Broj87 by medical cg

5. JUL 2016. GODINA VIII BROJ 87

1.00

www.medicalcg.me

Svjetski dan borbe protiv droga Sleep apnea OĹžiljci Atopijski dermatitis Kineska medicina Spasavanje utopljenika

MILIJARDE SU DOBRIH RAZLOGA DA IZABERETE

LACTOCARE LACTOCARE STOP sa magnezijumom 1FSJPEJ QSPEVäFOPH TUSFTB [BHBêFOB ISBOB J WPEB JMJ WJSVTOF JOGFLDJKF NPHV EB VOJÝUF [ESBWV DSJKFWOV NJLSPøPSV J V[SPLVKV OFQSJKBUOF TJNQUPNF QPQVU EJKBSFKF ZA BRZO DJELOVANJE KOD AKUTNE DIJAREJE t %0;*3"/+& UBCMFUF EOFWOP EBOB TBäWBLBUJ JMJ QSPHVUBUJ V[ ǏBÝV WPEF

t 1SJKBUBO VLVT KBHPEF J WBOJMF t 4"%3Ç"+ 1",07"/+" UBCMFUB

LACTOCARE PLUS sa vitaminom B2 Primjena antibiotika, često narušava normalnu crijevnu mikrofloru. Zbog toga se nerijetko javljaju neprijatne stomačne tegobe. ZA MIRAN STOMAK TOKOM PRIMJENE ANTIBIOTOKA t %0;*3"/+& LBQTVMF EOFWOP 6LPMJLP QJKFUF BOUJCJPUJL -"$50$"3& 1MVT V[NJUF QPTMJKF TBUB t 4"%3Ç"+ 1",07"/+" LBQTVMB

LACTOCARE DAILY sa cinkom 4JOESPN JSJUBCJMOPH LPMPOB KF GVOLDJPOBMOJ QPSFNFǎBK DSJKFWB LPKJ TF NPäF PLBSBLUFSJTBUJ TJNQUPNJNB CPMB V TUPNBLV HSǏFWJNB HBTPWJNB OBEJNBOKFN EJKBSFKPN J LPOTUJQBDJKPN 6[SPDJ TJOESPNB JSJUBCJMOPH LPMPOB OJKFTV QP[OBUJ BMJ TF ǏFTUP QPWF[VKV TB OBSVÝFOPN SBWOPUFäPN CBLUFSJKTLF mikroflore. ZA USPOSTAVLJANJE RAVNOTEŽE CRIJEVNE MIKROFLORE I UBLAŽAVANJE SIMPTOMA IRITABILNOG KOLONA t %0;*3"/+& LBQTVMF EOFWOP t 4"%3Ç"+ 1",07"/+" LBQTVMB

LACTOCARE BABY sa vitaminom D -BDUPDBSF #BCZ KF V EPEBUBL JTISBOJ V PCMJLV LBQJ LPKF TBESäF t WJUBNJO % t CBLUFSJKF NMJKFǏOF LJTKFMJOF 7JUBNJO % KF QPUSFCBO [B OPSNBMBO SBTU J SB[WPK LPTUJKV EKFDF 6[JNBKVǎJ EOFWOV EP[V PE QFU LBQJ 7BÝF EJKFUF EPCJKB NJMJPOB CBLUFSJKB NMJKFǏOF LJTKFMJOF J[ EWB EPCSP JTUSBäFOB TPKB CBLUFSJKB J QSFQPSVǏFOJI *+ WJUBNJOB % t %0;*3"/+& LBQJ EOFWOP PE PH EBOB SPêFOKB EP OBWSÝFOF QSWF HPEJOF t 4"%3Ç"+ 1",07"/+" NM EPWPMKOP [B EBOB

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Prof. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Branko Rašović Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Prim dr Julija Bošković Mr ph. Maja Stanković M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog Prim. dr Milica Šofranac, pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij. Dr pharm. Nemanja Turković Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Dr stom. Rade Mrdak Prof. dr Rajko Šofranac Prim. dr Sabahudin Pupović Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Tomić Verica Pantelić Dr Vesna Mitić-Lakušić Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA Sleep apnea

