Broj79 by medical cg

5. NOVEMBAR 2015. GODINA VII BROJ 79

1.00

www.medicalcg.me

Homeopatija i glavobolje

IV Sajam medicine u

Tjeskoba zubnih lukova

Podgorici Hemovigilansa u Crnoj Gori Dobrovoljno davalaštvo krvi u Plavu

Projekat BIO - ICT

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić

UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Doc. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Branko Rašović Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Mr ph Ivana Gojković Dr Milica Šofranac, pedijatar Milorad Aranitović, struč. rad. terapeut Dr Miloš Radulović, stomatolog Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij. Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Dr stom. Rade Mrdak Prof. dr Rajko Šofranac Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Prim. mr sci dr med. Slobodan Vranješ Dr Snežana Tomić Prim. dr Vladimir Čarapić Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci

Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

IV Sajam medicine 10 – 17 Progerije – dr Zlatana Perović 24 – 25 O zadovoljstvu i sreći Dr Božo Vuković 26 – 28 Bolesti transulfuracije Dr Asim Dizdarević Dr Božidar M. Bojović 29 – 31 Hronika Crne Gore 32 – 36 Hemovigilansa u Crnoj Gori Dr Tamara Šćepanović 44 – 45 Davalaštvo krvi Dr Kumrija Cikotić 46 – 47 Antioksidansi Dr Vesna Mičić-Marinković 50 – 51 Homeopatija i glavobolje Dr Snežana Tomić 52 – 53 Sifilis (II) Dr Olivera Simić-Kovačević 54 – 55 Dijabetes melitus 2 Dr Miroslav Stanišljević 57 – 58 Fizička aktivnost Dr Vasilije Bošković 60 – 61 Modeliranje zdravstvene usluge MSc Tatjana Jovović, dipl. ing. 63 – 64 Tjeskoba zubnih lukova Dr stom. Dragana Tabaš 67 – 68 Projekat BIO – ICT Ivana Milašević 72 - 73

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata Ulaznica u svijet obnovljene harmonije

P.C. 28 COMPLEX 30 tableta po 550 mg

P.C. 28 PLUS 20 ili 50 tableta po 410 mg 3RPDĂŚH X ERUEL protiv glavobolje. 3RPDĂŚH X EROMRM funkciji zglobova i doprinosi pobolj{anju fiziolo{kog otpora u stanjima stresa.

P.C. 28 GEL 125 ml

3RPDĂŚH X RĂŞXYDQMX pokretljivosti i HODVWLĂŞQRVWL ]JORERYD NRG UD]OLĂŞLWLK zapaljenskih i reumatskih stanja DUWULWLVL EXU]LWLV ILEUR]LWLV VSRQGLOR]D RVWHRSRUR]D UHXPDWRLGQL DUWULWLV giht).

NOVI PR OIZVO

Pogodan kod svih bolnih stanja kostiju L ]JORERYD D IRUPD gela stimuli{e protok NUYL QD QLYRX NRĂŚH

NOVI PR OIZVO

ACEROLA VitC WDEOHWD ]D ĂŚYDNDQMH po 1000 mg

ALERGIX PLUS 20 tableta po 650 mg

BALSAMO DI SAN ROCCO 50 ml

BILIUM 30 gel kapsula po 625 mg

Daje podr{ku imunom VLVWHPX SRPDĂŚXĂ¨L X borbi protiv sezonskih i virusnih infekcija. Zadovaljava dnevne potrebe vitamina C.

3RPDĂŚH X RGEUDQL organizma kod alergijskih stanja SROHQVND NLMDYLFD DOHUJLMVNL ULQLWLV bronhijalna astma; kao i kod alergijskih VWDQMD NRĂŚH HNFHP i osip.

Specijalni kompleks QD ELOMQRM ED]L koji trenutno daje SREROM^DQMH VXYRM dehidriranoj i veoma RVMHWOMLYRM NRĂŚL protiv dermatitisa i psorijaze.

Povoljno djeluje na RĂŞXYDQMH IL]LROR^NRJ IXQNFLRQLVDQMD ĂŚXĂŞQLK SXWHYD ^WLWHĂ¨L SULWRP i jetru. 3RPDĂŚH NRG intoksikacije jetre i KURQLĂŞQLK SRUHPHĂ¨DMD ĂŚXĂŞQLK SXWHYD

CISTYMIN 24 kapsule po 550 mg

FLORAMAX CANDID 30 kapsula po 540 mg

DIGESTINA PLUS 20 tableta po 1500 mg

Efikasno djeluje u borbi protiv cistitisa i urinarnih infekcija L]D]YDQLK H^HULKLMRP SURWHXVRP HQWHUREDNWHULMDPD stafilokokom.

6OXĂŚL ]D SRVWL]DQMH balansa u bakterijskoj PLNURIORUL NDNR GLJHVWLYQRM WDNR L YDJLQDOQRM VSUHĂŞDYDMXĂ¨L UD]YRM kandide.

3RMDĂŞDYD RVODEOMHQX funkciju digestivnog VL VWHPD WDNR ^WR stimuli{e peristaltiku i RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH crijeva.

RELAXINA PLUS 20 ili 50 tableta po 510 mg

REGULA â&#x20AC;&#x201C;kockice za regulisanje probave 10 kockica

Uspostavlja normalan biolo{ki ritam EXGQRVW VDQ SRPDĂŚH NRG QHVDQLFH GHSUHVLMH i anksioznosti.

3RYHĂ¨DYD LQWHVWLQDOQX SHULVWDOWLNX L PRWLOLWHW olak{ava varenje i SUDĂŚQMHQMH FULMHYD NRG konstipacija i lijenih crijeva.

GINKOMIX 3REROM^DYD PRĂŚGDQX FLUNXODFLMX L QD WDM QDĂŞLQ odstranjuje simptome VWUHVD SVLKR IL]LĂŞNRJ QDSRUD NDR L SUYH znake starenja PDQMDN NRQFHQWDFLMH VODERVW QHGRVWDWDN entuzijazma).

KOLESTINA 24 kapsule po 430 mg

METEORIN 30 gel kapsula po 667 mg

PROSTABEN 30 gel kapsula po 833 mg

Povoljno djeluje na RGUĂŚDYDQMH UHIHUHQWQLK vrijednosti holesterola u krvi.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML intestinalnih gasova kod QDGLPDQMD HILNDVDQ NRG OR^HJ YDUHQMD opstipacije i kolika.

Koristi se kod problema sa prostatom i problema VD PRNUHQMHP L X prevenciji benignog XYHĂ¨DQMD SURVWDWH

REGULA â&#x20AC;&#x201C; sjeme lana 250 g

TONIXIN 36 tableta po 1200 mg

PIXPAN 42 tablete po 400 mg

VARITON complex 20 tableta po 650 mg

VARITON dermo-gel 100 ml

Ovaj proizvod olak{ava varenje kod lijenih crijeva i kod dijeta koje VX VLURPD^QH YODNQLPD L RODN^DYD SUDĂŚQMHQMH FULMHYD 'RGDWDN POLMHĂŞQLK HQ]LPD REQDYOMD FULMHYQX PLNURIORUX QDNRQ antibiotske terapije.

Efikasno uklanja VLPSWRPH SVLKR IL]LĂŞNRJ VWUHVD SREROM^DYD PHPRULMX GRN &R 4 LPD RGOLĂŞQD antioksidantna svojstva.

3RPDĂŚH X HOLPLQDFLML vi{ka vode iz organizma kod HGHPD UHXPDWL]PD JLKWD GHWRNVLNDFLMD organizma.

3RPDĂŚH NRG SUREOHPD VD FLUNXODFLMRP SUR^LUHQLK YHQD edema i slabih kapilara.

Ova forma gela SURGLUH X WNLYR NRĂŚH stimuli{e povr{insku PLNURFLUNXODFLMX SRYHĂ¨DYD WRQXV perifernih kapilara L SUXĂŚD WUHQXWQR olak{anje umornih i RWHĂŞHQLK QRJX

Uvoznik i distributer za Crnu Goru: MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 44, Podgorica tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: kcmeditas@t-com.me

system Kompletna anti-aging linija koja istiÄ?e VaĹĄu prirodnu ljepotu

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo, Podgorica, tel: 020-663-067

MNE.CHC.15.04.01

ZANIMLJIVOSTI

I male doze kofeina poboljšavaju učinak sportista

Čak i male doze kofeina mogu da poboljšaju performanse sportista, pokazalo je istraživanje Sophie Killer, doktoranta na temu metabolizma vježbanja i performansi ishrane na Univerzitetu Louboro. Istraživanje je sprovedeno u vezi sa nekoliko sportova i pokazalo se da čak i doze od 1,5 mg/kg poboljšavaju učinak. Kod vježbi izdržljivosti kofein poboljšava sposobnost vježbača da vježba u dužem vremenskom periodu. U intenzivnim sportovima, kao što su plivanje ili veslanje, u periodima između 1 i 60 minuta, performanse se takođe poboljšavaju upotrebom kofeina. Iako su timski sportovi bili teži za sprovođenje testiranja, vjeruje se da kofein pomaže kada je zamor ograničavajući faktor. Čak i u sportovima zasnovanim na snazi, postoje blagodeti upotrebe kofeina, ali samo ako postoji i komponenta izdržljivosti. Ispitivano je kako bi trebalo da se koristi kofein da bi se postigli najbolji učinci, suprotno uvriježenom mišljenju, istraživanje pokazuje da kofein ne mora da se unosi prije vježbanja. - Obično smo tražili od sportista da ga unesu prije vežbanja, ali sada imamo nove dokaze koji pokazuju da što ste više umorni, mozak sve više postaje podložan uticaju kofeina, tako da možda i odlaganje njegovog unošenja ima svojih prednosti, što zavisi od pojedinca koji sam na sebi treba da provjeri efekte", kazala je Killer, dodavvši da je predoziranje kofeinom vrlo rijetka pojava u sportu, i ako se desi, može da dovede do neželjenih reakcija kao što su anksioznost i drhtanje.

Zaustavljanje kijanja može da izazove ozbiljne probleme

Sputavanje ili stopiranje kijanja može biti opasno po organizam, a najnovija otkrića pokazuju da to može izazvati čak i moždani udar. Dok kijamo vazduh kroz naše nozdrve leti brzinom do 160 kilometara na sat, a ako kijanje stopiramo sav pritisak se seli u neki drugi dio tijela koji može da strada. Ako zaustavljamo kijanje sav pritisak seli se, najprije u uši, gdje može da dovede do oštećenja ili pucanja bubne opne. To može da uzrokuje gubitak sluha ili vrtoglavicu koja neće brzo da prestane. Mogu da stradaju i krvni kapilari u očima, odnosno, da se raspuknu zbog pritiska, a događa se i da se ošteti dijafragma. Jači nalet pa stopiranje kijanja potencijalna je opasnost i od ozljede vrata, a u najgorem slučaju dolazi do pucanja vene u mozgu i moždanog udara, što može da bude smrtonosno.

Antibakterijski sapun nije djelotvorniji od običnog Antibakterijski sapun, čiji je glavni sastojak triklosan, nije ništa djelotvorniji od običnog sapuna, pokazala su ispitivanja. Kako se navodi na sajtu Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) istraživanja pokazuju da "nema značajne razlike između običnog i antibakterijskog sapuna u mogućnosti uništenja bakterija". Triklosan, hemijski potencijalno opasan, dugo je bio uobičajen sastojak antibakterijskog sapuna kojeg su koristili milioni ljudi. Istraživanja su pokazala da tek nakon devet sati od korišćenja, triklosan postaje efektniji u uništenju bakterija, dok poslije šest sati ta razlika između njega i drugog antibakterijskog ili običnog sapuna je vrlo mala. Standard WHO je da se ruke peru 20 sekundi na temperaturi od 22 do 40 stepeni celzijusa. Ispitujući dejstvo antibakterijskog sapuna sa triklosanom na 16 odraslih osoba kojima su na ruke nanešene bakterije, nije pronađena razlika između tog i drugih sapuna kada su oni prali ruke 30 sekundi na temperaturi od 40 stepeni.

IZ MEDICINE Mladi Evropljani umiru ranije nego što su njihovi preci

Svjetska zdravstvena organizacija je označila kao ozbiljan problem to što se pokazalo da mladi ljudi širom Evrope umiru ranije nego što su njihove bake i djedovi. Takvo stanje posljedica je loših stilova života, jer mladi ljudi pretjerano puše, piju alkohol i veliki je broj pretjerano gojaznih. U 53 zemlje, članice Svjetske zdravstvene organizacije iz evropskog regiona, 30 odsto stanovništva puši, 59 odsto su gojazni, a troši se 11 litara alkohola po osobi godišnje. Velika Britanija je iznad prosjeka po gojaznosti, pa je u prošloj godini 64 odsto stanovništva te zemlje bilo gojazno. Izvještaj pokazuje stalan rast očekivanog životnog vijeka u Evropi, jer postoji pad smrtnosti od srčanih bolesti, raka, dijabetesa i hroničnih respiratornih bolesti. To je u skladu sa ciljem SZO da godišnji pad bude 1,5 odsto do 2020. godine. Ali, ističe se u izvještaju, najveći dio napretka je u istočnoevropskim zemljama – Moldaviji, Kazahstanu, Ukrajini i Rusiji. Ističe se primjer Turkmenistan kao zemlje u kojoj niko ne puši. Da bi se problem gojaznosti smanjio SZO predlaže uvođenje poreza na šećer, koji veoma doprinosi pretjeranoj debljini. Ali, evropske zemlje još ne preduzimaju taj korak.

WHO i službeno objavila da prerađeno crveno meso povećava rizik od raka Svjetska zdravstvena organizacija je i službeno objavila upozorenje da procesirano meso poput slanine, burgera i ostalih prerađenih proizvoda predstavlja rizik za razvoj raka debelog crijeva. Po kategoriji štetnosti ulazi u grupu s cigaretama, alkoholom, arsenom i azbestom. – Za pojedinca rizik od razvijanja tumora debelog crijeva zbog konzumiranja procesiranog mesa povećava se proporcionalno konzumaciji tih namirnica – rekao je dr. Kurt Straif, voditelj IARC programa. IARC pod procesiranim crvenim mesom podrazumijeva govedinu, janjetinu i svinjetinu za koje je određena oznaka "vjerojatnosti" u grupi liste 2A za koju je ključno da sadrži glifosat. "Glifosat je sistemični neselektivni herbicid širokoga spektra koji je 1970. sintetizirao Monsantov hemičar John E. Franz. Da bi bio efikasan, glifosat se mora pošpricati po lišću bilja s kojih se apsorbira i tada započinje destruktivno djelovanje unutar biljke. To je sasvim drukčiji mehanizam od insekticida koji ostaju na površini te se mogu isprati s biljaka ili njihovih plodova. Glifosat je ujedno i najprodavaniji herbicid na svijetu. Neprocesuirano crveno meso navedeno u drugoj kategoriji liste pruža "ograničene dokaze" da prouzročuje rak. IARC je otkrio poveznice uglavnom sa zloćudnim tumorima debelog crijeva, iako su istraživali i poveznice s tumorima gušterače i prostate.

Samo jedna šetnja dnevno može smanjiti rizik od infarkta godina.

Novo je istraživanje pokazalo da samo jedna šetnja dnevno može smanjiti rizik od infarkta te da može produžiti život sedam

Stručnjaci za zdravlje srca su suglasni: samo 25 minuta bržeg hodanja dnevno može vam produžiti život za čak sedam godina. Istraživači su utvrdili da osobe u svojim 50-im i 60-im godinama laganim vježbanjem mogu prepoloviti šanse srčanih oboljenja. Novo istraživanje, predstavljeno na kongresu Evropskog društva kardiologa, sugeriše da redovito vježbanje može usporiti proces starenja. Muškarci i žene između 30 i 60 godina su u sklopu njemačke studije dnevno prolazili režim vježbanja, a istraživači su im mjerili markere starenja u krvi. Unutar samo šest mjeseci nastupile su promjene u tijelima subjekata koje su počele pomagati u obnavljanju DNA. Eksperti kažu da je samo 25 minuta živahnog hoda ili sporijeg trčanja svaki dan, dovoljno kako biste dobili još nekoliko godina dobrog zdravlja, ali i sreće. - Kada vježbate umjereno, smanjujute rizik da ćete umrijeti od infarkta u svojim 50-im i 60-im za pola. To je stvarno velika stvar - rekao je Sanjay Sharma, ekspert za nasljedne bolesti srca i sportsku kardiologiju i profesor na sveučilištu St. George u Londonu. Dodao je da bi svako trebao takve navike ukomponirati u svoju svakodnevicu. - Vježbanje vam može produžiti život za tri do sedam godina. Ono je prirodni antidepresiv, poboljšava kognitivne funkcije, a postoje i dokazi da može usporiti razvoj demencije - pojasnio je Sharma, i napomenuo da vježbanje usporava proces starenja. Stručnjaci za srčane bolesti rekli su da nikada nije prekasno početi vježbati.

ODRŽAN IV SAJAM MEDICINE U PODGORICI

U organizaciji magazina MedicalCG, pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore, u hotelu Nikić u Podgorici od 15-17. oktobra održan je IV Sajam medicine, s ciljem aﬁrmacije zdravstvenog sistema i promocije medicinsko-farmaceutske teorije i prakse Magazin MedicalCG u saradnji sa ključnim učesnicima crnogorskog zdravstva, na IV Sajmu medicine predstavio je oko 70 zdravstvenih ustanova, farmaceutskih kompanija, veledrogerija i zdravstvenih udruženja. Sajam je otvorio sekretar Ministarstva zdravlja Zoran Kostić, a prisutnima su se obratili i dr sci med. Majda ŠahmanZaimović, predsjednica Naučnog odbora sajma, i Slavica Pantelić, u ime organizatora sajma. Naučni odbor sajma, dr sci med. Majda ŠahmanZaimović, prof dr. Agima Ljaljević, doc. dr sc Zorica Potpara

i dr Vladimir Dobričanin, mr sci, sačinio je stručni program u kojem je više od 70, većinom domaćih stručnjaka, predstavilo svoje stručne radove kroz 14 tematskih sesija i tri okrugla stola. Ovogodišnji sajam okupio je preko 50 štandovskih izlagača, a građani su imali priliku da provjere krvnu grupu, izmjere krvni pritisak i nivo šećera, čuju informacije o značaju preventivnih pregleda o karcinomu dojke, dobiju informacije o štetnim posljedicama pušenja, kao i da se savjetuju sa stručnim osobama o svom zdravlju. Učešće na sajmu, kao i prethodnih godina, imale su skoro sve javne zdravstvene institucije. Veliki broj farmaceutskih kompanija i veledrogerija koje su prisutne na teritoriji Crne Gore

uzelo je učešće na sajmu putem stručnih predavanja ili štandovskih prezentacija. Gost sajma bila je Acibadem hospitals group iz Turske. Sajam su organizovanim dolaskom obišli i učenici Srednje medicinske škole iz Nikšića i Podgorice. Prilikom otvaranja sajma, sekretar Ministarstva zdravlja Zoran Kostić rekao je: Zadovoljstvo mi je da vas pozdravim i poželim dobrodošlicu na četvrti Sajam medicine, koji pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja, organizuje časopis MedicalCG, s ciljem afirmacije crnogorskog zdravstvenog sistema i promocije medicinske struke i nauke. MedicalCG, kao stručni časopis, koji se bavi isključivo medicinskim temama i prati aktivnosti crnogorskih zdravstvenih institucija, na Sajmu medicine, već tradicionalno, okuplja predstavnike brojnih zdravstvenih ustanova i farmaceutskih kompanija iz zemlje i regiona, kako bi se upoznali sa dostignućima iz raznih oblasti zdravstva, novim tehnologijama na nivou naših i institucija regiona, kao i razmjenili iskustva, koja su od neprocjenjivog značaja za unapređenje zdravstvene zaštite na svim nivoima. Učesnici sajma i ove godine, kroz naučne plenarne sesije i prezentacije, imaće priliku da čuju zanimljiva predavanja iz raznih oblasti medicine i farmakologije, saznaju više o dijagnostičkim i terapijskim mogućnostima javnih i privatnih crnogorskih zdravstvenih ustanova. Poštovani gosti, ulaganje u izgradnju kvalitetnog i efikasnog zdravstvenog sistema i očuvanje zdravlja građana, najbolja su i najznačajnija investicija jedne države, koja garantuje bolji i kvalitetniji život, ne samo današnjih, već i generacija koje dolaze. Ministarstvo zdravlja, kao kreator zdravstvene politike u Crnoj Gori, sprovodi niz aktivnosti u planiranju i upravljanju zdravstvenim sistemom, kako bi se obezbijedila efikasna, dostupna i kvalitetna zdravstvena zaštita naših građana. U tom smislu donesen je niz strateških dokumenata, prije svega „Strukturne reforme u zdravstvenom sistemu sa Akcionim planom za njihovu realizaciju 2015-2017. godine“ i Master plan razvoja zdravstva Crne Gore 2015-2020, a u skupštinskoj proceduri su Zakon o zdravstvenoj zaštiti i Zakon o zdravstvenom osiguranju. Naš osnovni zadatak je obezbjeđivanje kvalitetnije, efikasnije i dostupnije zdravstvene zaštite za sve građane Crne Gore.

Predsjednica naučnog odbora sajma dr sci med. Majda Šahman-Zaimović, kazala je da je sajam organizovan na način da se zdravstveni sistem približi opštoj javnosti i da građani imaju priliku da u direktnom kontaktu sa zdravstvenim radnicima razgovaraju o svojim zdravstvenim problemima, i o onom kako vide zdravstveni sistem danas. Prema njenim riječima, sajam je organizovan po uzoru na sajmove medicine koji se održavaju u evropskim državama, i prateći taj princip, podijeljen je na dva dijela. “Imamo stručni dio gdje će biti predstavljena stručna predavanja renomiranih stranih i domaćih predavača, a predavanja su akreditovana od Ljekarske i Farmaceutske komore”, kazala je Šahman-Zaimović. Ona je pojasnila da su pored predavanja, organizovana i tri okrugla stola, jer je taj vid diskusije nekad mnogo bolji za rješavanje tehničkih i aktuelnih problema. Dr Šahman-Zaimović je kazala da će u drugom dijelu, koji je zamišljen kao edukativno-promotivni, na štandovima biti predstavljene mnoge zdravstvene ustanove javnog i privatnog sektora, nove metode i inovacije, tako da će javnost biti u mogućnosti da postavlja pitanja, možda čak i riješi neki svoj problem. Sajam je, kako je dodala, zamišljen kao korak više ka uspostavljanju još boljeg i kvalitetnijeg zdravstvenog sistema. U četvrtak 15. oktobra održano je ukupno pet sesija u dvije sale istovremeno. Prvi je govorio dr Vladimir Dobričanin, iz KCCG na temu: “IBIS Integralni informacioni sistem Kliničkog centra Crne Gore”. Zatim je uslijedilo predavanje prof. dr Dragoljuba Perovića iz bolnice Codra - Podgorica, pod nazivom: “Privatna bolnica u crnogorskom zdravstvenom sistemu”, potom predavanje gosta M.D. asist. prof. Efe Onganer iz Acibadem Healthcare Group iz Turske: “Bezbjednost pacijenata”, kao i predavanje dr Rasima Agića, iz Doma zdravlja Bijelo Polje: “Zadovoljstvo korisnika zdravstvenih usluga zdravstvenom zaštitom”, zatim i predavanje MSc Tatjane Jovović, dipl. ing, KCCG, na temu: “Pristup modeliranju zdravstvene usluge u Urgentnom centru”. U okviru druge sesije predavanja su izložili i predstavnici CALIMS-a, mr ph Željka Bešović pod nazivom: “Borba protiv falsifikovanih ljekova”, dr pharm. Nemanja Turković: “Oglašavanje ljekova” i mr ph Lidija Čizmović na temu: “Potrošnja ljekova u 2013/2014 god. u Crnoj Gori”. Treću sesiju činila su predavanja iz oblasti hematologije, dr Anke Popović iz KCCG: “Sideropenijske anemije i nadoknada

gvožđa” i mr sci med. dr Veska Vujičića iz KCCG, koji je govorio je na temu: “Limfadenopatije-klinički značaj”. Četvrta sesija je bila je posvećena metastatskim melanomima danas. Iz Kliničkog centra Crne Gore govorili su doc. dr Milena Đurović sa temom: Epidemiologija i klinička slika melanoma”, dr Zoran Terzić: “Hirurški pristup liječenja melanoma”, prof. dr Vladimir Todorović: “Sistematska terapija metastatskog melanoma”. Dr Olivera Kovačević iz PZU Kovačević - Budva koje ja govorila na temu: “Keratosis actinica-značaj rane dijagnoze i terapije”. U posljednjoj, petoj sesiji prvog dana sajma, svoja izlaganja su predstavili dr Dragan Likić, iz Instituta za javno zdravlje na temu: “Dijabetes u trudnoći, djetinjstvu i adoloscenciji u Crnoj Gori”, dr Mihailo Vukmirović i dr Sreten Kavarić iz KCCG, imali su predavanje pod nazivom: “Hipertenzija i dijabetes – značajno povećanje kardiovaskularnog rizika”. Prof. dr Snežana Vujošević iz KCCG, govorila je na temu: “Značaj samokontrole glikemije kod pacijenata u prevenciji komplikacija”, a mr ph Maja Mijanović iz Meditasa d.o.o. predstavila je sadržaj teme: “Prezentacija aparata za samokontrolu glikemije, Free Style – Abbot, dok je dr Miroslav Stanišljević iz Doma zdravlja Bar izložio je temu: “Mogućnosti i uloga izabranog doktora u prevenciji komplikacija dijabetes melitusa”. Drugog dana sajma, u šestoj sesiji govorio je Dražen Đurašković, dipl. politikolog, iz Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore na temu: “Razvoj davalaštva krvi u Crnoj Gori”. Uslijedilo je predavanje dr Kumrije Cikotić, iz Doma zdravlja Plav, na temu: “Dobrovoljno davalaštvo krvi u Plavu”, a predavanje dr Dragana Radonjića iz Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore, org. dio Bar,

bilo je na temu: “Učestalost HCV infekcije kod davalaca krvi u Baru”. Izlaganje je takođe imala mr dr Tamara Šćepanović iz Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore – Podgorica, pod nazivom: “Organizacija sistema hemovigilanse u Crnoj Gori – zakonski aspekti”. U sedmoj sesiji su govorili dr Biljana Ivelja iz Doma zdravlja Cetinje, na temu: “Prevencijom do zdravlja – gdje smo sada”, dr Seida Zejnilović iz PZU Malbaški – Podgorica na temu: “Savremeni tretman inflamatornog i alergijskog stanja kože”, kao i dr Sanja Čizmović iz Opšte bolnice Nikšić, koja je predstavila sadržaj teme: “Seboroični dermatitis vlasišta – temenjača”. Osmu sesiju su činile takođe pedijatrijske teme. Sesija je počela predavanjem dr Biljane Ivelja iz Doma zdravlja Cetinje i dr Veselinke Đurišić iz KCCG sa temom: “Alergije na protein kravljeg mlijeka – dijagnostički izazov”. Ass. mr sci med. Goran Vukmanović iz Univerzitetske dječje klinike – Beograd govorio je na temu: “Pravilna ishrana odojčeta i njena uloga na prevenciju najčešćih oboljenja modernog doba”, dr Saida Zejnilović iz PZU Malbaški – Podgorica, govorila je o temi: “Primjena Cotrinata u pedijatriji”. Osmu sesiju je zatvorilo izlaganje dr Mirjane Slijepčević – Mišić iz Lifemedic – Beograd, sa temom: “ Pharmalife – Nauka i priroda”. Deveta sesija je bila takođe iz oblasti pedijatrije. Počela je sa predavanjem dr Snežane Labović- Barjaktarović iz Doma zdravlja Bar, sa temom: “Prevencija gojaznosti kod djece”. U nastavku sesije, svoja izlaganja su imali i ass. mr sci med. Goran Vukomanović iz Univerzitetske dječije klinike – Beograd, koji je govorio na temu: “Lokalni dekongestivi i biljni sirupi u terapiji respiratornih bolesti”, dr Biljana Ivelja i dr Ljiljana Ivanović-

Radoman iz Doma zdravlja Cetinje sa sadržajem teme: “Pertufis u diferencijalnoj dijagnozi prolongiranog kašlja”, kao i dr Julija Bošković iz Doma zdravlja Bijelo Polje na temu: “Biološka terapija u djece”. U sali 2 održana je deseta sesija iz oblasti infektologije koju je otvorila mr sci dr Sanja Medenica iz Instituta za javno zdravlje – Podgorica, govorila je o sadržaju teme: “Registrovane zarazne bolesti u Crnoj Gori u 2014. godini”. Doc. dr Dragica Terzić iz KCCG predstavila je temu: “Efekti liječenja pacijenata oboljelih od Hepatitisa C u Crnoj Gori”, a mr sci dr Brankica Dupanović iz KCCG govorila je na temu: “Efekti liječenja pacijenata sa HIV/AIDS-om u Crnoj Gori”. Svoje izlaganje na temu: “HIV/AIDS u Crnoj Gori”, imala je dr Alma Čičić iz Instituta za javno zdravlje – Podgorica. Dr Katarina Raspopović iz Doma zdravlja Danilovgrad je imala završno izlaganje u ovoj sesiji, sa temom: “Plegioneloza kao uzrok hiperpirekcije”. Jedanaesta sesija je bila posvećena temi “Tajna uspjeha u terapiji carcinoma dojke” i počela je sa predavanjem prim. dr Nade Cicmil-Sarić iz KCCG, koje se odnosilo na temu: “Pregled današnjeg liječenja HER2 pozitivnog metastatskog karcinoma dojke”. Dr Zoran Terzić iz Kliničkog centra Crne Gore govorio je na temu: “Rekonstruktivni zahvati posle mastektomije”, dr Vojislav Mandić iz KCCG imao je temu: “Mamografija u XXI vijeku”. Iz Opšte bolnice Bar, dr Valentina Kalinić predstavila je sadržaj teme: “Karcinomi štitaste žlijezde”. Dr Rasim Agić iz Doma zdravlja Bijelo Polje narednu sesiju započeo je temom: “Medicinske sestre – snaga za promjene zdravstvenih sistema”. Krsto Kovačević, fizioterapeut iz Udruženja fizioterapeuta Crne Gore, govorio je o rezultatima kampanje: “Ispravi se i vježbaj”.

U subotu 17. oktobra trinaesta sesija počela je izlaganjem dr Đorđa Krnjevića iz KCCG sa temom: “Bazal bolusrežim u terapiji DM tip 2”. Iz Opšte bolnice Nikšić, dr Dragutin Višnjić prezentovao je temu: “Uloga diosmina u liječenju venske insufijencije” a iz KCCG predavanje je imala dr Vesna Mitić-Lakušić na temu: “Vrijednost ehosonografskog i scintigrafskog nalaza u dijagnostici dominantnog nodusa u štitastoj žlijezdi”. U završnoj, četrnaestoj sesiji izlaganja su imali dr Vesna Mitić-Lakušić, mr sci, iz KCCG sa temom: “JU Stručna medicinska škola u Podgorici – nekad i sada”, kao i predstavnici JU Medicinske škole iz Podgorice, Biljana Janković, profesorica kozmetologije, tema: “Medicinski kozmetičari u labaratoriji ljepote”, Mileva Milovanović, profesorica fizike, tema: “Primjena mehanike fluida na kardiovaskularni sistem” i Boris Kraljević, profesor fizioterapije, sa temom: “Klinički značaj primjene kineziterapije u procesu liječenja cervikalnog sindroma”. Prvi okrugli sto je održan prvog dana sajma, sa temama iz oblasti sudsko medicinskih vještačenja. Prvo izlaganje je imala prof. dr sci. med. Dragana Čukić iz KCCG na temu: “Principi medicinskih vještačenja”, a nastavili su: dr sci med. Majda Šahman Zaimović iz Agencije za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore, sa temom: “Sudska praksa u oblasti ljekova u EU”, prof. dr Stanko Milić, koji je govorio na temu: “Psihijatrijska vještačenja nematerijalne štete” i prof. dr Željko Golubović iz KCCG, na temu: “Psihijatrijsko vještačenje mobinga”. U oviru drugog okruglog stola koji se održao drugog dana sajma imali smo priliku da čujemo predavanja koja su se odnosila na terapiju diabetes mellitus-a tipa 2 – izazovi i rješenja. Prof. dr Snežana Vujošević iz KCCG izlagala je temu: “Vidite li

razliku?”, zatim dr Valentine Kalinić iz Opšte bolnice Bar, sa temom: “Hipoglikemije – problem o kome pacijenti ne govore”, a iz Opšte bolnice Bijelo Polje, dr Elzana Čikić na temu: “Hiperglikemije – da li je se dovoljno plašimo?”. Poslednji okrugli sto je bio iz oblasti stomatologije i održan je trećeg, završnog dana sajma. Govorili su: dr Branko Rašović iz PZU Apolonia – Podgorica, tema: “Koncentrovani faktori rasta (C.G.F) – primjena u oralnoj hirurgiji (sa video prezentacijom), prof. dr Zoran Stajčić iz PZU Beograd centar – Beograd, tema: “Maksilofacijalna hirurgija kao podrška dentalnoj implatologiji”, dr Predrag Kavarić iz KCCG, tema: “Infekcije dentogenog porijekla i rješavanje infekcija”, dr Dubravka Babić iz PZU Ortholine – Podgorica, tema: “Orodontska priprema za protetsko zbrinjavanje kod odraslih pacijenata” i doc. dr Mirjana Đuričković sa Stomatološkog fakulteta – Podgorica, tema: “Procjena rizika za pojavu karijesa”. Učešće na IV Sajmu medicine u štandovskim salama imali su: Institut za javno zdravlje Crne Gore, Agencija za ljekove i medicinska sredstva (CALIMS), Zavod za transfuziju krvi Crne Gore, Klinički centar Crne Gore, bolnica Codra iz Podgorice,

Acibadem hospitals group iz Turske, Dom zdravlja (DZ) Ulcinj, DZ Budva, DZ Bar, DZ Andrijevica, DZ Cetinje, DZ Tivat, DZ Bijelo Polje, DZ Danilovgrad, P2 health, PZU Kovačević i JU Stručna medicinska škola – Podgorica. Farmaceutska komora Crne Gore, NVO LTC iz Tuzi, NVO Plavi krug iz Bara i Udruženje pacijenata oboljelih od multiple skleroze iz Podgorice imali su svoje prezentacione štandove. Farmaceutske kompanije koje su uzele učešće na sajmu su: Hemofarm, Sanofi, Sandoz, In pharm, Bosna lijek, Hoffmann La Roche, Servier, Humana, Pharma Swiss, Life medic, Novo Nordisk, Cai Pan i MSD. Veledrogerije, učesnice sajma bile su: Meditas, Farmont, Glosarij, Farmegra, Inel Medica, BTL Medical, Neregelija, International Health, Monte D i Urion. Ovogodišnji sajam medicine posebno su podržali prijatelji sajma, farmaceutske kompanije Hemofarm i Sanofi, veledrogerija Urion, kao i zdravstvena grupacija Acibadem.

