzana (javlja se jedan do 72 sata od uzimanja lijeka), i kasna (nastaje nakon 72 sata od primjene lijeka). Trenutne reakcije, kako je izloženo, nastaju iz IgE grupe i mogu dovesti do anafilakse - ozbiljne alergijske reakcije koja može biti smrtonosne. Smatra se da su se mnogi smrtni slučajevi kod anafilakse dogodili zbog zakašnjelog davanja adrenalina, kazala je Zejnilović. U anamneziji je veoma važno vrijeme koje je proteklo od uzimanja lijeka, kako bi se ljekari orjentisali da li je u pitanju trenutna, ubrzana ili kasna reakcija na davanje lijeka, te koji je dan terapije lijekom, način davanja lijeka, da li postoji koincidencija sa virusnom infekcijom i koji je tip osipa po srijedi. Objašnjavajući mogućnost davanja drugih preparata iz betalaktamske grupe, ona je istakla da se vjerovatnoća razvoja alergije na cefalosporine kod pacijenata koji su već ispoljili alergiju na peniciline ne može predvidjeti na osnovu anamneze. Unakrsna reakcija anafilaktičkog tipa između cefalosporina prve i druge generacije sa penicilina iznosi između 15 i 20 odsto, međutim, novije generacije cefalosporina daju mnogo manje unakrsne reakcije sa ovim lijekom, objasnila je ona. Kada je riječ o meropenemu, pacijenti koji su imali pozitivan kožni test na penicilin, usljed visoke unakrsne reaktivnosti, preporuka je da se ne daju ljekovi iz grupe karbapanema. U slučaju alergije na lijek svaki pacijent koji ima sistemsku reakciju mora biti usmjeren na bolnicu i hospitalizovan prva 24 sata, treba mu prekinuti korišćenje lijeka, i zabraniti upotrebu iz grupe istih ljekova, a što se tiče dijagnostike, kada se posumnja na alergijsku reakciju na penicilin, pristupa se in vitro i in vivo laboratorijskim testiranjima, zaključila je dr Zejnilović.

BRONHIJALNA ASTMA Piše: dr med. Olivera Grubač, specijalista pneumoftiziolog Specijalne bolnica za plućne bolesti - Brezovik Astma je grčka riječ, a znači teško, kratkotrajno disanje. Prvi pisani opis astme potiče sa tog područja, iz II vijeka p. n. e., od Arteja iz Kapadokije. Bronhijalna astma se definiše kao hronična upala disajnih puteva koja izaziva njihovu povećanu preosjetljivost na razne spoljašnje uticaje. Oni uzrokuju suženje disajnih puteva, zbog čega se javljaju tegobe u vidu osjećaja otežanog disanja, kašlja, zviždanja u grudima. Tegobe se najčešće javljaju noću ili u ranim jutarnjim časovima, ali mogu biti prisutne i tokom dana. Do napada obično dolazi kada je u neposrednoj okolini prisutan neki provokativni faktor astme. Bronhijalna astma poprimila je krajem 20. vijeka velike razmjere širom svijeta i nastavlja tu tendenciju i u trećem milenijumu. Postoje brojni statistički podaci o porastu učestalosti astme u cijelom svijetu. U našoj zemlji, takođe, sve je veći broj oboljelih od bronhijalne astme. Uzrok nastanka Brojni su uzroci nastanka astme, a dijele se na spoljašnje i unutrašnje. Spoljašnji se odnose na okruženje u kojem čovjek živi (aerozagađenja, globalno zagrijavanje planete, promjena klimatskih faktora, urbanizacija, veća prisutnost alergena i polena u vazduhu...), a unutrašnji na samog oboljelog (genetska predispozicija, način života, ishrana sa upotrebom aditiva, tzv. fast food ishrana, štetna navika pušenja, učestale infekcije, stalan boravak u kući, a rijetko u prirodi...). Udruženo djelovanje tih faktora izaziva pojavu bolesti. Atopijska konstitucija (nasljedni faktori) ili sklonost organizma da u kontaktu sa alergenima iz okoline stvara velike količine imunoglobulina E predstavlja značajan predisponirajući faktor za astmu. Dokazano je da se atopijska konstitucija češće javlja u nekim porodicama, što povećava rizik njenih članova da obole od astme ili neke druge alergijske bolesti. Dijagnoza Dijagnoza astme postavlja se na osnovu: anamneze, fizikalnog nalaza, rendgenskog nalaza pluća, imunoloških testova,

spirometrije, pik floumetrije, dok međunarodne smjernice za dijagnostikovanje i liječenje astme ukazuju na to da primarni cilj liječenja treba da bude optimalna kontrola bolesti. Optimalna kontrola podrazumijeva minimalnu pojavu dnevnih i noćnih simptoma (kašalj, nedostatak vazduha, sviranje u grudima) kao i potrebu za ljekovima koji šire disajne puteve. Da bi se to postiglo potrebne su 4 međusobno zavisne komponente. Prva komponenta je uspostavljanje partnerskog odnosa između ljekara i bolesnika. Druga podrazumijeva otkrivanje i smanjivanje izloženosti faktorima rizika. Treća se odnosi na procjenu, liječenje i praćenje astme. Četvrta komponenta je odgovarajuće liječenje pogoršanja bolesti. Liječenje Za liječenje bronhijalne astme koriste se dvije grupe ljekova. To su oni za brzo otklanjanje simptoma i oni za prevenciju simptoma. Izbor liječenja određuje se prema stepenu kontrole astme, terapiji koju bolesnik već dobija, farmakološkim svojstvima i dostupnosti različitih vrsta ljekova, kao i u skladu sa ekonomskim uslovima. Prednost se daje inhalatornom načinu primjene ljekova (putem udisanja), jer se tako postiže neposredan kontakt lijeka sa velikom površinom traheobronhijalnog stabla. Početak djelovanja je brz, primjenjuju se male doze ljekova a mogući neželjeni efekti su mali. Zahvaljujući razvoju farmaceutske industrije, na našem tržištu postoje ljekovi izbora - fiksne kombinacije inhalacionih kortikosteroida, pomoću kojih se želi postići optimalna kontrola bolesti. Prevencija Posljednjih godina zapažen je veliki porast obolijevanja od astme, kako u razvijenim zemljama tako i u našoj sredini. U anketi sprovedenoj u našoj ustanovi, Specijalnoj bolnici za plućne bolesti - Brezovik u Nikšiću, u toku decembra 2012. god., došli smo do saznanja da većina ispitanika prepoznaje simptome bronhijalne astme, ali ne i mjere njene prevencije. Zato je neophodno da se organizuju prigodna predavanja na javnim

mjestima (školama), elektronskim medijima (televizija, radio). Na taj način svako može da stekne saznanja o ovoj bolesti i da shvati da čak i bolesnici sa astmom mogu imati savršeno normalan život, baviti se sportom, ukoliko su pažljivo praćeni od strane ljekara, i izbjegavati faktore koji prouzrokuju pogoršanja astme. Značaj klimatskih uslova

strujanja, veoma povoljno djeluje na opstruktivne bolesti pluća i može biti od pomoći za sve koji imaju problema sa bronhijalnom astmom. 1 Ovo su naveli prof. dr Milutin Živković i prof. dr Vojislav Danilović, u radu KLIMATSKI FAKTORI BOKE KOTORSKE I BRONHIJALNA ASTMA

Pod idealnom klimom za asmatičare podrazumijeva se mjesto sa suvim toplim vazduhom i bez aerozagađenja. Ranije su ljekari preporučivali asmatičarima da odlaze u Egipat i Izrael. S obzirom na cijenu takvog putovanja, u našoj zemlji se uglavnom preporučuje boravak na moru, planini ili u banji. Svako klimatsko liječenje pomaže, ali samo ukoliko traje tri mjeseca, mada je najbolje šest mjeseci. Svi kraći boravci imaju negativan efekat. Plućima je potrebno oko dvije nedjelje da se priviknu na promjenu klime i tek tada liječenje počinje da djeluje. Loše je da se pacijenti upućuju na planinu pa na more. Tada oni dva puta mijenjaju klimu. Na kliničko liječenje treba upućivati samo pacijente čija se astma nalazi pod kontrolom. Pri izboru mjesta za liječenje, treba poštovati sljedeće kriterijume: izbjegavati mjesta sa aerozagađenjem, izbjegavati mjesta sa velikom vlažnošću vazduha, izbjegavati mjesta u dolinama ili pored velikih rijeka. Prirodne oaze zdravlja Dejstvo primorske klime Boke kotorske na bolesnike sa bronhijalnom astmom koji dolaze iz drugih krajeva radi liječenja, analizirano je u više navrata i objavljeno u medicinskoj literaturi bivše Jugoslavije, kao i stranoj literaturi1. Interesantno je navesti da se u posljednje vrijeme dosta govori o regionu tvrđave Španjola u Herceg Novom, čija klima povoljno utiče na kontrolu bronhijalne astme. Podaci iz zbornika radova „Boka”, Putopisi Evlije Čelebije, turskog putopisca XVII vijeka, govore i da je ovaj region poznat po tome još iz perioda turske vlasti, kada su u Gornji grad, što danas predstavlja sinonim za tvrđavu Španjola, dolazili naučnici da se nadišu svježeg vazduha. S obzirom na to da se oboljelima od astme preporučuje boravak na moru i planini, ovakva prirodna oaza, zbog specifičnog vazduha „ruže vjetrova”, idealne nadmorske visine, gdje se sudaraju mediteranska i planinska vazdušna

Hronika 5. septembar - ODRŽAN 8. BALKANSKI KONGRES PLASTIČNE I REKONSTRUKTIVNE HIRURGIJE

Udruženje fizioterapeuta Crne Gore raznovrsnim programom obilježilo je Međunarodni dan fizioterapeuta u Igalu, Podgorici i Bijelom Polju. U nizu pratećih akcija sprovedenih 10-og i 11-og septembra realizovana su i stručna predavanja u cetinjskim osnovnim školama „Njegoš” i „Lovćenski partizanski odred”, a u Domu starih „Grabovac”, u Risnu, održana je i radionica na temu „Fizioterapija u gerijatriji”. Zaposlenima u Institutu „Dr Simo Milošević” bila je namijenjena i promotivna radionica „Škola leđa”, održana od 9. do 13. septembra. Septembar 2013 - AKTIVNOSTI MINISTARSTVA

U organizaciji Balkanskog udruženja za plastičnu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju (BAPRAS) i Crnogorskog udruženja za plastičnu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju (MONTEPRAS), te pod okriljem Internacionalne asocijacije plastične, rekonstruktivne i estetske hirurgije (IPRAS), najveće svjetske asocijacije iz ove oblasti, u Crnoj Gori je 5-og septembra započeo 8. balkanski kongres plastične i rekonstruktivne hirurgije. Trodnevni skup koji je ugostio brojne profesionalce iz ove oblasti, održan je u Hotelu „Avala” u Budvi. Otvarajući Kongres, crnogorski ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović naveo je: - S obzirom na ugled struke i učesnike iz regiona, Balkana i svijeta, riječ je o jednom vrlo značajnom stručno-medicinskom skupu koji se održava u našoj državi. U nizu brojnih tema razmijenjene su informacije iz oblasti: onkohirurgije kože, hirurgije šake, mikrohirurgije, rekonstruktivne hirurgije dojke, glave i vrata, ekstremiteta, te o terapiji opekotina i estetskoj hirurgiji. 8. septembar – OBILJEŽEN MEĐUNARODNI DAN FIZIOTERAPEUTA

U nizu aktivnosti koje su tokom septembra sprovedene na nivou Ministarstva zdravlja obavljen je jedan broj posjeta i sastanaka koji su za cilj imali vršenje uvida u stanje na terenu, kao i pružanje podrške i sugestija u vezi sa daljim radom. S tim u vezi, ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović, sa saradnicima, i direktor Fonda za zdravstveno osiguranje dr Kenan Hrapović boravili su 6-og septembra u radnoj posjeti Opštini Pljevlja. Pored učešća u sastanku sa predsjednikom Opštine Pljevlja dr Milojem Pupuvićem, Menadžmentom Opšte bolnice - Pljevlja, te direktorom ove ustanove dr Zoranom Tabašem, obavljena je posjeta akcije krvnog pritiska i nivoa šećera u krvi, koja je tog dana organizovana u Centru Pljevalja. Akciju je u cilju promovisanja prevencije bubrežne bolesti, inicirala NVO „Nefro”, koja je tokom svečane sjednice održane u sali Skupštine opštine Pljevlja ministru uručila zahvalnicu. Ministar je posjetio i Kabinet hemodijalize u Opštoj bolnici - Pljevlja. 7-og septembra pomoćnik ministra zdravlja prim. dr Mensud Grbović prisustvovao je Svečanoj skupštini Udruženja fizioterapeuta Crne Gore. On se pojavio u svojstvu govornika. Skup je realizovan u 19.30 h, u Kongresnoj sali Instituta „Dr Simo Milošević” u Igalu. U okviru ranije promovisanih aktivnosti, u nikšićkom naselju Kličevo svečano je otvorena zdravstvena ambulanta.

17-og septembra ministar Radunović, u društvu nikšićkog gradonačelnika Veselina Grbovića i direktora Doma zdravlja u ovoj opštini dr Slobodana Tomića, pustio je u rad imenovanu zdravstvenu ustanovu. Prilikom ove posjete ministar je obišao novi blok specijalne njege u Specijalnoj bolnici „Dr Jovan Bulajić” u Brezoviku, kao i rekonstruisano Odjeljenje opšte hirurgije u Opštoj bolnici - Nikšić. U cilju promovisanja značaja realizacije „Skrining programa za rano otkrivanje štetne upotrebe alkohola i alkoholom uzrokovanih poremećaja u Crnoj Gori, 27-og septembra organizovan je skup u podgoričkom hotelu „Ramada”. U ime Ministarstva zdravlja ovom prilikom je govorio pomoćnik ministra zdravlja prim. dr Mensud Grbović. 7. septembar - ODRŽAN SEMINAR O ZBRINJAVANJU DISAJNOG PUTA KOD DJECE

rodnom događaju uzeli su eksperti iz zemlje i inostranstva, a njegova realizacija plod je saradnje PZU „Codra Hospital” i Frankfurtske klinike „Kerckhoff-Klinik GmbH”. O implantaciji valvule ovom prilikom je govorila dr Helga Melman, o ulozi MRT-a i CT-a u dijagnostici koronarnog oboljenja i DCM-a govorio je dr Andreas Rolf, dr Malte Kunis imao je za temu ablacije, dr Volfgang Riken - telemonitoring kod srčane insuficijencije, dr Matijas Rot - hirurgiju i transplantaciju srca na Klinici Kerkhof, dr Roland Brandt - dijagnostiku i liječenje miokarditisa i dilatativne kardiomiopatije, a dr Veselin Mitrović govorio je o terapiji akutne srčane insuficijencije. 15. septembar - REALIZOVAN EVROPSKI SKUP GASTROENTEROLOGA

U organizaciji Farmaceutske kompanije „Novartis”, 12-og septembra održano je edukativno predavanje sa temom „Savremeni koncept terapije relapsne multiple skleroze”. Predavač na skupu upriličenom u Hotelu „Podgorica” bila je prof. dr Jelena Drulović, sa Kliničkog centra Srbije.

15-og septembra, uz podršku Evropskog udruženja za gastroenterologiju, endoskopiju i nutricinizam (EAGEN), realizovan je Evropski skup gastroenterologa. Skup održan u Hotelu „Maestral”, u Budvi, svečano je otvorio crnogorski ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović. Tema je bila: „Kako liječiti i održavati stomak zdravim”. Za organizaciju događaja zaslužni su Udruženje gastroenterohepatologa Crne Gore i Udruženje gastroenterologa Srbije. Predavači su bili stručnjaci iz Srbije, Hrvatske, Belgije, Austrije, Italije, Republike Češke, Francuske, Poljske i Švedske. - Posljednjih godina, bolesti organja za varenje su široko raširene i u njihovoj dijagnozi i terapiji je došlo do značajnih novina. Savremeni život pun stresa, ishrana namirnicama tretiranim različitim hemijskim sredstvima i „brza hrana” su, između ostalog, aktuelizovali ove bolesti. Tumor želuca je drugi po redu uzročnik smrtnosti od tumora na svjetskom nivou. Rani oblik gastričnog karcinoma je tipično manjeg obima, asimptomatski i ima dobre izglede za izlječenje, dok napredni oblik gastričnog tumora ima znatno veću stopu smrtnosti. Stoga, rano otkrivanje i liječenje je značajno u pogledu smanjivanja stope smrtnosti od tumora želuca - naveo je u svom uvodnom obraćanju dr Radunović, ističući značaj aktuelne realizacije Nacionalnog programa za rano otkrivanje raka debelog crijeva.

14. septembar - U BUDVI ODRŽANA KARDIOLOŠKA KONFERENCIJA

16. do 19. septembra - UČEŠĆE U 63-EM REGIONALNOM KOMITETU SVJETSKE ZDRAVSTVENE ORGANIZACIJE

U Bečićima je, u Hotelu „Splendid”, 14-og septembra održana Kardiološka konferencija. Učešće u ovom međuna-

63-em regionalnom komitetu Svjetske zdravstvene organizacije održanom u turskom gradu Izmiru, prisustvovali

U Kliničkom centru Crne Gore organizovan je jednodnevni seminar o laringealnoj maski i zbrinjavanju disajnog puta kod djece. U amfiteatru Instituta za bolesti djece, 7-og septembra, po prvi put u Crnoj Gori, održan je skup sa međunarodnim učešćem koji je za temu imao tretman disajnog puta kod djece. Osim domaćih stručnjaka, na Seminaru su govorili i predavači iz Srbije, Slovenije, Makedonije i Italije. Pored prezentacija i diskusija, demonstriran je i način plasiranja I-gel laringealnih maski na pedijatrijskom i adultnom pacijentu (manekenu). U uvodnom dijelu događaja prisutnima su se obratile dr Mira Jovanovski-Dašić, pomoćnica ministra zdravlja, i prof. dr Slavica Vujisić, direktorka Centra za nauku Kliničkog centra Crne Gore. 12. septembar - EDUKACIJA O TERAPIJI RELAPSNE MULTIPLE SKLEROZE

su i predstavnici crnogorskog zdravstva: pomoćnica ministra zdravlja dr Mira Jovanovski-Dašić i pomoćnica direktora Instituta za javno zdravlje mr Nataša Terzić. Glavna tema Komiteta realizovanog u periodu od 16. do 19. septembra bili su izazovi u primjeni zdravstvene politike Svjetske zdravstvene organizacije u periodu do 2020. godine. - Na sastanku je bilo riječi i o definisanju okvira i indikatora za praćenje primjene zdravstvene politike SZO do 2020. godine, kao i o Evropskom akcionom planu za mentalno zdravlje 2014-2020. Učesnici sastanka razmatrali su Izvještaj o progresu eliminacije rubele i boginja, kao i definisanje aktivnosti kojima će se ubrzati dostizanje ciljeva do 2015. godine. Takođe, akcenat je dat i na reforme Svjetske zdravstvene organizacije i implikacije na Regionalnu kancelariju za Evropu - navodi se u Izvještaju o ovom događaju. Na sastanku su riječ imali i članovi Delegacije Crne Gore. - Važno je napomenuti da je Crna Gora imala i izlaganje u ime deset članica Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope, budući da istom predsjedava od 1. jula do 31. decembra 2013. godine - kaže se dalje u navedenom tekstu. 19. septembar - NOVI POMACI U TERAPIJI KARCINOMA JAJNIKA

U podgoričkom hotelu „Ramada”, 19-og septembra održano je stručno predavanje koje je za cilj imalo promociju novih indikacija lijeka iz grupe bevacizumaba. Riječ je bila o terapiji karcinoma jajnika. Predavači su bili prof. dr Izabel Rej-Kogar, specijalistkinja ginekološke onkologije iz Liona, i prof. dr Herman Haler, specijalista ginekološke onkološke hirurgije sa Kliničko-bolničkog centra u Rijeci. Ovom prilikom bilo je riječi o doprinosu novog lijeka u liječenju raka jajnika, kao i o organizaciji i hirurškom pristupu liječenju bolesnica sa uznapredovalim i metastatskim rakom jajnika. 25. septembar - GODIŠNJICA OD PRVE TRANSPLANTACIJE U okviru obilježavanja prve godišnjice od realizacije transplantacije u Crnoj Gori, Klinički centar Crne Gore podsjetio je da je 25-og septembra prošle godine uspješno izvedena prva transplantacija organa, i to bubrega sa živog donora. - Transplantaciona procedura predstavlja krunu svakog zdravstvenog sistema i Crna Gora je svojim kapacitetima odgovorila ovom zdravstvenom izazovu - kaže se u tekstu upućenom javnosti. Evocirajući tok događaja realizovanih u cilju sprovođenja ovog značajnog zahvata, ovom prilikom je objavljeno i da je planirano da transplantacija bubrega sa živog davaoca postane rutinska metoda u liječenju hronične bubrežne insuficijencije. Odajući dužnu počast za zaslugu u ovom poduhvatu prof. dr Marini Ratković, nacionalnoj koordinatorki za ovo pitanje, istaknuto je: - Napravljeni su

prvi koraci, imamo viziju, stvorili smo tehničke uslove, imamo odlične ljekare i zdravstvene radnike, pa uz pomoć prijatelja iz regiona i neizbježnu političku podršku kapitalizovali smo sve naše vrijednosti u zajedničkom cilju, a to je transplantacija organa u Crnoj Gori. Do sada su u Crnoj Gori uspješno sprovedene transplantacije kod ukupno sedam pacijenata. 25. septembar - REALIZOVAN 21. KONGRES BALKANSKE FEDERACIJE LABORATORIJSKE MEDICINE

21. kongres Balkanske federacije laboratorijske medicine održan je 25-og septembra, u Hotelu „Avala” u Budvi. Skup kom su prisustvovali predstavnici struke iz zemalja članica Federacije: Albanije, Bugarske, Bosne i Hercegovine, Grčke, Makedonije, Crne Gore, Rumunije, Srbije i Turske, ali i iz drugih evropskih zemalja, svečano je otvorio ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović. - Ovaj skup je veoma značajan zbog razmjene iskustava, a Ministarstvo zdravlja zdušno podržava sve vidove unapređenja kvaliteta, dostupnosti i efikasnosti u pružanju zdravstvenih usluga i zalaže se za uspostavljanje dobre funkcionalne povezanosti između mjera unapređenja zdravlja, primarne, sekundarne i tercijarne prevencije, koja neminovno dovodi do poboljšanja zdravstvenog stanja stanovništva Crne Gore i zadovoljnog pacijenta - istakao je tom prilikom. Navodeći da su teme izlaganja: standardizacija laboratorijskih testova, implementacija Six Sigma sistema kvaliteta, evropske direktive za profesionalnu kvalifikaciju specijalista laboratorijske dijagnostike, prognostičke vrijednosti novih kardijačnih markera, laboratorijski markeri neurodegenerativnih bolesti i integrisani prenatalni skrining, ministar Radunović je ocijenio da smo na pravom putu unapređenja kvaliteta zdravstvene zaštite naših građana. Primjena savremenih laboratorijskih tehnologija, rekao je, a time i brza dijagnostika, čine osnov savremene medicine, odnosno svakog daljeg tretmana pacijenta. - Ovaj skup u Budvi je dobra prilika da se nastavi dalji razvoj laboratorijske dijagnostike u Crnoj Gori, uz razvoj savremenih rješenja u okviru sistema zdravstvene zaštite koji mogu da potpomognu primjenu informacionih sistema u svim javnozdravstvenim laboratorijama i sprovođenju Lean i Six Sigma programa kroz cijeli sistem - naveo je dalje. 26. septembar – INSTITUT ZA BOLESTI DJECE ORGANIZOVAO TRI EDUKATIVNA PREDAVANJA Institut za bolesti djece nastavio je trend kontinuirane edukacije medicinskog osoblja, organizujući 26. septembra u svojim prostorijama predavanja u vezi sa disajnim putem i alergijskim reakcijama na ljekove kod pedijatrijske populacije. Gost, predavač sa