foto: shutterstock

CALIMS izvještaj za 2015.g. Milovan Jovanović DrDr pharm. Nemanja Turković Dr Gordana Reljić 13 – 15 Miksedem 16 – 17 Doc dr isci Božo tretman Vuković Ožiljci njihov 20 – 21 Dr Dragutin Višnjić Hirurško liječenje krvnih sudova 20 – 21 Dr Peđa Maraš 22 –dermatitis 23 Atopijski Prevencija šećerne bolesti Prof. dr Branimir Nestorović Prof. dr Agima Ljaljević 2230 – 23 Hronika Gore Hronika Crne Crne Gore 31 –- 37 37 32 Farmaceutska komora Crne Gore Kineska medicina Milanka Žugić, mr ph Dr sci med.38Igor – 39Mićunović 38 imunitet – 40 Dječiji Dr Sanja Čizmović Homeopatija i sunčanje 48 Dr Snežana Tomić Testovi za insulinsku rezistenciju 48 – 49 Mr sci Vesna Radonjić Toplotni 50 – 51udar Sindromi sa visokimVišnjić rastom (II) Dr Stanislava Prof. dr sci med. Božidar 50 – 51 M. Bojović 52 – 53 Spasavanje utopljenika Urinarne Infekcije kod djece Prim. dr Sabahudin Pupović Prim. dr Julija Bošković 54 – – 56 52 53 Priprema prvaka za školu Bolesti taloženja glikogena M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog Prof. dr sci med. M. Bojović 58Božidar – 59 56 – 58 Pruritus Prim. dr Milica Šofranac Plućna embolija i HOBP 60 – 61 Dr Danijela Mirović Šuga Dr Boris Maslovski Dr Olivera Simić-Kovačević 60 61 62 – 64 Bol Leišmanioza Dr Stanislava Višnjić Dr Dragica Šuleva 66 – 67 62 Traumatska dijafragmalna hernija Hiperkalcemija onkoloških Dr Radmila Furtulabolesnika Dr Bojan Stojanović Dr med. Vasilije V. Bošković 68 – 69 64 – 65 Malignitet na području Herceg Novog SvjetskiDr dan borbeKomar protiv droga Goran 6670 – 69

APOTEKA “ANGELICA” PODGORICA

Apoteka „Angelica” osnovana je 2009. godine sa namjerom da zaokruži ponudu koju DOO „Osmi red –D” nudi. Ime je dobila po biljci Angelica archanangelica, koja je zbog izuzetnih ljekovitih svojstava, u narodu poznata kao „anđeoski korijen”. Apoteka je otvorenog tipa, sa više slobodnog prostora pa otuda i enterijer rađen po uzoru na nekadašnje apoteke, sa zatvorenim drvenim vitrinama, gdje se lijek ne vidi, ali gdje se osjeća miris biljaka i magistralnih preparata. Pored toga što u apoteci „Angelica“, može da dobije lijek, čaj, medicinsko sredstvo, pacijent može da predahne ili dobije savjet od farmaceuta koji imaju mogućnost konsultacije sa specijalistima iz Codra bolnice, koja se nalazi u neposrednoj blizini apoteke. Za one koji iz različitih razloga ne mogu da dođu u apoteku, postoji mogućnost dostave lijeka na kućnu adresu. Kolektiv apoteke čine farmaceuti i farmaceutski tehničari, koji kontinuirano prate trendove i rade na unapređenju svojih znanja i vještina, a u cilju pružanja najbolje farmaceutske zdravstvene zaštite, njege i prevencije. Tome svakako doprinosi i spoj iskustva sci Mr ph Biljane Ćosović i mlade načelnice Mr ph Minele Kočan.

Sigurnost, povjerenje i zadovoljstvo pacijenata uvijek je na prvom mjestu stručnom i ljubaznom osoblju apoteke „Angelica”. Apoteka „Angelica” ima stalnu podršku kolega servisera i ostalog stručnog osoblja iz DOO „Osmi red – D” koji će zainteresovanim licima omogućiti dodatnu edukaciju za aparate čiji smo mi ovlašćeni zastupnici. U cilju pružanja kompletne farmaceutske zdravstvene zaštite, a prateći potrebe i interesovanja pacijenata, „Angelica” organizuje različite događaje, od predstavljanja novih proizvoda, preko preventivnih testiranja, određivanja glukoze u krvi, edukacija, do različitih akcija i sniženja na određene proizvode iz asortimana.

Radosava Burića 33 (preko puta bolnice “Codra”), Podgorica Tel/fax: +382 20 647 980, 647 988; Mob: +382 69 338 075; E-mail: apoteka.angelika@osmired.me

system Kompletna anti-aging linija koja ističe Vašu prirodnu ljepotu

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Kosić bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me

