Broj82 by medical cg

5. FEBRUAR 2016. GODINA VII BROJ 82

Genetski sindrom Parodontopatija

Kašalj Krajnici Osip kod djece

www.medicalcg.me

1.00

Bol u kičmi Zika groznica

Trovanje kokainom Trovanje gljivama

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić

UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Prof. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Branko Rašović Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Mr ph Ivana Gojković Prim. dr Milica Šofranac, pedijatar Milorad Aranitović, struč. rad. terapeut Dr Miloš Radulović, stomatolog Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij. Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Dr stom. Rade Mrdak Prof. dr Rajko Šofranac Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Prim. mr sci dr med. Slobodan Vranješ Dr Snežana Tomić Verica Pantelić Prim. dr Vladimir Čarapić Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci

Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

Imperativ u radu CALIMS Mr ph Maja Stanković 10 – 12 Genetski sindrom Prof. dr Božidar M. Bojović 13 – 15 Rak grića materice Dr Milovan Jovanović 22 – 23 Karcinomi štitaste žlijezde Dr Valentina Kalinić 24 – 26 Kašalj – dr Staša Višnjić 28 – 29 Krajnici – dr Julija Bošković 30 – 31 Osipne bolesti kod djece Dr Biljana Ivelja 32 – 33 Kardiopulmonalna reanimacija Dr Marija Bogdanović 42 – 43 Trovanje kokainom Dr Radmila Furtula Dr Bojan Stojanović 44 – 46 Aloja Vera Dr Olivera Simić Kovačević 47 - 49 Trovanje gljivama Dr Sabahudin Pupović 50 - 51 Mučnina u putovanju Dr Snežana Tomić 52 – 53 Bol u kičmi Dr Draško Vuković 54 – 56 Pravilno sjedenje Bojan Kraljević, spec. prim. fizioter. 58 – 59 Anksioznost – dr Vasilije Bošković 60 – 61 Problem – Marija Šćepović, psihološkinja 62 – 63 Parodontopatija – dr Ana Lakić 64 – 65 Montesori metod Dragana Marković, pedagoškinja 68 - 69

Za pusače ˇ

ˇ Moć brsljana

system Kompletna anti-aging linija koja ističe Vašu prirodnu ljepotu

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Kosić bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me

Imate problema sa prostatom? Imate jak i iznenadni nagon za mokrenjem? Ustajete noću da bi mokrili? Mokrenje je često i neprijatno? Nepotpuno i otežano mokrite? Imate bol pri mokrenju?

Jednom dnevno.

Pomaže.

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

Âˇ jedinstven sastav probiotika Âˇ znanstveno podrĹžani sojevi Âˇ neĹĄkodljivi i sigurni GR-1ÂŽ i RC-14ÂŽ

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo KosiÄ&#x2021; bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

ZANIMLJIVOSTI

Mozak ne zaboravlja prvi jezik koji naučite

U naučnom magazinu Nature Communications objavljena je studija sa Univerziteta McGill i Instituta za neurologiju u Montrealu, u kojoj objašnjavaju kako jezik kojem smo izloženi u ranom dobu utiče na način na koji mozak procesuira ostale jezike sa kojima se sretnemo u životu, čak i ako taj prvi jezik više ne znamo. Istraživači su test sproveli na tri različite grupe djece, starosti od 10 do 17 godina. Dali su im zadatak da prepoznaju pseudofrancuske riječi, tj. riječi koje samo zvuče francuski. Prva grupa sastojala se od djece koja su rođena i odrasla u porodicama koje pričaju samo francuski. Druga grupa su bila djeca koja su usvojena iz Kine kada su imala tri godine, a treća grupa se sastojala od djece koja su se rodila i žive u dvojezičnim porodicama, odnosno, u porodicama koje govore i francuski i kineski jezik. Sva djeca su za vrijeme testa bila na magnetskoj rezonanci kako bi naučnici vidjeli koji im se dijelovi mozga aktiviraju. Iako su sve tri grupe zadatak odradile podjednako uspješno, nisu se svima aktivirali isti djelovi mozga. Djeci koja nikada nisu bila u dodiru s kineskim jezikom aktivirao se drugačiji dio mozga nego djeci iz druge dvije grupe. Naučnici su otkrili da kineska djeca koja su usvojena u francuske porodice procesuiraju jezik na isti način kao i djeca koja žive sa dvojezičnim porodicama, što bi značilo da njihov mozak nije zaboravio kineski.

Noćni obroci negativno utiču na pamćenje

Ekstraktori sperme u sve široj upotrebi u bolnicama

Naučnici sa David Geffen School of Medicine pri University of California, Los Anđeles (UCLA), tvrde da česti obroci u vrijeme predviđeno za spavanje mogu ostaviti ozbiljne posljedice na pamćenje. Iako je već poznato da neuredni obroci mogu rezultirati ozbiljnim metabolitičkim poremećajima, kao što je šećerna bolest, nedavno istraživanje provedeno na miševima potvrdilo je kako oni mogu poremetiti i hemiju mozga. „Pronašli smo prvi dokaz da redovito uzimanje obroka u pogrešno doba dana ima dalekosežne posljedice na pamćenje. Budući da puno ljudi ili radi ili se zabavlja u vrijeme uobičajeno za spavanje, važno je znati kako takvo ponašanje može ograničiti određene moždane funkcije“, izjavila je Dawn Loh s UCLA Laboratory of Circadian and Sleep Medicine. Istraživanjem na miševima utvrđeno je da redovna ishrana u vrijeme predviđeno za spavanje utiče na cijeli niz kognitivnih procesa, počevši od prepoznavanja zadatih objekata, preko dugotrajne memorije, pa sve do osjećaja straha.

Kineska bolnica u gradu Nanjing, glavnom gradu provincije Jiangsu, predstavila je novi aparat – automatski ekstraktor sperme. Ovaj uređaj je ubrzao i olakšao posao donatorima sperme. Riječ je o hands-free uređaju. Aparat je, prema riječima načelnika odjeljenja za urologiju, prije svega namijenjen osobama koje imaju problem sa donacijom sperme na tradicionalan način. Ovo je, inače, tek jedan u nizu takvih aparata u kineskim bolnicama. Prvi ovakav uređaj je postavljen prije dvije godine u funkciji svojevrsnog probnog balona, kako bi se ljudi privikli na uređaj i jedni na druge, jer se nekolika ekstraktora nalaze u istoj prostoriji. Interes za njegovom upotrebom nadmašio je sva očekivanja.

IZ MEDICINE S kojim vrstama dijelimo najviše DNK?

Žuti čvorići na kapcima - ksantelazme

Nikad ne biste rekli na prvi pogled, ali ljudi imaju mnogo toga zajedničkog sa – žirolikim crvima. Prije više od 500 miliona godina ljudi i ovi sićušni beskičmenjaci imali su zajedničkog pretka, a danas dijelimo oko 14.000 gena. Zapravo, genetski gledano, imamo čak 70 odsto sličnosti, pokazala je nova studija. Za potrebe istraživanja objavljenog u stručnom časopisu Nature, istraživači su analizirali gene dvije vrste žirolokih crva s Havaja i iz Atlantskog okeana. Studija je pojasnila evoluciju prosjeka u ždrijelu žirolkih crva, kroz koje oni filtriraju morsku vodu i tako unose hranu. Ti proseci, evoluirali su u škrge, a onda u ždrijelo kakvo ima i čovjek. Evo još nekih vrsta sa kojima čovjek dijeli veliki procenat gena: šimpanze – 98 odsto, mačke – 90 odsto, psi – 84 odsto, krave – 80 odsto, miševi – 75 odsto, pčele – 44 odsto.

Žućkaste ploče nepravilnog oblika i čvorići na kapcima ksantelazme, nisu samo estetski problem, već ukazuju na povećan rizik za razvoj infarkta miokarda. Nova studija, objavljena u British Medical Journal-u, potvrđuje da žuti čvorići na gornjim i donjim kapcima, na koži iznad i ispod njih ukazuje na povećan rizik od infarkta i drugih kardiovaskularnih bolesti. Ksantelazme su najčešći vid dobroćudnih tumora (ksantoma), koji predstavljaju nakupljanje velikih masnih ćelija sa pjenušavom citoplazmom. U suštini to su nakupine holesterola. Međutim, polovina osoba sa ksantelazmama nema povišen holesterol u krvi. U eksperimentu je učestvovalo više od 12.000 dobrovoljaca starosti od 20 do 93 godine. Na početku istraživanja oni nijesu imali srčano oboljenje. Istraživanje je pokazalo da muškarci i žene različitih starosnih grupa sa ksantelazmom imaju povišen rizik razvitka infarkta, srčanih bolesti i smrti tokom 10 godina. Ksantelazme bez poremećaja nivoa masnoća u krvi su estetski problem. Uklanjaju se laserskim tretmanom, elekrtohiruškim putem. Da bi se to spriječilo potrebna je dijetalna ishrana sa manje masnoće i liječenje dislipidemije.

Gubitak tjelesne težine može značajno da poboljša kvalitet sna Gubitak tjelesne težine može da poboljša kvalitet sna, rezultati su studije koja je prezentovana Američkoj Zdravstvenoj asocijaciji. Istraživači su dokazali da gubitak tjelesne težine u značajnoj mjeri poboljšava kvalitet sna, bez obzira da li je gubitak težine nastao promjenama u ishrani, ili kao rezultat fizičke aktivnosti. Ranija istraživanja su pokazala da masne naslage često idu ruku pod ruku sa nesanicom i lošijim kvalitetom sna. Istraživanje koje je sprovedeno na Državnom Univerzitetu Pensilvanija je ovu vezu konačno dokazalo. U istraživanje je bilo uključeno 77 pacijenata koji su praćeni tokom perioda od 6 mjeseci. Svi učesnici studije su bili prekomjerne tjelesne težine, ili su bilo gojazni, i bili su podijeljeni u dvije grupe. U prvoj grupi su ispitanici podvrgnuti promjeni ishrane i vježbanju, dok su u drugoj grupi bili podvrgnuti samo promjenama ishrane. Takodje, svi isipitanici bili su ispitani u smilsi apneje tokom sna, nemiran san, prekomjeran san i pospanost, umor tokom dana, nesanica... U obe ispitane grupe, gubitak tjelesne težine je iznosio oko 17 kilograma. Postojala je statistički značajna razlika u stepenu smanjenja tjelesne masti i poboljšanja kvaliteta sna sveukupno.

Kontinuirano unapređenje saradnje sa farmaceutima

- imperativ u radu CALIMS

Mr ph. Maja Stanković Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore Odjeljenje za farmakovigilancu Uspješna realizacija nadležnosti CALIMS u očuvanju javnog zdravlja, putem dostupnosti kvalitetnih, bezbjednih i efikasnih ljekova, umnogome zavisi od stepena saradnje sa zdravstvenim ustanovama, odnosno zdravstvenim radnicima koji propisuju, izdaju ili primjenjuju ljekove i koji su u direktnom kontaktu sa pacijentom. Kvalitet uspostavljene saradnje posebno diktira stepen razvoja sistema farmakovigilance. I pored činjenice da je osnovni princip racionalne farmakoterapije „primum non nocere“ - prvo ne naškodi, koncept apsolutne bezbjednosti u farmakoterapiji ne postoji tj, prihvatjiva bezbjednost i pozitivan odnos korist/rizik od primjene lijeka je nešto što opravdava njegovu primjenu u dijagnostičke, profilaktičke i terapijske svrhe. Neželjena dejstva se mogu ispoljiti i kada se lijek racionalno primjenjuje, dok neracionalna primjena višestruko povećava rizik od negativnih posljedica primjene ljekova. Primjena ljekova nosi sa sobom rizik od ispoljavanja neželjenih dejstava i zdravstveni sistem u Crnoj Gori ne može biti u tom smislu izuzetak. Naši zdravstveni radnici su u situaciji, neko rjeđe, neko češće, da u svakodnevnom radu primijete i prepoznaju neželjeno dejstvo lijeka. Ono što je bitno, a što je nažalost praksa u Gori, jeste da često zdravstveni radnici nijesu svjesni značaja prijavljivanja svake sumnje na neželjeno dejstvo lijeka nadležnim Agencijama za ljekove, bez obzira na očekivanost i ozbiljnost neželjenog dejstva. Prijava neželjenog dejstva od strane

zdravstvenog radnika iz Crne Gore postaje dio globalne baze neželjenih dejstava ljekova, koju održava WHO kolaborativni centar za praćenje neželjenih dejstava, koji se nalazi u Upsali (Švedska) i koja danas broji više od 12 miliona prijava. Činjenica da se ovaj program globalnog praćenja bezbjednosti odvija pod pokroviteljstvom WHO, dovoljno govori o značaju istog. Pored globalnog sistema praćenja, cilj je razviti efikasan sistem lokalno, dakle u svakoj državi članici WHO, uključujući i Crnu Goru. Prepoznavanje, prijavljivanje i prevencija neželjenih dejstava, kao kamen temeljac sistema farmakovigilance, je važan segment racionalne farmakoterapije i donosi značajne zdravstvene i ekonomske koristi svakom zdravstvenom sistemu. Nedovoljno učešće farmaceuta kao značajnih izvora informacija o bezbjednosti ljekova je identifikovano od CALIMS, analizom godišnjih izvještaja o prijavljivanju neželjenih dejstava, u kojima je prikazana statistika učešća farmaceuta u prijavljivanju, u poređenju sa ostalim zdravstvenim radnicima. Farmaceuti su zdravstveni radnici za koje je od European directorate for the quality of medicines & healthcare i *European Committee on Pharmaceuticals and Pharmaceutical Care prijavljivanje neželjenih dejstava navedeno kao jedan od indikatora kvaliteta u farmaceutskoj zdravstvenoj zaštiti, koji je ujedno i preduslov profesionalne kompetencije farmaceuta. CALIMS je tokom prošle godine pokrenula inicijativu

prema Farmaceutskoj komori, u vezi sa zajedničkim aktivnostima i potrebom kontinuirane edukacije farmaceuta u oblasti farmakovigilance. Kontinuirana edukacija je najznačajniji preduslov povećanja broja i kvaliteta prijava proslijeđenih od strane farmaceuta, koji kao i ostali zdravstveni radnici imaju moralnu, profesionalnu, ali i zakonsku obavezu da prijave CALIMS svaku sumnju na neželjeno dejstvo lijeka. Značaj redovnog održavanja sastanaka na temu farmakovigilance, u organizaciji CALIMS i Farmaceutske komore je podržan i od nadležnog Ministarstva zdravlja, u smislu bolje implementacije zakonskih rješenja u dijelu obaveza zdravstvenih radnika vezano za prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova, čime se značajno unapređuje zdravlje građana Crne Gore. Kao nastavak edukacije farmaceuta, nakon održane prve radionice za farmaceute iz AU MONTEFARM u septembru prošle godine, 16. i 17. decembra, u prostorijama CALIMS održane su još dvije radionice, na kojima su pored farmaceuta iz AU Montefarm, učešće uzeli i farmaceuti iz privatnih apoteka. Sastanci su bili izuzetno posjećeni a prisutni farmaceuti vrlo zainteresovani da aktivno učestvuju u diskusiji, posebno o važnim segmentima njihovog svakodnevnog rada sa pacijentima.

U prezentaciji koju je održala rukovodilac odjeljenja za farmakovigilancu mr ph. Maja Stanković, predstavljena je uloga CALIMS u zdravstvenom sistemu Crne Gore, značaj njenog postojanja za zdravstvene radnike, posebno u smislu da nalik drugim Agencijama za ljekove, predstavlja referentnu instituciju za pružanje informacija o ljekovima. Informacije o ljekovima, čiji je izvor Agencija predstavljaju objektivne, nezavisne i na naučnim dokazima utemeljene informacije (evidence-based medicine) čija je primjena u praksi preduslov racionalne primjene ljekova. U prezentaciji je istaknut značaj prijavljivanja neželjenih djestava koja su se ispoljila na teritoriji Crne Gore, tj na našim pacijentima, kako bi se na taj način bolje i sveobuhvatnije sagledao bezbjednosni profil svakog lijeka. Pažnju prisutnih privukla je prezentacija mr ph. Veselinke Vukićević, naročito u dijelu prikazane statistike prijavljivanja neželjenih dejstava od strane farmaceuta u Crnoj Gori, počev od 2010. godine, prikaza poređenja sa zemljama regiona i ohrabrujućih nagovještaja značajnog povećanja prijava od farmaceuta u 2015. godini. Istaknuto je da su farmaceuti u najboljoj prilici da prepoznaju i prijave neželjeno dejstvo jer su u direktnom

kontaktu sa pacijentom sa kojim grade odnos zasnovan na povjerenju, poslednja su kontrola prije primjene lijeka, najznačajniji izvor informacija za OTC ljekove, imaju mogućnost da uoče odstupanja u kvalitetu lijeka (izmijenjen izgled, boja...), posumnjaju da je u pitanju falsifikat, što sve može, u značajnoj mjeri, ukoliko se ne prepozna, ugroziti zdravlje pacijenata. Na kraju sastanka farmaceutima se obratio dr pharm. Nemanja Turković, koji je prezentovao niz korisnih, praktičnih uputstava za popunjavanje obrasca za prijavu neželjenog dejstva lijeka. Predstavljena je prva prijava neželjenog dejstva lijeka koja je stigla na adresu CALIMS, neposredno nakon njenog osnivanja i prijava koja predstavlja najbolje dokumentovani slučaj prijavljen CALIMS-u, sa popunjenim svim podacima na obrascu za prijavu neželjenog dejstva lijeka. Detaljno je objašnjeno svako polje na obrascu koje se odnosi na pacijenta i neželjeno dejstvo lijeka, ljekove pod sumnjom i u istovremenoj primjeni, stepen uzročnoposljedične povezanosti između neželjenog dejstva i primijenjenog lijeka, anamnestički podaci i date su smjernice za njihovo pravilno popunjavanje. Dobro popunjena prijava tj. dobro dokumentovan slučaj pomaže CALIMS u pouzdanijoj procjeni kauzaliteta (uzročno posljedične povezanosti između primijenjenog lijeka i ispoljenih neželjenih dejstava). Ukazano je i na najčešće nedostatke u popunjavanju prijava, na osnovu dosadašnjeg iskustva CALIMS

u procjeni prijava. Na kraju prezentacije Nemanja Turković je prikazao prisutnima kako funkcioniše prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova kroz informacioni sistem domova zdravlja i opštih bolnica. Iskustvo je pokazalo da ovaj način prijavljivanja predstavlja savremen, komforan i jednostavan način prijavljivanja neželjenih dejstava CALIMS. Ujedno je i najavio uvođenje mogućnosti prijavljivanja neželjenih dejstava kroz IS zdravstvene zaštite za farmaceute iz zdravstvene ustanove "Montefarm". Tokom diskusije koja je uslijedila nakon održanih prezentacija, farmaceuti su predstavili svoja iskustva iz prakse, koja su za CALIMS od izuzetnog značaja u sagledavanju izazova sa kojima se farmaceuti suočavaju u komunikaciji sa pacijentima, u pogledu bezbjedne primjene ljekova koje izdaju u apotekama. Sastanci sa farmaceutima, ukupno tri u 2015. godini, predstavljaju dobar temelj za dalje zajedničke aktivnosti CALIMS i Farmaceutske komore na unapređenju zaštite zdravlja građana Crne Gore. Farmaceuti su pokazali izuzetno interesovanje i spremnost da iz pozicije stručnjaka koji učestvuju u obavljanju izuzetno značajne farmaceutske zdravstvene djelatnosti, daju svoj doprinos i unaprijede sistem farmakovigilance u Crnoj Gori.

Ukoliko primijetite neželjeno dejstvo lijeka, čak i da se radi "samo" o Vašoj sumnji da je ispoljeno neželjeno dejstvo u vezi sa lijekom, molimo Vas da prijavu pošaljete putem informacionog sistema zdravstvene zaštite (ukoliko Vam je dostupna aplikacija za prijavu neželjenih dejstava), ili popunite obrazac za prijavu (dostupan na www.calims.me) i pošaljete: na adresu: Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore Bulevar Ivana Crnojevića 64a, 81 000 Podgorica tel: 020 310 280 fax: 020 310 581 e-mail: nezeljenadejstva@calims.me

Genetski sindromi sa niskim i visokim rastom Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Rast je veoma komplikovan proces koji se odvija pod uticajem mnogih faktora: endokrinih, genetskih, nutricionih, brojnih bolesti i medikamenata. Bolesti koje pogadjaju rast i razvoj djeteta mogu da budu prouzrokovane jednim ili kombinacijom više navedenih faktora i kategorišu se na osnovu osnovnog uzroka. Genetski sindromi predstavljaju stanja različitih poremećaja genetskog karaktera koji se mogu prepoznati na osnovu karakterističnog izgleda, a u kojima se zastoj ili neprirodna uznapredovalost u rastenju najčešće otkriva tokom djetinjstva. Prikazivanje sindroma u stručnoj endokrinološkoj literaturi se obično vrši na osnovu neke od vodećih karakteristika, najčešće prema endokrinološkoj disfunkciji. Takav pristup nosi rizik da se prepoznatljivost nekog sindroma veže za neku od endokrinih žlijezda, odnosno funkcija, a da se zapostavljaju druge etiološke ili fenotipske karakteristike, koje mogu da budu ništa manje značajne. Tako se pojmovni spoznajni krug o sindromima sužava, što može, izmedju ostalog, posebno negativno da se odražava u diferencijalnoj dijagnostici odredjenih stanja, sindroma i bolesti. Ako se pođe od činjenice da rast i razvoj daju pečat fiziologiji i patologiji dječjeg uzrasta, onda je prirodno da se u opservaciji i prezentaciji sindroma kao osnovni koriste i dva ekstremna stanja poremećaja rasta: nizak i visok rast. Najvažniji

genetki sindromi sa niskim rastrom su: Noonan-in, Prader -Willi, Silver Rusel i Turnerov sindrom. Sa visokim rastom su: Cerebralni gigantizam (Sotosov sindrom), Beckwith – Wiedemann-ov, Klinefelterov i Marfanov sindrom.

SINDROMI SA NISKIM RASTOM

(Noonan-in, Prader-Willi, Silver Rusel i Turnerov sindrom)

Noonan sindrom (NS) Sindrom se ubraja u rijetke oblike hipogonadizma muškaraca na bazi disgeneze. Učestalost ovog sindroma je 1:10001:2000. Karakteriše ga niz malformacija veoma sličnih onim koje se vidjaju kod Turnerovog sindroma, najčešće nizak rast, urodjena srčana mana i kašnjenje u razvoju. Zbog toga je često nazivan i “muški Turner”. Etiologija Noonan sindrom se pojavljuje sporadično, mada je autozomno dominantno nasleđivanje potvrđeno u mnogim porodicama. Mada je populacija Noonan sindroma genetski heterogena, oko 40-50% oboljelih imaju mutacije PTPN11 gena, koji je lociran na dugom kraku hromozoma 12. Učestalost

mutacija drugih gena kod osoba sa NS je : RAF1 u 3-17% i KRAS u manje od 5%; sa učešćem manjim od 1% su geni NRAS, BRAF, MAP2K i SOS1. Mada osobe sa Noonan sindromom imaju de novo mutaciju, oboljeli roditelj se prepoznaje u 30-70% porodica. Rizik obolijevanja zavisi od genetskog statusa roditelja. Ako je roditelj obolio, rizik je 50%. Ako roditelji klinički nemaju znakova oboljenja, rizik siblinga je niži od 1%. Svako dijete od osobe sa Noonan sindromom ima šansu da 50% naslijedi mutaciju. Klinička slika Bolesnici su niskog rasta, povećanog interareolarnog razmaka, karakterističnog izgleda lica sa hipertejlorizmom, antimongolidnim padom veđnih nabora, nisko položenim uškama, mikrognatijom i dentalnom malokluzijom, upalim nokatnim pločama, kratkim vratom i niskom granicom kapilicijuma. Pterigijum i limfedem su česti i prepoznatljivi znaci NS (Slika 1). Čest je kriptorhizam. Za razliku od Turnerovog sindroma, mentalna nedovoljnost je skoro uvijek prisutna (više od jedne trećine). Postoji sklonost krvarenjima. Od srčanih mana koje su relativno česte u NS, najčešće je prisutna pulmonalna stenoza i atrijalni septum defekt, ili kombinacija ove dvije mane. Za razliku od Turnerovog sindroma kongenitalne srčane mane kod NS imaju tendenciju da budu desnostrane. U adolescenata sa ovim sindromom pubertet obično kasni i prvi znaci se ispoljavaju izmedju 13 i 14. godine. Definitivna visina je 162.5 cm kod dječaka i 152.7 kod djevojčica. Kriptorhizam, koji je čest, može da bude uzrok kašnjenja puberteta ili kasnijeg infertiliteta. U hipogonadnih osoba malaze se povišene vrijednosti gonadotropina. Nivo testosterona je snižen u plazmi, a 17 KS u mokraći. Oboljele osobe sa Noonan sindromom imaju normalan hromozomski nalaz.

Slika 1. Djeca i adolescenti sa Noonan sindromom. Obratiti pažnju na loše oblikovane ušne školjke, pterigijum vrata, široku bazu nosa sa mostom, palpebralne fisure, hipertejlorizam, limfedem stopala, podignute nosnice, riblja usta. Dijagnoza oboljenja se može postaviti na osnovu kliničkog pregleda i karakteristične kliničke slike. Ako muškarac ima

znake Turnerovog sindroma, muškog je fenotipa i ima normlane spoljne genitalije bez zaostatka ženskih genitalija. Kod ženskih osoba je razlika u odnosu na Turnerov sindrom, jer one sa Noonan sindromom imaju normalan kariotip. Gdje je moguće, preporučuju se molekularna genetska ispitivanja. Terapija

Ne postoji specifična terapija. Liječenje djece sa Noonan sindromom se usmjerava prema simptomtologiji i komplikacijama. Terapija hormonom rasta ima za cilj da se poboljša definitivna visina. Početna doza hormona rasta je 0.15 U/kg/dan u vidu dnevnih injekcija, koje se daju prije spavanja. Produžena terapija i sa većim dozama hormona rasta ima više izgleda za poboljšanje definitivne visine. NS je uvršten u listu preporuka FDA za terapiju hormonom rasta 2007. godine. Kardiovaskularne anomalije se tretiraju kao u opštoj populaciji.

Prader-Willi sindrom (PWS) Prader - Willi sindrom je genetsko oboljenje koje karakterišu nizak rast, infantilna hipotonija, hipogonadizam, problemi sa učenjem, poremećaji ponašanja, dismorfične crte, ekscesivni apetit i progresivna gojaznost. PWS se javlja približno 1/10 0001/16.000 živorodjenih. Etiopatogeneza PWS nastaje usled sporadične delecije hromozomskog materijala u regiji 15q11-q13. U PWS delecija se uvijek nalazi u od oca dobijenom 15 hromozomu. Oko 5% pacijenata sa PWS ima abnormalnsti ekspresije gena. Veoma rijetko PWS može da bude i rezultat maternalne uniparentalne dizomije u istoj regiji u situaciji kada pogodjena osoba naslijedi dvije kopije pogodjene regije bez očevog doprinosa. Klinička slika Klinička slika PWS varira sa uzrastom pogodjenog djeteta. Brzo i često se ispoljavaju hipotonija, kriptorhizam, mala porođana težina, slab refleks sisanja. Retardacija rasta i razvoja uz pretjeran apetit, gojaznost koja se brzo povećava, male šake i problemi ponašanja postaju sve izrazitiji sa uzrastom djeteta. U adolescentnom uzrastu, uz sve ovo, postoji i zastoj u polnom razvoju. U školi se brzo ispoljavaju problemi, posebno sa matematikom i pisanjem. IQ je u prosjeku 73.7 ± 8,9 (1 SD ispod normale). Djeca pate od problema sna, apnea tokom sna, mehaničkih smetnji usled gojaznosti. Postoje mnogi znaci i simptomi koji se javljaju kod djece sa ovim sindromom. Variranje simptoma može se kretati od slabijeg mišićnog tonusa do problema ponašanja u ranom djetinjstvu. Definitivna visina dječaka sa PWS je 147.7±7.7 cm, a djevojčica 141.2± 4.8 cm. Dijagnoza oboljenja se postavlja na osnovu karakteristične kliničke slike i dopunskih ispitivanja, a potvrđuje genetskim ispitivanjem. Tradicionalni simptomi i znaci, koji su se od početka povezivali sa ovim sindromom, su: hipotonija, nizak rast, hiperfagija, gojaznost, smanjen bitemporalni raspon, male šake i stopala, hipogonadizam i blaga mentalna nedovoljnost. Vremenom se broj znakova i simptoma koji prate PWS značajno proširio. Tako neki znaci u toku trudnoće mogu da ukažu na ovo oboljenje: oslabljeni pokreti ploda, česta nenormalan položaj u uterusu, čest porođaj zadkom ili carskim rezom.