Univerzitetske klinike u Beogradu bio je prof. dr Branimir Nestorović, a domaći predavači bile su dr Snežana Radulović i dr Saida Zejnilović. 27. septembar – OKRUGLI STO, SKRINING PROGRAM ZA RANO OTKRIVANJE ŠTETNE UPOTREBE ALKOHOLA Ministarstvo zdravlja u saradnji sa Kancelarijom Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) u Crnoj Gori organizovalo je 27. septembra u Podgorici okrugli sto na temu „Skrining program za rano otkrivanje štetne upotrebe alkohola i alkoholizmom uzrokovanih poremećaja u Crnoj Gori“. Skupu su prisustvovali predstavnici relevantnih ustanova iz sektora zdravstva - Ministarstva zdravlja, Instituta za javno zdravlje, Fonda za zdravstveno osiguranje, UNICEF-a, Udruženja psihijatara i domova zdravlja. 27. septembar - PROMOVISANA KNJIGA Nova knjiga koja je objavljena u okviru izdavaštva Fakulteta medicinskih nauka u Kragujevcu, promovisana je 27-og septembra na Medicinskom fakultetu u Podgorici. „Dilatacija (ne)mogućeg”, autora prof. dr Slobodana Arsenijevića, rektora Univerziteta u Kragujevcu, bila je povod dolaska uvaženih izlagača: ministarke zdravlja Republike Srbije prof. dr Slavice Đukić-Dejanović, i prim. dr Gordane Vukčević, saradnice u nastavi na Medicinskom fakultetu u Podgorici i specijalistkinji ginekologije i akušerstva u Kliničkom centru Crne Gore. 28. septembar - ODRŽANA GODIŠNJA SKUPŠTINA OFTALMOLOGA CRNE GORE

Održana je IV redovna Skupština oftalmologa Crne Gore 28 septembra o.g., na kojoj je usvojen finansijski izvještaj i smjernice budućeg rada. Oftalmolozi su uz godišnju Skupštinu organizovali i stručni skup, koji je ove godine bio posvećen glaukomu ili oboljenju koje karakteriše degeneracija makule. Stručni skup održan je u saradnji sa veledrogerijom “Farmegra” i farmaceutskim kompanijama "Pfizer" i "Unimed Pharma".

organizacije, 17,3 miliona ljudi u svijetu godišnje umire od srčanog i moždanog udara. U ime organizatora prisutnima su se obratili predstavnici Menadžmenta Kliničkog centra Crne Gore i prim. dr Božidarka Knežević, direktorka Centra za kardiologiju. U skladu sa ranijom praksom, Dom zdravlja - Podgorica i ove godine se pridružio obilježavanju Svjetskog dana srca, ove godine posvećenom borbi protiv naprasne srčane smrti. U okviru konkretno sprovedenih aktivnosti dva izabrana doktora za odrasle, specijalista interne medicine i medicinske sestre u objektu Doma zdravlja - Podgorica u Bloku pet 29. septembra, od 9 do 15 h, mjerili su zainteresovanim građanima nivo šećera u krvi, krvni pritisak, EKG i pulsnu oksimetriju. Ljekari su građanima davali savjete o zdravim stilovima života i dijelili edukativne brošure. 29. septembar - REALIZOVAN 10. MEDITERANSKI KONGRES FIZIKALNE I REHABILITACIONE MEDICINE 10. mediteranski kongres fizikalne i rehabilitacione medicine održan je 29-og septembra, u Kongresnoj sali hotela „Splendid”, u Bečićima. Kongres u kom je učestvovalo više od 500 fizijatara iz mediteranskih zemalja (Italije, Španije, Portugalije, Francuske, Kipra, Turske, Makedonije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore...) svečano je otvorio sekretar Ministarstva zdravlja Zoran Kostić. Ujedno, održan je i XIII kongres fizijatara Srbije. - Ljekari za fizikalnu i rehabilitacionu medicinu na ovim prostorima, baš kao i u svijetu, hoće da primjenjuju nove tehnologije i tehnike, da rade na standardizaciji i kvalitetu svoje prakse i obrazovanja, da ravnopravno i stručno komuniciraju i da dostojanstveno promovišu svoju struku. Profesionalnom predanošću konstantno podstičete pacijenta da u okolnostima ozbiljno narušene životne harmonije, uz podršku okoline, lakše prevaziđu bolest i da uz pomoć vaše stručnosti konstantno jača sopstvene kapacitete za otpornost i čvrstinu, u teškim životnim situacijama - istakao je Kostić u okviru svog izlaganja.

29. septembar - SVJETSKI DAN SRCA OBILJEŽEN I KOD NAS U cilju pridruživanja kapitalnim svjetskim trendovima u zdravstvu, Klinički centar Crne Gore organizovao je i ove godine obilježavanje Svjetskog dana srca. U okviru manifestacije održane u Kraljevom parku u Podgorici, 29-og septembra je, u periodu 10:00 – 12:00 h, vršena je edukacija građana, mjeren nivo krvnog pritiska, nivo šećera u krvi i proračunavan desetogodišnji rizik za mortalitet od koronarne bolesti. Ovom prilikom upozoreno je da, prema podacima Svjetske zdravstvene

Predstavljamo: NVO „UDRUŽENJE ZDRAVSTVENIH RADNIKA BOKE I PRIMORJA”

KROZ UPOZNAVANJE I DRUŽENJE DO DOBRE KOLEGIJALNE SARADNJE Nevladina organizacija Udruženje zdravstvenih radnika Boke i Primorja jedna je od ne tako brojnih organizacija koje u svom programu posebno naglašavaju potrebu za animacijom zdravstvenih radnika i ističu cilj da se kroz druženje uspostave kontakti između kolega u zdravstvu. Uz sve, važan cilj Udruženja predstavlja afirmacija crnogorskog zdravstva na širem, regionalnom nivou. Udruženje zdravstvenih radnika Boke i Primorja postoji od 2000. godine. Danas broji oko 300 članova i aktivno je kako na planu organizacije edukativnih stručnih skupova tako i na planu realizacije rekreativnih manifestacija namijenjenih sports-

kim radnicima. - U trenutku kada je osnovano, Udruženje je okupljalo zdravstvene radnike Boke: Kotora, Dobrote, Risna, Doma starih „Grabovac” i Tivta. Nakon 8 godina javila se želja za proširivanjem kontakata, tako da i današnji naziv Udruženja potiče od 2008. godine. U početku se to odnosilo na zdravstvene radinke Primorja, a kasnije je prenešeno i na cijelu Crnu Goru i region - kaže Dragan Begenišić, predsjednik ovog udruženja. U nizu stručnih skupova koji su realizovani od strane ove organizacije izdvaja se stručni skup u Andrijevici, koji je održan prije 3 godine. Učešće u razgovorima na temu reforme zdravstvenog sistema tada su uzeli i zdravstveni radnici Sjevera

Kad se hoće, sve se može Udruženje je za 13 godina postojanja uspjelo da proširi fokus djelovanja u smislu prerastanja iz organizacije bokeških zdravstvenih radnika do organizacije koja radi na ujedinjavanju kolega iz balkanskog regiona. Krunu njegovog rada predstavlja organizacija Sportskih susreta zaposlenih u zdravstvu i socijalnoj zaštiti Crne Gore, manifestacije sa međunarodnim učešćem.

Susreti ostvaruju predviđeni cilj

Crne Gore, pa je i praktično rad ove organizacije dobio širi zamah. U najavi za kraj ove godine takođe je jedan skup sličnog koncepta koji bi, po nadanju Dragana Begenišića, trebalo da krajem novembra bude realizovan u Bijelom Polju. Rad Udruženja obilježava i potpisivanje jednog broja protokola o saradnji - sve u cilju uspostavljanja tješnje povezanosti između zdravstvenih radnika, koja se, logično, prenosi i na dalju poslovnu saradnju. U ovom trenutku postoje protokoli o saradnji sa zdravstvenim radnicima Sarajeva, Trebinja, Nikšića, a u najavi su i slični dogovori sa radnicima iz Mostara, Drača, Dubrovnika, kao i uopšte Hrvatske. Ističući značaj ovakve interakcije, gospodin Begenišić izrazio je posebno zadovoljstvo dosadašnjim učinkom, te posebno naglasio zadovoljstvo zbog gostovanja kolega iz BiH. - Izuzetno sam zadovoljan dosadašnjim radom Udruženja. Ono je, kroz događaje koje organizuje, postiglo svoj cilj: afirmacija Crne Gore. Posebno bih u tom smislu istakao značaj saradnje koju imamo sa Ministarstvom zdravlja, ali i sa rukovodiocima zdravstvenih ustanova - kaže on.

Već 13. put zaredom u Crnoj Gori su, u organizaciji Udruženja zdravstvenih radnika Boke i Primorja, organizovani Sportski susreti zaposlenih u zdravstvu i socijalnoj zaštiti Crne Gore. Ovo je događaj koji afirmiše novu notu komunikacije druženje i učešće u bogatom rekreativnom programu, a važi na međunarodnom nivou. Pokrovitelj skupa bilo je Ministarstvo zdravlja Crne Gore, a susrete je svečano otvorio prim. dr Nebojša Kavarić, direktor Doma zdravlja u Podgorici. Skup je održan u periodu 4.9-8.9, u ulcinjskom hotelu „Belvi”. Zdravstveni radnici učestvovali su u nadmetanju u sljedećim disciplinama: mali fudbal, košarka, odbojka, stoni tenis, šah, rukomet i pikado. 7-og septembra uveče susreti su okončani revijalnom utakmicom u malom fudbalu između reprezentacija Crne Gore i Bosne i Hercegovine. Ovogodišnje nagrade najuspješnijima pripale su ekipama Doma zdravlja u Danilovgradu, Opšte bolnice u Beranama, Kliničkog centra u Podgorici, Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore, Opšte bolnice u Bijelom Polju, KC SD „Medicinar”, iz Mostara, Opšte bolnice u Nikšiću, Doma starih „Grabovac”, u Risnu, Doma zdravlja u Podgorici, Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu, Zavoda za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore, Opšte bolnice u Baru, Opšte bolnice u Bijelom Polju, Specijalne bolnice za psihijatriju Kantona u Sarajevu, te Doma zdravlja u Bijelom Polju. U kategoriji šaha pojedinačne nagrade dodijeljene su Jeleni Bauković, iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore, Maji Pandža, članici KC SD „Medicinar”, i Ismeti Šabotić, iz Podgoričkog doma zdravlja. Kao izraz zahvalnosti za podršku u organizaciji, zaslužnima su dodijeljene plakete: generalnom sekretaru Ministarstva zdravlja Zoranu Kostiću, predstavnici Opšte bolnice - Kotor Mileni Samardžić, predstavnici Opšte bolnice u Nikšiću Svetlani Batrićević, te predstavniku Doma zdravlja - Podgorica Miodragu Kažiću. Zadovoljan zbog učešća oko 500 zdravstvenih radnika, te očekivano dobrog učinka u organizaciji Susreta, predstavnik organizatora gospodin Dragan Begenišić najavio je dalji nesumnjiv uspjeh u ovakvom radu. Susreti su, kako je istakao, ostvarili svoj cilj. A. Radanović

REGION 11. septembar - KONSULTACIJE O BUDUĆEM FINANSIRANJU ZDRAVSTVENE ZAŠTITE U SLOVENIJI Ljubljana - Ministarstvo zdravlja Slovenije, u saradnji sa Predstavništvom Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) u Ljubljani, organizovalo je skup na temu „Finansiranje sistema zdravstvene zaštite u Sloveniji - Mogućnosti i izazovi za budućnost”. Na sastanku su iznijeta mišljenja eksperata iz Evropskog opservatorija za praćenje zdravstvenog sistema, kao i poruke slovenačkih stručnjaka iz oblasti zdravstvene zaštite i predstavnika Ministarstva zdravlja koji pripremaju smjernice novog Zakona o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju. Učešće su uzeli i predstavnici osiguravajućih društava i predstavnika nevladinih organizacija koje se bave zdravstvom i koje učestvuju u javnim raspravama o reformi zakonodavstva u oblasti zdravstva. Na sastanku se, između ostalog, raspravljalo o važnim pitanjima i prijedlozima koji se odnose na trenutne izvore i potencijalne nove izvore finansiranja sistema zdravstvene zaštite, izmjenama postojećih doplata dobrovoljnih dopunskih osiguranja, mogućnostima uvođenja franšize, te finansiranju tercijarne zaštite i dugoročne njege. Na konsultacijama je poručeno da je cilj da Zakon dospije na javnu raspravu do kraja tekuće godine, navodi se u Saopštenju Ministarstva zdravlja Slovenije. 16. septembar - DOGOVOREN PROJEKAT SARADNJE IZMEĐU MAKEDONIJE I TURSKE Skoplje / Češme - Ministar zdravlja Makedonije, Nikola Todorov, i ministar zdravlja Turske, Mehmet Muezinoglu, u turskom gradu Češme dogovorili su se da naredne godine u aprilu mjesecu organizuju tursko-makedonsku Sedmicu zdravlja. Ideja projekta je da ljekari iz Turske provedu jednu radnu sedmicu u Makedoniji, a makedonski doktori jednu sedmicu u Turskoj. Tom prilikom ministar Todorov je kazao da će u posjetu doći vrhunski turski ljekari, koji će raditi na intervencijama i metodama koje se još ne izvode u Makedoniji, te onim intervencijama koje se izvode u jako malom broju ili su u početnoj fazi. U tu svrhu, naveo je on, formiraće se dva tima, jedan iz Makedonskog i drugi iz Turskog ministarstva zdravlja, koji će u narednom periodu intenzivno raditi i dogovarati cjelokupni akcioni plan, odnosno djelatnosti u vezi sa realizacijom tog projekta. Cilj je da se olakša transfer znanja i vještina između turskih i makedonskih kolega.

bicikla, na najefikasniji način, u dugoročnom smislu, promijeniti ponašanje i odnos prema životnoj sredini, a samim tim i poboljšati kvalitet života i zdravlja. U Saopštenju se navodi da su pješačenje ili vožnja bicikla do posla ili škole efikasan način da se poveća fizička aktivnost, koja je neophodna za očuvanje zdravlja i prevenciju hroničnih bolesti. Stoga, kako su poručili, potrebno je da svaki pojedinac „napravi korak”, kako bi se poboljšala situacija na području održive mobilnosti, i tako „doda kamičak u mozaiku” za zdraviju životnu sredinu. 21. septembar - OBILJEŽEN MEĐUNARODNI DAN ALCHAJMEROVE BOLESTI

16-22. septembar - OBILJEŽENA EVROPSKA NEDJELJA MOBILNOSTI Ljubljana - Pod sloganom „Vaš korak za čistiji zrak” obilježena je Evropska sedmica mobilnosti u Sloveniji. Tim povodom iz Ministarstva zdravlja te zemlje željeli su skrenuti pažnju da je svaki pojedinac odgovoran za zaštitu okoline u kojoj živi. Stoga su poručili da će se promovisanjem pješačenja i vožnje

Zagreb - Pod sloganom „Ne zaboravi me” u Hrvatskoj je obilježen Svjetski dan Alchajmerove bolesti, a glavna tema ove godine bila je „Demencija - Put brige”, sa aktivnostima usmjerenim na pažnju i staranje o osobama koje pate od demencije. Promotivne aktivnosti organizovane su na zagrebačkom Cvijetnom

trgu, gdje su aktivisti Udruženja za Alchajemrovu bolest dijelili građanima info materijale i letke. Prema navodima Ministarstva zdravlja Hrvatske, u toj zemji oko jedan odsto ukupnog stanovništva ima srednju i tešku demenciju, dok epidemiološki podaci govore da u svijetu preko trideset pet miliona osoba ima demenciju. Stoga su inicijative za poboljšanje kvaliteta liječenja i brige oboljelih od ove bolesti veoma značajne, budući da je Alchajmerova bolest veliki javnozdravstveni problem, navodi se u Saopštenju tog Ministarstva. 21. septembar - JESENJI FESTIVAL ZDRAVLJA Beograd - Dvodnevni „Lili”, Festival zdravlja, ishrane, dijetetike, velnesa, alternativne medicine i zdravstvene i kozmetičke njege, održan je u beogradskom Domu omladine. U manifestaciji započetoj 21-og septembra učestvovalo je više od 70 domova zdravlja, privatnih bolnica, ordinacija, apoteka, farmaceutskih kuća, fitnes, velnes i banjskih centara, kao i etno sela. Na štandovima su organizovani besplatni zdravstveni pregledi za građane, kao i mjerenje nivoa šećera u krvi i krvnog pritiska. Ovogodišnji festival zdravlja bio je posvećen mentalnom zdravlju i kardiovaskularnim oboljenjima, navodi se u saopštenju Ministarstva zdravlja Srbije. Otvarajući Festival, ministarka zdravlja, prof. dr Slavica Đukić-Dejanović, istakla je da je svrha manifestacije da podsjeti na važnost unapređivanja zdravlja i prevencije bolesti. Ona je ovom prilikom održala i predavanje povodom Svjetskog dana Alchajmerove bolesti, upozorivši da je informisanost o tom oboljenju u Srbiji veoma skromna, zbog čega se dugo živjelo u zabludi da kada do nje dođe ne može se učiniti ništa. Dalje je navela da veliki problem predstavlja nepostojanje Registra oboljelih, te da je stoga zadatak Instituta za javno zdravlje da pomenuti registar napravi. 22. septembar - USPJEŠNA TRANSPLANTACIJA SRCA U BEOGRADU UZ MENTORSTVO LJEKARA IZ HRVATSKE Beograd/Zagreb - Pod mentorstvom kardiohirurškog tima Kliničko-bolničkog centra (KBC) Zagreb, u Kliničkom centru (KC) Srbije u Beogradu uspješno je obavljena prva transplantacija srca nakon četrnaestogodišnje pauze u presađivanju tog organa u Srbiji. Novo srce, i novu šansu za život, dobio je pedesetdvogodišnji bolesnik u terminalnoj fazi bolesti srca. Transplantacija je prošla bez problema, a bolesnik se uspješno oporavlja - saopšteno je iz Ministarstva zdravlja Republike Hrvatske. Hrvatski tim stručnjaka predvodio je načelnik Klinike za kardijalnu hirurgiju KBC-a, prof. dr Bojan Biočina, dok je na čelu tima iz Srbije bio direktor KC Srbije, kardiohirurg prof. dr Miljko Ristić. - Nedavno obavljena transplantacija srca nastavak je već uspješno započete saradnje u presađivanju organa između stručnjaka iz Hrvatske i Srbije. Tako su krajem juna ove godine ljekari iz Zagrebačke kliničke bolnice „Merkur”, sa kolegama u Kliničkom centru Srbije, uspješno obavili dvije transplantacije jetre sa živih donatora, što je bio prvi korak ka oživljavanju transplantacijskog programa jetre u toj zdravstvenoj ustanovi - navodi se u Saopštenju. Saradnja između dvije države i formalno je potvrđena

Prezentovan je i sadržaj vodiča za dobru praksu u: transplantaciji, peritoneumskoj dijalizi i hematologiji. Vodiči su besplatno dijeljeni učesnicima Kongresa, a štampani su na pet jezika: engleskom, španskom, grčkom, italijanskom i hebrejskom. Vodeći predavači na Kongresu bili su eminentni profesori iz: Velike Britanije, Njemačke, Španije, Italije, Danske i Izraela. Od ukupno 360 prijavljenih sažetaka, za prezentaciju je prihvaćeno 130 radova.

Problemi sa noktima?

Obilaženje kulturnih znamenitosti ove evropske prestonice prije svega Triniti koledža u Dablinu, koji je poslije reformacije 1591 god. osnovala engleska kraljica Elizabeta I Meki, i na slabi komenokti? su studirala vodeća imena u MAVALA SCIENTIFIQUE - očvršćuje nokte i književnosti sprečavа starog rascjepljivanje kontinenta si listanje. kraja devetnaestog i početka dvadesetog Suvi, krtivijeka nokti?(Oskar Vajld, Džems Džojs, Semjuel Beket i drugi), CREAM ali i druženje i razmjena iskustava NAILACTAN - MAVALA HRANLJIVI KREM ZA sa NJEGU hranljivi krem koji rast, suzbija kolegenicama i kolegama iz stimuliše zemalja njihov u okruženju, pružaju suvoću i vraća noktima elastičnost. mogućnost da se bar na kratko postane dio evropske porodTanki, slabi, osjetljivi nokti? ice medicinskih sestara/tehničara iz oblasti zdravstvene NAIL SHELD - ZAŠTITA NOKTA / Učvršćivač noktiju njege u nefrologiji, dijalizi i transplantaciji.

MAVALA IMA RJEŠENJE

dvo-fazni sistem koji ojačava i štiti nokte, sprečava lomljenje.

Nokti sa flekama? Napukli nokti koji se listaju? MAVALA 002 - osnovni sloj sa dvostrukim dejstvom štiti površinu nokta i poboljšava prijanjanje laka za nokte.

Ispucao lak za nokte bez sjaja? MAVALA COLORFIX - Mavala sredstvo za fiksiranje boje.

Previše narasla pokožica, zanoktice? CITICLE REMOVER - MAVALA SREDSTVO ZA UKLANJANJE POKOŽICE

Tvrde, izbrazdane pokožice? CUTICLE CREAM - MAVALA KREM ZA POKOŽICE sprečava da se pokožica suši i puca ili raste preko noktiju.

Izbrazdani nokti? RIDGE FILLER - MAVALA SREDSTVO ZA ISPUNAVANJE BRAZDI - stvara ravnomjernu površinu radi glatkog manikira.

Brže sušenje laka? MAVADRY - suši se na dodir u sekundi.

Izgriženi nokti? MAVALA STOP - bezopasna a ipak efikasna tečnost koja se nanosi četkicom i pomaže odraslima i djeci da prekinu svoju naviku grickanja noktiju.

Skidanje laka za nokte? MAVALA SREDSTVO ZA SKIDANJE LAKA ZA NOKTE ekstra blago sredstvo za skidanje laka je bez acetona i posebno je pogodan za korišćenje na lomljivim noktima.

Zgusnut lak za nokte? THINNER - MAVALA SREDSTVO ZA RAZREĐIVANJE LAKA

SAVRŠENI MAVALA NOKAT Može se postići korišćenjem jednog ili više ovih proizvoda u zavisnosti od vašeg specifičnog problema sa noktima.