ZANIMLJIVOSTI

SUNCE ZA ZDRAV I DUG ŽIVOT

Istraživanje, čiji su rezultati objavljeni u časopisu Journal of Internal Medicine, otkriva da je samo malo izlaganja suncu dovoljno za smanjenje rizika od nastanka kardiovaskularnih bolesti i prijevremene smrti. Naučnici iz Švedske su sproveli istraživanje u kojem je učestvovalo 30.000 žena. Istraživanje je trajalo 20 godina i naučnici su proučavali njihove životne navike i mjerili rizik od nastanka različitih bolesti, uključujući bolesti kardiovaskularnog sistema i došli su do saznanja da žene koje se svakodnevno izlažu suncu, imaju manji rizik od nastanka kardiovaskularnih bolesti i da žene koje se češće izlažu suncu imaju manji rizik od nastanka različitih vrsta raka. Naučnici su u prethodnim istraživanjima ustanovili da izlaganje suncu ima naročito pozitivno djelovanje na psihičko i mentalno zdravlje. Osobe, koje se češće izlažu suncu, imaju manji rizik od nastanka depresije i naglih promjena raspoloženja. Takođe, sunce je najbolji izvor vitamina D koji je neophodan za pravilan rad svake ćelije u organizmu. Vitamin D smanjuje rizik od nastanka bolesti koštanog sistema, dijabetesa tipa 2, gripe, prehlade i različitih vrsta raka. Jedino na šta treba pripaziti tokom izlaganja suncu je zaštita od UV zraka.

OTKRIVEN GEN SREĆE

Istraživanje, čiji su rezultati objavljeni u časopisu Nature, otkriva da postoji gen sreće. Ovo istraživanje pruža drugačiji uvid u percepciju sreće i, što je najvažnije može pomoći u određivanju bolje terapije za liječenje i ublažavanje depresije, izjavio je jedan od voditelja istraživanja, prof. Meike Bartels. Naučnici su analizirali genetske podatke kod više stotina hiljada ljudi kako bi otkrili postoje li genetske varijante povezane uz osjećaj zadovoljstva i sreće, depresije i neuroticizma. Rezultati su pokazali da postoji čak 11 različitih genetskih varijacija povezanih uz neuroticizam, 2 genetske varijante povezane uz depresiju i 3 genetske varijante povezane uz osjećaj zadovoljstva i sreće. Naučnici su ustanovili da se genetske varijante pretežno nalaze na području središnjeg nervnog sistema, nadbubrežnih žlijezda i u tkivu pankreasa.

MIGRENE POVEĆAVAJU UZROK OD NASTANKA SRČANOG UDARA Novo istraživanje, čiji su rezultati objavljeni u časopisu British Medical Journal, otkriva da migrene povećavaju rizik od nastanka srčanih bolesti i srčanog udara. U istraživanju je učestvovalo 11.500 žena u dobi od 25 do 42 godine. Otkrili su da osobe koje boluju od migrena imaju za 50% veći rizik od nastanka prijevremene smrti. Naučnici ističu da će u budućim istraživanjima pažnju posvetiti tome na koji način mogu ublažiti migrenu, smanjiti njenu učestalost i potrebu za uzimanjem ljekova. Migrene su jako česte i njihov intenzitet varira. Mogu se javiti kod svih ljudi, nezavisno od doba i pola.

IZ MEDICINE CRNO VINO JE ODLIČNA PRVENTIVA

Naučnici su u razdoblju od 13 godina proučavali uticaj crnog vina na zdravlje kod više od 20.000 žena. Rezultati istraživanja su pokazali da žene koje svaki dan popiju 2 čaše vina imaju manji rizik od nastanka gojaznosti. Prethodna istraživanja su pokazala da vino može pomoći u regulisanju nivoa šećera u krvi i smanjiti rizik od nastanka kardiovaskularnih bolesti. Crno vino reguliše apetit i može pomoći u smanjenju apetita. Crno vino ima manje kalorija u odnosu na većinu grickalica, a resveratrol, glavni aktivni sastojak crnog vina, ima moćno antioksidacijsko svojstvo i smanjuje nivo slobodnih radikala u tijelu. Crno vino može pomoći i u prevenciji Alchajmerove bolesti, a pokazao se djelotvornim i u prevenciji kancerogenih ćelija. Bez obzira na to što je crno vino zdravo, treba ga konzumirati isključivo u umjerenim količinama. Takođe, ako patite od nekih bolesti ili uzimate ljekove, prije početka svakodnevne konzumacije crnog vina se obavezno posavjetujte sa ljekarom.

MAGNEZIJUM ŠTITI OD RAKA DEBELOG CRIJEVA

Rak debelog crijeva je jedan od najčešćih tipova raka, a najčešće se javlja kod osoba starijih od 50 godina. Dosadašnja istraživanja su pokazala da nastanak raka debelog crijeva se može spriječiti usvajanjem zdravijih životnih navika, naročito prehrambenih. Posljednje istraživanje naučnika iz Holandije otkriva da povećanjem unosa magnezijuma se može smanjiti rizik od nastanka raka debelog crijeva. U istraživanju je učestovalo 1.500 osoba, a naučnici su proučavali zdravlje i životne navike svih ispitanika. Rezultati istraživanja su pokazali da osobe, koje su dnevno unosile 100mg magnezijuma, imaju za 19% manji rizik od nastanka raka debelog crijeva. Magnezijum se naročito djelotvornim pokazao kod ispitanika koji su bili prekomjerne tjelesne težine i stariji od 55 godina, a pokazao se djelotvornim i u prevenciji i liječenju drugih vrsta raka. Jedno istraživanje evropskih naučnika je pokazalo da svakodnevnim unosom 100mg magnezijuma se može smanjiti rizik od nastanka raka pankreasa. Magnezijum učestvuje u više od 300 hemijskih procesa u tijelu i prisutan je u svakoj ćeliji organizma. Nizak nivo magnezijuma je povezan sa povećanim rizikom od nastanka kancerogenih ćelija.