Aleksandar Veliki je davao svojim trupama da jedu crni luk jer je vjerovao da to pojačava životnu snagu?

Naši bubrezi imaju bezbroj cjevčica; kad bi se one spojile, stvorile bi tanku cijev dugačku 65 kilometara.

Insekti sa žaokom u SAD-u godišnje ubiju između 40 i 100 ljudi.

Lubenice, čijih 92% čini voda, potiču iz pustinje Kalahari u Africi.

Sok limuna može pomoći kod uklanjanja otoka usljed ujeda insekta.

Leonardo da Vinci je bio u stanju da istovremeno jednom rukom pise a drugom da crta. Donirajući 0,5 l krvi možete spasiti 4 života.

Holanđani najveći konzumenti slatkiša na svetu, sa prosekom od pojedinih 30 kg slatkiša godišnje po osobi.

Samo 1% bakterija predstavlja uzročnike bolesti.

Krompir je donesen u Evropu od strane španskih istraživača u 16. vijeku.

Prosječna osoba napravi dnevno oko 18,000 koraka.

Prosječna žena dnevno provede 55 minuta tuširajući se, oblačeći se i dotjerujući se.

Djeca brže rastu u proljeće nego li bilo koje drugo godišnje doba.

Coca-Colu je izumio dr John S. Pemberton 1886. godine u Atlanti.

Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica Tel.: +382 (0)20 623 125 Fax: +382 (0)20 621 770 E-mail: office@farmegra.com

NEINVAZIVNO PRENATALNO TESTIRANJE ZA OTKRIVANJE POREMEĆAJA HROMOZOMA U RANOJ TRUDNOĆI

Trudnoća je jedan od najuzbudljivijih perioda u životu žene, period koji donosi neizmjernu sreću ali i brige vezane za zdravlje djeteta. Na osnovu najnovijih dostignuća na polju neinvazivnog prenatalnog testiranja, koristeći tehnologiju sekvenciranja, može se otkriti rizik prisutnosti određenih genetskih anomalija koje mogu uticati na zdravlje djeteta. Neinvazivno prenatalno testiranje (NIFTY test) predstavlja revolucionaran doprinos genetike u perinatalnoj medicini, s kojim se može otkriti sve više različitih poremećaja hromozoma. Svaka ćelija obično posjeduje 23 para hromozoma, to je ukupno 46. Trizomija je medicinski izraz koji predstavlja pojavu dodatne kopije hromozoma u nekim ili svim ćelijama. Prisutnost dodatnog hromozoma može uzrukovati urođene tjelesne mane i ozbiljne probleme u razvoju djeteta. Test sa visokom pouzdanošćom otkriva i anomalije polnih hromozoma: Tarner sindrom (monozomija X), Klinefelter sindrom (kariotip XXY), Trostruki X sindrom i kariotip XYY. Od nedavno, na raspolaganju je i proširena varijanta testa (NIFTY PLUS) s ko-

jom se može otkriti i 8 najčešćih hromozomskih mikrodelecija, koje takođe uzrokuju teške mentalne i fizičke poteškoće kod ozlijeđenih osoba, i trizomije hromozoma 22, 16 i 9, koje najčešće vode u spontani pobačaj prije rođenja. Testiranje se naziva neinvazivnim, pošto se s njim analizira DNK ploda, koja se nalazi u venskoj krvi majke, te je i za trudnicu plod sasvim bezopasan. Tokom trudnoće, djetetov DNK prelazi u krvotok majke. Za NIFTY test potrebno je uzrokovati 10 ml majčine krvi od 10. nedjelje trudnoće pa nadalje. Iz krvi se analizira prenatalni DNK, kako bi se provjerilo zdravstveno stanje fetusa, te otkrilo prisustvo prevelikog ili premalog broja hromozoma. Rezultati testa trudnici su na raspolaganju u roku od 7 do 10 dana. Test može napraviti svaka trudnica koje nose jedno dijete ili dvojke, bez obzira da li su ostale trudne spontano ili pomoću vantjelesne oplodnje. Kod nekih žena postoji povećan rizik od prisustva genetskih poremećaja ploda, pa se preporučuje razmotriti upotrebu

Sa NIFTY testom se sa pouzdanošću, višom od 99% mogu otkriti tri najčešća oblika trizomija:

Anomalija Trizomija 21 (Daunov sindrom) Trizomija 18 (Edvarsov sindrom) Trizomija 13 (Patau sindrom)

Procena učestalosti 1 : 700 1 : 7900 1 : 9500

Po Ä?emu se neinvazivno prenatalno testiranje (NIFTY) razlikuje od drugih prenatalnih testova? NIFTY Dvostruki hormoski Amniocenteza test Skrining test Neinvazivnost Stepen odkrivanja Daunovog sindroma 99,5% Stepen laĹžno pozitivnih rezulata < 0,5% Nudi individualnu procjenu rizika Informacija o polu i anomalijama polnih hromozoma neinvazivnog prenatalnog testiranja ukoliko: t Ă¤FOB TQBEB V HSVQV USVEOJDB [SFMJKFH EPCB t USVEOJDB JNB MJĘ&#x160;OV JMJ QPSPEJĘ&#x160;OV JTUPSJKV QSJTVUOPTUJ ISP NP[PNTLJI BOPNBMJKB t QSPOBĂżFOB TV PETUVQBOKB PE OPSNBMOJI SF[VMUBUB LSWOPH UFTUB JMJ VMUSB[WVLB V UPLV QSWPH JMJ ESVHPH USPNFTFĘ&#x160;KB USVEOPĘ&#x2030;F /*'5: UFTUPN USVEOJDF LPKF QSJQBEBKV WJTPLP SJ[JĘ&#x160;OPK HSVQV T PC[JSPN OB HPSF OBWFEFOF JOEJLBDJKF NPHV izbjeÄ&#x2021;i nepotrebne neinvazivne diagnostiÄ?ke metode kao ĹĄto je amniocenteza, LPKB OF QSFETUBWMKB TBNP SJ[JL PE QPCBĘ&#x160;BKB OFHP KF J WSMP OFVHPEOB J TUSFTOB [B USVEOJDV " J POF USVEOJDF LPKF OFNBKV QPTFC OJI JOEJLBDJKB T /*'5: UFTUPN NPHV SB[EPCMKF USVEOPĘ&#x2030;F QSPWFTUJ

NOPHP TNJSFOJKF "LP /*'5: UFTU QPLBĂ¤F OJ[BL SJ[JL WSMP KF WKFSPWBUOP EB KF QMPE [ESBW /P /*'5: UFTU OF EBKF JOGPSNBDJKF P UPNF EB MJ QPTUPKF OFLF Ä&#x2022;[JĘ&#x160;LF BOPNBMJKF CFCF JMJ QPSFNFĘ&#x2030;BKJ SBTUB LPKJ OJTV QPWF[BOJ T HPSF OBWFEFOJN BOPNBMJKBNB QB SFEPWOP QSBĘ&#x2030;FOKF USV EOPĘ&#x2030;F QSFNB TWJN QSFQPSVLBNB J EBMKF PTUBKF PCBWF[B HJOFLPMPHB 6 TVQSPUOPN TMVĘ&#x160;BKV BLP /*'5: UFTU QPLBĂ¤F EB QPTUPKJ WJTPL SJ[JL J QPSFE WJTPLF QPV[EBOPTUJ QSFQPSVĘ&#x160;VKF TF QPUWSEB SF[VMUBUB T JOWB[JWPOPN EJKBHOPTUJĘ&#x160;LPN NFUPEPN %P EBOBT KF V TWJKFUV CJMP J[WFEFOJI WJĂ?F PE /*'5: UFTUPWB 6 $SOPK (PSJ KF EPTUVQBO WFĘ&#x2030; PE HPEJOF J EBOBT NPĂ¤F TF J[WPEJUJ V Ă?FTU HJOFLPMPĂ?LJI LMJOJLB

Neinvazivni prenatalni test za otkrivanje Daunovog sindroma i ostalih trizomija hromozoma

Partnerske klinike:

SIGURNO

Klinika LIFE, Podgorica hwww.klinikalife.com

NIFTY test je potpuno bezbjedan, visoko pouzdan i neinvazivan skrining test krvi koji ne predstavlja nikakvu opasnost za dijete i majku.

TAÄ&#x152;NO I POUZDANO

PomoÄ&#x2021;u NIFTY testa uz pouzdanost veÄ&#x2021;u od 99% moĹže se odrediti moguÄ&#x2021;e prisustvo trizomije hromozoma 21, 18 i 13 kao i polnih hromozoma.

Reprodukcijski centar life, Budva dr. Tatjana Motrenko-SimiÄ&#x2021;

Ars Medica, Podgorica www.arsmedica.co.me MiÄ&#x2021;unoviÄ? medical, Podgorica www.micunovicmedical.com Natal specijalistiÄ?ka ordinacija, Podgorica www.ordinacijanatal.me

JEDNOSTAVNO

Test se zasniva na uzimanju krvi iz vene, nakon Ä?ega slijedi analiza fetalne DNK iz majÄ?ine krvi. Test je moguÄ&#x2021;e izvesti veÄ&#x2021; u 10. sedmici trudnoÄ&#x2021;e.

GinekoloĹĄka AkuĹĄerska ordinacija Medan, Podgorica www.drmedan.me Bona-Lab, Podgorica www.bonalab-prima.me

www.niftytest.rs

Jednostavno, sigurno i pouzdano. Za vas i vaĹĄe dijete!

P ro g e r i j e Dr Zlatana Perović, specijalista neurologije Opšta bolnica Nikšić Progerije su rijetka, nasljedna, fatalna grupa bolesti koje se karakterišu prijevremenim starenjem, što se primjećuje već u prvim godinama života. Termin progeria potiče od grčke riječi geras, što znači starost. Tipičan predstavnik je Hačinson-Gilford progerija sindrom, koji nastaje zbog mutacije gena za protein laminin, koji čini kostur ćelijskog jedra, što uzrokuje nagomilavanje istog i gubitak sposobnosti diobe ćelija. Kod zdravih ljudi ovaj protein se u ćeliji taloži u malim količinama i uzrokuje postepeno starenje, dok se ćelija oslobađa viška. Kod oboljelih do tog oslobađanja ne dolazi. Djeca oboljela od progerije umiru od srčanog ili moždanog udara u svojim ranim tinejdžerskim godinama. Oni već sa 8-10 godina izgledaju kao starci, a žive u prosjeku 13 godina. Progerija je genetska bolest, ali nije obavezno nasljedna. Nučnici sugerišu da se radi o sporadičnim mutacijama. Za razliku od mnogih genetskih mutacija, progerija se ne prenosi obavezno na potomke, a mnogi nosioci i ne dožive reprodukciju. Postoje rijetki slučajevi žena sa progerijom koje imaju zdrave potomke. Patološki nalaz na krvnim sudovima oboljelih pokazuje akumulaciju progerina u vaskularnom endotelu i glatkim mišićima, naročito u koronarnim, karotidnim i perifernim krvnim sudovima. Zanimljivo je da u sklopu aterogeneze kod ovih bolesnika pronađen je snižen nivo holeterola velike gustine. Takođe su viđene i lipofuscinozne nakupine u bubrezima, mozgu, nadbubregu, srcu i testisima. U svijetu je registrovano oko 200-250 djece sa progeri-

jom,od kojih su 97% bijelci i to 1,5:1 u korist ženskog pola. Klinička slika: ova djeca po rođenju izgledaju zdravo, ali već u prvih nekoliko mjeseci života počinju da se ispoljavaju rani znaci prijevremenog starenja, zaostajanje ili zaustavljanje rasta, nedostatak kose, obrva, trepavica, nerazvijenost donje vilice, naboranost kože, gubitak potkožnog masnog tkiva. Očigledni simptomi se vide po navršenoj prvoj godini života: visina i težina su značajno smanjeni, glava je nesrazmjerno velika u odnosu na trup, zubi su nerazvijeni ili nenormalno formirani, lice je izborano, oči istaknute (buljave), kapci se nepotpuno zatvaraju, nos je kljunast, vilica upadljivo nerazvijena, usne tanke, naglašen venski crtež na koži, piskav glas, snižena oštrina sluha, fragilne (krte kosti). Već u prvim godinama života zglobovi su ukočeni, prisutna je dislokacija kukova. Rano se javljaju znaci ateroskleroze koronarnih i karotidnih arterija, bolest bubrega, insulinska rezitencija. Ove osobe su intelektulno normalne ili iznad prosjeka, dok tijelo stari 8-10 puta brže nego što je uobičajeno. Često su veoma neshvaćeni u duštvu, a sa duge strane intelektualno iznad prosjeka vršnjaka. Terapija je usmjerena na liječenje simptoma i smanjenje komplikacija bolesti. Kod ovih pacijentana je potreban pažljiv monitoring prevencije faktora rizika vaskularnih događaja. Potrebna je primjena visokokalorijske ishrane, sa visokoenergetskim suplementima. Neophodno je profilaktičko rano uključivanje aspirina u smislu prevencije vaskularnih događaja, pravastatina za snižavanje nivoa holesterola. Kada se pojave srčani udari, obavezna

nozu progerije potrebno je uraditi genetski test za LMNA. Bolesti koji imaju elemente progerije ili tzv. segmentne progerije su: Vernerov sindrom opisan je 1904.g. od strane njemačkog naučnika Ota Vernera. To je veoma rijetka, nasljedna segmentna progerija. Radi se o mutaciji na genu za DNK helikazu na hromozomu 8. Osobe sa ovim sindromom imaju normalan razvoj do puberteta, zatim stare ubrzano i u 40-oj godini izgledaju nekoliko decenija starije. Simptomi su: gubitak kose, sijeda kosa, zadebljanje kože, katarakta, ptičji izgled lica, tanke ruke, debeo torzo, hipogonadizam. Česta su oboljenja vezana za starost: rak, koronarna bolest, aterokleroza, šečerna bolest.

je revaskularizacija miokarda. Indikovana je primjena hormonske terapije rasta u smislu smanjenja katabolizma i dobijanja na tjelesnoj težini i visini. Veliki broj istraživanja je sproveden u smislu otkrivanja medikamenata koji će da zaustave proizvodnju pregerina. Primjena nekih antikancerogenih ljekova, koji inhibiraju farneziltrasferazu, može djelimično popraviti oštećene ćelije kroz inhibiciju aktivnosti enzima, da bi se napravila veza između progerin proteina na nuklearnom obodu i farnezil grupe. Fizikalna i radna terapija utiče na opšte zdravlje, poboljšanje pokretljivosti zglobova i prevenciju artroze. Kod kasnijih komplikacija koštanih preloma ili artroza, indikovana je primjena ortopedskih pomagala, a u slučajevima gdje gutanje nije moguće plasiranje gastrostome. Jedan od značajnih terapijskih postupaka je psihoterapija i socioterapija. Jedan sedamnaestogodišnjak sa progerijom koji svakodnevno ide na psihološki tretman je rekao: ”Svaki dan me pitaju kako je to živjeti sa progeriom, a ja im odgovaram da ne razmišljam o tome jer u mom životu postoji toliko drugih stvari koje me trenutno okupiraju” Osim po kliničkoj prepoznatljivosti, da bi potvrdili dijag-

Кokejnov sindrom je rijetko nasljedno (autozomno recesivno) oboljenje. Učestalost bolesti je 1 na 250.000 rođenih. Uzrok je mutacija na hromozomu 5 i 10, usljed izostanka reparacije DNK. Karakteriše se niskim rastom, gluvonijemošću, preranim sterenjem i kožnim promjenama (kseroderma pigmentosum). Simptomi se javljaju u ranom djetinjstvu: problem sa varenjem, patuljast rast, gubitak potkožnog masnog tkiva, ptičje lice, fotoosjetljivost i hiperpigmentacija kože, polineuropatija, gubitak inteligencije, oboljenje mrežnjače (retinitis pigmentosa). Ataksia-teleangiektazija je rijetko oboljenje koje se prenosi autozomno recesivno. Učestalost je 1 na 30.000 rođenih. Prvo se jave neurološki simptomi sa dvije godine života: ataksija, naročito očiju, nevoljni pokreti (horea, atetoza), mioklonije – spontane kontrakcije mišića, zbog čega su pokreti nesigurni, a djeca nespretna. Karakteriše se promjenama na koži (oko 5.godine) u vidu teleangiektazija (proširenje krvnih sudova); koža i sluzokože su suve, javlja se hipo ili hiperpigmentacija, vitiligo, fleke boje bijele kafe, poremećaj imuniteta ( imunodeficijencija) i rana pojava raznih tumora (limfomi, leukemija). Daunov sindrom je oblik hromozomskog poremećaja koji se javlja kao posljedica trizomije hromozoma 21. Karakteriše ga specifičan izgled lica, umna zaostalost. Opisao ga je Lagdon Down 1866.g. Učestalost 1:700, oči su koso postavljene i razmaknute, mali nos, široka ramena, smanjen obim glave, pljosnat potiljak, mala usta, uvećan i izbrazdan jezik, male i nisko postavljene ušne školjke, zubi nepravilnog oblika i broja, široke šake sa kratkim prstima, na dlanovima može postojati brazda četiri prsta (majmunska brazda) uz izmijenjene linije na šakama.

Epicures

William Shakespeare

Petar II Petrović Njegoš

Sigmund Freud

O ZADOVOLJSTVU I

S R EĆ I Doc. dr sci med. Božo Vuković Epicures (341-271) je živio u trećem vijeku prije nove ere. To je bilo vrijeme kada su misli i znanje bili ujedinjeni. Bio je filozof, u isto vrijeme bio poznavalac prirode, fizičar, doktor i psiholog. Epikurovo mišljenje, njegovi pogledi na život, vladali su svijetom. Epikur je smatrao zadatkom da ljudima pokaže kako trebaju mirno da žive, da se ne uzbuđuju i da ne remete uživanje. Za Epikura i njegove sljedbenike, uživanje ne leži u čulnom osjećaju zadovoljstva, nego je zadovoljstvo kada toga osjećanja nema. Perfektno zadovoljstvo je u potpunoj odsutnosti bolova u tijelu i u potpunom psihičkom miru. Budući da je Epikur bio Grk, našao je zgodnu uporedbu da odslika zadovoljstvo kao mirno talasanje, suncem obasjane površine mora. Epikur je objašnjavao da se svjetovi bez božjeg upravljanja razvijaju tako što se atomi, sem kojih ne postoji ništa do prazan prostor, skupljaju i ponovo rastvaraju, i da tako postaju i nastaju živa bića i duša, koja se sastoji od najfinijih atoma. Prednost saznavanja prirode sastoji se u tome što oslobađa čovjeka od užasa, praznovjerice, religije i straha od smrti. Ovo oslobađanje je potrebno radi sticanja blaženstva, koje nije u čulnom uživanju, nego u tome što se tijelo oslobađa bolova, a duša nespokojstva.

Pisci, polu obrazovani, pokušali su oklevetati Epikura, kao proždrljivca i pohotnika lijepog života (bon vivant). William Shakespeare (1564-1616) u drami „Julije Cezar“ pominje Epikura opisom kako Brut hladnokrvno podnosi neobičnu smrt (samoubistvo) svoje žene Porcije. BRUT: Pa, zbogom, Porcijo. Na smrt smo svi, Mesale, osuđeni, pa kad samo Pomislim da je suđeno i njoj Da jednom umre mis`o to mi daje Snage da to podnesem sad. MESALE: Ovako Veliki ljudi velike gubitke Valja da snose. KASIJE1: Znam ja nauk taj Baš k‘o i ti, al‘ tako ne bi mogla Priroda moja da podnese to. KASIJE..: Ti znaš da čvrsto bijah uz Epikura I učenja se držah njegovog,

No mišljenje promijenih i pomalo Vjerujem sad da ima predskazanja. Petar II Petrović Njegoš (1813-1851) nije priznavao filozofiju grčkih folozofa Epikura i Pitagore. To je iskazao u djelu „Luča Mikrokozma“. Pitagoro, i ti Epikure, Zli tirjani duše besmrtne! Mračni li vas oblak pokrijeva I sve vaše posljedovatelje. Vi ste ljudsko ime unizili I zvanije pred bogom čovjeka, Jednačeć ga sa beslovesnošću Nebu grabeć iskru božestvenu, Skojega je skočila ognjišta U skotsko je seleći mrtvilo. Pitagora (580-500), grčki filozof, matematičar i astronom, zastupao je mišljenje o seljenju duše iz jednog tijela u drugo, poslije smrti (metem psihoza). Može se pretpostaviti da je Šekspirova drama „Julije Cezar“ podstakla Njegoša na razmišljanje o Epikuru i mislima starih grčkih filozofa. Cjelokupna Šekspirova djela, štampana u Lajpcigu 1824. godine, čuvaju se u Njegoševoj biblioteci na Cetinju. Njegoševa pjesma „Zadovoljstvo“, prvo je objavljena u „Grlici“ 1837.godine. U ovoj pjesmi, Njegoš se priklonio starogrčkoj filozofiji. ZADOVOLJSTVO Na svijetu sreće bolje nije Niti smrtni naša bi je, od presvete zadovoljstva stvari, za nju svako ko je smrtni mari, bez nje cari tuže pod krunama, s njom rataji poju po njivama. Ovi svijet ništa drugo nije osim jedno priviđenije. Da je teško trajno imati sreću i zadovoljstvo, Njegoš kaže u Gorskom vijencu riječima Igumana Stefana: Niko srećan, a niko dovoljan, Niko miran, a niko spokojan Sve se čovjek bruka s čovjekom Gleda majmun sebe u zrcalo. Riječ dovoljan, ovdje znači zadovoljan. U komentaru ovih stihova stoji: „Sve se čovjek bruka... - čovjek se sramoti (bruka) sa čovjekom, čovjek se ruga čovjeku, što liči na majmuna koji u ogledalu vidi sebe“. Nejasno je u komentaru rečeno, da li čovjek ili majmun gleda sebe u zrcalu.

Sigmund Freud (1856-1939). Grčki filozofi, Šekspir i Njegoš su sa puno znanja, intuicije i inteligencije opisali ljudski život, ponašanje ličnosti u međusobnim odnosima, sukobima, ratovima, ljubavi, pa i u bolestima. Njihovi opisi, djelovali su poučno, da bi čitaoci imali više zadovoljstva od književnosti i umjetnosti i da bi čuvali zdravlje i duže živjeli. Više od njih, učinio je Frojd, jer je sa istražiteljima psihičkog, nesvjesnog i svjesnog, došao do novijih spoznaja, korisnih za ponašanje i razumijevanje ličnosti. Frojd o „principima zadovoljstva“, piše u dvadeset drugom predavanju „Uvoda u psihoanalizu“, pod nesugestivnim naslovom „Gledište razvića i regresije- Etiologija“, pa ovaj naslov nije izazivao kritičare za stručnu psihološku analizu Frojdovog stava o najintenzivnijem zadovoljstvu koje je čovjeku pristupačno. Frojd je smatrao da je cilj sve naše psihičke aktivnosti, dobiti zadovoljstvo i izbjegnuti bol, i da je to automatski regulisano „principima, načelima zadovoljstva“. Evo njegovog opširnog stava o zadovoljstvu. - „Mi postavljamo sebi pitanje: da li se u radu našeg duševnog aparata može otkriti neka glavna svrha, i odgovaramo, po prvom približnom prosuđivanju, da je ta svrha upravljena na pribavljanje zadovoljstva. Izgleda da je sva naša duševna djelatnost upravljena na to da pribavi zadovoljstvo i izbjegne nezadovoljstvo, da se automatski reguliše principom zadovoljstva. A mi bismo rado dali sve na svijetu da saznamo uslove pod kojima postaju zadovoljstva, ali to nam upravo nedostaje. Slobodno smijemo tvrditi samo toliko da je zadovoljstvo na ma koji način vazano za smanjivanje, opadanje ili gašenje one količine nadražaja koja djeluje u duševnom aparatu, a nezadovoljstvo je vezano za njeno povećanje. Ispitivanje najintenzivnijeg zadovoljstva koje je čovjeku pristupačno, zadovoljstvu pri obavljanju seksualnog akta, slabo dopušta sumnju u toj jednoj tački. Pošto su kod tih procesa zadovoljstva u pitanju udesi količina duševnog uzbuđenja ili energije, to mi posmatranja te vrste nazivamo ekonomskim. Mi opažamo da zadatak i djelovanje duševnog aparata možemo opisati i drugačije i opštije nego naglašavanjem pribavljanja zadovoljstva. Možemo reći da duševni aparat služi tom cilju da savlada i okonča one količine nadražaja, one količine uzbuđenja koje na njega nailaze spolja i iznutra. Kod seksualnih nagona odmah se jasno vidi da oni u početku, kao i na kraju svoga razvića, rade u pribavljanju zadovoljstva, oni zadržavaju tu prvobitnu funkciju bez promjena. Za tim istim u početku teže i drugi nagoni, ja-nagoni. Ali pod uticajem učiteljice nužde oni se brzo naviknu da princip zadovoljstva zamijene jednom modifikacijom. Pored zadatka pribavljanja zadovoljstva, za njih se postavlja kao zadatak skoro iste vrijednosti da otklone nezadovoljstvo, da uvidi da je neizbježno da se odrekne neposrednog zadovoljenja, da odloži pribavljanje zadovoljstva, da podnese izvjesno nezadovoljstvo i da uopšte napušti izvjesne izvore zadovoljstva. Tako vaspitano ja postalo je „razumno“, ono ne da više da njim vlada princip zadovoljstva, već sljeduje principu realnosti, koji takođe u osnovi hoće da postigne zadovoljstvo, ali jedno s obzirom na realnost osigurano, iako odloženo i umanjeno zadovoljstvo.

1 Kasije je bio pristalica Epikurove filozofije, koja je učila da je zadovoljstvo jedino dobro i jedini cilj morala. U kasnijim stihovima Šekspir kaže da je Kasije promijenio mišljenje o Epikurovom učenju.

Prelaz od principa zadovoljstva ka principu realnosti jedan je od najvažnijih napredaka u razvoju našeg ja“.

Savremena shvatanja o zadovoljstvu Ante Fulgosi završio je studije psihologije u Zagrebu i doktorirao 1964. godine iz područja psihologijskih znanosti. Boravio je u SAD, gdje se bavio istraživanjima na području psihologije, intelekta i matematičke psihologije. U udžbeniku „Psihologija ličnosti - teorije i istraživanja“, petom izdanju 1990.godine, citira Maslovljevu teoriju o hijerarhiji motiva (Maslow) i kaže da su „ljudske želje“, prema mišljenju Maslova urođene i da stanje potpunog zadovoljstva može biti samo vrlo kratkotrajno. „Fulgosi opširno piše o hijerarhiji ili prioritetu zadovoljenja potreba nižeg i višeg nivoa. Pet je vrsta potreba, prema snazi ili prioritetu zadovoljavanja: 1. osnovne fiziološke potrebe; 2. potreba za sigurnošću; 3. potrebe za pripadanjem i ljubavlju; 4. potrebe za samopoštovanjem i 5. potrebe za samoaktualizacijom. Valja kazati da se potrebe iz višeg nivoa u hijerarhiji mogu pojaviti tek onda kada su ispunjene potrebe nižeg nivoa. Milun Perović, autor studija iz oblasti političke i pravne nauke, završio je Pravni fakultet i doktorirao u Beogradu. Objavio je savremenu studiju (2007) na 1393 stranice, pod naslovom „Putopisi života, čovjek i smisao življenja“. Njegov je zaključak - „Prema dosadašnjim proučavanjima i istraživanjima, većina ljudi smatra da se smisao življenja sastoji u radu i stvaralaštvu, sticanju materijalnih dobara (jelu, hljebu, piću) u čulnom uživanju u golom biološkom opstanku (siromaštvo, glad, bolest, zatvori, logori, ratovi, u vjeri i predavanju zagrobnom življenju, zatim u ljubavi, sreći, porodici i djeci, uspjehu u zvanju (poslu), radu za druge i društvenu zajednicu, udobnom i mirnom življenju itd., ali i u traženju milostinje, ponižavanju, u ogovaranju (koje je danas postalo „moćna industrija“, svađi (koja nekome „življenje znači“, na koju najčešće tjera genetski kod), mržnji, nanošenju uvrede i bola, krađi, laži i kriminalu, stariji u očekivanju smrti i drugom“.

Psihološko razmatranje Psiholozi smatraju da je princip zadovoljstva jedna od bazičnih poluga ljudskog ponašanja. Pojam zadovoljstva i pojam sigurnosti su bazične operacije u zadovoljavanju ciljeva života. Nesposobnost da se doživi zadovoljstvo je karakterističan simptom depresije. Psihologija uči da se zadovoljstvo i sreća postižu razboritošću, mudrošću i obuzdavanjem strasti. Ljudi trebaju da burna osjećanja drže pod kontrolom, to se postiže vladanjem sobom. Držati psa ili mačku nije pomodarstvo, nego je to dokaz da to čini vlasnicima zadovoljstvo i zanimanje. Da bi se dobilo zadovoljstvo, ljudi se naviknu na pušenje, na pijenje alkohola i uzimanje štetnih droga. I brza vožnja kolima, umjesto osjećaja uživanja i zadovoljstva može izazvati nesreću sebi i drugima. Slično je sa kockom, umjesto srećnog dobitka češći je gubitak imovine. Pretjeranost u tim navikama je želja da se izbjegne osjećaj nezadovoljstva zbog neostvarenih želja.

HOMOCISTINURIA I DRUGE BOLESTI TRANSULFURACIJE ZNAČAJ RANOG ORKRIVANJA I PREPOZNAVANJA Prim. dr sci med. Asim Dizdarević Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović

Uvod Nasljedne bolesti metabolizma nastaju kao posljedica poremećaja u sintezi specifičnog proteina, a to prouzrokuje mutantni gen koji produkuje abnormalni protein sa izmijenjenom funkcijom. Savremena shvatanja dugujemo Archibaldu Garrod-u i njegovoj studiji o alkaptonuriji, sa početka dvadesetog vijeka. Krajem prošlog vijeka definitivno je i potvrđena Garrod-ova pretpostavka otkrićem molekularne osnove najvećeg broja deficitnih enzima, odnosno tačno znamo strukturu večag broja mutantnih gena, a često i faktora okoline. Ciljevi rada baziraju se na osnovama profesionalne i etičke obaveze ljekara da bude uspješan u pružanju pomoći, a to znači i da mora postaviti potpuno tačnu dijagnozu. Minucioznim pregledom treba uočiti ili isključiti patološke promjene u statusu, kao i malformativne stigma. Slabije napredovanje, odbijanje hrane bolesnog djeteta, hipotonija, nedefinisane konvulzije, zastoj u psihomotornom razvoju i organomegalija, značajan su signal za kompletnu dijagnostiku, pa i metaboličko ispitivanje pacijenta i rizičnih porodica. Za sada na našim prostorima samo fenilketonurija i kongenitalni hipotireoidizam ispunjavaju kriterijume za masovni neonatalni skrining. Homocistinurija i druge bolesti transulfuracije, tj. poremećaja metabolizma aminokiseline metionin, kao nasljedne bolesti, dovode do ranog oštećenja mnogih organa i sistema, i predstavljaju daleko veći sociomedicinski problem nego što se misli. Kroz prikaz osnovnih etioloških, patofizioloških i kliničkih karakteristika ovih poremećaja, daćemo predloge za organizovan dijagnostički i terapijski pristup kod ovih veoma ozbiljnih metaboličkih bolesti.