U prvim danima poslije rođenja letargija, hipotonija, problem sa hranjenjem zbog slabijeg mišićnog tonusa, otežan reflex sisanja, nestabilne respiracije i izražene respiratorne smetnje. U ranom djetinjstvu: usporen intelektualni razvoj, izražena potreba za spavanjem, strabizam suženo rastojanje izmedju bitemporalnih kostiju, skolioza, kriptorhizam, kašnjenje u govoru, hiperfagija, izraženo dobijanje u težini i gojaznost, kasnija pojava puberteta, izražena fleksibilnost (slika 2.1 i slika 2.2). U adultnom uzrastu: infertilitet oba pola, hipogonadizam, rijetka pubična dlakavost, često diabetes mellitus. Pored svih navedenih simptoma i znakova, kao glavni klinički znaci koji karakterišu ovaj sindrom ostaju hipotonija, nizak rast, hiperfagija, gojaznost, male šake i stopala, hipogonadizam i blaga mentalna nedovoljnost. Laboratorijski nalazi Nalazi se nizak nivo testosteronA i estradiola, takodje niski gonadotropini. Odgovor na LHRH je nizak. Smatra se da je hipogonadotropni hipogonadizam hipotalamusnog porijekla. Zbog jako izražene gojaznosti može da se pojavi poremećena tolerancija ugljenih hidrata i dijabetes mellitus.

Klinička pedijatrijska endokrinologija Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Zastupnici: 1. Obodsko slovo +382 621 844, Podgorica e-mail: obodskoslovo@gmail.com 2. Autor: +382 67 214 557 e-mail: zmajevac@t-com.me

Terapija

Slike 2.1 i 2.2. Dva dječaka sa Prasder-Willi sinsdromom. Obratiti pažnju na gojaznost, hipogonadizam, nesrazmjerno male šake, tup pogled.

Mada ne postoji odgovarajuće liječenje, ipak nekoliko terapijskih mjera može ublažiti postojeće simptome. Od najranijeg uzrasta potrebna je fizikalna terapija radi jačanja mišićnog tonusa. Preporučuje se i odgovarajući dijetalni režim. Glavni problem u svakom slučaju predstavlja ekscesivna gojaznost i nizak rast. Primjena hormona rasta je indikovana radi povećanja linearnog rasta, ali i radi sprečavanja ekscesivnog dobijanja u težini. Djeca sa PWS koja su liječena hormonom rasta 1 mg/m2 površine tijela dnevno, brzo su pokazala ubrzan linearni rast, smanjenje tjelsne težine i povećanu oksidaciju masti. Takodje, tonus respiratorne muskulature se značajno popravljao. Pravu pometnju u upotrebi hormona rasta izazavla su saopštenja o iznenadnoj smrti 17-oro djece sa PWS širom svijeta koja su primala hormon rasta. Mada se pravi uzrok smrti ne zna, smatra se da je glavni uzrok apnea usled kompromitovane respiratorne funkcije. Poslije sprovedenog ispitivanja, preporučeno je da je kontraindikovana terapija hormonom rasta djece sa PWS koja su pretjerano gojazna i koja imaju izarežene respiratorne smetnje. Uporedo preporučena je evaluacija i monitornig apnea tokom spavanja, kontrola tjelesne težine i agresivni tretman respiratornih infekcija u djece sa PWS. Nedavno je započeta prospektivna studija akutnih respiratornih efekata kod 25-oro djece sa PWS pod terapijom hormonom rasta. Svi pacijenti su imali abnormalana bazalna polisomnografska ispitivanjA prije terapije hormonom rasta. Poslije 6 nedjelja 19 (76%) pacijenata je imalo poboljšanje, međutim, 6 (24%) tretiranih je imalo pogoršanje indeksa apnea/hipoksija. Stav je da svi pacijenti sa PWS, prije uvođenja terapije hormonom rasta i 6 nedjelja poslije započete terapije, treba da izvrše polisomnografsko ispitivanje. Takodje preporučuje se i otorinolaringološki pregled i praćenje djece sa apneama tokom spavanja i održavanje nivoa IGF-1 u granicama normale.

Porodični ljekar

Vaginalna flora

Važna je prirodna ravnoteža Priredila: Gordana Radisavljević - Jočić U vagini živi veliki broj mikroorganizama. U većini slučajeva oni su u međusobnoj ravnoteži sa svojim domaćinom. Ovu specifičnu biološku zajednicu zovemo “vaginalna flora”. Gledana kroz mikroskop zaista podsjeća na baštu punu bilja. I kao što se tokom smjene godišnjih doba mijenja izgled prirode, tako se mijenja i slika vaginalne flore. Utišana tokom zime a nabujala u proljeće, flora zapravo govori da se u ženskom organizmu dešavaju slične promjene kao i u njegovom okruženju. Važno je znati da zdrava vagina ima kisjelu sredinu. Prisustvo laktobacila određuje kisjelost vaginalne sredine i sprečava razvoj većine štetnih mikroorganizama. Višak laktobacila, međutim, predstavlja smetnju jer narušava prirodni balans vagine. Potpunim nestankom laktobacila, s druge strane, nestaje i zdrava kisjelost vagine, što je idealna situacija za nezadrživi razvoj kokoidnih bakterija.

Narušena ravnoteža

Holanđanka dr Aneliz Gutblut (Annelise Goetbloet), doktor biologije, kaže da svaki poremećaj ravnoteže izaziva određene posljedice (svrab, peckanje, pojačan sekret, sekret neprijatnog mirisa, infekcije, zapaljenje). Intimne tegobe najbolje je spriječiti, a ukoliko do njih dođe, jedini način liječenja je taj da se organizam potakne da se brani i da mu se pomogne da ponovo uspostavi narušenu vaginalnu ravnotežu. Holandska kompanija “Bioclin” ponudila je seriju Multi-Gyn prirodnih preparata koji su odlična preventiva u zaštiti od vaginalnih infekcija, a istovremeno i odlično pomoćno sredstvo prilikom njihovog liječenja medikamentima. Kod bakterijske vaginoze, na primjer, neophodno je da se sprovede terapija medikamentima koju je preporučio ginekolog, ali da bi se brzo smirili simptomi i spriječilo reaktiviranje bolesti preporučuje se da se paralelno koristiti Multi-Gyn. Na prst se nanese malo emulzije, kao zrno graška i aplikuje u vaginu, prethodno ispranu pomoću Multi-Gyn vaginalnog irigatora i koncentrovanih šumećih tableta Multi-Gyn (o tome će kasnije biti više riječi). Multy-Gin pomaže organizmu da uspostavi narušenu ravnotežu vaginalne flore tako što vezuje patogene mikroorganizme za sebe i gradi zaštitni film na sluzokoži vagine. Treba naglasiti da je pH vrijednost Multy-Gina optimalna za postizanje ravnoteže u intimnoj regiji. Stručnjaci “Bioclina” često borave u Srbiji zbog naučnih istraživanja, seminara i radnih susreta sa domaćim ginekolozima. Oni godinama osluškuju puls konzumenata iz Srbije, prilagođavaju svoje proizvode našim željama i stoga je sve više onih koji ne mogu da zamisle svakodnevnu higijenu bez njihovog osnovnog proizvoda (Multi-Gyn), ali i drugih.

Posjete ginekologu

Vaginalne infekcije jedan su od najčešćih problema s kojima se sreću polno zrele žene. Iako su simptomi upale veoma česti, uglavnom se o njima malo ili nedovoljno zna.

Tabu tema

Na žalost, vaginalne tegobe su i u 21. vijeku tabu tema, baš kao i prije sto godina. O njima se nerado javno govori. Mnoge žene malo znaju o svom tijelu, zaboravljajući da je zdrava vagina veoma važna za njihovu vitalnost i da ima presudnu ulogu u njihovom seksualnom životu. Loše higijenske navike, kao što su pranje vulve običnim sapunom i njega vagine neodgovarajućim intimnim preparatima mogu dovesti do neželjenih posljedica. Dr Aneliz Gutblut naglašava da je sapun alkalan i da remeti prirodnu kisjelost vulve i vagine, tako da kokoidne bakterije (koje se dobro razvijaju u alkalnoj, odnosno baznoj sredini) dobijaju priliku da bujaju. Ona preporučuje pranje vulve Multi-Gyn FemiWash–om. Ovaj ultra blagi trostruki koncentrat idealan je za dnevnu upotrebu. Ostavlja osjećaj svježine i nježnosti. Specijalna pumpica transformiše tečnost u pjenu koja se direktno nanosi na intimne djelove tijela. Takođe, ona savjetuje povremeno ispiranje vagine pomoću Multi-Gyn vaginalnog irigatora i šumećih tableta Multi-Gyn. Tablete se rastvaraju u mlakoj vodi i prave idealan rastvor za ispiranje vagine. Vaginalno ispiranje treba praktikovati barem dva puta mjesečno, a obavezno poslije seksualnog odnosa bez kondoma (to naročito važi za žene kod kojih je teško uspostaviti ravnotežu vaginalne sredine). Možda će vam zvučati radikalno, ali sa naučnog i medicinskog stanovišta polni odnos bez zaštite ima najveći uticaj na vaginalnu sredinu. Sperma je izuzetno bazna i mijenja pH vrijednost vagine, čime se stvaraju uslovi za razvoj patogenih mikroorganizama. Poslije ispiranja je obavezna primjena Multi-Gyn Actigela, pomoću koga se mnogo brže uspostavlja ravnoteža vaginalne sredine. Vaginalno ispiranje nije mjera kontracepcije.

Suvoća vagine

Suva vagina, upozorava dr Aneliz Gutblut, može značiti bolan polni odnos i povećati rizik od fizičkog oštećenja tkiva. Naročito se javlja kod žena u menopauzi. Usljed nedostatka hormona, sluzokoža vagine postaje tanja i ne luči dovoljno sluzi za podmlađivanje. Primjenom Multi-Gyn Liquigela, prirodnog gela bez ulja za hidrataciju, taj problem se uspješno rješava.

Vaginalna sredina se mijenja kako se mijenja i hormonska ravnoteža. Uzrok vaginalnih tegoba obično se određuje kulturom i brisom. Prednost brisa je da se može sagledati cjelokupan sastav mikrobiološke flore. Kultura, iako korisna, ne daje sliku o tome koliko mikroba je stvarno prisutno i da li su oni mogući uzročnici tegoba. Ponovljeni testovi za vrijeme jednog menstrualnog ciklusa potpunije potvrđuju promjene koje se dešavaju u toku čitavog mjeseca. Poželjno je da se redovno odlazi kod ginekologa, čak i kad nema nikakvih tegoba. Samo na taj način se na vrijeme dobija uvid u stanje vaginalne sredine, poručuje dr Aneliz Gutblut.

Multi-Gyn® Prirodno rješenje za intimne probleme

Osnova svih Multi-Gyn® proizvoda je 2QR kompleks koji se dobija iz biljke Aloa Barbadensis, a djeluje tako što fizički blokira vezivanje patogena za ćelije kože i sluzokože. Svojom aktivnošću 2QR kompleks štiti od infekcija te je idealan i za prevenciju.

Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica; Tel.: +382 (0)20 623 125; Fax: +382 (0)20 621 770; E-mail: office@farmegra.com

Što ste srećniji manje vam je potrebno sna da biste normalno funkcionisali. Tuga povećava vašu želju za spavanjem.

Opušteno stanje uma, čini ljude kreativnijim, zbog čega veliki broj ljudi ima super ideje dok se tušira.

Inteligentni ljudi češto razmišljaju brže, a rezultat toga je ružan rukopis.

Virusi mogu da žive na koži do 5 minuta, dok na papirnom novcu mogu do 17 dana.

Zijevanje hladi mozak, što pomaže da se otarasite stresa.

Ljudska pljuvačka u sebi sadrži materije koje smanjuju bol. Zato instinktivno stavljamo prst u usta kada se posiječemo.

Strah od braka i veze se naziva gamofobija.

1930 – tih godina, kečap je korišćen kao lijek.

Ajkule su jedine ribe koje mogu da trepnu na oba oka.

Ljudi koriste ukupno 72 različita mišića za govor.

Bez malog prsta čovjekova šaka bi izgubila 50% snage.

Orlovi mogu živjeti u ropstvu najviše 46 dana.

Hormoni rasta se proizvode samo tokom sna.

Bakterije su toliko sićušne da bi u jednoj kapi vode stalo njih 50.000.000.

Evropska nedjelja borbe protiv karcinoma grlića materice

Održan skup EURO - Mediteranske mreže za skrining kancera Skup EURO - Mediteranske mreže za skrining kancera održan je 28. i 29. januara, u hotelu Ramada povodom Evropske nedjelje borbe protiv karcinoma grlića materice. Učesnici skupa su bili predstavnici Albanije, Jordana, Maroka, Turske, Italije, Belgije, Španije, Francuske i Crne Gore, a izlaganja su imali i predstavnici Ministarstva zdravlja Italije i Kolaborativnog centra Svjetske zdravstvene organizacije.

Zajednički projekat zemalja Mediterana, u protekle četiri godine imao je za cilj uspostavljanje i snažnjenje saradnje između zemalja Mediterana i zemalja EU i jačanje nacionalnih kapaciteta za razvoj aktivnosti na planu efikasne kontrole kancera. Generalni direktor Direktorata za zdravstvenu zaštitu dr Mensud Grbović pozdravio je peti po redu skup u ime Ministarstva zdravlja Crne Gore, podsjećajući da je ovaj zajednički projekat

imao za cilj uspostavljanje i ojačanje saradnje između zemalja Mediterana i zemalja EU, a sve sa ciljem jačanja nacionalnih kapaciteta za razvoj aktivnosti na planu efikasne kontrole kancera. Dr Grbović je naglasio da smo institucijalno zadržali domove zdravlja kao zdravstvene ustanove koje su reorganizovane u centar za podršku nosiocima zdravstvene zaštite na primarnom nivou što i predstavlja stubove u aktivnostima kakva su rano otkrivanje raka debelog crijeva, dojke i grlića materice, a kroz implementaciju integrisanog pružanja zdravstvene zaštite u skrining su uključene i institucije bolničke zdravstvene zaštite angažovanjem opremom i kadrom van radnog vremena. Bitna karika je razvijeno softversko rješenje koje je integrisano u razvijena rješenja za IT podršku rada izabranim doktorima. Uspostavljena je i saradnja sa društveno odgovornim kompanijama i medijima kao važnim činiocima u sprovođenju ovih javno zdravstvenih aktivnosti. Šefica kancelarije SZO u Crnoj Gori Mina Brajović, u uvodnom dijelu skupa istakla je sljedeće činjenice o obolijevanju od karcinoma: - Karcinom figurira među vodećim slučajevima bolesti i smrtnosti u svijetu, sa oko 14 miliona novih slučajeva i 8,2 miliona smrtnih slučajeva koji su povezani sa karcinomom u 2012. godini. Iako efikasne intervencije postoje, smrtnost od nekih oblika karcinoma je ili u porastu ili stabilna. Jedna trećina globalnog oboljenja od karcinoma je zabilježena u Evropi. Smrtnost kao posljedica karcinoma je 20% svih smrtnih slučajeva u Evropskoj regiji SZO (jedan od pet smrtnih slučajeva pripisuje se karcinomu). Nadalje, karcinom je postao vodeći uzrok prerane smrti (prije 65. godine) u mnogim evropskim zemljama (u 28 od 53 u regiji) rezultirajuci velikim ekonomskim gubicima, pa su mnogi ljudi zarobljeni u siromaštvu. Prema SZO projekciji, očekuje se da će godišnji broj slučajeva oboljelih od karcinoma porasti za oko 70% tokom naredne dvije dekade, uglavnom zbog starenja stanovništva, ali i kao rezultat trenutnih trendova u rasprostranjenosti pušenja i rastućeg usvajanje nezdravog načina života. Ljudi žive duže, broj ljudi stagijh od 65 godina će prouzrokovati povećanje potrošnje za zdravstvo. Većina slučajeva i većina smrtnih slučajeva karcinoma su zbog četiri najčešćih oblika karcinoma: dojke, pluća, prostate i debelog crijeva. Podaci SZO pokazuju da je karcinom pluća vodeći uzrok smrtnosti od karcinoma, uzrokujući gotovo dvostruko više smrtnih slučajeva nego od dojke, debelog crijeva i raka želuca. Oko trećina umrlih od karcinoma su zbog 5 vodećih ponašanja i prehrambenih rizika: visoki indeks tjelesne mase, nizak unos voća i povrća, nedostatak fizičke aktivnosti, korištenje duvana, korištenje alkohola. Dramatična suprotnost smrtnosti od karcinoma grlica maternice je identifikovana između zemalja članica EU u zapadnoj

Mina Brajović i dr Mensud Grbović

Evropi i onih u srednjoj i istočnoj Evropi i mediteranskim zemljama. Ne smijemo zaboraviti da su zdravstveni nedostaci takođe pokazatelj ukupnih usluga za prevenciju i liječenje karcinoma, uključujući i organizovane programe skrininga, postojanje i dostupnost zdravstvenih ustanova i tehnološke infrastrukture, kao i dostupnost čovjeka, financijskih i materijalnih resursa za zdravlje i ekonomski razvoj. Procijenjeno je da se četvrtina slučajeva karcinoma može spriječiti primjenom postojećeg znanja, a još trećina karcinoma može biti izlječiva pomoću trenutnih tretmane i tehnologije. Sprovodjenje efikasne, sveobuhvatne strategije za kontrolu karcinoma biće ključno za suzbijanje ovih trendova. Te mjere moraju uključiti prevencije: primarnu, sekundarnu i tercijernu. Prevencija karcinoma, da bi bila djelotvorana, mora se pojaviti u više sektora i čitav životni vijek pojedinca (pristup životu mora biti unaprijedjen). Konkretno, potrebne su mjere za borbu protiv pušenje, kako bi se spriječio najveci uzročnik karcinoma. Zemlje moraju adekvatno ulagati u unapređenju zdravlja kroz aktivnosti koje podstiču zdrav način života i ograničiti početne pojave hroničnih bolesti. Posebnu pažnju treba posvetiti unapređenju ranog otkrivanje (na nivou stanovništvo) skrining programima za karcinom grlica maternice, dojke i debelog crijeva (kolona i rektuma), te osigurati ravnopravan pristup kvalitetnim i efektivnim tretmanima za sve pacijente unutar integriranog, zdravstvenog sistema.

Dom zdravlja Podgorica obilježio Evropsku nedjelju prevencije karcinoma grlića materice

Rak grlića materice Dr Milovan Jovanović, spec. ginekolog i akušer Dom zdravlja, Podgorica Rak grlića materice je jedan od malog broja visoko preventivnih karcinoma, a drugi je vodeći uzrok smrti kod žena širom svijeta, i drugi po učestalosti maligni tumor ženskog genitalnog sistema, a čini čak 12% svih malignih bolesti žena. Smatra se bolešću koja se može izliječiti, zbog toga što ima dug preinvazivni period, u kom je moguće organizovati efikasan skrining, i zato što je tretman preinvazivnih lezija i ranih stadijuma bolesti uspješan. Životna dob u kome se otkriva ova bolest je oko 35. godine života, a invazivni karcinom između 48 – 52. godine. Rak grlića materice se razvija postepeno tokom niza godina, uglavnom potpuno asimptomatski. Prethode mu prekancerozne lezije koje se ne mogu otkriti bez kliničkog pregleda i PAP-a testa. Dug latentni period od premaligne lezije do invazivne forme govori u prilog izuzetnom značaju skrininga u tom periodu. Problemi vezani za bolest su u niskoj zdavstvenoj prosvijećenosti žena i neredovnim ginekološkim pregledima, čime se propušta mogućnost da se bolest visokopouzdanim testom rano otkrije. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) svake godine u svijetu od karcinoma grlića materice oboli oko 500 000 žena, a od toga oko 230 000 umre od ove bolesti, a posebno su ugrožene žene iz zemalja koje su u razvoju. U Americi (SAD) svake godine se dijagnostikuje oko 13 000 novooboljelih, od kojih oko 4 100 umre od ovog oblika raka. U Evropi je mnogo veća stopa oboljevanja, oko 65 000 na godišnjem nivou, a umre oko 32 000 žena godišnje. Broj žena u Evropi koje žive sa cervikalnim kancerom, u bilo kom trenutku je veći od 175 000. Zemlje u okruženju su sa najvećim stepenom oboljevanja od raka grlića materice. Studija koja je rađena u Crnoj Gori, u periodu od sedam godina (2000. – 2007. godine), pokazala je da je kod 550 žena otkriven rak grlića materice, što predstavlja 45% svih kancera koji zahvataju ženske genitalne organe. Većina žena su bile životne

dobi između 40 i 49 godina. Prema podacima Instituta za javno zdravlje, u periodu od pet godina (2005 - 2009. godine), ukupan broj umrlih žena od raka grlića materice u Crnoj Gori je 77.

Faktori rizika Kofaktori su nizak socioekonomski status, rano stupanje u seksualne odnose, veći broj seksualnih partnera, pušenje i imunosupresija, prvi seksualni odnos prije 16. godine života, odnosno, u prvih 18 mjeseci od menarhe, veći broj porođaja ...

Humani papiloma virus- HPV Zna se da virus HPV izaziva u 100% slučajeva cervikalni karcinom, u 90% slučajeva analni karcinom, u 40% slučajeva karcinom spoljašnjih genitalija (vulve, vagine i penisa), a najmanje u 12% slučajeva karcinom orofaringsa i najmanje u 3% slučajeva karcinoma usta. Humani papiloma virus (HPV) inficira epitel kože i genitalne mukoze. Verifikovano je oko 120 različitih genotipova. HPV virus je prepoznat kroz 40 tipova i ima afinitet za genitalni epitel. Onkogeni potencijal ima 15 tipova koji su odgovorni za nastanak cervikalnog karcinoma. O infekcijama HPV kod mladića se ne zna dovoljno. Učestalost je od oko 16% do 45%, a najveći broj su asimptomatse infekcije. Manifestacije ili posljedice infekcije HPV su genitalne bradavice (kondilomi) i karcinom penisa i anusa.

Patogeneza Rak grlića materice i lezije koje mu prethode su uvijek u vezi sa infekcijom visokoonkogenim tipom virusa. Period

Dom zdravlja Podgorica, edukativnom radionicom i preventivnim ginekološkim pregledima obilježio je 28. januara Evropsku nedjelju prevencije karcinoma grlića materice. Predavanje na temu zdravstvena zaštite žena, održao je specijalista ginekologije i akušerstva dr Milovan Jovanović, načelnik Organizacione cjeline izabranih doktora za žene u Domu zdravlja Podgorica. Predavanje je održano u edukativnom centru, u sklopu zdravstvenog objekta Doma zdravlja Podgorica u Bloku V. Nakon predavanja zainteresovane sugrađanke obavile su preventivni ginekološki pregled u ginekološkoj ordinaciji zdravstvenog objekta Doma zdravlja. Dr Jovanović je završio predavanje sa porukom “Prioritet u radu naše ustanove je očuvanje i unapređenje zdravlja stanovništva, uz primjenu i realizaciju preventivnih programa i promociju zdravih stilova života“. (Verica Pantelić)

inkubacije traje od 3 nedjelje do 8 mjeseci. Police prve ekspozicije HPV, od momenta infekcije do razvoja lezije potrebno je da prođe od 3 do 5 godina. Većina HPV infekcija je prolazna (oko 70%), kao i regresija za period od 3 godine.

Načini i mjere prevencije raka grlića materice (prevencija infekcije humanim papiloma virsom)

Najvažniji faktori prevencije su promocija bezbjednog seksualnog ponašanja i zdravih stilova života, redovna upotreba kondoma, motivisanje muškaraca za preuzimanje odgovornosti, redovni ginekološki pregledi i kontrola PAP- a testa, kao i eventualno profilaktička vakcina protiv HPV–a. Pod primarnom prevencijom se podrazumijeva vakcinacija. U nekim zemljama u svijetu HPV vakcina je obavezan vid vakcinacije, u nekim nema vakcinisanja i sprovode se bez zvanične preporuke, dok je u našoj zemlji ova vakcina još uvijek na nivou razmatranja. Pod sekundarnom prevencijom se podrazumijevaju preventivni, sistematski ginekološki pregledi kod zdravih žena u toku kojih se radi bris za citološki pregled, odnosno, Papanikolau test i kolposkopski pregled. PAP-a test je standardni skrining test. U Crnoj Gori se godišnje uradi veliki broj PAP-a testova, ali zbog nedostatka organizovanog programa mnogim ženama se PAP-a test nepotrebno ponavlja, dok se druge nikada ne jave na pregled, što rezultira činjenicom da od raka grlića materice još uvijek u našoj zemlji umire više žena nego što bi trebalo u uslovima trenutnog stepena razvoja medicine. Rezolucije SZO iz 2004. i 2005. godine sugerišu opravdanost i potrebu uvođenja nacionalnih programa prevencije za

Dr Milovan Jovanović

rak grlića materice u svrhu očuvanja reproduktivnog zdravlja. Prvi organizovani program ranog otkrivanja raka grlića materice počeo je u Finskoj 1962. godine, gdje je i najniža stopa incidence od 0,09%. Nacionalni program za rano otkrivanje raka grlića materice u Crnoj Gori je usvojen u septembru 2011. godine. Preporuke i smjernice ovog programa su da se jednom godišnje uradi konvencionalni PAP- a test, ili svake druge godine liqvid based ThinPrep do 30. godine starosti. Poslije 30. godine raditi PAP-a test i HPV DNA test, a ako su oba testa negativna preporučuje se testiranje svake treće godine. Ukoliko je urađena histerektomija zbog benignih razloga, onda skrening treba obustaviti posle OP. Ako je urađena zbog prekancerozne lezije nastaviti skrening još 10 godina, dok se ne ostvare uzastopna 3 negativna PAP-a testa, ili ukoliko je urađena zbog CA tada treba nastaviti skrining. Skrining treba obustaviti nakon 70 godina starosti kod žena koje su imale tri ili više uzastopnih urednih PAP-a testova, po individualnoj procjeni ginekologa ili sa 65 godina ako je prethodni nalaz pacijentkinje bio uredan. HPV test je izuzetno skup vid testiranja. Detekcija HPV virusa može biti dijagnostički kriterijum u praćenju prekanceroznih lezija i njihove progresije, posebno kod pacijentkinja sa niskostepenim lezijama i visokoonkogenim tipom virusa. Američko udruženje za kolposkopiju i cervikalnu patologiju i Evropsko udruženje za infektivne bolesti u ginekologiji i opstetriciji, donijeli su preporuke kojima je HPV DNA test uključen u ranu dijagnostiku raka grlića materice uz PAP-a test. Dr Jovanović je završio predavanje sa porukom “Prioritet u radu naše ustanove je očuvanje i unapređenje zdravlja stanovništva, uz primjenu i realizaciju preventivnih programa i promociju zdravih stilova života“.

Karcinomi štitaste žlijezde Dr Valentina Kalinić, internista endokrinolog Opšta bolnica, Bar Poslije šećerne bolesti, problemi sa štitastom žlijezdom nalaze se na drugom mjestu među endokrinološkim bolestima. Za sada se ne zna konkretan uzrok oboljenja štitaste žlijezde. Štitasta žlijezda se nalazi ispod štitaste hrskavice (Adamove jabučice) u prednjem dijelu vrata. Kod većine ljudi, tireoidna žlijezda (štitasta žlijezda) se ne može vidjeti ili osjetiti. Oblika je leptira, ima 2 režnja. Preko 200 miliona ljudi u svijetu ima neki oblik oboljenja ove žlijezde. U razvijenim zemljama svijeta jedna osoba od 20 ima neki oblik poremećaja štitaste žlijezde ili oboljenja, a 5-7 puta je češći u žena nego u muškaraca. Karcinomi štitaste žlijezde čine oko 1% svih malignih tumora. Riječ je o najučestalijim karcinomima endokrinog sistema, čije biološke karakteristike mogu biti veoma različite: od dobrodiferentovanih papilarnih i folikularnih karcinoma do rapidoprogresivnog anaplastičnog carcinoma. Uzrast u kome se najčesče javlja je od 30. do 50. godine života. Česće se dva do tri puta javlja kod žena. Učestalost ovog karcinoma je kao multipli mijelom, kancer ezofagusa, larinksa, usne i cerviksa materice, dva puta češći od Hodgkinove bolesti. Iako su tireoidni čvorovi česti u populaciji od 4 do 7% međutim, od njih samo su 5% maligni. Pored karcinoma jajnika ovo je najčesći karcinom endokrinih žlijezda.