INTELIGENTNI LJUDI VOLE SAMOĆU Rezultati istraživanja, objavljeni u časopisu British Journal of Psychology, otkrivaju da inteligentnije osobe više vremena provode izolovani od okoline. U istraživanju je učestvovalo 15.000 osoba starosti od 18 do 28 godina. Naučnici su se fokusirali na dva faktora koji utiču na ljudsku sreću: gustoća stanovnika i učestalost druženja sa drugima. Prethodna istraživanja su pokazala da je osoba srećnija ako većinu svog slobodnog vremena provodi u društvu dragih osoba. No, kada su naučnici u obzir uzeli koeficijent inteligencije, došli su do zapanjujućih rezultata. Osobe sa nadprosječnim koeficiijentom inteligencije vole svoje slobodno vrijeme da provode sami, u odnosu na osobe sa prosječnim koeficijentom inteligencije. Naučnici objašnjavaju ovu tezu na način da mozak kod prosječno inteligentnih osoba još uvijek nije evoluirao do višeg nivoa. Naime, čovjeku je u prirodi da žudi za društvom i ne voli samoću. To znači da se mozak osoba koje uživaju u samoći razvio, postigao jedan viši nivo. Nadprosječno inteligentne osobe se osjećaju srećnije kada svoje vrijeme troše u svrhu ostvarenja većih i značajnijih ciljeva.

Sibirsko zdravlje stiglo i u Crnu Goru U hotelu Ramada, 17. juna se održalo se zvanično otvaranje predstavništva Siberian Health u Podgorici. Otvaranju je prisustovao veliki broj ljekara, farmaceuta, ličnosti iz javnog života, prestavnika drugih kompanija, gosti iz Rusije i mnogi drugi. Siberian Health je međunarodna kompanija koja posluje u 25 zemalja svijeta. Crna Gora je 26. zemlja u svijetu gdje će se plasirati suplementi i kozmetički preparati na bazi ljekovitog bilja iz čiste i netaknute prirode Sibira. Komercijalni direktor crnogorske farmaceutske kompanije Farmont, mr ph Petar Popović pozdravio je prisutne i nagla-

sio da Siberian Healt postoji već 20 godina, a da je kompanija Farmont duži niz godina prisutna na tržištu Crne Gore i prepoznata je u domaćoj farmaciji, u oblasti medicinskog potrošačkog materijala i opreme za zdravstvo. Jedna od strategija razvoja kompanije Farmont je razvoj proizvodnje i proizvoda na bazi ljekovitog bilja i šumskih proizvoda. To je jedna od veza Siberian Healtha i Farmonta, koji su započeli uspješnu saradnju. Regionalni direktor korporacije, Aleksandar Mirković iz Beograda podsjetio je da je kompanija Siberian Health nastala 1996. g. u Novosibirsku, u samom srcu Sibira. Kompanija posjeduje

Tokom skupa prisutni su imali priliku da kroz prikazani ﬁlm saznaju više o Sibiru, njegovoj netaknutoj prirodi, kristalno čistim rijekama i jezerima i ostalim ljepotama. Sibir je po površini veći od Evrope, Kine, SAD-a, Australije i južne Amerike. Kroz Sibir prolaze četiri od 10 najvećih rijeka svijeta, a Bajkal jezero je najdublje na svijetu. U Sibiru je skoncentrisano više od 30% zaliha cjelokupne slatke vode na našoj planeti. Zimi su temperature jako niske. Kratko sibirsko ljeto predstavlja surovi test kako opstati na klimi velikih temperaturnih promjena. Sibirske trave su nejveće bogastvo Sibira pa i čitave planete. Hiljadama godina su lokalni iscjeljitelji prepoznavali neprevaziđenu snagu sibirskih trava pa su u 20. vijeku zainteresovale i naučnike. Mnoge sibirske trave su korišćene i za pripreme za let u svemir. Kontakt tel. u maloprodajnom objektu u Maslinama, pored Apoteke Medeonfarm Neda Bakić ﬁksni tel: 020 611 557 mob. tel: 067 524 133