MEDITAS d.o.o. EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU tel: 020 625 016, 020 623 002 mob: 069 39 99 05

u julu ove godine, kada su resorni ministri u Beogradu potpisali Sporazum o saradnji koji predviđa razmjenu znanja u području transplantacije organa. Iz Hrvatskog ministarstva zdravlja podsjetili su da je ta zemlja svoja znanja u transplantaciji organa prošle godine primijenila i u Crnoj Gori, te da je od tada, uz pomoć transplantacijskog tima iz te zemlje, kod naših pacijenata uspješno presađeno sedam bubrega. 23. septembar - USTANOVLJENA LOKACIJA ZA SKLADIŠTENJE RADIOAKTIVNOG OTPADA

Sarajevo, navodi se u Saopštenju KCUS-a. Objašnjeno je da Sterilna jedinica predstavlja glavni preduslov za adekvatno obavljanje transplantacije koštane srži. Generalni direktor KCUS-a prof. dr Damir Aganović kazao je da su, uprkos poteškoćama kroz koje ta institucija prolazi, uloženi veliki napori da se stručnjaci i istraživači na vrijeme edukuju u uglednim međunarodnim centrima, ovladaju znanjima i tehnikama u njihovoj primjeni, i implementiraju ih u KCUS. On se u svom obraćanju posebno osvrnuo na značaj i ulogu buduće Sterilne jedinice za transplantaciju koštane srži, koja bi u dogledno vrijeme trebalo da bude oformljena i operativno i funkcionalno osposobljena za potrebe cijelog KCUS. 24. septembar - INICIRANA PREKODRINSKA SARADNJA U CILJU OSTVARENJA BOLJE ZDRAVSTVENE ZAŠTITE

Sarajevo - Iz Zavoda za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine saopšteno je da će se radioaktivni otpad u toj zemlji, tj. radioaktivni materijal koji se ne koristi niti se predviđa njegovo dalje korišćenje, organizovano prikupljati i odlagati u privremeno skladište radioaktivnog materijala u dijelu kompleksa Rakovica, a u cilju smanjenja uticaja jonizirajućeg zračenja na zdravlje stanovništva. To privremeno skladište radioaktivnog materijala, do rješenja problema trajnog skladišta, odabrano je u okviru Međunarodnog projekta tehničke pomoći „Upravljanje zatvorenim izvorima zračenja u područjima koja su bila pod uticajem ratnih dejstava”. Lokacija je izabrana kao najpovoljnije rješenje u ovom trenutku kako bi se spriječila opasnost od izlaganja stanovništva. Privremeno skladište je pod redovnom kontrolom domaćih nadležnih organa, u skladu sa pozitivnim zakonskim propisima iz oblasti zaštite od zračenja, saopšteno je iz te institucije. Dalje se navodi da su na osnovu dosadašnjih procjena radijacijske sigurnosti skladišta, za stanovništvo koje živi u blizini, rizici od izlaganja zračenju znatno ispod dozvoljenih granica i na nivou su prirodnog zračenja. Rješenje o privremenoj lokaciji za odlaganje radioaktivnog otpada donešeno je na osnovu Rješenja Federalnog ministarstva zdravstva, koje redovno sprovodi aktivnosti u oblasti zaštite od jonizirajućeg zračenja. 23. septembar - POTPISAN UGOVOR O IZGRADNJI STERILNE JEDINICE Sarajevo - Ugovor o izgradnji Sterilne jedinice na Pedijatrijskoj klinici Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu (KCUS) potpisan je između te institucije i preduzeća „Unioninvest” iz Sarajeva, kao izvođača radova. Projekat izgradnje biće finansiran is sredstava Zavoda za zdravstveno osiguranje Kantona

Beograd - Na sastanku ministara zdravlja Srbije i Republike Srpske, prof. dr Slavice Đukić-Dejanović i dr Dragana Bogdanića, dogovoreno je da će do kraja godine biti konkretizovana prekodrinska saradnja, u cilju bolje zdravstvene zaštite pacijenata u pograničnom području. Saradnja će prvo biti realizovana u Ljuboviji, gde je do kraja godine planirano da se otvori centar za dijalizu. Tu će i pacijenti iz Republike Srpske imati priliku da se liječe, kazala je Đukić-Dejanović. Ministar zdravlja i socijalne zaštite iz susjedne republike naglasio je da je dogovoreno da direktori fondova zdravstvenog osiguranja do kraja godine konkretizuju saradnju koja podrazumijeva da se pacijenti u pograničnom dijelu, sa lijeve i desne obale Drine, liječe u najbližim zdravstvenim ustanovama, na bazi reciprociteta. Direktor Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje Srbije prof. dr Momčilo Babić rekao je, kako se navodi u Saopštenju Ministarstva zdravlja, da će ubuduće nastojati da se harmonizuje dalji razvoj dva sistema zdravstvenog osiguranja, kao i da će se raditi na ujednačavanju cijena zdravstvenih usluga. 24. septembar - DOGOVOR O RAZMJENI ISKUSTVA SA UNIVERZITETSKOM BOLNICOM U NJUJORKU Skoplje / Njujork - Ministar zdravlja Makedonije, Nikola Todorov, posjetio je Univerzitetsku bolnicu u Njujorku, u Sjedinjenim Američkim Državama, kako bi dogovorio saradnju na polju razmjene iskustava i ekspertize, saopšteno je iz resornog ministarstva te zemlje. On je tom prilikom kazao da je riječ o vodećoj zdravstvenoj instituciji u SAD-u, a posebno je važno to što Njujorška univerzitetska bolnica gradi nov, savremen medicinski centar koji bi trebalo da bude završen do 2017. godine, uzevši u obzir da se i u Makedoniji planira izgradnja novog Kliničkog centra u Skoplju. Američka zdravstvena institucija ponudila je da podijeli iskustvo i znanje u izgradnji i funkcionisanju budućeg Kliničkog centra u Skoplju, a to se posebno odnosi na obuku kadrova, kazao je Todorov.

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

Âˇ jedinstven sastav probiotika Âˇ znanstveno podrĹžani sojevi Âˇ neĹĄkodljivi i sigurni GR-1ÂŽ i RC-14ÂŽ

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Podgorica, tel: 020-663-067 Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

KOMPLIKACIJE NASTAVAK TEKSTA IZ PROŠLOG BROJA

Piše: prof. dr sci. med. Božidar M. Bojović

OŠTEĆENJA BUBREGA - NEFROPATIJA Nefropatija je ozbiljno oboljenje bubrega i komplikacija koja ima najveći uticaj na dužinu života oboljelih od šećerne bolesti. Nefropatija predstavlja skup promjena koje se najčešće nalaze na bubrezima oboljelih od šećerne bolesti poslije dugog trajanja bolesti. Te su promjene: - Infekcija, - Skleroza (otvrdnuće sitnih krvnih sudova bubrega), - Oštećenje glomerula (filtracioni aparat bubrega). Ove promjene se razvijaju sa trajanjem šećerne bolesti koja dovodi do progresivnog slabljenja bubrežne funkcije (Slika 1). Prvo se u mokraći počinju javljati bjelančevine - proteini (i to albumini) koje zdravi bubrezi štede da se ne gube iz organizma. Dok se neophodni proteini gube u sve većoj količini putem mokraće, dotle se štetni produkti, koji se kod zdravih bubrega izlučuju, počinju zadržavati. Bubrezi pravilno ne vrše osnovnu zaštitnu funkciju, kao najvažniji organ za izlučivanje. Vremenom se počinje zadržavati i voda, što dovodi do pojave otoka (edema). Krvni pritisak raste i tako se vremenom razvija karakteristična slika teškog oštećenja bubrežne funkcije koje se naziva uremija. Dijagnoza manifestne nefropatije postavlja se na osnovu nalaza stalne proteinurije (veće od 500 miligrama za 24 časa), pod uslovom da nema urinarne infekcije, prethodnog intenzivnog fizičkog napora ili drugih činilaca koji mogu privremeno povećati urinarnu eliminaciju proteina.

Slika 1. Komplikacije šećerne bolesti na bubrezima i mokraćnim putevima

Nefropatija znači patologiju bubrega. Pijelitis je infekcija bubrežne karlice - mjesta na kojem se mokraća skuplja prije odlaska u mokraćevode. Pijelonefritis je infekcija tubula bubrežnih cjevčica koje skupljaju mokraću, glomerula - sitnih struktura koje filtriraju mokraću iz krvi i krvnih sudova. Cistitis je upala mokraćne bešike, najčešće usled infekcije. Staza mokraće je zadržavanje mokraće u mokraćnoj bešici. Što više mokraća ostaje u bešici, to je veća opasnost od razvijanja infekcije. Tok bubrežne bolesti u insulin zavisnom, dijabetesu tipa 1, prolazi kroz više faza. Najčešće se te promjene dijele na pet stadijuma: 1. Stadijum hipertrofije i hiperfunkcije bubrega - javlja se kod skoro svih bolesnika sa insulin zavisnim dijabetesom već u vrijeme postavljanja dijagnoze. U ovom stadijumu se zapaža povećano izlučivanje albumina. Ove promjene mogu da se normalizuju ako se postigne dobra metabolička kontrola bolesti. 2. Stadijum oštećenja bubrega bez kliničkih znakova karakteriše se zadebljanjem bazalne membrane kapilara glomerula, koje se razvija za 2-3 godine. Uporedo se razvija glomeruloskleroza, obično poslije 10 godina. 3. Stadijum početne nefropatije - U ovom stadijumu se uočava mikroalbuminurija 0.3 g/dan ili 200 mikrograma/minuti. Kod bolesnika koji pate od dijabetesa tipa 2, pri dijagnostici oboljenja mikroalbuminurija je već prisutna u 13-41% bolesnika. 4. Stadijum ispoljene nefropatije karakteriše stalna albuminurija i sreće se u 35 - 40% osoba sa tipom 1 dijabetsa, poslije 40 godina praćenja. 5. Stadijum terminalne bubrežne bolesti. Uzrok hipertenzije koja je povezana sa napredovanjem bubrežne bolesti u dijabetesu tipa 1 nije sasvim razjašnjen. Da li hipertenzija prethodi nefropatiji ili prati najranije promjene? Dobro kontrolisan krvni pritisak može da smanji progresiju albuminurije i nefropatije. Ipak, kada se kod bolesnika sa dijabetesom koji nijesu imali povišen krvni pritisak javi visoki pritisak, to može da bude rani znak oboljenja bubrega. Treba znati da smanjen unos proteina kod bolesnika sa albuminurijom smanjuje izlučivanje albumina. Danas se veoma osjetljivom metodom tzv. mikroalbuminurije mogu otkriti veoma rane promjene na bubrezima. Zapravo promjene su evidentne kada se počinju gubiti male količine albumina, 30 mg i više, u dvadesetčetvoročasovnoj mokraći, a što se standardnim dijagnostičkim metodama ne može otkriti. Veoma je važno da svaki bolesnik koji pati od šećerne bolesti, bar jednom godišnje izvrši ovu analizu. Vidjeli smo, ako se u stanju početnih promjena postigne dobra regulacija bolesti, moguće je da se one potpuno zaustave, ili čak povuku.

Ishrana bogata bjelančevinama dovodi do povećane filtracije u tzv. glomerulima bubrega i do povećanog izlučivanja albumina, što dovodi do oštećenja bubrega. Da bi se početne promjene na bubrezima popravile, potrebno je da se čim se dijagnostikuje mikroalbuminurija, smanji unos bjelančevina u hrani za 50%. Na taj način se normalizuje glomerularna filtracija i gubitak albumina. Zato je stav ADA1 da bolesnici sa šećernom bolešću uzimaju 0.8 gr/kg bjelanečevina dnevno, sasvim opravdan. Nažalost, veoma često se zaboravlja da ishrana sa smanjenim unosom proteina ima posebno važno mjesto u liječenju dijabetesne nefropatije, posebno u njenom početnom stadijumu. Infekcije mokraćnih puteva koje su česte kod oboljelih od šećerne bolesti, pospješuju razvoj nefropatije. Rano prepoznavanje i liječenje infekcija mokraćnih puteva veoma je važno u sprečavanju ove ozbiljne komplikacije. Završna faza gubitka bubrežne funkcije zahtijeva dijalizu. Danas postoji i mogućnost presađivanja bubrega. BOLESTI SRCA I KRVNIH SUDOVA Ranije smo opisali, u okviru promjena na većim krvnim sudovima, i promjene koje se dešavaju na krvnim sudovima i na srcu. Najčešća lokalizacija ovih procesa je na krvnim sudovima srca. Naime, ishrana srčanog mišića vrši se pomoću krvi koja dolazi putem dvije male srčane arterije koje se odvajaju iz glavne aorte odmah po njenom izlasku iz lijeve komore srca. Usled postepenog sužavanja otvora ovih krvnih sudova, dolazi do ozbiljnih smetnji u protoku krvi i ishrani srčanog mišića. Bolest koja se razvija naziva se koronarna bolest ili ishemijska bolest srca. Ispoljava se na različite načine, počev od jakih bolova u predsrčanom predjelu, koji se nazivaju angina pektoris ili stenokardija, pa sve do srčanog infarkta ili iznenadne srčane smrti. Druga lokalizacija, po učestalosti ovih promjena nalazi se na krvnim sudovima mozga. Ovdje se poremećaji cirkulacije završavaju moždanim udarom ili šlogom. Na treće mjesto, po učestalosti, dolaze krvni sudovi nogu. U slučaju otežane cirkulacije, u arterijskim krvnim sudovima nogu dolazi do karakterističnih i jakih bolova prilikom hodanja, hladnoće nogu, loše ishranjenosti kože i drugih tkiva, sve do razvijanja gangrene koju karakteriše izumiranje tkiva ispod mjesta gdje postoji prekid protoka krvi. Promjene na srcu i krvnim sudovima komplikacije su koje se neminovno javljaju kod odraslih ako šećerna bolest nije dobro regulisana. Upoznavanje sa ovim ozbiljnim problemima može samo da pomogne, tako da pacijent shvati opasnost koja mu prijeti i da odgovornijim odnosom i boljom regulacijom spriječi njihovo ispoljavanje. U domenu ovih promjena poseban problem predstavlja povišen krvni pritisak koji karakteriše visok morbiditet i mortalitet i problemi u liječenju. Na sreću, bolesti srca i većih krvnih sudova ne ispoljavaju se u dječjem uzrastu i adolescenciji. U sledećem broju: o komplikacijama na nervnom sistemu, dijabetesnom stopalu i polnoj nemoći.

1 Američka dijabetološka asocijacija

UČESTALOST METABOLIČKOG SINDROMA KAO FAKTORA RIZIKA PO ZDRAVLJE KARDIOVASKULARNOG SISTEMA GOJAZNE DJECE

Piše: dr Lidija Rakočević, mr sc. med., pedijatar-endokrinolog, KCCG, Institut za bolesti djece, Podgorica

Metabolički sindrom zauzima jednu od ključnih pozicija u savremenim medicinskim istraživanjima zbog signifikantnog porasta stope morbiditeta od kardiovaskularnih oboljenja. Najveći broj autora prihvata preporuke dijagnoze metaboličkog sindroma na osnovu kojih elemente sindroma čine: centralni tip gojaznost, insulinska rezistencija i intolerancija glukoze, aterogena dislipidemija i arterijska hipertenzija. Za postavljanje dijagnoze metaboličkog sindroma najčešće se koriste kriterijumi po S. Kuku (Cook S. i saradnici), koji podrazumijevaju prisustvo triju od predloženih pet faktora: obim struka > 90 P, trigliceridi > 1,7 mmol/l, HDL holesterol < 1,03, krvni pritisak 130/85 mm, glikemija 5,6, negdje u literaturi > 6,0 mmol/l prije jela, našte. Raven (3) je bio prvi autor koji je ovu asocijaciju metaboličkih faktora rizika i oboljenja označio nazivom sindrom X. On je svoj koncept sindroma X formulisao na bazi potencijalno opasnih efekata insulinske rezistencije, pri čemu je pod insulinskom rezistencijom podrazumijevao „sniženo preuzimanje glikoze posredovanjem insulina”. Savremeno shvatanje sindroma X podrazumijeva njegov nastanak iz insulinske rezistencije, pri čemu istovremeno dolazi do povećanja rizika za aterosklerotsko oboljenje i dijabetesa tipa II. Hiperinsulinemija, primarna karakteristika sindroma X, nastaje kao rezultat povećane rezistencije

na djelovanje insulina, koji je udružen sa prepunjenim depoima insulina. Insulinska rezistencija oštećuje deponovanje šećera, pri čemu šećer ostaje u krvi, a njegov višak biva sačuvan u masti u jetri. Istraživanja su pokazala da gojazne osobe imaju veći rizik za nastajanje insulinske rezistencije u odnosu na mršave osobe. Vak (izv. Vaque) je bio prvi autor koji je opisao stanje danas poznato pod sindromom X. To se dogodilo još 1947. godine, a 1956. godine slična zapažanja saopštena su u literaturi na engleskom jeziku. Sindrom X je poznat još i kao metabolički kardiovaskularni sindrom i aterotrombogeni sindrom. Dokazano je da metabolički sindrom nastaje i u djetinjstvu, a više je izražen kod gojazne djece. Oko 30% gojazne djece ima metabolički sindrom, a 9 od 10 gojazne djece ima bar jednu komponentu metaboličkog sindroma. Rano otkrivanje rizika koji kod djece dovode do razvoja metaboličkog sindroma veoma je važno za život u kasnijim godinama. Zastupljenost ovog sindroma povećava se i kod djece, pa tako National Health and Nutrition Examination Survay nalazi prevalenciju od 6.4% na kraju 2000-te, u poređenju sa 4,2% iz 1992. godine (p < 0,001). Praćenjem poremećaja tolerancije glukoze i insulinemije kod gojazne djece dr B. Bojović (10, 11) je u doktorskoj disertaciji (1980) ukazao na to da gojaznost u dječjem uzrastu predstavlja rizik za nastanak poremećaja metabolizma ugljenih hidrata i masti koji može da se ispolji kao insulin-nezavisni, dijabetesa tipa 2 u kasnijim godinama života. Na ovakav zaključak autor je došao upoređujući rezultate istraživanja na velikim uzorcima gojazne (312) i normalno ishranjene djece (300) uzrasta 7-14 godina. Tokom OGTT, gojazna djeca su imala statistički značajno veći poremećaj tolerancije glikoze (IGT-1,28%) i bazalne vrijednosti insulina (15,8 uJ/ml), u odnosu na normalno ishranjenu djecu istog uzrasta koja su imala normalnu toleranciju glikoze i bazalne vrijednosti insulina 13,3 uJ/ml. Takođe, nađeno je da, povećanjem stepena gojaznosti kod dječaka značajno raste procenat onih sa povišenim slobodnim masnim kisjelinama. Na osnovu vrijednosti indeksa tjelesne mase (BMI) gojaznu djecu svrstavamo u gojaznost prvog, drugog i trećeg stepena. Gojaznost prvog stepena (BMI 25,0-29,9), Gojaznost drugog stepena (BMI 30,0-39,9) i Gojaznost trećeg stepena (BMI 40,0 i više).

triglicerida iz krvi djeteta. Peti parametar je određivanje glikemije i insulina iz krvi našte i poslije dva časa od opterećenja sa 1,75 grama glikoze po kilogramu tjelesne težine, što se naziva OGTT (oralno opterećenje glukozom). Za postavljanje dijagnoze metaboličkog sindroma kod gojaznih adolescenata koristi se sljedeći kriterijum: prisustvo tri od pet predloženih parametara. Nezdravi životni stil, posebno onaj koji dovodi do visceralne gojaznosti može da ubrza proces starenja i da otpočne insulinsku rezistenciju. Istraživanja su pokazala da gojazne osobe imaju veći rizik za nastajanje insulinske rezistencije u odnosu na osobe sa normalnom tjelesnom težinom. Postoje dokazi da hiperinsulinemija, koja je posljedična pojava insulinske rezistencije, uslovljava hormonske poremećaje koji doprinose razvoju rizika za kardiovaskularna oboljenja (primjer djevojčica koje su gojazne i imaju policistične ovarijume). U okviru metaboličkog sindroma, pored hiperinsulinemije, opisano je postojanje još nekoliko endokrinoloških abnormalnosti, kao npr. prekomjerno stvaranje kortizola, visoka koncentracija androgena kod djevojčica, što uslovljava poremećaj menstrualnog ciklusa. Sedentarni način života i sniženje mišićne mase mogu, takođe, doprinijeti nastanku insulinske rezistencije. Neutrenirani atrofični mišići imaju snižen kapacitet za oksidaciju i sniženu sposobnost za deponovanje ugljenih hidrata. Nedovoljna aktivnost povezana je sa redukovanom mrežom kapilara u mišićima, što, takođe, može da doprinese sniženoj utilizaciji supstrata. Navedeni razlozi doprinose udruženosti snižene fizičke aktivnosti sa povišenim nivoom triglicerida, sniženim nivoom HDL holesterola i povišenim krvnim pritiskom. Održavanje optimalne tjelesne težine primjenom dijete i fizičke aktivnosti koristi se kao primarni terapijski postupak kod osoba sa oštećenom tolerancijom ugljenih hidrata. To, istovremeno, predstavlja i prevenciju nastanka insulin nezavisnog oblika šećerne bolesti. Rano otkrivanje rizika koji kod djece dovode do razvoja metaboličkog sindroma veoma je važno za život u kasnijim godinama. Liječenje pojedinih sastavnih komponenti metaboličkog sindroma, kao što je poremećaj lipida, hipertenzije, kao i primjena odgovarajuće dijete za gojaznost i poremećenu toleranciju glukoze, predstavlja pravi put u prevazilaženju metaboličkog sindroma kod gojaznih adolescenata.

Drugi parametar u opisu gojaznosti jeste obim struka. Mjerimo ga plastificiranim metrom i izražavamo u centimetrima sa jednom decimalom. Treći parametar je mjerenje krvnog pritiska, koga mjerimo živinim manometrom sa manžetnom za odgovarajući uzrast djeteta. Četvrti parametar su određivanje HDL holesterola, LDL holesterola, ukupnog holesterola i

LIJEČENJE H O M EO PAT I J O M

Piše: dr Snežana Tomić, homeopat

Homeopatija je sistem liječenja razvijen 1796. godine, od strane njemačkog ljekara Samuela Hanemana. Ona se zasniva na zakonu sličnosti: „Slično se sličnim liječi” - principu prvi put prepoznatom od strane Hipokrata, oca savremene medicine, još u petom vijeku nove ere. U našem narodu postoji prepoznavanje ovog principa u izreci: „Klin se klinom izbija”. Da objasnimo ovaj princip, poslužićemo se primjerom homeopatskog lijeka, Alium cepa, koji se pravi od crnog luka. Kada se sjecka crni luk, osoba obično razvije sekreciju iz nosa i očiju, a manifestuje se i crvenilo i nadraživanje sluzokože. Ovi simptomi su isti kao i simptomi kijavice i polenske alergije, te se zato homeopatski lijek spravljen od crnog luka uspješno koristi u terapiji prehlada i alergijskih kijavica. Pošto luk može izazvati ove simptome kod zdrave osobe, on ih može i liječiti kod bolesne osobe. Vjerovatno najznačajniji princip homeopatije jeste da ona liječi osobu a ne bolest. Tako će dvije osobe sa istom dijagnozom dobiti različit homeopatski tretman, prilagođen pojedinoj osobi, tj. njenom mentalnom, emotivnom i fizičkom aspektu. Terapija se, dakle, prepisuje prema osobi, a ne prema dijagnozi. Homeopatski postupak liječenja koncentriše se na traženje uzroka oboljenja. Simptomi se ovdje opažaju kao dragocjeni putokazi u razumijevanju bolesti, način na koji naše tijelo komunicira sa nama i javlja nam da nešto „škripi”. Adekvatno izabran homeopatski lijek usloviće poboljšanje i izlječenje na

svim nivoima, pa se tako osoba mora istovremeno bolje osjećati i psihički i fizički. Homeopatija prepoznaje postojanje Vitalne sile, inteligencije u nama, našeg unutarnjeg doktora. Ona koristi prirodne ljekove da na suptilan način stimuliše tu mudrost organizma da dovede do samoizlječenja.

Homeopatski ljekovi Homeopatski ljekovi su spravljeni od prirodnih supstanci, uglavnom biljnog i mineralnog porijekla. Oni su netoksični i ne ostavljaju nuspojave. Da bi se to postiglo, ljekovi se u postupku spravljanja razblažuju do tačke da se originalna supstanca nalazi prisutna ili samo u tragovima, ili samo u svom energetskom, vibracionom stanju. Tim postupkom je izbjegnuta toksičnost, a pojačana ljekovitost materije, jer ona djeluje na svom energetskodinamičkom principu a ne na materijalnom nivou. Ljekovi se spravljaju u homeopatskim farmacijama, po principima homeopatske farmakopeje.

Šta liječi homeopatija? Ko može koristiti homeopatiju i šta ona zapravo liječi? Jedno je od osnovnih pitanja. Pošto je princip homeopatije da liječi osobu a ne bolest, svako može koristiti homeopatski način liječenja. Ona se bez bojazni može koristiti i u trudnoći, kada je upotreba mnogih drugih preparata ograničena ili zabranjena. Njena primjena u pedijatriji poznata je i djeca uglavnom brže i bolje reaguju na homeopatski tretman. Homeopatijom se tretiraju kako akutna, tako i hronična stanja, a može se djelovati i preventivno, na smanjenje mogućnosti pojave bolesti u budućnosti, jačanjem konstitucije pacijenta. Ona se može praktikovati i kombinovati i sa drugim oblicima liječenja, bez kontraindikacija i smetnji. Stoga se ostali vidovi terapije ne moraju prekidati u toku liječenja homeopatijom.