Karcinomi šitaste žlijezde se dijele na: - diferentovani karcinomi: - Papilarni (80%-85%), razvijaju se iz folikulskih ćelija u jednom ili oba lobusa, raste sporo, širi se limfogeno. - Folikulski (5%-10%), češći u oblasti sa manjkom joda, širi se putem krvi. - Nediferentovani karcinomi. - Medularni: nastaje iz C ćelija, može da se širi brzo, javlja se sporadično, familijarno i u sklopu sa drugim endokrinim tumorima. - Anaplastični: javlja se u starijih, u prethodnoj strumi, agresivan je i fatalan. - Limfom: Nastaje iz limfocita, rijedak je. Većina karcinoma štitaste žlezde je izlječiv, najčešći tipovi karcinoma štitaste žlezde (papilarni i folikularni) su najlakše izlječivi. U mlađih pacijenata i papilarni i folikularni karcinom se liječe uspešno u preko 95% slučajeva ukoliko je liječenje odgovarajuće. I papilarni i folikularni karcinom zahtijevaju uklanjanje cijele štitaste žlezde. Medularni karcinom je mnogo rjeđi i ima lošiju prognozu. Medularni karcinom ima sklonost ka širenju u veliki broj limfnih čvorova u veoma ranoj fazi bolesti, zbog čega je neophodno

načiniti mnogo agresivniju operaciju. U posljednje vrijeme incidenca diferentovanog karcinoma je u porastu, odatle proizilazi ujednačen pristup tireoidnim čvorovima i tireoidnom malignitetu posebno. Papilarni tumori su najčešći tiroidni kanceri (>70%). Papilarni karcinom tipično počinje kao nepravilna, solidna ili cistična masa koja polazi iz inače normalnog tiroidnog tkiva. Ima veoma spor, indolentan tok, kasno daje metastaze i to naročito u lokalne limfne žlijezde na vratu. Metastaze u limfnim čvorovima vrata nalaze se u oko 50% malih tumora, ispod 1 cm i u oko 75% tumora većih od 1 cm. Maksimum ispoljavanja je između 30 do 50 godina života. Obično se javljaju kod mlađih osoba ženskog pola, kao nepravilna, čvrsta ili cistična masa. Kad se jave kod starijih osoba, papilarni tireoidni karcinomi imaju lošiju prognozu. Prognoza je direktno u vezi sa veličinom tumora (manje od 1,5 cm ima dobru prognozu) Etiologija karcinoma štitaste žlijezde je nepoznata - smatra se da radiološka snimanja vrata u djetinjstvu su mogući uzrok, nuklerni akcidenti (npr. Černobil ), terapijsko zračenje. Hronično zapaljenje štitaste žlijezde tzv. Hashimoto tireoiditis je loša podloga za aleteraciju čvora u malignitet. Pacijenti obično ne primjećuju čvorić (nodus) dok njihova veličina nije od 1,5 do 2 cm. Primjećivanje zavisi od: lokalizacije, brzine rasta, bola i pratećih manifestacija (krvavljenje ili zapaljenje u čvoriću). Tipično ispoljavanje tiroidnog kancera: bezbolni otok u tiroidnoj loži, normalni testovi tiroidne funkcije, nalazi se slučajno (na pregledu ili pacijent zapazi promenu na vratu). Uglavnom veoma spori rast promjene na vratu je karakteristično za ovaj tumor. Rijetko se u starijoj životnoj dobi na terenu izmijenjene štitaste žlijezde pojavi otok koji na očigled nas raste, brz i loše prognoze je, tu se radi o anaplastičnom karcinomu koji se javlja od 1 do 2% slučajeva maligniteta štitaste žlijezde, koji se fatalno završava u periodu od pola godine, a za njega nema terapijskog rješenja. Promuklost, gušenje, stridor ili otežano gutanje nekad mogu da budu kliničke manifestacije pojava čvora tj. maligniteta štitaste žlijezde. Ono što se zna da neki elementi iz razgovora mogu da ukažu da se radi o mogućoj malignoj promjeni na štitastoj žlijezdi: postojanje jednog čvora veličine od 4 cm i naviše, muški pol, pojava promjene do 15 i poslije 45 godine, takođe porodična sklonost karcinomu štitaste žlijezde. Takodje sama brzina čvora i postojanje uvećanih limfnih žlijezda vrata nekad ukazuju na sumnju da se radi o malignitetu koji se dokazuje patohistološkim

končanim nalazom, koji je jedini i pouzadan dokaz za malignitet ove žlijzde, čiju analizu dobijamo po otklanjanju čvora ili najčešće same žlijezde. Odluku koga operisati donosimo na osnovu: veličine čvora, razgovora s pacijentom (o mogućim siptomima, promuklost, godine života, porodične sklonosti), ultrazvučnog pregleda i nalaza »zlatnog standarda« aspiracione biopsije (FNA) tankom iglom koja se radi prije operativnog zahvata. Razlikovanje benignih od malignih nodusa predstavlja prioritet u evaluaciji nodusa i u tu svrhu koriste se sljedeći postupci: uzimanje detaljne anamneze, tj. razgovor, fizikalni pregled, labaratorijska, vizuilizaciona ispitivanja kao i najvažnija aspiracija tankom iglom. Ultrazvuk se radi svim pacijentima gdje sagledavamo nekoliko karakteristika na osnovu kojih donosimo odluku šta dalje sa čvorom. Karkteristike ultrazvučne odnose se na ehogenost (hipoehogeiji čvor je sumnjiv), ivice samog nodusa, vaskularnost procijenjena preko ultrazvučnog doplera, veličinu, postojanja mikrokalcifikacija, postojanje uvećanih okolnih i udaljenih limfnih žlijezda. Hormonskim statusom i antitijelima isključujemo poremećaj funkcije štitaste žlijezde a prisustvo antitijela govori o hroničnim zapljenskim promjenama na štitastoj žlijezdi, a koja

idu u pravcu podizanja opreznosti kod postojećeg čvora. Takođe, određivanje klacitonina kao tumor markera, prvi put i jedini kad se pacijent pojavi s prisustvom promjene na štiatastoj žlijezdi u vidu čvora. Pozitivan tumor marker govori u prilog medularnom karcinomu (malignoj formi C ćelija štitaste žlijezde), ali pozitivan nalaz se nekad može naći i u stanjima prisustva autoimunih tireoidnih bolesti, kod hronične bubrežne insuficijencije, zapaljenskih sindroma, uzimanja nekih ljekova. Stoga se rade i provaktivni testovi za dokazivanje povećanog nivoa kalcitonina. Popularna scintigrafija štitaste žlijezde radioizotopima ima malu dijagnostičku vrijednost kod karcinoma, na nju se pacijenti šalju u stanjima ubrzanog rada da pronađe toksičan nodus i ektopičnu štitastu žlijezdu. Opis dobijen kao » hladan čvor » je nešto što u interpretaciji upućuje na operativni pristup čvoru. Medjutim, radioizotopi ne mogu da cistu razlikuju od solitarnog čvora pa njihova pouzdanost za razlikovanje čvorova nije od neke koristi u pravcu maligniteta. Aspiraciona biopsija tankom iglom je metod čijom interpretacijom postiže se odluka o praćenju ili uklanjanju čvora tj. štitaste žlijezde. Nju izvodi ljekar koji se bavi problematikom štitaste žlijezde a trebalo bi da ima urađenih 50 aspiracija godišnje. Preporučuje se najmanje 2 a najčečce 3 aspiracije čvora u različitim mjestima. Terapija diferntovanog karcinoma štitaste žlijezde je operativni zahvat, odstranjenje žlijezde u potpunosti. Rijetke su situacije kad kod veličine samog tumora do 1 cm odstranjujemo samo lobus štitaste žlijezde. Pored štitaste žlijezde odtsranjuju se i limfni čvorići. Terapija diferentovanih tireoidnih karcinoma podrazumeva multidisciplinarni pristup, a najčešće uključuje totalnu tireoidektomiju i sistemsku primjenu ablacione doze radioaktivnog joda 131, kao i supresivnu terapiju tiroksinom u narednih 5 godina po operaciji. Rak štitaste žlezde je jedinstven među ostalim malignim tumorima, u stvari ćelije štitaste žlijezde su jedine ćelije ljudskoga tijela koje imaju spospobnost da apsorbuju jod. Akumulacija radioaktivnog joda u tireoidnom tkivu pojačava se povećanjem serumske koncentracije tSH (iznad > 30 μiu/dl) radioaktivni jod 131 se, ukoliko je moguće, aplikuje šest nedjelja poslije operacije a prije započinjanja supstitucione terapije, i ukoliko postoji potreba može se ponavljati na svakih šest mjeseci. Terapija radioaktivnim jodom 131 veoma je značajna kod pacijenta sa uznapredovalom, desminovanom bolešću, agresivnim formama bolesti, kao i kod pacijenata starijeg životnog doba, pri čemu je rizik od pojave neželjenih reakcija minimalan. S obzirom na to da diferentovani karcinomi (papilarni i folikurani) imaju dobru prognozu, izvjesni autori dovode u pitanje neophodnost primjene radioaktivnog joda. Međutim, mnoge retrospektivne studije su pokazale da radiojodna terapija smanjuje stopu recidiva i specifičnog mortaliteta. Rijetke su situacije kad kod veličine samog tumora do 1 cm odstranjujemo samo lobus štitaste žlijezde. Pored štitaste žlijezde odtsranjuju se i limfni čvorići. Dalja prognoza zavisi od tipa karcinoma, njegove veličine i raširenosti tj. prisusutva metastaza. Praćenje ponovnog javljanja tumora se vrši određivanjem tireoglobulina i ponovnom scintigrafijom tijela radiooizotopima. Operativno liječenje diferentovanog carcinoma može biti praćeno jatrogenim oštećenjem povratnih nerava (lat. nn. laryn-

gealis reccurens) kod oko 2% operisanih, a mogu se razviti i druge komplikacije (hipoparatiroidizam). Medularni tireoidni karcinom MTK: medularni tireoidni karcinom (MTK ) čini oko 4% tireoidnih karcinoma. Razvija se iz C ćelija štitaste žlezde koje luče kalcitonin, hormon koji pomaže u kontroli nivoa kalcijuma u krvi. Karcinom se može proširiti na limfne čvorove, pluća, jetru čak i prije nego se otkrije izraslina na štitnoj žlijezdi. Medularni tireoidni karcinom često oslobađa previše kalcitonina i proteina CEA u krv. Ove supstance se mogu detektovati testovima krvi. Ćelije MTK ne koriste radioaktivni jod, koji se koristi za liječenje i dijagnozu metastaza karcinoma štitaste žlIJezde, prognoza nije tako dobro kao za diferentovane karcinome štitaste žlIJezde. Postoje dvije vrste medularnog tireoidnog carcinoma: - Sporadična forna MTK, čini oko 8 od 10 slučajeva MTK, nije nasljedna. Javlja se uglavnom kod starijih osoba i pogađa samo jedan režanj štitaste žlijezde. - Familijarna forma MTK je nasljedna i može se javiti u svakoj generaciji porodice. Ovi tumori se često razvijaju tokom djetinjstva ili odraslog doba i mogu se rano širiti. Pacijenti obično imaju promjene u više oblasti oba režnja. Familijarni MTK je često povezan sa povećanim rizikom od drugih vrsta tumora. Ukoliko se u genetskim testiranjem nađu mutacije gena koje ukazuju na postojanje medularnog karcinoma uz pomoć nivoa kalcitonina kod srodnika, savjetuju se preventivna tireoidektomija kod potomaka. Medularni karcinom je agresivniji je od paliparnog i nekad se nalazi u prisustvu malignih endokrinih neoplazija, pa dobijanjem patohistološkog nalaza koji govori o ovoj neoplazmi, mora se uraditi genetsko testiranje, a uz to uraditi nivo kalcijuma u krvi koji ide nekad udružen u formi multiplih endokrinih bolesti. Anaplastični karcinom: anaplastični karcinom (nediferentovani karcinom) je rijedak oblik karcinoma štitaste žlezde, čini oko 2% svih karcinoma štitaste žlezde. Smatra se da se ponekad može razviti iz postojećeg papilarnog ili folikularnog karcinoma, javlja se i na terenu guše. Ovaj karcinom spada u nediferentovane karcinome štitne žlijezde jer ćelije raka ne liče na normalne ćelije štitaste žlijezde pod mikroskopom. Ovaj karcinom se često brzo širi u vrat i na druge djelove tijela i veoma ga je teško liječiti, a najčešće bol u vratu, gušenje i ubrzan rast čvora, su karkteristike ovog karcinoma koji se fatalno zavrašava u godinu dana. Najrjeđa vrsta raka štitaste žlijezde je anaplastični, koji ima veoma lošu prognozu i neizlječiv je u većini slučajeva, a operacija najčešće nije moguća. Prognoza diferentovanih carcinoma kao najčešće forme bolesti uglavnom je dobra, tako da desetogodišnje preživljavanje iznosi više od 90%. Kod lokalizovanih diferentovanih karcinoma petogodišnje preživljavanje je 99,7%, kod regionalno proširenih karcinoma 96,9%, a kod diseminovane bolesti sa postojanjem sekundarnih depozita petogodišnje preživljavanje je samo 56% u odnosu na sve maligne tumore, smrtnost od diferentovanih tireoidnih karcinoma iznosi 0,16% za muškarce, odnosno 0,24% za žene. Uprkos dobroj prognozi, 5–10% diferentovnih tireoidnih carcinoma završi letalno.

MNE.CHC.15.04.01

KAŠALJ Dr Staša Višnjić, pedijatar Dom zdravlja, Nikšić

Kašalj je jedna od tri stvari koju ne možete sakriti. Kašalj (lat. tussis) je ustvari naš odbrambeni mehanizam kojim se odstranjuje sekret i strane čestice, te ostali iritansi koje nadražuju disajne puteve, ali takođe može da ukazuje i na niz različitih akutnih i hroničnih oboljenja. Kašalj može biti po dužini trajanja akutni i hronični. Akutni kašalj ne traje više od tri nedjelje. Najčešći uzroci akutnog kašlja su infekcije gornjih disajnih puteva, najčešće izazvane virusima. Najčešći uzroci hroničnog kašlja su hronična opstruktivna bolest pluća, astma, alergijska kijavica, srčana oboljenja, kao i gastroezofagelno refluksna bolest. U zavisnosti od prisustva sekreta kašalj može biti suvi i produktivni. Suvi kašalj je neproduktivan, ne prati ga stvaranje sluzi, obično je iritantan i neugodan. Produktivni kašalj je praćen stvaranjem sluzi koju je često teško iskašljati. Vrlo često kod respiratornih infekcija suvi kašalj preraste u produktivni. Posebna vrsta kašlja je „tik“ kašalj koji je psihogene prirode. Interesantan je podatak da brzina strujanja vazduha kod kašlja može da odgovara brzini od 300 km /h. Najčešće vrste kašlja zbog kojih se pacijenti javljaju ljekaru su: - Laringelarni kašalj – javlja se usljed nadražaja grkljana, pacijenti ga opsiju kao “promukao” iscrpljujući kašalj koji im ne dozvoljava da udahnu; - Trahealni kašalj – karakteriše ga specifičan zvuk koji se u medicinskom kolokvijalnom žargonu naziva “lavež“. Često

je prisutna i bol u grudnom košu; njem;

- Astmatski kašalj – uporni kašalj, praćen otežanim disa-

- Bronhijalni kašalj - ima svoj kontinuitet, bez karakteristično naglih napadaja. U početku je suv, a potom slijedi iskašljavanje koje, ukoliko je prisutna infekcija, može imati žućkasto - zelenu boju; - Pušački kašalj - nastaje usljed oštećenja sluznice disajnih puteva štetnim materijama iz cigareta. Praćen je stvaranjem sluzi. Nagomilana sluz, koju je često teško izbaciti, može biti plodno tlo za razvoj infekcije; - Kašalj kod srčanih bolesti – obično se javlja pri naporu ili pri vodoravnom položaju tijela. Prilikom kašljanja u plućima je prisutan i osjećaj pucketanja i glasnog zvuka. Može biti praćen iskašljavanjem pjenušavog sadržaja. Tretiranje kašlja zavisi od njegove etilogije kao i starosti pacijenta. Za suvi nadražajni kašalj najbitnija stavka je vlaženje

zraka, naročito u prostorijama gdje imamo centralno ili drugo grijanje koje isušuje vazduh. To je moguće uz aroma-terapijske mirisne lampe i inhalacije. Ne preporučuju se citrusi, menta i teške cvjetne note, dok su poželjan izbor lavanda, kamilica, čajevac, kajeput, ruzmarin, bor, tamjan, kadulja, bosiljak, kim, komorač i crni biber. Takođe se preporučuje adekvatno ovlaživanje sluznice mlakim čajem ili vodom. Napici i hrana ne bi smjeli biti prevrući ili prehladni da se nadražaj na sluznici ne bi pojačavao. Tu su takođe različite vrste sirupa i pastila. Za liječenje produktivnog kašlja koriste se tzv ekspektoransi. Oni podstiču ublažavanje nastanka i lakše izbacivanje sluzi. Sekretolitici razmekšavaju i otapaju bronhijalnu sluz. To su ekstrati bršljana, eterična ulja timijana, eukalpitusa, metvice... Mukolitici smanjuju viskoznost sluzi (bromheksin, acetilcistein, karbocistein) i sekretomotorici koji su ustvari eterična ulja. U našem narodu je poznat i čitav niz „domaćih napitaka“, pa ipak svaki uporni kašalj, kašalj koji je praćen drugim simptomima i koji ometa kvalitet života treba prijaviti ljekaru.

TREĆI KRAJNIK, KRAJNICI Prim. dr Julija Bošković, pedijatar Dom zdravlja, Bijelo Polje

DA LI JE POTREBNA OPERACIJA I U KOJOJ DOBI DJETETA

Zbog učestalih infekcija gornjih respiratornih puteva kod djece, posebno mlađeg uzrasta, infekcije i inﬂamatorni procesi imaju značajnu ulogu u njihovom zdravlju Valdejerov prsten se sastoji od limfnog tkiva koje okružuje ulaz usne i nosne šupljine u farinks i uključuje nepčane tonzile, faringealnu tonzilu ili adenoid, limfoidno tkivo koje okružuje orificijum eustahijeve tube u dijelu lateralnog zida nazofarinksa, lingvalnu tonzilu u području korijena jezika i razbacano limfoidno tkivo u ostalom dijelu farinksa, ali posebno iza zadnjeg ždrijelnog luka i duž posteriornog faringealnog zida. Limfoidno tkivo lo-

kalizovanoizmeđu nepčano-jezičkog luka i nepčano-ždrijelnog luka predstavlja nepčanu tonzilu. Adenoid je solitarna nakupina limfoidnog tkiva koja zauzima prostor između nosnog septuma i posteriornog faringealnog zida. Limfoidno tkivo u području korijena jezika formira lingvalnu tonzilu koja sadrži jednostavne tonzilarne kripte. Adenoid (adenodna vegetacija) ili treći krajnik kod neke djece može da uzrokuje brojne tegobe. Sva djeca imaju adenoid, ali on ne pravi svima problem. Uvećani treći krajnik ima veze sa nasleđem, ali može da se desi svakom djetetu. Kada se uveća – obično zbog zapaljenja, može da uzrokuje akutne probleme, naročito djeci u prvim godinama života (mada se rijetko dijagnostikuje prije prvog rođendana). Adenoid je načešći uzrok ponavljanih upala srednjeg uha kod djece. Ako je srednje uho često zahvaćeno zapaljenjem može da dođe i do oštećenja sluha djeteta. Treći krajnik nije vidljiv golim okom. Veličina trećeg krajnika ne zavisi od uzrasta djeteta i kreće se od veličine trešnje do oraha. Ukoliko je treći krajnik u hroničnoj infekciji on predstavlja uzrok vrlo čestih zapaljenja srednjeg uha, kao i zapaljenje sluznice nosa praćeno obilnom sekrecijom. Ovu

apetit, slabo napredovanje. U toku noći simptomi - glasno hrkanje, gušenje, glasno disanje, kratkotrajne apneje, san bez odmora, abnormalne pozicije u toku spavanja enureza - noćno mokrenje i pričanje u snu. U toku pregleda uočavaju se uvećane tonzile, iako njihova sama veličina ne mora biti indikator stepena opstrukcije.

Liječenje:

sekreciju dijete izbacuje ili kroz nos ili mu se sliva niz ždrijelo pa je guta. Inficirani treći krajnik često je provokativni faktor za pojavu spastičnog bronhitisa, upale sinusa. Limfoidno tkivo Valdejerevog prstena je imunološki najaktivnije u odbrambenoj reakciji na bakterije i viruse izmedju 4-10. godine života, sa smanjenjem aktivnosti nakon puberteta. Nije uočen značajniji imunološki deficit nakon uklanjanja tonzila i adenoida.

Kliničke manifestacije mogu biti: - akutna infekcija - povišena temperatura/groznica, slabost, suvoća u grlu, disfagija - otežano gutanje, bol u uhu, glavobolja, bolovi u mišićima, uvećane limfne žlijezde vrata. Pri pregledu se uočava suv jezik i uvećane zažarene tonzile, tonzilarni ili faringealni eksudat, osjetljivost i uvećanje limfnih žlijezda na vratu.

- hronična infekcija - djeca sa hroničnim ili kriptičnim tonzilitisom često imaju hronične bolove u grlu, senzacije postojanja stranog tijela, podatak o izbacivanju grudvica neprijatnog mirisa. Pri pregledu se nalaze tonzile raznih veličina koje sadrže veću količinu debrisa u kriptama.

- opstrukcija disajnih puteva - simptomi opstrukcije disajnih puteva u toku dana nastali sekundarno kao posljedica adenotonzilarne hipertrofije, uključujući hronično disanje kroz usta, nazalnu opstrukciju, hiponazalni govor, hiposmiju, smanjen

Na osnovu podataka dobijenih od roditelja, kliničkog pregleda djeteta (pedijatra i ORL-a) i eventualnih dopunskih ispitivanja, donosi se odluka o liječenju krajnika koja je individualna za svako dijete. Liječenje akutnog faringo-tonzilitisa zahtijeva simtomatsko i/ili antibiotsko liječenje na osnovu pregleda pedijatra kliničke slike i mikrobiološkog nalaza. Tonzilektomija – hiruška ORLintervencija (operacija krajnika) je metoda izbora u liječenju upornog kriptičnog tonzilitisa. Kriterijumi - sedam ili više infekcija grla tretiranih antibioticima u toku prethodne godine, pet ili više infekcija grla liječenih uz pomoć antibiotika u svakoj od prethodnih dvije godine, ili tri ili više infekcija liječenih uz pomoć antibiotika u svakoj od prethodnih tri godine. Američka akademija za otorinolaringologiju i hirurgiju glave i vrata predlaže da pojava tri ili više liječenih infekcija u jednoj godini je dovoljno da bi se odlučili za hiruršku intervenciju. Preporuka - krajnici se mogu operisati poslije navršene treće godine, kada dijete ima tjelesnu težinu više od 15 kg. Adenoidektomija - hirurška ORL intervencija (operacija trećeg krajnika) sama za sebe može biti indikovana za liječenje hroničnih nazalnih infekcija, hroničnih sinusnih infekcija koji nijesu dali odgovor na terapiju antibioticima, ponavljanih epizoda akutnog otitis media, kao i one sa timpanostomnim cjevčicama koji pate od rekurentne otoreje. Može biti vid liječenja i kod pacijenata sa nazalnom opstrukcijom, hroničnim disanjem na usta i glasnim hrkanjem koje ukazuje na poremećaje disanja u snu. Ako je treći krajnik dugo uvećan, dijete ima karakteristične crte lica (facies adenoidaea) – otvorena usta, izraženi podočnjaci, blijeda koža. Ipak definitivnu dijagnozu može da postavi specijalista za uho grlo nos – ORL. Zabluda je da treba čekati da dijete poraste (2-3 god.) pa da se obavi intervencija. Ako je treči krajnik za vađenje, treba ga vaditi odmah. Svako dijete ima treći krajnik, ali ukoliko je uvećan, a dijete ne hrče, niti ima upale uha, savjetuje se samo praćenje. Tonzilektomija i adenoidektomija – kriterijumi kao za tonzilektomiju, opstrukciju gornjih disajnih puteva nastalu zbog adenotonzilarne hipertrofije koja rezutira poremećajem disanja u snu, poremećajem rasta, poremećajima govora, kraniofacijalnim ili okluzivnim razvojnim anomalijama. Svaka intervencija nosi određene rizike, ali ova operacija (operacija trećeg krajnika i/ili krajnika) spade u one sa minimalnim mogućim komplikacijama. Pedijatar mora da pregleda dijete prije operacije i da da saglasnost da nema smetnji da se operiše na osnovu objektivnog pregleda i pregleda određenih laboratorijskih nalaza. Operacija krajnika ne smije da se radi kod djece koja imaju hematološka oboljenja. Takođe, dijete ne bi trebalo operisati ako ima akutnu infekciju gornjih disajnih puteva ili je imalo infekciju u prethodne 3-4 nedjelje.

OSIPNE BOLESTI KOD DJECE (II) DIJAGNOZA I LIJEČENJE

Dr Biljana Ivelja, pedijatar Dom zdravlja, Cetinje Kao najčešća parazitarna osipna bolest izdvaja se skabijes, u narodu poznat kao šuga.

Scabies je pruriginozna i parazitarna dermatoza koja se karakterise intenzivnim svrabom i sklonošću prelaska sa osobe na osobu, posebno u krugu porodice ili zajedničkih kolektiva. Epidemiologija Uzročnik je parazit grinja Sarcoptes scabiei var. hominis, obligatni ljudski parazit koji živi u izrovanim tunelima u rožnatom sloju kože. Ženka je veličine od 0,3 do 0,4 milimetara, dok je mužjak upola manji. Infestaciju prvenstveno uzrokuje ženka. Nakon oplodnje, mužjak ugine a ženka kopajući kanaliće (hrani se keratinom u rožnatom sloju kože) polaže 2 do 3 jajašca dnevno, ukupno 25 jaja nakon čega i ženka ugine u nekom od kanalića. Za desetak dana iz jaja se prvo izlegu larve a nakon toga odrasli paraziti i novi ciklus se nastavlja. Za potpuni razvoj odraslog parazita je potrebno oko 3 nedjelje. Kod nekomplikovanog skabijesa na oboljelom se nalazi oko 12 parazita. Van čovječijeg tijela uzročnik skabijesa ugine za oko 5-7 dana, a za desetak minuta na temperature ispod 20 i

iznad od 50°C. Do zaraze dolazi prenosom oplođene ženke ili nimfe direktnim kontaktom s čovjeka na čovjeka, posredstvom posteljine, veša i odjeće. Inkubacioni period je od 2-3 nedjelje kod reinfekcije kraći samo par dana. Širenju epidemije pogoduju loše socijalno-ekonomske prilike i nizak higijenski standard. Svrab je česta pojava širom svijeta, a infekcijom su zahvaćeni ljudi svih rasa i društvenih slojeva. Skabijes je ponovo u porastu.

Klinička slika Patognomonične promjene nastaju direktnim djelovanjem parazita. To su kanalići, eritematozni, mrke boje, zbog prisustva parazita, njegovog fecesa i jaja. Oni obično imaju obilik slova S, a na njihovom kraju se nalazi vezikula u kojoj se nalazi parazit. Najkarakterističniji simptom bolesti je izrazit noćni svrab tj. u toplini posteljine. Predilekciona mjesta za pojavu promjena kod odraslih su koža trbuha, gluteusa, butina, laktova, interdigitalni prostori, abdomen, prednji zid aksila, perimamilarna regija, kao i genitalna regija. Promjene su simetrične. Koža lica, vrata i leđa je kod odraslih najčešće pošteđena. Klinička slika promjena je polimorfna kod odojčadi i male djece, mogu se vidjeti papule, vezikule, ekskorijacije, kanalići, bule i urtike. Za dječju dob je karakteristično da se promjene pojavljuju i na licu i u kosi, što kod odraslih nije karakteristično. Kod dojenčadi zaražene svrabom karakterističan je znak trljanje tabana o taban jer su promjene smještene i na tabanima, kao i na dlanovima. Kožne promjene praćene

su uznemirenošću naročito noću, gubitkom apetita. Ponekad se na koži aksilarne i glutealne regije, te skrotuma i donjeg dijela abdomena mogu vidjeti tzv. plastični infiltrati. To su indurirani upalni čvorovi. Oni ne sadrže uzročnike, već su rezultat imunološkog odgovora domaćina na antigen uzročnika, tj. grinje. Mogu perzistirati mjesecima uprkos uspješno izliječenom skabijesu. Komplikacije skabijesa kod djece su: ekcematizacija i infekcija piokokama (impetiginizacija). Dijagnoza se postavlja na osnovu epidemiološka anamneze, pojava bolesti u porodici ili kolektivu, noćnog svraba, karakterističnih promjene na predilekcionim mjestima i dokazivanjem uzročnika mikroskopiranjem.

Diferencijalna dijagnoza Atopijski dermatitis, ujedi insekata, medikamentozni osipi, strophulus infantu.

Liječenje Neophodno je istovremeno i na isti način liječenje svih osoba koje su u kontaktu sa oboljelim, bez obzira da li i kod njih postoje promjene ili ne. Liječenje se sprovodi aplikovanjem antiskabioznih (preparati sumpora, benzil benzoat, permetrin) preparata na kožu čitavog tijela. Odjeća i posteljina se moraju iskuvati ili hemijski očistiti. Kod odojčadi i male djece do dvije godine koriste se permetrin 5% i benzil benzoat 10% rastvor. Permetrin se nanosi na glavu i vrat uz izbjegavanje periorbitalnih i perioralnih područja. Pažnju treba posvetiti intertriginoznim područjima, noktima na rukama i nogama i pupku. U odojčadi se oblačenjem rukavica može spriječiti unošenje permetrina u usta. Zbog moguće neurotoksičnosti lindana se ne preporučuje u djece <2 godine. Većina preparata zahtijeva ponovno nanošenje nakon 7 dana, radi boljeg i uspješnijeg liječenja. Osnovno je istovremeno liječenje svih članova porodice da po izlječenju ne dođe do reinfekcije i da se prekine lanac bolesti.