svoje recepture za proizvode i sirovine koje nastaju u Sibiru. Za proizvodnju je zadužena grupa naučnika iz raznih djelova svijeta. Misija kompanije je vraćanje zdravom životu, čistoti, energiji i harmoniji. U Sibiru biljke imaju samo 30 toplih dana u toku godine za svoj životni ciklus, pa su iz tog razloga i posebne, a proizvodi ove kompanije jesu odlični upravo zbog svog sastava koji ima ovo ljekovito bilje. Olga Pavlenko, nacionalni lider i predstavnik Siberian Healta, naglasila je da ova kompanija ne proizvodi ljekove već dodatke ishrani, a pristup svakom potrošaču je individualan. Proces počinje čišćenjem organizma. Stručnjaci iz ove kompanije vjeruju da se sve događa na ćelijskom nivou i zato organizam može da ozdravi. Preparati su ciljano proizvedeni za muškarce, za žene i posebno za djecu, kao i posebno za svaki organ ili zdrav-

stveni problem. Postoji i posebna serija proizvoda za sportiste. Tehnologija je na izuzetno visokom nivou. Postoje tri zasebne fabrike proizvodnje Siberian Healtha u Novosibirsku. Crna Gora je 26. zemlja u svijetu na čijem tržištu su se pojavili ovi proizvodi, pravljeni na bazi ljekovitog bilja iz čiste i netaknute prirode Sibira. Siberijan Healt je prisutan u 25 zemalja svijeta, a njogov asortiman obuhvata preko 200 prirodnih prizvoda. Čudesno bilje surovog Sibira se pretače u proizvode koji mijenjaju život. Nakon pozdravnih govora i predstavljanja kompanije Seberijan Health, učesnici skupa su se detalnije upoznali sa asortimanom proizvoda ove kompanije. Verica Pantelić

Akutni dijarealni sindrom U organizaciji farmaceutske kompanije Bosnalijek, 9. juna je organizovan skup u hotelu Ramada u Podgorici. U ime kompanije Bosnalijek prisutne je pozdravio Tarik Čatić, direktor Korporativnog marketinga, koji je podsjetio na najčešće stomačne tegobe turista, a riječ je o putničkoj dijareji koja je najčešće izazvana bakterjama. Objasnio je da je skup organizovan za farmaceute, koji su kompetentni da preporuče pacijentima pravilnu terapiju koja rješava ove probleme, jer u Crnoj Gori imamo prvu liniju terapije. Skup je organizovala direktorica predstavništva Bosnalijeka u Crnoj Gori, Biljana Popović, mr ph.

Dr sc. Arijana Meštrović, mr ph iz Pharma Ekspert, gošća iz Hrvatske, govorila je sa aspekta kompentencija farmaceuta u tretmanu akutnog dijaralnig sindroma. Naglasila je koji su

mogući uzroci akutne dijareje i šta je tačno može uzrokovati, kako sprovesti prevencju, posebno putničke dijareje, i kako zbrinuti pacijenta da ne bi došlo do dehidracije. Važno je da se na vrijeme prepoznaju simptomi i procijeni kada pacijent mora da se javi doktoru, ograničiti vrijeme samoliječenja i kako prepoznati simptome hronične dijareje. Ukoliko bismo liječili akutnu dijareju koja je hronična, mogli bismo zanemariti mnogo veće simptome. Važno je prepoznati simptome hronične dijareje, poznavati dostupne ljekove, poznavati indikacije ljekova i njihove prednosti, a treba savjetovati pacijenta i o ishrani. Najčešći uzročnik akutne dijareje su infekcije izazvane nekom bakterijom. Virusne infekcije su norovirus i rotavirus, dok kod bakterijskih infekcija najpoznatije su Salmonella, Escherihia i Clostridium. Najveći uzročnik putničke dijareje je voda, neobrađena hrana i tropsko voće. Važna poruka pacijentu je: oguli, skuvaj ili ispeci, ili nemoj jesti. Gastroenteritis može biti jedan od uzročnika akutne dijareje.

vima probavnog trakta koji nisu povezani i koji nisu lako dostupni. Liječenje akutne dijareje traje 48 sati, a kod djece i do šest mjeseci. Kod teške dehidracije djeca pokazuju promjene u ponašanju, nisu mokrila više od osam sati, plaču a nemaju suza, imaju visoku temperatu, krvni gnoj u stolici i bolove u stomaku. Dr Alma Dervišević, specijalista pedijatar iz Doma zdravlja Podgorica, govorila je o tretmanu akuptnog dijarejnog sindroma kod djece. Pojasnila je da je akutna dijareja značajan epidemiološki problem. Radi se o poremećaju uzrokovanom infektivnim agensima. Uzroci mogu biti i neinfektivnog porijekla kao što su: ljekovi, hemioterapija i radioterapija. Za posljedicu imamo tečne stolice i kao prateće simptome bolove u trbuhu, povraćanje, povišenu tjelesnu temperature, i kao krajnju posljedicu - dehidraciju. Dijareja čini oko 20 posto svih zaraznih bolesti. Najčešće se javlja u ljeto i jesen. Put prenošenja infekcije je takozvani fekalno-oralni, prljavim rukama i konzumiranjem hrane sumnjivog kvaliteta.