Bolesti transulfuracije Transsulfuracija je glavni metabolički put u kataboličkom procesu aminokisjeline metionina kod ljudi, u toku koje se stvaraju S-adenosilmetionin (SAM), S-adenosilhomocistein (SAH), homocistein (Hcy), cistation i cistein. U metabolizmu metionina uključena je i transaminacija metionina, ali to je skoro beznačajan, veoma rijedak put koji se dešava kada je nivo metionina ekstremno visok (>350 umol/L) i vodi do formiranja 4-metil-2 oksobutirata, 3-metiltiopropionata, metanetiola i dimetilsulfida. Proces oksidacije atoma sumpora i dalja razgradnja cisteina odvijaju se kroz niz enzimatskih reakcija do konačnog sulfata. Kod zdravih, odraslih ljudi približno 70% sumpora iz metionina se izlučuje kao neorganski sulfat. Bolesti transulfuracije obuhvataju enzimatske defekte koji su involvirani u konverziju esencijalne aminokisjeline metionina, koja sadrži sumpor, u cistein. Biohemijske karakteristike većinom zavise od patoloških promjena koncentracije (nivoa) glavnih aminokisjelinskih supstrata i pratećih metabolita. Od bolesti transulfuracije izazvanih urođenim enzimatskim deficitima do sada su poznate: Deficit cistation ß sintetaze (CBS), koja se ispoljava kao klasična forma homocistinurije, Deficit S –adenosilhomocistein hidrolase (SAHH); Deficit Glicin N-metiltransferaze (GMT) Deficit Metionin-5-adenosiltransferaze (MAT I/III

Homocistinurija (Deﬁcit cistation ß-sintetaze-CBS) Klasična homocistinurija je autosmno recesivno oboljenje koje nastaje usljed deficita cistation β sintetaze. Cistationβsintetaza (SCB) je ključni enzim u procesu transsulfuracije, koji, sa koenzimom piridoksal 5 fosfatom, konvertuje homocistein u cistation. Gen za CBS je lokalizovan na hromozomu 21q22.3 i opisano je više od 140 oboljenja prouzrokovanih mutacijama alela. Deficit CBS dovodi do akumulacije homocisteina, metionina, S-adenosilmetionina sa redukcijom cistationa i cisteina u tjelesnim tečnostima i tkivima. Mada patofiziološki mehanizmi nijesu u potpunosti razjašnjeni, vjerovatno je povišeni homocistein u ovom i drugim oblicima teške hiperhomocisteinemije, uzrok vaskularnih oštećenja (endotel), sa ometanjem funkcije trombocita i koagulacije, i povećanim oksidativnim stresom. Neurološki ispadi, kod ovog oboljenja su vjerovatno posljedica cerebrovaskularnih oštećenja, a uz to mogu biti i posljedica poremećaja neurotransmisije samog homocisteina i srodnih metabolite homocistein sulfinične kisjeline i homocisteične kisjeline. Deficit CBS je progresivno oboljenje u kojem su zahvaćeni mnogi organi i sistemi: oči, skelet, CNS i vaskularni sistem. Pacijenti su na rođenju normalni, ali kod težih oblika oboljenja već u prvih 2-5 godina mogu da se ispoljavaju prvi znaci bolesti: promjene na očima, kao što je dislokacija očnog sočiva i brza progresivna miopija koja može predhoditi dislokaciji sočiva. Ektopija sočiva, koja se rijetko viđa prije druge godine života, prisutna je u 70% oboljelih u uzrastu od deset godina. U nekih pacijenata mogu da se jave: glaukom, degeneracija i odljubljivanje retine, katarakta i optička atrofija. Od promjena na skeletu najprije se javljaju genu valgum i pes cavus. U prepubertetskom uzrastu skeletne promjene se manifestuju kao visok rast, sa smanjivanjem gornjeg u odnosu na donji segment tijela, tanjenjem i izduživanjem

dugih kostiju, povećanjem epifiza i metafiza, posebno koljena i arahnodaktilijom. Klinička slika ovih pacijenata veoma je slična Marfanovom sindromu. U diferencijalnoj dijagnozi, za razliku od Marfanovog sindroma, kod bolesnika sa deficitom CBS je izražena osteoporoza, posebno na kičmi. Generalizovana osteoporoza je veoma česta kod ovih pacijenata i često je prati kolaps pršljenova i skolioza. Od abnormalnosti CNS, najčešća je mentalna retardacija, mada se rijetko ispoljava prije druge godine života. Od drugih neurološkh manifestacija najčešće su grčevi, psihijatrijske bolesti (episode depresije, poremećaji ponašanja, obsesivno-kompulsivne bolesti i bolesti ličnosti) i fokalne promjene usled cerebrovaskularnih akcidenata. Tromboembolične komplikacije CNS mogu da se jave i u prvoj godini života. Arteriovenske tromboembolije mogu da se jave u svim krvnim sudovima i često mogu da budu uzrok smrti ili ishemične bolesti srca. Brojne retrospektivne i prospektivne studije su dokazale da je umjereni porast totalnog homocisteina nezavisan faktor rizika za različite oblike kardiovaskularnih bolesti, uključujući periferne okluzije arterija, koronarnu arterijsku bolest srca, cerebrovaskularne bolesti i venske tromboze. Hipopigmentacija kože i kose kao i grublja kosa su česte promjene u homocistinuriji. Dijagnoza deficita CBS se zasniva na kliničkim nalazima i rezultatima kliničkih analiza. U dijagnostičkoj proceduri prvo se odredjuju fasting aminokisjeline u plazmi i aminokisjeline u urinu, ukupni homocistein u plazmi, i u nekim situacijama skrining test sa cijanid nitroprusidom. Totalni homocistein odnosi se na ukupnu količinu homocisteina prisutnu poslije kvantitativnog reduktivnog cijepanja svih disulfidnih veza. Srednja normalna koncentracija totalnog homocisteina je 10 µmol/L. Cijanidski nitroprusidni test u urinu (Brandt test) za homocistinuriju je kvalitativni test sa niskom osjetljivošću, sa prosječno 30% falš rezultata koji se ne mogu uzeti kao kriterijum za isključivanje homocistinurije. Povišeni plazmatski metionin i homocistein (> 200 µmol/L), povišen homocistein u urinu, povišeni S- adenosilmetionin (SAM) i S-adenosilhomocistein (SAH) sa velikom vjerovatnoćom su potvrda deficita CBS. Kod izvjesnih bolesnika totalni homocistein može da bude samo lako povišen pa je moguća zamjena sa stanjima sa deficitom metioninadenosiltransferaze (MAT). Za diferencijalnu dijagnozu je važan nalaz S-adenocilmetionina (SAM) i S-adenosilhomocisteina (SAH) koji su kod MAT-a normalni ili lako redukovani. Osjetljivost na povišene vrijednosti metionina skriningom kod novorođenčadi u detekciji deficita CBS nije dovoljan dijagnostički pokazatelj, posebno kod slučajeva koji reaguju na piridoksin. Važno je znati, da rezultati skrininga za homocistinuriju pomoću cijanid nitroprusida mogu biti lažno negativni. Uopšteno, laboratorijsku dijagnostiku deficita CBS karakterišu povišene vrijednosti u plazmi metionina, totalnog homiocisteina, SAH, SAM i u urinu homocisteina, uz snižene vrijednosti aktivnosti cistation β sintetaze (CBS) i cistina u plazmi. Potvrda dijagnoze enzimatskim esejom može se izvesti kulturom fibroblasta kože ili stimulacijom limfocita. Pacijenti sa tipičnim biohemijskim nalazima i kliničkim crtama za CBS mogu pokazati visoku rezidualnu enzimatsku aktivnost. Molekularna genetska ispitivanja imaju ograničen značaj u dijagnozi

zato što su mnoge mutacije nejasne. Liječenje. Otklanjanje postojećih i sprečavanje novih sekvela oboljenja su najčešći pristup u liječenju pacijenata sa CBS sa optimalnijim ishodom, ako je dijagnoza oboljenja postavljena rano. Liječenje se usmjerava na normalizaciju nivoa homocisteina, mada je to teško dostići kod većine pacijenata. Skrining. Za otkrivanje deficit CBS koristi se neonatalni skrining. Primjenom Guthtievog testa otkiva se povećani nivo metionina u plazmi. Cistin i homocistin mogu da se dokažu u urinu na osnovu reakcije sa natrijum nitroprusidom. Ove dvije aminokisjeline mogu da se diferenciraju na osnovu reakcije redukcije homocistina pomoću srebro nitrata u svoj tiol oblik, homocistein. Homocistein zatim reaguje sa natrijum nitroprusidom pri čemu se dobija purpurno-roze obojenje. Na osnovu dobijenih rezultata mjerenja metionina u plazmi novorođenčadi incidencija u Irskoj je l:65.000, a u svijetu 1:344.000. Postoji više razloga da se u vjerodostojnost ovih podataka sumnja. Prvo, skrining je do sada skoro isključivo otkrivao pacijente koji ne reaguju na piridoksin u populacijama klinički otkrivenih pacijenata sa približno ekvivalentnom distribucijom pacijenata koji reaguju na piridoksin, i onih koji ne reaguju na piridoksin. Drugo, osjetljivost detekcije hipermetioninemije može da bude neadekvatna usljed kašnjenja u ispoljavanju (prisustvu) povišenog metionina u vrijeme skrininga na rođenju na rane godine. Treće, studije u Danskoj i Norveškoj ukazuju na veću učestalost homozigota za piridoksin osjetljive allele mutanta približno 1:20.000 I 1: 6.000. Druge bolesti transsulfuracije su znatno rjeđe i daćemo samo kraći njihov prikaz.

Deﬁcit Metionin S-adenosiltransferaze (MAT I/III) Deficit MAT I/III ima za posljedicu perzistentnu hipermetioninemiju bez homocistinurije. U plazmi, se SAM, esencijalni enzim ove enzimatske reakcije kreće u normalnom ili lako redukovanom nivou.. Nasljedje u većine pacijenata sa perzistentnom hipermetioninemijom usljed mutacija gena MAT1A je autosomalno recesivno. Dominantni oblik nasljedjivanja je opisan u slučajevima pacijenata hipermetioninemije udružene sa mtacijom R264H. Mada se samo gen MAT2A izražava u mozgu kod ovih pacijenata je prisutna demijelinizacija sa neurološkim ispadima. To sugeriše da može postojati povezanost izmedju težine MAT2A mutacije gena, stepena povišenosti metionina i ispoljavanja oboljenja. Karakteristični laboratorijski nalazi kod MAT I/III su povišene vrijednosti metionina, uz normalne ili blago povišene vrijednosti homocisteina u plazmi, uz sniženu aktivnost MAT I/III u jetri, i nizak ili normalan SAM i nizak ili normalan sarcosin. Kod pacijenata sa demijelinizacijom davanje SAM 2x400 mg dnevno koriguje deficit i dovodi do reverzije procesa.

Deﬁcit Glicin N-metiltransferaze (GMT) Ovo veoma rijetko oboljenje je prouzrokovano deficitom GMT. Kod svega nekoliko opisanih pacijenata, uzrasta od 1 do 5 godina karakteristični su blaga hepatomegalija, lako povišene transaminaze, perzistentna hipermetioninemija (10x normalna), povišen SAM (20xnormalan), nizak sarcosin i normalan nivo totalnog homocisteina u plazmi. U liječenju se preporučuje restrikcija metionina u ishrani uz dodatak cisteina.

Deﬁcit S-adenosin homocistein hidrolase (SAHH) Ovo veoma rijetko oboljenje nastaje usljed deficita aktivnosti enzima SAHH u jetri, eritrocitima i kulturi fibroblasta kože. Ovaj deficit prouzrokuje masivni porast SAH u plazmi i cerebrospinalnoj tečnosti koji je dokazani inhibitor brojnih SAM zavisnih metiltransferaza. U kliničkoj slici opisani su psihomotorni zastoj, mišićna hipotonija i gubitak tetivnih refleksa. Karakteristični laboratorijski nalazi su povišene vrijednosti u plazmi metionina, SAM i SAH, uz lako povišen ili normalan homocistein. Smanjeni su aktivnost enzima SAHH, cholin i fosfatidil cholin. U terapiji se preporučuje dijeta siromašna metioninom uz dodatak žumanceta od jaja (izvor fosfatidil cholina) i keratin monohidrata (5 g/dan).

Deﬁcit Y-cistationase Gama cistationase je drugi enzim sulfuracije koji konvertuje cistation u cistein i slično. CBS zahtijeva piridoksal 5-fosfat kao koenzim. Cistationurija prouzrokovana deficitom gama cistationnase je autosomalno recesivni poremećaj metabolizma sa vjerovatnom incidencijom 1: 73.000.. Deficit enzima dovodi do velikog povećanja nivoa cistationa i N-acil cistationa u plazmi i urinu. Pacijenti sa deficitom cistationase i mentalnom retardacijom ili imaju siblinga sa istim biohemijskim poremećajima ali bez mentalne retardacije, ili pak sa mentalnom retardacijom, ali bez deficita cistationase. Ovaj poremećaj biohemijski karakterišu, povišen cistation u plazmi i urinu, i smanjena gama cistationasa.

Zaključak Za sada na našim prostorima samo fenilketonurija i kongenitalni hipotireoidizam ispunjavaju kriterijume za masovni neonatalni skrining. Homocistinurija i druge bolesti transulfuracije su teška, progresivna nasledna oboljenja u kojima su zahvaćeni mnogi organi i sistemi, a prvenstveno oči, skelet, CNS i vaskularni sistem. Brojne sekvele, ako se bolest ne prepozna na vrijeme, obično su teške i trajne, a životni vijek oboljelih znatno kraći. Mogućnosti terapijskog djelovanja, iako ograničene, daju određene rezultate, koji su tim uspješniji ako se dijagnoza i liječenje oboljenja pravovremeni. U Crnoj Gori nema podataka o incidenciji oboljenja, pa se u ovom momentu na osnovu incidencije oboljenja poznate u drugim zemljama, ne preporučuje masovni skrining kod novorođenčadi jer se samim tim ne raspolaže sa podatkom o medicinskoj i ekonomskoj opravdanosti njenog uvođenja (cost benefit). Medjutim, učestalost brojnih sekvela oboljenja, koja napadaju brojne organe i sisteme, nameće potrebu multidisciplinarnog, organizovanog ranog prepoznavanja i dijagnoze oboljenja. Prvi korak u tom organizovanom pristupu treba da bude otkrivanje i formiranje registra rizičnih porodica i bolesnika sa ovim ozbiljnim nasljednim poremećajima metabolizma. Tako će se procesom selektivnog skrininga rizičnih porodica i ciljanim skriningom u toku ispitivanja bolesne djece, stvoriti uslovi za raniju dijagnozu, kvalitetnije liječenje i dalja epidemiološka ispitivanja.

Hronika 01. oktobar - POROĐAJ U EPIDURALNOJ ANALGEZIJI Menadžment KCCG, poštujući potrebu i sve češće zahtjeve trudnica da porođaj u KCCG obave u epiduralnoj analgeziji (bezbolni porođaj), obezbijedio je dodatnu edukaciju u inostranstvu za još četiri anesteziologa. Za primjenu ove zdravstvene usluge sada se raspolaže sa šest edukovanih anesteziologa, te su se stekli uslovi za obavljanje bezbolnog porođaja svih trudnica koje izraze želju za ovaj vid zdravstvene usluge. Bezbolni porođaj ne spada u paket usluga koje su pokrivene obaveznim zdravstvenim osiguranjem, te je neophodno uplatiti novčani iznos definisan Odlukom o načinu i uslovima pružanja usluge bezbolnog porođaja. Porođaj u epiduralnoj analgeziji vrši se isključivo na zahtjev, i uz pristanak trudnice, ukoliko za tu proceduru ne postoje medicinske kontraindikacije. Neophodno je da se trudnica za detaljne informacije obrati anesteziologu u anesteziološkoj ambulanti u Poliklinici KCCG, gdje će dobiti pisani informator sa svim neophodnim detaljima. Klinika za anesteziju je formirala pripravne ekipe, koje su na raspolaganju 24 sata dnevno, 7 dana u nedjelji, tokom cijele godine. 04. oktobar – UDRUŽENJE RODITELJI OBILJEŽILO NACIONALNU NEDJELJU DOJENJA

Veliki broj roditelja, posebno trudnica i njihovih partnera, posjetio je u subotu info dan o trudnoći, dojenju i pripremama za novog člana porodice, pod nazivom Stiže nam beba, koje je udruženje Roditelji organizovalo u podgoričkom šoping molu Delta City. Info dan je i ovog puta organizovan uz podršku Doma zdravlja Podgorica i šoping mola Delta City, a u toku Nacionalne nedjelje promocije dojenja i u sedmici koja, kao četvrdeseta u godini simbolizuje puni termin trudnoće. Na skupu su održana predavanja, ljekara: dr Nebojša Kavarić, dr Željka Stevović, dr Dejana Zlatičanin, dr Zdenka Koturović, dr Vesna Maćić, dr Seida Zejnilović, kao i fizioterapeutkinje Ane Perović i med. sestre Sanele Rastoder.

5. oktobar - KCCG DOBIO GRANT U VRIJEDNOSTI OD 465.OOO EURA

Ministarstvo nauke i Ministarstvo zdravlja su potpisali Ugovor o dodjeli naučnoistraživačkog granta sa Kliničkim Centrom Crne Gore za projekat “HLA tipizacija i HLA laboratorija u Crnoj Gori” (HLA-MNE), nakon uspješno završenog pregovaračkog procesa u okviru II Konkursa za dodjelu velikih istraživačkih grantova. Ovaj grant se finansira kroz projekat HERIC/INVO „Visoko obrazovanje i istraživanje za inovacije i konkurentnost“ u vrijednosti od 315 000 eura, dok će Ministarstvo zdravlja sufinansirati nabavku opreme u vrijednosti od 150 000 eura. Ugovor za dodjelu granta u ime Ministarstva nauke potpisala je ministrica nauke prof. dr Sanja Vlahović, u ime Ministarstva zdravlja, ministar prof.dr sci Budimir Šegrt, a u ime Kliničkog Centa Crne Gore direktor, prof.dr sci Ranko Lazović i rukovodilac projekta prof. dr sci Marina Ratković. Ministarstvo nauke kroz projekat INVO, dodjelilo je 8 grantova ukupne vrijednosti 2,66 miliona eura, usmjerenih na podizanje kapaciteta naučnoistraživačkih ustanova i saradnju sa privrednim sektorom. Cilj projekta HLA - MNE se sastoji u formiranju Nacionalne laboratorije za HLA tipizaciju gdje će biti omogućeno otkrivanje sistema humanih leukocitnih antigena koji se označava kao HLA dijagnostika. 08. oktobar - ODRŽANA II AROME KNFERENCIJA ONKOLOŠKOG UDRUŽENJA MEDITERANSKIH ZEMALJA Ovaj sveobuhvatni sastanak je jedan od najvećih regionalnih sastanaka sa međunarodnim učešćem iz oblasti onkologije, i pokriva glavne novine u dijagnostici i liječenju kancera čvrstih i hematoloških maligniteta, kao i ekonomskim aspektima upravljanja raka u zemljama u razvoju. AROME je održana 8. i 9. oktobra u hotelu Mediteran u Bečićima, u organizaciji Arome - ESO Asocijacija za radioterapiju i onkologiju mediteranske oblasti. Konferencija je održana

pod sloganom: pristup Cancer Care inovacije u zemljama u razvoju. Eminentni predavači iz Francuske, Izraela, Srbije, Hrvatske, Makedonije, Turske, Crne Gore i drugih zemalja, kao i teme koje su prezentovane bile su garancija uspješnosti ovog skupa. - “Hronične nezarazne bolesti predstavljaju ozbiljan globalni zdravstveni problem. Kardiovaskularne i maligne bolesti vodeći su uzroci smrti u našoj zemlji i gotovo su na istom nivou po zastupljenosti kao i u razvijenim dijelovima svijeta, prvenstveno državama Evrope. U Crnoj Gori, prema podacima Instituta za javno zdravlje, godišnje od malignih bolesti oboli više od 2000 osoba, a umre oko 1000 i evidentan je porast incidence, ali i mortaliteta od kancera” – izjavio je Zoran Kostić, državni sekretar Ministarstva zdravlja prilikom otvaranja ovog skupa. “U tom smislu, Ministarstvo zdravlja preduzima odgovarajuće mjere i realizuje brojne programe, koji su usmjereni prevenstveno na prevenciju faktora rizika i rano otkrivanje malignih bolesti”- dodao je Kostić. 09. oktobar - ODRŽAN NEUROLOŠKI SKUP U hotelu Avala u Budvi, održan je 9. oktobra regionalni, neurološki edukativni skup. Organizatori skupa su Evropska neurološka akademija i Udruženje neurologa Crne Gore. Učešće na ovom skupu su uzeli eksperti iz oblasti neurologije iz Švajcarske, Njemačke, Austrije, UK, Francuske, Belgije,

Holandije, Srbije i još preko 15 zemalja iz regiona i iz Evrope. Skup je pozdravio državni sekretar Ministarstva zdravlja Crne Gore, Zoran Kostić – “Ministarstvo zdravlja Crne Gore promoviše unaprjeđenje struke, kao i ulaganje u nauku na putu integracija u evropske intelektualne vrijednosti i svi događaji ovoga tipa su dobro došli”. 10. oktobar - EVROPSKI DAN DONACIJE ORGANA Udruženje nefrologa Crne Gore i Udruženje pacijenata na dijalizi i pacijenata sa transplantiranim bubregom i ove godine organizuju obilježavanje Evropskog dana donacije organa, čiji

je cilj da se podigne svijest građana o značaju zavještanja organa. Akcija je bila dio edukativne kampanje, kako bi se upoznao što veći broj građana o transplantaciji organa u svrhu liječenja, kao i podizanja svijesti i značaju donošenja odluke za donaciju organa poslije smrti. Događaj je obilježen 10. oktobra na četiri različite lokacije u Podgorici (ispred spomenika Sv. Petra Cetinjskog, u shopping mallu „Delta City“, u Hercegovačkoj ulici i ispred marketa „Voli“ na Starom aerodromu). Učešće u ovoj akciji uzeli su studenti medicine, mladi ljekari, pacijenti na hemodijalizi, transplantirani pacijenti i njihovi donori. Sprovedena je i anketa građana radi ispitivanja njihovih stavova i saznanja o donaciji i transplantaciji organa. 10. oktobar - OSNOVANA SKUPŠTINA CRNOGORSKE ASOCIJACIJE ZA MENOPAUZU I ANDROPAUZU

Osnivanje Skupštine crnogorske asocijacije za menopauzu i andropauzu je održano 10. oktobra u hotelu “Ramada” u Podgorici. Pokretač ove skupštine i njen predsjednik je dr Aleksandar Đogo, specijalista endokrinolog iz Kliničkog centra Crne Gore. Na osnivačkoj skupštini “Crnogorske asocijacije za menopauzu i andropauzu” prisutnima su se obratili prim. dr Mensud Grbović, dr Aleksandar Đogo, dr Sreten Kavarić, dr Snežana Crnogorac, dr Žana Blagojević, dr Lidija Injac i dr Dejan Mandić.

organizuje po osmi put u slavu života. Ova šetnja nije samo podsticaj oboljelima da istraju, ona je poziv i svim ženama da se okrenu svom zdravlju, svom tijelu, da izdvoje više vremena za sebe, jer rano otkriveni karcinom dojke znači uglavnom izliječenje” – rekla je Vukotićeva. Prof. dr Snežana Crnogorac istakla je da je cilj i značaj ovakvih događaja skretanje pažnje javnosti na rastuću vrijednost oboljelih od karcinoma dojke i značaj rane dijagnostike te bolesti, naglasivši da će država ubrzo obezbijediti skrining za rano otkrivanje raka dojke. Nakon šetnje, koja se kretala maršutom od Ulice slobode do Trga republike, priređen je kulturno-zabavni program na kome su nastupili folklorni ansambl KIC-a “Budo Tomović”, Renata Perazić, Aleksandra Vojvodić i Andrea Demirović.

12. oktobar - SVJETSKI DAN ARTRITISA Udruženje reumatologa Crne Gore u saradnji sa Udruženjem oboljelih od reumatskih bolesti Crne Gore, organizovao je skup povodom obilježavanja Svjetskog dana artritisa. Skup se održao u Hotelu "Ramada" u Podgorici. Na skupu su prisutni biti u mogućnosti da čuju “Kako živjeti sa artritisom“ iz ugla ljekara (interniste i fizijatra), medicinske sestre i naravno, pacijenta. Reumatoidni artritis je hronična, upalna bolest vezivnog tkiva koja najviše pogađa zglobove šaka i stopala te vrlo brzo dovodi do radne i funkcionalne nesposobnosti. Češće obolijevaju žene, uglavnom se javlja u periodu između 20 i 40 godine života. Ovakvi skupovi imaju za cilj da se javnost upozna o određenoj bolesti, njenoj prevenciji kao i najnovijim dostignućima u liječenju.

10. oktobar - RUŽIČASTI OKTOBAR Nevladina organizacija (NVO) “Zdrava Dona - Montenegrina” organizovala je šetnju povodom mjeseca borbe protiv raka dojke, sa ciljem podsticaja žena da se brinu o svom zdravlju i podršci svim oboljelim da istraju. Šetnji pod nazivom “Vjeruj” prisustvovalo je oko 150 osoba, među kojima folklorni ansambl kulturno - informativnog centra (KIC) “Budo Tomović”. Predsjednica te NVO organizacije Danica Vukotić, kazala je da se ova šetnja u organicaciji “Zdrave Done Montenegrine”

15. oktobar - ODRŽAN IV SAJAM MEDICINE U hotelu “Nikić” u Podgorici od 15. do 17. oktobra održan je IV Sajam medicine sa međunarodnim učešćem. U organizaciji magazina “Medical”, a pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore, IV Sajam medicine, s ciljem afirmacije crnogorskog zdravstvenog sistema i promocije medicinske

i analizom podataka i informacija u oblasti droga na nivou EU, u cilju sagledavanja različitih trendova, a Ministarstvo zdravlja ima ulogu da koordinira aktivnostima na nacionalnom nivou, kroz uspostavljanje nacionalne mreže za podatke i informacije o drogama i kroz dalje standardizovano izvještavanje ka EMCDDA. Sa predstavnicima EMCDDA razgovarala je Mirjana Pešalj, generalna direktorka Direktorata za ekonomiku u zdravstvu i načelnica Odjeljenja za droge, Jasna Sekulić.

struke i nauke se već tradicionalno održava u Podgorici jednom godišnje. Sajam medicine je okupio veliki broj predstavnika zdravstvenih institucija, ustanova, farmaceutskih kompanija, veledrogerija i zdravstvenih udruženja. Naučni odbor sajma, dr sci med. Majda ŠahmanZaimović, prof dr. Agima Ljaljević, doc. dr sc Zorica Potpara i dr Vladimir Dobričanin, mr sci, sačinio je stručni program gdje su predstavljena stručna predavanja renimiranih stranih i domaćih predavača, koji se odvijao kroz 14 tematskih sesija i 3 okrugla stola. Ovogodišnji sajam okupio je oko 50 štandovskih izlagača, a građani su imali priliku da provjere krvnu grupu, izmjere krvni pritisak i šećer, čuju informacije o značaju preventivnih pregleda o karcinomu dojke, dobiju informacije o štetnim posljedicama pušenja. Takođe, organizovano je više od 70 stručnih predavanja koja su se istovremeno održavala u dvije sale. 15. oktobar - ODRŽAN KONGRES OFTALMOLOGA Prvi kongres oftalmologa Crne Gore sa međunarodnim učešćem i 12. kongres Udruženja oftalmologa jugoistočne Evrope održan je u Bečićima, u hotelu Mediteran od 15. do 18. oktobra. Organizator ovog skupa je bilo Crnogorsko oftalmološko društvo, a predsjednica kongresa je bila dr Antoaneta Adžić Zečević. Naučnim odborom je predsjedavao prof. dr Zoran Kuljača iz Beograda, a ostale članove su činili: doc. dr Antoaneta Adžić Zečević iz Podgorice, prof. dr Miroslav Vukosavljević iz Beograda i doc. dr Milka Mavija iz Banja Luke, dok su organizacioni odbor činili: dr Edita Files Bradović, predsjednica, dr Antoaneta Adžić Zečević, dr Sanja Borović, dr Biljana Milojko i dr Danijela Đurović Raonić.

19. oktobar - OBILJEŽENO 12 GODINA RADA SAVJETOVALIŠTA ZA PRAVILNU ISHRANU Povodom obilježavanja 12 godina rada Specijalističke ambulante za ishranu „Savjetovališta za pravilnu ishranu“ u Institutu za javno zdravlje održan je skup na kome je ukazano na značaj pravilne ishrane u očuvanju i unaprjeđenju zdravlja i sprječavanju oboljevanja od najčešćih hroničnih bolesti: gojaznosti, oboljenja srca i krvnih sudova, tumora, šećerne bolesti. Obilježavanjem godišnjice rada Specijalističke ambulante za ishranu, Institut za javno zdravlje skrenulo je pažnju javnosti na značaj pravilne ishrane upravo u mjesecu kada se obilježava Svjetski dan hrane 16. oktobar i dan borbe protiv gojaznosti 11. oktobar. Na skupu su govorili: direktor Instituta za javno zdravlje doc. dr Boban Mugoša, načelnik Odjeljenja za ishranu i humanu ekologiju, dr Borko Bajić spec. higijene i Mr sci dr Zorica Đorđević, spec. higijene.