Atopijski dermatitis (AD) je najčešće kožno nezarazno oboljenje u dječjem uzrastu. Dječji ekcem ili atopijski dermatitis (AD) je hronično, alergijsko oboljenje kože koje se manifestuje suvom kožom, osjećajem svraba, crvenilom, perutanjem kao i zadebljanjem pojedinih regija kože. Bolest je sklona recidivima, zbog čega se naizmjenično smjenjuju periodi pogoršanja i poboljšanja bolesti. Česta je porodična anamneza o postojanju alergija, astme, alergijskog rinitisa kod roditelja. Oboljenje se obično javlja u periodu od drugog do 12. meseca života, i u najvećem broju slučajeva se povlači do pete godine života. Uzrok nastanka AD nije u potpunosti razjašnjen, smatra se da je oboljenje posljedica međusobnog djelovanja genetskih, imunoloških i faktora iz okoline.

Nasljedni činioci su imunološka sklonost razvitku alergije, tkz. atopija i urođeno suva koža. Genetska predispozicija se odnosi na nasljeđivanje većeg broja gena od kojih neki djeluju na razvoj zaštitne kožne barijere, a drugi na razvoj imunološkog sastava organizma. U koži osoba s atopijskim dermatitisom postoji manjak bjelančevine u koži, koja se naziva filagrin i koja stvara zaštitnu barijeru kože. Koža koja nema razvijenu zaštitnu barijeru je suva, gubi vodu i dozvoljava prolaz alergena u dublje slojeve kože, kao i razvoj alergijske reakcije. Najznačajniji provocirajući faktori koji mogu da utiču na razvoj i pogoršanje bolesti su: vlažna i hladna klima, infekcije, stres, kontakt sa deterdžentima, sapunima, vunenim i sintetičkim materijalima, izloženost aeroalergenima poput polena, grinjama iz kućne prašine, kao i u životinjskoj dlaci. U dječijem uzrastu alergeni iz hrane (bjelance, mlijeko, soja, kikiriki, orasi, bademi, pšenično brašno, riba i rakovi) mogu biti pokretači kožnih promjena.

Klinička slika Osnovne karakteristike AD jesu suva koža i osećaj svraba, dok druge manifestacije oboljenja variraju po izgledu i lokalizaciji zavisno od uzrasta bolesnika. U dojenčadi i djece do druge godine života atopijski dermatitis obično može početi samo na licu kao neoštro ograničeno crvenilo (pošteđen predio oko usta, očiju i nosa). Na obrazima su uvijek papule i vezikule koje pucaju i nastaju kruste. Prisutno je znatno vlaženje i intenzivan svrab. Ovaj oblik je akutni, promjene imaju sklonost brzom širenju na kapilicijum, vrat, trup, ekstenzorne strane ekstremiteta, pregibe koljena, laktove. Raspored je obično simetričan. Djeca su bezvoljna, nemirna. Postoji sklonost da bolest prođe u 2. ili 3. godini, ali u kasnijem životu nisu rijetki recidivi ili druge atopijske bolesti kao alergijski rinitis, bronhijalna astma tkz. atopijski marš. Kod starije djece uzrasta 4-10 god obično postoji sklonost lokalizaciji bolesti (npr. zahvatanju pregiba lakta, ručnog zgloba i sl.) kao i hroničnom toku bolesti (ljuštenju i zadebljanju kože). AD se kod manjeg broja oboljelih održava i u odrasloj dobi i poprima hronični recidivirajući tok sa pojavom zadebljalih plakova u pregibima ili na čitavoj koži. Često se manifestuje u vidu hroničnog ekcema šaka i/ili stopla i zapaljenskih promjena oko očiju. Uz osnovne znakove bolesti javljaju i komplikacije, a to su sekundarne infekcije bakterijske, virusne i gljivične. Najčešće su to stafilokoki, streptokoki i virus herpesa. Dijagnoza atopijskog dermatitisa se postavlja na osnovu kliničke slike i anamnestičkih podataka uzimajući u obzir određene kriterijume. U dijagnostici se primijenjuju i laboratorijske analize za dokazivanje ukupnih IgE antitijela, koja su obično povećana kod ovih bolesnika, intrakutani prik testovi za dokazivanje prisustva alergije na nutritivne i inhalacione alergene.

Diferencijalna dijagnoza U dojenčadi: seborejički dermatitis, kandidijaza, pelenski osip. U djece i odraslih: kontaktni dermatitis (alergijski i nealergijski), seboreični dermatitis, ihtioza, skabijes, lichen simplex chronicus, generalizovana mikoza, dermatitis herpetiformis. Nastaviće se...

Hronika 12. januar - PRVI POTVRĐEN SLUČAJ SEZONSKOG GRIPA OVE SEZONE U Centru za medicinsku mikrobiologiju Institutа zа javno zdravlje, 12. januara, molekularnom tehnikom (Real-Time PCR tеst) dokazano је prisustvо antigena virusа gripа tip A kod muške osobe, starosti 35 godina, što predstavlja prvi slučaj laboratorijski dokazanog obolijevanja od gripa u Crnoj Gori u ovoj sezoni. Pacijent nije vakcinisan protiv sezonskog gripa ove sezone. Iako je obolijevanje od gripa u suštini nemoguće predvidjeti, prva laboratorijska potvrda infekcije ukazuje na mogućnost povećanja broja osoba inficiranih virusom gripa u narednom periodu. Poželjno je da se sve osobe koje su u povećanom riziku od razvoja komplikacija gripa vakcinišu što prije jer vrijeme potrebno za stvaranje adekvatne zaštite nakon vakcinacije iznosi 2-3 sedmice. Vakcina se može primiti u bilo koje vrijeme u toku trajanja sezone gripa, čak i kad je virus počeo da se širi u okruženju. Pridržavanje opštih mjera prevencije preporučuje se svima - nezavisno od uzrasta i postojećeg zdravstvenog stanja pri čemu opšte mjere obuhvataju rеdоvnо prоvjеtrаvаnjе prоstоriја, izbjеgаvаnjе bliskih kоntаkаtа sа оbоljеlima, rеdоvnо prаnjе ruku i izbjеgаvаnjе dоdirivаnja оčiјu, nоsа i ustа, јеr sе virus gripa i na taj način može unijeti u organizam. 13. januar - MINISTAR ZDRAVLJA ODRŽAO SASTANAK SA DIREKTORIMA ZDRAVSTVENIH USTANOVA

prepoznalo nedostatak kontinuirane edukacije medicinskog kadra. Koncept kontinuirane medicinske edukcije osmišljen je kao zakonska obaveza zdravstvenih ustanova i zaposlenih u zdravstvenom sistemu, koja ima za cilj da se savremeni trendovi i znanja blagovremeno i aktivno implementiraju u svakodnevni rad u zdravstvenom sistemu. Sačinjen je sveobuhvatan jedinstveni plan kontinuirane medicinske edukacije za sve nivoe zdravstvene zaštite u Crnoj Gori, kako za ljekare, tako i za srednji medicinski kadar, koji će se sprovoditi u svim zdravstvenim ustanovama tokom 2016. godine. Planom su predviđenja predavanja i demonstrativni kursevi, kako za sve oblasti kliničke medicine, tako i za javno-zdravstvene djelatnosti. Za ove potrebe biće angažovani predavači sa Medicinskog fakulteta u Podgorici, kao eminentni stručnjaci iz države i regiona. Na sastanku je razgovarano i o obavezama i aktivnostima zdravstvenih ustanova u tekućoj godini. Ministar Šegrt je kazao da je zajednički cilj svih zdravstvenih ustanova unaprjeđenje zdravstvenog sistema po svim segmentima kroz permanentnu edukaciju medicinskog kadra na svim nivoima zdravstvene zaštite, smanjenje bolničkog posteljnog fonda i unaprjeđenje bolničke infrastrukture. Na taj način, kako je istakao ministar Šegrt, uspostaviće se savremeni principi zdrave, sigurne i kvalitetne medicinske prakse i obezbijediti kvalitetna i dostupna zdravstvena zaštita svim građanima, kao krajni cilj svakog modernog i održivog zdravstvenog sistema. Ministar Šegrt je podsjetio da su u tom cilju donesena i usvojena strateška dokumenta, čiji je cilj prevazilaženje postojećih prepoznatih slabosti i dogradnja sistema po naučnim i tehnološkim zahtjevima, a sve u cilju uspostavljanja finansijski održivog zdravstvenog sistema koji će obezbijediti odgovarajući kvalitet zdavstvenih usluga i veću bezbjednost pacijenta. 18. januar–MINISTAR ZDRAVLJA PROF.DR ŠEGRT BORAVIO U KOPENHAGENU

Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt sa saradnicima održao je sastanak sa direktorima zdravstvenih ustanova, na kojem je prezentovan jedinstveni plan kontinuirane medicinske edukacije u zdravstvenom sistemu Crne Gore. Imajući u vidu brzinu promjena medicinskih znanja, inovacije u dijagnostičko-terapijskom pristupu, neophodnost konstantnog unapređenja kvaliteta rada i praćenja savremenih medicinskih tokova, Ministarstvo zdravlja je kao vodeći problem

Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt, sa saradnicima, boravio je u posjeti Regionalnoj kancelariji Svjetske zdravstvene organizacija za Evropu, u Kopenhagenu, Danska. Ministar Šegrt i regionalna direktorka Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu gospođa Žužana Jakab ovom prilikom potpisali su dvogodišnji sporazum o saradnji između Ministarstva zdravlja Crne Gore i Regionalne kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu za 2016-2017. godinu (BCA). Sporazum za period 2016–2017. godine usklađen je sa "Dvanaestim opštim programom rada SZO za period 2014–2019. godine", formulisanim na osnovu iskustava stečenih tokom "Jedanaestog opšteg programa rada". Njima se definiše visok stepen

strateške vizije rada SZO, postavljaju se prioriteti i određuje se opšti pravac za ovaj šestogodišnji period, počev od januara 2014. godine. Ovaj program obuhvata tri najznačajnije komponente reforme SZO: programe i prioritete, upravljanje i rukovođenje. Potpisivanje Sporazuma značajno je za Crnu Goru jer na ovaj način dobijamo podršku realizaciji nacionalnih zdravstvenih politika i planova, a naročito Nacionalnog master plana za razvoj sektora zdravstva u periodu 2015-2020. godine kao i Strukturnih reformi u zdravstvenom sektoru sa Akcionim planom za period 2015-2017. godine. Sporazum je usklađen i sa ciljevima održivog razvoja i biće podrška implementaciji Okvira za razvojnu pomoć Ujedinjenih nacija (UNDAF) za period 2016-2020. godine.

i ove ustanove ih ubuduće neće imati. Ministarstvo zdravlja izabraće nove direktore domova zdravlja, opštih i specijalnih bolnica u narednih mjesec dana. Novim Zakonom o zdravstvenoj zaštiti predviđeno je da direktore bolnica i domova zdravlja imenuje ministar na osnovu javnog konkursa, a da se odbori direktora u ustanovama više ne mogu obrazovati. Direktora Kliničkog centra i Instituta za javno zdravlje i dalje će birati Vlada, na prijedlog ministra, a u istim su obavezni odbori direktora i ubuduće. Ranije je zakon predviđao da Vlada imenuje članove odbora direktora, u kojima su se nalazila dva zaposlena i po jedan predstavnik osnivača, lokalne samouprave i istaknuti naučnik i stručnjak koji doprinose razvoju zdravstvene djelatnosti. Razlog za donošenje odluke o ukidanju odbora je efikasniji i odgovorniji rad i depolitizacija upravljačkih struktura u zdravstvenim ustanovama. 23. januar – NASTAVLJENA AKCIJA DOBROVOLJNOG DAVALAŠTVA KRVI

Ministar Šegrt je sa direktorkom Jakab razgovarao o saradnji između Ministarstva zdravlja Crne Gore i Regionalne kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu i kroz prezentaciju je predstavljen zdravstveni sistem Crne Gore. Takodje, održani su i odvojeni sastanci sa direktorima pojedinih divizija i njihovim timovima (Dr Claudia Stein, Dr Gauden Galea kao i sa timovima Dr Nedret Emiroglu i Dr Hansa Klugea), tokom kojih je razgovarano o viziji razvoja zdravstva (Master plan) iz perspektive Evropske politike “Health 2020”, integrisanom pružanju usluga, razvijanju ljudskih resursa kao važne pretpostavke obezbjeđivanja kvalitetne zdravstvene zaštite, kao i o značaju multisektorske saradnje za unaprijeđenje zdravlja i osnivanju Nacionalnog savjeta za hronične nezarazne bolesti. Uz to, bilo je riječi i o saradnji sa drugim agencijama, kao što su Svjetska banka, UN sistem, kroz UNDAF program, kao i načinu na koji ovaj program doprinosi ostvarivanju ciljeva iz Master plana. Na sastanku bilo je riječi i o regionalnoj saradnji, kroz Zdravstvenu mrežu Jugoistočne Evrope (SEEHN), Projektu saradnje malih zemalja, Uniji zemalja Mediterana, IPA programiranju i reformi sektora zdravstva. 23. januar – USKORO NOVI DIREKTORI U JAVNIM ZDRAVSTVENIM USTANOVAMA U skladu sa novim zakonskim rješenjima, biće razriješeno 140 članova upravnih odbora u 28 zdravstvenih ustanova

Poslije kratkog odmora, uspješnom akcijom u Domu zdravlja Plav započeta je ova godina dobrovoljnog davalaštva krvi. Akcija je nastavljena nakon par dana u Podgorici. Društvo dobrovoljnih davalaca krvi Tološi iz Podgorice organizovalo je akciju davanja krvi 27. januara, a u akciji je učestvovalo više od 20 davalaca. Istog dana je u Nikšiću nastavljena akcija od strane dobrovoljnih davalaca krvi iz Kluba Sveti Sava, a 30. januara su radnici Elektroprivrede Crne Gore iz Podgorice odlučili da nastave dobru tradiciju i organizovali su uspješnu akciju. 27. januar - ZAVRŠENA KONTROLA KVALITETA BOLNIČKE NJEGE MAJKI I NOVOROĐENČADI Tim domaćih i stranih stručnjaka, od 18. do 27. januara 2016. godine, obavio je kontrolu kvaliteta bolničke njege majki i novorođenčadi u Crnoj Gori u porodilištima u Kliničkom centru Crne Gore i opštim bolnicama Nikšić i Berane, na inicijativu Ministarstva zdravlja i u saradnji sa kancelarijom UNICEF-a. Glavni koordinator ispred crnogorskog zdravstvenog sistema je dr Snežana Raspopović. Konačni rezultati kontrole, koja je sprovedena po metodologiji Svjetske zdravstvene organizacije, biće poznati i prezentovani javnosti krajem februara. Stručnjaci UNICEF-a su ocijenili da je nacionalni tim u potpunosti obučen da samostalno sprovodi kvalitetnu procjenu stanja u drugim porodilištima u Crnoj Gori, koristeći istu metodologiju. Ovaj ili slični načini kontrole kvaliteta rada zdravstvenih ustanova ubuduće će se primjenjivati u svim segmentima zdravstvenog sistema i na osnovu tih nalaza će se dograđivati zdravstveni sistem. Ovaj način kontrole kvaliteta rada zdravstvenih ustanova ubuduće će se primjenjivati u svim segmentima zdravstvenog sistema.

27. januara – DOM ZDRAVLJA PODGORICA OBILJEŽIO EVROPSKU NEDJELJU PREVENCIJE KARCINOMA GRLIĆA MATERICE

gije, Španije, Francuske i Crne Gore, a izlaganja su imali predstavnici Ministarstva zdravlja Italije i Kolaborativnog centra Svjetske zdravstvene organizacije. Zajednički projekat zemalja Mediterana, u protekle četiri godine imao je za cilj uspostavljanje i snažnjenje saradnje između zemalja Mediterana i zemalja EU i jačanje nacionalnih kapaciteta za razvoj aktivnosti na planu efikasne kontrole kancera. 28. januar–POVOLJNIJI USLOVI ZA KORIŠĆENJE USLUGA CENTRA ZA GAMA NOŽ – KC SRBIJE

Dom zdravlja Podgorica, edukativnom radionicom i preventivnim ginekološkim pregledima obilježio je 27. januara Evropsku nedjelju prevencije karcinoma grlića materice. Predavanje na temu zdravstvena zaštite žena, održao je specijalista ginekologije i akušerstva dr Milovan Jovanović, načelnik Organizacione cjeline izabranih doktora za žene u Domu zdravlja Podgorica. Predavanje je održano u edukativnom centru, u sklopu zdravstvenog objekta Doma zdravlja Podgorica u Bloku V. Nakon predavanja zainteresovane sugrađanke obavile su preventivni ginekološki pregled u ginekološkoj ordinaciji zdravstvenog objekta Doma zdravlja. Dr Jovanović je završio predavanje sa porukom “Prioritet u radu naše ustanove je očuvanje i unapređenje zdravlja stanovništva, uz primjenu i realizaciju preventivnih programa i promociju zdravih stilova života“. 28. januar – ODRŽAN SKUP EURO – MEDITERANSKE MREŽE ZA SKRINING KANCERA Skup EURO - Mediteranske mreže za skrining kancera održan je 28. i 29. januara, u hotelu Ramada povodom Evropske nedjelje borbe protiv karcinoma grlića materice. Učesnici skupa su bili predstavnici Albanije, Jordana, Maroka, Turske, Italije, Bel-

Ministri zdravlja Crne Gore prof. dr Budimir Šegrt i Srbije dr Zlabiror Lončar na sastanku u Beogradu dogovorili povoljnije uslove korišćenja usluga Centra za gama nož u sklopu Kliničkog centra Srbije za crnogorske osiguranike i unapređenje saradnje, inače izuzetno dobre saradnje dvije zemlje u oblasti zdravstva. Budući da je u Kliničkom centru Srbije već napravljena lista čekanja za usluge na intervecije gama nožem, dogovoreno je da crnogorski pacijenti imaju prioritet prilikom zakazivanja ove procedure i iste će biti duplo jeftinije u odnosu na iste usluge koje pružaju bolnice Turske. Tokom susreta, ministri Šegrt i Lončar usaglasili su se da je ovo još jedna potvrda nastavka veoma dobre i kvalitetne višedecenijske saradnje u oblasti zdravstva i izrazili očekivanja da će se ona i ubuduće unaprjeđivati, posebno u oblasti edukacije i stručnog usavršavanja medicinskog kadra.

ODRŽAN SKUP EURO – MEDITERANSKE MREŽE ZA SKRINING KANCERA

FreeStyle Precision Neo Diabetes Care

Aparat za mjerenje glukoze i ketona u krvi MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

ŠVAJCARSKA DERMATOLOŠKA NJEGA

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

Pokrenite novi život vaše kose uz M Migliorin proizvode za savršenu njegu iznutra i spolja.

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

REGION 03. januar - OBAVEZNO UGOVARANJE OSIGURANJA PUTEM PORTALA e-VEM – Slovenija Ugovaranje osiguranja putem portala e-VEM je obavezno od 1. januara ove godine za sve poslovne subjekte, preduzeća i preduzetnike. http://evem.gov.si/evem/~~HEAD=dobj je portal koji omogućava jednostavnije, brže i jeftinije poslovanje sa javnom upravom. Između ostalog, portal za e-VEM omogućava korisniku da upravlja online obaveznom socijalnom osiguranju (obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje, obavezno zdravstveno osiguranje, osiguranje roditeljske zaštite i osiguranje za slučaj nezaposlenosti). Od 01. januara 2016. godine, za sve aplikacije će biti odgovorni pojedinačni privatni preduzetnici, osobe koje samostalno obavljaju profesionalnu djelatnost, trgovačka društva, ustanove i tijela državne uprave. Stupanje u poslovnom registru Slovenije je obavezno i treba da uredi socijalne sigurnosti putem e-VEM sistema koji je postavljen u Zakonu o registru osiguranika i korisnika prava iz obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja. 21. januar - GODINA DANA OD USVAJANJA “ZOJINOG ZAKONA” - SRBIJA Tokom godinu dana od usvajanja “Zojinog zakona”, 188 djece je preko Republičkog fonda bilo u inostranstvu i tamo im je dijagnostikovano i urađeno ono što nije moglo u Srbiji - izjavio je ministar zdravlja Srbije dr Zlatibor Lončar. Lončar je, nakon sastanka sa inicijatorima Zojinog zakona, Bojanom Mirosavljević i Dušanom Milosavljevićem istakao značaj ovog zakona jer ta djeca do sada nisu imala mogućnosti da riješe zdravstveni problem. Za ovaj zakon se čulo ne samo u regionu, već i u Europi i svijetu. Javili su nam se ljudi iz bogatih zemalja kao što su Švicarska i Njemačka sa željom da isto ili slično primijene i u svojim zemljama - naglasio je Lončar. Zojin zakon praktično znači da, ukoliko se u roku od šest mjeseci u Srbiji ne postavi dijagnoza, doktor je obavezan da pošalje uzorak krvi, tkiva ili urina u referentne strane medicinske centre, gdje će se postaviti dijagnoza, a onda može da se počne sa liječenjem djeteta.

- Radimo na predlogu novog zakona koji podrazumijeva prelazak na pretpostavljenu saglasnost donorstva. Sve zemlje koje imaju ovaj princip imaju dovoljno tkiva za transplantaciju, a mi imamo možda i najmanje donora u Evropi - objašnjava dr Stojković. Po aktuelnom Zakonu o transplantaciji, čak i kada osoba za života ima donorsku karticu, ako članovi porodice nakon njene smrti odbiju da potpišu saglasnost da se uzmu organi, ljekari to moraju da prihvate. - Onaj ko ne želi da donira organe nakon smrti moraće da se prijavi opštini ili sudu i da potpiše formular. Postojaće baza podataka u MUP-u u kojoj će uz svačije ime stajati podatak da li je odbio da bude donor. Ljekari će, prije nego što uzmu organe, provjeriti da li je ta osoba potpisala formular - objašnjava Stojković. Ipak, i u slučaju saglasnosti, ako član porodice nije saglasan s transplantacijom organa, postojaće procedura da to bude stopirano. Prema rečima ombudsmana Saše Jankovića, već sad treba iznositi sve argumente za i protiv ove ideje o transplantacijama i naznačiti koji su rizici novog zakona, ali pritom, mora se imati u vidu i da će mnogi građani imati nedoumice. 25. januar - NOVI MINISTAR ZDRAVLJA U HRVATSKOJ U Ministarstvu zdravlja je izvršena primopredaja. Novi ministar zdravlja doc dr sc. Dario Nakić preuzeo je ministarstvo od prim. Siniše Varge koji ga je upoznao sa dosadašnjim radom i aktivnostima ministarstva.

22. januar – U SRBIJI U PRIPREMI NOVI ZAKON O TRANSPLANTACIJI Srbija bi do kraja godine mogla da pređe na pretpostavljenu saglasnost donorstva, što znači da ćemo svi biti saglasni da nam se nakon smrti uzmu organi za transplantaciju. Ovome se nada dr Milenko Stojković, direktor Klinike za očne bolesti u KCS i član Komisije za transplantaciju tkiva i ćelija, koju je, zajedno s Komisijom za transplantaciju organa, formirala Vlada Srbije.

Novi ministar zdravlja Dario Nakić, istakao je kako su prioritetni ciljevi kvalitetna zdravstvena zaštita za stanovnike u svim dijelovima Hrvatske, uvođenje reda i finansijska održivost zdravstvenog sistema. Izlazak HZZO-a iz riznice ocijenio je

pozitivnim potezom u mandatu prethodnog ministra. Među prvim aktivnostima najavio je unaprjeđenje rada u hitnoj medicinskoj službi i primarnoj zdravstvenoj zaštiti, kao i promjene u području dopunskog osiguranja. 26. januar - POMAK SRPSKOG ZDRAVSTVA U EVROPI Na listi evropskih zdravstvenih sistema u ovogodišnjem izvještaju EHCI - Evropskog zdravstvenog potrošačkog indeksa Srbija zauzima 30 poziciju, što predstavlja napredak u odnosu na 33. mjesto koje je zauzimala u 2014. godini. Srbija je ostvarila 81 bod više nego prošle godine, što prema riječima ocjenjivača iz EHCI, predstavlja najveći pomak koji je do sada ostvarila i jedna država u Europi. Ovakav uspjeh uglavnom je rezultat smanjenja smrtnosti novorođenčadi i boljeg pristupa uslugama zdravstvene zaštite. EHCI analizira nacionalne zdravstvene sisteme na osnovu 48 indikatora, koji uključuju područja kao što su prava i obaviještenost pacijenata, pristup zdravstvenoj zaštiti, ishodi liječenja, opseg i područje usluga, prevencija i korištenje farmaceutskih proizvoda, a Srbija je do prošle godine u ovom istraživanju ocjenjivana kao posljednje plasirana država u Europi. Osam zemalja, i sve su iz zapadne Europe, osvojile su više od 800 od maksimalnih 1.000 bodova. Iza njih na ljestvici sa nešto manje bodova našle su se druge četiri razvijene zemlje, Danska, Švedska, Francuska i Austrija, koje iz različitih razloga nisu u potpunosti dostigle ovakav rezultat. Prva na listi od zemalja iz centralno - istočne Europe je Češka koja trenutno zaostaje iza Austrije za samo 14 bodova. Holandija je i dalje zemlja koja ima najbolji sistem zdravstvene zaštite u Europi i jedina zemlja koja je prvi put u dosadašnjih 11 godina mjerenja ovog indeksa osvojila više od 900 bodova.

inovacija. Jedan od strateških ciljeva Fonda za zdravstveno osiguranje je uvođenje elektroničkih usluga koji omogućava brze usluge koje će biti dostupne svim osiguranim osobama, preduzećima i zdravstvenim radnicima. Tokom mjeseca februara će se promovirati set 15 elektroničkih usluga, sa oko 90% usluga koje pruža Fond za zdravstveno osiguranje. Prema statističkim podacima od strane Fonda za zdravstveno osiguranje, godišnje više od 1 milion građana dolazi u regionalnim prostorijama Fonda za korištenje različitih vrsta usluga, a mnogi od njih traže više usluga odjednom. Dakle, skup elektroničkih usluga koje će se predstaviti tokom mjeseca februara je od izuzetne važnosti za sve građane Makedonije 28. januar - POTPISAN UGOVOR ALIMS-a I INSTITUTA ZA JAVNO ZDRAVLJE U SRBIJI

27. januar - ZAVRŠEN PROJEKAT AKTIVNO I ZDRAVO STARENJE - SLOVENIJA Državna sekretarka Nina Pirnat, najavila okončanje projekta aktivnog i zdravog starenja u Sloveniji (AHA.SI), kojim upravlja Nacionalni institut za javno zdravstvo. Ona je istakla da je projekat važan za zdravstveni sektor. Projekt je okupio razne učesnike u području starenja na nacionalnom nivou i može značajno doprinijeti pripremi sveobuhvatnog odgovora na demografske promjene u Sloveniji. Ministarstvo zdravlja je svjesno da je potrebna međusektorska saradnja, jer poslovanje cijele vlade stvara uslove života ljudi, a aktivno i zdravo starenje je jedno od temeljnih zadataka Ministarstva zdravlja Slovenije. U pripremi je Zakon o dugotrajnoj zaštiti, koji će sveobuhvatno regulisati važno područje socijalne i zdravstvene zaštite kod starije populacije. 27. januar - POČEO PROJEKAT ELEKTRONSKIH USLUGA ZDRAVSTVENOG OSIGURANJA U MAKEDONIJI U februaru počinje realizacija projekta elektroničkih usluga zdravstvenog osiguranja. Zdravstveno osiguranje u Republici Makedoniji pospješiće svakodnevni rad i komunikaciju sa osiguranicima i omogućiti lakši pristup u službi uvođenjem

U prostorijama Agencije za ljekove i medicinska sredstva Srbije je potpisan Ugovor o poslovno-tehničkoj saradnji Agencije i Instituta za javno zdravlje Srbije "Dr Milan Jovanović-Batut". U ime Agencije, ugovor je potpisao direktor spec. dr med. Saša Jaćović, a u ime Instituta "Batut" direktor doc dr sci med. Dragan Ilić. Ovaj akt definiše saradnju ove dvije referentne institucije u Republici Srbiji, kako bi prije svega zajednički doprinijeli sigurnoj primjeni vakcina i unapređenju svih principa sigurne imunizacione prakse i unaprijedili kvalitet nadzora nad neželjenim reakcijama nakon imunizacije, u cilju sprečavanja ili minimiziranja rizika od ozbiljnih i životno ugrožavajućih neželjenih dejstava. Osnovni ciljevi ove saradnje su razmjena informacija o neželjenim dejstvima i reakcijama nakon imunizacije, kao i održavanje i unapređenje jedinstvene baze podataka svih ovakvih slučajeva koji su registrovani u Srbiji. Ugovor predviđa i saradnju u područjima uzajamnog informiranja i konsultovanja prilikom obavljanja nadležnosti i povjerenih poslova potpisnica a takođe predviđa izradu zajedničkih publikacija, sprovođenje edukativnih kampanja, rad na zakonskim i podzakonskim aktima i drugo.