Rotavirus je uzročnik dijareje kod djece ili kod odraslih koji su u kontaktu sa djecom, ili osobe koje su jako iscrpljene i ne spavaju dovoljno ili imaju oslabljen imunitet. Dehidracija kod djece može dovesti do fatalnog ishoda. Djeca do treće godine stiču otpornost na ovaj virus. Simptomi su vodenasta stolica koja traje tri do pet dana, što je dovoljno za ozbiljnu dehidraciju, grčevi, povraćanje i mučnina. Znakovi za uzbunu su: krvni gnoj, povišena temperatura, hronični proliv, znakovi dehidracije i ukoliko se uz sve ovo, naglo gubi tjelesna težina. Upalne bolesti crijeva su danas u porastu, naročito Kronova bolest i ulcerozni kolitis. Kod ulceroznog kolitisa upala počinje na rektumu i ona je kontinuirana do 40 centimetara crijeva. Ono što je komplikovano je kada se upala pojavljuje pojedinačno na različitim djelo-

Akutne dijareje se javljaju naglo i ne traju dugo, mogu se javiti u svim starosnim grupama, a posebno kod imunokompromitovanih osoba, hroničnih oboljenja, AIDS-a i poremećaja lokalnih

uslova u gastro-digestivnom traktu. Definiše se kao povećanje broja i volumena stolice u odnosu na uobičajeno pražnjenje crijeva. Akutna dijareja traje do tri nedjelje, a hronična duže od tri. Akutna dijareja je posebno opasna u pedijatrijskoj populaciji, posebno u dojilačkoj dobi jer dehidracija u ovom uzrastu vrlo lako nastaje zbog određenih fizioloških karakteristika novorođenčeta, odnosno strukture i odnosa njegove ekstracelularne i infracelularne tečnosti te lako nastaje dehidracija. Osnovni uzroci akutne dijareje su infekcije i ljekovi. Rotavirus se u većini zapadnih zemalja preventira vakcinom. Akutni dijarejni sindrom je na 7. mjestu.na listi vodećih uzroka smrtnosti u svijetu. Prema podacima Instituta za javno zdravlje Crne Gore, crijevne bolesti zauzimaju drugo mjesto

coincidence, odmah nakon respiratornih bolesti. Osnovno u tretmanu akutne dijareje jeste simptomatska terapija u vidu nadoknade vode, elektrolita i primjena crijevnih antiseptika. Primjena antibiotika ograničena je za teže slučajeve. Crijevni antiseptici se ordiniraju kod svih infekcija uzrokovanih neinvazivnim mikroorganizmima. Zaključak skupa je da su sigurnosni profili ljekova puno drugačiji od ostalih jer prolaze različita iztraživanja, pa trebaju biti prva linija terapije.

Verica Pantelić

Poremećaji disanja u spavanju - Sleep apnea Dom zdravlja Podgorica organizator je edukativnog stručnog skupa na temu Poremećaji disanja u spavanju - Sleep apnea, koji je održan 29. juna u hotelu Nikić. O ovom poremećaju, prevenciji i liječenju, govorili su pomoćnik direktora Doma zdravlja Podgorica dr Milovan Jovanović, i dr Gordana Reljić, direktorica Specijalne bolnice za plućne bolesti Dr Jovan Bulajić - Brezovik, a održano je i nekoliko prezentacija na ovu temu od strane dr Siniše Rabrenovića, dr Aleksandra Radovića i dr Tamare Mašković. Dr Milovan Jovanović, otvarajući skup kazao je da bez zdravog spavanja nema zdravog života. Po međunarodnoj klasifikaciji postoji 88 registrovanih poremećaja u toku spavanja, a najvažniji i najviše ispitani je sleep apnea. Budući da po statistici razvijenih zemalja između pet i deset posto populacije ima sleep apneu, dok preko 60 posto stanovništva ima neki od poremećaja u toku spavanja, pretpostavlja se da u Crnoj Gori oko 30 hiljada

osoba ima sleep apneu u blažoj ili težoj formi, što je alarm da treba nešto da se preduzme po ovom pitanju. Zbog svega ovoga, sleep apneu treba uvrstiti u preventivnu granu medicine jer je bolje da se taj poremećaj liječi, nego posljedice koje on može da izazove. Dom zdravlja Podgorica je, prepoznajući značaj ovog zdravstvenog problema, u sklopu Medicine rada oformio stručni tim koji će pružati pomoć osobama koje pate od sleep apnee. Na skupu koji je pratilo više desetina učesnika, o ovom poremećaju govorila je i dr Gordana Reljić, direktorica Specijalne bolnice Brezovik, u sklopu koje je 2013. godine otvoren Centar za medicinu spavanja. Pojasnila je da je sleep apnea bolest koja ima odeđena dejstva i češća je kod muškaraca nego kod žena. Riječ je o populaciji od 30 do 60 godina života i često je vezana za osobe koje rade poslove sa povećanim rizikom, kao što su vozači i piloti. Očekuje se da će Evropska Unija tražiti od Crne