15. oktobar - DELEGACIJA EVROPSKE AGENCIJE ZA MONITORING DROGA I ZAVISNOSTI OD DROGA U POSJETI MINISTARSTVU ZDRAVLJA U zvaničnoj posjeti Ministarstvu zdravlja boravila je delegacija Evropske agencije za monitoring droga i zavisnosti od droga (EMCDDA). Projektne aktivnosti ove agencije odnose se na pružanje ekspertske podrške u usvajanju standarda iz oblasti prikupljanja i analize podataka iz oblasti problematike droga, u svijetlu budućeg članstva Crne Gore u ovom tijelu. Evropski centar za monitoring droga i zavisnosti od droga je referentna agencija Evropske unije, koja se bavi prikupljanjem

20. oktobar - POKRENUT SERVIS ZA PRAĆENJE STATUSA PREDMETA PREKO PORTALA CALIMS U cilju kontinuirane težnje Agencije za povećanjem transperentnosti i unapređenjem odnosa sa podnosiocima zahtjeva,

uspostavljen je servis koji će omogućiti praćenje statusa predmeta preko zaštićenog dijela Portala CALIMS - www.calims.me Da bi se ostvario pristup zaštićenom dijelu portala, predviđeno je da svaki podnosilac zahtjeva (firma) dobije korisnički nalog i lozinku koju će koristiti za prijavu i autentifikaciju na Portal čime će biti omogućeno praćenje statusa predmeta koje su podnijeli Agenciji. Da bi firma dobila pristupne parametre (korisničko ime i lozinku) neophodno je da na arhivi Agencije podnese Zahtjev za izdavanje pristupnih parametara za praćenje statusa predmeta preko Portala čiji sadržaj treba biti istovjetan ovom u primjeru i otkucan na memorandumu firme te uredno zaveden, pečatiran i potpisan od strane direktora firme. Na osnovu primljenog zahtjeva Agencija će odrediti pristupne parametre (korisničko ime i lozinku) za svaku firmu zasebno i obavijestiti podnosioca zahtjeva o tome, nakon čega će predstavnik podnosioca zahtjeva moći preuzeti dokument sa pristupnim parametrima uz prilaganje ovlašćenja uredno zavedenog, pečatiranog i potpisanog od strane direktora firme, a izdatog za tu svrhu sa naznačenim brojem potvrde o prijemu predatog zahtjeva. Predmetni servis se trenutno daje na upotrebu bez nadoknade, a naknadno će biti određena visina godišnje pretplate na servis.

nog dešavanja u zdravstvenom sistemu. Zdravstvo je, danas, oblast visokih ulaganja u fundamentalnu medicinsku nauku, tehnologiju i organizaciju. Cilj svih pomenutih ulaganja jeste zdravlje i zadovoljstvo čovjeka kao gradivne i integrativne jedinke savremenog i uspješnog društva. Odsustvo bolesti, psihofizičko i socijalno blagostanje su vrhunski ciljevi zdravlja - iconditio sine qua non savremenog trenutka – kazao je ministar Šegrt. 30. oktobar - ODRŽANA PEDIJATRISKA SEKCIJA CRNE GORE

21. oktobar - ODRŽAN XV KONGRES LJEKARA SA MEĐUNARODNIM UČEŠĆEM Kongres ljekara Crne Gore je održan od 21. do 25. oktobra u Bečićima, a raspravljalo se o statusu profesije, savremenim medicinskim dostignućima, intrahospitalnim infekcijama, dijabetu i drugim temama iz medicine i stomatologije. Petnaesti Kongres ljekara organizovali su Društvo ljekara i Ljekarska Komora Crne Gore, a pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore. Prvi kongres ljekara Crne Gore održan je 1957. godine. Predsjednica naučnog odbora Kongresa, dr Nada Vučinić je podsjetila da od tada slijedi dug period intenzivnog razvoja zdravstva, medicinske nauke i prakse u Crnoj Gori. - Kongresne teme koje odgovaraju sadašnjem trenutku u zdravstvu Crne Gore pobudile su veliko interesovanje ljekara, što je od velikog značaja za dalji progres u medicinskoj nauci -kazala je dr Vučinić. Kongres je otvorio crnogorski ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt - Zdravstveni sistem svake države predstavlja stub oslonca, sigurnosti i razvoja društva, a ljekari kreatori ukup-

U hotelu City u Podgorici održan je stručni sastanak Pedijatriske sekcije pod nazivom “Aktuelni stavovi u pedijatriji”. Sastanak je organizovalo Udruženje pedijatara Crne Gore, a istim je predsjedavala dr Danojla Dakić, predsjednica ovog udruženja. Sastanak je podržala farmaceutska kompanija 4U pharm. Prof. dr Borisav Janković sa Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i deteta iz Srbije izlagao je temu “Novine u profilaktičkoj primeni vitamina K kod odojčadi i novorođenčadi, dr Danojla Dakić iz Dječije bolnice, Podgorica je izlagala temu “Nove preporulke za profilaktičku primenu vitamina K u Crnoj Gori”. Drugi dio sastanka bio je posvećen temama “Bakterijska rezistencija na odeljenjima intenzivne njege i terapije” i “Faktori rizika i prevencija neonatalne sepse“, a predavači su bili gosti iz Srbije, prof. dr Aleksandra Doronjski iz Instituta za zdravstvenu zaštitu dece i omladine Vojvodine i prim. Dr sci med. Tatjana Nikolić, GAK Klinički centar Srbije.

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

Âˇ jedinstven sastav probiotika Âˇ znanstveno podrĹžani sojevi Âˇ neĹĄkodljivi i sigurni GR-1ÂŽ i RC-14ÂŽ

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Podgorica, tel: 020-663-067 Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

FreeStyle Precision Neo aparat za mjerenje glukoze i ketona u krvi. TAČAN: Nadmašuje kriterijume NOVIH ISO 15197:2013 standarda Jednostavan i pouzdan Rezultati za 5 s Veliki i pregledan ekran Simboli za jednostavno snalaženje Signali za hipo/hiperglikemiju

KET

Mogućnost mjerenja i ketona u krvi

Aparat za mjerenje glukoze i ketona u krvi

Novi FreeStyle Lancing Device II sa Comfort Zone tehnologijom ehnologijom smanjuje bol bez uticaja na protok krvi Dugme za otpuštanje lancete - za higijenu pacijenata

9 različitih dubina uboda

Prilagodljiv različitim potrebama pacijenata

Smanjen rizik od kontaminacije uz pojedinačno pakovane FreeStyle Precision test trake Perez-Ayala et al studija* je dala rezultat:

45% test-traka pakovanih u bočice bile su kontaminirane bakterijama * Perez-Ayala M et al. Prevalence of Bacterial Contamination of Glucose Test Strips in Individual Single-Use Packets versus Multi-Use Vials. J Diabetes Sci Technol 2013;7(4):854-862

Uvoznik i distributer za Crnu Goru: MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, www.meditas.me

REGION 01. oktobar - USKORO KUBANSKE VAKCINE U SRBIJI Potpisan je Memorandum o kubanskim vakcinama između kubanskog Instituta CIMAB i Instituta za virusologiju, vakcine i serume Torlak, a u vezi nabavke 1.680 jedinica vakcine koja se koristi u terapiji kod oboljelih od karcinoma pluća. Obezbjeđivanje ove terapije je dovoljno za sprovođenje kompletne terapije za 30 oboljelih. Ova vakcina će se u Srbiji koristiti kao klinička studija jer lijek još nije registrovan kod nas, a ni u zemljama EU – izjavio je ministar zdravlja Srbije dr Zlatibor Lončar. U toku je proizvodnja ugovorenih količina za Srbiju, a isporuka se očekuje tokom sljedećeg mjeseca.

01. oktobar - NOVI MAMOGRAFI ZA JZU Makedonija - Ministarstvo zdravlja Makedonije je stalno usmjereno na poboljšanje uslova za liječenje pacijenata i primjenu najsavremenijih dostignuća u dijagnostici i liječenju pacijenata. Sproveli smo nabavku šest novih digitalnih mamografa za ukupno 6 javnih zdravstvenih ustanova, koja će tokom narednih dana biti instalirana i puštena u upotrebu – izjavio je ministar zdravlja Nikola Todorov na 8. nacionalnoj konferenciji o raku dojke, koju je organizovalo udruženje "Borka". Nove mamografe će dobiti hirurške klinike "St. Naum Ohridski" i bolnice u Kavadarci, Štipu, Kumanovu, Prilepu i Kocani. Pored toga je odlučeno da se pokrene postupak za nabavku novog mamografa za bolnice u Đevđeliji, Radovi, Velesu i Kamenici. Kupovinom ovih uređaja će se omogućiti mamografski skrining koji će se sprovoditi na više lokacija u državi, da bi ova zdravstvena usluga bila dostupna čitavoj ženskoj populaciji, i na taj način omoguće se brze i pravovremene reakcije kod pacijenata kod kojih se primijete neke promjene. 02. oktobar - PRVI KONGRES DRUŠTVA KLINIČKIH ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA Hrvatska - Prvi kongres Hrvatskog društva kliničkih endokrinologa i dijabetologa se održao od 2. do 4. oktobra u Baškoj na ostrvu Krku. Kongres je bio namijenjen endokrinolozima i dijabetolozima, a i svim ostalim ljekarima srodnih struka. U isto vrijeme se u Baškoj održao i 11. Simpozijum dru-

štva za dijabetes, endokrinologiju i bolesti metabolizma Hrvatskog udruženja medicinskih sestara. Na kongresu su prikazana nova naučna istraživanja, prikazi slučajeva u ekspertnim forumima, a otvorene su i diskusije o aktuelnim i izazovnim endokrinološkim i dijabetološkim temama. 07. oktobar - SEDMI KONGRES DJEČIJE HIRURGIJE Hrvatska - Sedmi hrvatski kongres dječije hirurgije s međunarodnim učešćem se održao u Osijeku od 7. do 11. oktobra. Ovim kongresom nastavljena je tradicija kontinuiteta, u stručnom i naučnom smislu i dinamika održavanja nacionalnih kongresa sa međunarodnim učešćem. Visoki standardi naučnog i socijalnog programa su uvijek bili prioritet, kao i uvođenje novina u cjelokupni program –poručeno je sa ovog kongresa. Redovni program sa područja dječije hirurgije je bio obogaćen integracijom tema iz pedijatrije, anesteziologije, radiologije i drugih usko vezanih struka kako bi se pospješili, osnažili i njegovali rad struka koje se međusobno ispreplijeću i dopunjuju. State-of-the-art teme sa pozvanim predavačima iz inostranstva su bile nastavak dosadašnje tradicije i predstavljaju krunu naučnog programa. Socijalni program je bio istaknut kao jedan od centralnih događaja na kongresu jer predstavlja bitan element ovakvih sastanaka i pruža mogućnost zbližavanja ljekara, kako na stručnoj osnovi, tako i na neformalnoj. 10. oktobar - URAĐENA PRVA INTERVENCIJA INTERVENTNE KARDIOLOGIJE Makedonija - U opštoj bolnici "8. septembar" je urađena prva intervencija interventne kardiologije. Tim je predvodio dr Vladimir Ristovski. Intervencija je urađena na 63 godišnjoj pacijentkinji, koja se, prema riječima doktora, osjećala sjajno i puštena je iz bolnice. Pored Gradske opšte bolnice, centri za interventnu kardiologiju postoje u Ohridu, Bitolju, Štipu, Strumici i Tetovu. Do sada je u novotvorenim interventnim centrima urađeno 2.500 postupaka, izjavio je ministar Todorov, a to znači da su životi pacijenata spašeni i date su zdravstvene usluge u mjestu ili u blizini mjesta stanovanja pacijenata koji su ranije proslijeđeni u Skoplju ili Ohridu. 15. oktobar - ODRŽAN SASTANAK EKONOMISTA U OBLASTI ZDRAVSTVA Slovenija - Ministrica zdravlja Milojka Kolar Celarc na sastanku Udruženja ekonomista u zdravstvu predstavila je stavove

Ministarstva zdravlja na administraciju i upravljanje medicinskim ustanovama. Ona je istakla da je planirana Rezolucija o javnoj zdravstvenoj zaštiti za 2015 – 2025. godinu, pod nazivom ZAJEDNO ZA DRUŠTVO ZDRAVLJE, i u pripremi su analize slovenačkog zdravstvenog sistema prema ovom pitanju. Ispostavilo se da je upravljanje zdravstvenim ustanovama jedan od elemenata ranjivosti sistema zdravstvene zaštite. Ministrica zdravlja Milojka Kolar Celarc je ovom prilikom upozorila da su neki direktori u nedostatku ekonomskog znanja i iskustva liderstva. Ministarstvo zdravlja će da ozbiljno razmisli o tome da za bolnice u izvjesnoj mjeri ujedini uredbe uspostavljanja i uvođenja dvostrukog upravljanja, koji će biti u skladu sa Zakonom o institucijama i da se sastoje od uprave i Medicinskog direktora ili šefa, - dodala je ministrica Celarc. 15. oktobar - U UPOTREBI PRAVILNIK O LJEKOVIMA NA BAZI INDIJSKE KONOPLJE U MEDICINSKE SVRHE Hrvatska - Ministarstvo zdravlja osiguralo je donošenje Pravilnika za regulisanje upotrebe ljekova na bazi indijske konoplje, u čiju je izradu uključilo medicinske i pravne stručnjake kao i cjelokupnu zainteresovanu javnost. Nakon sprovedene javne rasprave, na snagu je stupio Pravilnik o mjerama za razvrstavanje ljekova i o propisivanju i izdavanju ljekova na recept kojim će se, po prvi put u Hrvatskoj, omogućiti propisivanje ljekova baziranih na indijskoj konoplji. Riječ je o ljekovima koji će pomoći brojnim teško oboljelim pacijentima za ublažavanje simptoma bolesti. Ovi ljekovi namijenjeni su ublažavanju tegoba pacijentima oboljelima od multiple skleroze, karcinoma, epilepsije i AIDS-a. Pacijenti će lijek, bilo da se radi o gotovom lijeku ili magistralnom, odnosno galenskom pripravku, moći da kupe, ali samo uz tzv. bijeli recept koji će pacijentima izdavati izabrani ljekari po preporuci ljekara specijalista. S obzirom da je Hrvatska malo tržište, do sada ni jedan proizvođač gotovog lijeka na bazi indijske konoplje nije iskazao interes za registraciju lijeka. Pacijentima kojima bude preporučen i propisan gotov lijek koji sadrži THC, Ministarstvo zdravlja će isto tako učiniti dostupnim dajući veledrogerijama dozvolu za uvoz. Istovremeno sa stupanjem na snagu ovog Pravilnika, u njegovu se realizaciju uključio i imunološki zavod, koji je u pregovorima sa proizvođačima za uvoz sirovine za hrvatsko tržište. 15. oktobar - POJAVILA SE OPASNA BILJKA U OKRUŽENJU Opasna i agresivno šireća biljka zvana gigantski svinjski korov pojavila se i u BiH. U Sloveniji je zabilježena u Ljubljani i okolini te Mariboru, gdje je vjerovatno "izbjegla" iz botaničkog vrta. Nadalje, u Bosni i Hercegovini zabilježena je u okolinii Sarajeva, a utvrđeno je kako se ovdje nalazi vjerovatno od 2007. godine. U Hrvatskoj je ova vrsta zabilježena na jednom nalazištu u Međimurju, na obali rijeke Mure. Ako nekim slučajem koža dođe u dodir sa ovim toksinom, treba je što prije zaštititi od sunčevog svjetla (nekoliko dana), isprati hladnom vodom i sapunom te se obavezno javiti doktoru. Napominjemo da nema mjesta panici ako znate kako

biljka izgleda i ako je izbjegavate. Gigantski svinjski korov (Heracleum mantegazzianum, takođe poznat pod imenom gigantski kravlji peršin, en: Giant Hogweed) biljka je iz porodice Apiaceae, porijeklom iz Kavkaza i srednje Azije. Ona može biti i do 2-5 metara (rijetko do 7 m) visoka. Osim veličine, liči običnom svinjskom korovu (Heracleum sphondylium), Heracleum sosnowskyi ili vrtnoj Anđeliki (Angelica archangelica). Fototoksična je i smatra se štetnim korovom u mnogim državama. Ima lijepe bijele cvjetove, ali ako dospije u oko usljediće sljepilo koje se uglavnom ne može liječiti. Ako je dotaknete, u početku je koža crvena i počinje svrbež. Tada se stvaraju mjehurići u obliku opekotine u roku od 48 sati. Oni formiraju crne ili ljubičaste ožiljke koji mogu trajati nekoliko godina. Kako bi došlo do oporavka moguć je i boravak u bolnici. U Njemačkoj, gdje je biljka postala prava smetnja, zabilježeno je oko 16.000 žrtava u jednoj godini. Dovoljno je samo dotaknuti list da bi se na tom mjestu pojavile rane slične opekotinama čije se posljedice trpe mjesecima, a na koži trajno ostaje tamnocrvena fleka. Najgora je spoznaja da je biljku teško istrijebiti i zato ju je najbolje izbjegavati. Američki USDA Forest Service navodi da svinje i goveda mogu jesti gigantski svinjski korov bez vidnih smetnji. 16. oktobar - E – USLUGA “OTVORENE NARUDŽBE” Hrvatska - Hrvatski zavod za zdravstveno osiguranje (HZZO) za građane je izradio novu e-uslugu „Otvorene narudžbe“ putem koje se mogu provjeriti narudžbe na listama narudžbi na pojedini zdravstveni postupak. Nova e-usluga omogućuje pretragu slobodnih termina, kao i otkazivanje prethodno zakazanog zdravstvenog postupka bez nazivanja telefonom ili odlaska u zdravstvenu ustanovu, što je važno jer oslobađa prostor za druge pacijente. Uz zahtjev za otkazivanjem narudžbe potrebno je navesti razlog otkazivanja i kontakt podatke (broj telefona, adresa e-pošte). S obzirom da je riječ o ličnim podacima medicinske prirode, za prijavu na e-uslugu, građani treba da koriste sisteme visokog nivoa sigurnosti. 18. oktobar – IZVRŠENA REPLANTACIJA PALCA PACIJENTA Sarajevo - na Klinici za rekonstruktivnu i plastičnu hirurgiju Univerzitetskog kliničkog centra Sarajevo (UKCS) izveden

je još jedan u nizu visoko sofisticiranih operativnih zahvata replantacije palca. Zahvat je izveden pacijentu inicijala T.E. (1984.), koji je iz Viteza upućen na Kliniku za plastičnu i rekonstrutkivnu hirurgiju UKCS-a radi traumatske amputacije palca lijeve šake. Po prijemu, nakon preoperativne pripreme, urađen je operativni zahvat replantacije amputiranog palca koji su timski izveli dr Vanis Dujso i mr sci dr Goran Obradović, Urađeni operativni zahvat je izuzetno izazovan, u smislu tehničke mikrohirurške izvodivosti, s obzirom na to da je nivo amputacije bio u visini zgloba palca, s promjerom arterije oko 0,5 mm i promjerom vena oko 0,7 mm - saoštila je Služba za odnose s javnošću UKCS-a. Operativni zahvat trajao je oko 180 minuta, a po završetku uspostavljena je cirkulacija i vitalnost prsta. Uspjeh te operacije svrstava Kliniku za plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju i Univerzitetski klinički centar Sarajevo u vrh svjetskih mikrohirurških medicinskih centara. 22. oktobar - ODRŽAN KONGRES NEUROLOGA U SRBIJI Kongres neurologa Srbije sa međunarodnim učešćem održao se od 22. do 24. oktobra u Master centru Novosadskog sajma, a glavne teme skupa su cerebrovaskularne bolesti, epilepsije i neurodegenerativne bolesti. Organizator XVI Kongresa neurologa Srbije sa međunarodnim učešćem je bilo Društvo neurologa Srbije, a domaćin Klinika za neurologiju Kliničkog centra Vojvodine. Svaka od glavnih tema je obrađena u okviru četiri minisimpozijuma, tokom kojih su se iznijeli najsavremeniji stavovi i iskustva u dijagnostici i liječenju ovih bolesti. Mini-simpozijumi je bio organizovan i na teme neuromišićnih bolesti, neurogenetike i glavobolja usljed povećanog intrakranijalnog pritiska. Tokom kongresa održalo se 20 satelitskih simpozijuma u organizaciji farmaceutskih kompanija koje su omogućile predavanja vrhunskih domaćih stručnjaka iz univerzitetskih centara Srbije i inostranstva. U okviru pet edukativnih kurseva održalo se više od 50 predavanja u okviru kojih je bilo riječi o urgentnim neurološkim sindromima, osnovama neuroimidžinga, postupku sa bolesnikom oboljelim od epilepsije, novinama u algoritmu za liječenje multiple skleroze i drugih demijelinacionih bolesti, i metaboličkim encefalopatijama. Mladi neurolozi su imali priliku da prikažu svoja stručna iskustva i naučna dostignuća u okviru dva-mini simpozijuma. Paralelno sa kongresom neurologa, održao se i IV Simpozijum neuroloških sestara i tehničara Srbije. 25. oktobar – EVROPSKA UNIJA INVESTIRA 300 MILIONA EURA U HRVATSKO ZDRAVSTVO Do kraja ove godine i tokom 2016. u hrvatsko će zdravstvo biti investirano 300 miliona eura iz strukturnih fondova Europske unije (EU), a taj će novac biti uložen u zdravstvenu infrastrukturu i projekte kojima je cilj osnaživanje ljudskih potencijala, doznaje se u Ministarstvu zdravlja. Najveći dio novca iz EU fondova, 70 miliona eura, predviđeno je za uređenje dnevnih bolnica, odnosno dnevne hirurgije kod najmanje 80 posto bolnica obuhvaćenih Nacionalnim planom

razvoja bolnica. Time se želi, ističu u Ministarstvu, smanjiti prijem pacijenata u bolnice i postići veću isplativost zdravstvenog sistema. Sredstvima iz EU fondova nastavit će se ulaganje u ob- jedinjene hitne bolničke prijeme i finansirati uspostavu hitnog medicinskog prevoza brodovima, za što je osigurano 26,5 miliona eura. Osim dostupnije hitne pomoći, hitnom pomorskom med- icinskom službom želi se poboljšati prevoz s ostrvaa, naročito u slučaju pomorskih nesreća i zbog prekograničnog pružanja zdravstvene zaštite. Tu je i projekt ulaganja u nabavku opreme i obnovu infrastrukture u domovima zdravlja u iznosu od 18,5 miliona eura, sa ciljem poboljšanja kvaliteta primarne zaštite i smanjenja slanja pacijenata u bolnice za barem 15 posto. Oko 50 miliona eura planira se uložiti u energetsku učinkovitost zdravstvenih ustanova, dok je 40 miliona eura namijenjeno E-zdravlju, daljnjoj informatizaciji sistemaa i centraliziranom upravljanju poslovnim procesima, a 35 miliona eura uložit će se u poboljšanje kvaliteta i pristupa bolničkoj skrbi za ranjive skupine, dok će se 62 miliona eura uložiti u ljudske potencijale. Tu su još i programi prevencije i praćenja kroničnih bolesti, akreditaciju bolnica, kontinuiranu izobrazbu zdravstvenih djelatnika, E-učenje te uspostava središnjeg tijela za E-zdravlje. 27. oktobar - POTPISAN MEMORANDUM O SARADNJI U IZMEĐU MINISTARSTAVA ZDRAVLJA HRVATSKE I KOSOVA U sklopu posjete ministra zdravstva Republike Kosovo, Imeta Rahmanija Republici Hrvatskoj, ministar zdravlja Republike Hrvatske prim. Siniša Varga, dr. med. dent. i ministar zdravstva Republike Kosovo, potpisali su Memorandum o saradnji između Ministarstva zdravlja Republike Hrvatske i Ministarstva zdravstva Republike Kosovo u području zdravstva i medicine. Memorandumom je definisana saradnja u području nadzora nad zaraznim i hroničnim nezaraznim bolestima što uključuje nacionalne programe vakcinisanja i nacionalne preventivne programe ranog otkrivanja raka, razmjenu iskustava u području transplantacijske medicine, u izgradnji usluga u zdravstvenom turizmu, razmjenu stručnjaka radi pružanja savjetodavnih usluga i liječenja pacijenata, naučnog i stručnog usavršavanja zdravstvenih radnika i zdravstvenih ustanova, kao i niz drugih područja saradnje. 29. oktobar - ODRŽAN KONGRES KARDIOLOGA – SRBIJA Udruženje kardiologa Srbije organizovalo je na Zlatiboru od 29. oktobra do 1. novembra 20. kongres kardiologa Srbije. Osim lJekara iz Srbije skupu su prisustvovali i ljekari iz inostranstva, a tokom kongresa je organizovan zajednički simpozijum Udruženja kardiologa Srbije i Udruženja kardiologa Republike Srpske (BiH). Na kongresu je, između ostalog, bilo riječi o novinama u liječenju arterijske hipertenzije, prevenciji iznenadne srčane smrti kod elitnih sportista i rekreativaca i primarnoj prevenciji koronarne bolesti. U hotelu "Palisad", gdje se kongres održao, bila je otvorena izložba farmaceutskih proizvoda i medicinske opreme poznatih domaćih i inostranih kompanija.

ORGANIZACIJA SISTEMA

HEMOVIGILANSE U CRNOJ GORI zakonski aspekti

Dr Tamara Šćepanović, mr sci spec. transfuziolog Zavod za transfuziju krvi Crne Gore Hemoterapija je metod simptomatskog liječenja bolesnika sa postojećim, a ponekad i po život opasnim poremećajima homeostaze krvi. Iako je tokom prethodnih decenija učinjeno mnogo na polju povećanja bezbjednosti primalaca krvnih komponenti, prije svega stalnim unapređenjem proizvodnje i striktnim pridržavanjem načela dobre proizvođačke prakse, transfuzija krvi nije bez nepovoljnih efekata. Zbog sadržaja bioaktivnih supstanci, mogućeg prisustva uzročnika krvlju prenosivih bolesti, različitih aloantigena itd., hemoterapija može biti udružena sa pojavom transfuzijskih reakcija i njihovih komplikacija. Ako tome dodamo i pojavu novih infektivnih agenasa i još uvijek nedovoljno ispitane nepovoljne imunološke efekte hemoterapije, danas više nego ikada ranije, možemo reći da je za pacijenta kod koga postoji dilema da li primijeniti krvnu komponentu u liječenju ili ne, najbezbjednija ona transfuzija koja nikada nije primijenjena. Najjednostavnije rečeno, hemovigilansa predstavlja nadzor nad transfuzijskim liječenjem. To je sistem koji obuhvata procese sledljivosti i označavanja krvnih komponenti i praćenje neželjenih reakcija/događaja. Hemovigilansa je usredsređena na komplikacije kod davaoca krvi i na reakcije kod bolesnika liječenih

transfuzijom, kao i na greške prilikom prikupljanja, proizvodnje, testiranja, skladištenja i izdavanja krvnih komponenti. Kroz otkrivanje, prikupljanje i analizu podataka o reakcijama/događajima, hemovigilansa daje pouzdana saznanja o neželjenim posljedicama transfuzijskog liječenja. Ta saznanja ukazuju na potrebu sprovođenja određenih korektivnih mjera, kako bi se spriječile nuspojave hemoterapije,a svi postupci imaju krajnji cilj - poboljšanje sigurnosti transfuzijskog liječenja.

Hemovigilansa – istorijat Počeci hemovigilanse nastaju 90-ih godina u Francuskoj i Velikoj Britaniji. Naziv hemovigilansa, pojavio se 1991. godine u Francuskoj osnivanjem Odbora za uspostavljanje sistema za praćenje transfuzija krvi. Radom ovog odbora nastala je Nacionalna mreža 1994. godine i ovaj sistem je od svog osnivanja bio zakonski regulisan. U Velikoj Britaniji je 1996. godine započeo s radom SHOT (Serious Hazards of Transfusion) samostalan, dobrovoljan, stručno vođen sistem hemovigilanse. Tokom godina je većina razvijenih zemalja u svijetu uvela dobrovoljne ili obavezne sisteme hemovigilanse.

U Crnoj Gori se prijave reakcija na transfuzijsko liječenje prikupljaju od kraja devedesetih godina prošlog vijeka, na inicijativu transfuziologa u tadašnjem Centru za transfuziju krvi – KBC Podgorica. Tada je i formiran Registar neželjenih transfuzijskih reakcija, i to kao dobrovoljni sistem. Pismeno prijavljivanje neželjenih reakcija na transfuzijsko liječenje u drugim zdravstvenim ustanovama u Crnoj Gori nije postojalo. Pravovremena prijava neželjene transfuzijske reakcije (NTR) je jedna od najvažnijih karika u sistemu hemovigilanse, a njihova pojava se očekuje kod 1-3% transfundovanih bolesnika. Međutim, literaturni podaci govore da je procenat prijavljivanja NTR značajno manji od realnog što u velikoj mjeri utiče na njihovu prevenciju. Većina autora smatra da su glavni razlozi ovog problema njihovo neprepoznavanje od strane ordinirajućeg doktora i to što je sama procedura prijave NTR organizovana na dobrovoljnoj osnovi. Sredinom 2014.god. u Zavodu za transfuziju krvi Crne Gore - Podgorica sprovedeno je istraživanje prijavljivanja NTR. Urađena je retrospektivna analiza podataka prikupljenih u periodu od januara 2010. do januara 2014. godine. Svi pacijenti za koje je postojala prijava NTR su transfundovani u referentnoj ustanovi tercijarnog nivoa – Kliničkom centru Crne Gore. Od dokumentacije su korišćeni: Registar prijava neželjenih transfuzijskih reakcija i vršena je analiza svake pojedinačne prijave neželjene transfuzijske reakcije. Tokom pomenutog perioda, za pacijente KCCG izdate su 73.533 jedinice krvnih komponenti, od toga 28.755 koncentrata eritrocita, 30.823 jedinice svježe zamrznute plazme, 11.682 jedinica standardnog trombocitnog koncentrata i 2.273 jedinica krioprecipitata. Za isto vrijeme ZTKCG – Podgorica prijavljene su 64 NTR. Prevalenca NTR na 1000 izdatih labilnih krvnih komponenti bila je 0,9. Sve prijavljene NTR su kvalifikovane kao rane. Kod 33% pacijenata uzrok je bila Febrilna nehemolizna transfuzijska reakcija (FNHTR), dok je 31% pacijenata imalo alergijsku reakciju i 31% tzv. nespecifičnu reakciju (reakcija koja se nije mogla sa sigurnošću pripisati transfuziji i najčešće je bila posljedica osnovne bolesti ili reakcija na drugu terapiju). Najmanji broj prijavljenih transfuzijskih reakcija se odnosilo na transfuzijom izazvano preopterećenje cirkulacije (TACO) 5%. Krvne komponenete koje su najčešće uzrokovale ove reakcije su koncentrati eritrocita (70%), SZP (25%) i STK (2%). Najveći broj prijava je upućen iz Centra za kardiohirurgiju (n=13) i Centra za hematologiju (n=10). Dobijene rezultate smo uporedili sa rezultatima razvijenih sistema hemovigilanse i zaključili da je prevalenca prijavljenih NTR u Crnoj Gori (0,9) manja u odnosu na britanski SHOT (1,2) i franscuski sistem hemovigilanse ANSM - Agence nationale de sécurité du médicament et des produits de santé (2,4). U januaru 2014. godine usvojen je Zakon o obezbjeđivanju krvi, formiran u skladu sa dobrom proizvođačkom praksom, direktivama EU i preporukama SZO, čime hemovigilansa postaje zakonska obaveza u Crnoj Gori. U Aprilu 2014. godine Ministarstvo zdravlja Crne Gore donosi ,,Pravilnik o sistemu obilježavanja, vođenju evidencija i praćenju jedinice krvi i komponenti krvi

od davaoca do primaoca krvi, kao i od primaoca do davaoca krvi, i praćenju ozbiljnih neželjenih događaja i ozbiljnih neželjenih reakcija”. Ovaj pravilnik je usklađen sa Direktivom Evropske komisije 2005/61/EC. Prema Pravilniku, puna sljedljivost obezbjeđuje se na osnovu evidencija o prikupljanju, distribuciji, izdavanju i transfuziji krvi i komponenti krvi koje vode Zavod za transfuziju krvi Crne Gore i zdravstvena ustanova koja u liječenju koristi krv, a kojoj se izdaju krv i krvne komponente. Zdravstvena ustanova uspostavlja procedure za čuvanje podataka o transfuziji krvi i procedure za prijavljivanje svih ozbiljnih neželjenih reakcija koje se pojave kod primaoca krvi tokom ili nakon transfuzije krvi, za koje postoji pripisivost, odnosno vjerovatnoća da se mogu pripisati kvalitetu i bezbjednosti krvi ili komponenti krvi koje je primalac primio, odnosno postupku davanja krvi ili komponenti krvi. Zdravstvena ustanova, bez odlaganja, prijavljuje Zavodu sve informacije koje upućuju na sumnju o pojavi ozbiljnih neželjenih reakcija, na Obrascu za brzo prijavljivanje sumnje o pojavi ozbiljnih neželjenih reakcija. Zavod ispituje prijavljenu sumnju o pojavi ozbiljne neželjene reakcije, donosi zaključak o nivou pripisivosti prijavljene reakcije i obavještava zdravstvenu ustanovu na Obrascu za potvrđivanje ozbiljnih neželjenih reakcija. Informacije koje su od značaja za nastupanje ozbiljnih neželjenih reakcija, čiji je potvrđeni nivo pripisivosti 2 (vjerovatan) ili 3 (siguran) i koje se mogu pripisati kvalitetu i bezbjednosti krvi ili komponenti krvi, bez odlaganja, Zavod prijavljuje Ministarstvu na odgovarajućem obrascu. Godišnji izvještaj o ozbiljnim neželjenim događajima Zavod dostavlja Ministarstvu na Obrascu za godišnji izvještaj o ozbiljnim neželjenim događajima i ozbiljnim neželjenim reakcijama. Godišnje izvještaje o ozbiljnim neželjenim događajima i ozbiljnim neželjenim reakcijama Ministarstvo dostavlja Evropskoj komisiji. Na kraju, prepoznavanje neželjenih reakcija/događaja može biti od životne važnosti za bolesnika, a prijavljivanje reakcija/događaja može spriječiti nezgodu ili nuspojavu budućih transfuzijskih liječenja. U nadi da ćemo podizanjem svijesti o važnosti prijavljianja NTR, poštovanjem Zakona o obezbjeđivanju krvi i odgovarajućeg Pravilnika, kao i aktiviranjem bolničkih komiteta, formirati efikasan i ujednačen nacionalni sistem hemovigilanse, a time i terapiju komponentama krvi učiniti što bezbjednijom.