Kardiopulmonalna reanimacija u prehospitalnim uslovima BLS - basic life support

Dr Marija Bogdanović Zavod za HMP Crne Gore, odsijek Cetinje

Kardiopulmonalna reanimacija (KPR) predstavlja skup hitnih mjera i postupaka oživljavanja koji se preduzimaju da bi bolesniku koji je doživio kardiorespiratorni arest (prestanak rada srca i disanja) ponovo uspostavili funkciju tih organa. Svakih 5 godina vodeći strucnjaci iz ove oblasti, iz 7 svjetskih udruženja koja se bave KPR-om, a obijedinjeni u komitetu ILCOR, (international liaison committee on rescuscitation), donose preporuke za primjenu KPR-a. Ono što moramo naglasiti u okviru novih preporuka KPR-a, jeste da one ne predstavljaju jedini način u njihovom izvođenju. One obuhvataju široko prihvaćen pristup kako reanimaciju izvesti sto uspješnije, što ne znači da su prošle preporuke imale nedostataka, ili da su bile pogrešne. Srčani zastoj - cardiac arrest, jeste nagla nesposobnost srca da pumpa krv u onoj količini koja je neophodna za funkcionisanje tkiva i organa. Kako je mozak najosjetljiviji na stanje bez kiseonika tj. na hipoksiju, on prvi podliježe ireverzibilnim promjenama za 3 do 5 minuta. U tom intervalu (tkz. Arrest vrijeme), reanimacija ima smisla. Izuzetak su djeca, hipotermijski uslovi kao i primjena barbiturata i cerebroprotektivnih ljekova. Srčani zastoj predstavlja samo onaj iznenadni prekid rada

srca koji je potencijalno izlječiv i zahtijeva primjenu KPR-a. Ne smijemo ga izjednačavati sa zastojem srca koji nastaje kao završni čin svih fatalnih bolesti. Lanac preživljavanja, definisan od strane američkog udruzenja kardiologa (AHA), sastoji se iz 4 karike:

I. Rano prepoznavanje i pozivanje ekipe HMP Rano prepoznavanje bola u grudima i rano pozivanje hmp povećava uspješnost reanimacije. Ukoliko je srčani zastoj već nastupio, veoma je važno prepoznati znakove, kao što su nereagovanje žrtve i nepravilno disanje ili odsutstvo disanja. Provjera karotidnog pulsa (ili bilo kojeg drugog pulsa) je dokazano nepouzdana metoda za dokazivanje prisustva ili odsustva cirkulacije, posebno od strane neiskusnog spasioca. Za neiskusne spasioce ključni znaci su da zrtva ne reaguje i ne diše normalno.

II. Rano izvođenje mjera osnovnog održavanja života (basic life support - BLS) Ove mjere podrazumijevaju izvođenje kompresije grudnog koša i ventilacije, za neiskusne spasioce dovoljna je samo kompresija do stizanja ekipe hmp. Mjere KPR-a u okviru BLS-a podrazumijevaju sljedeće korake: - Provjeriti da li je mjesto bezbijedno, tj da li situacija i okruženje ugrožavaju spasioca i zrtvu; - Provjera disanja pomoću metode gledaj - slušaj – osjeti, procijeniti da li žrtva diše normalno. Gledaj disajne pokrete grudnog koša, slušaj da li postoji disajni šum i osjeti dah žrtve na svom obrazu. Za ovo izvođenje ne treba utrositi vise od 10 sekundi. Podizanje brade i istovremeni pritisak na čelo predstavlja jedinu metodu koja se preporučuje za otvaranje disajnog puta. Izvođenje trostrukog zahvata ostavlja se dobro uvježbanim spasiocima. Ukoliko je prisutno strano tijelo u disajnim putevima kod osobe bez svijesti, ono se može izvaditi prstima jedino ako je vidjivo u usnoj duplji. Odnos kompresija i ventilacija je 30:2. Izvodjenje vještačkog disanja - inspiratorni tidal volumen, po novim prepoukama je 500-600 ml tj 5-6 ml /kg/tt ili u praksi taj volumen se postiže vidljivim odizanjem grudnog koša pri ventilaciji. Trajanje inspirijuma je 1 sekunda. Maksimalni prekid u kompresiji grudnog kosa za izvođenje dva udaha ne treba biti duži od 10 sekundi. Pomoćna sredstva za održavanje disajnog puta jesu endotrahealna intubacija i alternativni načini obezbijeđenja disajnog puta, kao što su laringealne maske tubusi, kombi tubus I-gel laringealna maska (izvodi ih samo medicinski obučen kadar). Za neiskusne spasioce metoda usta na usta ili usta na nos predstavaljaju način za ventilaciju žrtve. Moramo napomenuti da spasioci, ukoliko to ne mogu ili ne žele da urade, mogu preskočiti ovu metodu, ali je kompresija grudnog koša ključna.

Uspostavljanje cirkulacije: Započeti kompresiju grudnog koša u donjoj polovini grudne kosti. Frekvencija kompresije je 100-120 /min a pristisak na grudnu kost je toliki da potisnemo sternum 5-6 cm. U okviru BLS-a važno je znati da svaku reanimaciju počinjemo sa kompresijom grudnog koša, koju ne smjemo prekidati u toku oživljavanja pacijenta.

III. Rana deﬁbrilacija Korišćenje automastkog spoljašnjeg defibrilatora (AED) predstavlja najveći tehnološki napredak u reanimacija, a rana defibrilacije predstavlja ključnu kariku u lancu preživljavanja. Uvođenjem automatskih spoljašnjih defibrilatora, što je neophodno i u našoj zemlji, defibrilacija je postala integralna komponenta BLS-a i mogu je koristi i laici i nemedicinsko osoblje. CPR spasilac prati automatska glasovna upustva AED –a, sa izvođenjen KPR-a po instrukcijama. AED se postavlja na mjestima velikih okupljanja ljudi, u oblastima gdje se dogodio najmanje jedan srčani zastoj u posljednjih 5 godina.

IV. Napredno odrzavanje života ALS - Advanced life support Ovu fazu izvode osobe koje imaju medicinsko znanje i iskustvo, kao i opremu. Obuhvata napredna sredstva za obezbjeđivanje disajnog puta, kao što su endotrahealna intubacija – zlatni standard reanimacije, koja se po novim preporukama izvodi tako što se laringoskopija i intubacja izvode bez prekida u kompresiji grudnog kosa. Kratka pauza je samo ona tokom prolaska tubusa između glasnih žica i ne smije biti duža od 5 sekundi. Primjena ljekova i infuzionih rastvora, kao i primjena EKG monitoringa i kupiranje fibrilacije defibrilatorom, pripada kao i kapnografija takođe ALS-u.

Akutno trovanje

kokainom Dr Radmila Furtula, JZU Hitna medicinska pomoć, Podgorica Dr Bojan Stojanović, Specijalna bolnica “CODRA”, Podgorica

Istorijat kokaina Početak priče o kokainu seže u 1531. godinu kada su španski konkvistadori, predvođeni Franciskom Pizarom prodirli kroz peruanski dio Anda. Oni su istorijski gledano prvi naišli na biljku prozaičnog izgleda i naziva – koka. Domoroci su žvakali lišće koke kako bi im dala snagu da prevale kilometare neprohodnih terena bez odmora, i kako bi ukloniti umor nakon napornog fizičkog rada na velikim nadmorskim visinama. Pripisivana su joj božanska svojstva i biljka je privukla pažnju osvajača. Dva vijeka kasnije, Žan-Baptist Lamark klasifikovaće je pod latinskim imenom Erythroxylon coca. Prva poznata publikacija koja se bavi učincima koke je knjiga španskog ljekara Nikolasa Monardesa. Od 1596. godine do kokine službene naučne klasifikacije od strane Lamarka, interes se za ovaj stimulativ javlja samo s vremena na vrijeme. Misionari su bili upoznati sa značajem ove biljke za starosjedioce južnoameričkih planina ali su nastojali da potisnu priče koje su jednu biljku uzdizale na nivo boga. Popularna vjerovanja i stvarna efikasnost koke u olakšavanju nekih tegoba uskoro su rezultirali jednim vrlo popularnim napitkom korzikanskog hemičara Angela Marianija - vinom koje se zvalo Vin Mariani, a s vremenom se proširilo i u Ameriku, da bi kao ljekovito dobilo laskava priznanja mnogih ljekara, a papa Lav XIII ga je nazvao “dobročiniteljem čovječanstva” i nagradio zlatnom medaljom! Na tržištu su počeli da se pojavljuju i brojni drugi ljekoviti proizvodi koji su sadržavali koku. Bilo ih je raznih, a među njima i onaj za tretman zavisnosti od droga i alkohola! Hemičari su iz lišća koke izdvojili ono čemu biljka duguje svoje djelovanje na ljudski organizam - njen ekstrakt, alkaloid kokain. Sama koka nije ni približno opasna kao što je kokain. Kokain su oko 1860. godine izolovali Albertu Niman i Fridrih Gedeke. Ko-

rišćen je kao stimulativ. Dr Teodor Askenbrant je sredinom osamdesetih godina devetnaestog vijeka davao kokain trupama u manevrima vojske u Bavarskoj, a Askenbrantove studije domogao se mladi bečki neurolog, kasnije poznat kao otac psihoanalize Sigmund Frojd, te je i sam počeo da eksperimentiše sa kokainom. Kokain ima veze s jednim od najpopularnijih bezalkoholnih pića današnjice – koka kolom. Prvi dio imena ovog pića dolazi od riječi kokain, jer je koka kola sadržala kokain do 1907. godine. Ovo piće je kao sredstvo za jačanje živaca i liječenje svih tipova neurotskih smetnji, lansirao 1886. godine farmaceut iz Atlante Džon Pemberton. Mada bez kapi alkohola, piće je uživalo veliku popularnost zbog svog stimulativnog djelovanja jer je uz kofein sadržalo i kokain. Današnja verzija koka kole nema nikakve veze s kokainom, osim imena koje podsjeća na davnu prošlost. Kokain je služio i kao lokalni anestetik i to mu je bila posljednja legalna upotreba. Kokain je jedna od najpopularnijih droga. Može se ušmrkavati, pušiti i unosuti intravenski. Ponekad se kombinuje sa heroinom i ušpricava (spidbaall). Kokain u prometu je obično visokog kvaliteta, ali može da sadrži i slične supstance, kao lidokain, ili stimulanse kao što su kofein, fenil-propanolamin, efedrin ili fenciklidin. „Free base“ je oblik kokaina pogodan za pušenje i kao kristalna hidrohlorisana so postojan je na višim temperaturama. Free base se pravi rastvaranjem kokaina u alkalnom vodenom rastvoru i izdvajanjem nastale forme rastvaračem poput etra. Ponekad se primjenjuje toplota da pojača isparavanje, ali to četo dovodi do oštećenja supstance. „Krek“ je free base forma kokaina gde se u proizvodnji za pravljenje alkalnog vodenog rastvora koristi natrijum-bikarbonat, a potom proizvod suši.

Mehanizam i toksičnosti

Klinička slika

Osnovna dejstva kokaina jesu: 1. Lokalno anestetičko dejstvo, 2. Stimulacija CNS, 3. Inhibicija neurona da preuzmu kateholamine. A. Stimulacija centralnog nervnog sistema i inhibicija kateholamina rezultira stanjem generalizovane simpatičke stimulacije; B. Kardiovaskularni efekti visokih doza kokaina, najvjerovatnije povezane sa blokadom natrijumskih kanala srčanih ćelija, uključuju smanjenje provođenja i kontraktilnosti; C. Farmakokinetika - Kokain se dobro apsorbuje upotrijebljen na bilo koji od načina. Pušenje ili intravensko unošenje dovode do maksimalnih efekata unutar 1-2 minuta, dok oralna ili mukozna apsorpcija to čine za 20-30 minuta. Pošto se apsorbuje, kokain se eliminiše metabolički i hidrolizom uz poluživot od oko 60 minuta. U prisustvu etanola, kokain se transesterifikuje do kokaetilena, koji ima slične farmakološke efekte i duži poluživot od kokaina.

A. CNS manifestacije toksičnosti mogu se pojaviti unutar nekoliko minuta nakon pušenja ili intravenskog ubrizgavanja ili nešto kasnije – 30 do 60 minuta nakon ušmrkavanja, mukozne aplikacije ili oralne ingestije. 1. Inicijalna euforija može biti praćena anksioznošću, agitacijom, delirijumom, psihozom, drhtavicom, mišićnom ukočenošću ili hiperaktivnošću i napadima. Visoke doze mogu dovesti do respiratornog aresta; 2. Napadi su obično kratki i samoograničavajući. Status epileptikus može da ukaže na produženu apsorpciju droge (kao kod pucanja kondoma napunjenih kokainom u gastrointestinalnom traktu) ili hipertermiju; 3. Koma može biti uzrokovana postičnim stanjem, hipertermijom ili intrakranijalnom hemoragijom koja nastaje usled hipertenzije uzrokovane kokainom; 4. Sa hroničnom upotrebom kokaina mogu nastati nesanica, gubitak težine i paranoidna psihoza. "Washed-out" sindrom (Sindrom umora i iscrpljenosti) uočen je kod kokainomana nakon dužih opijanja i čine ga duboka letargija i dubok san koji traju nekoliko sati ili dana, a praćeni su spontanim oporavkom.

Toksična doza Toksična doza veoma varira i zavisi od individualne tolerancije, načina unošenja, prisustva drugih droga, kao i ostalih doprinosećih faktora. Brzo intravensko ubrizgavanje ili pušenje može dovesti do visoke prolazne koncentracije u mozgu i srcu, što rezultira konvulzijom ili srčanim aritmijama, dok gutanje ili ušmrkavanje iste doze stvara samo blagu euforiju. A. Uobičajena maksimalna doza za intranazalnu lokalnu anesteziju iznosi 100-200 mg (1-2 mL 10% rastvora). B. Tipična ˝crta˝ za ušmrkavanje sadrži 20-30 mg kokaina ili više. C. Ingestija 1g. ili više kokaina je najčešće fatalna.

B. Kardiovaskularna toksičnost može da nastane takođe neposredno nakon pušenja ili intravenskog unošenja, a posredovana je simpatičkom prenadraženošću. 1. Mogu nastati fatalna ventrikularna tahihardija ili fibrilacija; 2. Teška hipertenzija može dovesti do hemoragijskog šoka ili aortne disekcije; 3. Spazam koronarnih arterija i/ili tromboza može dovesti do infarkta miokarda, čak i kod osoba koje nemaju koronarnu bolest. Opisane su i difuzna miokardna nekroza slična kateholaminskom miokarditisu, kao i hronična kardiomiopatija; 4. Šok može biti uzrokovan infarktom miokarda, crijeva ili mozga, hipertermijom,

tahiaritmijama ili hipovolemijom do koje dovodi nedostatak tečnosti u ekstravaskulatnom prostoru usljed vazokonstrikcije; 5. Bubrežna insuficijencija može nastati usljed šoka, spazma renalnih arterija ili rabdomiolize uz mioglobinuriju.

ktrolite, glukozu, ureu, kreatinin, kreatin-kinazu, analizu urina, mioglobin u urinu, EKG i EKG-monitoring, CT glave (ako se sumnja na hemoragiju) ili RTG-snimak abdomena (ako se sumnja na gutanje paketa ili kondoma napunjenih kokainom).

C. Smrt je najčešće uzrokovana iznenadnim fatalnim aritmijama, statusom epilepticusom, intrakranijalnom hemoragijom ili hipertermijom. Hipertermija je obično uzrokovana epileptičkim napadima, mišićnom hiperaktivnošću ili rigiditetom i tipično je povezana sa rabdomiolizom, mioglobinuričnom renalnom insuficijencijom,koagulopatijom i višeorganskim popuštanjem.

Liječenje

D. Pušenjem i ušmrkavanjem kokaina mogu nastati i raznovrtsni drugi efekti: 1. Veoma je čest bol u grudima bez EKG znakova prisustva akutnog infarkta miokarda. Pretpostavlja se da je muskuloskeletnog porijekla i da je povezan sa rabdomiolizom mišića grudnog koša; 2. Pneumotoraks i pneumomediastinum dovode do pleuralnog bola u grudima, a kasnije se najčešće prepoznaju po zvucima pukota (˝Hamondovi pukoti˝) koji se čuju nad prednjom stranom grudnog koša; 3. Nakon dužeg ušmrkavanja može nastati perforacija nosnog septum; 4. Slučajno subkutano ubrizgavanje kokaina može dovesti do nekrotičnih ulceracija na tom mjestu (˝kokainske opekotine˝) a opisan je i botulizam rane. E. Osobe koje namjeravaju da prokrijumčare kokain mogu da progutaju veliki broj kondoma punjenih kokainom ("body packers"). Ulični prodavci iznenađeni policijskom racijom mogu brzo da progutaju svoju robu, koja je često loše upakovana u pakete ili bočice ("body stuffers"). Progutani kondomi, paketi ili bočice mogu da puknu i oslobode velike količine kokaina. Pakovanja su ponekad vidljiva na snimku nativnog abdomena.

Dijagnoza Dijagnoza se zasniva na anamnestičkim podacima o upotrebi kokaina ili tipičnim znacima intoksikacije simpatikomimeticima. Na upotrebu kokaina ukazuju promjene na koži, kao što su ožiljci kokainskih opekotina nakon dugog intravenskog uzimanja i perforacija nosnog septuma usljed hroničnog ušmrkavanja. Takođe, na upotrebu kokaina ukazuje i bol u grudima bez EKG znakova ishemije ili infarkta kod mladih, inače zdravih osoba. A. Specifične koncentracije kokaina. Nivo kokaina u krvi se rutinski ne određuje i ne pomaže u urgentnom zbrinjavanju. Kokain i njegov metabolit benzoilekgonin se lako detektuju u urinu i to obezbjeđuje kvantitativnu potvrdu uzimanja kokaina. B. Druge korisne laboratorijske analize obuhvataju ele-

A. Urgentne mjere i prva pomoć: 1. Put vazduha održavati otvorenim i, ukoliko je potrebno, uključiti asistiranu ventilaciju; 2. Ukoliko nastanu, liječiti komu, agitaciju, epileptičke napade, hipertermiju, aritmije i hipotenziju; 3. Angina pektoris može se liječiti nitratima ili blokatorima kalcijumskih kanala. Za akutni infarkt miokarda preporučuje se tromboliza, ali je ona kontraverzna. U prilog njene upotrebe ide česti nastanak akutnih tromboza koje se nadovezuju na koronarni vazospazam. Protiv njene upotrebe govori odlična prognoza kod bolesnika sa infarktom izazvanim kokainom, čak i bez trombolize, kao i mogućnost povećanog krvarenja i rizika od intrakranijalne hemoragije i aortne disekcije; 4. Pratiti vitalne znake i EKG nekoliko sati. Pacijenti kod kojih se sumnja na spazam koronarnih arterija moraju biti primljeni u koronarnu jedinicu, a ako se koronarni vazospazam ponavlja ili održava unutar nekoliko dana posle inicijalnog izlaganja, treba nastaviti sa kalcijumskim antagonistima i nitratima i 2-4 nedjelje nakon otpusta. B. Specifični ljekovi i antidoti. Nema specifičnog antidota. Iako je propranolol ranije bio preporučivan kao lijek izbora u liječenju kokainom izazvane hipertenzije, on ustvari može da dovede do paradoksnog pogoršanja hipertenzije zbog blokade vazodilatacije. Antidoti mogu se koristiti u kombinaciji sa vazodilatatorima. Sami beta-blokatori mogu se koristiti u liječenju tahiaritmija. C. Dekomentacija. Nije neophodna nakon pušenja, ušmrkavanja ili intravenskog unošenja. Poslije ingestije primijenite sljedeće korake: 1. Prehospitalno. Ukoliko je dostupan, primijenite aktivni ugalj. Nemojte izazivati povraćanje zbog rizika od iznenadnog nastanka epileptičkih napada; 2. Hospitalno. Dati aktivni ugalj. Pražnjeje želuca nije neophodno ukoliko se aktivni ugalj brzo primijeni; 3. Kod ingestije paketa ili kondoma punjenih kokainom dati ponavljane doze aktivnog uglja i razmotriti kompletnu crijevnu irigaciju. Ako se ovim procedurama ne odstrane veliki progutani paketi, neophodna je laparotomija i njihovo hirurško uklanjanje. D. Ubrzana eliminacija. Zbog toga što se kokain široko distibuira po tkivima i brzo metaboliše, dijaliza i hemoperfuzione procedure nemaju efekta. Acidifikacija urina ne pojačava značajno eliminaciju kokaina, a može pogoršati mioglobinuričnu renalnu insuficijenciju.

ALOJA VERA: ČUDESNA BILJKA (II) Dr Olivera Simić-Kovačević, Spec. dermatovenerolog PZU „Dr Kovačević”, Budva

Aloja je jedna od najčudesnijih biljaka! Posljednjih 10 godina sprovedeno je preko stotinu univerzitetskih kliničkih ispitivanja upotrebe Aloje vera u humanoj medicini od strane eminentnih istraživača širom svijeta! Neka su pokazala očekivane efekte vezane za opekotine i upotrebu u liječenju i njezi kože, a neka dovela do iznenađujućih pronalazaka! Navešću striktno neka ispitivanja na ljudskoj populaciji, sa zlatnim standardom - randomizovane, duplo slijepe i placebo kontrolisane studije.

Aloja za liječenje opekotina Istraživači iz pakistanske Nishtar Bolnice testirali su 50 pacijenata sa opekotinama. Randomizovano su odabrali pacijente koje su tretirali Aloja verom ili 1% srebrosulfadijazin kremom. Pronađeno je da su se pacijenti tretirani sa Aloja vera gelom brže oslobodili bola, a njihove rane cijelile brže nego rane tretirane konvencionalno srebrosulfodijazin kremom! Iranski istraživači su proučili 30 pacijenata sa opekotinama drugog stepena i došli do istih zaključaka o bržem terapeutskom odgovoru na Aloja Vera gelom /kremom! Druga grupa istraživača iz Irana je koristila Aloja vera krem ili placebo poslije hirurške intervencije na 49 opečenih

pacijenata. Grupa tretirana Aloja verom je pokazala signifikantno manji post operativni bol nego placebo grupa.

Aloja i karcinomi kože Istraživači iz Hamberga istraživali su 40 zdravih odraslih osoba i pronašli da Aloja vera prevenira infalamacije nastale ekspozicijom UV radijaciji. Testirali su i mnoge druge biljke, ali je Aloja vera bila jedina biljka koja je signifikanto prevenirala infalamaciju. Studija iz 2008. godine sa njemačkog Freiburg Univerziteta je pronašla da 97% Aloja vera gel redukuje infalamaciju nastalu sunčanjem, mnogo jače nego 1% hidrokortizon krem. Ipak, treba naglasiti da Aloja vera ne pruža protekciju za vrijeme sunčanja. To je dokazano studijom tajlandskog Chulalongkorn Univerziteta iz 2005. godine.

Aloja i predijabetes Naučnici sa Baylor Medicinskog Koledža su davali 45-torici odraslih osoba sa pre-dijabetesom dva različita standardizovana Aloja vera ekstrakta ili placebo u trajanju od 8 nedjelja. Jedan ekstrakt je signifikantno smanjio nivo LDL-c (Low Density

Lipoprotein), nivo šećera u krvi i fruktozamina (indikator glikolnog metabolizma). Drugi ekstrakt (2% alosein) je signifikantno redukovao HbA1 c nivo, smanjio nivoe glukoze i inzulina. Takođe je redukovao fruktozamin i HOMA (homeostatic model assessment), koji pokazuje zdravlje beta-ćelija i rezistenciju inzulina.

Aloja vera i alzheimerova bolest Naučnici sa Univerziteta Miami Medicinske škole su pronašli da sastojak Aloje vere može redukovati simptome Alzheimerove bolesti i povećati kognitivni efekat. Istraživači su davali oboljelima od ove bolesti dodatak ishrani koji je sadržavao Aloe Polymannose, takođe znan kao Acemannan, u periodu od preko godinu dana, testirajući pacijente svaka tri mjeseca. Pronašli su da se poboljšanje kognitivnih funkcija može uočiti kod 46% pacijenata koji su uzimali ovaj saplement. Takođe su pronašli da se smanjio nivo nekih citokina i drugih inflamatornih faktora, indukujući redukciju neuro-infalamacije među ovim pacijentima.

acija sa AHM može biti od pomoći u ublažavanju fibroze i zapaljenskih procesa kod hepatičke fibroze-ciroze!”

Aloja vera kao sindrom opečenih usta

Aloja vera i suva usta

Istraživači španskog Univerziteta Murcia testirali su 75 pacijenata sa sindromom opečenih usta. Pronašli su signifikantno poboljšanje među pacijentima koji su koristili 5 ml 70% Aloje vera gela na dan, u vidu bržeg cijeljenja protektora jezika od onih koji su koristili placebo!

Istraživači čileanskog Univerziteta su testirali 66 odraslih osoba sa sindromom suvih usta (xerostomía) različitim sredstvima za ispiranje usta od kojih je jedan sadržavao Aloja veru. Upravo ovo sredstvo je efektivno smanjilo simptome ovog sindroma.

Aloja vera i HIV Naučnici sa nigerijskog Obafemi Awolowo Univerziteta su pronašli da davanje HIV inficiranim ženama Aloje spušta vrijednosti CD4 i smanjuje simptome. Testirali su 10 mladih žena inficiranih HIV-om i uporedili rezultate sa rezultatima 20 drugih HIV inficiranih žena koje su koristile antiretrovirusne ljekove. One koje su koristile Aloja vera umiješanu u hranu su, nakon godinu dana, imale 35% manju količinu CD4 od tertiranih antiretrovirusnim ljekovima.

Aloja vera i oralna submukozna ﬁbroza Terapija Alojom topikalno oralne duplje tri mjeseca, tri puta dnevno, rezultira boljim cijeljenjem nego bez korištenja Aloje vere.

Aloja vera i pelenski osip Naučnici sa iranskog Baqiytallah Univerziteta medicinskih nauka su pronašli da Aloja uspješno tretira pelenski osip poslije testiranja 66 –toro djece. Takođe je pronađeno da nevenova mast tretira ovaj osip nešto malo bolje od Aloje.

Aloja i bolesti jetre Tanta Univerzitet u Egiptu sa svojim naučnicima je testirao terapiju Alojom (ili placebo) na 40 pacijenata sa fibrozom jetre. Pronađeno je da Aloja vera terapija nakon tri mjeseca rezultira padom jetrenih enzima - AST, ALT i AF, kao i padom drugih markera jetrene fibroze. Zaključili su: “Oralna saplement-

Aloja vera i povišeni holesterol - dijabetes Medicinski istraživači iz Irana su sproveli studiju na 60 pacijenata koji su imali šećernu bolest i povišen holsterol u krvi. Dali su polovini grupe 300 mg Aloje, tri puta dnevno, godinu dana. Poslije godinu dana aloje grupa je imala signifikantno brži pad nivoa šećera u krvi, manji nivo HbA1c, manje nivoe ukupnog holesterola i LDL lipoproteína.

Aloja i gingivitis Istraživači sa indijskog Goverment Dental Koledža su proučili 90 pacijenata sa gingivitisom. Podijelili su pacijente u tri grupe i dali im komercijalne paste za zube, zubne paste koje sadrže fluoride i triclosan (antiseptik) ili, trećoj grupi, zubne paste koje sadrže Aloja veru. Pravili su kontrolne studije na 6 nedjelja, 12 nedjelja i 24 nedjelje (6 mjeseci). Kontrolisali su mikroorganizme, gingivalni indeks, plak i Quigley-Hein plaque indeks koji mjeri prostor između desni i korijena zuba na liniji desni. Grupa koja je prala zube sa Aloja vera pastom za zube je pokazala signifikantno bolje rezultate nego grupa koja je prala zube sa komercijalnim pastama za zube i slične rezultate sa triclosan grupom. Treba ipak zabilježiti da triclosan može oštetiti zdrave oralne probiotike i intestinalne probiotske grupe. Takođe je 2008. godine brazilska studija pokazala da nema razlika između Aloje vera pasta za zube i fluoridnih pasta za zube u odnosu na plak i gingivitis.

Aloja vera i oralni lichen planus U studiji španskog Univerziteta sa 64 pacijenta sa oralnim lichen planusom dat je placebo ili Aloja vera gel u koncentraciji

od 70%. Poslije 6 i 12 nedjelja izvršena je evaluacija. Poslije šest nedjelja, 31% Aloje vera pacijenata “otišlo” je u remisiju u poređenju sa 17% placebo grupe. Poslije 12 nedjelja, 61% Aloja vera grupe doživelo je remisiju u poređenju sa 42% pacijenata placebo grupe. Dobre rezulatet korištenja Aloje vere za ovu indikaciju potvrdila su i istraživanja iranskih ljekara, indijskog Isra Univerziteta i tajlandskog Khon Khaen Univerziteta.