Gore da se uvede test za ovu grupaciju, jer u svim zemljama EU ovi testovi postoje kao zakonska regulativa i bez istih se ne može dobiti dozvola za rad. Mi smo u maju 2013. godine samoinicijalno počeli da se bavimo ovim predlogom. Oni koji pate od sleep apnee pospani su tokom dana, zamorni, slabo pamte i imaju jutarnje glavobolje i vrtoglavice. Nakon svih laboratorijskih - kardioloških, pulmoloških i neuroloških obrada, slijedi upitnik koji popunjava pacijent i daje saglasnost za dalje testiranje ili liječenje. Polisomnografija je najmodreniji aparat, a ima ga bolnica Brezovik, registruje EG funkcije, EKG, krvni pritisak, puls, rad disanja i registruje protok vazduha kroz respiratorne puteve. Sa ovim parametrima znamo šta se pacijentu događa u toku noći. Nakon ovih provjera pacijenta se od 23h do 6h smješta na aparat, a monitor dalje sve registruje. 90 posto pacijenata ima potvrđenu dijagnozu poremećaja spavanja, a od njih je 54 posto sa sleep apneom. Jako je važan individualni pristup. Najčešći uzročnici su: gojaznost, anomalije gornjih disajnih puteva, a konzumacija sedativa, alkohola i nikotina remeti normalnu moždanu funkciju i javlja se slip apnea. 20 posto saobraćajnih nesreća je posljedica sleep apnee. Terapija slip apnee je individualna, podrazumijeva aparate u vidu maske koja zahvata predio nosa ili usta ili i nosa i usta. Aparati omogućavaju dovoljan unos kiseonika u disajne puteve. Dr Siniša Rabrenović je pojasnio da je medicina sna u velikoj ekspanziji, kao najmlađa je grana medicine. Sleep apnea je u prevodu prestanak disanja i traje duže od 10 sekundi, a sa više od pet apnoičnih kriza u toku jednog sata spavanja. Hipoapnea je redukcija ventilacije, minimum 50 posto sa padom arterijske saturacije i kiseonikom za četri ili više posto. Hipo apnea je važna za postavljenje dijagnoze, odnosno težine stepena opstruktivene sleep apnee. Opstruktivna sleep apnea je posljedica parcijalne ili totalne okluzije gornjih disajnih puteva. Kod nje je jako važno da postoji respiratorni pokret, dok sama ventilacija ne postoji. Centralna sleep apnea je prekid centralnog nadražaja na respiratorne mišiće, nema ventilacije i nema respiratornih pokreta. Mješovita sleep apnea obično počinje kao centralna sleep apnea, da bi se nastavila kao opstruktivna. U pulmologiji je hrkanje glasni signal tihog ubice, odnosno opstruktivne sleep apnee. Simptomi su: prekid disanja u toku sna, česta buđenja, nemogućnost postizanja stadijuma dubokog sna, hronično neadekvatan san, buđenje sa osjećajem umora i pospanošću bez obzira koliko je osoba spavala. 45 posto svjetske populacije ima neki poremećaj spavanja, a 100 miliona ljudi pati od sleep alpnee, dok više od polovine nema postavljenu dijagnozu. Faktori rizika su najčešće starost od više od 30 godina, gojaznost, obim vrata veći od 44cm, opstruktivna apnea u porodici, usko ždrijelo, veliki krajnici, mala brada, anomalije gornje i donje vilice i nepca, velika resica, upotreba alkohola, sedativa i pušenje. Simptomi su glasno – uznemirujuće hrkanje, gušenje i hvatanje vazduha u toku spavanja, pretjerana pospanost u toku dana, lako zamaranje, pad koncentracije, problemi pri učenju i pamćenju, jutarnje glavobolje, promjene raspoloženja, često mokrenje u toku noći i suvo grlo nakon buđenja. Posljedice su: povišen krvni pritisak, bolesti srca, moždani udar, plućna hipertenzija, ateroskleroza, tromboza, dijabetis melitus, impotencija, rizik od saobraćajnih nezgoda, rizik od povreda na radu i slabije učenje - koncentracija.