DOBROVOLJNO DAVALAŠTVO KRVI U PLAVU

Dr Kumrija Cikotić JZU Dom zdravlja Plav Davanje krvi u humane svrhe je najmoralnija i najznačajnija aktivnost čovjeka, svjesno usmjerena na pružanju pomoći nepoznatom ljudskom biću. Niko od nas ne zna kada će mu zatrebati tuđa pomoć. Najvrednije što jedan čovjek može dati su suze i krv. Svako zna da krv život znači, ali mnogi od nas nijesu dobrovoljni davaoci krvi. Često zaboravljamo da je svako od nas potencijalni primalac krvi a samo smo neki dobrovoljni davaoci. Bazični principi davalašta krvi zasnivaju se na preporukama Svjetske zdravstvene organizacije, direktivama Evropske unije, preporukama Savjeta Evrope i Evropskog parlamenta. Osnovni principi dobrovoljnog davalaštva krvi su: - princip samodovoljnosti nacije u snabdijevanju krvlju i produktima od krvi; - dobrovoljno, anonimno i neplaćeno davalaštvo krvi; - jednaka briga o svim o primaocima i davaocima krvi; - jednaka dostupnost krvi istog kvaliteta svim građanima kojima je potrebna. Najkraće rečeno, dobrovojno davanje krvi je: dobrovoljno i neplaćeno davanje krvi, plazme ili ćelijskih komponenti svojom voljom nepoznatom primaocu i kada se za to ne prima nikakva nadoknada, bilo novčana ili neka koja se može smatrati zamjenom za novac. Na području opštine Plav, sve do 2010. godine, nije bilo organizovanog dobrovoljnog davanja krvi. Davanje krvi u humane svrhe se odvijalo uglavnom po dobro poznatom principu, da se krv daje samo u “izuzetnim” situacijama kada smo na to prinuđeni,

tj. kada nam je neko od rodbine, prijatelja ili komšija doživio neku nesreću ili se nalazi na operaciji. Bilo je pojedinaca koji su samoinicijativno odlazili u Službu za transfuziju u Beranama i davali krv u akcijama koje je organizovao neko drugi. Takođe, po preporuci zdravstvenih radnika Doma zdravlja, ili na osnovu javnog poziva za davanje krvi u pojedinačnim situacijama ili u slučajevima većih nesreća, određeni broj građana sa našeg područja, naročito oni sa rjeđim krvnim grupama su se odazivali i u Opštoj bolnici u Beranama davali ovu dragocjenu tečnost. Ovakav način davanja krvi se nije mogao smatrati kao organizovani oblik dobrovoljnog davalaštva krvi. Manja grupa entuzijasta iz Doma zdravlja Plav, kao i jedan mali broj građana opštine Plav, bili su svjesni da je ovako haotično stanje u izuzetno važnoj humanoj i volonterskoj aktivnosti neodrživo i da se na ovom planu mora hitno djelovati.

Osnivanje Udruženja dobrovoljnih davalaca krvi Plav Krajem 2009. godine krenulo se ka osnivanju Udruženja dobrovoljnih davalaca krvi Plav (održana je osnivačka Skupština, formirani organi, usvojena potrebna akta, izvršena registracija i sl.) i već početkom aprila mjeseca 2010 . godine je organizovana i prva akcija dobrovoljnog davanja krvi u opštini Plav, kojoj se poslije kratke kampanje odazvao značajan broj građana, i njih 41 je dalo krv. Ova akcija je organizovana u neposrednoj saradnji sa Službom za transfuziju Opšte bolnice Berane, dok je tehničku

podršku pružio Dom zdravlja Plav (prostorije, kreveti, hrana, piće i sl.) a dio zdravstvenih radnika iz ove ustanove je bio angažovan za sve one vrste poslova koji su uslov za uspješno odvijanje ovakvih akcija.

Aktivnosti Udruženja u periodu 2010 -2015 U periodu od aprila 2010. do februara 2011. godine, mnogo se radilo na edukaciji građana o značaju dobrovoljnog davanja krvi, kao i na motivaciji za dobrovoljno davanje krvi, a Maturanti JU SMŠ “Bećo Bašić” prilikom davanja krvi, maja 2015. posebna aktivnost je bila usmjerena na uključivanje u ove akcije ljudi koji nikada prije nijesu Pridržavajući se dogovora i usvojenih zaključaka. Udrudavali krv. ženje dobrovoljnih davalaca krvi Plav je tokom 2015.g. organizovalo tri akcije na kojima je prikupljeno 130 krvnih jedinica i Nakon desetomjesečnih aktivnosti organizovana je 16. to: 02.2011. god. i druga Akcija dobrovoljnog davanja krvi, na kojoj je 63 građana Plava dalo krv. VI – redovna tradicionalna akcija održana je početkom marta 2015. g, na kojoj je prikupljeno 62 jedinica krvi, Godinu dana nakon druge akcije, tj. 23.01.2012. godine je organizovana i treća Akcija. Od ovog datuma svake godine VII - akcija je organizovana 06.05.2015. g. na kojoj krajem februara organizuje se TRADICIONALNA AKCIJA su 44 davaoca dali krv, od čega su njih 91% (40) bili mladi DAVANJA KRVI U PLAVU a povodom obilježavanja godišnjica davaoci krvi tj. svršeni maturanti srednje škole i njihovi prood nesreće na Bioču koja se desila februara 2006.g. fesori, a njih 35 je bilo koji po prvi put daju krv (novi mladi U trećoj Akciji 66 dobrovoljnih davalaca krvi je dalo davaoci). krv. - Četvrta Akcija je održana 23. januara 2013. godine, VIII- akcija dobrovoljnog davanja krvi (treća u 2015.g.) krv je dalo 65 dobrovoljnih davalaca. je organizovana u sklopu kulturno turističke manifestacije - Peta akcija je održana 23. januara 2014. Godine, krv “Dani borovnica Plav 2015.” 31.07.2015.g. na kojoj je 24 davaoca je dalo takođe 65 dobrovoljnih davalaca. (pretežno onih iz inostranstva ) dalo krv. Upravni odbor Udruženja, analizirajući svoj četvorogodišnji rad i konstatujući neosporno dobre rezultete u prvim Ovako relativno brz rast dobrovoljnog davalaštva krvi godinama rada, smatrao je da se na ovom planu može još mnogo na području opštine Plav u kratkom periodu, nije mogao ostati toga uraditi. Analizom starosne strukture dobrovoljnih davalaca nezapažen, pa je povodom 11. Maja, Dana dobrovoljnih davalaca krvi u prethodnom periodu utvrđeno je da se najveći broj davalaca krvi u Crnoj Gori, 2012.g. od strane Ministarstva zdravlja Crne krvi nalazi u srednjim godinama (od 40-60 godina starosti) i da Gore, autoru ovog rada i dodijeljena Plaketa za izuzetne zasluge se mora pod hitno raditi na podmlađivanju dobrovoljnih davalaca u oblasti vaspitno-motivacionog rada u oblasti dobrovoljnog i povećanju broja novih davalaca krvi. davalaštva krvi. Ako su međunarodni standardi takvi da je 4% dobroOvo značajno priznanje predstavlja ustvari priznanje voljnih davalaca krvi od ukupne populacije neki optimum, onda svim članovima Udruženja dobrovoljnih davalaca krvi Plav, poje nama bilo savim jasno da moramo još mnogo raditi na omasovsebno dobrovoljnim davaocima, zdravstvenim radnicima Doma ljenju broja dobrovoljnih davaoca krvi. zdravlja Plav i svim entuzijastima i humanistimakoji su na bilo koji Opština Plav, poslije izdvajanja opštine Gusinje, broji način doprinijeli uspostavljanju ovog Udruženja i organizovanju nešto preko 8.000 stanovnika, što bi značilo da minimalni broj ovakvih akcija. dobrovoljnih davalaca krvi treba biti negdje preko 320. Valja posebno istaći da zadnjih tri godine značajnu finanU skladu sa ovakvim zaključcima odlučeno je da se intezi- sijsku potporu radu Udruženja i organizovanju akcija dobrovovira rad udruženja i da se tokom 2015. godine organizuju tri akljnog davanja krvi pruža i opština Plav. cije dobrovoljnog davanja krvi, sa osnovnom idejom da se pored U ime svih onih kojima je prikupljena krv u ovim aktradicionalne akcije krajem februara, organizuju akcije dobrocijama na bilo koji način pomogla da prebrode svoje zdravstvene voljnog davanja krvi za svršene maturante JU Srednja mješovita probleme, iskrenu zahvalnost upućujem, prije svega davaocima škola “Bećo Bašić” u Plavu, kao i organizovanje dobrovoljnog dakrvi, volonterima, Domu zdravlja Plav, zdravstvenim radnicima, vanja krvi naših građana iz inostranstva koji tokom jula i avgusta Crvenom krstu Crne Gore, Zavodu za transfuziju krvi Crne Gore masovno posjećuju svoj rodni kraj, roditelje, rodbinu i prijatelje. – odjeljenju u Beranama i opštini Plav.

OBILJEŽEN JUBILEJ U INSTITUTU ZA JAVNO ZDRAVLJE Institut za javno zdravlje je 22.10.2015. objeležio 12 godina rada Savjetovališta za ishranu. Prisutnima su se obratili doc. dr Boban Mugoša, direktor Instituta za javno zdravlje, dr Borko Bajić, prof. dr Gorica Sbutega-Milošević i dr Zorica Đorđević. Doc. dr Boban Mugoša, rekao je da je IJZCG prepoznao potrebu da se, pored zdravlja i javnog zdravlja, može značajno uticati i na kvalitet života i prevenciju čitavog niza bolesti sa kojima je povezana i ishrana. Savjetovalište za pravilnu ishranu je počelo sa radom 2013. godine sa ciljem pružanja pomoći pri programiranju pravilne ishrane, kao i stručne pomoći proizvođačima hrane. - Ovim obilježavanjem želimo da skrenemo pažnju javnosti, a značaj pravilne ishrane, upravo u mjesecu kada se obilježava Svjetski dan hrane - 16. oktobar, i dan borbe protiv gojaznosti - 11. oktobar. Prekomjerna težina, gojaznost, povećana konzumacija prezasićenih masti, šećera i soli, kao i mala konzumacija svježeg voća i povrća, postal su vodeći faktor rizika za mnoge nezarazne bolesti koje skraćuju životni vijek i štetno utiču na kvalitet života. U Crnoj Gori nezarazne bolesti učestvuju u ukupnim uzrocima smrti čak 80% od kojih bolesti sistema krvotoka i tumori sa preko 60%. Nažalost pored prekomjerne težine i gojaznosti, neuhranjenosti i neadekvatnog unosa mikronutritienata, predstavljaju prijetnju po zdravlje, naročito u ugroženim grupama kao što su djeca trudnice i starije osobe. U Crnoj Gori 55% odraslih osoba, odnosno 47% žena i 64% muškaraca, ima prekomjerni broj tjelesne težine i ako se sadašnji trend nastavi očekuje nas porast broja osoba sa prekomjernom tjelesnom masom, gojaznošću i drugim bolestima koje su povezane sa prekomjernom težinom. Prema istraživanju iz 2013. godine koje je uradio Monstat zajedno sa UNICEFOM, 22% djece mladje od 5 godina je gojazno, a svako 4 dijete školskog uzrasta je prekomjerno uhranjeno, istraživanje koje je sproveo Medicinski fakultet u 2015. godini. Na nacionalnom nivou se od strane nadležnih institucija mogu preuzeti mjere i akcije u sprečavanju javne gojaznosti i drugih nepravilnosti u ishrani. To su prije svega uvođenje strogih propisa u zaštiti djece od reklamiranja nezdrave hrane, promocija pravilne ishrane u školama, promocija fizičke aktivnosti na radnim mjestima kao i izgradnja adekvatnih naselja koja omogućavaju i promovišu bavljenje fizičkom aktivnošću. Plan ishrane Crne Gore 2015-2016. koji je nastao kao potreba da se preporuke donešene od strane Svjetske zdravstvene organizacije koji podrazumijeva ciljeve,

prioritete i aktivnosti – rekao je dr Mugoša. Dr Borko Bajić istakao je da Svjetovalište za ishranu pruža čitav sektor usluga, pored edukacije ili preventive, radi poboljšanja i očuvanja zdravlja i proizvođačima hrane korisne savjete za njihov posao. Sam pregled u savjetovalištu sastoji se od uzimanja lične porodične anamneze, anamneze ishrane u vidu labaratorijske analize, antropometrijska mjerenja, različita izračunavanja. U toku prvog pregleda poslije antropometrijskih mjerenja, gdje se određuje tjelesna masa na osnovu različitih obima, određujemo procenat masnoće, sadršaj proteina, analiziramo podatke i radimo kliničku procjenu nutritivnog zdravlja. Kontrolni pregled je od krucijalne važnosti u smislu praćenja pacijenta, jer se samo jednim pregledom i jednom terapijom ne može riješiti problem koji je trajao godinama, životni stil i navike. Tokom prvog pregleda je sasvim dovoljno uraditi osnovni skrining. Važno je dobiti podatke o ličnoj-porodičnoj anamnezi. Uloga ljekara specijaliste je svedena na nekoliko ciljeva: pitati, savjetovati, procijeniti, pomoći i odgovoriti. Pitanjem, odnosno anamnezom, dobijamo podatke o samoj ličnoj anamnezi, porodičnoj anamnezi, navikama u sprovođenju fizičke aktivnosti, u konzumaciji nezdrave ishrane – stilovima života, konzumaciji alkohola i cigareta, procjenjujemo na osnovu svih podataka kliničkih ispitivanja, kao i podataka koje dobijemo od pacijenata, trenutno stanje i motive koje neko izražava. Savjetovanje se ne razlikuje u odnosu na nivo svijesti koji neko ima prema samom problemu u odnosu na podatke iz lične i porodične anamneze, i u odnosu na sve ono što nam govori stručna nučna literatura kako nekome pomoći. Pomažemo u svim fazama procesa, od planiranja ishrane do kontrole, kako sve to utiče i mijenja zdravstveno stanje pacijenta, ali na kraju je najvažniji dogovor, odnosno pravilan odnos pacijenta prema terapiji. Nisu svi pacijenti koji žele da promijene svoj oblik ponašanja, životni stil i životne navike koje nepravilno utiču na njihov život, u istoj fazi i istom stanju. Od 2003. godine do danas u specijalističkoj ambulanti bilo je oko 10 hiljada pregleda, prvih pregleda, kontrolnih pregleda, gdje dolaze pacijenti različititog uzrasta i pola, ali ipak najzastupljeniji uzrast je od 18-65 godina. Edukacija o zdravoj ishrani osim sa Savjetovalištem organizuje se i sa drugim obrazovnim javnim ustanovama, uz česta gostovanja u elektronskim i pisanim medijima. Prof. dr Gorica-Sbutega Milošević, ukazala je da pravilna ishrana predstavlja zadovoljavanje čovjekovih potreba za energetskim

i esecijalnim vrijednostima u mjeri da ne dovede do poremećaja zdravlja. Ciljevi ishrane Svjetske zdravstvene organizacije i Evropske unije su veoma slični. I u jednom i u drugom slučaju, procenat ukupnih masti je između 13-35%. Body masni indeks idealan je od 21 do 22%, ali se smatra normalnim sve što je do 25%. Pacijent se neće liječiti samo ishranom već promjenama navika u ishrani, ali zauvijek. Optimalan procenat proteina u ishrani, po Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji i Evropskoj uniji, je od 10-15%, ugljenih hidrata 55-70%. Mnogo je važno da se upotreba soli svede na minimum da ne bi došlo do poremećaja zdravlja. Što se tiče hroničnih nezaraznih bolesti njihov porast je u cijelom svijetu. Od 2008. godine, 48% pacijenata je umrlo od kardiovaskularnih bolesti a 21% od maligniteta. Ipak, u posljednjem istraživanju se spustio nivo pacijenata sa kardiovaskularnim oboljenjima ali je ujedno porastao i broj smrtnosti pacijenata od maligniteta u evropskim zemljama za 6,9%. Kardiovaskularne bolesti su u najvećem procentu prisutne u cijelom svijetu. Smrtnost od karcinoma je najveća u Aziji (Kina), a što se tiče infektivnih bolesti, Afrika ostaje sa najvećim brojem smrtnosti od AIDS-a. Hronične nezarazne bolesti koje su direktno povezane sa Savjetovalištem sa ishranu su: gojaznost, dijabetes, kardiovaskularne bolesti, kancer, osteoporoza i oboljenja zuba. Ono što bismo mogli da uradimo kada su u pitanju kardiovaskularne bolesti je regulisanje ishrane mastima, unošenjem masti tj. unošenjem određenih, najmanje štetnih masti, unošenjem velike količine dijetskih vlakana, funkcionalnih komponenata: fitosterola, gvožđa, aminokisjelina, zatim antioksidanasa koji će zajedno sa vitaminom B učiniti da se snizi i onemogući taloženje i stvaranje promjena u kardiovaskularnom sistemu. Mediteranska dijeta je najbolji tip ishrane koji se primjenjuje usljed smanjenja unosa zasićenih masnih kisjelina i zamjena zasićenih masti sa nezasićenim, prevashodno mononezasićenim mastima i uljima, uz visok unos povrća, voća i integralnih žitarica rezultiraju: poboljšanjem lipidnog profila plazme, sniženjem LDL-holesterola i triglicerida, povećanjem ili nemijenjanjem HDL-holesterola, smanjenjem oksidacije lipida, smanjenjem rizika aterotromboze, poboljšanjem endotelne funkcije, smanjenjem insulinske rezistence. Osnov ove ishrane su integralne žitarice, svježe voće i povrće, mliječni proizvodi sa smanjenjem procentom masti, riba, bijelo meso i morski plodovi. Zatim, biljna ulja uz izbjegavanje margarina i uz manje od kafene kašike soli uz adekvatnu pripremu i ritam obroka. Povećan unos zaštitinih materija: folna kisjelina, B6 B12 (smanjuju nivo homocisteina), B3 smanjuje nivo holesterola i time utiče na smanjenje kardiovaskularnih oboljenja. Osim toga pozitivnu antioksidantnu ulogu imaju vitamin C, gvožđe, selen, magnezijum i kalcijum, koji snižavaju arterijski pritisak i nivo holesterola. Povećan unos dijetnih vlakana rezultira sniženjem holesterola za 10-15%. Kada je riječ o ishrani i arterijskoj hipertenziji, 10 kg smanjenja tjelesne mase dovodi do sniženja krvog pritiska za 5 – 20 mmHg. Pored mediteranske dijete postoji i DASH dijeta (Dietary Approach to Stop Hypertension Diet) koja za samo dvije nedjelje može da snizi krvni pritisak za 8-14mmHg. Osnovne odlike ove dijete su: veoma nizak sadržaj zasićenih masti i holesterola i nizak sadržaj ukupnih masti. Težište je na povrću i nisko masnim mliječnim proizvodima, veće učešće biljnih proteina iz mahunarki i koštunica; bogat je magnezijumom, kalijumom i kalcijumom, biljnim proteinima i vlaknima, uz nizak unos natrijuma. Dr Zorica Đorđević prezentovala je da su od 2013. godine u Crnoj Gori uspostavljeni registri za hronične nezarazne bolesti: maligne neoplazme, dijabetes, akutni koronarni sindrom i cerebrovaskularne bolesti. Prema dostupnim podacima iz registra malignih neoplazmi, ukupan broj novooboljelih od raka na nivou Crne Gore

u 2013. godini iznosio je 1990. U odnosu na pojedine dijagnoze i polnu strukturu oboljelih, žene su najčešće obolijevale od karcinoma dojke (33,4%) , kolorektalnog karcinoma (9,20%) i karcinoma pluća (8,88%); dok je kod muškaraca najčešći bio karcinom pluća (22,19%), zatim kolorektalni karcinom (12,58%) i zloćudni tumor kože (10,22%). Svaka osma osoba starija od 20 godina u Crnoj Gori ima dijabetes. Preovladava DMII sa više od 83% oboljelih. 55,1% odraslih osoba u Crnoj Gori (46,7% žena i 64,2% muškaraca) ima neku formu prekomjerne tjelesne mase, što predstavlja zabrinjavajući podatak. Svaki drugi odrasli stanovnik Crne Gore (52%) svakodnevno ima tri glavna obroka. 75% odraslih osoba doručkuje svakog dana, a u prethodnom istraživanju je taj procenat bio 70%. Muškarci češće imaju tri obroka svakodnevno u poređenju sa ženama. Više od dvije trećine odraslog stanovništva (77%) u ishrani pretežno koristi bijeli hljeb, dok 7,5% njih koristi crni, ražani i slične vrste hljeba. Kada je u pitanju unos svježeg voća, 37% odraslih osoba ga svakodnevno konzumira. Voće značajno rjeđe konzumiraju stanovnici sjeverne Crne Gore, osobe iz ruralnih područja, kao i osobe muškog pola. 26% odrasle populacije jelo je ribu manje od jedanput nedjeljno. Udio odraslih stanovnika Crne Gore koji su jeli ribu manje od jedanput nedjeljno raste sa starosnim dobom i opada sa nivoom obrazovanja i kvintilima blagostanja. Po publikaciji “Prevalenca i doprinoseći faktori za prekomjernu težinu i gojaznost među školskom djecom u Crnoj Gori”, (Medicinski fakultet u Podgorici) 2012-2013. godine 22,9% populacije odnosno 5,3% djece imaju prekomjernu težinu ili gojaznost prema IOTF kriteriju (International Obesity Task Force criteria). Zaključeno je da je jedno od četvoro djece u Crnoj Gori prekomjerno uhranjeno, što je češće konstatovano kod dječaka nego kod djevojčica. Konstatovana je pozitivna korelacija sa gojaznošću roditelja, zaposlenjem roditelja, pušenjem majke i dnevnim igranjem igrica. Aleksandra Magdelinić

Intervju: Dr Vesna Mičić-Marinković Spec. za anesteziju, reanimaciju i akupunkturu ZU Centar “Vitalis”, Beograd

ANTIOKSIDANSI Uvazena koleginice, Vi ste autor veoma korisne knjige ”Medicus natura”, koja je namijenjena zdravstvenim radnicima i široj populaciji. U njoj je, između ostalog, dat i detaljan osvrt na ulogu antioksidanasa u očuvanju zdravlja. Koji je najvazniji antioksidans koji se stvara u našem organizmu i u kojim ga situacijama naš organizam ne proizvodi u dovoljnoj kolicini? Najvažniji tkivni antioksidans je glutation, a organizam nije sposoban da ga proizvede pri velikim fizičkim naporima, konzumiranju prepečene i prepržene hrane, kod udisanja izduvnih gasova, konzumiranja duvanskog dima, prilikom prekomjernog sunčanja, kod hroničnih i oboljenja izazvanih mikroorganizmima. Na koji način je moguće obnoviti njegove rezerve? Glutation obnavljamo unosom vitamina C, E, A, koenzima Q10, selena, cisteina, vitamina B6, B12, B2, folne kisjeline, cinka, bakra, mangana, alfa i beta lipoinske kiseline, antiocijanidina, karotenoida, polifenola, resveratrola, salvestrola i glutaminske kisjeline. Koja od navedenih materija je najeﬁkasnija za obnavljanje rezerve glutationa? Preporuka savremene medicine je da se unose svi neophodni antioksidansi svakodnevno, po šemi koju preporuči ljekar, jer je snaga cjeline svih antioksidanasa moćnija zaštita nego pojedinačni unos čak velikih količina samo jednog vitamina. Antioksidanse unosimo i hranom, ali to je najčešće potpuno nedo-

voljno jer mnogi ljudi imaju povećane potrebe, naročito pušači, ljudi pod stresom i oni koji žive u velikim gradovima. Gdje u prirodi možemo naći antioksidanse? U prirodi biljke proizvode materije koje su se pokazale kao izuzetno moćni antioksidansi u zaštiti ljudskog zdravlja. Tu se ubrajaju: karotenoidi, flavonoidi, borovnica, povrće iz porodice Allium, povrće iz porodice Krstašica, ginko biloba, melatonin, kurkuma, superoksid dizmutaza. Koji je značaj karotenoida kao antioksidanasa i u kojim biljkama se mogu naći? Pomenuću pet najvažnijih karotenoida. Likopen, koji se nalazi u lubenici, paradajizu, crvenom grejpfrutu, a inhibiše rast kanceroznih ćelija. Važno je istaći da ga ima više u paradajiz sosu nego u svježem paradajizu. Alfa karotenoida ima najviše u bundevama, šargarepama, kajsijama. Pokazao se kao 10 puta jači od beta karotina u zaštiti kože, očiju, pluća i jetre. Beta karotin smanjuje rizik od kardiovaskularnih bolesti, prevenira kancer, aterosklerozu, a prirodni izvori su: šargarepa, dinja, kajsija, brokoli, breskva... Lutein možemo naći u spanaću, kelju, karfiolu. Zeaksantina ima u jarko zelenom povrću a kriposkantina u mango voću. Koji je značaj ﬂavonoida kao antioksidanasa i koje biljke ih sadrže? Mnogobrojne studije su pokazale da neki flavonoidi imaju veću antioksidativnu sposobnost nego vitamini C i E. Npr. oligomerni proantocijanidin iz crvenog grožđa ima 1000 puta veću moć

Prim. dr Vera Bojović

Centar za promociju zdravlja “Primus” iz Podgorice ima za cilj promovisanje zdravlja i zdravih stilova življenja u skladu sa principima integrativne medicine. Njegovi članovi i saradnici uzimaju aktivno učešće u radu, obrađujući teme vezane za preveniranje bolesti i promovisanje zdravlja.

od vitamina E u inhibisanju oksidacije humanog LDL-a (loš holesterol). Katehini inhibišu rast bakterije staphyloccocus aureus-a rezistentnog na klasične antibiotike, a izvori su zeleni čaj i grožđe. Resveratrol se pokazao posebno efikasnim u inhibiciji stvaranja krvnih ugrušaka, a nalazi se u sjemenkama i ljusci crvenog grožđa. Značaj izoﬂavona kao antioksidanasa i biljke u kojima ih ima? Nalaze se u soji i ostalim mahunarkama (pasulj, boranjia, grašak). U organizmu se konvertuju u fitoestrogene (biljne estrogene), hormonolike supstance koje se kače na receptore koji su predviđeni za hormone, i na taj način sprečavaju da se vežu sopstveni humani hormoni. Na ovaj način fitoestrogeni iz soje sprečavaju pogubno djelovanje estrogena na hormon zavisne tumore. Soja i sojini preparati su poznati kao terapijsko sredstvo za sprečavanje valunga kod žena u menopauzi, a kod mladih žena ublažavaju PMS. Značaj borovnice kao prirodnog antioksidansa? Borovnica sadrži antocijanozide, za koje je dokazano da daju elastičnost krvnim sudovima štiteći organizam od kardiovaskularnih komplikacija. Moćno je sredstvo protiv makularne degeneracije i sljepila. Hiljadama godina se bijeli luk koristi kao kulinarsko i izuzetno terapijsko sredstvo za liječenje skoro svih bolesti. Koje su to hranljive materije u njemu značajne za ljudsko zdravlje?

Dr Vesna Mičić-Marinković

Bijeli luk je prava Mendeljejeva tablica u malom. Najznačajniji od svih su sumpor i selen. Korisna svojstva bijelog luka potiču od više od sto jedinjenja sumpora koja se nalazi u njemu. Najvažnije je ALLIN koji se u organizmu pretvara u ALICIN, koji daje tako karakterističan miris bijelom luku, koji se eliminiše preko kože i respiratornog trakta, pa ima neprijatan miris za okolinu. Posjeduje baktericidnu moć na gram pozitivne i gram negativne bakterije, ima antikancerozno dejstvo, sprečava nastanak krvnih ugrušaka i prevenira srčani napad i moždani udar. Kod kojih oboljenja i stanja se preporučuje Ginko biloba? Ginko se preporučuje kod svih bolesti koje su vezane za slab dotok krvi, a to su: dijabetes, ateroskleroza, impotencija, loša koncentracija, slabo pamćenje, trnjenje u nogama i rukama, zujanje u ušima, slab sluh, klaudikacije, ''pušačka'' noga, vtoglavice, glavobolja... Bolje je upotrebljavati standardizovane ekstrakte, jer čajevi od svježih listova mogu izazvati alergiju. Koji je značaj kurkume za zdravlje čovjeka? Kurkima je član porodice džumbira i hiljadama godina se koristi u medicini Indije i Kine. Danas je priznata i na zapadu kao moćan antioksidans i antizapaljenski agens. Može se koristiti za dodavanje različitim jelima i daje specifičnu, izrazito žutu boju prahu karija, koji je neizostavan sastojak indijske kuhinje. Prim. dr Vera Bojović Predsjednica centra za promociju zdravlja „Primus“, Podgorica

HOMEOPATIJA I GLAVOBOLJE Dr Snežana Tomić, homeopat Glavobolje su česta tegoba koja se javlja češće kod žena nego muškaraca. Povremena glavobolja uzrokovana spoljašnjim faktorima kao što su vrijeme, hrana, stresni događaj, ne predstavlja problem, ali hronična glavobolja, naročito migrenoznog tipa, često potpuno onesposobi osobu za normalno funkcionisanje. Glavobolja je često jedan od pratećih simptoma drugih oboljenja i stanja kao što su hipertenzija, menopauza, anksioznost i depresija, upala sinusa ili uha, grip, meningitis, glaukom, problem sa zubima, problem s vratnom kičmom, aneurizme. Uzroci primarne glavobolje, koja nije posljedica nekog drugog zdravstvenog problema, mogu biti razni, a često su to loše životne navike: - Pretjerano konzumiranje kofeina, alkohola, naročito crnog vina; - Nezdrava ishrana, mesne prerađevine, bijelo brašno, slatkiši, gazirani napitci, premalo svježeg voća i povrća; - Premalo sna; - Fizička neaktivnost i loše držanje tijela; - Stres; - Genetska predispozicija. Homeopatski pristup liječenja glavobolja zasniva se na principu da se homeopatijom liječi osoba, a ne bolest. To znači da ne postoji standardna procedura u liječenju glavobolja,već je

u praksi najčešći slučaj da se prepisuju različiti homeopatski ljekovi za dvije različite osobe. Glavobolja je samo jedan od simptoma poremećaja vitalne sile kod date osobe, a u odabiru terapije uzimaju se u obzir i druge karakteristike i simptomi koje pacijent ima. Veoma važno je dobiti cjelokupnu sliku o pacijentu, s mentalnog, emotivnog i fizičkog aspekta, kao i saznati njegov stil života, ishrane, izloženost stresnim situacijama. Nakon iscrpne anamneze pristupa se odabiru homeopatske terapije koja najviše odgovara simptomatološkoj slici i samom pacijentu. Naravno, korekcije u ishrani i načinu života su veoma važne za izlječenje, jer se u njima najčešće i krije uzrok tegoba. Iako ne postoje homeopatski ljekovi za glavobolje, u ovom članku navešćemo, radi informisanja, one homeopatske ljekove koji se češće koriste u praksi kada su glavobolje i migrene u pitanju.

Bryonia Glavobolje se često opisuje kao da se glava raspada ili da će da eksplodira, pritisak unutar glave. Najznačajniji simptom u diferencijalnoj dijagnozi je da bilo kakav pokret izaziva pogoršanje, ne samo fizički pokret glave, već i pokretanje očiju ili govor. Zato su BRYONIA osobe veoma iritabilne i imaju averziju da odgovaraju na pitanja. Bolje se osjećaju kada miruju i leže. Bolje kad pritisne glavu a gore od dodira.

Nux vomica Glavobolja od pritiska na poslu kod direktora i menadžera, usljed mamurluka, često rezultat pretjerivanja u piću i jelu prethodnog dana. Glavobolja kao rezultat pretjeranog unošenja nikotina ili drugih droga. Često je udružena sa digestivnim tegobama i javlja se zajedno s poremećenim varenjem, nadimanjem, zatvorom. Lakše kad leži i kad se utopli, i najmanja promaja smeta, gore ujutru kad se probudi i usred noći oko 3 ujutru. Veoma iritabilan pacijent kome sve smeta naročito i najmanji zvuk, a drugi ukućani ga zbog gadne naravi dok je bolestan zaobilaze i hodaju na prstima.

Iris Migrenozne glavobolje na jednoj strani glave, najčešće na desnoj. Glavobolje se vraćaju u istom vremenskom intervalu i obično im prethode poremećaji u vidnom polju, zamračenje vida, nejasnoća vida. Često mučnina i povraćanje uz bol. Bolje se osjeća pri pokretu na svježem vazduhu.

Belladonna Pulsirajući bol često počinje iznenada, gore pri pokretu, drmusanju, dodiru. Osobi smeta svijetlo, buka, mirisi. Osjećaj vrućine u glavi, često crven u licu sa raširenim zjenicama. Frontalna glavobolja. Često, kako iznenada počne tako zna da iznenada i prestane. Jedan od najčešćih homeopatskih ljekova za djecu na samom početku prehlade praćene naglim razvojem simptoma kao sto su temperature i glavobolja koja je prati.