Aloja vera i apsorpcija hranljivih sastojaka Istraživači Univerziteta kalifornijskog Davis Medical Centra testirali su 15 starijih osoba na absorpciju vitamina C i vitamina B12 uz upotrebu Aloja vere. Davali su pacijentima ekstrakt cijelog lista Aloje vere sa vitaminima, ili Aloja vera gel sa vitaminima, ili vitamine sa vodom, a onda testirali krv pacijenata. Oba Aloje vera produkta su povisila nivo B12 absorpcije u odnosu na grupu sa vodom. Gel je signifikantno povisio absorpciju vitamina C, a oba Aloje vera produkta su signifikantno povisila antioksidantni kapacitet krvi. Slični rezultati su pronađeni 2005. godine u studiji Scranton Univerziteta. U ovoj studiji od 18 odraslih osoba, Aloja vera gel je povećao absorpciju vitamina E 369% i vitamina C 304%.

Aloja i psorijaza Istraživači sa tajlandskog Khon Kaen Univerziteta proučavali su psorijatične pacijente u odnosu na standardno tretirane 0,1% triamcinolon acetonid kremom ili Aloja vera gelom za vrijeme od 8 nedjelja. Oni tretirani Aloja vera gelom smanjili su signifikantno PASI skor (Psoriasis Area Severity Index score) u odnosu na one tretirane konvencionalnom terapijom 4.3 versus 3.9!

Aloja i scabies 2009. godine naučnici nigerijskog Obafemi Awolowo Univerziteta su tretirali 30 pacijenata oboljelih od šuge - neke sa standardnim tretmanom benzyl benzoatom a neke sa Aloja vera gelom. Svi pacijenti, sem 3 u grupi benzyl benzoat i 2 u Aloje vera grupi su pokazali izlječenje. Naučnici su zaključili da je terapija Aloja verom bila jednako dobra ako ne i bolja od terapije benzyl benzoatom.

Aloja i venski ulkusi i dijabetično stopalo Istraživači španske bolnice su testirali kombinaciju Aloje vere i Mimosa tenuiflora na 195 pacijenata. Oko trećine pacijenata imalo je simptome venskih ulkusa i nešto preko trećine kožne lezije. Pronašli su da kombinacija rezultira poboljšanjem kod gotovo svakog pacijenta i kompletno eliminiše suvoću, svrab, bol i ekcematozne promjene nakon 5 mjeseci terapije.

Aloja vera i bubrežni kamenci Tajlandski istraživači su 2006. godine pronašli da 100 grama svježe aloje uzete dva puta dnevno signifikantno redukuje rizik stvaranja bubrežnih kamenaca. Naučnici su testirali 13

zdravih dječaka sa rizikom od stvaranja bubrežnih kamenaca i 31 odraslog, i pronašli da sedam dana Aloja saplementacije rezultira smanjenim rizikom identifikovanim analizama urina.

Aloja vera i IBS (irritabile bowel SY) 2006. godine na UK St George Medicinskoj Školi davali su Aloju ili placebo u trajanju od mjesec dana 58 pacijenata oboljelih od sindroma iritabilnog kolona. Od onih koji su uzimali aloju 35% je pokazalo signifikantno poboljšanje simptoma dok je 22% placebo grupe imalo smanjenje simptoma.

Aloja vera i ulcerativni kolitis 2004. godine studija londonske Queen Mary škole medicine i stomatologije je imala slične pronalaske. Ovdje su 44-tvorici pacijenata sa ulcerativnim kolitisom davali 100 ml Aloja vera gela oralno ili placebo, 2 puta dnevno u trajanju od mjesec dana. Od 30 pacijenata tretiranih sa Alojom, 30% je iskusilo klinički remisiju, 37% poboljšanje i 47% redukovane simptome –(klinički odgovor). U placebo grupi ovi rezultati su bili 7%, 7% i 14%.

Aloja vera i suva koža Mnogobrojne studije su zabilježile da Aloja vera tretira suvu, iritiranu i ispucali kožu. Studija iz 2004. godine je pokazala i smanjenje bora! Aloja vera sadrži preko 200 aktivnih sastojaka i hranjivih materija, uključujući B vitamine (B1, B2, B3, B6, B12, folate) vitamine A, C i E,20 minerala uključujući Zn, Cr, SE, Ca, Mg, K i Cu. Takođe sadrži sve esencijalne amino kisjeline i više od 20 amina, najmanje 8 enzima (superoksid dismutat, bradikinazu, karboksipeptidazu, peroksidazu, aliiazu, alkalnu fosfatazu, amilazu, katalazu, celulazu i lipazu). Masne kisjeline koje sadrži Aloja vera su njena specifičnost. Betasitosterol, kampesterol, druge masne kisjeline kao što su oleična i kaprilična kisjelina smanjuju LDL holesterol u krvi. Takođe sadrži mnoge polisaharide zvane glukomanani i polimanoze. Jedna od naproučavanijih polimanoza povećava kognitivne funkcije i redukuje simptome Alzheimerove bolesti. Aloja takođe sadrži D-manozu poznatu po svojim anti-infalamatornim efektima i povoljnim efektima na urinarni trakt. Sadrži i unikatni polisaharid zvan manoza-6fosfat, koji pokazuje antiinflamatorni efekat i smatra se jednim od centralnih komponenti pri zarastanju rana. Druga anti-inflamatorna komponenta Aloje vere je giberelin. Pokazuje redukciju infalamacije povezanu sa dijabetesom i leukocitnom infiltracijom. Aloja je zaista čarobna prirodna ljekovita biljka! Moglo bi se zaključiti da, u eri zasićenja antibioticima, vrlo čestog pada imuniteta kod većine pacijenata, nekontrolisanog stila života, pogrešne ishrane, prekomjernog korištenja alkohola i drugih toksičnih materija i nekontrolisanih nezaštićenih seksualnih odnosa, kao i generalizovanog prebrzog tempa života, treba razmisliti o upotrebi, uz konvencionalne terapeutske procedure i prirodnih saplemenata u svakodnevnom životu, posebno Aloje vere, dokazanih ljekovitih efekata, - čarobnog poklona koji nam pruža priroda!

Trovanje gljivama gastrointestinalni sindrom

Prim. dr Sabahudin Pupović, spec. interne medicine Zavod za hitnu medicinsku pomoć, Plav Za ovaj sindrom je značajno da uključuje sva trovanja gljivama kod kojih su karakteristične smetnje gastrointestinalnog trakta (povraćanje i proliv sve do usporenog rada srca i potpunog kolapsa). To je kod nas najčešća vrsta trovanja gljivama. Trovanje gljivama nije često ili se na njega uopste ne pomisli kod pacijenata sa simptomima gastroenterokolitisa. Izazivaju ga neke gljive iz brojnih familija. U narodu su za ovaj sindrom trovanja posebno značajne Russula emetica (bljuvara) i Boletus satanas (ludara). One sadrže još neidentifikovane otrove (triterpeni, seskviterpeni,

fenolna jedinjenja). Otrovi su termostabilni i uglavnom djeluju lokalno, nadražujući želudačnu i crijevnu sluznicu.

Karakteristike GIT-og sindroma Gastrointestinalni sindrom najčešće izazivaju ove vrste gljiva: - Rudoliske - Entoloma - Vrganj - Boletus - Mlecnice - Lactarius - Krasnice - Russula - Plavulje - Hebeloma - Vitezovke - Tricholoma One sadrže uglavnom jos neidentifikovane otrove koji djeluju na sluznicu GIT-a. Klinička slika: Simptomi se javljaju rano, pola sata do četiri sata od konzumiranja otrovnih gljiva, to su znaci GIT-nog nadražaja: slabost, povraćanje, proliv. Problemi se najčešće spontano povuku za 6-24h i terapija uglavnom nije potrebna. Dijagnostika: Bitan je anamnestički podatak o pojavi prvih simptoma rano i identifikacija gljiva da bi se isključilo trovanja zelenom pupavkom. Od posebnog je značaja napomenuti da osobe koje ne poznaju dovoljno dobro gljive ili pripremaju za obrok neku potpuno nepoznatu vrstu, ostave sa strane primjerak u sirovom obliku i u posebnu posudu stave dio obroka koji su pripremili. Tako je u slučaju eventualnog trovanja lakše identifikovati gljive i otrove koje gljive sadrže. Liječenje: Liječenje je simptomatsko, ponekad je neophodno uraditi lavažu želuca (ako povraćanje nije bilo izdašno). Sredstvo za čišćenje dajemo ako nema proliva i po potrebi nadoknađujemo tečnost i elektrolite, a posebno moramo biti obazrivi kod djece i starijih osoba, te dijabetičara i srčanih bolesnika. Drugi sindromi trovanja gljivama: - Muskarinski sindrom - vrlo brzo se razvija od trenutka konzumacijei i karakterističan je za veliki broj gljiva. Muskarinski sindrom nema veze sa trovanjima koje izaziva muhara. Trovanje izaziva L-enantiomer muskarina. Simptomi se javljaju brzo nakon jela, ispoljavaju se jakim znojenjem, padom pritiska, suženjem zenica, bradikardijom, drhtavicom i grčevima. Antidot je atropin. - Panterinski sindrom – izazivaju ga mnoge vrste roda Amanita, a u našim krajevima posebno je poznata Amanita muscaria (muhara). Sadrži toksine i botensku kisjelinu i muscimol. Panterinski sindrom traje petnaestak sati uz nervne simptome koji imitiraju jaku intoksikaciju alkoholom (vikanje, halucinacije, izgubljenost u vremenu i prostoru i potpunu iznemoglost), poslije čega otrovani pada u dubok san, poslije kojeg ima potpunu amneziju.

- Psilocibinski sindrom – simptomi trovanja kod ovog sindroma javljaju se 10-15 minuta nakon jela i ne radi se o slučajnom već namjernom trovanju - uživanju gljiva kao što su psilocybe Mexicana itd. Halucinogeni učinak izaziva psilocybin. Trovanje ovim gljivama podsjeća na uživanje LSD-a. Ispoljava se kroz halucinacije, osjećaj nadprirodne snage koji često završava potpunim delirijumom i nesvjesticom. Poslije 7-8 sati uticaj toksina prestaje a terapija se sastoji u čiscenju GIT-a i davanju sedativa. - Koprinski sindrom – izazivaju ga gljive iz roda coprinus iz kojih je izolovan koprin. Djeluje slično kao i lijek koji se koristi u liječenju hroničnog alokoholizma, disulfiram (antabus). Simptomi trovanja nastaju brzo i važno je da se poslije uživanja ovih gljiva apstinira od alkohola bar tri dana. - Alergijski sindrom – izazivaju ga mnoge vrste gljiva. Manifestuje se pola sata poslije jela u obliku artikardije, ekcema, otoka i svraba.

MUČNINA U TOKU PUTOVANJA I HOMEOPATIJA Dr Snežana Tomić, homeopat Bolest putovanja ili kinetoza je nelagodnost koja se dešava prilikom putovanja prevoznim sredstvima u kolima, autobusu, brodu, avionu. Češće se javlja kod trudnica i djece ali se može javiti i kod ljudi koji joj inače nisu skloni u određenim uslovima putovanja. Prate je simptomi nelagodnosti, znojenja, vrtoglavice, mučnine i povraćanja. I sami uslovi putovanja, kao što su brza vožnja u krivinama, propadanja aviona u turbilencijama, veliki talasi na brodu i nemirno more uticu na pojavu ili pogoršanje simptoma. Uzrok ovoj pojavi leži u pomiješanim signalima koje dobija naš mozak od strane centra za ravnotežu, koji se nalazi u unutrašnjem uhu i naših očiju i vizuelne informacije poslate mozgu. Npr. kada se vozite kolima vaše unutrašnje uho registruje kretanje i šalje informaciju mozgu da ste u pokretu. Ali ako u kolima gledate fiksirano u predmet kao što je knjiga ili časopis, vaše oči ne registruju pokret i tu informaciju takođe šalju mozgu. Tako vaš mozak postaje konfuzan oko oprečnih obavještenja - da jeste i da niste u pokretu istovrememeno i stvara simptome mučnine

u toku vožnje. Zato je bolje, ako ste skloni mučnini u putu, da tokom vožnje gledate kroz prozor i tako dozvolite svojim očima da registruju pokret preko objekata koji promiču. Takođe, sjedite naprijed jer vam to omogućava preglednost kroz vjetrobran, a i manje će se osjećati drmusanje vozila. Okretanje u vozilu u suprotnom pravcu od pravca kretanja auta ili autobusa, odnosno sjedenje naopačke takođe zbunjuje mozak i ometa njegovo prilagođavanje pokretu, što može izazvati neprijatne simptome. Homeopatski ljekovi mogu znatno ublažiti i neutralisati ovo stanje. Oni su prirodnog porijekla, uglavnom biljnog i mineralnog, i zbog svoje velike razblaženosti ne ostavljaju nikakve nus pojave ili toksičnost u organizmu. Oni pomažu našem nervnom sistemu da se bolje prilagodi uslovima putovanja. Mogu se koristiti kao kombinovani ljekovi za mučninu ili pojedinačno prema specifičnostima simptomatološke slike. Ovo su neki od ljekova koje najčešće koristimo za mučninu u putovanju:

Tabacum Mučnina pri najmanjem pokretu, koža je vlažna i hladna, povećano lučenje pljuvačke, lice najčešće blijedo. Osoba se osjeća bolje kada je u horizontalnom polozaju i kad otvori prozor, jer joj svjež vazduh i kretanje vazduha ublažava simptome. Osjeća se bolje kada zatvori oci. Mučninu pogoršava duvanski dim i cigarete.

Cocculus indicus Mučnina praćena vrtoglavicom i povraćanjem. Mučninu pogoršava gledanje u objekte koji promiču. Miris hrane izaziva pogoršanje, kao i konzumiranje hrane i pića. Averzija prema svakoj hrani i pomisao na hranu stvara nelagodu. Osjeća se bolje kada leži na strani zatvorenih očiju. Jedan od homeopatskih ljekova za putovanje avionom i mijenjanje vremenskih zona. Lijek za mučninu u zabavnim parkovima na vrteškama i brzim toboganima.

Petroleum Mučnina praćena vrtoglavicom, povraćanjem, često i glavoboljom i bolovima u vratu. Osobu obliva hladan znoj. Osjeća se bolje kada nešto pojede jer stalno ima osjećaj praznine u stomaku. Pomaže kada se utopli i prija joj topli, suv vazduh. U određivanju pojedinačnog lijeka za osobu važno je imati podatke o modalitetima simptoma. Kod jedne osobe mučninu stvara hrana i njen miris, kod druge mučnina je lakša ako nešto pojede. Kod nekog prija svjež, hladniji vazduh, kod nekog utopljavanje. Nekom smeta dim, nekom svijetlo i buka. Te specificnosti simptomatoloske slike su važne u odabiru adekvatnog homeopatskog lijeka koji će pomoći da se organizam akomodira putovanju i u njemu uživa umjesto da mu ono prisjedne.

Intervertebralna diferencijalno dinamiÄ?ka terapija (IDD) u terapiji bola u kiÄ?mi Dr DraĹĄko VukoviÄ&#x2021;, ortoped Centar za magnetnu rezonancu â&#x20AC;&#x17E;Hipokratâ&#x20AC;&#x153;, Podgorica Centar za bol u kiÄ?mi je zdravstvena ustanova namijenjena lijeÄ?enju jednog od najveÄ&#x2021;ih i najmasovnijih problma danaĹĄnjice - bola u kiÄ?mi. Centar je osnovan novembra 2015. godine u sklopu Centra za magnetnu rezonancu â&#x20AC;&#x17E;Hipokratâ&#x20AC;&#x153;, sa ciljem da se graÄ&#x2018;anima Crne Gore omoguÄ&#x2021;i dostupnim najsavremeniji neoperativni pristup lijeÄ?enju bola u kiÄ?mi â&#x20AC;&#x201C; Accu Spina Sistem. Accu Spina sistem je proizvod NAMA (North American Medical Association) i u svjetskim medicinskim centrima veÄ? sada uspjeĹĄno funkcioniĹĄe preko 300 ovih savremenih ureÄ&#x2018;aja. U brojnim nauÄ?nim studijama ĹĄirom svijeta dokazane su prednosti ovog sistema, njegova praktiÄ?nost i inovativni pristup, koji je uÄ?inio lijeÄ?enje bola u kiÄ?mi mnogo manje stresnim za pacijente. Savremeni koncept kompjuterski generisane trakcije u cilju bezbolne mobilizacije ciljanih, oboljelih segmenata kiÄ?menog stuba, poboljĹĄanja njihove ishranjenosti, te sledstveno uspostavljanja biomehaniÄ?kog i biohemijskog balansa, donio je tihu revoluciju u sluÄ?ajevima degenerativnih oboljenja diskusa, diskus hernija, kompresivnih neurogenih sindroma i prije svega bolnih manifestacija razliÄ?itih oboljenja kiÄ?me.

Ĺ ta je IDD terapija? IDD terapija (Intervertebralna DinamiÄ?na Diskalna Terapija) je dokazana nehiruĹĄka, neinvazivna metoda za terapiju bola u donjem dijelu leÄ&#x2018;a i vratu. To je inovativni pristup lijeÄ?enju:

t %JTLVT IFSOJB t 1SPUSV[JKB EJTLVTB t %FHFOFSBUJWOJI PCPMKFOKB EJTLVTB t 'BTFUOPH TJOESPNB t *TIJBMHJKF t /FTQFDJÄ&#x2022;Ę&#x160;OPH BLVUOPH J ISPOJĘ&#x160;OPH CPMB V WSBUV

IDD terapija je razvijena od strane tima specijalista koji se bave kiÄ?menom patologijom ukljuÄ?ujuÄ&#x2021;i neurohirurge, ortoQFEF Ä&#x2022;[JKBUSF PTUFPQBUF OFVSPMPHF J Ä&#x2022;[JPUFSBQFVUF To je siguran, bezbolan i ugodan terpijski pristup. IDD terapija sprovedena Accu Spine tretmanom je testirana na hiljadama pacijenata u poslednjih 6 godina sa odliĘ&#x160;OJN SF[VMUBUJNB 1SJODJQ *%% UFSBQJKF KFTUF J[PMBDJKB J NPCJMJ[BDJKB

Ĺželjenog kiÄ?menog nivoa putem kompjuterski praÄ&#x2021;enje trakcije, distrahujuÄ&#x2021;i kiÄ?mene prĹĄljenove zahvaÄ&#x2021;enog segmenta od 5-7 mm, kreirajuci negativan pritisak u diskalnom prostoru (vakuum). Ovaj negativni pritisak vuÄ?e vodu, kiseonik i hranjive materije u prostor diskusa (relativno siromaĹĄan krvnim sudovima), rehidrijajuci oĹĄteÄ&#x2021;eni diskus. IDD terapija smanjuje pritisak na zglobove u kiÄ?mi, promoviĹĄe povlaÄ?enje hernijacija diskusa i potpomaĹže samozacijeljenje i rehabilitaciju oboljelog segmenta, uklanjajuÄ&#x2021;i bol koji je time izazvan. U zavisnosti od oboljenja kiÄ?me potrebno je 20 do 30 sesija na Accu spine ureÄ&#x2018;aju, u kompjuterski kontrolisanim uslovima, da bi se postigao optimalan i dugotrajan rezultat. Zbog toga ĹĄto je Accu Spina tretman neinvazivan, veÄ&#x2021;ina IDD pacijenata se nakon svakog tretmana vraÄ&#x2021;a normalnim dnevnim aktivnostima.

Ĺ ta Ä?ini Accu Spina system jedinstvenim? IDD terpija je poÄ?ela kliniÄ?ku primjenu u sluÄ?ajevima ne hirurĹĄke dekompresije krajem 80-tih godina. Od tog vremena tehnologija i kompjuterski softver su evoluirali. Accu Spina sistem posjeduje unikatno dizajniran i programiran softver koji danas omoguÄ&#x2021;ava mnogo preciznije i suptilnije ciljanje odreÄ&#x2018;enog diskusa ili kiÄ?menog nivoa. Tretman Accu Spina sistemom omoguÄ&#x2021;uje nekoliko stvari: t 4NBOKVKF TF QSJUJTBL OB QSPUSVEJSBOJ EJTLVT TWF WJĂ?F i viĹĄe dok terapija odmiÄ?e, t 1PCPMKĂ?BWB OVUSJUJWOV PLPMJOV EJTLVTB LSFJSBKVĘ&#x2030;J WBLVN u unutraĹĄnjosti diskusa, dozvoljavajuÄ&#x2021;i upliv kiseonika i hranjivih materija. Ovaj fenomen se postiĹže cikliÄ?nim dekompresijama i relaksacijama produkujuÄ&#x2021;i efekat tzv. â&#x20AC;&#x153;Spinalne pumpeâ&#x20AC;?. Ä&#x152;itav patofizioloĹĄki proces se odvija bezbolno, sa pacijentom u leĹžeÄ&#x2021;em poloĹžaju. U sluÄ?aju povremenih spazama miĹĄiÄ&#x2021;a, kao reakcija na kiÄ?menu reorganizaciju, sprovodi se relaksaciona fizioterapija u smilsu elektro i krioterapije, kao i povremene ras-

teretne masaĹže. Nakon tretmana veÄ&#x2021;ina pacijenata nastavlja sa svojim dnevnim aktivnostima.

Na kom principu radi Accu Spina ureÄ&#x2018;aj? Kombinacija kompjuterski dozirane trakcije pod uglom i adekvatno pozicioniranje pacijenta na stolu, dovode do ciljanja trakcione sile na bilo koji kiÄ?meni segment. IDD terapija kreira negativan pritisak izmeÄ&#x2018;u prĹĄljenova smanjujuÄ&#x2021;i hernijaciju i promoviĹĄuÄ&#x2021;i samozacijeljenje oboljelog segmenta naizmjeniÄ?nom dekompresijom â&#x20AC;&#x201C; trakcijom i relaksacijom u taÄ?no odreÄ&#x2018;enim frekvencijama koje se kompjuterski prate. Kompjuterski se prati i odgovor organizma na stepen trakcije, promjena elastiÄ?nosti kiÄ?menog nivoa, nivo Ĺželjenog optereÄ&#x2021;enja, a podaci se snimaju i uporeÄ&#x2018;uju tokom trajanja tretmana. Tretman se iskljuÄ?ivo modifikuje u skladu sa pacijentovom specifiÄ?nom morfologijom kiÄ?menog stuba, te otporom miĹĄiÄ&#x2021;nih i ligamentarnih struktura. Svaka sesija sa Accu Spine sistemom traje izmedju 35 i 45 minuta, ukljuÄ?ujuÄ&#x2021;i pozicioniranje i pripremu. 1BDJKFOUJ JNBKV EP QPTKFUB V QFSJPEV PE OFEKFMKB

Ko moĹže da ima koristi od Accu Spine tretmana? 1BDJKFOUJ TB TMKFEFDJN TUBOKJNB NPHV EB JNBKV LPSJTUJ PE Accu Spine tretmana: 1. Hernijacije i prolapsi diskusa; 2. Kompresivni sindromi; 3. Lumbalni ili cervikalni bolni sindromi; 4. Distorzije vrata ili lumbalne regije; 5. Neuralgija n. ishiadicusa; 1PWSFEF MVNCBMOPH JMJ DFSWJLBMOPH OFSWOPH LPSJKFOB 7. Degenerativna oboljenja diskusa koja ne odgovaraju na konzervativnu medikamentoznu terapiju; 8. Spondiloartropatije;

9. Bol u donjem dijelu leđa sa ili bez neuralgije n. ishiadicusa; 10. Spondiloartroza; 11. Fasetni sindrom; 12. Sindrom Miofascitisa; 13. Atrofija diskusa; 14. Lumbalna nestabilnost (dinamička); 15. Akutni bol u donjem dijelu leđa; 16. Post hirurški bol u donjem dijelu leđa (ponavljani bol nakon hirurgije diskusa u trajanju od 6 mjeseci). Pacijenti sa bolom u leđima ili vratnoj kičmi koji nisu imali uspjeha sa konvencionalnom terapijom ili koji razmatraju opciju hirurškog liječenja bi trebalo da iskoriste mogućnosti raznolikih terapeutskih protokola Accu Spina sistema. Pacijenti koji se podvrgnu punom 4-6 nedjeljnom tretmanu imaju najbolje rezultate.

Šta ne bi trebalo da se tretira Accu Spina sistemom? Iako je IDD terapija sa Accu Spina sistemom bezbjedna procedura koja može da se koristi bez komplikacija, pacijenti sa sljedecim problemima su obično iskljuceni iz predlaganja IDD terapije:

vikalno;

u kičmi.

1. Trudnoća; 2. Prethodna operativna spinalna fuzija lumbalno ili cer3. Metastatska bolest; 4. Kompresivni prelom ispod lumbalnog nivoa L1; 5. Defekt pršljenja u smislu pars interarticularisa; 6. Spina bifida; 7. Aneurizma aorte; 8. Abdominalni ili maligniteti u maloj karlici; 9. Infekcije diskalnog prostora – spondilodisciti; 10. Teške periferne neuropatije; 11. Hemiplegija; 12. Paraplegija; 13. Kognitivna disfunkcija; 14. Sindroma Cauda Equinae; 15. Tumori kičmenog stuba; 16. Teška osteoporoza; 17. Spondilolisteza gr 2 ili teža; 18. Akutni prelomi pršljena; 19. Nestabilna post hirurška stanja, prisustvo implanta

Jedinstveni biomehanički princip kojim se postiže i ciljanje željenog segmenta i aplikacija neophodne sile da bi se ostvario vakuum efekat i negativan pritisak, eliminiše reakciju mišića tako da su spazmi najčešće izbjegnuti tokom terapije.

Kakve rezultate mogu da očekujem? Većina pacijenata je zakazana na 20 tretmana u period od 4-6 nedjelja. Tipični pacijent može osjetiti značajno poboljšanje već nakon 5 do 8 tretmana. Medjutim, bitno je dovršiti punu proceduru da bi se kompletan efekat na spinalni segment pojavio. Pre i post proceduralni MRI kičmenog segmenta pokazuju redukciju do 50% hernijacije nakon 6 nedjelja tretmana. Kliničke studije pokazuju da je 86% pacijenata sa diskalnim problemima prijavilo gubitak simptoma nakon terapije sa Accu Spina sistemom. Accu Spina protokol od 20 do 25 terapija obično restituiše kompresivni sindrom i povrati funkcionalni kapacitet oboljelog segmenta. Iskustva pokazuju da velika većina pacijenata koji se oporave nakon Accu Spine procedure ostaje u remisiji dugo vremena. No, pojedini pacijenti čiji je stil života i rada takav da ih izlaže riziko faktorima velikog intenziteta, Accu Spine sistem povremeno koriste kod egzacerbacije bolnih sindroma kako bi se preduprijedilo trajno oštećenje i izbjegle kompikacije. Pacijenti iz ove kategorije obično razviju, u konsultaciji sa ljekarima, vlastiti režim održavanja poboljšanog stanja povremenim posjetama sa umanjenim trajanjima protokola. Pojava osteoporoze, pogotovo kod starijih pacijenata, može takodje stvoriti potrebu za povremenim mikrosesijama Accu Spina protokola.

Da li je Accu spina tretman za svakoga? Osamdeset do devedeset posto pacijenata koji su bili određeni i selektirani za program Accu Spine imaju dobre do odlične rezultate. Stanja koja ne odreaguju odmah na terapiju često su predodređena za duži i intenzivniji tretman. Pacijenti variraju u godinama, polu i tipu tjelesne konstitucije, te se povremeno savjetuju i promjena ishrane i stila života za dobijanje optimalnih rezultata. www.bolukicmi.me

savjeta za usklađivanje radnog mjesta i podešavanje radne stolice

Bojan Kraljević Spec. primijenjene fizioterapije (BApp, Spec. App) Da li ste znali da loša pozicija stola na poslu može biti opasna po vaše zdravlje? Prekomjerno sjedenje se pojavilo kao ozbiljan zdravstveni problem u Americi prošle godine. Umjesto da sjedite veći dio dana, razmislite o tome da naizmjenično ustajete i sjedate za vrijeme radnog vremena. Mnogi podesivi stolovi čine ovu mogućnost lakšom nego ikada. Dok se nalazite u sjedećem položaju, provjerite da li radite sve što je neophodno da biste sačuvali zdravlje kičme. 1. Provjerite svoju posturu Sjedite što bliže vašem stolu sa nadlakticima postavljenim paralelno uz vaša leđa i podlakticama oslonjenim na radnu površinu. U ovoj poziciji provjerite da li su vam laktovi savijeni pod uglom od 90 stepeni, ako nijesu podesite visinu vaše stolice da osigura ovaj položaj u laktu. Takođe provjerite da li su vam koljena savijena pod uglom od 90 stepeni i stopala punom površinom oslonjena na pod. Pokušajte ovaj položaj da održite što je više moguće, a ako osjetite da ne možete da ga nadalje održavate, ustanite i prohodajte.