Kako izgleda homeopatska konsultacija? Prva homeopatska konsultacija jeste iscrpan razgovor sa pacijentom. Kada dođete kod ljekara homeopata na konsultaciju, da bi donio odluku o tretmanu, njemu će biti potrebne detaljne informacije o Vama: tegobe zbog kojih dolazite, prisustvo drugih simptoma na fizičkom nivou, nivo energije, apetit, omiljena hrana i godišnje doba, san, raspoloženje, brige, narav i karakter, strahovi, djetinjstvo, porodična istorija, emotivni život i mnogo drugih podataka koji naizgled nemaju ništa zajedničko s tegobama zbog kojih ste došli. Ipak, svi ovi, naizgled nepovezani podaci, sačinjavaju cjelovitu sliku o Vama i pomažu u odabiru adekvatnog homeopatskog tretmana. Stoga se homeopatija naziva holističkom medicinom (od engleske riječi „whole”, cjelina, cijelo). Prva konsultacija je razgovor koji obično traje oko sat i po, nakon kojeg će biti prepisan homeopatski lijek. Kontrolna konsultacija biće zakazana nakon mjesec dana od početka terapije. Na kontrolnom pregledu se utvrđuje kako je pacijent reagovao na lijek, stepen poboljšanja, šta je novo od simptoma, koje su promjene na svim nivoima, i fizički, i mentalno, i emotivno.

Za održavanje zdravlja i preventivno, preporučuje se posjeta ljekaru homeopati dva do tri puta godišnje.

Koliko je uspješna homeopatija? Treba naglasiti da je homeopatski način liječenja jedan proces u kojem se organizam postepeno vraća u stanje ravnoteže i zdravlja na svim nivoima, kako psihički tako i fizički, i da je za ovaj proces potrebno vrijeme, jer se ne radi o suzbijanju niti o kontroli simptoma, već o iscjeljenju. Uspjeh terapije zavisi od adekvatno odabranog lijeka, za šta je potrebna saradnja s pacijentom i redovno komuniciranje sa njim. Razumijevanje ovog principa omogućiće pacijentu da bude istrajan, odgovoran i strpljiv u toku svoje homeopatske terapije. Međutim, uspjeh homeopatskog načina liječenja zavisi koliko od samog doktora, toliko i od samog pacijenta. Redovno uzimanje terapije, pridržavanje savjeta o promjeni načina života i ishrane, redovne kontrole i praćenje toka liječenja, od ključnog su značaja za uspjeh liječenja. Uzrok eventualnog neuspjeha liječenja homeopatijom često leži u nedosljednosti pacijenta i njegovom preranom odustajanju od terapije, kako zbog nestrpljenja tako i zbog nepreuzimanja odgovornosti za svoje zdravlje. U praksi, najveći i skoro sigurni uspjeh u liječenju imaju pacijenti koji redovno dolaze na kontrole, komuniciraju sa ljekarom i pridržavaju se prepisanog protokola. Kao i u svemu u životu, dosljednost i posvećenost daju najbolje rezultate.

Kome je namijenjen homeopatski način liječenja? - Ovaj vid liječenja je za ljude koji ne traže brza - „flaster rešenja” za svoje tegobe. Ako ste riješili da investirate u svoje zdravlje i da uložite trud i strpljenje koje će Vas dovesti do potpuno novog nivoa Vašeg mentalnog, emotivnog i fizičkog zdravlja, i to prirodnim putem, onda je homeopatija način liječenja za vas. - Ovaj vid liječenja pogodan je za one kojima drugi oblici liječenja nisu mogli pomoći, kao i za osobe koje žele prirodne, holističke metode liječenja. - Homeopatija je za one osobe koje žele da preduprede pojavu bolesti u budućnosti, koristeći preventivni karakter homeopatije. - Za one osobe koje su riješile da preuzmu odgovornost za svoje emotivno i fizičko zdravlje u svoje ruke i kojima je ljekar homeopat potreban kao katalizator tog procesa i kao dio tima. - Za sve one koji svoju bolest ne vide kao nesreću, već kao priliku da isprave i odbace ono što ih sputava i koči da budu zdraviji i srećniji.

BOL U STARIJEM ŽIVOTNOM DOBU Bol se deﬁniše kao: „neprijatan senzorni ili emocionalni doživljaj koji je izazvan stvarnim ili potencijalnim oštećenjem tkiva”. Takođe: „Bol je Piše: dr Mirjana Dobrović Milošević, spec. opšte medicine Tipovi bola prema načinu nastanka: 1. Nociceptivni bol nastaje aktivacijom nociceptora nadražajem, koga izaziva povreda tkiva, a može biti somatski aktivacija nociceptora u koži i dubokim tkivima (mišići i kosti) i visceralni, kao posljedica infiltracije, kompresije i rastezanja visceralnih organa grudnog koša i trbuha. 2. Neuropatski bol je izazvan strukturnim (kompresija ili infiltracija) ili funkcionalnim oštećenjem nerva. 3. Mješoviti bol. Nociceptivni bol nastaje mehaničkom, termičkom ili hemijskom stimulacijom receptora za bol i ispoljava se kao visceralni (tup, nejasno lokalizovan) i somatski (oštar, jasno lokalizovan). Prema dužini trajanja, može biti akutan ili hroničan. Za razliku od akutnog bola koji upozorava organizam na prisustvo štetnog nadražaja i koji je praćen simptomima povećane aktivnosti autonomnog nervnog sistema (tahikardija, tahipnea, znojenje, povišen krvni pritisak), hronični bol se karakteriše prilagođavanjem autonomnog nervog sistema i razvojem hroničnih vegetativnih znakova u vidu malaksalosti, gubitka apetita, nesanice, razdražljivosti. Bol gubi svoju biološku svrhu upozoravanja i sam za sebe postaje bolest. Bol je čest zdravstveni problem starije populacije, nerijetko podcijenjen i neadekvatno liječen. Liječenje bola u starijem životnom dobu predstavlja poseban izazov i zahtijeva pažljivo balansiranje koristi i rizika. Demografski podaci ukazuju da se starenjem svjetske populacije i pomjeranjem starosne distribucije, ovi problemi povećavaju. Pored osjećaja bola, hronični bol kod starijih izaziva ozbiljne biopsihosocijalne teškoće koje otežavaju kvalitet života, ne samo starijih osoba, već i njihovih

sve ono što bolesnik kaže da ga boli i lokalizovan je svuda gdje bolesnik kaže da ga osjeća”.

porodica. Naše znanje o bolu kod starijih još uvijek nije dovoljno i postoji potreba za novim pristupima, razumijevanjem novih mehanizama, novim tretmanima i edukacionim programima. Svjetska populacija stari i evidentno je pomjeranje starosne distribucije. Procenat populacije starije od 65 godina starosti u svijetu stalno raste i smatra se da će sadašnjih 7, 4% oko 2050. godine dostići 16, 4%, a starosna grupa starijih od 80 godina će se utrostručiti1. Ovakva pomjeranja starosne distribucije u svijetu i kod nas, nose sa sobom ogromne probleme u sistemu zdravstvene i socijalne zaštite. Akutni bol predstavlja simptom bolesti ili povrede. Starenjem bol postaje manje intenzivan simptom različitih akutnih medicinskih problema čak i poslije operativnih zahvata. Oko 40% pacijenata starijih od 65 godina osjećaju blag bol ili uopšte nemaju bol tokom peritonitisa, intestinalne opstrukcije, pneumonije. „Nijemi” akutni infarkt miokarda česta je pojava kod starijih osoba. Smanjena osjetljivost na bol može kompromitovati opominjuću funkciju bola i povećati rizik od nedijagnostikovanja bolesti ili povrede kod starih. Nasuprot tome, postoje dokazi da se starenjem povećava osjetljivost i smanjuje tolerancija na jak, perzistentan bol. Hronični (perzistentni) bol nije samo simptom već bolest per se, sa pravom da kao takva bude diagnostikovana. Hroničan bol traje najmanje tri mjeseca (prema IASP - International Association for the Study of Pain). Hroničan bol prisutan je kod više od 50% starijih osoba. Osteoartritis, leđni bol, fibromijalgija, postherpetička neuralgija, dijabetička neuropatija, talamički sindrom, kancerski bol, najčešći su primjeri hroničnih bolnih stanja kod starijih. Učestalost komorbiditeta i smanjene fiziološke rezerve, nerijetko, dovode do

atipičnog ispoljavanja bola u starijem životnom dobu. Kod starijih, bol teži da bude konstantan, jakog intenziteta, dugog trajanja, multifokalan i multifaktorijalan. Ne podrazumijeva se, međutim, da je bol njihova sudbina i sastavni dio normalnog starenja. Bol može i mora biti liječen. Pored osjećaja bola i patnje, hronični bol izaziva ozbiljne fizičke i psihosocijalne teškoće koje oštećuju kvalitet života starijih osoba. Kod starijih, hronični nociceptivni bol nekancerske etiologije najčešće se prezentuje kao somatski (mišićnoskeletni), a rjeđe kao visceralni bol (bol u abdomenu i u grudima). Rezultati studije Breivika i saradnika ukazuju da prevalencija umjerenog/jakog hroničnog bola od 19% odrasle populacije u Evropi ozbiljno ugrožava dnevne aktivnosti i kvalitet života. Najčešće tjelesne lokalizacije su: bol u leđima (47%), bol u zglobovima (40%) (koljeno: 16% i kuk: 8%). Najčešći uzroci bola su: disk degeneracija, osteoartritis, bol poslije traume, glavobolje. Slični uzroci i lokalizacija perzistentnog bola, prisutni su i u populaciji starijih od 65 godina. Mišićnoskeletne bolesti najčešće su odgovorne za perzistentan bol kod starijih. Disk degenerativna i fasetna bolest kod starijih od 65 godina, skoro su univerzalne, iako nisu uvijek praćene bolom. Degenerativna lumbalna spinalna stenoza, takođe prisutna i verifikovana kod starijih osoba, često nije praćena bolom. Velika učestalost osteoartritisa (OA), naročito koljena i kuka, nameće potrebu da se svakoj starijoj osobi sa hroničnim lumbosakralnim bolom i /ili bolom u donjem ekstremitetu, rutinski pregledaju zglobovi koljena i kukova. Bolesti mekih tkiva kao što su: miofascijalni bol i fibromijalgija, nisu rijetke u starijih. Lumbosakralni bol visoko prevalentan i terapijski najizazovniji mišićnoskeletni bol kod starijih. Uzrokovan je multiplom patologijom, najčešće degenerativne prirode (degeneracija diska/faset, OA, skolioza, osteoporoza, lumbalna spinalna stenoza). Nerijetko dovodi do fizičke nesposobnosti i psihosocijalnih teškoća. Neophodna je pažljiva evaluacija lumbosakralnog bola (anamneza i fizikalni pregled), a kod sumnjive patologije, za dijagnozu su neophodni radiografija i napredni imidžing. Nerijetko, lumbosakralni bol je udružen sa: osteoartritisom koljena, kuka, fibromijalgijom, miofascijalnim bolom, SI disfunkcijom.

Osteoartritis Anamneza, fizikalni pregled, procjena bola i funkcionalnog stanja, osnovni su postulati evaluacije aksijalnog i apendikularnog osteoartritisa. Američki koledž za reumatologiju (ACR) preporučuje radiografiju u slučaju pogoršanja bola ili funkcionalnog stanja, ukoliko ovaj nije provjeravan tokom posljednja 3 mjeseca. Bazični radiografski nalaz se preporučuje kod sumnje da je bol izazvan nedegenerativnom patologijom (kompresivna fraktura). Naprednije imidžing metode se izbjegavaju, osim ukoliko se predviđa operativna procedura. Farmakoterapija obično započinje poslije nefarmakološkog tretmana. Kombinacija ljekova sa različitim mehanizmima dejstva dovodi do terapijskog sinergizma i poboljšanja ishoda. Velika interindividualna varijabil-

nost u doživljavanju bola i analgetičkom odgovoru kod starijih zahtijeva individualni tretman, sa ciljem da se smanji bol i poveća funkcionalnost. Miofascijalni bolni sindromi mogu biti lokalizovani ili generalizovani, primarni ili sekundarni. Triger tačke su bolne na palpaciju, nekada nastaje iradijacija bola, a mogu biti prisutne i hiperalgezija i alodinija triger tačaka. Poremećena tjelesna mehanika (poslije laminektomije, OA koljena/kuka, spondiloza, skolioza) mogu dovesti do hroničnog skraćenja i napetosti mišića, iako tačan patofiziološki mehanizam miofascijalnog bola nije potpuno jasan. Fibromijalgija je sindrom koji se češće javlja kod mladih i sredovječnih žena, ali nije rijedak ni kod starije populacije. Na žalost, rijetko se prepoznaje od strane ljekara praktičara. Nastaje kao rezultat poremećaja regulacije CNS (temporalna sumacija i centralna senzitacija). Manifestuje se brojnim bolno osjetljivim tačkama, a aksijalni bol je glavni problem. Američki koledž za reumatologiju (ACR) postavio je kriterijume za dijagnozu fibromijalgije: Raširen bol (tri od četiri tjelesna kvadranta) u kombinaciji sa 11 do 18 bolnih tačaka. Fizikalni pregled predstavlja osnovu za postavljanje dijagnoze bola. Prisutni su: jutarnja ukočenost, slabost, ograničena fizička aktivnost, poremećaj sna i brojni drugi nespecifični simptomi i znaci (depresija i anksioznost). Primjenjuju se nefarmakološke terapijske metode (psihološka podrška, okupaciona i fizikalna terapija), a od farmakološke terapije, triciklični antidepresivi (amitriptilin) su prvi izbor. Sindrom sakroilijačnog zgloba (SI) predstavlja bolno stanje zbog njegove disfunkcije, najčešće u sklopu poremećene tjelesne mehanike (OA koljena, kuka, skolioza, kifoza). Nekad je inflamatornog porijekla i čini dio sistemske bolesti (inflamatorna bolest crijeva, psorijaza, ankilozirajući spondilitis). Testovi provokacije i dijagnoze bola vrše se palpacijom duž sakralnog sulkusa u stojećem položaju, Patrikovim testom, ilijačnom

kompresijom pri ležanju na strani. Terapijski pristup je stepeničast, a značajno olakšanje bola postiže se intraartikularnom injekcijom. Osteoporoza je prisutna kod oko 25% postmenopauzalnih žena, a u starosnom dobu 80-84 godina kod 50% žena prisutni su radiografski dokazi vertebralnih deformiteta. Na sreću, trećina vertebralnih fraktura, najčešće lokalizovanih u predjelu srednje torakalne regije i torakolumbalnog spoja, nijesu praćene bolom. Međutim, vertebralne kompresivne frakture mogu dati jak hroničan lumbosakralni bol sa iradijacijom u donje ekstremitete. Potrebna je diferencijalna dijagnoza bola. Terapija je preventivna, kauzalna (kalcitonin) i simptomatska (stepeničasta). Klinička procjena bola vrši se na osnovu anamneze koja daje podatke o lokalizaciji, kvalitetu i jačini bola, njegovom ponašanju, o faktorima koji ga pojačavaju ili smanjuju. Dodatni podaci se dobijaju fizikalnim i neurološkim pregledom, a ukoliko je neophodno, vrši se i dopunska dijagnostika. Procjena bola, kvantitativna i kvalitativna, mora prethoditi tretmanu, iako zbog senzornih gubitaka (vid, sluh), kognitivnih oštećenja i problema komunikacije kod starijih, često nije jednostavna. Osnovni postulat je vjerovati pacijentu. Ne postoje biološki markeri za bol, te je najvredniji i najpouzdaniji indikator bola i njegovog intenziteta samoprocjena bola. Potrebno je imati na umu da među starijima istog hronološkog doba postoji heterogenost u opsegu fizioloških, psiholoških i funkcionalnih kapaciteta. Samoprocjena bola je zlatni standard i može biti opcija i kod starijih sa umjerenom demencijom. Kategorijske skale bazirane na verbalnim deskriptorima (nema bola, slab, umjeren, jak) za razliku od vizuelno analogne skale, preferiraju se od strane starih osoba, pouzdanije su i vrednije. Primjenjuju se i numeričke skale, skale lica, termometri bola. S obzirom na to da ne postoji idealan tip mjerne skale, za individualnu procjenu bola kod starijih može se primijeniti više različitih tipova skala.

Terapija bola Multidisciplinarni terapijski pristupi koji obuhvataju kombinaciju farmakoloških i nefarmakoloških tretmana imaju veću efikasnost nego monoterapijski pristupi. Većina terapijskih vodiča ističe da je za perzistentan bol farmakološka terapija efikasnija kada se kombinuje sa nefarmakološkom (fizikalna terapija, psihiološke metode, komplementarna terapija, interventna terapija). Ipak, za sada, za ovu specifičnu starosnu grupu, za mnoge procedure, još ne postoje podaci o terapijskom ishodu. Tretman bola u starijoj životnoj dobi poseban je izazov i zahtijeva pažljivo balansiranje rizika i koristi. Od ljekara praktičara, naročito u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, zahtijeva se da pored znanja i vještina iz oblasti medicine bola, dobro poznaju medicinske i psihosocijalne karakteristike starenja, kao i uticaj bola i njegove terapije na te karakteristike. Terapija se započinje najnižom pretpostavljenom efektivnom dozom lijeka sa kratkim poluvremenom života i neposrednim oslobađanjem lijeka, uz česta praćenja na osnovu očekivane apsorpcije i poznate farmakokinetike lijeka. Početna doza obično obuhvata 1/3 do 1/2 predložene doze za mlade

odrasle. U populaciji starih važi princip doziranja „počni malo, idi sporo” („start low, go slow”), koji je najbolja preventiva razvoja ozbiljnih neželjenih dejstava. Način primjene lijeka i dužina terapije određeni su vrstom bolnog sindroma, vremenskim modelom ispoljavanja bola i komplijansom pacijenta. Predlaže se najmanje invazivni put primjene lijeka kad god je to moguće (oralno, transdermalno). Kombinacija dva ili više lijeka (u manjim dozama) sa komplementarnim mehanizmima dejstva može pružiti veće oslobađanje od bola sa manje toksičnosti. Veća redukcija bola i poboljšanja u funkcionisanju obično se postižu kombinovanjem farmakološke i nefarmakološke terapije.

Farmakološka terapija 1. Neopioidni analgetici Lijek izbora za stare osobe sa perzistentnim blagim do umjerenim bolom jeste paracetamol. Siguran profil neželjenih dejstava i mali broj interakcija sa drugim ljekovima čine ovaj lijek relativno sigurnim kod starih. Nesvjesna upotreba različitih ili kombinovanih preparata paracetamola simultano može uzrokovati akcidentalno predoziranje, ukoliko se ne vodi računa o ukupno primijenjenoj dnevnoj dozi (npr. maksimalna dnevna doza je 4 g). 2. Nesteroidni antiinflamatorni ljekovi (NSAIL) Korisni su u terapiji koštano-mišićnih, akutnih i egzacerbacijama hroničnih inflamatornih bolnih stanja. Stari su u najvećem riziku za razvoj neželjenih dejstava usljed dugotrajne, hronične, nekontrolisane primjene visokih doza NSAIL (gastrointestinalna krvarenja, nefrotoksičnost). Kombinovanje više različitih preparata NSAIL-a značajno povećava rizik od razvoja neželjenih dejstava, bez značajnog povećanja željene analgezije. Brojne su interakcije sa drugim ljekovima i bolestima. Ukoliko se istovremeno primjenjuju sa ljekovima za kardiovaskularni sistem, snažno antagonizuju hipotenzivna dejstva. Pri istovremenoj primjeni sa ACE inhibitorima i diureticima raste rizik od renalnog oštećenja i hiperkalijemije, a sa kardijalnim glikozidima moguća je egzacerbacija srčane insuficijencije i opadanje renalne funkcije. 3. Opioidi se koriste za otklanjanje jakih i izrazito jakih bolova. Aktivacijom opioidninih receptora onemogućavaju i moduliraju proces prenošenja bolnog nadražaja. Utiču i na individualni doživljaj bola. U upotrebi su opioidi sa umjerenim i snažnim analgetičkim djelovanjem. 4. Koanalgetici su modulatori analgetičkog dejstva „čistih analgetika”. Smanjuju potrebne doze analgetika i koriste se na svim analgetskim stepenicama. Obuhvataju različite grupe ljekova: kortikosteroide, antikonvulzive, antidepresive, bisfosfonate i anksiolitike.

1 Prema podacima SZO-a

Poznati i zdravlje: NATAŠA PEJOVIĆ, modna kreatorka

Fizičkom aktivnošću protiv brzog i stresnog života Mlada crnogorska modna kreatorka koja je svojom inovativnošću i originalošću uspjela da zaintrigira i pridobije pažnju lidera modne scene svijeta, Nataša Pejović, bila je naša sagovornica na temu Zdravlje. Vlasnica renomirane modne linije NP vjeruje da dobar put do optimalnog zdravlja predstavljaju bavljenje fizičkom aktivnošću i redovna, pravilna ishrana. Ipak, veliku prijetnju, sa kojom se i sama suočava, predstavlja brz tempo života, koji uslovljava nemogućnost posvećivanja sebi. Finoća i odmjerenost čine glavne odlike Vašeg kreatorskog stila. Inspiracije Vam, čini se, ne nedostaje. Koliko već traje Vaš kreatorski rad? Meni se čini - čitav život. Oduvijek sam bila kreativna, imala ludih ideja, prekrajala, šila, pratila modu i maštala o tome kako bih ja to uradila. To je za mene bio i ostao čaroban svijet sa bezbroj mogućnosti. Ipak, trebalo mi je malo duže vremena da skupim hrabrosti i predstavim prvu kolekciju. Željela sam da njome odmah skrenem pažnju na sebe - modelima i inovativnim idejnim rešenjima. Kako je izgledao početak tog rada? Sa ove distance, prilično naivno. Imala sam jaku želju i mnogo ideja, ali nisam znala u potpunosti kako stvari stoje, tj. šta me sve čeka. Tačnije, sve je mnogo teže nego što sam zamišljala. Najljepše i najlakše je osmisliti. Put od ideje do realizacije i prezentacije nakon toga nije lak. U tih desetak minuta, koliko traje revija, smješteni su mjeseci napornog rada. Sa mojoj krojačicom za tu sam potrebu danima smišljala kako da napravimo haljine sa puf suknjom, koje u tom momentu nije predstavio niko, ne samo na našem tržištu, već i šire. Bilo je naporno, teško, ali su rezultat, kao i reakcija publike, bili sjajni. Modni detalji sa Vašim potpisom viđenu si kao djelovi odjevnih kombinacija nekih veoma popularnih ličnosti. Koja je, po Vama, najvažnija odlika ove sezone?