SIFILIS (II) Dr Olivera Simić-Kovačević, Spec. dermatovenerolog PZU „Dr Kovačević”, Budva

KAKO SE SIFILIS MOŽE DIJAGNOSTIFIKOVATI? Dijagnozu sifilisa je u ranom stadijumu relativno teško postaviti,ili pomoću analiza krvi (češće se koriste jer se lakše izvode) ili neposrednim pronalaženjem uzročnika pod mikroskopom. Dijagnostičkim testovima nije moguće odrediti stadijum u kojem se bolest nalazi. Analize krvi se dijele na netreponemske serološke testove na sífilis (npr. VDRL/Venereal Disease Research Laboratory i brzi plazma reagin-RPR/ Rapid Plasma Reagin test) i treponemske specifične na sifilis) testove (npr. TPHA/Treponemal Pallidum Particle Agglutination i FTA-Abs/ Fluorescent Treponemal Antibody Absorption test, T.pallidum Passive Particle Agglutination/ TP-PA assay, različiti enzimski imunoeseji – Enzyme immunoassays/ EIAs, Chemiluminescence immunoassays, Immunoblots ili Rapid Treponemal Assays). Potrebno je obavezno uraditi, pored netreponemskog i jedan treponemski test (najčešće se rade VDRL+TPHA), zato što su netreponemski testovi često lažno pozitivni (npr. kod nekih virusnih infekcija,kao što su variccelae, morbilli, HIV ali i kod limfoma, tuberkuloze, malarije, endokarditisa, sistemskih kolagenoza, autoimunih oboljenja, poslije imunizacija, injekcione terapije, u starijim godinama i u trudnoći)! Testovi na antitijela na Treponema pallidum postaju pozitivni oko dvije do pet nedjelja nakon infekcije! U direktne metode dokazivanja spada analiza uzorka serozne tečnosti iz tvrdog ulkusa mikroskopiranjem u tamnom polju eventualno prisutnih živih bakterija, i na ovaj način se dijag-

noza može postaviti odmah! Ovo je svakako metod dijagnostifikovanja ranog sifilisa (primarni stadijum)! Problem je što bolnice i laboratorije ne posjeduju uvijek opremu i/ili iskusno osoblje za sprovođenje ove analize, a analizu treba uraditi najkasnije 10 minuta nakon uzimanja materijala za uzorkovanje. Osjetljivost i specifičnost ove analize iznosi oko 80%, tako da se njome dijagnoza može samo potvrditi, ali ne i isključiti. U direktne metode dokazivanja spadaju još i: direktna imunofluorescencija (koriste se antitijela obilježena fluoresceinom, koja se vežu za specifične proteine bakterija) i lančana reakcija polimerazom-Polimerase Chain Reaction/PCR (analiza pomoću amplifikacije nukleinskih kisjelina, koja se zasniva na otkrivanju specifičnog gena bakterije). Ove analize ne zavise toliko o vremenu izvođenja nakon uzimanja uzorka, jer za njihovo izvođenje nije potrebno prisustvo živih bakterija. Za praćenje aktivnosti bolesti i kvalifikaciju terapijskog odgovora se koriste netreponemski testovi. Rezultate treba izražavati kvantitativno: četvorostruko povećanje titra, ekvivalent promjeni dva razblaženja (npr. sa 1:16 na 1:4 ili sa 1:8 na 1:32) se smatra neophodnim za klinički sigurnu razliku između dva rezultata upotrebe istog serološkog testa.Treba koristiti uvijek isti test metod i po mogućnosti isti laboratorij! Npr. VDRL I RPR su jednako validni testovi, ali se njihovi kvantitativni rezultati ne mogu porediti međusobno jer su rezultati RPR titra često nešto viši od VDRL titara. Nakon terapije netreponemski testovi mogu postati nereaktivni vremenom, ali kod nekih pacijenata mogu perzistirati dugo vremena kao odgovor na “serofast” reakciju! Mnogi

pacijenti koji imaju reaktivne treponemske testove ostaju reaktivni do kraja Ĺživota, bez obzira na terapiju ili aktivnost bolesti, tako da se ovi testovi ne mogu koristiti u smislu praÄ&#x2021;enja terapijskog odgovora! Ako se u toku lijeÄ?enja netreponemski test pokaĹže negativnim, treba sprovesti razliÄ?ite treponemske testove (gore pobrojani eseji) za potvrdu rezultata inicijalnog testiranja. Ako je sekundarni treponemski test pozitivan, kod negativnog netreponemskog, osoba koja je ranije lijeÄ?ena ne treba da se viĹĄe lijeÄ?i, sem kada se anamnestiÄ?ki, u smislu seksualnih kontakata ne utvrdi moguÄ&#x2021;nost re-ekspozicije. U tom sluÄ?aju, ponavljani netreponemski testovi u dvije do Ä?etiri nedjelji se rade da bi se â&#x20AC;&#x153;uhvatilaâ&#x20AC;? rana infekcija. Oni bez podataka o ranijem podvrgavanju terapiji treba da se lijeÄ?e. Ukoliko anamneza i rezultati ispitivanja sugeriĹĄu nedavnu infekciju, ranije tretirani pacijent treba da se lijeÄ?i za kasni latentni sifilis. Ako je sekundarni treponemski test negativan i epidemioloĹĄki rizik i kliniÄ?ka moguÄ&#x2021;nost za sifilis mala, dalja evaluacija nije indikovana. Za mnoge sa HIV infekcijom, seroloĹĄki testovi su taÄ?ni i pouzdani za dijagnozu sifilisa i nakon odgovora pacijenta na lijeÄ?enje. Dijagnoza neurosifilisa se postavlja na osnovu nalaza velikog broja leukocita (preteĹžno limfocita) i visokog nivoa bjelanÄ?evina u cerebrospinalnoj teÄ?nosti (CSF testovi), a u okolnostima poznate infekcije sifilisom - neuroloĹĄki znaci i simptomi u kombinaciji sa reaktivnim seroloĹĄkim testovima (CSF-VDRL).

KAKO SE SIFILIS LIJEÄ&#x152;I? Ako je pacijent inficiran manje od godinu dana, pojedinaÄ?na-jedna doza penicilina G (benzilpenicilina) 2,4 Mi.j. intramuskularno je obiÄ?no dovoljna da se infekcija uniĹĄti. Koristi se i jedna doza od 2 gr peroralno primijenjenog azitromicina. Kod osoba alergiÄ?nih na penicillin upotrebljavaju se adekvatni ljekovi. Za kasnije stadijume sifilisa potrebno je viĹĄe doza. Uslijed loĹĄeg prelaska penicilina G u CNS, preporuÄ?uje se lijeÄ?enje neurosifilisa intravenoznom primjenom velikih doza penicilina najmanje 10 dana ili primjenom drugih ljekova ukoliko postoji alergija na penicillin. Ostali kasni znaci bolesti mogu se lijeÄ?iti intramuskularnom primjenom penicilina G tokom tri nedjelje. LijeÄ?enjem u ovom stadijumu ograniÄ?ava se napredovanje bolesti, ali ima vrlo mali efekat na veÄ&#x2021; nastala oĹĄteÄ&#x2021;enja. Osobe koje se lijeÄ?e od sifilisa moraju prekinuti sve polne odnose dok se infekcija potpuno ne izlijeÄ?i. Njihovi seksualni partneri moraju obavezno biti testirani na sĂfilis i, ako je potrebno, lijeÄ?eni! 2015. godine, 04.juna, objavljen je novi vodiÄ? za tretiranje STD (2015-STD TREATMENT GUIDELINES), gdje su u detalje opisane smjernice lijeÄ?enja sifilisa! Jedna od moguÄ&#x2021;ih neĹželjenih reakcija lijeÄ?enja je JarischHerxheimerova reakcija, u vidu poviĹĄene tjelesne temperature, bolova u miĹĄiÄ&#x2021;ima, glavobolje i tahikardije, jedan sat do 24 sata poslije primijenjene terapije! Uzrokovana je citokinima koje stvara imunoloĹĄki sistem kao reakciju na lipoproteine nastale raspadanjem bakterija!

Ĺ TA SE DEĹ AVA KADA SE SIFILIS NE LIJEÄ&#x152;I? MoĹže preÄ&#x2021;i u treÄ&#x2021;i stadijum, kada se mogu desiti ozbiljni i permanentni, ranije opisani problemi, koji mogu dovesti do smrtnog ishoda!

KAKO SE ZARAĹ˝AVANJE SIFILISOM MOĹ˝E SPRIJEÄ&#x152;ITI? Da bi se smanjio rizik od infekcije sifilisom treba: t J[CKFHBWBUJ JOUJNOF LPOUBLUF TB PTPCPN [B LPKV TF zna da je inficirana; t LPSJTUJUJ NFIBOJĘŹLV [BĂ?UJUV LPOEPNF QSJ TWBLPN seksualnom kontaktu sa nepoznatom osobom. Upotreba konEPNB OF QSFETUBWMKB QPUQVOV [BĂ?UJUV ;CPH UPHB $%$ $FOUFST GPS %JTFBTF $POUSPM BOE 1SFWFOUJPO QSFQPSVĘŹVKF EVHPSPĘŹOF uzajamno monogamne veze sa nezaraĹženim partnerom, kao i J[CKFHBWBOKF LPSJĂ?UFOKB BMLPIPMOJI QJĘŤB J ESPHB LPKJ QPWFĘŤBWBKV SJ[JĘŹOP TFLTVBMOP QPOBĂ?BOKF Transmisija sifilisa se ne moĹže sprijeÄ?iti pranjem genitalija, uriniranjem poslije odnosa ili ispiranjem! Svaka sumnjiva ranica na koĹži ili sluzokoĹži, posebno genitalija, treba da bude signal za trenutno javljanje ljekaru (spec. dermatovenerologu) na pregled! Kongenitalni sĂfilis se za novoroÄ&#x2018;enÄ?ad moĹže prevenirati selekcijom majki tokom rane trudnoÄ&#x2021;e i lijeÄ?enjem onih koje su zaraĹžene. SZO preporuÄ?uje testiranje svih Ĺžena prilikom prvog pregleda u trudnoÄ&#x2021;i, te ponovo u treÄ&#x2021;em tromjeseÄ?ju. Ako je nalaz pozitivan, preporuÄ?uje se lijeÄ?enje oba partnera! U mnogim zemljama, ukljuÄ?ujuÄ&#x2021;i Kanadu, EU, USA i druge, pa i kod nas, sĂfilis je bolest koja se prijavljuje. To znaÄ?i da zdravstveni radnici dijagnostifikovan sĂfilis moraju prijaviti organizacijama javnog zdravstva, koje, u idealnim okolnostima obavjeĹĄtavaju o tome polne partnere oboljele osobe. Ljekari treba da potiÄ?u svoje pacijente da upute svoje partnere na lijeÄ?enje. CDC preporuÄ?uje da se polno aktivni homoseksualci testiraju barem jednom godiĹĄnje. Za sada nije pronaÄ&#x2018;ena vakcina efikasna za ljude; nekoliko vakcina baziranih na treponemskim proteinima redukuju nastale lezije na animalnom modelu! IstraĹživanja su u toku!

Mogućnost i uloga Izabranog doktora u prevenciji i liječenju

komplikacija Dijabetes mellitus-a Dr Miroslav Stanišljević, spec. porodične medicine JZU Dom zdravlja Bar Dijabetes mellitus je rastući problem kako u svijetu tako i u našoj zemlji. Prema podacima iz IDF-ovog atlasa u 2014. godini registrovano je 387 miliona osoba sa ovim metaboličkim poremećajem. Predviđa se da će ovaj broj biti veći za 205 miliona u 2035. godini. Prevalenca oboljevanja od Dijabetes mellitusa za 2014. godinu na svjetkom nivou je 8,3%. Računa se da od ukupnog broja osoba sa diabetesom svaka druga osoba nije registrovana. U svijetu svakih sedam sekundi umre jedna osoba od diabetesa, a 50% umrlih su mlađi od 60 godina. U svijetu se svaki deveti US dolar izdvojen za zdravstvo potroši za liječenje dijabetesa i njegovih komplikacija. Dijabetes mlellitus tip 2 najčešće ostaje neprepoznat do pojave komplikacija. Smatra se da ovaj metabolički poremećaj nastaje oko pet godina prije postavljanja dijagnoze. Dijabetes mellitus je najvažniji uzrok nastanka sljepila kod odraslih, netraumatskih amputacija donjih ekstremiteta, renalne insuficijencije, povećanog rizika za koronarnu bolest, povećanog rizika za moždani udar i periferne vaskularne bolesti. Dugotrajna loša regulacija glikemije povećava rizik za nastanak komplikacija DM i obrnuto, dugotrajna dobra regulacija glikemije smanjuje rizik za nastanak komplikacija DM. Komplikacije Dijabetesa dijele se na akutne – naglo na-

stale u kratkom vremenskom periodu i hronične – koje se razvijaju u dužem vremenskom periodu. Akutne komplikacije su: - Hipoglikemija; - Hiperglikemija; - Hiperglikemijska koma; - Ketonurija i ketoacidoza. Hronične komplikacije su: - Bolesti krvnih sudova; - Očna oboljenja; - Bolesti bubrega; - Bolesti srca; - Promjene na koži; - Oboljenje nervnog sistema. Svi navedeni epidemiološki, ekonomski i društveni pokazatelji govore o značaju ovog problema i nameću potrebu za mnogo značajnije uključivanje porodične medicine u prevenciji nastanka DM, u praćenju, skriningu komplikacijama i liječenju komplikacija DM.

Karakteristike Porodične medicine su: - Kontinuirna zaštita; - Poznavanje pacijenta; - Neposredan kontakt sa pacijentom; - Strukturirana zaštita po modelu aktivnog pristupa liječenju hronične bolesti. Komplikacije DM smanjuju kvalitet i dužinu života. Meta analiza pet velikih studija koje se nalaze u Cochrane bazi podataka pokazala je da je tim izabranog doktora sposoban da kvalitetno brine o pacijentu sa diabetesom. Analiza je pokazala da pacijenti ostvaruju veći broj kontakata sa svojim izbranim doktorom nego sa ljekarima na sekundarnom nivou zdravstvene zaštite, da je tim Izabranog doktora na godišnjem nivou uradio veći broj analiza HbA1c i više konsultativnih pregleda drugih specijalista. U liječenju osobe sa dijabetesom prvi korak je edukacija o samom dijabetesu, njegovom liječenju i faktorima rizika za razvoj njegovih komplikacija. Pacijent treba da stekne osnovna znanja o načinima praćenja i kontrolisanja faktora rizika za nastanak komplikacija, kao i o njihovoj ozbiljnosti i opasnostima. Edukacija treba da počne odmah poslije dijagnostikovanja diabetesa, da bude kontinuirana, jer se jedino tako može obezbijediti zadovoljavajući nivo retencije naučenih sadržaja. U skladu sa karakteristikama Porodične medicine, Izabrani doktor treba da prikuplja i pravilno evidentira podatke relevantne za praćenje i liječenje osobe sa dijabetesom. To su na prvom mjestu anamnestički podaci – porodična anamneza, pol i dob pacijenta, visina, težina, obim struka, tip diabetesa, dužina trajanja i trenutni način liječenja, kvalitet samokontrole i životne navike. Treba utvrditi psihički i socijalni status pacijenta, redovno kontrolisati biohemijske i kliničke parametere- HbA1c, lipidogram, kreatinin, albuminuriju, arterijski pritisak, stanje očnog dna, neurološki status i status stopala. Na osnovu dobijenih rezultata treba za poznate komplikacje utvrditi indeks njihove težine. Razlikujemo četiri stepena komplikacija: - 0 = bez simptoma i patofizioloških indikatora; - 1 = početni patofiziološki indikatori, nema simptoma; - 2 = prisutni simptomi, izraženi patofiziološki indikatori; - 3 = jasno izraženi teški simptomi komplikacija, pozitivni testovi. Na osnovu indeksa težine komplikacija mogu se procijeniti rezultati sprovedenih dijagnostičkih i terapijskih procedura i planirati buduće aktivnosti. Jedino ovako strukturiranim prikupljanjem i evidentiranjem podataka moguće je izvršiti kvalitetnu procjenu stanja pacijenta i utvrditi najbolju strategiju za postizanje postavljenih ciljeva proklamovanih vodičima dobre prakse. Plan aktivnosti se mora sačiniti za svakog pacijenta posebno, jer je i rizik za nastanak komplikacija individualan. U svijetu su prepoznata tri modela zdravstvenog zbrinjavanja osoba sa Dijabetes melitusom. Prvi model je onaj u kome osobe sa dijabetesom sve svoje zdravstvene potrebe zadovoljavaju na sekundarnom nivou. Pacijenti svog endokrinologa posjećuju 1-2 puta godišnje, veoma rijetko 3 ili više puta. U ovom modelu uloga po-

rodičnog, tj. u našem sistemu izabranog doktora, svedena je na pisanje uputnica. Drugi model je onaj u kome je zdravstvenu zaštitu pacijentima sa dijabetesom vodio izabrani doktor uz konsultacije specijalista drugih specijalnosti, zavisno od kliničkog statusa pacijenta. Treći model je onaj u kome je izabrani doktor vodio liječenje pacijenata po modelu kućnog liječenja. U ovom modelu usluge se pružaju pacijentima sa teškim komplikacijama diabetesa, koji su teže pokretni ili nepokretni. Svaki od ovih modela ima svoje prednosti i nedostatke. Prvi model je, gledano sa ekonomske strane, najskuplji. Njegova prednost je što zdravstvenu zaštitu pacijentima pružaju eksperti iz ove oblasti. Nedostaci su: mali broj kontakata pacijenta sa svojim ljekarom; mali broj urađenih analiza HbA1c; ljekar ne poznaje u cijelosti pacijenta. Drugi model je znatno ekonomičniji. Omogućava veći broj posjeta svom ljekaru, veći broj HbA1c analiza, veći broj konsultacija specijalista drugih specijalnosti. Nedostatak ovog modela je neujednačen nivo znanja, vještina i motivisanosti timova izabranog doktora. Problem, takođe, može biti nizak nivo motivacije pacijenta za liječenje. Da bi prelaz težišta liječenja sa sekundarnog na primarni nivo bio moguć, potrebno je da porodični doktor i njegov tim budu adekvatno edukovani. Edukacija u ovoj oblasti mora biti kontinuirana. Pored usvajanja novih znanja iz oblasti skrininga komplikacija dijabetesa i njihovog liječenja, potrebna je i edukacija iz oblasti komunikacionih vještina. Dobra komunikacija sa pacijentom omogućava kvaliteno prikupljanje relevantnih podataka za praćenje i liječenje diabetesa, što znatno olakšava rad izabranom doktoru i čini njegov rad efikasnijim. Dobro sprovedena edukacija omogućava dobro strukturiranje zaštite zdravlja osoba sa šećernom bolesti tj. pravovremeno uključivanje specijalista drugih specijalnosti, odnosno, omogućavanje multidisciplinarnog pristupa liječenju. Kao zaključak, treba još jednom istaći da je pravilno i dobro vođena dokumentacija, objedinjena na jednom mjestu, pretpostavka da se izbjegnu greške u skriningu i liječenju komplikacija Dijabetes mellitusa. Dobro osmišljenim programom kontinuirane edukacije medicinskih radnika omogućava se ujednačavanje kvaliteta pruženih usluga u svim jedinicama zdravstvenog sistema na primarnom nivou. Reformom zdravstvene zaštite na primarnom nivou i uvođenjem elektronskog kartona, izabranom doktoru data je mogućnost kvalitetnog liječenja osoba sa Dijabetes mellitus-om.

OKTOBAR - MJESEC

REUMATOLOGIJE U oktobru 2015.godine su odrĹžana tri veoma vaĹžna dogaÄ&#x2018;aja kada je reumatologija Crne Gore u pitanju, i to: peti po redu tradicionalni ReumatoloĹĄki dani, obiljeĹžavanje Svjetskog dana artritisa i obiljeĹžavanje Svjetskog dana osteoporoze. Svaki od njih je organizovan od strane UdruĹženja reumatologa Crne Gore, a neki uz podrĹĄku UdruĹženja oboljelih od reumatskih bolesti Crne Gore.

V ReumatoloĹĄki dani U Crnoj Gori se, sada veÄ&#x2021; tradicionalno, unazad 4 godine u septembru ili oktobru mjesecu odrĹžava vaĹžan struÄ?ni skup pod nazivom ReumatoloĹĄki dani. On je do sada tokom prethodne 4 godine okupio dosta predavaÄ?a iz oblasti reumatologije iz Crne Gore i iz zemalja okruĹženja i inostranstva. Uglavnom se govorilo o aktuelnim problemima u dijagnostici i terapiji reumatoloĹĄkih oboljenja, sa akcentom na evropske i svjetske smjernice i ĹĄto je najvaĹžnije njihovu primjenu kod nas u Crnoj Gori. Peti reumatoloĹĄki dani su odrĹžani 02.-og oktobra 2015. godine uz podrĹĄku farmaceutske kompanije Hoffman La Roche u hotelu Podgorica. StruÄ?ni skup je bio posveÄ&#x2021;en dijagnostici i novijim dijagnostiÄ?kim metodama u otkrivanju i praÄ&#x2021;enju oboljenja iz grupe zapaljenskog reumatizma (prije svega artritisa), a akcenat je bio i na terapiji artritisa, terapijskim smjernicama, primjeni bioloĹĄke terapije i njenim benefitima i rizicima. Sva su predavanje prenosila iskustva evropskih i svjetskih studija, ali i naĹĄa iskustva u svakodnevnom radu reumatologa. Na zadovoljstvo Ä?lanova udruĹženja reumatologa Crne Gore, dr Ana BulatoviÄ&#x2021; je imala prezentaciju svog subspecijalistiÄ?kog rada iz oblasti reumatologije. Petim reumatoloĹĄkim danima je prisustvovalo 18 Ä?lanova UdruĹženja reumatologa Crne Gore, moderator struÄ?nog skupa je bila dr NataĹĄa MiketiÄ&#x2021;, naÄ?elnik Odjeljenja reumatologije, KliniÄ?kog centra Crne Gore. Na skupu su prikazana sljedeÄ&#x2021;a predavanja: t 1SF[FOUBDJKB TVCTQFDJKBMJTUJĘ&#x160;LPH SBEB o ES "OB #V latoviÄ&#x2021;, Odjeljenje reumatologije, KCCG: - ÂŤProcjena funkcionalnog statusa pacijenata sa aktivnim reumatoidnim artritisom nakon ĹĄestomjeseÄ?ne antiinterleukin-6 terapije, koji nijesu adekvatno odgovorili na terapiju hemijskim lijekovima koji modifikuju tok bolestiÂť t 1SFEBWBOKF o dr Rifat MeÄ&#x2018;edoviÄ&#x2021;, sekretar UdruĹženja reumatologa CG:

- ÂŤZnaÄ?aj ultrazvuka i magnetne rezonance u praÄ&#x2021;enju kliniÄ?ke remisije reumatoidnog artritisaÂť t 1SFEBWBOKF o ES /BUBĂ?B .JLFUJĘ&#x2030; OBĘ&#x160;FMOJL 0EKFMKFOKB SF umatologije, KCCG: - ÂŤPotencijalni rizici primjene bioloĹĄke terapije â&#x20AC;&#x201C; naĹĄa iskustvaÂť t 1SFEBWBOKF o dr Svetlana AligrudiÄ&#x2021;, predsjednik UdruĹženja reumatologa CG: - ÂŤZakljuÄ?ci RA foruma o bioloĹĄkoj terapiji, Beograd 2015.Âť Svako od predavanja je bilo praÄ&#x2021;eno brojnim pitanjima, iscrpnom diskusijom i razmjenom iskustava Ä?lanova udruĹženja i uÄ?esnika skupa. Ä&#x152;ak su izneĹĄeni i interni zakljuÄ?ci struÄ?nog skupa, koji Ä&#x2021;e nesumnjivo biti od velike koristi u daljem radu reumatologa. Na samom kraju skupa, odrĹžan je redovan sastanak UdruĹženja reumatologa Crne Gore, na kojem je od strane predsjedOJLB VESVĂ¤FOKB ES 4WFUMBOF "MJHSVEJĘ&#x2030; QSFETUBWMKFOP Ă?UB KF TWF uraÄ&#x2018;eno u posljednjih godinu dana, kao i od strane sekretara VESVĂ¤FOKB ES 3JGBUB .FĂżFEPWJĘ&#x2030;B LPKF TV UP QMBOJSBOF EBMKF BL tivnosti udruĹženja.

Svjetski dan artritisa U svijetu se 12. oktobar obiljeĹžava kao Svjetski dan artritisa u cilju da se da na znaÄ?aju ovom veoma ozbiljnom zdravstvenom problemu, pogotovo na vrijeme neprepoznatom i nelijeÄ?enom. Kao i u mnogim zemljama svijeta, i kod nas se u organizaciji UdruĹženja reumatologa Crne Gore i UdruĹženja oboljelih od reumatskih bolesti Crne Gore, 12 oktobar veÄ&#x2021; nekoliko godina obiljeĹžava kao Svjetski dan artritisa i time skreÄ&#x2021;e paĹžnja na probleme u dijagnostici i lijeÄ?enju bolesti iz grupe zapaljenskog reumatizma, ali i u fizikalnom tretmanu i svakodnevnom Ĺživotu oboljelih od pomenutih oboljenja. Ove godine, UdruĹženje reumatologa CG je u saradnji sa UdruĹženjem oboljelih od reumatskih bolesti CG, a uz podrĹĄku farmaceutske kompanije Hoffman La Roche, je organizovalo skup posveÄ&#x2021;en pacijentima oboljelim od nekog od oblika artritisa. Skup i zajedniÄ?ko druĹženje ljekara i pacijenata je odrĹžan u hotelu Ramada 12.-og oktobra 2105. godine. Obzirom da je ovogodiĹĄnji moto Svjetskog dana artritisa Daj pet, i odnosi se na zajedniÄ?ku borbu i djelovanje protiv ovih bolesti, akcenat naĹĄeg ovogodiĹĄnjeg skupa je bio da se najviĹĄe paĹžnje pokloni interaktivnom druĹženju

ljekara i pacijenata, kako bi pacijenti mogli pitati sve što ih interesuje i vezano je za njihovo oboljenje. Počev od prepoznavanja tegoba, postavljanja dijagnoze, načina liječenja, fizikalnog tretmana, pa sve do toga kako voditi svakodnevni život i prevazilaziti teškoće sa kojima se srijeće osoba koja boluje od zapaljenskog reumatizma. Moderator skupa je bila dr Svetlana Aligrudić, predsjednik Udruženja reumatologa Crne Gore, a na skupu su osim frontalnih predavanja, koja su bila prilagođena auditorijumu (pacijentima), ispunjavani upitnici sastavljeni od strane Udruženja reumatologa CG koji su imali za cilj utvrditi kolika je informisanost pacijenata o njihovom oboljenju. Prikazani su video zapisi vježbi koje bi trebalo i koje svakako pacijenti rade, i to u hospitalnim ali i kućnim uslovima. Na samom kraju, bila su organizovana tri «infopulta» (infopult 1, 2 i 3) na kojima su ljekari i medicinske sestre odgovarali na brojna pitanja bolesnika, i dijelili im neka pomagala predviđena za oboljele od artritisa i edukativni materijal o ovim oboljenjima. Na skupu su bile sljedeće aktivnosti: Predavanja: - Dr Rifat Međedović, spec.interne medicine, sekretar Udruženja reumatologa Crne Gore, * «Kako živjeti sa artritisom?» iz ugla ljekara. - Dr Marijana Pejković, specijalizant fizikalne medicine i rehabilitacije, Centar za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, KCCG, * «Kako živjeti sa artritisom?» iz ugla ljekara fizijatra. - Marina Medenica, spec.strukovna medicinska sestra, glavna sestra Odjeljenja reumatologije, KCCG, * «Kako živjeti sa artritisom?» iz ugla medicinske sestre. - Pacijent I.M. * «Kako živjeti sa artritisom?» iz ugla pacijenta. Interaktivno druženje i podjela pomagala i edukativnog materijala: - Info pult 1 – «Šta su to artritisi i kako se prepoznaju?» (ljekari – medicinske sestre); - Info pult 2 «Kako se artritisi liječe?» (ljekari – medicinske sestre); - Info pult 3 «Rehabilitacija osoba sa artritisom i kako vježbati sa artritisom?» (ljekari – medicinske sestre). Na samom kraju, važno je istaći veliko zadovoljstvo članova Udruženja reumatologa i Udruženja oboljelih od reumatskih bolesti, prije svega posjećenošću skupa (oko 80 pacijenata i još 20 ljekara i medicinskih sestara i saradnika farmaceutske kompanije Hoffman La Roche) i velikim interesovanjem za interaktivnim druženjem i diskusiji o bolestima iz grupe zapaljenskog reumatizma.

Svjetski dan osteoporoze Svjetski dan osteoporoze u svijetu se obilježava 20.-og oktobra. Ovogodišnji je pod motom Nahranite vaše kosti, čime se daje na značaju jednom velikom i prije svega veoma rasprostra-

njenom zdravstvenom problemu, od kojeg obolijevaju milioni ljudi širom svijeta, i koje se teško prepoznaje. Osteoporoza je u medicini poznata kao jedna od «nijemih bolesti», a obzirom koliki hospitalni morbiditet, pa i mortalitet, invaliditet i radnu nesposobnost izaziva, time predstavlja jedan od značajnijih zdravstvenih problema. Udruženje reumatologa Crne Gore je takođe obilježilo Svjetski dan osteoporoze i to 18.-og oktobra u TC Mall of Montenegro, u saradnji sa farmaceutskom kompanijom Innotech. Prativši moto svjetskog dana osteoporoze i to «nahranite vaše kosti», akcenat je bio na informisanju populacije o ovom oboljenju, njegovoj prevenciji, kao i na skriningu ovog oboljenja kod dijela populacije. Od strane članova Udruženja reumatologa CG ispunjavani su upitnici o informisanosti građana o osteoporozi, a takođe je vođen i razgovor i građani su mogli dobiti odgovore na sva pitanja koja se tiču ovog oboljenja. Takođe, napravljen je skrining osteoporoze kod 45 građana, većinom žena, kojima je urađeno ultrazvučno određivanje koštane gustine i time napravljena smjernica potrebe za detaljnijim DXA osteodenzitometrijskim snimanjem. Podijeljen je značajan edukativni materijal o osteoporozi. Skup je podrazumijevao sljedeće aktivnosti: - ultrazvučna osteodenzitometrija zainteresovanih građana, - ispunjavanje upitnika o faktorima rizika za osteoporozu i davanje odgovora na pitanja građana vezanih za osteoporozu, - podjela edukativnog materijala. Takođe, i kada je u pitanju ovaj skup, mi iz Udruženja reumatologa Crne Gore ističemo veliko zadovoljstvo odzivom zainteresovanih građana. Na skupu je bilo prisutno oko 200 građana, većinom žena. Iz tehničkih razloga (ultrazvučni aparat je mogao za 4 planirana sata trajanja obaviti do 45 snimanja) nije se moglo izaći u susret svim zainteresovanim građanima, ali smo mi iz udruženja uzeli kontakt telefone i ispunili upitnike vezane za faktore rizika za osteoporozu, a sve i cilju organizovanja ponovnih akcija skrininga osteoporoze. Pomenuto je planirano u narednih nekoliko mjeseci. Iako postoje Svjetski dan artritisa, Svjetski dan osteoporoze, kao i brojni drugi, ipak je svaki dan u godini dan naših pacijenata. Dr Rifat Međedović Sekretar Udruženja reumatologa Crne Gore

FIZIČKA AKTIVNOST dobra navika da sačuvamo zdravlje Dr Vasilije V. Bošković Dom zdravlja, Bijelo Polje Bavljenje fizičkom aktivnošću pod uticajem je različitih faktora, kao što su sociodemografski, fizički, psihološki, društveni, faktori sredine, i dr. Nivo fizičke aktivnosti često se koristi kao parametar praćenja i procjene zdravlja stanovništva i gotovo uvijek se povezuje sa zdravstvenim stanjem. Istraživanja u zemljama širom Evropske regije pokazuju nizak nivo sveukupne fizičke aktivnosti mnogih populacija. Prema izvještaju Svjetske zdravstvene organizacije (WHO) nedovoljna fizička aktivnost proglašena je za samostalni faktor rizika i predstavlja najveći zdravstveni problem jedne nacije. Hipokinezija (smanjeno kretanje, smanjena fizička aktivnost) je faktor koji doprinosi razvoju mnogih hroničnih bolesti i poremećaja, a takođe dovodi

do povećanja rizika od kardiovaskularnih i drugih hroničnih oboljenja, kao što su dijabetes, gojaznost, bolesti kostiju i zglobova i dr. Fizička aktivnost predstavlja ključni faktor u održavanju ili poboljšanju sposobnosti ljudskog organizma, kao i u umanjenju posljedica funkcionalnih i degenerativnih oboljenja. Značaj fizičkih aktivnosti, posebno aerobnog karaktera, u očuvanju i poboljšanju čovjekovog zdravlja potvrđeni su u mnogim istraživanjima. Svakodnevna fizička aktivnost smatra se suštinskim elementom u životnom stilu svakog pojedinca, koja je sama po sebi osnova ideje o "unapređenju zdravlja". Postoji veliki broj dokaza koji po -tvrđuju pozitivne efekte fizičkih aktivnosti na stanje kardiovaskularnog sistema. Ovo se prevashodno odnosi na vježbanje aerobnog karaktera. Najjači dokazi pokazuju veliku korist od fizičke aktivnosti u smanjenju kardiovaskularnog rizika. Neaktivni ljudi imaju dvostruko veći rizik za nastanak srčanih oboljenja. Fizička aktivnost takođe pomaže u prevenciji moždanog udara i poboljšava mnoge faktore rizika za kardiovaskularne bolesti, uključujući visoki krvni pritisak i visoki holesterol. Fizičkim vježbanjem moguće je uticati i na povećanje mišićne mase, koja može da nastane usljed povećanja dimenzija mišića (povećanja poprečnog presjeka) i/ili povećanja broja mišićnih vlakana. Postoji veliki broj istraživanja i dokaza koji pokazuju da fizička aktivnost pomaže u prevenciji dijabetesa tipa II. Ovo se prevashodo odnosi na efekte vježbanja, kao i na smanjenje rizika od nastanka dijabetesa, koji može biti i do 30% manji kod fizički aktivnih osoba u odnosu na fizički neaktivne osobe. Ako se govori o intenzitetu vježbanja, i fizička aktivnost umjerenog i visokog intenziteta smanjuju rizik od nastanka dijabetesa. Jedini uslov je da se ona redovno sprovodi. Preporučuje se da pojedinac tokom svog života sprovodi umjereni nivo fizičke aktivnosti. Za različite zdravstvene ishode potrebni su različiti oblici i količine fizičke aktivnosti: najmanje 30 minuta redovne dnevne fizičke aktivnosti umjerenog intenziteta smanjuje rizik kardiovaskularnih bolesti i dijabetesa, raka debelog crijeva i raka dojke. Što se tiče opštih preporuka za djecu i mlađe osobe, ova populaciona grupa trebala bi da podržava princip da aktivnosti treba da traju duže, a intenzitet rada treba da je niži.