2. Ne sjedite previsoko Do kraja dana, prosječno osoba dobije na otoku od 6-8 posto. Pacijenti sa problemima u leđima, nogama i poremećajem cirkulacije mogu da dožive ovakve promjene u procentu od 10-15. Sjedenje na previsokoj stolici može da poveća rizik kod predisponirajućih osoba za otok skočnih zglobova. Visina stolice od 40-50cm je pogodna za većinu ljudi, mada je to individualno u zavisnosti od visine osobe. Da biste sami testirali da li je vaša stolica podešena previsoko, pređite prstima ispod vaših butina na prednjem kraju stolice. Ako to možete lako da uradite, vaša stolica je najvjerovatnije dobre visine. Ako je prostor između butina i stolice manji od širine prstiju, vaša stolica je vjerovatno previsoka. 3. Podrška za Vaša stopala u određenim situacijama Ako morate da podignete stopala zbog stolice ili stola koji su previsoki, razmislite o korišćenju podnožja za odmor, oslonac. Korišćenje podnožja će smanjiti pritisak na stopalima, što će umanjiti bol na kraju radnog dana.

4. Podignite radnu površinu, ako je potrebno Ukoliko ste neobično visoki, i postoji veći razmak od širine prstiju između butina i sjedišta, razmislite o podizanju radne površine vašeg stola. Podizanje stola će omogućiti podizanje stolice na adekvatan nivo, što će smanjiti opterećenje na vaša leđa. 5. Provjerite dubinu sjedišta Dubina sjedišta vjerovatno neće biti predmet vaše pažnje, ali ispunjavanje ovog zahtjeva može dodatno da smanji tegobe u vašim leđima. Dubina sjedišta se odnosi na dužinu između prednje i zadnje ivice sjedišta. Da biste provjerili dubinu svog sjedišta, prvo sjedite tako da se povučete pozadi, koliko možete do naslona. Ukoliko možete da stavite Vašu pesnicu između prednje ivice stolice i zatkoljene jame, vjerovatno je dovoljno prostora obezbijeđeno za nesmetano cirkulisanje krvi. Ako ne, vaša stolica je očito previše duboka. Ovaj uslov možete poboljšati ukoliko malo pogurate naslon stolice prema naprijed (ukoliko je to moguće) ili postavite iza leđa jastuk, ali vodeći računa da to ne dovede do naglašavanja slabinske krivine prema nprijed. To su neka od mogućih rješenja ovog problema. 6. Podrška za leđa Kod mnogih ergonomskih stolica, pravi fokus je stavljen na podršku za leđa, ali šta je to što čini podršku dobrom? U idealnim uslovima vaša radna stolica treba da posjeduje nekoliko stvari: da obezbjeđuje podršku leđima uz uslov održavanja ugla od 90˚ ili više, koja bi uključivala jastučiće iza leđa, koji bi podržavali vaša leđa naprijed. Podrška donjem dijelu leđa je esencijalna u smislu preveniranja opterećenja na vašim leđima.

Imajući ovo na unu, idealna ergonomska radna stolica je tipično široka između 30 i 50cm. 7. Pazite na držanje tijela Vrlo često osobe imaju veliki naslon od stolice, ali ne koriste njegovu prednost, već sjede na ivici stolice. Napravite svjestan napor da prislonite sjedalni dio uz naslon i da ne sjedite na donjem dijelu leđa, kako ne biste napravili dodatni pritisak na diskove i druge strukture u predjelu donjeg dijela leđa. 8. Gledajte u visini ekrana Položaj sjedenja bi trebao da bude takav, da visina centra ekrana bude u nivou očiju, ili do nekih 20-30˚ ispod nivoa očiju, sa 45-60cm udaljenosti. Ako bi trebali da podesite visinu laptopa, da povećate nivo njegove visine, za to možete koristiti nekoliko knjiga ili manju kutiju, kako bi se smanjila vjerovatnoća naprezanja vrata na poslu. 9. Podesite naslon za ruke Adekvatna visina naslona za ruke može imati važnu ulogu u smanjenju napetosti u vratu i ramenom dijelu. Podesite naslon za ruke do tačke gdje su ruke blago podignute ka ramenima. Ako tako uradite, obezbijedićete rukama odmor i smanjenje tereta sa ramenog pojasa. Možda nakon svih ovih promjena odlučite da Vam je potrebna nova radna stolica. Vjerovatno, ako se nađete u prodavnici za kupovinu stolice, moći ćete razmotriiti mnoge elemente poput: visine, dubine, širine sjedišta, materijala stolice, naslona za ruke, podršku za donji dio leđa i sl.

ANKSIOZNOST SVE ČEŠĆI PROBLEM MLADIH U SVIJETU I KOD NAS

Dr med. Vasilije V. Bošković Dom zdravlja, Bijelo Polje Anksioznost (unutrašnja tjeskoba, strah, napetost) je normalna reakcija na stres, brigu ili prijetnju, ali kada je veoma jaka, dugotrajna ili nesrazmjerna u odnosu na okolnosti dobija karakteristike anksioznog poremećaja. Umjerena količina anksioznosti je normalna pojava usljed nekih stresnih događaja ili situacija i predstavlja odbranu organizma od prijetnje ma kakva ona bila. Anksioznost, odnosno osjećaj straha, napetosti, može se javiti u različitim oblicima i ispoljiti na različite načine. Može se ispoljiti kroz: napade panike, sve vrste fobija (agorafobija, strah od paukova, visine itd.), generalizovanu anksioznost (tzv. pretjeranu brigu), zdravstvenu anksioznost (tzv. strah od smrti i bolesti), opsesivno – kompulzivni poremećaj (stalno ponavljajuće zastrašujuće misli i rituali koje osoba sprovodi da bi umanjila strah), socijalna anksioznost (strah od javnog nastupa, stidljivost u komunikaciji), nesanicu (problem sa uspavljivanjem, plitak san, rano buđunje i sl.), posesivnost, seksualne probleme (erektilna disfunkcija, prijevremena ejakulacija, anorgazmija), psihosomatske tegobe (problemi sa varenjem, tenzione glavobolje, visok krvni pritisak, povišen holesterol, astma, čir, promjene po koži itd.). U osnovi svih ovih poremećaja stoji isti uzrok, a to je anksioznost.

Pojam anksioznost: Aksioznost je neprijatno stanje strepnje, odnosno strašljivog isčekivanja da će se nešto loše desiti. Osoba očekuje neku

opasnost i ima doživljaj da neće moći da se zaštiti od te opasnosti ili da će teško podnositi njene posljedice. Ovo je fenomenološka definicija, odnosno definicija koja opisuje kako se anksioznost ispoljava. Ali, šta je zapravo anksioznost i zašto se ona uopšte javlja? Anksioznost je simptom, signal, alarm koji govori da osoba nije više u stanju da potiskuje, supresuje, trpi i kontroliše neka osjećanja koja je do tada potiskivala. Osjećanja koja osoba nastoji da kontroliše, odnosno supresuje mogu biti: strah, tuga, bijes, bespomoćnost i sl. Anksioznost je samo signal da osoba više ne može da potiskuje. To što osoba ne može više da potiskuje i kontroliše je u suštini posljedica trauma i neprijatnih događaja koje je osoba do tada doživjela i kumulirala, te više nije u stanju da se samostalno nosi sa tim. Savremeni način života sve više doprinosi osjećaju unutrašnje tjeskobe i nemira koji se sve češće javljaju u mladih osoba u svijetu i kod nas. “Brzi” način života, sve veći stres, nezdravi stilovi života, manjak socijalizacije i sve “siromašniji” međuljudski odnosi kako u porodici tako i u društvenoj zajednici gdje osoba živi i radi, loša adaptacija na nove životne situacije čine, izgleda, glavni uzrok sve veće incidence ovog stanja. Ono što je u osnovi ovog stanja je svakako intrapsihički konflikt. Često se mladi bore i sa socijalnom fobijom, kao oblikom anksioznosti, kada se često plaše javnog nastupa. Od ovog straha boluje između sedam i trinaest odsto svjetske populacije. Sa druge strane, postoje specifične fobije u vidu straha od životinja, krvi i povreda, zatvorenog prostora i drugog, od čega boluje oko trinaest odsto stanovništva na Zemlji. Kao jedan od najtežih oblika anksioznosti mogla bi da se navede ispitna, koja je vidljiva kod studenata.

Njihov strah i panika od ispita graniči se sa konstantnim stresom. Taj stres može da prati mlade i nakon završenih studija, to jest da se intenzivira nakon nekih drugih stresnih događaja tokom života. Posebno su osjetljivi ambiciozni studenti. Odagnati strah i stres jedan je od ključnih faktora za normalizaciju odnosa u porodici, među prijateljima i poznanicima, ali i za sopstveni mir. Ono što je važno napomenuti jeste da neuroze, gdje spada i anksioznost, sa svim svojim oblicima ne progrediraju u druge psihičke poremećaje (npr. psihoze), te da su to najčešće hronična stanja koja ometaju osobu u svakodnevnim aktivnostima. Anksiozne osobe često posjećuju ljekare žaleći se na različite tegobe koje se ni u kom slučaju ne smiju pripisati psihogenim uzrocima bez detaljne evaluacije stanja i ispitivanja svih tegoba koje osoba navodi. Neke od najčešćih tegoba koje anksiozne osobe navode su: nedostatak vazduha, osjećaj gušenja, lupanje srca, nelagodnosti u grudima, tremor, hladno preznojavanje, znojenje dlanova i tabana, poremećaji koncentracije i pažnje, otežano uspavljivanje, poremećaji apetita, bolovi u mišićima, posebno potkoljenicama (nekada su to i prvi znaci anksioznosti kod mladih), butinama, ramenima, mučnina, povraćanje i mnoge druge tegobe. Ove tegobe se mogu javiti i u sklopu velikog broja drugih oboljenja ili stanja te se ne smiju pripisati anksioznosti bez prethodno isključenih svih drugih stanja i detaljne dijagnostike i praćenja. Anksioznost postoji dok god osoba potiskuje i nastoji da kontroliše istu. Anksioznost se i javlja zato što je osoba previše potiskivala osjećanja koja su posljedica traumatskih iskustava i sada više nema kapacitet da to nastavi. To je kao da svaki put umjesto da bacite đubre vi ga ćušnete pod tepih do momenta kada ispod tepiha nema više mjesta i neprijatni miris počinje da se širi oko vas.

Kako se osloboditi anksioznosti? Anksioznost opstaje dok god se opiremo njoj i drugim neprijatnim osjećanjima. Jedini način da se riješimo anksioznosti je da prestanemo da joj se opiremo i suočimo se sa njom bez otpora i analize. Znači dok god pokušavamo da kontrolišemo anksioznost ona kontroliše nas. Na koje sve načine pokušavamo da kontrolišemo anksioznost a na taj način je zapravo održavamo: 1. Borba – podrazumijeva mentalno i fizičko nastojanje da se anksioznost eliminiše, da se spriječi njena pojava i umanji njen intenzitet. Na mentalnom nivou osoba pokušava da kontroliše svoje strašne misli (opsesivne misli, brigu, strah od bolesti i sl.) a na tjelesnom nivou osoba se steže, ima hronične mišićne spazme koji služe da se anksioznost potisne, zadrži njena ekspresija (hronični mišićni spazmi u mišićima ramena, vrata, potiljka, dijafragme, nogu). Što se osoba više bori sa anksioznošću

anksioznost postaje sve jača, duže traje i osoba se osjeća više neprijatno, izmoreno i iscrpljeno. 2. Izbjegavanje – osoba izbjegava sve situacije u kojima doživljava anksioznost ili koje je podsjećaju na anksioznost (na primjer: autobus, lift, bolnice, odlazak kod ljekara, prilaženje djevojkama itd.). Izbjegavanje dovodi do pojačavanja anksioznosti jer osoba svaki put kada pobjegne ili izbjegne neku situaciju u kojoj se osjeća anksiozno zapravo potvrđuje svoj doživljaj bespomoćnosti i nemogućnosti da podnese anksioznost. 3. Analiza – podrazumijeva mentalni vid borbe sa anksioznošću. Osoba pretjerano analizira svoje misli, osjećanja, tjelesne senzacije i postupke i na taj način nastoji da kontroliše anksioznost. Na primjer, osoba pokušava da iskontroliše svoje misli kako ne bi mislila na neke strašne stvari, kako ne bi “izgubila kontrolu” i uradila nešto strašno. 4. Somatizovanje – osoba koja ne misli o svojim osjećanjima ona ih doživljava isključivo kao tjelesne simptome (spazmi, glavobolje, visok pritisak itd.). Odnosno osoba svoju unutrašnju nelagodnost, tjeskobu ili strah prevodi u tjelesne, somatske tegobe.

Kako se treba boriti sa anksioznošću? Ako želite da se trajno oslobodite od anksioznosti morate odustati od nastojanja da kontrolišete anksioznost ili druga neprijatna osjećanja. Odustajanje od kontrole anksioznosti ne znači gubitak kontrole u ponašanju, to znači samo odustajanje da se supresuje anksioznost. Odustajanje od kontrole anksioznosti podrazumijeva odustajanje od borbe, izbjegavanja, analize, tjelesnih blokada i potpuno suočavanje sa anksioznošću bez otpora i bez analize! Kada se suočite sa anksioznošću na ovaj način, ona nestaje. Kada se anksioznost pojavi, umjesto da pokušavate da je eliminišete vi se suočite sa njom bez otpora. Činjenica jeste da je najbitnije suočiti se sa samim problemom, u ovom slučaju anksioznošću, ići njoj u susret, gledati se sa njom “oči u oči” i na taj način je pobijediti. Ne postoje ljekovi koji mogu bolje pomoći od samog suočavanja sa ovim stanjem. Svaki vid medikamentozne terapije je samo pomoć da se osoba uhvati u koštac sa ovim neprijatnim osjećajem i da ga lakše pobijedi. U svakom slučaju ljekovi su u ovom slučaju simptomatska terapija a sami uzrok može otkloniti samo osoba i to samo suočavanjem sa problemom. Vježbe relaksacije, duboko, mirno disanje, izuzetno su bitne u borbi protiv anksioznosti. Lako se izvode i trebalo bi da se primjenjuju u svakom slobodnom trenutku ili u krajnjem slučaju kada do paničnog i nelagodnog ponašanja dođe. Pravilna ishrana i fizička aktivnost pomažu da stresne trenutke prevaziđemo lako i brzo.

Problem? M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog Postoji mnogo definicija problema, kako u svakodnevnom životu, tako i u samoj psihologiji. Ipak, većina nas će se složiti da imamo problem onda kada nešto želimo, a ne znamo kako da svoju želju ostvarimo, odnosno, ne znamo kako da dođemo do onoga što želimo. Najšire gledano, problem se može shvatiti kao nezadovoljena želja, za koju tek treba da se odredi i pronađe način zadovoljenja. Ova široka definicija omogućava da se obuhvate različite vrste problema. Rješavanje problema je proces koji pomaže da osoba otkrije šta želi u određenoj situaciji i kako da dođe do onoga što želi na najefikasniji način. Osnovni principi u rješavanju problema potiču upravo iz najčešćih grešaka koje pravimo kada se prvi put suočimo sa problemom, ali ponekad nam to i predstavlja obrazac reagovanja na iste. Ovi obrasci često budu izgrađeni nekim našim iracionalnim uvjerenjima, koji nam prožimaju život. Ipak što prije prihvatimo sedam osnovnih principa u rješavanju problema, lakše će nam biti da se sa istima suočimo kada za to dođe vrijeme. 1. Problemi su prirodna pojava u životu svakog čovjeka i veoma je važno tako ih prihvatiti. Kada imamo problem, to ne znači da smo slabi ili loši ljudi. Na ovakav način pristupićemo problemu otvorenije i prije krenuti u njegovo razrešenje. S drugog stanovišta, dovodimo ih u vezu sa sopstvenom bezvrijednošću pa se javljaju prateća osjećanja strepnje, krivice i stida. Ovo najčešće dovodi do zataškavanja problema. Dakle, problem nije riješen.

2. Razmisliti prije nego što se izabere rješenje. Često, kada naiđemo na problem i postanemo ga svjesni, panično pokušavamo tražiti način da ga riješimo, pa kakav god način pronađemo, smatramo ga odličnim! To nije tako. Kada utvrdimo da problem postoji - moramo ga najprije definisati i u skladu sa time formulisati moguća rješenja. Zatim za svako rješenje procijeniti šta dobijamo a šta gubimo, i tada biramo “put kojim ćemo ići”. 3. Problemi se mogu riješiti ako osoba pristupi rješavanju problema. Pasivno ponašanje ljudi često problem sabotira, jer nekad samo razmišljamo o problemu, brinemo i trpimo. Često čak i mislimo da će sam od sebe nestati. Znamo da se problem neće riješiti sam od sebe ali i dalje čekamo. Dakle, pristupiti! 4. Dobro je ako postoji lična odgovornost za postojanje problema. Možemo da riješimo one aspekte problema za koje smo u mogućnosti da preuzmemo odgovornost. Preuzimanje dijela odgovornosti za problem ne znači optuživanje ili kritikovanje sebe, niti izazivanje osjećanja krivice kod sebe. Preuzimanje odgovornosti podrazumijeva prepoznavanje sopstvenog doprinosa u životnim događajima i u sopstvenim reakcijama na te događaje, uz istovremeno prepoznavanje svojih sposobnosti i mogućnosti da se utiče na rješenje. Uopšteno govoreći, čovjek može da uradi nešto po pitanju rješavanja samo onih problema čije postojanje i prisustvo bar djelimično pripisuje sebi samom. Mi imamo malo ili nimalo kontrole nad problemima koje potpuno pripisujemo spoljašnjim činiocima. 5. Problem se bolje rješava aktivnim odnosom prema rješavanju problema, nego uzdržavanjem od određenih ponašanja. Ponekad ljudi odlučuju da riješe problem tako što će se uzdržati od određenih ponašanja. Često probleme u komunikaciji rješavamo na način što prekidamo sve vrste komunikacije, što nas najčešće vodi u neprijatnost.

6. Efikasno rješenje problema podrazumijeva legalna i socijalno prihvatljiva ponašanja. Problemi se mogu riješiti na različite načine i ponekad osoba, isprobavajući različite načine da problem riješi, proširuje svoj dotadašnji repertoar ponašanja. Ponekad, ta nova ponašanja izlaze iz okvira legalnih i socijalno prihvatljivih oblika ponašanja. Nelegalna i socijalno neprihvatljiva rešenja stvaraju dodatne probleme, čak i ako redukuju ili eliminišu postojeći problem. Zato je potrebno takođe razmotriti zakonske i socijalne aspekte svih akcija i ponašanja koja se primjenjuju u cilju rešavanja problema. 7. Efikasna rešenja problema podrazumevaju da su rješenja u okviru naših mogućnosti i sposobnosti. Ljudi ponekad pokušavaju da riješe probleme i sprovedu neka rješenja koja su izvan njihovih moći i sposobnosti. Takva rešenja su očigledno osuđena na propast. Najčešća greška je da ljudi zaboravljaju da imaju kontrolu samo nad sopstvenim ponašanjem. Mi možemo samo pokušati da kontrolišemo tuđe ponašanje, ali teško da možemo nekog natjerati da se ponaša na određeni način. Sam proces rješavanja problema sastoji se iz nekoliko koraka. Prvi je prepoznavanje i definisanje problema, zatim smišljanje mogućih rješenja kao i njihova procjena. Zatim bi trebalo da uslijedi donošenje odluke, nakon čega to moguće rješenje primjenjujemo, i provjeravamo njegov efekat. blem.

Mislite o tome i ne očajavajte kada sledeći put naiđe pro-

Kauzalna terapija parodontopatija

Dr Ana Lakić Bulatović Ordinacija Apolonia, Podgorica

Kauzalna (bazična) terapija parodontopatija je, prema planu terapije, prva faza u terapiji parodontopatija i dio sveukupnog i kompleksnog liječenja ove bolesti. Cilj ove terapije je smirivanje ili eliminacija inflamacije u gingivi, kao i cijelom parodoncijumu. Ovo se postiže uklanjanjem svih mekih i čvrstih supra i subgingivalnih naslaga, kao i svih faktora koji dovode do formiranja, retencije i akumulacije dentalnog plaka. Ovome značajno doprinosi i korekcija ili eliminacija neadekvatnih ispuna i protetskih radova, kao i terapija karioznih lezija (u ovoj fazi terapije privremenim ispunima). Kauzalna terapija se primjenjuje kod svih oboljelih od parodontopatije, bez obzira na tip i težinu bolesti, kao i kod skoro svih formi gingivita. Ovaj tip terapije u početnoj fazi parodontopatije može da bude dovoljan u saniranju oboljelog parodoncijuma i postizanju pune remisije bolesti. Kod parodontopatije u fazi pune kliničke slike bolesti, kauzalna terapija predstavlja neophodnu pripremnu fazu kojom se smiruje zapaljenje i podižu biološki potencijali oboljelog tkiva i na taj način stvaraju se uslovi za nastavak terapije primjenom odgovarajućih hiruških postupaka.

Redosljed terapijskih postupaka u toku kauzalne faze terapije parodontopatije

PLWJSV TWJI PWJI GB[B t ,PSFLDJKV JMJ VLMBOKBOKF KBUSPHFOJI GBLUPSB t 5FSBQJKV LBSJP[OJI MF[JKB QSJWSFNFOJN JTQVOJNB

Pravilan redosljed izvoÄ&#x2018;enja terapijskih postupaka u okviru kauzalne faze terapije parodontopatije je preduslov za postizanje povoljnog terapijskog ishoda ove faze terapije. Redosljed terapijskih postupaka podrazumijeva: t *EFOUJÄ&#x2022;LBDJKV EFOUBMOPH QMBLB QPNPĘ&#x2030;V TSFETUBWB [B OKFHPWV WJ[VFMJ[BDJKV SBTUWPS (FOUJBOF WJPMFU t .PUJWJTBOKF J PCVĘ&#x160;BWBOKF CPMFTOJLB QSBWJMOPN PESĂ¤BWB OKV PSBMOF IJHJKFOF J QSFQPSVLV LPSJĂ?Ę&#x2030;FOKB PEHPWBSBKVĘ&#x2030;JI TSFETUBWB [B PESĂ¤BWBOKF PSBMOF IJHJKFOF PCVLB V LPSJĂ?Ę&#x2030;FOKV UJI TSFETUBWB 6 [BWJTOPTUJ PE JOEJLBDJKB PSEJOJSBOKF BOUJTFQUJLB TB BOUJQMBL FGF LUPN o SBTUWPS IMPS IFLTJEJ EJHMVLPOBUB [B JTQJSBOKF VTUB t 6LMBOKBOKF TVQSB J TVCHJOHJWBMOJI Ę&#x160;WSTUJI OBTMBHB JT LMKVĘ&#x160;JWP NFIBOJĘ&#x160;LJ J UP VMUBS[WVĘ&#x160;OJN JOTUSVNFOUJNB B QPUPN PCB vF[OP SVĘ&#x160;OJN JOTUSVNFOUJNB t 6LMBOKBOKF NFLJI OBTMBHB J QPMJSBOKF QPWSĂ?JOB [VCB t 0CSBEV QPWSĂ?JOF LPSJKFOB [VCB o UWSEPH [JEB QBSPEPOUBMOPH EĂ¤FQB VLMBOKBOKF TVCHJOHJWBMOJI LPOLSFNFOBUB OFLSPUJ Ę&#x160;OPH DFNFOUB HMBĘ&#x160;BOKF QPWSĂ?JOF LPSJKFOB [VCB J VLMBOKBOKF TMP CPEOPH TBESĂ¤BKB QBSPEPOUBMOPH EĂ¤FQB JTQJSBOKFN BOUJTFQUJLPN TB BOUJQMBL FGFLUPN t ,POUSPMV QPTUJHOVUJI SF[VMUBUB LPKB KF OFPQIPEOB V

Krajnji ciljevi kauzalne faze terapije su: t %B TF TNBOKJ JMJ FMJNJOJĂ?F JOÄ&#x2DC;BNBDJKB HJOHJWF BMJ J ESV HJI QBSPEPOUBMOJI ULJWB t %B TF FMJNJOJĂ?V QMJĘ&#x2030;J QBSPEPOUBMOJ EĂ¤FQPWJ FMJNJOB DJKPN FEFNB HJOHJWF t %B TF [BVTUBWJ SB[WPK QBUPMPĂ?LPH QSPDFTB V HJOHJWJ J ESVHJN QBSPEPOUBMOJN ULJWJNB Ă?UP KF PE WFMJLPH [OBĘ&#x160;BKB V QSJ QSFNJ [B OBTUBWBL UFSBQJKF PEOPTOP QMBOJSBOF IJSVĂ?LF JOUFSWFODJKF QP [BWSĂ?FULV LBV[BMOF UFSBQJKF HJOHJWB QPTUBKF Ę&#x160;WSĂ?Ę&#x2030;B B LSWBSFOKF QSFTUBKF JMJ KF NJOJNBMOP t %B TF QPEJ[BOKFN CJPMPĂ?LPH QPUFODJKBMB ULJWB PCF[CJKFEF VTMPWJ [B OBTUBWBL UFSBQJKF PEHPWBSBKVĘ&#x2030;JN IJSVĂ?LJN QPTUVQDJNB Ă?UP Ę&#x2030;F EJSFLUOP VUJDBUJ OB [BSBTUBOKF SBOF J SB[WPK SFHFOFSBUJWOJI J c JMJ SFQBSBUPSOJI QSPDFTB V QBSBEPODJKVNV

/2$).!#)*! :! /0Ă&#x2020;45 34/-!4/,/')*5 ) /2!,.5 ()252')*5

APOLONIA

APOLONIA P O D G O R I C A

TridesetogodiĹĄnje iskustvo i profesionalan pristup pacijentima omoguÄ&#x2021;ava primjenu savremenih procedura iz svih oblasti stomatologije, uz primjenu dijagnostike i materijala koji prate svjetske standarde. t 03"-/" )*363(*+" * *.1-"/50-0(*+" t &45&54," 450."50-0(*+" t .0#*-/" * '*,4/" 1305&5*," t 0350%0/$*+" t ,0/;&37"5*7/" 450."50-0(*+" t 1"30%0/50-0(*+" t %+&Ć&#x17D;*+" 450."50-0(*+" t %*(*5"-/" 3"%*0(3"'*+" Kao potpuno NOVU proceduru nudimo Vam i primjenu CGF-a (Concentrate Grow Factor) kojom na licu mjesta izdvajamo derivate iz Vase krvi i aplikujemo ih direktno na mjesto intervencije Ä?ime se: t Ubrzava zarastanje tkiva t Smanjuje moguÄ&#x2021;nost infekcije i bola t OnemoguÄ&#x2021;ava pojava alergijskih reakcija

Ugradnja najpoznatijih svjetskih implantata

Mini implantati za stabilizaciju proteze

0ODGORICA s .JEGOĂ?EVA s 4EL % MAIL ORD APOLONIA T COM ME

Digitalni rentgen aparat

Istine i zablude

PROMAJA U medicinskoj literaturi ne postoje dokazi o tome da promaja i

hladnoća mogu direktno da naškode zdravlju ali doktori tvrde da dugotrajna izloženost hladnom vazduhu ne prija organizmu Promaja izaziva upale? ISTINA - nema naučnih dokaza za to ali kada se čovjek nalazi na promaji, može doći do naglog rashlađivanja tijela i stvaranja upala. Veća strujanja hladnog vazduha u kombinaciji sa znojem mogu dovesti do osjećaja ukočenosti, kako u slabinskom tako i u vratnom segmentu kičme, s tim da tada zapravo dolazi do reakcije mišića. Prehlada nastaje na promaji? ZABLUDA - promaja ne uzrokuje zarazne bolesti. Prehladu uzrokuju virusi. To se kosi sa svim načelima medicine. Promaja može podići viruse sa tla i tako kontaminirati vazduh. Promaja je uzrok raznih glavobolja? ISTINA - Konstantna izloženost promaji može da izazove razne glavobolje. Najčešće je samo neki dio tijela ili glave izložen fokusiranom rashlađivanju i posljedičnom smanjivanju cirkulacije krvi. Na ovaj način na promaji može da se zaradi zapaljenje sinusa, uva, glavobolja, upala mišićnih pripoja na vratu i njegova ukočenost, ali i izuzetno neprijatne bolesti koje zahtijevaju dugotrajno liječenje, kao što su neuralgije trokrakog živca lica. Promaja može izazvati paralizu facijalnog nerva? ISTINA - Najčešća neurološka komplikacija je takozvana Belova paraliza facijalnog nerva. Smatra se da je ovaj nerv posebno osjetljiv, jer je anatomski smješten u uskom koštanom kanalu temporalne kosti, pa pri izlaganju nepovoljnim spoljašnjim uslovima, kao što je promaja, dolazi do njegovog oticanja i oštećenja njegovih vlakana.