Ležernost i muška moda. Sezonu su obilježili široki krojevi pantalona i bluza, bagy farmerke. Konačno i žene mogu da uživaju u praktičnosti i udobnosti a da pritom budu u skladu sa trendovima. Sezona jesen/zima odlikovaće se... Jesen/zima nosi savršeno ukrojene kapute i sakoe sa dvorednim kopčanjem, kožu, vojničke čizme, a sa druge strane, čipku i jednostavne ali ženstvene modele. Najinteresantnije će izgledati kombinacija ovih jakih kontrasta. Koliko ste posvećeni brizi o zdravlju? Vodim računa, naravno. Psihički i fizički se mnogo bolje osjećam kad imam red i disciplinu. Kada nijeste na poslu, dobar vid razonode predstavlja... Ja sam apsolutno kućni tip. To znači da volim da kuvam, spremam kolače, obožavam da se bavim uređivanjem enterijera ili sređivanjem bašte. Sve to su stvari u kojima uživam i koje me opuštaju. Omiljeni vid ishrane? Umjerenost prije svega. Jedem 5 manjih obroka dnevno. Kažu da sam „teška” kada je kuhinja u pitanju i da svemu nađem zamjerku. Najviše volim kada sama spremam, ali nemam uvijek vremena za to. Da li ste zainteresovani za sport? Nekad sam bila izuzetno fizički aktivna. To mi je prosto bilo u krvi. Radila sam pilates, igrala tenis i puno pješačila. Znala sam da ustanem u 6 ujutro da bih na miru vozila biciklo. Pritom, tačno se znalo šta se jede prije treninga, a šta poslije, kad mogu da jedem slatko, kad da pijem vodu. Baš sam bila u tome. Poslednje 4 godine ne treniram, na žalost, uopšte, a prestala sam i da pješačim. Potpuno sam se ulijenila. Ipak, nadam

Špagete Bologneze (na Natašin način) Ove špagete često spremam. Vrijeme pripreme 20 min, za dvije osobe. Propržiti ispasiranu glavicu crnog luka, dok ne dobije svijetložutu boju, zatim dodati 200 gr mljevenog mesa. Pržiti 10 minuta, pa dodati prstohvat soli i vegetu. U to usuti 250 ml paradajz pirea i 1 dl crnog vina. Pojačati temperaturu i pustiti da se hrana malo ukuva i zgusne. Na kraju bogato posuti biberom i bosiljkom. Parmezan je, takođe, jako bitan, i njega puno stavim preko špageta. Pravi sos za bolonjeze kuva se više od sat vremena, ali ovaj recept po ukusu ne zaostaje mnogo za njim.

se da ću se vratiti na staro. Živimo brzim i stresnim životom, a lijek svemu tome je fizička aktivnost.

od sebe, da radim na sebi, gledam svoja posla i živim koliko mogu zdravo. Nekad mi polazi za rukom, nekad ne, ali bitno je da se trudim.

Poruka čitaocima Medikala? Ono što govorim sebi i čemu težim. To je da budem dobar čovjek, da imam razumijevanja, da u odlukama polazim

A. Radanović

Predstavljeni aktuelni podaci i okvir skrining programa za otkrivanje štetne upotrebe alkohola u Crnoj Gori

Kroz zdravstveni i socijalni sistem stati na put alkoholizmu Ministarstvo zdravlja u saradnji sa Kancelarijom Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) u Crnoj Gori organizovalo je 27. septembra u Podgorici okrugli sto na temu „Skrining program za rano otkrivanje štetne upotrebe alkohola i alkoholizmom uzrokovanih poremećaja u Crnoj Gori“. Skupu su prisustvovali predstavnici relevantnih ustanova iz sektora zdravstva - Ministarstva zdravlja, Instituta za javno zdravlje, Fonda za zdravstveno osiguranje, UNICEF-a, Udruženja psihijatara i domova zdravlja. Otvarajući skup, pomoćnik ministra zdravlja prim. dr Mensud Grbović, kazao je da je zaštita zdravlja populacije prevencijom i smanjenjem štetnog uticaja uzimanja alkohola i njime povezanih posljedica jedan od najvažnijih javno-zdravstvenih prioriteta današnjice. - Kao najjednostavnije objašnjenje je činjenica da je alkoholizam hronična zavisnost o alkoholnim pićima i treći vodeći uzrok bolesti i prijevremene smrti. SZO je još 1952. godine definisala alkoholizam kao bolest, a alkoholičara kao bolesnika, kod koga se zbog prekomjerne i dugotrajne upotrebe alkoholnih pića pojavljuje psihička i fizička zavisnost, zdravstveni problemi, porodični i društveni poremećaji. Konzumacija alkohola predstavlja jedan od najozbiljnijih zdravstvenih problema u svijetu, zbog toga što je alkohol oblik „droge“ koja se najčešće i najviše konzumira, kako unutar obične populacije tako i među profesionalnim sportistima i rekreativcima – istakao je dr Grbović. Budući da je alkoholizam klasična socio – medicinska bolest, za razumijevanje ovog problema potreban je sveobuhvatan ekosistemski pristup koji omogućava bolje tumačenje uticaja socijalnog i porodičnog okruženja u nastajanju i trajanju. S tim u vezi, on je objasnio da se korijeni ove bolesti nalaze u veoma rasprostranjenom korišćenju alkoholnih pića u opštoj populaciji, te da je u Crnoj Gori ovo i dalje socijalno privatljivo ponašanje

i dio „nasljeđa i nacionalne tradicije“, kao i proizvodnja alkoholnih pića u „domaćoj radinosti“. Prema podacima SZO iz 2011. godine, oko 2,5 miliona ljudi godišnje umire od posljedica povezanih sa alkoholom, što predstavlja više smrtnih slučajeva nego onih uzrokovanih HIV/AIDS-om, nasiljem ili tuberkulozom. On je naveo i da 320 hiljada mladih, uzrasta između 15 i 29 godina, umre usljed uzroka povezanih sa alkoholom, što čini 9 odsto svih smrtnih slučajeva u ovoj dobnoj grupi. Dr Grbović je poručio da je sistem zdravstva središnje mjesto za rješavanje problema nastalih zbog štetne upotrebe alkohola na individualnom nivou, te da je informisanje javnosti o društvenim i zdravstvenim posljedicama štetnog konzumiranja alkohola važan zadatak zdravstvenih profesionalaca. Donošenje “Nacionalne strategije prevencije štetne upotrebe alkohola i alkoholom uzrokovanih poremećaja u Crnoj Gori u periodu 2013-2020” predstavlja prvi strateški akt u ovoj oblasti u Crnoj Gori. - Za djelotvornu primjenu i trajnu održivost strategije i aktivnosti potrebno je jasno opredjeljenje i volja, kao i svijest o značaju problema, kao i preuzimanje obaveza za njihovo rješavanje. Za uspjeh je neophodna kontinuirana politička odlučnost i posvećenost, efikasna koordinacija, održiv izvor finansiranja, odgovarajuće angažovanje lokalnih vlasti, kao i civilnog društva i ekonomskih subjekata – zaključio je dr Grbović. Šefica Kancelarije SZO u Crnoj Gori, Mina Brajović, naglasila je da je alkohol drugi od ukupno 22 najznačajnija riziko faktora, gotovo rame uz rame sa upotrebom duvana, čiji se „danak“ mjeri po godinama izgubljenim usljed invaliditeta i smrtnosti. - Alkohol predstavlja jedan od ključnih faktora prijevre-

menog umiranja i obolijevanja, koje je preventabilnog karaktera. Alkohol ubija polako, budući da doprinosi nastanku oboljenja poput ciroze jetre, različitih tipova kancera i riziko je faktor za nastanak kardiovaskularnih bolesti. Ubija i brzo, ponekad u jednom trenutku kada je uzrok saobraćajnih udesa, povreda, nasilja, zločina i samoubistava – kazala je ona. Brajović je naglasila da alkohol predstavlja veliko opterećenje u epidemiološkom smislu, i istakla da su brojke poražavajuće i zabrinjavajuće, prije svega jer se radi o riziko faktoru koji se može izbjeći i spriječiti. U Evropi, kako je kazala, ukupna potrošnja po glavi stanovnika iznosi 12,18 litara čistog alkohola godišnje, duplo više u odnosu na svjetski prosjek. U Crnoj Gori, prema procjenama SZO, ta brojka je još veća i iznosi 13,02 litara po glavi stanovnika. Ona smatra da je zdravstveni sistem jedan od ključnih faktora, i to takav sistem koji je oslonjen na snažnoj i dobro organizovanoj primarnoj zdravstvenoj zaštiti, i koncipiran na način da promoviše integrisano pružanje usluga sa građaninom u fokusu svoje pažnje. No, budući da konzumiranje alkohola predstavlja ozbiljan i višeslojan društveni problem, dobar dio faktora koji ga determinišu prevazilazi okvire sektora zdravstva i upravo zato, prema njenim riječima, uspješno rješavanje ovog problema pretpostavlja tijesnu multisektorsku saradnju i saradnju na nivou ukupnog društva. Brajović je kazala da je konzumiranje alkohola tijesno povezano sa nastankom velikog broja oboljenja, te da zajedno sa pušenjem, nezdravom ishranom i fizičkom neaktivnošću predstavlja glavni riziko faktor koji uzrokuje nastanak hroničnih nezaraznih bolesti. Pozivajući se na Političku deklaraciju Ujedinjenih nacija (UN) o hroničnim nezaraznim bolestima, ona je navela da prevencija mora biti temelj globalnog odgovora na ove skupe, smrtonosne i zahtjevne bolesti. Stoga promocija zdravlja i prevencija obolijevanja igraju veoma značajnu ulogu u radu izabranih doktora u domovima zdravlja, jer, kako je kazala Brajović, građani doživljavaju svog izabranog doktora kao kredibilan izvor savjeta o riziko faktorima, uključujući i konzumiranje alkohola. Prema SZO podacima i procjenama 85 odsto patologije rješava se na primarnom nivou zdravstvene zaštite. - Sve ovo zapravo znači da je upravo izabrani doktor, koji je čuvar kapije ulaska u zdravstveni sistem, u prilici da interveniše u najranijoj fazi, prije nego li se ozbiljni problem i

zavisnot razvije – kazala je ona. Brajović je objasnila da su ovo i razlozi zbog čega je SZO podržala izradu Skrining programa za rano otkrivanje štetne upotrebe alkohola i alkoholom uzrokovanih poremećaja u Crnoj Gori, te da su dokazi koji potvrdjuju benefite ovakvog skrining programa brojni. Programski menadžer za alkohol i narkotike u Regionalnoj kancelariji SZO za Evropu, Lars Moler, prezentovao je situaciju u Evropi kada je riječ o štetnom dejstvu alkohola. Govoreći o podacima koji se odnose na našu zemlju, on je upozorio da potrošnja alkohola u Crnoj Gori raste na godišnjem nivou. Moler je naveo da, za razliku od Evrope gdje se konzumiranje alkohola iz godine u godinu smanjuje, u Crnoj Gori je od 2006. do 2010. godine došlo do povećanja potrošnje od 50 odsto. Skup je bio prilika da se predstavi okvir Nacionalnog programa za rano otkrivanje štetne upotrebe alkohola i alkoholom uzrokovanih poremećaja u Crnoj Gori, a prezentaciju u ovom

dijelu održala je dr Sanela Kusturica, nacionalni koordinator SZO sa alkohol. Ona je objasnila da se pojam „skining“ odnosi na preliminarno otkrivanje osoba sa neprepoznatim oblicima poremećaja zdravlja, uz pomoć lako i brzo primjenjivih postupaka, odnosno, predstavlja orijentacionu podjelu ispitanika na vjerovatno pozitivne i vjerovatno negativne. Ono što je važno, kako je kazala, je to da se skrining sprovodi kod prividno zdravih osoba prije kliničkih manifestacija bolesti, sa ciljem rane identifikacije osoba pod rizikom i dobijanja na vremenu u smislu boljih efekata terapijskih postupaka i boljeg ishoda. Dr Kustutica je istakla da doktori opšte medicine, u vidu izabranih doktora, predstavljaju stožer u sistemu prevencije i tretmana u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, te da su shodno tome na „izvoru“ problema ali i njegovog rješenja. Ona je objasnila da su pacijenti, i više nego što se očekuje, otvoreni i spremni da prihvate pomoć, te da su izabrani ljekari u primarnoj poziciji da kroz kratke intervencije zaista utiču, i situaciju učine boljom. Namjera je, kako je kazala, da se skrining za alkoholizam i kratke intervencije uključe u svakodnevnu praksu ljekara na nivou primarne zdravstvene zaštite. - Glavni cilj ovoga programa je da se putem ranog otkrivanja osoba sa problemom sa alkoholom, utiče na značajno smanjenje učestalosti alkoholizma, kao i njegovih teških somatskih, psihičkih, socijalnih posljedica, te posljedica u smislu povećanja invalidnosti na globalnom nivou. Ovo se mora ostvariti kroz razvijanje i integrisanje usluga svih nivoa zdravstvene zaštite – kazala je ona. Jedan od klučnih principa reforme modela primarne zdravstvene zaštite je da su izabrani doktori odgovorni za upućivanje pacijenata u druge službe istog nivoa zdravstvene zaštite, kao i na druge nivoe sistema. To, kako je objasnila, znači da pacijent može ući u zdravstveni sistem samo preko izabranog doktora. Mjere i aktivnosti koje se preduzimaju u tretmanu osoba koje imaju problem sa alkoholom moraju, kako je navela, podrazumijevati dostupnost usluge (omogućavanje korišćenja obezbijeđenih resursa za tretman lica sa ovim problemom), pristupačnost (besplatne usluge koje podrazumijevaju obezbijeđenost zadovoljenja zdravstvenih potreba iz oblasti alkoholizma u svim domovima zdravlja kroz različite jedinice), kompetentnost pružaoca usluga (edukovan i osposobljen kadar za rad, koji je kompetentan da zadovolji potrebe klijenata u oblasti bolesti zavisnosti), integrisanost usluge (mreža povezanih usluga koje su istovremeno i integrisane u sve organizacione nivoe), te eliminisanje stigme i diskriminacije. U zaključku prezentacije dr Kusturica je navela da se za skrining mogu koristiti različiti testovi, od kojih je naročito istakla CAGE i AUDIT test, ali i objasnila da izabrani ljekari koji rade pod pritiskom, u smislu vremenskog ograničenja, mogu pacijentu postaviti samo jedno pitanje - Da li ste u bilo kojoj prilici u poslednja tri mjeseca popili više od pet alkoholnih pića? Studije su pokazale da pozitivan odgovor na ovo pitanje pouzdano identifikuje pacijente pod rizikom, kazala je ona. U prezentaciji dr Marine Roganović, skrenuta je pažnja na kategorije zavisnika od alkohola prema polnoj i starosnoj strukturi. Ona je kazala da se kroz dugogodišnje iskustvo u radu sa osobama zavisnim od alkohola, stiče utisak da su među alkoholičarima najbrojniji odrasli muškarci, te da se i u dijagnostičkom i terapijskom smislu najviše pažnje posvećuje ovoj

uzrasnoj i polnoj grupi, a marginalizuje se značaj ovog problema kod mladih, žena i starih. Ono što je zajedničko svim zavisnicima od alkohola je to da konzumenti imaju niži nivo samopoštovanja, slabiju kontrolu ponašanja, viši nivo anksioznosti i nizak prag tolerancije na frustracije. Kada su u pitanju mlade osobe koje konzumiraju alkohol, ona je objasnila da su ovi pojedinci skloniji konzumiranju i drugih psihoaktivnih supstanci (PAS), antisocijalnom ponašanju, krađi i prevari te neradu i delikvenciji, sa manjkom pažnje usmjerene ka obrazovanju. Među faktore rizika za pojavu alkoholizma kod mladih ona je navela alkoholizam roditelja, poremećaje ponašanja, socijalne faktore, delikvenciju, neuropsihološki deficit, razvojni period adolescencije, ali i nedovoljnu informisanost o bolestima zavisnosti, dostupnost alkohola i nedostatak restriktivnih mjera ograničenja. Presudnu ulogu u nastajanju alkoholizma kod mladih igraju, kako je objasnila, period adolescencije, porodica, grupa vršnjaka i šira socijalna sredina. Zbog opšteg produženja ljudskog životnog vijeka, sve više je i starih ljudi koji piju. Ova starosna grupa, usljed smanjene socijalne kontrole i zbog toga što su u penziji, teža je za dijagnostiku, objasnila je dr Roganović. Stariji ljudi su osjetljivi na uticaj alkohola, a u ovom životnom periodu često su usamljeni, osiromašeni i podložniji stresu. Alkoholizam je prisutan i kod javnih ličnosti – političara, ljekara, profesora, privrednika, umjetnika, sportista, estradnih zvijezda, novinara, koji su zbog specifičnosti posla izloženi sudu javnosti i stalnom psihološkom pritisku, pa ih alkohol „opušta“ sve do pojave zavisnosti, kazala je ona. Alkoholizam kod žena predstavlja poseban socijalnomedicinski problem s obzirom na njihovu biološku ulogu i uloge koju one imaju u porodici i društvu. Kliničkim istraživanjima je potvrđeno da je organizam žene osjetljiviji na toksično dejstvo alkohola nego organizam muškarca, a posebno je važno istaći, kako je navela, da trudne žene ili žene koje planiraju trudnoću ne smiju da konzumiraju alkoholna pića, ni u količini od jedne čašice. Budući da je terapija alkoholizma komplikovana, ozbiljan multidisciplinarni pristup kao i istrajnost i upornost pacijenta i terapeuta je neophodan, objasnila je dr Roganović. - Kada je riječ o liječenju alkoholizma i poremećaja povezanih sa alkoholom, prednost uvijek treba dati vanhospitalnim i poluhospitalnim vidovima liječenja. Hospitalni tretman treba da bude „rezervna“ i posljednja solucija, u slučaju kad prethodni oblici liječenja ne daju rezultate. Bolnički tretman, osim visoke ekonomske cijene, može da prouzrokuje „psihijatrizaciju“ i razvoj hospitalizma, kao i da pasivizira, ne samo pacijenta nego i članove njegovih porodica – istaknuto je u prezentaciji. Stoga se, kako je kazala, borba protiv ove kompleksne bolesti u Crnoj Gori, gdje je navika konzumiranja alkohola i dalje vrlo prisutna, mora podići na viši nivo. Jedna od karika u lancu borbe protiv alkoholizma, ako ne i najvažnija, je rano prepoznavanje osoba sa ovim poremećajem, kako bi se na vrijeme moglo reagovati i spriječiti da bolest uhvati maha, i pojedinca učini disfunkcionalnim. Dr Roganović je u zaključku predavanja istakla da je cilj uvođenja ovog programa da izabranim ljekarima, koji su prvi u kontaktu sa osobama koje su u riziku, obezbijedi najjednostavnije instrumente za prepoznavnje rizičnog ponašanja i da pruži osnovna znanja na temu alkoholizma.

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata Ulaznica u svijet obnovljene harmonije

P.C. 28 COMPLEX 30 tableta po 550 mg

P.C. 28 PLUS 20 ili 50 tableta po 410 mg 3RPDĂŚH X ERUEL protiv glavobolje. 3RPDĂŚH X EROMRM funkciji zglobova i doprinosi pobolj{anju fiziolo{kog otpora u stanjima stresa.

P.C. 28 GEL 125 ml

3RPDĂŚH X RĂŞXYDQMX pokretljivosti i HODVWLĂŞQRVWL ]JORERYD NRG UD]OLĂŞLWLK zapaljenskih i reumatskih stanja DUWULWLVL EXU]LWLV ILEUR]LWLV VSRQGLOR]D RVWHRSRUR]D UHXPDWRLGQL DUWULWLV giht).

NOVI PR OIZVO

Pogodan kod svih bolnih stanja kostiju L ]JORERYD D IRUPD gela stimuli{e protok NUYL QD QLYRX NRĂŚH

NOVI PR OIZVO

ACEROLA VitC WDEOHWD ]D ĂŚYDNDQMH po 1000 mg

ALERGIX PLUS 20 tableta po 650 mg

BALSAMO DI SAN ROCCO 50 ml

BILIUM 30 gel kapsula po 625 mg

Daje podr{ku imunom VLVWHPX SRPDĂŚXĂ¨L X borbi protiv sezonskih i virusnih infekcija. Zadovaljava dnevne potrebe vitamina C.

3RPDĂŚH X RGEUDQL organizma kod alergijskih stanja SROHQVND NLMDYLFD DOHUJLMVNL ULQLWLV bronhijalna astma; kao i kod alergijskih VWDQMD NRĂŚH HNFHP i osip.

Specijalni kompleks QD ELOMQRM ED]L koji trenutno daje SREROM^DQMH VXYRM dehidriranoj i veoma RVMHWOMLYRM NRĂŚL protiv dermatitisa i psorijaze.

Povoljno djeluje na RĂŞXYDQMH IL]LROR^NRJ IXQNFLRQLVDQMD ĂŚXĂŞQLK SXWHYD ^WLWHĂ¨L SULWRP i jetru. 3RPDĂŚH NRG intoksikacije jetre i KURQLĂŞQLK SRUHPHĂ¨DMD ĂŚXĂŞQLK SXWHYD

CISTYMIN 24 kapsule po 550 mg

FLORAMAX CANDID 30 kapsula po 540 mg

DIGESTINA PLUS 20 tableta po 1500 mg

Efikasno djeluje u borbi protiv cistitisa i urinarnih infekcija L]D]YDQLK H^HULKLMRP SURWHXVRP HQWHUREDNWHULMDPD stafilokokom.

6OXĂŚL ]D SRVWL]DQMH balansa u bakterijskoj PLNURIORUL NDNR GLJHVWLYQRM WDNR L YDJLQDOQRM VSUHĂŞDYDMXĂ¨L UD]YRM kandide.

3RMDĂŞDYD RVODEOMHQX funkciju digestivnog VL VWHPD WDNR ^WR stimuli{e peristaltiku i RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH crijeva.

RELAXINA PLUS 20 ili 50 tableta po 510 mg

REGULA â&#x20AC;&#x201C;kockice za regulisanje probave 10 kockica

Uspostavlja normalan biolo{ki ritam EXGQRVW VDQ SRPDĂŚH NRG QHVDQLFH GHSUHVLMH i anksioznosti.

3RYHĂ¨DYD LQWHVWLQDOQX SHULVWDOWLNX L PRWLOLWHW olak{ava varenje i SUDĂŚQMHQMH FULMHYD NRG konstipacija i lijenih crijeva.

GINKOMIX 3REROM^DYD PRĂŚGDQX FLUNXODFLMX L QD WDM QDĂŞLQ odstranjuje simptome VWUHVD SVLKR IL]LĂŞNRJ QDSRUD NDR L SUYH znake starenja PDQMDN NRQFHQWDFLMH VODERVW QHGRVWDWDN entuzijazma).

KOLESTINA 24 kapsule po 430 mg

METEORIN 30 gel kapsula po 667 mg

PROSTABEN 30 gel kapsula po 833 mg

Povoljno djeluje na RGUĂŚDYDQMH UHIHUHQWQLK vrijednosti holesterola u krvi.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML intestinalnih gasova kod QDGLPDQMD HILNDVDQ NRG OR^HJ YDUHQMD opstipacije i kolika.

Koristi se kod problema sa prostatom i problema VD PRNUHQMHP L X prevenciji benignog XYHĂ¨DQMD SURVWDWH

REGULA â&#x20AC;&#x201C; sjeme lana 250 g

TONIXIN 36 tableta po 1200 mg

PIXPAN 42 tablete po 400 mg

VARITON complex 20 tableta po 650 mg

VARITON dermo-gel 100 ml

Ovaj proizvod olak{ava varenje kod lijenih crijeva i kod dijeta koje VX VLURPD^QH YODNQLPD L RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH FULMHYD 'RGDWDN POLMHĂŞQLK HQ]LPD REQDYOMD FULMHYQX PLNURIORUX QDNRQ antibiotske terapije.

Efikasno uklanja VLPSWRPH SVLKR IL]LĂŞNRJ VWUHVD SREROM^DYD PHPRULMX GRN &R 4 LPD RGOLĂŞQD antioksidantna svojstva.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML vi{ka vode iz organizma kod HGHPD UHXPDWL]PD JLKWD GHWRNVLNDFLMD organizma.

3RPDĂŚH NRG SUREOHPD VD FLUNXODFLMRP SUR^LUHQLK YHQD edema i slabih kapilara.