Pristup modeliranju zdravstvene usluge u Urgentnom centru

MSc Tatjana Jovović, dipl. ing. Klinički centar Crne Gore

Uvod U Urgentnom centru pruža se specifična vrsta zdravstvene usluge čiji kvalitet dominantno zavisi od stručnosti, obučenosti i organizovanosti medicinskog osoblja kao i od postojanja i poštovanja vodiča dobre kliničke prakse za prehospitalno zbrinjavanje hitnih stanja. Urgentni centar je organizacioni sistem na čiji rad najveći uticaj mogu imati poremećaji iz okruženja. Stalna interakcija sa okolinom i potreba da se održi stabilnost sistema postavljaju visoke zahtjeve menadžmentu ove ustanove. Upravljanje ovom vrstom organizacionog sistema mora biti zasnovano na informacijama o tome što se dešava i izvan i unutar organizacionog sistema. Menadžeri moraju imati znanja i iskustva da te informacije tumače i analiziraju, kako bi na vrijeme i na adekvatan način donosili odluke zasnovane na dokazima. Na taj način se stvaraju uslovi da se uspostavi dinamička kompatabilnost organizacije i sredine, odnosno dinamička stabilnost Urgentnog centra, neophodna da se obezbijedi pravovremeni i adekvatan odgovor na uticaje iz okruženja uz racionalnu eksplataciju raspoloživih resursa. Zbrinjavanje urgentnih stanja je apsolutni prioritet u svim sistemima zdravstvene zaštite. Posebno je značajna i nezamjenljiva

uloga Sistema urgentne medicine u masovnim nesrećama, elementarnim katastrofama i terorističkim akcijama. Urgentni centar mora odgovoriti potrebama zbrinjavanja pacijenata koji u redovnim uslovima zatraže urgentnu zdravstvenu zaštitu, ali isto tako mora imati pripremljen plan prihvata i zbrinjavanja pacijenata u slučajevima akcidentnih situacija koje su navedene. Zato je pružanje urgentne zdravstvene usluge najveći izazov za zdravstvene profesionalce.

Pristup dizajniranju urgentne zdravstvene usluge Pristup dizajniranju modela urgentnog zdravstvenog servisa mora biti zasnovan na efikasnom upravljanju ljudskim i infrastrukturnim resursima i stalnom unapređivanju kvaliteta usluge. Ovaj zahtjev može biti ispunjen ukoliko se dizajniranju pristupi u skladu sa zahtjevima međunarodnog standarda ISO 90011. Procesni pristup uspostavljanja QMS-a, definisan standardom ISO 9001, je zasnovan na PDCA ciklusu, koji omogućava stalna poboljšavanja kvaliteta usluge, i predviđanju rizika (risk-based

TWBLPH QSPDFTB QPOBPTPC J EFĕOJTBOKF QFSGPS mansi koje treba pratiti, mjeriti, analizirati i poboljšavati kako bi se poboljšavao kvalitet. Dekomponovanjem usluge na procese, B QSPDFTB OB BLUJWOPTUJ J PQFSBDJKF [BEBULF J EFĕOJTBOKFN WF[B J[NFÿV OKJI VMB[J J[MB[J EPLVNFOUPWBOKF J ES QPTUJäF TF SB[VNJKFWBOKF TBESäBKB QSPDFTB 3B[VNJKFWBOKFN TBESäBKB QSPDFTB TF QPTUJäF EB QSVäBMBD VTMVHF QPTUBKF vWMBTOJL QSPDFTB SBEBi 7MBTOJL QSPDFTB SBEB NPSB QPTKFEPWBUJ [BIUJKFWBOB [OBOKB PCVLV J JTLVTUWP [B QSVäBOKF PESFÿFOF VTMVHF ;OBOKF obučenost i iskustvo pružaocu usluge omo* HVʉBWB EB QPTUBOF J vWMBTOJL SJ[JLBi QSPDFTB LPKJ PCBWMKB J EB QSJKF JMJ UPLPN SFBMJ[BDJKF QSPD FTB QSFEWJEJ JMJ VPʊJ NPHVʉF SJ[JLF OJWP SJ[J LB J QPTMFEJDF LPKF SJ[JL NPäF QSPJ[WFTUJ 5P PNPHVʉBWB WMBTOJLV QSPDFTB EB NPHVʉJ SJ[JL VLMPOJ JMJ TWFEF OB QSJIWBUMKJWV NKFSV QSJKF nego što ga uoči pacijent i prije nego što rizik Slika 1 - Model servisa Urgentne zdravstvene zaštite QSPJ[WFEF OFQPQSBWMKJWV ÝUFUV 0CBWF[B NF OBEäNFOUB KF EB PCF[CJKFEJ LPNVOJLBDJPOF LBOBMF QP TWJN OJWPJNB J KBTOP EFĕOJÝF NBU thinking). Procesni pristup i stalni PDCA ciklus omogućavaju SJDV PEHPWPSOPTUJ EPEKFMKJWBOKFN PCBWF[B J PEHPWPSOPTUJ TWBLPN organizaciji: [BQPTMFOPN /B TMJDJ KF QSJLB[BOB NSFäB QSPDFTB [ESBWTUWFOF t EB QMBOJSB TWPKF QSPDFTF J OKJIPWF JOUFSBLDJKF VTMVHF J NPEFM 2.4 B LPKJ KF WF[BO TBNP [B QSPDFT B WBäJ [B t EB PTJHVSB BEFLWBUOF SFTVSTF [B SFBMJ[BDJKV QSPDFTB J TWF QSPDFTF LPKJ TV EJP PWF NSFäF /FQSFLJEOJ 1%$" DJLMVT OB t EB VQSBWMKB SFTVSTJNB J QSPDFTJNB V DJMKV TUBMOJI QP LPNF KF [BTOPWBO NPEFM 2.4 B KF J[WPS TUBMOJI QPCPMKÝBWBOKB boljšavanja performansi organizacionog sistema. JOPWBDJKB J VʊFOKB OB PTOPWV JEFOUJĕLPWBOJI OFVTBHMBÝFOPTUJ 6QSBWP KF BSIJUFLUVSB NSFäF QSPDFTB J[WPS QPEBUBLB [B Razmišljanje na bazi rizika mora biti najvažnija aktivnost QMBOJSBOKF VTMVHF TQFDJĕLBDJKV VTMVHF J SFBMJ[BDJKV VTMVHF 0OB NFOBEäNFOUB [ESBWTUWFOF VTUBOPWF 0OP PNPHVʉBWB PSHBOJ[BDJKJ omogućava praćenje puta pacijenta i PDCA ciklus, što je rješenje EB VUWSEJ GBLUPSF LPKJ NPHV EPWFTUJ EP OFQMBOJSBOJI PETUVQBOKB [B FĕLBTBO J FGFLUJWBO SBE [ESBWTUWFOF VTUBOPWF V SFBMJ[BDJKJ QSPDFTB J GVOLDJPOJTBOKB 2.4 B 6TQPTUBWMKBOKFN preventivne kontrole tj. proaktivnim pristupom upravljanju SJ[JLPN TF QSBWPWSFNFOP OFHBUJWOJ FGFLUJ TWPEF OB QSJIWBUMKJWV Modeliranje servisa urgentne mjeru prije nego ih uoči pacijent. Stalni PDCA ciklus omogućava zdravstvene zaštite SFBLUJWOP VQSBWMKBOKF SJ[JLPN UK PULMBOKBOKF VPʊFOJI OFVTBHMB ÝFOPTUJ LBLP TF OF CJ QPOBWMKBMF /B UBK OBʊJO TF vLSJ[OPi VQSBW %B CJ TF NPEFMJSBP TFSWJT [ESBWTUWFOF [BÝUJUF V 6SHFOU MKBOKF SJ[JLPN TWPEJ OB OBKNBOKV NPHVʉV NKFSV 6TQPTUBWMKBOKF OPN DFOUSV OFPQIPEOP KF QSBUJUJ HMBWOF QSPDFTF LPKJ EJSFLUOP 4JTUFNB NFOBEäNFOUB LWBMJUFUPN J NFOBEäNFOU SJ[JLPN NPSB VUJʊV OB [BEPWPMKFOKF QPUSFCB J [BIUKFWB QBDJKFOBUB J OKJIPWV CJUJ V TLMBEV TB LPOUFLTUPN PWF WSTUF PSHBOJ[BDJPOPH TJTUFNB ÝUP QPWF[BOPTU TB QSPDFTJNB QPESÝLF OF VNBOKVKVʉJ [OBʊBK QSPDFTB PCF[CKFÿVKF OBKQPWPMKOJKF NPHVʉF JTIPEF MJKFʊFOKB [BEPWPMKTUWP QPESÝLF QBDJKFOBUB [ESBWTUWFOJI QSPGFTJPOBMBDB J ESVHJI [BJOUFSFTPWBOJI 1SJ NPEFMJSBOKV TFSWJTB VSHFOUOF [ESBWTUWFOF [BÝUJUF TF strana. QPÝMP PE QPTUVMBUB 4WBLJ QSPDFT QSVäBOKB [ESBWTUWFOF VTMVHF EJSFLUOP VUJʊF t VSHFOUOB NFEJDJOB KF HSBOB NFEJDJOF LPKB TF GPLVTJSB OB [BEPWPMKFOKF [BIUKFWB J QPUSFCB QBDJKFOUB J LPSJTUJ EJP VLVQOJI OB EJKBHOP[V J USFUNBO BLVUOPH PCPMKFOKB J QPWSFEB LPKF [BIUJ SFTVSTB J QSPDFTF QPESÝLF [ESBWTUWFOF VTUBOPWF 0OP ÝUP TF EFÝBWB KFWBKV USFOVUOV NFEJDJOTLV QBäOKV V QSPDFTV UP TF EFÝBWB V NSFäJ QSPDFTB B UP TF EFÝBWB J V DJKFMPN PS t MJKFʊFOKF NPSB CJUJ [BTOPWBOP OB TBWSFNFOPK NFEJDJO HBOJ[BDJPOPN TJTUFNV ,BLP KF WFʉ SFʊFOP EB SFBMJ[BDJKB TWBLPH TLPK QSBLTJ J EPLB[JNB QSPDFTB J BLUJWOPTUJ OPTJ PESFÿFOJ SJ[JL NPäF TF LPOTUBUPWBUJ EB t OFPQIPEOP KF QSBUJUJ QVU QBDJKFOUB PE VMB[B V 6SHFOUOJ se u svim segmentima organizacionog sistema mora upravljati DFOUBS EP [BWSÝFULB [CSJOKBWBOKB VSHFOUOPH TUBOKB rizikom. ;ESBWTUWFOB VTMVHB QSFETUBWMKB NSFäV NFÿVTPCOP [B 1SWJ QPTUVMBU VLB[VKF OB [OBʊBK GBLUPSB vWSJKFNFi PEOP WJTOJI J TMFEMKJWJI QSPDFTB J BLUJWOPTUJ %B CJ TF NPHMP VQSBWMKBUJ TOP EVäJOV USBKBOKB [MBUOPH QFSJPEB [MBUOPH TBUB QSVäBOKB VSHF TWBLJN QSPDFTPN OFPQIPEOP KF [ESBWTUWFOV VTMVHV SB[ʊMBOJUJ J OUOF [ESBWTUWFOF VTMVHF B ESVHJ OB QPTUPKBOKF J QSJNKFOV WPEJʊB EJ[BKOJSBUJ LBP NSFäV QSPDFTB /B UBK OBʊJO TF PNPHVʉBWB KBTBO EPCSF LMJOJʊLF QSBLTF [B QSFIPTQJUBMOP EJKBHOPTUJĕLPWBOKF J MJKF VWJE V OFPQIPEOF SFTVSTF LPKF USFCB PCF[CJKFEJUJ [B SFBMJ[BDJKV ʊFOKF IJUOJI TUBOKB V NFEJDJOJ

PraÄ&#x2021;enje puta pacijenta omoguÄ&#x2021;ava stalno praÄ&#x2021;enje, mjerenja, analizu i poboljĹĄavanja performansi svih procesa koji Ä?ine mreĹžu procesa pruĹžanja usluge. Postupak modeliranja servisa zdravstvene zaĹĄtite se sastoji od sledeÄ&#x2021;ih aktivnosti: t J[CPS HMBWOPH QSPDFTB LPKJ EJSFLUOP VUJĘ&#x160;F OB [BEPWP ljenje potreba i zahtjeva pacijenata, t JEFOUJÄ&#x2022;LPWBOKF J[BCSBOPH QSPDFTB V TJTUFNV J OKFHPWP struktuiranje (mapiranje procesa), t EFÄ&#x2022;OJTBOKF PEHPWPSOPTUJ [B QSPDFT t JEFOUJÄ&#x2022;LPWBOKF WF[F TB ESVHJN QSPDFTJNB LPSJTOJDJ nabavka,...) i njegovog mjesta u mreĹži procesa, t EFÄ&#x2022;OJTBOKF TWJI OFPQIPEOJI 6-";" V QSPDFT OQS MKVETLJ SFTVSTJ LWBMJÄ&#x2022;LBDJKF PCVLF J TM EPLVNFOUBDJKB QSPDF dure, uputstva i sl., predmet rada, sredstvo rada...), t EFÄ&#x2022;OJTBOKF OBĘ&#x160;JOB SFBMJ[BDJKF BLUJWOPTUJ QSPDFTB J t EFÄ&#x2022;OJTBOKF JOEJLBUPSB [B QSBĘ&#x2030;FOKF VTQKFĂ?OPTUJ SFBMJ[BDJKF procesa. Nakon izbora procesa koji direktno utiÄ?e na ispunjavanje zahtjeva i potreba pacijenata i zainteresovanih strana, mapiranja procesa i utvrÄ&#x2018;ivanja pokazatelja performansi, svi procesi koji Ä?ine mreĹžu procesa izabrane usluge se prate, mjere i analiziraju. ,BLP KF WFĘ&#x2030; J[MPĂ¤FOP 1%$" DJLMVT TF QSJNKFOKVKF OB TWF QSPDFTF koji Ä?ine mreĹžu procesa urgentne zdravstvene usluge. ,BLP KF SJKFĘ&#x160; P [ESBWTUWFOPK VTMV[J [B Ę&#x160;JKJ LWBMJUFU SFBMJ zacije je od presudnog znaÄ?aja duĹžina trajanja vremena pruĹžanja usluge, neophodno je pratiti odnosno mjeriti vrijeme realizacije TWBLPH QSPDFTB J BLUJWOPTUJ .PHVĘ&#x2030;OPTUJ TLSBĘ&#x2030;FOKB WSFNFOB QSV Ă¤BOKB VTMVHF TF JEFOUJÄ&#x2022;LVKV OB PTOPWV CFODINBSLJOHB QSPDFTB u odnosu minimalno vrijeme trajanja svih podprocesa analizom: t EVĂ¤JOF USBKBOKB IJUOF QSPDKFOF USJKBĂ¤F CPMFTOJLB t EVĂ¤JOF USBKBOKB QPTUVQLB V[JNBOKB BOBNOF[F J PQJT CPMB Ä&#x2022;[JLBMOJ OBMB[J t QPTUPKBOKB J QSJNKFOF WPEJĘ&#x160;B EPCSF LMJOJĘ&#x160;LF QSBLTF t WSFNFOB PCSBEF MBCPSBUPSJKTLJI OBMB[B 5"5 5VSO "SPVOE 5JNF t JOGSBTUSVLUVSOJI LBQBDJUFUB SBTQPMPĂ¤JWPTU PQSFNF J MKVETLJI SFTVSTB t LWBMJUFUB QPTUPKFĘ&#x2030;FH JOGPSNBDJPOPH TJTUFNB t QPTUPKBOKB BLUJWOPTUJ vQSB[OPH IPEBi J ES &MJNJOBDJKPN BLUJWOPTUJ vQSB[OPH IPEBi TF QPWFĘ&#x2030;BWB J FÄ&#x2022;LBTOPTU J FGFLUJWOPTU 4LSBĘ&#x2030;FOKF WSFNFOB USBKBOKB TWJI QSPDFTB i aktivnosti koji Ä?ine mreĹžu procesa pruĹžanja urgentne zdravstvene usluge Ä?ine da se postigne brza dijagnostika i tretman akutnih PCPMKFOKB J QPWSFEB Ă?UP KF EFÄ&#x2022;OJDJKB VSHFOUOF [ESBWTUWFOF VTMVHF PraÄ&#x2021;enjem vodiÄ?a kliniÄ?ke prakse se stvaraju moguÄ&#x2021;nosti za QPWFĘ&#x2030;BOKF FÄ&#x2022;LBTOPTUJ MJKFĘ&#x160;FOKB LBP J SBDJPOBMOPH LPSJĂ?Ę&#x2030;FOKB TWJI SFTVSTB "EFLWBUOB LWBMJÄ&#x2022;LPWBOPTU J PCVĘ&#x160;FOPTU QSVĂ¤BMBDB VTMVHB

PCF[CKFĂżVKV QPWFĘ&#x2030;BOKF FÄ&#x2022;LBTOPTUJ J FGFLUJWOPTUJ 1PTUPKBOKF J QSB Ę&#x2030;FOKF QSPUPLPMB JEFOUJÄ&#x2022;LBDJKB SJ[JLB OFVTBHMBĂ?FOPTUJ J BLUJWOPTUJ QSB[OPH IPEB UPLPN QSPDFTB QSVĂ¤BOKB VTMVHF JEFOUJÄ&#x2022;LBDJKB neadekvatnog koriĹĄÄ&#x2021;enja postojeÄ&#x2021;ih resursa i nezadovoljavajuÄ&#x2021;eg OJWPB PCVĘ&#x160;FOPTUJ PTPCMKB J ES TV PTOPWB [B QPCPMKĂ?BWBOKF FÄ&#x2022;LBT nosti i efektivnosti procesa. 1PWFĘ&#x2030;BOKFN FÄ&#x2022;LBTOPTUJ J FGFLUJWOPTUJ QSPDFTB TF TLSBĘ&#x2030;VKF vrijeme pruĹžanja urgentne zdravstvene usluge, tj. duĹžina trajanja v[MBUOPH QFSJPEB [MBUOPH TBUB w LBP KFEOPH PE WBĂ¤OJI [BIUKFWB pacijenata i drugih zainteresovanih strana.

ZakljuÄ?ak Prvi i najvaĹžniji zahtjev za doslednu implementaciju 2.4 B je puna opredijeljenost vrhovnog menadĹžmenta zdravst WFOF VTUBOPWF EB QSPDFTF SBEB V 6SHFOUOPN DFOUSV PSHBOJ[VKF J VSFEJ V TLMBEV TB [BIUKFWJNB NFĂżVOBSPEOPH TUBOEBSEB *40 9001. MenadĹžment organizacije treba da predvodi pokret za kvalitet uvaĹžavajuÄ&#x2021;i Ä?injenice da su zaposleni najvaĹžniji Ä?inilac u postizanju Ĺželjenog kvaliteta i da nivo kvaliteta nikada neÄ&#x2021;e biti veÄ&#x2021;i od sposobnosti radnika koji treba da ga ostvari. ,MKVĘ&#x160; VTQKFIB [B JNQMFNFOUBDJKV 2.4 B TV t LVMUVSB PSHBOJ[BDJKF t EJ[BKO PSHBOJ[BDJPOPH TJTUFNB J t VLMKVĘ&#x160;FOPTU MKFLBSB LPKJ TV OPTJPDJ EJSFLUOF PEHPWPSOPTU za sprovoÄ&#x2018;enje svih dijagnostiÄ?kih i terapijskih procedura. PredloĹženi model: t KF KFEOPTUBWBO MPHJĘ&#x160;BO J FÄ&#x2022;LBTBO OBĘ&#x160;JO TUBMOPH QPCPMK Ă?BWBOKB LWBMJUFUB [ESBWTUWFOF VTMVHF t KF QSFEVTMPW FLPOPNJĘ&#x160;OPH VQSBWMKBOKB TJTUFNPN t OF [BIUJKFWB [OBĘ&#x160;BKOB Ä&#x2022;OBOTJKTLB VMBHBOKB t PCF[CKFĂżVKF QPWKFSFOKF QBDJKFOBUB V TJTUFN B OF V QPKF dinca. Model servisa urgentne zdravstvene zaĹĄtite zasnovan na QSPDFTOPN QSJTUVQV JNQMFNFOUBDJKF 2.4 B KF MPHJĘ&#x160;BO KFEOP TUBWBO J FÄ&#x2022;LBTBO OBĘ&#x160;JO PSHBOJ[BDJKF QSPDFTB SBEB V 6SHFOUOPN centru koji obezbjeÄ&#x2018;uje stalno poboljĹĄavanje kvaliteta usluge i zadovoljenje potreba i zahtjeva pacijenata, zaposlenih i drugih zainteresovanih strana. Na osnovu praÄ&#x2021;enja, mjerenja, analize QPEBUBLB J QSJNKFOPN OBVĘ&#x160;FOJI MFLDJKB TF QPTUJĂ¤F EB TWBLP QP boljĹĄavanje podstiÄ?e novi ciklus poboljĹĄavanja.

1 *40 LPNJUFU KF QSFQP[OBKVĘ&#x2030;J [OBĘ&#x160;BK TUBOEBSEJ[BDJKF [ESBWTUWFOF VTMVHF QSJMBHP

EJP [BIUKFWF *40 PWPK WSTUJ VTMVHF J QVCMJLPWBP FWSPQTLJ TUBOEBSE &/ *40 LPNJUFU KF J[EBP J PLP ESVHJI TUBOEBSEB LPKJ TV QPTSFEOP ili neposredno, vezani za zdravstvenu uslugu.

Imate problema sa prostatom? Imate jak i iznenadni nagon za mokrenjem? Ustajete noću da bi mokrili? Mokrenje je često i neprijatno? Nepotpuno i otežano mokrite? Imate bol pri mokrenju?

Jednom dnevno.

Pomaže.

Tjeskoba zubnih lukova Dr Dragana Tabaš, specijalista ortopedije vilica Ordinacija „Apolonia”

Tjeskoba je nepravilnost zubnih nizova čija se suština ogleda u nedostatku prostora za pravilno smještanje zuba u luk. Kod tjeskobe postoji nesklad između veličine zuba i dužine samog luka. Izraženost tjeskobe može varirati od najblažeg (rotacije pojedinih zuba) do najtežih oblika, kada više zuba leže van luka ili ostaju impaktirani. Tjeskoba se sreće u mliječnoj, mješovitoj

i stalnoj denticiji i može biti primarna, sekundarna i kombinovana. Primarna tjeskoba nastaje zbog nesrazmjera u ukupnoj veličini zuba i potpori koštanog tkiva. Kombinacija raznih faktora može dovesti do tjeskobe zuba: veliki zubi i mali alveolski luk, veliki zubi i normalan alveolski luk, i normalna veličina zuba i relativno mali zubi i još manji luk. Prvi simptomi primarne tjeskobe

se zapaĹžaju veÄ&#x2021; poslije nicanja stalnih centralnih sjekutiÄ&#x2021;a, a pogotovo posle nicanja lateralnih sjekutiÄ&#x2021;a. Njihov stepenast polozaj ili rotacije jos jasnije ukazuju na nedostatak prostora za njihovo pravilno postavljanje u niz. Primarna tjeskoba se moĹže predvidjeti veÄ&#x2021; u doba mlijeÄ?ne denticije. NajÄ?eĹĄÄ&#x2021;e je lokalizovana u predjelu sjekutica, a moĹže se rasprostraniti i u predjelu boÄ?nih zuba, a naroÄ?ito u predjelu stalnih maksilarnih oÄ?njaka. PoĹĄto ovi zubi niÄ?u kasnije od svih drugih zuba zamjenika, prostor za njihovo postavljanje je Ä?esto nedovoljan. Usljed toga oÄ?njaci pri nicanju zauzimaju razliÄ?ite nepravilne poloĹžaje ili ostaju impaktirani. Osim sjekutiÄ&#x2021;a,donji oÄ?njaci i drugi premolari su takoÄ&#x2018;e zubi za koje u sluÄ?aju primarne tjeskobe Ä?estgo nedostaje prostor. Donji oÄ?njaci su postavljeni vestibularno od zubnog niza, a drugi obiÄ?no niÄ?u sa lingvalnim nagibom. Dijagnoza primarne tjeskobe se mora blagovremeno postaviti, a procjena odnosa veliÄ?ine zuba i raspoloĹživog koĹĄtanog tkiva je samo jedan od krikterijuma za postavljanje dijagnoze. Etiologija primarne tjeskobe je najÄ?eĹĄÄ&#x2021;e nasljednog porijekla. Kombinacija gena i njihovo dejstvo kod ovakvih sluÄ?ajeva je nepravilno, iz Ä?ega rezultira neusklaÄ&#x2018;enost veliÄ?ine vilica i zuba. Tjeskoba moĹže nastati i usljed prisustva prekobrojnih zuba, pogotovo kod osoba sa krupnijim zubima.

Sekundarna tjeskoba Nastaje kao posljedica raznih spoljaĹĄnjih faktora, a najÄ?eĹĄÄ&#x2021;e usljed ranog gubitka mlijeÄ?nih zuba ili redukcije veliÄ?ine zubnih krunica usljed karijesa. Susjedni zubi se pomjeraju prema osloboÄ&#x2018;enom prostoru i tamo zauzimaju prostor potreban za nicanje stalnih zuba. Tom prilikom dolazi do kombinovanih naÄ?ina pomjeranja zuba. NajteĹže posljedice nastaju poslije ranog gubitka drugih, pa prvih mlijeÄ?nih molara i oÄ?njaka. Ĺ to je period izmedju ekstrakcije mlijeÄ?nih zuba i optimalnog vremena nicanja stalnih zamjenskih zuba duĹži, to Ä&#x2021;e i stepen tjeskobe biti izraĹženiji. U grupu sekundarnih tjeskoba spadaju i sluÄ?ajevi simptomatske tjeskobe, koja nastaje usljed prevelike oralne inklinacije zuba. Kod njih ne postoji nesrazmjera izmeÄ&#x2018;u veliÄ?ine vilica i zuba. NajteĹži stepen anomalije je kada sekundarna tjeskoba superponira preko primarne tjeskobe. Ova vrsta tjeskoba nastaje kao posljedica ranog gubitka mlijeÄ?nih zuba kod sluÄ?ajeva koji veÄ&#x2021; imaju izraĹženu primarnu tjeskobu, a naziva se kombinovana tjeskoba. Treba istaci da postoji i tercijarna tjeskoba, koja se javlja u odraslom dobu i manifestuje se samo u predjelu sjekutiÄ&#x2021;a, a najÄ?eĹĄÄ&#x2021;e je povezana sa nicanjem umnjaka i poznim rastom mandibule (donja viliica).

/2$).!#)*! :! /0Ă&#x2020;45 34/-!4/,/')*5 ) /2!,.5 ()252')*5

APOLONIA

APOLONIA P O D G O R I C A

TridesetogodiĹĄnje iskustvo i profesionalan pristup pacijentima omoguÄ&#x2021;ava primjenu savremenih procedura iz svih oblasti stomatologije, uz primjenu dijagnostike i materijala koji prate svjetske standarde. t 03"-/" )*363(*+" * *.1-"/50-0(*+" t &45&54," 450."50-0(*+" t .0#*-/" * '*,4/" 1305&5*," t 0350%0/$*+" t ,0/;&37"5*7/" 450."50-0(*+" t 1"30%0/50-0(*+" t %+&Ć&#x17D;*+" 450."50-0(*+" t %*(*5"-/" 3"%*0(3"'*+" Kao potpuno NOVU proceduru nudimo Vam i primjenu CGF-a (Concentrate Grow Factor) kojom na licu mjesta izdvajamo derivate iz Vase krvi i aplikujemo ih direktno na mjesto intervencije Ä?ime se: t Ubrzava zarastanje tkiva t Smanjuje moguÄ&#x2021;nost infekcije i bola t OnemoguÄ&#x2021;ava pojava alergijskih reakcija

Ugradnja najpoznatijih svjetskih implantata

Mini implantati za stabilizaciju proteze

0ODGORICA s .JEGOĂ?EVA s 4EL % MAIL ORD APOLONIA T COM ME

Digitalni rentgen aparat

Hronika 01. oktobar - OKTOBAR – MJESEC PODIZANJA SVIJESTI O RAKU DOJKE Mjesec oktobar je posvećen podizanju svijesti javnosti o raku dojke. To je prilika da se naglasi važnost prevencije i njene mogućnosti jer ukoliko se rak dojke na vrijeme otkrije mogućnost izlječenja je veća od 90%. Prilika je da jedni druge podsjetimo kako je potrebno na vrijeme početi brinuti o svom zdravlju i da u većoj mjeri pomognemo onima koji su već oboljeli. Rak dojke nastaje nekontroliranim rastom maligno promijenjenih žljezdanih stanica dojke koje u početku uništavaju zdrave okolne stanice, a daljnjim razvojem bolesti ulaze u krvni i limfni sistem i širi se u druge dijelove tijela. Po nastanku i smrtnosti rak dojke je već duže vrijeme na prvom mjestu uzroka raka kod žena. Najčešće se pojavljuje kod žena iznad pedesete godine starosti, no mogu oboljeti i znatno mlađe žene, dok oko 1% oboljelih čine muškarci. Najznačajniji rizici koji su povezani s nastankom i razvojem raka su: genetski (rak dojke u porodici), starost, prva menstruacija prije 12. godine, zadnja menstruacija poslije 50. godine, nerađanje ili rađanje prvog djeteta poslije 30. godine. Uz navedene faktore rizika postoji i niz drugih rizika koji se odnose na nezdrave stilove života, kao što su nezdrava ishrana, nedovoljna fizička aktivnost, pušenje, neprimjerena konzumacija alkohola i stres. Simbol „ružičasta vrpca“ je znak podrške, solidarnosti i potpore svim oboljelim od ove bolesti. 03. oktobar - NOVI TEST ZA RAK DOJKE - SAD Novi test je razvijen u Sjedinjenim Državama, pod nazivom Onkotajp De Iks koji određuje na koji način će pacijent reagovati na hemoterapiju, i jedan je od nekoliko genetičkih testova, koji može da pokaže ljekarima kolika je vjerovatnoća povratka bolesti. Pacijenti sa rakom dojke plaše se hemoterapije zbog njenih brojnih sporednih efekata, kao što su mučnina i gubitak kose, uz potencijalna oštećenja pluća, jetre i kostiju. Međutim, studije su pokazale da neki pacijenti nemaju dobrobiti od hemoterapije. Novi genetički test sada pomaže ljekarima da provjere te pacijente i izbjegnu nepotrebni tretman. Kada uzorak tkiva dojke pokaže prisustvo malignog tumora, ljekari često preporučuju hiruruški zahvat, posle kojeg slijedi šestomjesečni tretman ljekovima, u koji može da bude uključena i hemoterapija, radi sprječavanja daljeg širenja kanceroznih ćelija. Hemoterapija uništava preostale ćelije raka, ali takođe ima štetne sporedne efekte, mučninu, gubitak kose, vrtoglavicu, kao i mogući sterilitet i oštećenja nekih organa. Onkotajp De Iks je jedan od nekoliko genetičkih testova, koji može da pokaže ljekarima kolika je vjerovatnoća povratka

bolesti i najprecizniji je u ranim fazama. Slični testovi, kao što su Prosigna i Endopredikt su u fazi kliničkih ispitivanja u Velikoj Britaniji, Nemačkoj i Austriji. Do sada, Onkotajp De Iks je korišćen samo u slučajevima raka dojke, ali istraživači kažu da slični testovi mogu da budu razvijeni za ostale vrste raka. 05. oktobar – DODIJELJENA NOBELOVA NAGRADA ZA MEDICINU

Stokholm - Kao i svake godine objavljivanje dobitnika počelo je sa nagradom za medicinu. Vilijam Kempbel, Satoši Omura i Juju Tu, dobitnici su Nobelove nagrade za medicinu za 2015. godinu za svoj rad na pronalaženju lijeka za parazitska oboljenja. Kempbel, porijeklom Irac i Japanac Omura, osvojili su polovinu nagrade za otkrivanje novog lijeka, avermectina, koji je pomogao u borbi protiv riječnog sljepila i limfne filarijaze, a pokazao se efikasan protiv drugih parazitskih bolesti, preneo je Rojters. Druga polovina nagrade pripala je kineskoj naučnici Tu, za otkrivanje artemisinina – lijeka koji je značajno smanjio stopu smrtnosti pacijenata oboljelih od malarije. Ona je tek 12. naučnica koja je do sada dobila Nobelovu nagradu za medicinu. U saopštenju Nobelove skupštine povodom dodjele nagrade navedeno je da su “ova dva otkrića obezbijedila čovječanstvu moćna nova sredstva u borbi protiv bolesti koje pogađaju stotine miliona ljudi godišnje” Novčani iznos Nobelove nagrade iznosi osam miliona švedskih kruna (960.000 dolara). 09. oktobar - OBILJEŽEN EVROPSKI DAN DONACIJE ORGANA I TKIVA Portugal - Potpisana Konvencija protiv trgovine ljudskim organima u Portugalu u komunikaciji dodaje da transplantacije aktivnost kao umjetnost koja podiže humanost, slobode, snove, vezu između ljudi.