Paraliza facijalnog nerva se manifestuje slabošću mišića polovine lica: bolesniku se iskrive usta, ne može da nabere čelo, niti da zatvori oko, može imati i poremećaj ukusa ili sluha na zahvaćenoj strani. Kod skoro dvije trećine bolesnika nerv se oporavlja spontano. Od promaje može pući kapilar u oku? ZABLUDA - pucanje kapilara u oku povezano je isključivo sa skokom krvnog pritiska. Promaja može evantualno da izazove konjuktivitis, ali ne i pucanje kapilara. Na promaju reaguju svi isto? ZABLUDA - Nepovoljan uticaj promaje na zdravlje najprije osjete oni koji oznojeni rade ispred otvorenog prozora, kao i oni koji sa mokrom kosom izađu na promaju, a najčešće starije osobe i trudnice. Promaja je moćno oružje koje treba oprezno koristiti? ISTINA – Važno je napraviti razliku između normalne promaje i pretjerivanja. Promaja zapravo može biti veliki prijatelj našeg zdravlja. Promajom se pravi protok u vazdušnom strujanju, čime se eliminišu klice i virusi iz vazduha. Ovo je posebno bitno za male zatvorene prostorije, koje treba znatno češće provjetravati. Promaja nije vjetar? ISTINA - Vjetar je nešto sasvim prirodno, i ne treba ga se bojati. Ipak, treba razlikovati promaju od vjetra, jer je ovo nešto što sami pravimo, i do promaje dolazi zbog sudara hladnijeg spoljašneg i toplijeg vazduha koji se nalazi unutra. Promaja je uzrok mnogih bolesti? ISTINA / ZABLUDA - Niko do sada u medicinskoj praksi nije dokazao da je promaja uzrok neke bolesti. Međutim, to ne znači da se ne treba čuvati jakog strujanja vazduha, naročito ako smo previše oznojeni, ili na promaji sjedimo sa mokrom kosom.

Montesori metod Samostalni i srećni

Priredila: Dragana Marković, spec. predškolske pedagogije Cilj Montesori metode je njegovanje dječije ličnosti, indirektno podsticanje interesovanja za različite oblasti, a učenje zadržati prirodnim procesom. To znači podsticati prirodnu želju za učenjem, a ne puko usvajanje činjenica. Dječiji mozak upija informacije iz svog okruženja i oblikuje se utiscima koji su mu na raspolaganju. Zato okruženje treba da bude bogato materijalima koji djetetu pomažu da usvoji bazična znanja, pa učenje predstavlja prirodnu i prijatnu aktivnost za dijete. Montesori okruženje organizovano je tako da djecu privlači da istražuju, biraju, probaju i da pri tom razviju svoje prirodne sklonosti. Marija Montesori je smatrala da je razvoj inteligencije osnova ljudskog razvoja, na kome se zasnivaju velikim dijelom svi ostali aspekti razvoja. Imajući u vidu da se do pete godine života formira više od 50 odsto mozga, ovo njeno shvatanje u

današnje vreme dodatno dobija na značaju. Ona objašnjava da pored razvoja inteligencije, primjena Montesori pedagogije omogućava detetu da sjedne i radi sa nečim što ga interesuje duže vrijeme, čime se postepeno razvijaju pažnja i koncentracija, značajne ne samo za školu već i za život. Dijete koje je samostalno uspjelo da složi određeni materijal je dijete koje se osjeća zbog toga zadovoljno i ponosno, odnosno, dijete koje se samostalno brine o sebi i ne traži pomoć odraslog pri svakom brisanju nosa ili oblačenju, je dostojanstveno dijete i ovo su načini na koje se razvijaju samopouzdanje i samopoštovanje. Pokret je osnova Montesori pedagogije i razvoja djeteta, pa je fizičkom razvoju i koordinaciji pokreta poklonjena velika pažnja. U Montesori sredini dijete živi u grupi djece koja ga podržavaju i uči se pozitivnom socijalnom ponašanju, ali tako što samostalno rješava različite socijalne situacije na pozitivan način.

Iako se u današnje vrijeme smatra da djeca treba da počnu odmalena da se uče borbi za život, u Montesori pedagogiji se smatra da dijete izloženo podsmijehu i grubosti u grupi vršnjaka može razviti samo devijantno ponašanje, odnosno da dijete razvija jaku ličnost samo životom u jedinstvenoj i grupi sa pozitivnim socijalnim ponašanjem.

Osnovni savjeti za dijete do 3 godine: Uključiti ga u svakodnevne kućne aktivnosti, kao što su brisanje prašine, postavljanje stola, skidanje obuće i druge aktivnosti za koje je dijete zainteresovano. Djetetu se prvo kaže šta će se raditi, pokaže mu se polako i tako da jasno vidi kako se nešto radi (na primjer, kako se korpica sa hljebom nosi i stavlja na sto) i onda se pusti da to uvježbava. Obezbijediti raznovrsnu sredinu u kojoj osim igračaka ima knjiga koje su prilagođene njegovom uzrastu, didaktičkih igračaka ili napravljenih činija i posuda za ređanje, sortiranje, presipanje. Obezbijediti stabilnu i stalnu sredinu u fizičkom smislu - predmeti stoje na određenom mestu i u pogledu odraslih - ponašanje prema djetetu je stalno, bez velikih oscilacija. Voditi dijete sa sobom na različita mjesta kako bi imalo priliku da stekne bogato iskustvo - na pijacu, u prodavnicu, šetnju parkom, šetnju gradom. Pustiti dijete da hoda svojim tempom pri šetnji, da pravi pauze, razgleda oko sebe. Pustiti dijete da se penje, trči, igra u pijesku, leži na podu, hoda po ogradi, jer se time ispunjavaju prirodne fizičke potrebe. Kada se dijete za nešto zainteresuje, ne prekidati ga tako što ćete mu predlagati kako nešto da radi već ga pustite da samo otkrije i proba. Pustiti dijete da samostalno odluči čime će se baviti, od raspoloživih aktivnosti i predmeta - ako je zanimljivije da vadi lonce i šerpe i ređa ih, znači da ima potrebu da se time bavi - ne treba ga sprečavati. Više posmatrajte dijete, a manje mu komandujte - objašnjavajte mu.

Osnovni savjeti za dijete od 3 do 6 godina: Uključite dijete aktivno u kućne poslove: postavljanje, raspremanje stola, samostalno jedenje, prostiranje veša, zalivanje cvijeća, raspremanje sobe i držanje stvari u redu. Objasniti djetetu da svaki predmet ima svoje mjesto i da nakon korišćenja treba da ga vrati na mjesto, ali to uradite bez stalnih kritika i podsećanja. Obezbijedite dovoljno vremena da se mališan druži sa drugom djecom, starijom i mlađom. Obezbedite dovoljno didaktičkih igračaka i drugih aktivnosti koje zahtijevaju kompleksnije angažovanje i razmišljanje (na primjer, petogodišnje dijete je u stanju da nauči da igra šah), koje prikazuju prirodne i društvene pojave i procese (enciklopedije su zanimljive već četvorogodišnjem djetetu i u stanju je i samostalno da ih razgleda). Odgovarajte strpljivo na postavljena pitanja, koliko god ona izgledala dosadna i koliko god se ponavljala. Djetetu jasno objasnite razliku između onoga što se radi i što je dobro - da dijeli igračke, da se zahvali, da zamoli kada nešto želi, i što nije dobro i ne radi se - udaranje, svađanje, ružne riječi, i onda pustiti dijete da to primjenjuje, bez kritika, kazni i opominjanja. Ovaj put jeste duži i sa usponima i padovima u ponašanju, ali u dugoročnom smislu doprinosi razvoju ličnosti koja razumije motive i posljedice svog ponašanja i kod koje lijepo ponašanje potiče iznutra kao rezultat svjesne odluke, umjesto da je nametnuto spolja. Sigurna sam da svako od nas radi sa svojom djecom najbolje što umije, a da bi ste umjeli još bolje, učite i primjenjujte, pokažite i sebi i djeci da je učenje neprestana i lijepa aktivnost. I kako bi Marija Montesori rekla: „Pružite djetetu šansu da ispuni svoje mogućnosti i postane nezavisna, sigurna i izbalansirana ličnost.“

Zika groznica

Zika groznica je virusno oboljenje koje se prenosi ubodom zaraženog komarca iz roda Aedes. Zika virus (iz roda Flavivirus) je prvi put identifikovan u ljudskoj populaciji 1952. godine u šumama pokrajine Zika u Ugandi. Epidemijsko javljanje oboljenja je registrovano u Africi, Americi, Aziji i zemljama pacifičkog regiona. Do sada u Evropi nisu prijavljeni autohtoni slučajevi obolijevanja od Zika groznice. Zika virusna infekcija se širi u prethodno nezahvaćenim dijelovima svijeta. Od početka 2015. godine autohtoni slučajevi infekcije su prijavljivani u regionu Pacifika. Autohtona transmisija Zika virusa se od aprila 2015. godine prijavljuje u Brazilu. Nakon toga, infekcija Zika virusom se proširila na 20 zemalja Amerike.

U zemljama EU nije prijavljen nijedan autohtoni slučaj infekcije Zika virusom, sa izuzetkom dva najudaljenija regiona (Francuske prekomorske teritorije), Sent Martin i Gvadelupe, od kojih je svaki prijavio po jedan autohtoni slučaj. U Crnoj Gori nije registrovano obolijevanje od Zika virusne groznice.

Kako se Zika virus prenosi? Rezervoar infekcije je još uvijek nepoznat. Za prenos virusa na čovjeka neophodan je vektor - komarac iz roda Aedes (ovaj komarac prenosi i dengu, čikungunju i žutu groznicu). Virus

se može prenijeti i krvlju, ali ovo je rijedak način transmisije. Iako je Zika virus izolovan iz sjemene tečnosti, smatra se da je seksualni kontakt izuzetno rijedak način prenosa virusa. O prenosu sa majke na dijete tokom trudnoće ili dojenja postoje vrlo oskudni podaci. ECDC (Evropski centar za kontrolu i prevenciju bolesti) ukazuje na moguću povezanost između zika virusne infekcije u trudnoći i mikrocefalije ploda, koja se istražuje od oktobra 2015. godine kada je Ministarstvo zdravlja Brazila prijavilo neuobičajen porast slučajeva mikrocefalije nakon epidemije zika virusne groznice u sjevero-istočnom dijelu zemlje. Francuska Polinezija je prijavila porast broja slučajeva sa malformacijama centralnog nervnog sistema tokom 2014/ 2015 nakon epidemije od septembra 2013. do marta 2014. godine. Istraživanja o povezanosti zika virusne infekcije i Guillain - Barre sindroma su u toku u Brazilu i Francuskoj Polineziji.

Koji su simptomi Zika virusne infekcije? Inkubacioni period nije precizno utvrđen, ali se smatra da iznosi nekoliko dana. Najčešći simptomi su blaga groznica i osip po koži, obično udruženi sa konjunktivitisom, bolovima u mišićima i opštom malaksalošću. Infekcija je obično blaga i prolazi u roku od 2 do 7 dana. Vjeruje se da ostavlja trajan imunitet.

Kako se dijagnostikuje Zika virusna infekcija? Dijagnoza se postavlja PCR metodom ili izolacijom virusa iz uzoraka krvi. Serološka dijagnostika je otežana zbog mogućnosti ukrštenih reakcija sa drugim flavivirusima kao što su prouzrokovači denge, žute groznice i West Nile groznice.

Kako se liječi? Liječenje je simptomatsko, što podrazumijeva nadoknadu tečnosti, suzbijanje bola i drugih simptoma koje ova bolest uzrokuje. Ne postoji specifičan lijek niti vakcina za ovu bolest.

Kako se možemo zaštititi? Prevencija Zika groznice podrazumijeva redukovanje populacije komaraca i izbjegavanje uboda komaraca. Eliminacija i redukcija mjesta gdje se komarci legu, može biti najvažnija mjera u sprečavanju nastanka oboljenja. Za eliminaciju i kontrolu populacije komaraca, preporučuje se sledeće: - ukloniti ustajalu vodu iz posuda za cvijeće, flaša, kontejnera za vodu i na taj način onemogućiti da ta mjesta postanu mjesta gdje se legu komarci; - zatvoriti tankove za vodu tako da komarci ne mogu ući u njih; - izbjegavati gomilanje smeća, zatvoriti ga u plastične kese i kontejnere; - očistiti odvode za vodu tako da se ona ne zadržava; - koristiti mrežice za prozore i vrata kako bi se smanjila mogućnost kontakta komaraca i ljudi.

Da bi se prevenirali ubodi komaraca, osobe koje naseljavaju područja gdje su komarci posebno aktivni, putnici i naročito trudnice, trebali bi se pridržavati sledećeg: - zaštititi izložene dijelove tijela sa majicama dugih rukava, pantalonama dugih nogavica, šeširom; - koristiti repalente koje su odobrile zdravstvene vlasti (i primjenjivati ih kako je navedeno u specifikaciji); - spavati pod mrežama protiv komaraca.

Informacije za putnike Osobe koje putuju u zemlje u kojima je registrovano obolijevanje od Zika groznice trebalo bi da koriste mjere zaštite od uboda komaraca. Obzirom da su komarci roda Aedes aktivni tokom cijelog dana, mjere zaštite treba primjenjivati tokom cijelog dana, naročito tokom sati najviše aktivnosti komaraca (sredinom jutra, kasno popodne i u sumrak).

Mjere prevencije uboda komaraca: - koristiti repalente koje su odobrile zdravstvene vlasti (i primjenjivati ih kako je navedeno u specifikaciji); - zaštititi izložene dijelove tijela majicama dugih rukava, pantalonama dugih nogavica, šeširom; - upotreba insekticid-tretiranih komarnika je od suštinskog značaja ako smestaj nije adekvatno obezbijeđen ili klimatizovan. - spavati pod mrežama protiv komaraca. Trudnice, osobe sa kompromitovanim imunim sistemom i hronični bolesnici, treba da se konsultuju sa izabranim doktorom radi dobijanja savjeta i preporuka kako da koriste mjere lične zaštite dok borave u tim zemljama. Trudnice koje su putovale u zemlje u kojima cirkuliše Zika virus treba da taj podatak navedu prilikom pregleda kod ginekologa kako bi se napravila adekvatna procjena i sprovelo odgovarajuće praćenje trudnoće. Putnici koji se vraćaju iz država koje su zahvaćene epidemijom Zika virusne groznice, a koji unutar dvije sedmice od povratka dobiju simptome ovog oboljenja (groznica, osip po koži, konjunktivitis, bolovima u mišićima i zglobovima, opšta malaksalost), treba da se jave izabranom ljekaru.

Izvor: www.ijzcg.me

Hronika 11. januar – NOVI TEST ZA LIJEČENJE SUPERBAKTERIJE MRSA-e - ENGLESKA Novi test se već eksperimentalno primjenjuje u tri engleske bolnice. Naučnici sa Univerziteta u Oxfordu razvili su test kojim se za samo tri minuta iz krvnog uzorka uz pomoć kompjuterskog programa precizno može odrediti koji je antibiotik najdjelotvorniji u liječenju superbakterije MRSA-e i bakterije koja uzrokuje tuberkulozu, a očekuju primjenu i u liječenju E. coli, gonoreje i drugih spolno prenosivih bolesti. Stručnjaci vjeruju da će test doprinijeti liječenju MRSA-e (Meticilin rezistentan Staphylococcus aureus ili zlatni stafilokok), čime će se smanjiti propisivanje i uzimanje nepotrebnih antibiotika širokog spektra, zbog čije se zloupotrebe i razvila rezistencija brojnih drugih bakterijskih sojeva na tu vrstu ljekova. Britanski časopis Public Health England piše da je dvoje Britanaca prošlog mjeseca inficirano sojem E. coli otpornim na najjači antibiotik, koji se obično propisuje u najtežim slučajevima. Test se, ističu oksfordski naučnici, koristi i u odabiru najdjelotvornijih antibiotika za liječenje tuberkuloze (TBC), bolesti koju uzrokuje bakterija Mycobacterium tuberculosis. "Uprkos tome što se test zasad primjenjuje kod pacijenata zaraženih TBC-om i MRSA-om, nadamo se da ćemo njegovu upotrebu proširiti i na liječenje E. coli, upale pluća, gonoreje i ostalih seksualno prenosivih bolesti", rekla je dr Zamin Iqbal, koja je u saradnji sa kolegama sa Oksforda, odsjek za humanu genetiku, razvila kompjutorski program pod nazivom Mykrobe Predictor. Pokazalo se da je na uzorcima 4500 zaraženih pacijenata software pokazao gotovo stopostotnu preciznost u otkrivanju otpornosti antibiotika na MRSA-u i da je 82% preciznosti otkrivena otpornost na bakteriju Mycobacterium tuberculosis koja uzrokuje tuberkulozu. Na ovaj se način liječenje tuberkuloze znatno skraćuje. "Novi software se može primijeniti i na aparatima veličine USB i ne zahtijeva posebnu stručnost ljekara ni medicinskih sestara jer ga mogu koristiti na laptopu ili na tabletu", objasnila je dr. Iqbal. Po podacima Svjetske zdravstvene organizacije (WHO), u svijetu godišnje od tuberkuloze umre oko dva milijona ljudi, a svake se godine pojavi oko devet milijona novih slučajeva. Oko 20% svih sojeva bakterija otpornih na više ljekova otkriva se u Indiji. 12. januar – U BRITANIJI ŠTRAJKUJE 50.000 LJEKARA Oko 50.000 lekara stažista stupilo je 12. januara u 24časovni štrajk u Engleskoj zbog spora oko plata i uslova rada,

što je prvi takav protest u posljednjih 40 godina. Lekari stažisti, u koje se ubrajaju oni koji su upravo diplomirali do onih sa više od decenije iskustva, stupili su jutros u 24-časovni štrajk tokom kojeg će pružati samo hitnu pomoć. Zbog štrajka je odloženo oko 4.000 operacija, a obustavljen je i rad u ambulantama. Ljekari stažisti čine trećinu zdravstvenih radnika u Velikoj Britaniji. Lekari tvrde da će pacijenti time biti ugroženi, dok vlasti navode da je u Nacionalnoj zdravstvenoj službi potrebna veća fleksibilnost kako bi se unaprijedila zdravstvena njega i vikendima. Britanski premijer Dejvid Kameron je pozvao ljekarsko udruženje da odustane od štrajka koji će izazvati velike poteškoće za pacijente. Ljekari su se odlučili na štrajk pošto su propali pregovori sindikata i vlade o isplati plata za rad vikendima, zaštiti doktora od prekomjernog rada i drugim pitanjima, prenosi Bi-Bi-Si. Tokom narednih sedmica planirana su još dva jednodnevna štrajka. 16. januar NOVI SKENER ZA SNIMANJE ČITAVOG TIJELA – SAD, KALIFORNIJA Naučnici na Univerzitetu Kalifornije rade na razvoju novog PET skenera za čitavo tijelo, koji bi mogao da razriješi brojne misterije ljudskog tijela ali i da omogući bolje tretmane protiv raka, srčanih oboljenja i moždanih bolesti.Super veliki skener, nazvan “Explorer” odnosno “istraživač” razvijaju istraživači na Univerzitetu Kalifornija – Dejvis. Tim istraživača sa Univerziteta Kalifornije na kampusu Dejvis dobio je grant u iznosu od 15 i po miliona dolara od Nacionalnih instituta za zdravlje za projekat izgradnje prvog PET skenera za čitavo tijelo, na svijetu. Za razliku od rendgena i magnetne rezonance, koji prave snimke kostiju i organa, PET skeneri ilustruju kako organi i tkiva funkcionisu na nivou molekula i time postavljaju dijagnozu i prate bolesti. Novi skener će raditi to isto, ali još bolje. PET skeneri lociraju tumore koristeći radioaktivne supstance. "Explorer" koristi znatno manju dozu tih supstanci nego što je to trenutno slučaj, i pravi snimke mnogo brže. - “Možemo da skeniramo za 30 sekundi za šta nam trenutno treba 20 minuta. Možemo znatno da smanjimo dozu radijacije i da skeniramo pacijenta koristeći djelić radioaktivne doze koju sada koristimo”, objasnio je profesor Čeri. Ovakav, kompletan uvid može da dovede do novih, ciljanih

nama Međunarodne Agencije za istraživanje raka i baze podataka – GLOBOCAN, svake godine u Evropi se ova maligna bolest otkrije kod približno 60.000 žena, dok 30.000 žena umre. Posebno zabrinjava činjenica da se bolest javlja u mlađoj životnoj dobi i 17. januar - SZO SE NADA DA ĆE ISKORIJENITI DJEČJU predstavlja drugi najčešći rak kod žena starosti od 15. do 44. PARALIZU U 2016. GODINI godine u Evropi. Do sada sprovedeni skrining programi u razvijenim Svjetska zdravstvena organizacija izrazila je nadu da će zemljama su pokazali da se 80% slučajeva raka grlića materice u ovoj godini, nakon pojave jdečije paralize u Siriji, Iraku i može uspešno spriječiti jer je za poslednjih 10 godina broj žena Somaliji, iskorijeniti tu bolest time što će imunizirati milione djece starije od dvije godine, saopštila je u Amanu ta organizacija. umrlih od raka grlića materice u EU smanjen sa 13,3%. Ovo je izuzetno podmukla bolest koja svoje pravo lice Kristofer Maher, koji vodi regionalni program za iskoripokazuje u poodmakloj fazi. Od pojave prve netipične promene jenjivanje dječje paralize, rekao je da postoji mogućnost da se na grliću do poodmakle faze treba da prođe dugi niz godina, što ove godine "zauvek zaustavi polio". ženi i ginekolozima ostavlja prostor za uspješno liječenje. On je na otvaranju regionalnog centra SZO-a u prijestonici Jordana rekao da se dječija paraliza i dalje pojavljuje u Pa23. januar - UPOZORENJE ŽENAMA DA ODLOŽE kistanu i Avganistanu, ali da broj slučajeva opada. TRUDNOĆU ZBOG VIRUSA ZIKA – JUŽNA AMERIKA 19. – 25. Januar - VIII EVROPSKA NEDJELJA PREVENCIJE Zvaničnici u najmanje tri zemlje Južne Amerike i Kariba RAKA GRLIĆA MATERICE upozoravaju žene da bi trebalo da izbjegavaju trudnoću zbog opasnog virusa Zika koji izaziva poremećaje kod novorođenčadi, Od 19. do 25. januara širom Evrope se obeležava Evropmeđutim borci za prava žena kažu da je taj savjet neprikladan. ska nedelja prevencije raka grlića materice. Na inicijativu Evropske Kolumbija, El Salvador i Jamajka su savjetovali ženama asocijacije za rak grlića materice (ECCA), veliki broj zemalja da odlože trudnoću jer je nekoliko beba rođeno sa poremećajima realizuje kampanje podizanja nivoa zdravstvene kulture žena i mozga izazvanim virusom koji prenose komarci, a koji se pojavio znanja o raku grlića materice i njegovoj prevenciji. Prema projceterapija i da umanji negativne efekte prateći kretanje ljekova kroz organizam.

GE KIDS

Imunološka zaštita za Vaše dijete! Ge Kids ids je bbezbjedna zbjedna formula, za razvoj oj pri prirodnog odnog imuni imuniteta! Prirodni balans i stimulans, za razvoj narušenog, dječijeg, imuno sistema.

GE132+Na GE132+N atu turral USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA POMAŽE POBOLJŠANJU PH VREDNOST ORGANIZMA

GE132 International Health d.o.o. www.internationalhealth.biz Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA

SNIŽAVA NIVO HOLESTEROLA U KRVI

u Brazilu. Monika Roa, potpredsednica grupe za zaštitu ženskih prava “Women’s Link Worldwide” kaže da je naivno da vlada traži od žena da odlože da ostanu u drugom stanju kada su samo u Kolumbiji više od 50% trudnoća neplanirane, a širom regiona preovlađuje seksualno nasilje. Roa je takođe istakla da se u krizama poput širenja virusa Zika najbolje vidi nedostatak seksualnog obrazovanja. Aktivisit za prava žena su takođe optužili ministarstva zdravlja što nisu istakli i ulogu muškaraca u trudnoćama. Američki zdravstveni zvaničnici su izdali uputstvo ženama koje su možda bile izložene virusu Zika, infekciji koju prenose komarci, a koja može da izazove oštećenje mozga fetusa. Centri za kontrolu i prevenciju bolesti su upozorili da se virus širi ujedom komaraca i da ne postoji vakcina koja bi spriječila širenje ove bolesti, kao ni lijek za one koji su već zaraženi.

ljivim očima koje poprimaju crvenkastu boju. Grupa najvećeg rizika su trudnice zbog činjenice da se virus povezuje sa opasnim defektima kod novorođenčadi. Trenutno ne postoji vakcina ili lijek za ovaj virus.

26. januar – STRAHOVI ZBOG SVE VEĆE OTPORNOSTI NEKIH BAKTERIJA NA ANTIBIOTIKE Prošle godine su naučnici ostvarili velike uspjehe u borbi protiv ebole, HIV virusa i polija ali su vrlo zabrinuti zbog sve veće otpornosti nekih bakterija na antibiotike. U 2015. godini, vakcina protiv ebole pokazala se djelotvornom. Zabilježeni su i drugi uspjesi protiv bolesti kao što su HIV i dečja paraliza. Takođe su postignuti i uspjesi u borbi protiv smrtonosnog virusa HIV-a koji je uzročnik side. Ujedinjene Nacije saopštile su da je skoro 16 miliona osoba na tretmanu protiv HIV-a, da je broj novih infekcija opao za 35% od 2000.-te godine i da je broj smrtnih slučajeva povezanih sa sidom opao za 42% od vrhunca epidemije 2004. godine. U 2015. takođe je zabilježeno značajno poboljšanje u iskorjenjivanju polia ili dječije paralize. U jednom trenutku, virus polia cirkulisao je u 125 zemalja na svijetu. Svjetska zdravstvena organizacija uklonila je Nigeriju sa liste zemalja sa epidemijom dječije paralize. Sada to su samo dve zemlje, Avganistan i Pakistan. Uprkos uspjesima, postoje i zabrinutosti. Svjetska zdravstvena organizacija upozorila je da se krećemo ka post antibiotskoj eri, u kojoj će obične infekcije ponovo biti smrtonosne zbog otpornosti na ljekove. SZO je pozvala na intenziviranje kampanje u 2016. za okončanje globalne epidemije tuberkuloze. Izazov takođe predstavlja dostavljanje vakcine protiv dječije paralize djeci u Avganistanu u oblastima koje kontrolišu islamski ekstremisti kao i razvoj tretmana i vakcina protiv novih zaraznih bolesti. 27. januar – VIRUS ZIKA STIGAO I U EVROPU, PRVI SLUČAJ U DANSKOJ Najmanje jedna osoba u Europi, konkretno u Danskoj, zaražena je virusom Zika koji prenose komarci, a koji uzrokuje bolest posebno opasnu za trudnice i novorođenčad, prenosi Reuters pozivajući se na danske medije. Zaražen je danski državljanin koji je putovao van zemlje, a boravio je u Južnoj i Centralnoj Americi, objavili su državni mediji pozivajući se na zdravstvene zvaničnike. Virus Zika prenosi se ugrizom komaraca, a ne može doći do prelaska virusa sa čovjeka na čovjeka. Prvi simptomi bolesti karakterišu se groznicom, osipom, bolovima u zglobovima i osjet-

Ozbiljnost situacije očituje se u reakciji predsjednika SAD-a Baracka Obame koji je pozvao na brzi pronalazak lijekova i vakcina koji bi suzbili širenje bolesti, a čija se značajnija prisutnost očekuje i u toj državi. U Rio de Žaneiru vlasti se trude da dekontaminacijom pokažu spremnost za organizaciju predstojećeg karnevala, ali i Olimpijskih igara koje su zakazane za august. 28. januar – FRANCUSKA USVOJILA ZAKON O SEDACIJI SMRTNO OBOLJELIH Poslanici francuskog parlamenta usvojili su prijedlog zakona koji će dopustiti ljekarima da smrtno bolesne pacijente drže pod sedacijom sve do smrti, ali ipak zabranjuje eutanaziju ili asistirano samoubistvo. Poslije više godina napete debate o toj temi i dugačke procedure u parlamentu, prijedlog zakona o palijativnoj sedaciji je usvojen u donjem domu francuskog parlamenta, kao i Senatu. Novi zakon će omogućiti pacijentima da zatraže duboku, trajnu sedaciju do smrti, ali samo u slučajevima kad je njihovo stanje takvo da će vjerovatno rezultirati brzom smrću. Ljekarima će biti dopušteno da prekinu tretmane koji imaju za cilj održavanje u životu, uključujući vještačku hidraciju i hranjenje. Sedacija i sredstva za ublažavanje bolova će biti dopuštena čak i ako bi mogli da skrate život osobe. Zakon o palijativnoj sedaciji se odnosi čak i na pacijente koji ne mogu izraziti vlastitu volju, pa će se konsultirati članovi njihovih porodica. Debata o palijativnoj sedaciji aktualizovana je zbog slučaja Vincenta Lamberta, Francuza koji je u komi već šest godina, nakon saobraćajne nesreće. Njegova porodica je podijeljena oko toga treba li nastaviti brigu za njega. Neki ljekari tvrde da bi eutanazija mogla da bude humanije rješenje.

III GODIŠNJA

KONFERENCIJA

Aktuelnosti u zdravstvu, medicini i farmaciji 26, 27, 28. maj 2016. g. Hotel „Mediteran“, Bečići