Ova forma gela SURGLUH X WNLYR NRĂŚH stimuli{e povr{insku PLNURFLUNXODFLMX SRYHĂ¨DYD WRQXV perifernih kapilara L SUXĂŚD WUHQXWQR olak{anje umornih i RWHĂŞHQLK QRJX

Uvoznik i distributer za Crnu Goru: MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 44, Podgorica tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: kcmeditas@t-com.me

JEZGRO ZA ZDRAV Ĺ˝IVOT PiĹĄe: Mr sci. ph. Ivana GojkoviÄ&#x2021;

Jezgrasto - ljuskasto voÄ&#x2021;e (orah, badem, ljeĹĄnik, pistaÄ&#x2021;i, indijski orah, kesten...) za razliku od ostalog voÄ&#x2021;a, odlikuje se veoma niskim procentom sadrĹžaja vode, ĹĄto ih Ä?ini koncentrovanom hranom veoma visoke energetske vrijednosti. Bogato je jestivim uljima, koja su odliÄ?an izvor esencijalnih masnih kisjelina (linolna, linoleinska), imaju veliku bioloĹĄku vrijednost i samim tim ne sadrĹže otpad pesticida, s obzirom na to da imaju sopstvenu zaĹĄtitu - ljusku. Koriste se u konditorskoj industriji, pekarstvu i poslastiÄ?arstvu, a mogu se koristiti u jestivom i preraÄ&#x2018;enom obliku. Jezgrasto voÄ&#x2021;e, poznato i kao â&#x20AC;&#x17E;popularne grickaliceâ&#x20AC;? sadrĹži veliki broj sastojaka, veoma znaÄ?ajnih za ljudski organizam: t /F[BTJĘ&#x2030;FOF NBTOF LJTKFMJOF +PĂ? VWJKFL OJKF V QPUQVOPTUJ jasno kako, ali je dokazano da nezasiÄ&#x2021;ene masne kisjeline u ishrani uspjeĹĄnije balansiraju metabolizam masti i smanjuju rizik od ateroskleroze. t 0NFHB NBTOF LJTKFMJOF É&#x2021;JOJ TF EB PWB WSTUB LJTKFMJOB smanjuje rizik od poremeÄ&#x2021;aja srÄ?anog ritma i infarkta srca. TakoÄ&#x2018;e se nalaze i u ribi i ribljem ulju, a za osobe sa slabijim afinitetom prema ribi jezgrasto voÄ&#x2021;e predstavlja i te kako dobru alternativu.

t 7MBLOBTUF NBUFSJKF 4WP KF[HSBTUP WPʉF PCJMVKF WMBLOBTUJN NBUFSJKBNB LPKF PMBLÝBWBKV WBSFOKF ISBOF TUWBSBKV PTKFʉBK TJUPTUJ J TNBOKVKV SFTPSQDJKV NBTUJ V DSJKFWJNB 0TJN TNBOKFOKB IPMFTUFSPMB WMBLOBTUF NBUFSJKF TWF WJÝF EPCJKBKV OB [OBʊBKV V QSFWFODJKJ EJKBCFUFTB t 7JUBNJO & 1P OFLJN JTUSBäJWBOKJNB WJUBNJO & OF TBNP ÝUP VTQPSBWB SB[WPK BUFSPTLMFSP[F WFʉ EPQSJOPTJ SFHSFTJKJ WFʉ GPSNJSBOJI BUFSPTLMFSPUTLJI QMBLPWB 0WJN EFKTUWPN VUJʊF TF OB EBMKJ UPL CPMFTUJ LBP J OKFOJI LPNQMJLBDJKB PE LPKJI TV OBK [OBʊBKOJKF JOGBSLUJ NP[HB J TSDB t #JMKOJ TUFSPMJ /FLF WSTUF KF[HSBTUPH WPʉB TBESäF CJMKOF TUFSPMF TVQTUBODF LPKF UBLPÿF QPNBäV V PCBSBOKV VLVQOPH IPMFTUFSPMB 4BWSFNFOB QSFISBNCFOB JOEVTUSJKB PCPHBʉVKF OFLF QSPJ[WPEF OQS NBSHBSJO J ÿVT CJMKOJN TUFSPMJNB BMJ JI PSBI CBEFN J MKFÝOJL JNBKV V EPWPMKOJN LPMJʊJOBNB LBP QSJSPEOF TBTUPKLF t - BSHJOJOJ 0WB BNJOP LJTKFMJOB QPWFʉBWB FMBTUJʊOPTU LSWOJI TVEPWB J TNBOKVKF NPHVʉOPTU UBMPäFOKB USPNCPDJUB OB OKJIPWJN [JEPWJNB /B UBK OBʊJO TF TNBOKVKF SJ[JL PE GPSNJSBOKB LSWOJI VHSVÝBLB USPNCP[F ÝUP [B QPTMKFEJDV JNB JOGBSLU USPNCP[JSBOPH PSHBOB 0E NJOFSBMOJI NBUFSJKB V KF[HSBTUPN WPʉV KF OBK[BTUVQMKFOJKJ GPTGPS QPUPN LBMJKVN LBMDJKVN HWPäÿF CBLBS 4BESäBK LBMJKVNB KF NOPHP OJäJ OFHP V PTUBMPN WPʉV 0WB HSVQB WPʉB EBKF LJTKFMV SFBLDJKV LSWJ J NPLSBʉF ;CPH UPHB KF EPCSP LPNCJOPWBUJ KF[HSBTUP WPʉF TB QPWSʉFN JMJ ESVHJN WSTUBNB WPʉB LBLP CJ TF VSBWOPUFäJMB OKJIPWB LJTKFMPTU 4BESäBK ĕUJOTLF LJTKFMJOF WJTPL KF V KF[HSBTUPN WPʉV B UP NPäF EB PNFUB BQTPSQDJKV WBäOJI NJOFSBMOJI LPNQPOFOUJ LBP ÝUP TV DJOL HWPäÿF J LBMDJKVN

BADEM %SWP CBEFNB NPäF EB OBSBTUF EP N WJTJOF 5P KF MJTUPQBEOP ESWP /BLPO USJ HPEJOF QPTMJKF TBEOKF QPʊJOKF EB EBKF QMPEPWF B OBLPO HPEJOB EPTUJäF NBLTJNBMOF QSJOPTF #BEFN DWKFUB V QSPMFʉF B QMPE KF [SFP V KFTFO ,PSJTUJ TF V GBSNBDFVUTLPK J LP[NFUJʊLPK JOEVTUSJKJ B JNB ÝJSPLV QSJNKFOV V LPOEJUPSTLPK J QSFISBNCFOPK JOEVTUSJKJ 4NBUSB TF EB CBEFN EPCSP VUJʊF OB UFO #BEFNPWP VMKF KF LPSJTOP [B [ESBWV LPäV .PäF EB KF PNFLÝB ,PSJTUJ TF LPE NBTBäB V UFSBQFVUTLF TWSIF 1PUFODJKBMOP KF BOUJLBODFSPHFO JBLP TV OBVʊOB JTUSBäJWBOKB OB UV UFNV KPÝ BLUVFMOB *TUSBäJWBOKB TV QPLB[BMB EB SFEPWOP V[JNBOKF CBEFNB NPäF EB TNBOKJ OJWP IPMFTUFSPMB V LSWJ #BEFN KF QSFWFOUJWOP EPCBS [B TSDF ,PE OFLJI MKVEJ NPäF J[B[WBUJ BMFSHJKV 1PWPMKOP VUJʊF OB QPUFODJKV 6 OBSPEOPK NFEJDJOJ ʊBK PE MKVTLF CBEFNB QPNBäF LPE JOGFLDJKF NPLSBʉOJI QVUFWB 7FʉJOB MKVEJ OF VOPTJ EPWPMKOP WJUBNJOB & LPKJ ÝUJUJ PE VQBMB J TQSFʊBWB PÝUFʉFOKF ʉFMJKB 1PSDJKB CBEFNB PLP HSBNB QPLSJWB EOFWOF QPUSFCF PSHBOJ[NB [B PWJN WJUBNJOPN ÝUP TF QP[JUJWOP PESBäBWB OB TSDF 6 HS CBEFNB JNB LDBM PEOPTOP L+ 0E NJOFSBMB OBKWJÝF KF LBMJKVNB NH GPTGPSB JNB NH NBHOF[JKVNB J LBMDJKVNB NH .FÿV PTUBMJN FMFNFOUJNB OBK[BTUVQMKFOJKF KF HWPäÿF LPKFH JNB NH DJOL NBOHBO CBLBS J OBUSJKVN NH 4FMFOB JNB H WJUBNJOB # OFPQIPEOPH [B QSFUWBSBOKF ISBOF V FOFSHJKV LPKJ QPNBäF J OFSWOJ TJTUFN JNB NH B WJUBNJOB & ʊVWFOPH BOUJPLTJEBOTB NH

Lješnik Lješnik se koristi i u farmaceutskoj industriji. Ulje koje se dobija od lješnika primjenjuje se u okviru masaže, a ima ga i u kozmetičkim preparatima za zaštitu od sunca. U kineskoj medicini poznat je kao lijek za potenciju, kao i ostalo jezgrasto voće. U narodnoj medicini čaj od ljuske ili neljuštenog lješnika koristi se u liječenju urinarnih bakterijskih infekcija, stomačnih problema i hemoroida. Osim toga prave se obloge od ovog čaja, a stavljaju se na rane i proširene vene na nogama. Jezgro sadrži 60-70% masnoće, a to su uglavnom nezasićene masne kisjeline, inače veoma poželjne u ishrani. Osim toga, u plodu ima bjelančevina, ugljenih hidrata, vitamina i minerala. Od vitamina najviše su zastupljeni B (posebno B5, B6, folna kisjelina), A i E, a od minerala kalijum, kalcijum, magnezijum, fosfor, gvožđe, mangan, selen, cink. Orah

pa štite srce u vrijeme velikog stresa, kad bi ono moglo da bude posebno ugroženo. Pored toga, stres obično dovodi do pada imuniteta, ali ako jedete bademe, koji su bogati vitaminom E, vitaminima iz grupe B i magnezijumom, možete ga sačuvati, pa čak i ojačati. Indijski orah Indijski orah ima antibakterijsko i antiseptičko dejstvo, djeluje protiv upala, ima diuretičko svojstvo, ublažava kašalj, snižava šećer u krvi i povišen pritisak, čisti crijeva, a, povrh svega, djeluje i kao afrodizijak. Ova namirnica bogat je izvor nezasićenih masnih kisjelina, proteina, celuloze, vitamina E, K i B1, magnezijuma i kalijuma, koji štite kardiovaskularni sistem. Šaka indijskih oraha na dan pojačava lučenje hormona koji mozgu signalizira da ste siti, što svakako doprinosi u borbi protiv suvišnih kilograma. Kažu da se prema sreći treba odnositi kao prema zdravlju; uživati u njoj kad je dobra, biti strpljiv kad je loša. Da bi naše zdravlje potrajalo, najmanje što mu možemo priuštiti jeste šaka koštuničavog voća, koja će nas opskrbiti potrebnom energijom, kalorijama i vitaminsko-mineralnim kompleksom. Time ćemo značajno doprinijeti u održanju našeg zdravstvenog statusa. Sigurna sam da će svako od nas sa zadovoljstvom ovo primijeniti. Samo treba razviti zdravu naviku. Još ako je ona jednaka zadovoljstvu...

Orah čisti krv, liječi plućne bolesti, katar crijeva, upalu sluzokože, upalu očiju, uništava crijevne parazite, jača mišiće, otklanja probavne smetnje, jača vid, štiti od opekotina pri sunčanju. Orah (lat. Juglans redia L.) je voćka porijeklom iz istočnog Mediterana. Raste samoniklo, a uzgaja se u toplijim krajevima evropskog kontinenta. Koristi se svjež list, mlada ljuska ploda, zelen i zreo plod. Bere se od početka maja do kraja septembra. Plod oraha sadrži 7-10% ugljenih hidrata, do 63% masti, bjelančevina 17.8% uz neznatni sadržaj vode i 7.8% dijetnih vlakana. Od vitamina su prisutni A, B1, B2, B3, B5, B6, C i PP. Orah sadrži minerale: kalijum, kalcijum, fosfor, magnezijum, natrijum i gvožđe. Energetska vrijednost je, zbog sadržaja masti, prilično velika (100 g oraha daje 350-680 kcal). Orahov list sadrži čvrsto etarsko ulje žućkaste boje, te miriše na katran, tanin. Mladi plodovi sadrže dosta vitamina C, pa se spravljaju sa medom i daju bolesnima, slaboj djeci i malokrvnim Melem od oraha protiv reume osobama, kako bi im se pojačala otpornost organizma. Najveća vrijednost oraha sastoji se u velikom Pomiješati 1 litar neraﬁnisadržaju omega-3 masnih kisjelina i antioksidanasa. sanog maslinovog ulja i 10 Konzumacija nekoliko oraha dnevno (30 do 50 velikih kašika isitnjenog g, zavisno od težine čovjeka) znatno smanjuje orahovog lista. Čuvati na rizik od obolijevanja od srčanih bolesti. Orasi toplom mjestu, mjesec omogućuju smanjenje holesterola na lak i dana, i promućkati nekoukusan način. Sadrže uglavnom mononeliko puta dnevno. Nakon zasićene masti, poznate po sposobnosti da toga, ovim uljem se masmanje holesterol u krvi i da spriječe oksidaciju siraju bolna mjesta. LDL (lošeg) holesterola. Time se sprečava njegovo taloženje u zidovima arterija i nastaRecept za jačanje kose nak plaka. Brazilski orah Brazilski orasi, koji su puni selena, mogu pomoći i protiv uznapredovalog raka prostate, što je pokazala studija iz Holandije. Naime, muškarci koji su imali visoke količine selena u krvi, imali su 60 % manje šanse da imaju poodmakli rak prostate 17 godina kasnije. Orasi su bogati alfa-linolenskom kisjelinom,

10 supenih kašika samljevenog jezgra oraha sjediniti sa jednim litrom alkohola (96 %). Flaša se dobro zatvori i dvije sedmice čuva na toplom mjestu. Dobijenom tečnošću koža glave masira se svako veče, a poslije toga kosa se osuši.

Problem reumatoidnih oboljenja u svijetu slavnih

KOGA SVE BOLE KLIMATSKE PROMJENE? Jesen, kao prelazak iz toplog ljeta u hladnu zimu, predstavlja period kao stvoren za razvoj reumatskih promjena. Osobe koje su sklone ovakvim tegobama stoga se baš i ne raduju ovom godišnjem dobu. Poštedu od pojave karakterističnog bola u zglobovima i ograničene pokreljivosti lokomotornog sistema nemaju, naravno, ni oni koji su pošteđeni nemaštine, kancelarijskih i kućnih poslova - slavni. Kako to, zbilja, izgleda kada sa ovakvim tegobama ipak moraju da dođu na snimanje, na takmičenje i sl. ?

KAKO JE TO NEKAD IZGLEDALO Koliko god izgledalo jednostavno, naći adekvatan slikarski model nije nimalo jednostavna stvar. Slikari su skloni da vjeruju da sreća i te kako ima udjela u svemu tome. Kada je slikar Jakob Jordans (17. vij.) portretirao svoju slavnu Slikarsku porodicu vjerovatno nije ni razmišljao o tome da će jednog dana istorija medicine izučavati izgled osoba sa te slike. Danas je ovo djelo

Do danas je identifikovano više od 120 različitih vrsta

reumatskih oboljenja, te svaka druga žena i svaki šesti

muškarac obolijevaju od nekog oblika reume.

postalo inspirativno i za ukazivanje na tipičan izgled osobe koja pati od reumatoidnog artritisa. PROMIJENILA IM JE ŽIVOTE Činjenica je da ova vrsta oboljenja, nažalost, može da promijeni životni tok osobe koja oboli. Reumatoidni artritis je tako u bitnom izmijenio namjeru slavne komičarke Lusile Bol da postane top model. Zahvaljujući pravovremenom liječenju, ova žena je ipak uspjela da se izbori za svoje mjesto pod suncem i izbjegne invalidnost. Takvu sreću, nažalost, nije imala Rozalind Rasel. Kasnih 60-ih prošlog vijeka ona je bila primorana da napusti glumačku karijeru. Uzrok je bio teški oblik reumatoidnog artritisa. Postala je istaknuta aktivistinja borbe protiv ove bolesti, te se posvetila učešću u kampanjama koje je vodila ova ideja. U njenu čast, dvije godine poslije njene smrti, 1978. godine osnovan je Centar za artritis na Kalifornijskom univerzitetu u San Francisku. Slične su sudbine bili Edit Pjaf, Ketlin Tarner, Džejms Koburn, Tina Veson, Kemrin Majnhajm, Aida Turturo, Erik Lindberg.

Ogist Renoar

JAČE OD BOLESTI Kao enciklopedijski primjer volje za životom danas se često navodi Renoarova navika da uprkos fizičkoj nemogućnosti da slika, ipak radi na svojim djelima. Budući da je bio obolio od degenerativnog reumatskog oboljenja, slavni slikar povremeno nije bio u stanju da drži kist u ruci. Stoga ga je vezivao za dlan i ipak nastavljao da slika.

Edit Pjaf

Na slikama slavnog flamanskog slikara Pola Rubensa uočavani su, takođe, detalji poput otečenosti zglobova. Tumači njegovog djela skloni biografizmu tvrde da je povod takvim djelima bio skriven u njegovoj bolesti.

Ogist Renoar imao je tako hroničan oblik bolesti da su

njome bili zahvaćeni ne samo zglobovi već i tkivo kože,

Džejms Koburn

nervi, krvni sistem i neki unutrašnji organi.

Hronika 13. septembar - SMANJENA SMRTNOST DJECE NA GLOBALNOM NIVOU Prema IzvjeĹĄtaju UNICEF-a, Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), Grupe Svjetske banke i Programa Ujedinjenih nacija za ekonomiju i socijalna pitanja, tokom 2012. godine viĹĄe od 6.5 miliona djece u svijetu (18 hiljada dnevno) umrlo je prije pete godine Ĺživota. Prema navodima tih organizacija, broj smrtnih sluÄ?ajeva kod djece mlaÄ&#x2018;e od pet godina gotovo je upola manji u odnosu na 1990. godinu, kada je u svijetu umrlo 12 miliona djece. IzvrĹĄni direktor UNICEF-a Entoni Lejk kazao je da je to pozitivan trend, te da, iako su milioni Ĺživota spaĹĄeni, moĹže se uÄ?initi mnogo viĹĄe. MeÄ&#x2018;u glavnim uzrocima smrtnosti kod djece mlaÄ&#x2018;e od pet godina evidentirani su upala pluÄ&#x2021;a, prijevremeno roÄ&#x2018;enje, poroÄ&#x2018;ajna asfikcija, dijareja i malarija. Globalno, oko 45 odsto djece ove dobi umre od neuhranjenosti. Kako je navedeno u IzvjeĹĄtaju, polovina od ukupnog broja smrtnih sluÄ?ajeva kod ove pedijatrijske populacije dogaÄ&#x2018;a se u pet zemalja svijeta: Kini, Demokratskoj Republici Kongo, Indiji, Nigeriji i Pakistanu. Direktorica SZO-a dr Margaret Ä&#x152;en kazala je da je briga za majku i bebu u prvih 24 Ä?asa Ĺživota djeteta od krucijalne vaĹžnosti za zdravlje i blagostanje, jer se gotovo polovina zabiljeĹženih sluÄ?ajeva smrtnosti upravo dogodi u toku prvog dana roÄ&#x2018;enja. Ona smatra da bi Ĺživoti novoroÄ&#x2018;enÄ?adi mogli biti spaĹĄeni ukoliko bi im osnovni oblici zdravstvene zaĹĄtite bili dostupni. To podrazumijeva struÄ?nu njegu tokom i nakon poroÄ&#x2018;aja, jeftinije ljekove, te uvoÄ&#x2018;enje prakse dojenja u prvih ĹĄest mjeseci Ĺživota djeteta. Sa ciljem da se poboljĹĄa pristup zdravstvenoj zaĹĄtiti majke i djeteta pokrenuta je inicijativa na globalnom planu koja Ä&#x2021;e se ujedno sprovoditi i na nacionalnim nivoima, a poseban akcenat je stavljen na: t (MPCBMOJ BLDJPOJ QMBO WBLDJOBDJKF EP HPEJOF koji funkcioniĹĄe na principu univerzalnog pristupa imunizaciji. Plan podrazumijeva vakcinaciju za prevenciju bolesti kao ĹĄto su difterija, tetanus, pertuzis (veliki kaĹĄalj) i rubeola; t 1PUQJTJWBOKF v0COPWMKFOPH PCFĘ&#x2030;BOKBw PE TUSBOF zemalja, dokumenta koji poziva na akciju, a koju predvode Vlade Etiopije, Indije i Sjedinjenih AmeriÄ?kih DraĹžava (SAD); t 1PNPĘ&#x2030; [FNMKBNB EB PMBLĂ?BKV QSJTUVQ OFPQIPEOJN ljekovima, kao ĹĄto su antibiotici i rastvori za oralnu rehidrataciju, koju Ä&#x2021;e pruĹžati UN-ova komisija za spaĹĄavanje Ĺživota Ĺžena i djece; t 6ESVĂ¤JWBOKF 4;0 B J 6/*$&' B TB ESVHJN QBSUOFSJNB kako bi se uspostavio novi Globalni akcioni plan za upalu pluÄ&#x2021;a i dijareju, sa ciljem da se preduprijede ova dva veoma rasprostranjena uzroka smrtnosti kod djece mlaÄ&#x2018;e od pet godina.

t (MPCBMOJ BLDJPOJ QMBO [B QSFWFODJKV TNSUOPTUJ LPKJ pripremaju partnerske organizacije. Cilj je da ovaj akcioni plan za novoroÄ&#x2018;enÄ?ad bude predstavljen u maju naredne godine, i time pruĹži smjernice u upravljanju i prevenciji Ä?estih uzroka smrtnosti kod novoroÄ&#x2018;ene djece. t 1PESĂ?LV 6/*$&' B 4;0 J (SVQF 4WKFUTLF CBOLF Svjetskom pokretu za poveÄ&#x2021;anje ishrane (SUN), kako bi se postigla saradnja sa svim zemljama u implementaciji programa u vezi sa poboljĹĄanjem prehrane. 16. septembar - KOMPJUTERSKE IGRE POBOLJĹ AVAJU MENTALNE SPOSOBNOSTI STARIJIH