Evropski dan donacije organa i tkiva obilježavale su članice Savjeta Evrope svake druge subote u oktobru. Ovogodišnji domaćin centralne manifestacije na evropskom nivou je Portugal, a u Lisabonu su organizovane proslave 9. i 10. oktobra. Stručni dio je bio posvećen temama: transplantacije u 21. veku, u granicama na donaciji i trgovini ljudskim organima. Iz Portugala je poručeno da su transplantacije aktivnosti kao što su umjetnost koja podiže humanost, slobodu, snove i vezu između ljudi. Posmrtna donacija organa i tkiva predstavlja oblik pomoći drugim ljudima u nevolji. Za određeni tretman bolesti je najefikasnija transplantacija ili čak jedini mogući oblik terapije. Prema podacima iz Evropske direkcije za kvalitet ljekova i zdravlje (EDKM, 2015) u Evropi je na liste čekanja preko 70.000 lica, svakog dana umre 14 oboljelih zbog nedostatka odgovarajućih organa za transplantaciju. Savjet Evrope je usvojio 9. 7. 2014 izuzetno važnu Konvenciju protiv trgovine ljudskim tijelima koje ispunjava prazninu u postojećim međunarodnim dokumentima i zakonima. Konvencija jasno navodi da su oblici neovlašćenog organa tretiraju kao krivična djela. Takođe daje eksplicitan pravni osnov za krivično gonjenje brokera funkcionera koji zloupotrebljavaju svoj položaj u okviru sistema doniranja organa, zdravstvenih radnika i drugih koji su uključeni u proces prikupljanja, prenosa i korišćenja organa za koje je poznato da donator nije dao valjan pristanak, ili mu je ponudio novčanu naknadu. Zvanično potpisivanje Konvencije održano je u martu ove godine u Španiji. Konvencija je otvorena za sve zemlje svijeta. Nije ograničena na 47 država članica Savjeta Evrope. 14. oktobar - ODRŽANA KONFERENCIJA EUROPEN PUBLIC HEALTH Milano - Od 14. do 17. Oktobra u Milanu je održana 8. EPH (European Public Health) konferencija s glavnom temom "Health in Europe – From global to local policies, methods and practices". Globalno zdravlje je interdisciplinarno područje koje obuhvata zdravlje svih osoba, bez obzira na nacionalne granice. Globalni zdravstveni rizici stoga se razlikuju od drugih rizika utičući na znatno veći broj svjetske populacije. Primjeri globalnih zdravstvenih prijetnji su nezarazne bolesti i njihovi faktori rizika,

kao što su pušenje, fizička neaktivnost i pretilost. Evropa je samo jedan mogući faktor u području globalnih zdravstvenih problema. Kako bi se poboljšalo globalno zdravlje, osigurala globalna zdravstvena zaštita i ojačala globalna sposobnost rješavanja zdravstvenih izazova, svi učesnici moraju sarađivati. Važno je utvrditi ulogu Evrope u globalnoj zdravstvenoj politici kako bi bila u mogućnosti da djeluje i reaguje djelotvorno. Konferencija je organizovana od strane EPH konferencijskog udruženja u saradnji sa evropskim javnozdravstvenim udruženjem (EUPHA). Konferenciji je prisustvovalo više od 1400 učesnika iz preko 50 zemalja čineći je najvažnijom javnozdravstvenom konferencijom u Europi. 12. oktobar - ODRŽANA KONFERENCIJA O EBOLI

Luksamburg - Komunikacija i koordinacija zdravstva i drugih resura vlade Evropske unije, zajedno s Evropskim centrom za nadzor bolesti i Svjetskom zdravstvenom organizacijom osnovni je preduslov uspješne buduće borbe protiv ebole. Podržani su svi napori zemalja članica EU i globalne inicijative usmjerene na liječenje i ograničavanje širenja ebole. Konferenciju je otvorio predstavnik Evropske komisije za zdravstvo Vyentis Andriukaitis, koji je naglasio važnost budućeg ulaganja u javno zdravstvo, koje je jedina brana velikim zdravstvenim izazovima. "Ebola nije najveći izazov za globalno zdravlje, a zemlje za taj izazov nisu dovoljno pripremljene. Riječ je o mogućoj novoj pandemiji gripe, od koje su jednako ugrožene i bogate i siromašne zemlje", upozorila je Margaret Chan, predsjednica Svjetske zdravstvene organizacije. Transparentnost u komunikaciji sa stručnom

International Health d.o.o. Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 www.internationalhealth.biz

GE132 dva puta jači antioksodant MEHANIZMI DEJSTVA GE132: SASTAV:

- Stimulacija imunog sistema - Visoko povećanje nivoa kiseonika u ćelijama

Organski germanium 100mg Matični mliječ 130mg Dupli ajkulin protein 30mg Zeleni čaj 80mg Ekstrakt koščice crvenog groždja 80mg Ekstrakt latice ruže 80mg

Prije upotrebe detaljno pročitajte uputstvo, ako vam je potrebna još neka dodatna informacija ili savjet obratite se ljekaru ili farmaceutu

javnošću, s drugim vladama i međunarodnim organizacijama je osnovni preduslov osiguranja sprovođenja međunarodnih protokola koji nam omogućavaju zaštitu naših građana i međunarodne zajednice, upozorila je Chan. Zdravstveni radnici zemalja EU su na četiri radionice govorili o međuresornoj i međunarodnoj saradnji unutar EU, komunikacijskim izazovima, dobroj praksi u kliničkom tretmanu ebole kao i ulozi EU u svjetskoj borbi protiv ebole. 16. oktobar - OBILJEŽEN SVJETSKI DAN HRANE I HLJEBA

radnih dana. Troškovi koje poremećaji mentalnog zdravlja mogu prouzrokovati u poslovanju i koji se procjenjuju na otprilike 240 milijardi eura godišnje predstavljaju problem koji nikako ne smijemo zanemariti. Posljednje panevropsko istraživanje javnog mišljenja, koje je sprovela EU-OSHA pokazuje da 51% radnika smatra da je stres povezan sa radom uobičajan na njihovom radnom mjestu, a četiri od deset radnika misli da se u njihovim firmama stresom ne upravlja dobro. Najčešći navedeni uzroci stresa povezanog sa poslom bili su reorganizacija posla ili poslovna nesigurnost (72% ispitanika), prekovremeni rad ili prekomjerno radno opterećenje (66%) i nasilje ili uznemiravanje na radnom mjestu (59%). Ipak, poslodavci i radnici zajedno mogu uspješno rješavati i spriječiti stres povezan sa radom, kao i psihosocijalne rizike. Upravo zbog toga je vodeća tema Evropske kampanje za zdrava mjesta rada, koja se provodi tokom 2014.i 2015. godine, „Upravljanje stresom za zdravo mjesto rada“. 20. oktobar – KUBA PRVA U SVIJETU USPJEŠNO ELIMINISALA PRENOS HIV-A I SIFILISA SA MAJKE NA DIJETE

Svjetski dan hrane je proglasila Svjetska zdravstvena organizacija i obilježava se svake godine. Na ovaj dan slavimo hranu, ali i razmjenu, napredak i raznolikost poljoprivrede. Ovogodišnji dan hrane, kao i dani hljeba, posvećeni su aktivnostima usmjerenim na podsticanje smanjenja unosa soli u ishranu. Prekomjerna upotreba soli uzrokuje povišen krvni pritisak kojeg povezujemo sa pojavom bolesti srca i moždanim udarom, odnosno bolestima koje su danas vodeći uzroci smrti u svijetu. Pretjerani unos soli povezan je i sa rakom želuca, bolestima bubrega i pojavom bubrežnih kamenaca, osteoporozom i pojavom edema. Skretanja pažnje na rastući problem prevelike količine natrija u prehrani te uključivanja u inicijativu za smanjenje unosa soli u hranu. „Manje soli – više zdravlja“ glavni je cilj javnozdravstvenih akcija tokom kojih se obilježava Svjetski dan hrane, Svjetska nedjelja podizanja svjesnosti o važnosti kuhinjske soli „Dan više bilja, manje soli“ i „Dani hljeba“. Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih naroda (FAO) i Ujedinjeni narodi (UN) proglasili su 2015. godinu Međunarodnom godinom tla kako bi naglasili važnost zdravog tla kao osnovnog sastava okoline i temeljnog resursa za proizvodnju sigurne hrane. Upravo je tlo tema ovogodišnjeg Svjetskog dana hrane jer samo iz zdravog tla mogu niknuti zdrave biljke koje će prehraniti svijet te je vodeća poruka Svjetskog dana hrane: Ozdravimo tlo, nahranimo Zemlju! 19. oktobar - EVROPSKA NEDJELJA SIGURNOSTI I ZDRAVLJA NA RADU Evropska nedjelja sigurnosti i zdravlja na radu ove godine obilježava se od 19. do 25. oktobra sa vodećom temom „Upravljanje stresom za zdravo mjesto rada“, kao dio kampanje „Zdravo radno mjesto“ Evropske agencije za sigurnost i zdravlje na radu (EUOSHA). Stres na radu identifikovan je kao jedan od glavnih uzroka bolovanja i bolesti povezanih s radom. Stres je drugi najčešći prijavljeni zdravstveni problem vezan uz rad u Evropi i smatra se da je, uz psihosocijalne rizike, odgovoran za više od polovine izgubljenih

nizacija.

Ovu informaciju objavila je Svjetska zdravstvena orga-

U saopštenju WHO-a stoji da je međunarodno izaslanstvo, koje je u junu na Kubu poslala ta organizacija i Panamerička zdravstvena organizacija (PAHO) ustvrdilo da je Kuba ispunila sve kriterije za ovu ocjenu. 2014. Godine samo je dvoje djece u toj zemlji rođeno s HIV-om, a petoro sa sifilisom, stoji u saopštenju. "Kuba je uspješno pokazala da je univerzalan zdravstveni pristup ključan za uspjeh, čak i kada su posrijedi izazovi poput HIV-a" - kaže direktorica PAHO-a Carisse Etienne, a direktorica WHO-a Margaret Chan ovaj izuzetan uspjeh nazvala je jednim od najvećih postignuća u javnome zdravstvu. 20. oktobar - ODRŽAN MINISTARSKI SASTANAK EVROPSKOG REGIONA SZO Minsk - Na ministarskoj sjednici Evropskog regiona SZO koji je održan u Minsku od 20. do 22. oktobra 2015 sa glavnom temom Doživotni pristup zdravlju učestvovale su sve države članice SZO. Ministri zdravlja i zamjenici ministara iz Slovenije, Mađarske, Litvanije, San Marina, Rusije i Kazahstana su učestvovali na okruglom stolu sa temom Dugoročno ulaganje u zdravlje žena i budućih generacija. Države članice SZO na sastanku su usvojile deklaraciju u Minsku na obezbeđivanje zdravlja u svim fazama života u kontekstu 2020 deklaracije Evropska strategija SZO i poziva na politiku koja minimizira negativne uticaje siromaštva i nejednakosti u zdravlju u djetinjstvu, obezbjeđivanje jednakih mogućnosti za integraciju u društvo, sprečava prenos infekcije sa majke na dijete i infektivne bolesti djetinjstva, obezbjeđujući zdravu ishranu za sprečavanje nasilja i promoviše kognitivni razvoj i učenje, kretanje i pristup zdravstvenim uslugama. Kao posebno kritičnan period, deklaracija prepoznaje antenatalni i postnatalni period, pubertet, leaving home da studiraju, ulaze na tržište rada, gubitak posla i promjene posla, penzionisanje,

i ograničenja zbog smanjenja funkcionalnih, kognitivnih i socijalnih vještina, posebno u starosti. Deklaracija predlaže aktivnosti u zemlji, posebno u oblasti reproduktivnog zdravlja, promociju dojenja, uspješnog roditeljstva, adekvatno i inkluzivno obrazovanje, pružajući drugu šansu za mlade ljude, za djecu i omladinu, pristup kontracepciji, sprečavanje polno prenosivih bolesti, upozorenja o štetnosti alkohola tokom trudnoće, mentalno zdravlje i zdravo starenje. Posebno je naglašena međusektorska saradnja, identifikacija potreba u populaciji, a posebno potrebe ugroženih kategorija stanovništva, kao i neophodnost uspostavljanja praćenja i promociju istraživačkih aktivnosti u ovim oblastima.

Više od 3,7 milijarde ljudi ima herpes - "simpleks virus tip 1" (HSV-1), koji su, najvjerovatnije, dobili kao djeca, pokazuje istraživanje. Virus "HSV-1" uobičajeno izaziva herpes na usnama, ali u bogatim zemljama sve češće postaje uzrokom genitalnih infekcija. Malo se zna o eventualnim vezama "HSV-1" i "HIV/ AIDS-a", ali je jasno da one mogu da vode i do drugih ozbiljnih zdravstvenih komplikacija poput encefalitisa. Istovremeno, virus "HSV-2" može da poveća rizik zaraze i širenja HIV-a, upozoravaju stručnjaci. "Moramo ubrzati razvoj vakcine protiv herpes 'simpleks virusa'. Kada bi imali vakcinu koja djeluje na oba virusa - to bi donijelo dalekosežne koristi", ističu iz WHO.

24. oktobar - RAZVOJ VAKCINA PROTIV HEMORAGIČNIH VIRUSA

29. oktobar – KINA UKINULA POLITIKU JEDNOG DJETETA

Poslije dvije uzastopne sedmice u kojima nije bilo prijavljenih slučajeva ebole u Zapadnoj Africi, Svjetska zdravstvena organizacija prijavila je dva nova slučaja u Gvineji. Rad se nastavlja na razvijanju vakcine kako bi se spriječila nova pojava ebole i sličnih virusa. Stručnjaci se nadaju da njihovi napori znače da nikada više neče vidjeti epidemiju kao što je bila ona koja je pogodila Zapadnu Afriku. Zabiljeleženo je više od dvadeset slučajeva pojave ebole u posljednjih četrdeset godina ali do ove godine, nije bilo vakcine protiv tog virusa. Nova vakcina sadrži kombinaciju virusa obične groznice sa dijelom Zair vrste ebole koji je pogodio Zapadnu Afriku. Rezultat je odgovor imunološkog sistema protiv Zair vrste ebola virusa ali ne i protiv ostale tri vrste ebole kojima ljudi mogu da se zaraze. Mnogo prije nego što je Zair vrsta ebole pogodila Zapadnu Afriku, u martu 2014. godine, naučnici su razvijali vakcine za ebolu i dva druga smrtonosna hemoragična virusa, marburg i lasa. Virus lasa nije toliko smrtonosan kao što su ebola ili Marburg, ali oko pola miliona stanovnika Zapadne Afrike dobije lasa groznicu svake godine i oko 5 hiljada umre od nje. Cilj je da se pronađe zaštita protiv svih hemoragičnih virusa koji ugrožavaju Zapadnu Afriku, kaže dr Entoni Fauči iz Nacionalnog instituta za zdravlje. 29. oktobar - WHO: SKORO ČETIRI MILIJARDE LJUDI IMA VIRUS HERPESA

Dvije trećine svjetske populacije mlađe od 50 godina zaraženo je virusom herpesa - upozorava Svjetska zdravstvena organizacija (WHO).

Kina je ukinula politiku jednog djeteta i dopustila svim parovima da imaju dvoje djece, izvijestila je kineska državna medijska kuća. Politika jednog djeteta na snazi je od 1980. godine, a uveli su je jer je broj stanovnika jako brzo rastao. Kina je prvo zakon promijenila 2013. godine tako da su dopustili roditeljima drugo dijete jedino ako je jedan od roditelja jedinac. No, aktivisti su se zalagali da se svima dopusti imati i drugo dijete te da ne bude izuzetaka. Inače, Kina broji 1.357 milijardi stanovnika i najmnogoljudnija je zemlja u svijetu. 29. oktobar – TUBERKULOZA I AIDS VODEĆI UZROČNICI SMRTI U SVIJETU Brojem umrlih tuberkuloza se prvi put približila AIDS-u kao vodeći uzrok smrtnosti od zaraznih bolesti, navodi Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) u izvještaju objavljenom u srijedu. U 2014. godini od tuberkuloze (TBC) je u svijetu umrlo 1,1 miliona ljudi, a u istom je razdoblju HIV/AIDS usmrtio 1,2 miliona, među njima i 400.000 zaraženih HIV-om i TBC-om, navodi WHO. Izvještaji pokazuje da je sjajan uspjeh zadnjih deset godina ostvaren u pristupu zaraženih HIV-om terapiji koja je mnogima od njih pomogla da preživi infekciju. Podaci govore da se tim dvjema svjetskim ubicama ne pristupa jednako, kaže dr Mario Raviglione, direktor programa TBC-a u WHO-u. "Dobra je vijest da je od 2000. godine liječenje spasilo život 43 milijuna oboljelih od TBC-a", ali s obzirom da se većina oboljelih može uspješno liječiti, stopa smrtnosti "neprihvatljivo je visoka", kaže Raviglione. Izvještaj je sastavljen na temelju podataka iz 205 zemalja i teritorija o svim aspektima TBC-a, uključujući i oblike otporne na ljekove. - Izvještaj zvoni na uzbunu jer čeka nas golem posao kako bismo smanjili smrtnost od te stare, ali izlječive bolesti - kaže dr Grania Brigden iz udruženja Ljekari bez granica. Za terapiju HIV/AIDS izdvaja se 10 puta više novca nego za TBC, pa je za HIV/AIDS potrošeno 8 milijardi, a za TBC 800.000 dolara, kaže Raviglione. Jedan od razloga je što HIV/AIDS uveliko pogađa siromašne zemlje Afrike, a TBC prevladava u zemljama kao što su Indija i Kina, koje mogu same finansirati domaće zdravstvo. No i kad se taj faktor uzme u obzir jaz je prevelik i potrebno je još 1,4 milijarde dolara za finansiranje liječenja TBC-a u 2015.

Projekat BIO - ICT Ivana Milašević, mladi istraživač na Projektu U Crnoj Gori je u toku realizacija projekta prvog Centra Izvrsnosti u bionformatici, BIO-ICT, pod liderstvom Elektrotehničkog fakulteta (ETF) Univerziteta Crne Gore, a sa značajanim učešćem partnerskih institucija: Instituta za javno zdravlje (IJZ), Biotehničkog fakulteta (BF), Instituta za biologiju mora (IBM), partnera iz privrede: Green House Jovović, Danilovgrad; COGI-mar, Kotor, kao i međunarodni pratneri: Institut za ekološku sigurnost, Ruske akademije nauka iz Sankt Petersburga (SRCES RES) i Institut za teleinfrastrukturu, Univerziteta iz Alborga, Danska, kao međunardni partneri. Projekat BIO-ICT se realizuje kroz program INVO (Istraživanje, Nauka, Visoko Obrazovanje) koji sprovode Ministarstvo nauke i Ministarstvo prosvjete Crne Gore od sredstava Svjetske Banke. Takođe, BIO – ICT ima za cilj razvoj modularne i najsavremenije ICT platforme u oblasti poljoprivrede, monitoringa usijeva, ekosistema voda/mora i šuma, razvoja tehnika za kontrolu i smanjenje zagađenja vazduha, analize i standardizacije prehrambenih proizvoda, kontrole kvaliteta zemljišta, napretka u javnom zdravstvenom sistemu. Ova otvorena platforma za pružanje usluga biće podložna promjeni, u smislu širenja na druge oblasti, kao što su zdravstvo, transport, pametni gradovi. BIO-ICT naučna platforma ima za cilj dostizanje savremenog nivoa istraživanja i inovacija, niže troškove investiranja, omogućavanje automatizacije i nezavisnosti korisnika, prilagođavanje servisa prema željama korisnika i kapacitetima krajnjih uređaja, uključivanje specijalizovanih servisa itd.

Planovi BIO-ICT usmjereni su ka: izradi novih naučnih pristupa i metoda za unapređenje odgovarajućih proizvoda i usluga, jačanju interdisciplinarnog istraživanja u Crnoj Gori, intenziviranju saradnje sa međunarodnim istraživačkim institucijama i privatnim sektorom, unapređenju potencijala za kreiranje komercijalnih inovacija, uspostavljanju jake veze između znanja, istraživanja i inovacija, osnaživanju nove generacije naučno-tehnoloških talenata i privlačenju eksternog finansiranja putem komercijalizacije znanja i intelektualne svojine. Djelovanje BIO–ICT projekta može se posmatrati kroz rad brojnog istraživačkog tima ,koji je podijeljen u nekoliko radnih paketa. Institut za javno zdravlje, kao licencirana naučno–istraživačka institucija, u okviru BIO-ICT pripada radnim paketima 5 (ICT &Agrokultura) i 6 (ICT istraživačke aktivnosti ekološkog monitoringa). Oblasti istraživanja IJZCG u okviru ovih radnih paketa su fizičko-hemijska i mikrobiološka analiza uzoraka zelenog povrća, vinove loze, školjki, ali i morske vode, sedimenta i zemljišta, sa aspekta procjene uticaja kvaliteta pomenutih uzoraka na zdravlje, ali i na životnu sredinu, kao i implementaciji savremene IT tehnologije u proizvodnji hrane. Tim Instituta za javno zdravlje na BIOCT projektu čine: doc. dr Boban Mugoša, doc. dr Zoran Vratnica, MSc Dijana Đurović, dr Ljubica Terić, Tatjana Gazivoda, Mirsad Orahovac, kao i mladi isitraživači Ljubica Ivanović i Ivana Milašević. U okviru radnog paketa 5 IJZCG sprovodi istraživanja u okviru analize određenih uzoraka hrane. U cilju postizanja bezbjednosti hrane, cilj projekta je izgraditi snažne i funkcionalne veze između javnog zdravlja i drugih sektora, a posebno sektora poljoprivrede, kako bi se obezbijedila efikasna međusektorska saradnja. Sektor javnog zdravlja mora igrati osnovnu ulogu u jačanju zajednice raznih parnterstva, koji imaji iste ciljeve i odgovornosti. Supstance koje se hranom unose u organizam su neophodne da bi se održao život, rast, razvoj, produkcija, obezbjeđivanje energije, gradivnih i regulatornih katalitičkih sastojaka. U laboratorijama Instituta za javno zdravlje, u okviru ovog projekta vrši se

analiza antioksidativnih svojstava, sadržaj metala i minerala, kao i mikrobiloška svojstva blitve kontrolisanog proizvodnog procesa. Blitva je prepoznata kao proizvod veoma bogat sastojcima koji su od velikog značaja na ljudsko zdravlje. Dobar je izvor vlakana, minerala i antioksidativnih jedinjenja, dostupna je tokom cijele godine, jeftina i jednostavna za uzgoj kao i za pripremu u svakodnevnoj ishrani. Kao što je poznato, antioksidanti imaju ogromnu ulogu u prevenciji različitih hroničnih bolesti, kao što su: dijabetes, kancer, neurodegenerativne bolesti, kardiovaskularne bolesti i dr. Značaj analize metala, elementa u tragovima, mikroelementa, elektrolita u namirnicama je veoma veliki. Apsolutna deficijencija ovih elemenata onemogućava normalno funkcionisanje ljudskog organizma, ili u krajnjem smrt, jer veliki broj metala učestvuje u izgradnji različitih tkiva i neophadan za većinu biohemijskih procesa. Međutim, mora se vršiti i redovana analiza u cilju otkrivanja povećanog sadržaja metala koji ima negativan na ljudsko zdravlje. Potrebe ljudskog organizma za oligo elementima su veće od 100 mg (Ca, P, Na, K, Mg, S, Cl), dok se mikro elementi u tragovima (Fe, Zn, Cu, Co, Cr, Mn, Mo, J, Se,...) mogu naći u količini do 100 mg. Uz sve gore pomenuto, glavna prednost hrane proizvedene na ovaj način je to što se proizvodni proces sprovodi u kontrolisanim uslovima, gdje se kontroliše svaka faza proizvodnog procesa, obezbjeđujući tako visoko kvalitetnu i bezbjednu hranu na crnogorskom tržištu. Sve ovo omogućava bezbjednu proizvodnju koja je u skladu sa nutritivnim potrebama potrošača. Jedna od tema projekta je i ekološki monitoring životne sredine uz ICT podršku, kroz idejna rešenja za bolji, brži, kvaliteniji i jedinstven sistem prikupljanja podataka o stanju mora, vazduha i kopna, odnosno sredine u kojoj živimo i proizvodimo hranu za ljudsku upotrebu. Osim nabavke vrijedne naučnoistraživačke opreme, projekat je angažovao i mlade istraživače, studente doktorskih studija. U okviru ekološkog monitoringa IJZCG zajedno sa IBMK u okviru BIO-ICT-a vrši analize prisustva teških metala u sedimentu i školjkama (Mytilus galloprovincialis), ukupnog organskog ugljenika i ukupnog azota (TOC, TN) u vodi i sedimentu. Što se tiče hranljivih soli u morskoj vodi, odnosno nutrijenata, određuje se sadržaj: nitrata, nitrita, fosfata, silikata, ukupnog azota i ukupnog fosfora. Ukupan organski ugljenik je jako bitan parametar sa aspekta uticaja na životnu sredinu. Koristi se kao indikator zagađenja i stepena eutrofikacije. Sadržaj ukupnog organskog ugljenika je proporcionalan količini

organske materije koja potiče od spiranja i erozije obale, kao i od primarne produkcije. Organska materija je primarni izvor hrane za bentosne organizme. Međutim, previše organske materije dovodi do povećane potrošnje rastvorenog kiseonika iz morske vode, što može imati jako štetan uticaj na bentosne organizme i ribe. Zbog toga je prepoznata važnost odrđivanja ukupnog organskog ugljenika kao jednog od ključnih parametara zagađenja. Sedimenti igraju značajnu ulogu u definisanju glavnih hemijskih, fizičkih i bioloških osobina vodene sredine, jer predstavljaju stanište mnogih vodenih organizama, a mogu biti i izvor ili taložište velikog broja hemijskih supstanci. Prema tome, koncentracije kontaminanata u sedimentima mogu biti nekoliko puta veće nego u vodenom stubu iznad njih. Zbog toga je, pored određivanja sadržaja ukupnog organskog ugljenika, neophodna i redovna analiza teških metala u sedimentu. Važan aspekt sa ekotoksikološke tačke gledišta, ali i sa stanovišta ljudskog zdravlja i bezbjednosti hrane, je i procjena biodostupnosti teških metala iz zagađenih morskih sedimenata. Dio ovih polutanata iz sedimenta može biti apsorbovan i akumuliran od strane morskih organizama, koji zbog toga predstavljaju veoma pogodan indikator za analizu zagađenja morske sredine. S obzirom da je bioakumulacija proces koji traje nekoliko mjeseci ili godina, analizom teških metala u pojedinim organizmima, možemo odrediti tačne koncentracije biološki dostupnih oblika metala u morskoj sredini. Istraživanja su pokazala da dagnja Mytilus galloprovincialis najbolje ispunjava zahtjeve koje organizam treba da zadovolji da bi se koristio kao bioindikator zagađenja morske sredine. Pošto se dagnje hrane filtrirajući morsku vodu, a većinu kontaminata akumuliraju u znatno većim količinama od onih nađenih u vodenom stubu, one su reprezentativne kao pokazatelj zagađenja morske vode. Zbog svega toga, ali i zbog sve češće upotrebe dagnji u ljudskoj ishrani, monitoring teških metala u mesu dagnje je neophodan. BIO – ICT ima veliki izazov u smislu zadovoljavanja potreba i zahtjeva potrošača uz smanjenje potencijalno štetnih efekata na zdravlje i životnu sredinu. Istraživanje i primjena inovacija treba da obezbijede da hranu koja pored toga što je bezbjedna, bude kompetitivna u poljoprivrednoj prehrambenoj proizvodnji. Takođe je bitno obezbijediti uslove za održivost proizvodnje, prerade i potrošnje hrane. Ovo partnerstvo treba da obuhvata obrazovanje potrošača, školsko obrazovanje, nauku, istraživanje, poljoprivredu, ribarstvo, turizam, trgovinu, industriju, kao i regulatorne mehanizme.

100% biljnog porijekla

ViĹĄenamjenska krema za posjekotine, rane, manje Â&#x2018;Â&#x2019;Â&#x2021;Â?Â&#x2018;Â&#x2013;Â&#x2039;Â?Â&#x2021;ÇĄ Â&#x2030;Â&#x17D;Â&#x152;Â&#x2039;Â&#x2DC;Â&#x2039;ÂŤÂ?Â&#x2021; Â&#x2039; Â?Â&#x2018;Ä Â?Â&#x2021; infekcije . . .

NEIZOSTAVNA e * APOTECI !!!

3ULMH XSRWUHEH SDĂĽOMLYR SURĂžLWDWL XSXWVWYR D ]D YLĂŁH LQIRUPDFLMD REUDWLWH VH 9DĂŁHP OMHNDUX LOL IDUPDFHXWX

Â&#x2021; 8YR]QLN L GLVWULEXWHU ]D &UQX *RUX Â&#x2021; 8ULRQ G R R Â&#x2021; 8O 3HUD Ă˘RĂźD &LW\ NYDUW Â&#x2021; Â&#x2021; 3RGJRULFD &UQD *RUD Â&#x2021;Â&#x2021; 7HO Â&#x2021; )D[ Â&#x2021; Â&#x2021; RIÂżFH#XULRQ PH Â&#x2021; ZZZ XULRQ PH Â&#x2021;

Pilex

ÂŽ

T A B L E T E

3DNRYDQMH WEO 'R]LUDQMH [ WEO GQHYQR OlakĹĄavaju tegobe kod spoljaĹĄnjih i unutraĹĄnjih hemoroida koji ne zahtijevaju hirurĹĄku intervenciju. 'RSULQRVH MDĂžDQMX YHQVNRJ ]LGD L VPDQMXMX NUYDUHQMD 3RPDĂĽX X VSUHĂžDYDQMX UD]YRMD XSDOQRJ SURFHVD XEODĂĽDYDMXĂźL ERO L VYUDE 2PHNĂŁDYDMX FULMHYQL VDGUĂĽDM D WLPH L ODNĂŁH SUDĂĽQMHQMH FULMHYD 'RGDFL LVKUDQL QLVX ]DPMHQD ]D XUDYQRWHĂĽHQX UD]QRYUVQX LVKUDQX L ]GUDY QDĂžLQ ĂĽLYRWD

Â&#x2021; 8YR]QLN L GLVWULEXWHU ]D &UQX *RUX Â&#x2021; 8ULRQ G R R Â&#x2021; 8O 3HUD Ă˘RĂźD &LW\ NYDUW Â&#x2021; 3RGJRULFD &UQD *RUD Â&#x2021; Â&#x2021; 7HO Â&#x2021; )D[ Â&#x2021; RIÂżFH#XULRQ PH Â&#x2021; ZZZ XULRQ PH Â&#x2021;