Nova studija sprovedena na Univerzitetu - Kalifornija u San Francisku pokazala je da neke kompjuterske igre mogu da pomognu u poboljĹĄanju mentalnih sposobnosti kod starijih osoba. VoÄ&#x2018;a tima koji je sproveo istraĹživanje u kojem je uÄ?estvovalo 16 dobrovoljaca starijih od 65 godina, neurolog Adam Gezeli, kazao je da ljudski mozak moĹže da se razvija tokom Ä?itavog Ĺživota. - Sposobnost naĹĄeg mozga da se preoblikuje i reformiĹĄe u odnosu na okruĹženje ne zavrĹĄava se poslije odreÄ&#x2018;enog stepena razvoja, veÄ&#x2021; se nastavlja kroz cio naĹĄ Ĺživot. Ako imate usko ciljani pristup, kao ĹĄto smo mi imali u naĹĄoj studiji, moĹžete da ustanovite veoma velike promjene - kazao je on. Kompjuterska igrica koju su uÄ?esnici igrali zvala se Njurorejser, i u njoj su upotrebljavali dĹžojstike kako bi usmjeravali automobil po krivudavoj uzbrdici. Igra je napravljena po principu brojnih igrica popularnih meÄ&#x2018;u tinejdĹžerima, i zahtijevala je paĹžnju usmjerenu na viĹĄe stvari istovremeno. Kako su uÄ?esnici studije prelazili na viĹĄe nivoe igre, oni su nosili specijalne kacige pomoÄ&#x2021;u kojih se mjerila moĹždana aktivnost. Studija je pokazala da su kompjuterske igre pomogle starijim osobama da poboljĹĄaju

svoju sposobnost održavanja pažnje, radne memorije i višestrane pažnje tokom igre, što je bilo u korelaciji sa poboljšanjem njihovih neuroloških aktivnosti. Istraživači su kazali da su potrebne dodatne studije kako bi se ustanovilo kakve su vrste zadataka najZkorisnije za poboljšanje moždanih funkcija kod starijih osoba. 19-20. septembar ANTIMIKROBNA REZISTENCIJA: OČUVATI LJEKOVE KOJI SPAŠAVAJU ŽIVOT Grupa za strateško planiranje, sastavljena od svjetskih eksperata, sastala se u Ženevi na inicijativu Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), sa ciljem da razmotri i oblikuje globalnu strategiju koja će se nositi sa rastućim izazovima u borbi protiv antimikrobne rezistencije (AMR). Pomoćnik direktora SZO-a ova pitanja dr Kejdži Fukuda kazao je da se nameću dva problema – jedan je to što ljudi ponekad nepotrebno ili nepravilno koriste ljekove, a drugi to da ljekovi nijesu uvijek najboljeg kvaliteta. Stoga je prirodna reakcija bakterija, virusa i drugih patogena da se bore protiv ljekova koje ljudi koriste kako bi ih se riješili. Ako se lijek ne uzima dovoljno dugo, ili ako nije dovoljno jak, rezistentni patogeni mogu preživjeti i proširiti se. To znači da u tim slučajevima ljudi mogu duže bolovati, i mogu biti pod većim rizikom od smrti, objasnio je on. Očuvanje postojećih antiinfektivnih ljekova samo je jedna od oblasti u kojima je potrebno djelovati, te stoga SZO preporučuje da je potrebno raditi na podizanju svijesti o antimikrobnoj rezistenciji na način da se što više ljudi uključi u sistem njege kako bi se osigurala pravilna upotreba ljekova; dati smjernice i tehničku podršku kako bi se prevencija infekcija i kontrola

sistema zaštite i okoline poboljšala; pomoći zemljama da ojačaju nadzor i laboratorijske kapacitete za bolju i bržu analizu otpornosti na ljekove; sarađivati sa organizacijama, akademskim institucijama, civilnim sektorom i industrijom; stvoriti nove biznis modele koji bi omogućili razvoj novih alata za otkrivanje, liječenje i prevenciju bolesti. 20. septembar - POTREBNA VEĆA PAŽNJA ZA OSOBE SA INVALIDITETOM Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) pozdravila je potpisivanje Ugovora koji je usvojen na visokom sastanku Generalne skupštine Ujedinjenih nacija, a kojim će se dodatno unaprijediti pristup zdravstvenoj njezi i servisima za osobe sa invalidite-

International Health d.o.o. Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 www.internationalhealth.biz

GE132 dva puta jači antioksodant MEHANIZMI DEJSTVA GE132: SASTAV:

- Stimulacija imunog sistema - Visoko povećanje nivoa kiseonika u ćelijama

Organski germanium 100mg Matični mliječ 130mg Dupli ajkulin protein 30mg Zeleni čaj 80mg Ekstrakt koščice crvenog groždja 80mg Ekstrakt latice ruže 80mg

Prije upotrebe detaljno pročitajte uputstvo, ako vam je potrebna još neka dodatna informacija ili savjet obratite se ljekaru ili farmaceutu

21-26. septembar ODRĹ˝AN SVJETSKI KONGRES NEUROLOGIJE BeÄ? je bio domaÄ&#x2021;in Kongresa na kome su se okupili svjetski struÄ?njaci iz oblasti neurologije. To je bila prilika da se razmijene iskustava i predstave novi radovi na ovom polju. OvogodiĹĄnji sastanak je okupio viĹĄe od osam hiljada uÄ?esnika iz 127 zemalja, sa viĹĄe od 350 govornika, 270 nauÄ?nih sesija i 2.300 prezentacija radova. Prioritene teme ovogodiĹĄnjeg kongresa ticale su se Parkinsonove i Alchajmerove bolesti i napretka u smislu ranog otkrivanja i postepenog poboljĹĄanja u njihovom dijagnostikovanju. Na skupu je predstavljen i Ä?itav niz studija i tema na polju neurologije, a neke od zapaĹženijih bile su: t 6OBQSFĂżFOKF OFVSPMPĂ?LF njege kroz prenos i razmjenu znanja t 3BE OB QPEJ[BOKV LWBMJUFUB OFVSP loĹĄke njege u Evropi t #SĂ¤J PQPSBWBL PE NPĂ¤EBOPH VEBSB LPE NMBĂżJI QBDJKFOBUB UPN 04* 5JNF Ę&#x2030;F TF LBLP TF OBWPEJ V TBPQĂ?UFOKV 4;0 B PTJHVSBUJ WFĘ&#x2030;J EPQSJOPT PESĂ¤JWPN SB[WPKV UF [BKFEOJDF /B 6/ PWPN sastanku se govorilo o ukljuÄ?ivanju osoba sa hendikepom u implementaciju razvojne agende nakon 2015. godine, te je ukazano na mnoge barijere na koje ti ljudi svakodnevno nailaze - oteĹžan pristup zdravstvenim objektima, ukljuÄ?ujuÄ&#x2021;i sredstva za rehabilitBDJKV J QPNBHBMB ;BLMKVĘ&#x160;FOP KF J EB TWJ BLUFSJ VLMKVĘ&#x160;VKVĘ&#x2030;J J TFLUPS zdravstva, moraju preduzeti hitne mjere kako bi se osiguralo da razvojne politike u toj oblasti zaista budu od koristi za OSI popuMBDJKV 6 UPN TNJTMV QPUSFCOP KF QPCPMKĂ?BUJ BOBMJ[F J CB[F QPEBUBLB P JOWBMJEJUFUV LBLP CJ TF SB[WPKOJ QSPHSBNJ FGFLUOP SB[WJKBMJ 1SFNB QPEBDJNB 4;0 B WJĂ?F PE NJMJKBSEV MKVEJ Ă?JSPN svijeta Ĺživi sa nekim oblikom invaliditeta. - SuviĹĄe Ä?esto osobe sa invaliditetom nailaze na barijere u pristupu zdravstvenih i rehabilitacionih usluga. To ukljuÄ?uje i stigmu i diskriminaciju, OFNPHVĘ&#x2030;OPTU QSJTUVQB JMJ QMBĘ&#x2030;BOKB VTMVHB /PWJ VHPWPS 6/ B moĹže pomoÄ&#x2021;i da se te barijere sruĹĄe - kazala je generalna direktorka 4;0 B dr Margaret Ä&#x152;en. 6HPWPSPN VTWPKFOJN OB 6/ PWPN TBTUBOLV OBHMBĂ?FOB je vaĹžnost kreiranja kvalitetnih zdravstvenih usluga koje Ä&#x2021;e biti pristupaÄ?ne za OSI, razvoja nacionalnih strategija i programa LPKJ TF PEOPTF OB [ESBWMKF J QPUSFCOV SFIBCJMJUBDJKV SBTQPSFĂżJWBOKB QPTUPKFĘ&#x2030;JI SFTVSTB UF VOBQSFĂżFOKB QPEBUBLB LBLP CJ TF CPMKF razumjele zdravstvene i rehabilitacione potrebe ove populacije i pratio uticaj usvojenih propisa i programa.

t -JKFL LBP GBLUPS SJ[JLB LPE OFVSPNVTLVMBSOF bolesti

t 1TJIJĘ&#x160;LJ QSPCMFNJ J[B[WBOJ FQJMFQTJKPN t .VMUJQMB TLMFSP[B J PĘ&#x160;JOTUWP VUKFIB [B PCPMKFMF

muĹĄkarce koji Ĺžele da postanu oÄ?evi, bolest ne utiÄ?e na teĹžinu CFCF J QSJKFWSFNFOJ QPSPĂżBK

t 1PETUJDBOKF WBĂ¤OJI GVOLDJKB NP[HB J CS[JOF NJTMJ

vjeĹžbanjem

t /BQSFEBL V SBOPN PULSJWBOKV EFNFODJKF

t /PWJ CJPNBSLFSJ [B QSFEWJĂżBOKF OBQSFULB V UFSBQJKJ

nakon ishemiÄ?nog moĹždanog udara

t /FVSPMPHJKB V EPCB HMPCBMJ[BDJKF VWFMJLP QPWFĘ&#x2030;BO

broj oboljelih od neuroloĹĄkih bolesti u svijetu

t 1SF[FOUBDJKB USFOVUOPH TUBOKB V OFVSPMPHJKJ

Kongres je protekao i u znaku izbora predsjednika i rukoWPETUWB 4WKFUTLF OFVSPMPĂ?LF GFEFSBDJKF ;B QSFETKFEOJLB 'FEFSBDJKF izabran je dr Rad Ĺ akir J[ -POEPOB BVTUSBMJKTLJ OFVSPMPH QSPGFTPS Vilijam Kerol J[BCSBO [B OKFHPWPH [BNKFOJLB EPL Ę&#x2030;F GVOLDJKV HFOFSBMOPH TFLSFUBSB V KBOVBSV HPEJOF QSFV[FUJ QSPGFTPS Volfgang Grisold iz BeÄ?a.

SIGURNOST - VAĹ˝NA DIMENZIJA KVALITETA MEDICINSKE USLUGE

PiĹĄe: prof. dr sc Rajko Ĺ ofranac Sigurnost usluga je vitalna dimenzija kvalitetne zdravstvene zaĹĄtite. Obuhvata sigurne objekte i opremu, usklaÄ&#x2018;eno upravljanje rizikom, upravljanje kliniÄ?kim i nekliniÄ?kim rizicima i zdravlje i sigurnost osoblja. Analizom zahtjeva standarda i principa sigurnost usluzi, moĹže se dekomponovati na sledeÄ&#x2021;e elemente:[10] t 0CKFLUJ J PQSFNB t ,PPSEJOBDJKB VQSBWMKBOKB SJ[JLPN t 6UWSĂżJWBOKF J VQSBWMKBOKF LMJOJĘŹLJN J OFLMJOJĘŹLJN SJ[JDJNB t ;BĂ?UJUB [ESBWMKB J TJHVSOPTUJ PTPCMKB Svaki od ovih elemenata sadrĹži odreÄ&#x2018;eni broj indikatora. Dekompozicija dimenzije sigurnosti na elemente prikazana je na Slici 1. Sigurnost se moĹže predstaviti sledeÄ&#x2021;om jednaÄ?inom: 1 Q t 4F Q t 4F Q t 4F Q t 4F

Gdje su: Q Q Q Q Q o QPOEFSJ [OBĘŹBKOPTUJ 4F 4F 4F 4F o FMFNFOUJ TJHVSOPTUJ PTPCJOF LWBMJUFUB Pretpostavimo da je sprovedena analiza stanja u tri zdravstvene organizacije, kako bi se pribliĹžno odredila sigurnost usluge i identifikovala disproporcija izmeÄ&#x2018;u postojeÄ&#x2021;eg i nekog

SIGURNOST USLUGE 1

OBJEKTI I OPREMA

4 2

ZAŠTITA I SIGURNOST OSOBLJA

KOORDINACIJA UPR. RIZIKOM

UTVRĐIVANJE RIZIKA

Slika 1

äFMKFOPH TUBOKB LPKF CJ EPWFMP EP QPCPMKÝBOKB LWBMJUFUB [ESBWTUWFOF VTMVHF QSFLP EJNFO[JKF TJHVSOPTUJ 7BäOP KF OBHMBTJUJ EB UFTUJSBOF [ESBWTUWFOF PSHBOJ[BDJKF OJKFTV QPʊFMF TB JNQMFNFOUBDJKPN TUBOEBSEB LWBMJUFUB /B PTOPWV JTLVTUWB V EPTBEBÝOKFN SBEV PESFÿVKF TF WSJKFEOPTU QPOEFSB EPL TF OB PTOPWV QSFUQPTUBWMKFOF BOBMJ[F QPTUPKFʉFH TUBOKB TJHVSOPTUJ VTMVHB PDKFOKVKV PTPCJOF FMFNFOBUB V SBTQPOV PE 6OPTFʉJ PWF WSJKFEOPTUJ V KFEOBʊJOJ 1 EPCJKB TF CSPKʊBOB WSJKFEOPTU [B TJHVSOPTU [ESBWTUWFOF VTMVHF *[ Tabele 1 VPʊBWB TF EB EPCJKFOF WSJKFEOPTUJ OJKFTV OB [BEPWPMKBWBKVʉFN OJWPV %B CJ TF QPWFʉBMF WSJKFEOPTUJ FMFNFOBUB LBLP QPKFEJOBʊOP UBLP J [CJSOP OFPQIPEOP KF TQSPWFTUJ TMFEFʉF BLUJWOPTUJ V FMFNFOUJNB TJHVSOPTUJ VTMVHB

Objekti i oprema osti,

t 0CKFLUJ J PQSFNB NPSBKV [BEPWPMKBWBUJ [BIUKFWF TJHVSOt 0CKFLUJ QSPTUPSJKF J PQSFNB USFCB EB TV EJ[BKOJSBOJ

tako da obezbijede sigurnost, dostojanstvo i privatnost pacijenata, t 1FSJPEJʊOP KF OFPQIPEOP TQSPWFTUJ JOTQFLDJKV objekata radi provjere ispravnosti, t 0CF[CJKFEJUJ TJHVSOF VTMPWF [B MKVEF J BOBMJ[JSBUJ LPOUSPMV PQBTOPTUJ J SJ[JLB t 4QSPWPEJUJ VSFEOV FWJEFODJKV P LPOUSPMJ t 1SPWKFSBWBUJ PQSFNV J TQSPWPEJUJ TFSWJTJSBOKF t 6SBEJUJ QSPHSBN QSFWFOUJWOPH PESäBWBOKB J [BNKFOF EPUSBKBMF PQSFNF t %FĕOJTBUJ QSPDFEVSV [B J[WKFÝUBWBOKF P LWBSPWJNB OB PQSFNJ t %FĕOJTBUJ QPMJUJLF J QSPDFEVSF LPKF LPOUSPMJÝV TWF GB[F EFLPOUBNJOBDJKF t %FĕOJTBUJ QSPDFEVSF [B TJHVSOP SVLPWBOKF J USBOTQPSU JOTUSVNFOBUB t %FĕOJTBUJ QSPDFEVSV [B TJHVSOP SVLPWBOKF LPOUBNJOJSBOJN PUQBEPN t 0CF[CJKFEJUJ LPOUFKOFSF OB TWJN MPLBDJKBNB t %FĕOJTBUJ QSPDFEVSV [B QSPWKFSV UFIOJʊLF JTQSBWOPTUJ TWJI BQBSBUB J JOTUSVNFOBUB V PQFSBDJPOPN CMPLV

Koordinacija upravljanja rizikom t 0CF[CJKFEJUJ LPPSEJOBSOJ QSJTUVQ VQSBWMKBOKV SJ[JLPN t 1SFWFOJSBUJ EPHBÿBKF LPKJ VHSPäBWBKV TJHVSOPTU QBDJKFOBUB OKJIPWJI QPSPEJDB QPTKFUJMBDB J PTPCMKB t *OGPSNBDJKF P VQSBWMKBOKV LWBMJUFUPN J SJ[JLPN *4 NPSBKV CJUJ EPTUVQOF J BäVSJSBOF t *EFOUJĕLPWBUJ NPHVʉF SJ[JLF [B QBDJKFOUF J PTPCMKF t 1SFEV[FUJ BLUJWOPTUJ OB TNBOKFOKV SJ[JLB t %FĕOJTBUJ QSPDFEVSV [B SFBHPWBOKF V TMVʊBKFWJNB QPKBWF OFQPWPMKOJI EPHBÿBKB t %FĕOJTBUJ TUSBUFHJKV SJ[JLB t 0TPCMKF USFCB EB KF VQP[OBUP TB TUSBUFHJKPN t 1SPDKFOKJWBUJ SJ[JLF OB OJWPV PSHBOJ[BDJPOJI KFEJOJDB t .PSB QPTUPKBUJ QSPHSBN QSPDKFOF SJ[JLB V TWBLPK KFEJOJDJ TMVäCJ VTLMBÿFO TB TUSBUFHJKPN SJ[JLB [ESBWTUWFOF PSHBOJ[BDJKF

Utvrđivanje i upravljanje kliničkim i nekliničkim rizicima

Tabela 1. Vrijednosti elemenata „Sigurnosti” za analizirane zdravstvene organizacije ZO-C

Vrijednost

ZO-B

Vrijednost

ZO-A

Vrijednost

Objekti i oprema Koordinacija upravljanja rizikom Utvrđivanje i upravljanje kliničkim i nekliničkim rizicima Zaštita zdravlja i sigurnosti osoblja UKUPNO

Ponder

SIGURNOST USLUGA

0.3

1.5

1.8

0.3

1.8

2,1

0.2

1,4

1,6

0.2

1,6

1,4

1,2

1,0

6,3

6.4

6.7

t .PSBKV TF VUWSÿJWBUJ LMJOJʊLJ J OF LMJOJʊLJ SJ[JDJ J OKJNB TF NPSB VQSBWMK ati, t .KFSF LPOUSPMF SJ[JLB QSFWFOUJWOF J [BÝUJUOF TF EPLVNFOUVKV t 4WF TMVäCF USFCB EB JNBKV QSPDKFOV SJ[JLB VLMKVʊVKVʉJ J OFLMJOJʊLF t 5SFCB EB QPTUPKJ QMBO [B VQSBWMKBOKF OFLMJOJʊLJN SJ[JLPN t 3J[JDJ TF QSPDKFOKVKV J QSBWF TF QSJPSiteti, t .PSB QPTUPKBUJ TJTUFN J[WKFÝUBWBOKB P OFQPWPMKOJN EPHBÿBKJNB t .PSBKV TF TQSPWPEJUJ JTUSBHF QSJ OFQPWPMKOJN EPHBÿBKJNB

t .PSBKV TF WSĂ?JUJ FWJEFODJKF P JODJEFOUJNB LPKJ TV [BNBMP J[CKFHOVUJ t *[WKFĂ?UBKJ TF NPSBKV EPTUBWMKBUJ NFOBEĂ¤NFOUV SBEJ QSFEV[JNBOKB PEHPWBSBKVĘ&#x2030;JI NKFSB

V NFEJDJOJw 1PCKFEB 1PEHPSJDB [3] Ĺ ofranac, M.; Ĺ ofranac, R., v+FEBO QSJTUVQ LWBOUJ Ä&#x2022;LBDJKJ LWBMJUFUB [ESBWTUWFOF VTMVHFw .FOBEĂ¤NFOU UPUBMOJN LWBMJUF UPN ,SBHVKFWBD HPE [4] Ĺ ofranac, R.; Ĺ ofranac; M., KovaÄ?eviÄ&#x2021;, Z., v,WBOUJ Ĺ titi se zdravlje i sigurnost osoblja Ä&#x2022;LBDJKB LWBMJUFUB [ESBWTUWFOF VTMVHFw 9 TJNQP[JKVN EPNPWB [ESBW MKB 4SCJKF J $SOF (PSF TB NFĂżVOBSPEOJN VĘ&#x160;FĂ?Ę&#x2030;FN #FPHSBE t .PSB TF TQSPWPEJUJ J EPLVNFOUPWBUJ QPMJUJLB [ESBWMKB OPWFNCBS HPE J TJHVSOPTUJ PTPCMKB [5] CAHO Joint Commissions for Accreditation of t .PSB TF VTWPKJUJ TUSBUFHJKB PTJHVSBOKB [ESBWJI SBEOJI Healthcare Organizations (1998): /BUJPOBM -JCSBSZ PG )FBMUI NKFTUB *OEJDBUPST XJUI HMPTTBSZ [6] Zoran VlahoviÄ&#x2021;: v%FÄ&#x2022;OJTBOKF QBSBNFUBSB [B QSPDFOV t 5SFCB EFÄ&#x2022;OJTBUJ QMBO TJHVSOPTUJ OB PTOPWV VTWPKFOF QPMJUJLF LWBMJUFUB TUPNBUPMPĂ?LF [BĂ?UJUFw EPLUPSTLB EJTFSUBDJKB #FPHSBE t 'PSNJSBUJ LPNJTJKV [B QSPWKFSV SBEOJI NKFTUB HPE t ,PNJTJKB [B TJHVSOPTU BOBMJ[JSBKV TF J[WPSJ TUSFTB [7] Akreditacijski standardi za bolnice - AKAZ, 4BSBKFWP t 5SFCB EFÄ&#x2022;OJTBUJ QSPDFEVSV [B TMVĘ&#x160;BK OBTUBOLB QPWSF EB [8] Bona Qualitas Medicinae, br. 3, É&#x2021;BTPQJT 6ESVĂ¤FOKB [B LWBMJUFU J BLSFEJUBDJKV V [ESBWTUWV BiH, [9] Akreditacijski standardi za domove zdravlja, 7FS[JKB LITERATURA: AKAZ - "HFODJKB [B LWBMJUFU J BLSFEJUBDJKV V [ESBWTUWV '#J) "7*$&/" E P P 4BSBKFWP [1] Ĺ ofranac, R., v0TBN LPNQPOFOUJ LPKF PCF[CKFĂżVKV [10] Dr Zoran RiÄ&#x2018;anoviÄ&#x2021;, AKAZ, 1SPKFLU EU/WHO LWBMJUFU VTMVHFw É&#x2021;BTPQJTvKvalitetâ&#x20AC;?, CS #FPHSBE HPE ,POGFSFODJKB v0TJHVSBOKF LWBMJUFUB J BLSFEJUBDJKBw #BOKB -VLB [2] Ĺ ofranac, R.; Ĺ ofranac, M., v.FOBEĂ¤NFOU LWBMJUFUPN NBSU

020 / 237-383

mob.tel.

069 - 517 - 727

Nudi usluge za implementaciju Evropskih standarda: ISO 9000, dobre apotekarske (DAP) i proizvoÄ&#x2018;aÄ?ke (GMP) prakse za: t BQPUFLF LPKF TF CBWF QSPEBKPN J WFMFQSPEBKPN MKFLPWB t BQPUFLF LPKF TF QPSFE QSPEBKF CBWF J QSPJ[WPEOKPN HBMFOTLJI J NBHJTUSBMOJI MKFLPWB t VWP[ J QSPEBKV NFEJDJOTLF PQSFNF *40 *40

t NFEJDJOTLF MBCPSBUPSJKF *40 *40 *40

UsaglaĹĄenost VaĹĄeg poslovanja sa ovim standardima omoguÄ&#x2021;ava:

t JOUFHSBUJWOF QSPDFTF VOVUBS VTUBOPWF t BĂśSNBDJKV EPCSF BQPUFLBSTLF QSBLTF %"1

t BĂśSNBDJKV EPCSF QSPJ[WPĂŞBÇ?LF QSBLTF (.1 (PPE NBOVGBDUVSJOH QSBDUJDF t VTQPTUBWMKFO NFIBOJ[BN [B EFĂśOJTBOKF LPSJTOJLPWJI JTLB[BOJI QPUSFCB V DJMKV OKFHPWPH QPUQVOPH [BEPWPMKTUWB kvalitetom usluge - proizvoda t QPCPMKĂ?BOKF LPMFLUJWOF Ă¤FMKB [B VOBQSFĂŞFOKF LWBMJUFUB V TWJN TFHNFOUJNB QPTMPWBOKB t JNQFSBUJW EB QMBOJSBOKF J TUBMOP QPCPMKĂ?BOKF LWBMJUFUB NPSBKV QPTUBUJ KPĂ? WJĂ?F EJP QPTMPWOPH TUJMB VTUBOPWF

UspjeĹĄno realizovani projekti u proteklom periodu, prve knjige i reĹĄenja iz ove oblasti u Crnoj (PSJ J Ă?JSF EBKV OBN [B QSBWP EB LBĂ¤FNP

POKLONITE NAM VAĹ E POVJERENJE, JER MI SMO AGENCIJA KOJOJ SE VJERUJE

AKCIJA OTREŽNJENJA POVODOM OBILJEŽAVANJA 8-OG SEPTEMBRA

BORBA ZA ZDRAV POKRET 8. septembar, Međunarodni dan fizioterapeuta, obilježen je i u Crnoj Gori. Organizator aktivnosti, Udruženje fizioterapeuta Crne Gore, tim povodom je upozorilo na opasnost od pretjerane upotrebe računara, gledanja televizije i korišćenja mobilnih telefona, odnosno zanemarivanja fizičkih aktivnosti. Ovakav stil života, naglasili su iz Udruženja, može dovesti do gojaznosti, kardiovaskularnih problema, osteoporoze, problema sa zglobo-

vima, dijabetesa i drugih bolesti. Akcentujući da redovna fizička aktivnost umanjuje stres i olakšava svakodnevni život, pa iz tog razloga predstavlja i najbolju prevenciju pomenutih bolesti, Udruženje je 8. septembra sprovelo akciju „Pokretom do zdravlja”. Građani šest crnogorskih gradova, Herceg Novog, Kotora, Bara, Danilovgrada, Podgorice i Bijelog Polja, bili su u

prilici da učestvuju u akciji organizovanoj na Škveru i u Igalu, kod Omladinskog parka, na Trgu od oružja, na Trgu Jovana Vladimira, na Trgu Golootočkih žrtava, kod Spomenika u Bijelom Polju i na uglu Hercegovačke i Njegoševe ulice u Podgorici. Akcijom je omogućeno da zainteresovani građani budu podvrgnuti preventivnim pregledima, dobiju stručne savjete o tome kako da vježbaju, a dijeljenjem promotivnog materijala dodatno su promovisani zdravi stilovi života. Poseban segment priče činilo je ispitivanje fleksibilnosti mišića ramena. U nizu pratećih akcija sprovedenih 10-og i 11-og septembra realizovana su i stručna predavanja u cetinjskim osnovnim školama „Njegoš” i „Lovćenski partizanski odred”, a u Domu starih „Grabovac”, u Risnu, održana je i radionica na temu „Fizioterapija u gerijatriji”. Zaposlenima u Institutu „Dr Simo Milošević” bila je namijenjena i promotivna radionica „Škola leđa”, održana od 9. do 13. septembra. U nizu sponzora akcije organizatori ističu pomoć Instituta „Dr Simo Milošević”, Instituta za javno zdravlje Crne Gore, Prijestonice Cetinje, Opštine Kotor, Opštine Danilovgrad, Opštine Bar, te firmi BTL DOO Montenegro, „Blue

Line” DOO - Herceg Novi, Picerija „Sara” - Kotor. Na svečanoj sjednici u Igalu, upriličenoj povodom obilježavanja ovog međunarodnog praznika, predsjednik Udruženja fizioterapeuta, Krsto Kovačević, naglasio je da će se u narednom periodu aktivno raditi na poboljšanju uslova rada fizioterapeuta u Crnoj Gori. - Ljudi često nijesu dovoljno upoznati čime se fizioterapeuti bave, te zaboravljaju na činjenicu da nikada nije suviše rano niti suviše kasno sa otpočinjanjem redovnih fizičkih aktivnosti - saopštio je on. Kovačević je podsjetio da je Crna Gora preko Instituta „Dr Simo Milošević“ prepoznata širom Evrope i svijeta, za šta su zaslužni upravo fizioterapeuti koji su godinama gradili pozitivni imidž ove institucije. Zato, kako je kazao, za Institut Igalo bez sumnje postoji budućnost, i to upravo u fizioterapeutskoj djelatnosti. On je izrazio zadovoljstvo što gotovo u svakom Domu zdravlja postoji jedinica za fizikalnu terapiju primarnog nivoa, ali i naglasio potrebu za većim zapošljavanjem fizioterapeuta zbog evidentno povećanog broja korisnika fizioterapije.

PLACEBO IZLJEČENJE UMOM Piše: dr Jasmina Ćorovič-Kuburović, Klinički centar univerziteta u Sarajevu Vjera ljekara u liječenje i pacijentova vjera u ljekara uzajamno djeluju jačajući učinak tretmana; rezultat je moćan lijek koji gotovo sigurno osigurava poboljšanje stanja, a ponekad i izlječenje. Izraz placebo potiče od latinske riječi placere - ugađati, sviđati se, a doslovno znači - ugoditi. U prevodu 116. psalma izraz placebo glasi ovako: „Zadovoljiću gospoda Boga, radije nego da hodam ispred Njega.” U 19. vijeku „placebo” dobija značenje davanja lijeka, više sa namjerom da se zadovolji pacijent, nego da se on i izliječi. Placebo nije pravi lijek. To je sugestivan učinak na liječenje. Pacijent je uvjeren u ljekovitost sredstva koje koristi, tako da lijek, iako sam po sebi zaista ne predstavlja lijek, ipak ima blagotvoran učinak, čak i ako je taj lijek samo običan šećer. Liječenje ovakvim tipom sredstava datira od davnih dana. Današnji ljekari namjerno propisuju ovakva sredstva kada, na primjer, kod virusnih infekcija daju antibiotik - da pacijent ne bi imao osjećaj da ljekar nije ništa preduzeo. Većina istraživanja pokazuje da 30 do 40 % pacijenata doživljava pozitivan placebo efekt. Fridman i Benson su pronašli placebo poboljšanja kod 60 do 90% bolesti. Placebo učinkom se često označava i umišljanje ili zabluda. No, ono se javlja nezavisno od namjera laika ili zdravstvenih radnika i spontana je, autentična i potvrđena pojava. To je primjena lijekova u kojima nema nikakvih aktivnih hemijskih supstanci - često djeluju kao pravi ljekovi i izazivaju terapijske učinke kod davanja pacijentima. Treba biti svjestan da ne postoji nijedan način izlječenja

bez primjene placebo efekta. Svi lijekovi, osim svog farmakološkog djelovanja, imaju i placebo efekt. Placebo je od velike pomoći konvencionalnoj i nekonvencionalnoj medicini, jer može jako povećati postotak pozitivnih efekata primjene bilo koje terapije. Istraživanje Medicinskog fakuleta u Bejloru (Baylor School of Medicine), koje je 2002. godine objavio New England Journal of Medicine, procjenjivalo je operacije pacijenata s teškim bolovima u koljenima1. Glavni autor studije dr Brus Mozeli, „znao” je da operacije koljena pomažu njegovim pacijentima: „Svi dobri hirurzi znaju da u hirurgiji nema placebo efekta.” Međutim, on je pokušavao da utvrdi koji je dio operacije pomogao njegovim pacijentima. Pacijenti koji su učestvovali u studiji podijeljeni su u tri grupe. Jednoj grupi pacijenata sastrugao je oštećenu hrskavicu na koljenu. Kod druge grupe isprao je koljenski zlob i tako odstranio materijale koji bi mogli uzrokovati upalni učinak. Ovo su standardni postupci za tretiranje artritičnih koljena. Treća grupa dobila je „lažnu operaciju”. Pacijent je bio stavljen pod narkozu, Mozeli je napravio tri standardna reza i zatim govorio i ponašao se kao što obično čini tokom operacija - čak je i bućkao po vodi kako bi simulirao zvuk procedure i spiranja koljena. Nakon 40 minuta Mozeli je zašio rezove kao da je dovršio operaciju. Svim trima grupama propisana je jednaka postoperativna njega koja je uključivala program fizikalne terapije. Rezultat je bio šokantan. Da, pacijentima u grupama koje su operisane stanje se poboljšalo. Međutim, stanje grupe koja je primila placebo poboljšalo se kao i kod druge dvije grupe. Mozeliju su rezultati bili jasni: „Tim pacijentima nije nimalo pomoglo moje hirurško

umijeće. Čitava korist od operacije osteoartritisa koljena bila je placebo učinak.” Nema jedinstvenog, objektivnog modela objašnjenja mehanizma djelovanja placebo efekta. Studije pokazuju da očekivanja snažno utiču na tok ako osoba reaguje na uzimanje placeba, hemijski aktivnog lijeka ili tretmana. Psihološka teorija objašnjava kako misli, vjerovanja i pozitivna sugestija mogu imati efekt na poboljšanje zdravstvenog stanja. Senzorno iskustvo i misli osobe imaju uticaj na njegovu neurohemijsku reakciju koja dovodi do drugih promjena u biohemijskom sistemu (odgovor hormonalnog i imunološkog sistema). Nova naučna disciplina - psihoneuroimunologija proučava uticaj raznih psiholoških stanja i ponašanja na promjene u imunološkom odgovoru, te može dati mnoge odgovore o mehanizmu djelovanja placebo efekta. Psihoneuroimunologija podrazumijeva sprovođenje studije dvosmjerne komunikacije između nervnog, endokrinog i imunološkog sistema. Isti mehanizam nastanka mnogih psihosomatskih bolesti, zbog negativnih stavova i ponašanja, može biti obrnut po učinku u odnosu na pozitivnu sugestiju koja je rezultat placebo efekta. Dakle, vidimo kako naše razmišljanje i psihički život imaju uticaj na neuroimunobiohemijske promjene koje utiču na cijelo tijelo i mogu dovesti do organskih promjena. Tako nastaju bolesti, ali isto tako, u obrnutom smjeru, i izlječenja. Navedena disciplina daje odgovore u vezi sa tim kako djeluje placebo, ali i mnogi drugi pozitivni rezultati iscjeljenja koji su posljedica primjene alternativnih terapija, jer nema jasne granice među njima. Negativna očekivanja dovode do tzv. nocebo efekta ili pogoršanja toka bolesti. Poznato je da neki pacijenti u eksperimentu, iz placebo grupe, dobiju medikamentozni osip ili alergijsku reakciju, koja je uočena u isto vrijeme kao nuspojava kod osoba koje su zaista dobile biohemijski aktivnu supstancu. 80% pacijenata koji su umjesto emetika (sredstva koje izaziva povraćanje) dobili slatku vodu, reagovali su povraćanjem. Postoje čak i izvještaji o zavisnosti nekih osoba od placeba. Očekivanja terapeuta i njegova vjera u efikasnost tretmana, te fiziološki odgovor na smanjenje anksioznosti kod pacijenta važni su elementi placebo efekta. Model uslovnog refleksa naučeni je odgovor na medicinsku intervenciju. Prethodno iskustvo poboljšanja oduzimanja pilula ili kontakta sa bijelim mantilom, djeluje kao uslovni stimulus (upoređenje sa zvonom kao stimulusom u poznatom Pavlovljevom eksperimentu). To znači da svaki idući kontakt sa ljekarom ili novo uzimanje pilula refleksno aktivira proces poboljšanja, tj. placebo efekt. Placebo efekt je prisutan u svakom procesu izlječenja, bez obzira na to da li je podstaknut toplim razgovorom, akupunkturom, homeopatskim lijekom, alopatskim lijekom ili hirurškim tretmanom. Samim tim što neko dođe po pomoć, počne uzimati lijek ili prihvati tretman, postoji određeni stepen pozitivnog vjerovanja da će biti izliječen. Vjerovanje, tj. očekivanje pokreće placebo efekt ili, kako često kažemo, samoiscjeljenje. Što je pozitivnije očekivanje, to je i placebo pozitivni efekt veći. Ukoliko čovjek radi na jačanju svoje volje, moguće je napraviti velike promjene u načinu razmišljanja i vođenja života. Najdominantnija sila u čovjekovom životu je sila odlučivanja sve u čovjekovom životu zavisi od pravilnog izbora. Kao što pažljivo biramo ulje i tip goriva koje sipamo u svoje auto, i nikada

ne kažemo: „Bog je odredio kada će moje auto da umre i ne moram se brinuti o njemu”, tako bi snagom izbora trebalo odabrati ono što unosimo u svoj mozak i želudac.

Nikola Tesla je tvrdio da sve što možemo zamisliti, to možemo i napraviti. Tijelo je u neraskidivoj vezi sa umom i ono ocrtava stanje uma. Ono će biti zdravo ako je um zdrav. Promjene u načinu života mogu da spriječe ili odlože nastanak bolesti za koju smo genetski predodređeni. U vezi sa tim dr Lemont Mardok, Medicinski fakultet Loma Linda, rekao je: „Loša genetika puni pištolj, način života povlači okidač.

Izreka „Menssana in corpore sano! - U zdravom tijelu zdrav duh!” mogla bi se tumačiti drugačije: „Sa zdravim duhom zdravo tijelo!” Mentalno zdravlje je važnije od fizičkog. Ako je um zdrav i tijelo će biti. Ako je um čist, ako su vam misli čiste, bićete oslobođeni bolesti, primarnih i sekundarnih. Misao ljubavi trenutno neutralizuje misao mržnje. Misao hrabrosti služi nam kao moćni protivotrov protiv misli straha. Vedrina je najprirodnije stanje svakog ljudskog bića. Zapamtite! Pozitivno uvijek nadvladava negativno! To je jedan od glavnih i djelotvornih zakona prirode. Život je izazov i divna pustolovina. Najvažnije sredstvo da se ostane zdrav i u starijoj dobi jeste ovo: „Učite uvijek nove stvari i izgovarajte samo afirmativne misli. To je pravi način da ostanemo mladi u mislima, a time i zdravi u tijelu.” 1 [Moseley et al., 2002.]

Medicinski rjecnik

radikardija, med. bradycardia, usporena srčana radnja koja može imati različite uzroke nastanka. U zavisnosti od toga da li je nastala kao posljedica oboljenja srčanog mišića, povišenog tonusa parasimpatikusa, oboljenja centralnog nervnog sistema, trovanja (žutica, olovo), ili se pak njen uzrok ne može utvrditi, razlikuje se nekoliko tipova dijagnoze. Može biti prateća pojava specifičnog stila života, npr. kod sportista.

D F

euteranopija, med. deuteranopia, nemogućnost raspoznavanja zelene boje. Ovaj poremećaj opažanja uslovljen je nedostatkom čepića, očnih ćelija osjetljivih na svjetlost talasne dužine koja odgovara zelenoj boji. Osoba normalno opaža sve ostale boje iz spektra. etor, med. foetor, neprijatan zadah. Akutno, ova pojava može da ukazuje na lošu higijenu usne duplje, ali može biti i pokazatelj ozbiljnijih oboljenja digestivnih i disajnih organa. Dilatacija želuca, divertikulumi jednjaka, gnojni oblici sinusitisa i tonzilitisa, bronhiektazije, karcinom pluća, ali i oboljenja tipa dijabetesa, uremije, šarlaha, hepatitisa i dr. mogu biti uzroci ove pojave.

G H

ravida, trudnica. Period gravidacije žena traje 280 dana nakon posljednjeg menstrualnog ciklusa. Gravidnost je, u stvari, trudnoća.

arvardski step-test, metod koji se primjenjuje u cilju ispitivanja fizičke kondicije. Krajnji parametar istraživanja predstavlja indeks fizičke kondicije koji se dobija dijeljenjem broja 300 sa dvostrukom vrijednošću broja srčanih otkucaja izmjerenog nakon 150 penjanja na visinu od 50,8 cm i spuštanja u toku 5 min. Ova vrijednost se broji tri puta zaredom: nakon jednog, 2 i 4 minuta od obavljanja fizičke aktivnosti.

lirens, engl. clearance, čišćenje. Ovaj pojam je posebno značajan za procjenjivanje funkcionisanja bubrega. Procjenjuje se količina plazme koja se potpuno oslobodi upliva neke materije i to u roku od jednog minuta. Vrijednost klirensa bitna je za dalju procjenu glomerularne filtracije, protoka krvi kroz bubreg, tubularne sekrecije itd.

ipodistrofija, med. lipodystrophia, nagomilavanje masnog tkiva u određenim segmentima tijela. Pored asimetričnosti i prilično onespokojavajućeg psihološkog stanja pacijenta uslovljenog takvim fizičkim izgledom, ova pojava može imati veoma progresivan tok. Nagomilavanje masnog tkiva obično je locirano u donjim ekstremitetima,

ali nije rijedak slučaj ni da zauzme specifičniju poziciju: npr. crijevni sistem, med. Lipodystrophia intestinalis.

M N

ateria alba, med., sloj mekih naslaga bijele boje koje se stvaraju na zubima i u blizini desni. Posljedica je neadekvatne higijene usta i zuba. Pored mikroorganizama koji uslovljavaju stvaranje ovakve formacije, u sastav ovih naslaga ulaze i ćelije epitela i krvi. eurastenija, med. neurasthenia, slabost nervnog sistema. Ovo je veoma širok pojam i odnosi se na urođena ili stečena oboljenja. Osnovni pokazatelj bolesti predstavlja prenadražljivost koja može biti praćena nizom tegoba, npr. glavoboljom, nesanicom, gubitkom apetita, nesposobnošću za rad. Kada je u pitanju stečena neurastenija, osnov tog poremećaja može biti prikriveno zapaljenje mozga. Takođe, poremećaj se može ticati samo pojedinih oblasti ljudskog djelovanja, npr. seksualnog života.

O P S

hronoza, med. ochronosis, specifična obojenost nekih tkiva u organizmu. Posljedica je poremećaja funkcionisanja metabolizma usljed taloženja alkaptonskih tijela, dejstva fenola ili benzenskih derivata i sl.

avor nocturnus, med., noćni strah. Veoma često predstavlja nesvjesnu reakciju koja se manifestuje iznenadnim skakanjem iz sna i ispoljavanjem jakog straha. Ovo je česta pojava kod djece starosti 2-8 godina, ali može biti prisutna i u toku cijelog života. omnambul, med. somnambulismus, mjesečar. Osoba koja ima poremećaj spavanja koji uslovljava kretanje za vrijeme sna. Somnambul tada opaža stvari iz okruženja kao da je budan, ali se san ne prekida. Ovakve radnje obavlja nesvjesno i nakon buđenja ne sjeća se ničega.

SMIJEH JE LIJEK Stariji gospodin godinama imao problema sa sluhom. Naposljetku ode ljekaru koji mu složenim zahvatom potpuno povrati sluh. Kad je nakon mjesec dana došao na kontrolu, ljekar mu reče: — Sluh Vam je gotovo savršen. Vaša porodica je sigurno jako zadovoljna zbog toga? — Nisam im uopšte rekao. Samo sjedim i slušam ih. Već tri puta sam promijenio testament... Dolazi Mujo u apoteku i pita: — Imate li vijagru? — Imamo. A imate li Vi recept? — Nemam, al’ imam Fatinu sliku. Razgovaraju dva penzionera u parku: — Jede mi se sladoled. — I meni. Odoh da kupim. Od čega ćeš? — Od čokolade. — O. K. Ja ću od vanile. — Zapiši, zaboravićeš! — Ma neću. Evo prodavnice iza čoška. Nakon desetak minuta, vraća se penzioner sa dva hot-doga. — A gdje je senf? — Zaboravio sam. Oprosti. — A jesam li ti rekao da zapišeš?! Fata već duže vrijeme sumnja da s Mujom nešto nije u redu, jer uvijek dolazi kući dobre volje s posla. Jednog dana se ohrabri, pa ga upita odmah s vrata: — Mujo, bolan, je l’ se ti drogiraš? Mujo je pogleda zbunjeno: — Jok, bona, okle ti to? Fata, odlučna da stvari istjera na čistac, odluči se na blef: — A, slušaj, rekla mi jedna ptičica. Mujo slegne ramenima: — Čuj nje, priča s pticama, a mene pita je l’ se drogiram! Mujo se razbolio, ali nije imao zdravstvenu knjižicu, pa je posudio od svog prijatelja Hasa. Kad je došao kod ljekara, pita ga ovaj: — Dakle, šta je tebi, Haso? — Najbolji prijatelj — odgovori Mujo. Pregleda ljekar pacijenta i kaže mu da mu se njegova bolest ne sviđa. Pacijent će: — Žao mi je... Nemam bolju!

Došao čovek u apoteku i traži lijek protiv štucavice. Apotekar mu zvizne šamar. — Zašto ste mi opalili šamar? — To uvijek pomaže. — kaže apotekar. — Ali, lijek je za moju ženu! — reče čovjek. — Doktore, ja u zadnje vrijeme naglo gubim sluh! Čak više ni svoje vlastito kašljanje ne čujem! — Evo Vam pilule. Tri put po jednu dnevno! — I šta, ima da bolje čujem?! — Nećete bolje da čujete, ali ćete zato glasnije kašljati! Jedan bračni par odlučio da ode kod ljekara na pregled. Ovaj prvo pregleda supruga: — Izgleda da je sve u redu s Vama. Imate li problema? — Pa, doktore, ništa posebno... Jedino kada vodim ljubav sa ženom po prvi put, onda je sve O. K, ali kada krenemo u drugu rundu, onda se počnem jako znojiti i to mi malo smeta. Nakon toga ljekar pregleda suprugu: — I Vi izgledate dobro, ali Vaš muž mi kaže da kada po prvi put vodite ljubav onda je sve O. K, a drugi put se počne jako znojiti. Da li možda znate zašto? Žena će: — Naravno da znam, doktore. Prvi put je u januaru, a drugi u avgustu!

# $%

( ' & " ! # #% $ " "

&&& " ! "

VENDOKSIN KAPI cirkulacija, vene, hemoroidi Kapi ispoljavaju blagotvorno dejstvo kod gotovo svih poznatih poreme}aja u krvnim sudovima. Vendoksin otklanja ose}aj zamora i trnjenja nogu i ruku. Snabdeva tkivo kiseonikom, pobolj{avaju}i protok krvi kroz periferne krvne sudove, smanjuju mogu}nost stvaranja tromba i za{titno deluju kod dubokih venskih tromboza u periodima posebnog rizika (mirovanja u postelji, traume, stanja posle infarkta, mo`danog udara). Povoljno uti~u na otklanjanje simptoma izazvanih infarktom: dezorijentisanost, povi{ena temperatura, ose}aj zamora, glavobolja ... Povoljan uticaj imaju na funkciju jetre, detoksikaciju i metabolizam masti, smanjuju}i koncentraciju triglicerida i holesterola u krvi. Kapi deluju na hemoroide gde uti~u na njihovo zarastanje, epitelizaciju i su{enje. Povoljno uti~u kod povreda u sportu, tupih povreda i nagnje~enja posle preloma. Zbog svog blagotvornog dejstva na prokrvljenost svih organa Vendoksin kapi mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

ZODEKS ÂJ infekcije i kamenci u bubrezima i be{ici âj je namenjen ublaàvanju problema nastalih kao posledica infekcije urinarnog trakta i prostate ili prisustva kamena i peska u bubrezima, mokra}noj be{ici ili ù~i. Potpomaè otapanje kamenca i deluje za{titno kod ponovne pojave kamena i peska. Deluje kroz poja~ano lu~enje mokra}ne kiseline gde dolazi do postupnog ~i{}enja bubrega i uretera od spiranog taloga mulja i peska, ubrzavaju}i proces epitelizacije o{te}enog tkiva. Ublaàva gr~eve i bolove i uti~e na smanjenje telesne temperature izazvane upalnim procesima tako da ceo proces prolazi prili~no bezbolno. Tako|e treba napomenuti da ~aj ima blagotvoran efekat i na upalne procese mokra}nih kanala i infekcije prostate izazvane kako gram pozitivnim tako i gram negativnim bakterijama. Povoljno uti~e na smanjenje nivoa ureje i kreatinina u krvi i ima povojan efekat kod pojedina~nih cisti bubrega. Zbog svog dejstva na kompletan rad urinarnog trakta, Zodeks ~aj mogu koristiti i potpuno zdrave osobe. Proizvodi preduze}a ALTERNATIVA MEDICA izra|eni su prema principima dobre proizvo|a~ke prakse

Uvoznik za Crnu Goru: “ALTERNATIVA MEDICA MONTENEGRO d.o.o. Herceg Novi Herceg Novi, Zemunska 36

Proizvodi:

d.o.o. Loznica

Tel/fax: 031/345-773; Mob. 069/929-003, 068/666-791 Prije upotrebe pažljivo pročitati uputstvo, a za više informacija obratite se Vašem ljekaru ili farmaceutu