Dr Aleksandar Radović govorio je o dijgnozi istakavši da se svi skrininzi zasnivaju na anamnezi, a anamneza je jutarnja glavobolje, zamor, psihički problem bez poznatog uzroka i noćno buđenje. Klinički pregled može obuhvatiti klasični internistički pregled, pri čemu treba obtratiti pažnju na obim vrata koji je kod žena preko 40cm, a kod muškaraca preko 42cm. Ukoliko je AHI indeks preko 30, može se plasirati kanila koja omogućava disanje preko noći, a preko dana adekvatnu fonaciju. Kod centarlne apnee koristimo savremeni uređaj nalik na pesmejker, a kod pacijenata sa srčanom insuficijencijom se koristi papa aparat. Cilj kratkoročnog liječenja je da se obezbijedi protok vazduha pomoću aparata, kvalitetan san i ublažiti dnevne simptome. Dugoročni ciljevi su smanjenje mortaliteta i morbiditeta, smanjenje nastanka posljedica, poboljšanje kvaliteta života i smanjenje troškova liječenja. Dr Tamara Mašković je govorila o skriningu i pojasnila da pacijeti, koji su prepoznati kao rizični, dobijaju kod izabranog ljekara dva tipa upitnika, EPWORTH sleep nesscale i STOP BANG. Treba voditi računa o faktorima rizika i tada ljekar odlučuje da li daje uput za limitiranu polisomnografiju ili ne. Ukoliko su rezultati pozitivni, tada ljekar upućuje dalje pacijenta, a ukoliko nijesu a pacijent ima rezistentnu hipertenziju, teške poremećaje ritma, anginu pektoris ili prethodni infarkt miokarda i cerebrovaskularni insult, ljekar će ga takođe uputiti na limitiranu polisomnografiju, koja mjeri oralni i nazalni protok vazduha, seturaciju kiseonikom, hrkanje, pokrete grudnog koša i abdomena, položaj tijela i AHI indeks. Ukoliko su rezultati limitirane polisomnografije vrijednosti od 0 do 5, tada je nalaz negativan, a ako je AHI indeks od 0 do 15 treba uputiti pacijenta na dodatnu dijagnostiku – na punu polisomnografiju, koja se radi u Brezoviku. Ako je AHI indeks od 15 do 30, pacijente treba uputiti da koriste CPAP ili BiLevel aparat ako imaju propratnu bolest pluća ili neurološka oboljenja. Program za praćenje pacijenta je ENCORE PRO. U aparatu koji pacijenti koriste nalazi se SD kartica koja prati pacijenta u toku noći dok koristi aparat, bitno je da se aparat u toku noći koristi najmanje četri sata. U prva tri mjeseca idu kontrole SD kartice na mjesec dana, sljedeće tri kontrole idu na tri mjeseca, a kasnije na šest mjeseci i po potrebi pacijenta. Poruka sa skupa je da su poremećaji disanja u spavanju veoma česti i mogu da izazovu mnoge zdravstvene problem, tako da se moraju na adekvatan način prevenirati i liječiti. Dragan Novčić

Osušene banane četiri puta su hranljivije od svježih.

Lijevo plućno krilo čovjeka sastoji se od dva režnja, a desno od tri.

Ljuljuškanje beba u naručju ili kolijevci ne samo da ih smiruje već i pozitivno utiče na njihov razvoj, dovoljno je deset minuta dnevno.

Da bismo i noću vidjeli kao po danu, svako oko moralo bi da nam bude veliko kao grejpfrut.

U svijetu se svakog minuta rodi 200 beba.

Udar groma izazove pet puta višu temperaturu od one na površini Sunca.

Ljudsko tijelo, kao i tijelo životinja, sastoji se od oko 1.000.000.000.000 sićušnih ćelija od kojih svaka ima sposobnost rasta i diobe.

Razni mirisi biljaka imaju veliki uticaj na čovjekovo psihičko stanje. Miris ruže nadražuje nervni sistem i izaziva nervozu, mirisi limuna i mente podstiču na rad i doprinose boljem pamćenju, a lavanda opušta.

Ffrancuski matematičar i filozof Rene Dekart (1596–1650), smatrao je da se tijelo i duša spajaju u pinealnoj žlijezdi, epifizi, koja po obliku liči na šišarku, a veličine je zrna graška.

Med koji sakupljaju pčele u Brazilu kisjelog je ukusa.

Biolozi sa Univerziteta u Kentu, Velika Britanija, zaključili su, ispitujući 690 porodilja, da žene koje na život gledaju vedro, češće rađaju mušku nego žensku djecu.

Najbrže nam raste nokat na srednjem prstu desne ruke, naročito ljeti, a najsporije na malom prstu lijeve ruke.

Crv pantljičare će početi da jede sam sebe ukoliko ne nađe drugu hranu.

Izraz "Ondinino prokletstvo" u medicini odnosi se na urođen sindrom prekida disanja.

Ožiljci i treman ožiljaka (konzervativni i hirurški pristup)

Dr Dragutin Višnjić, Opšta bolnica Nikšić Ožiljak je zajednički naziv za promjenu koja nastaje usljed zarastanja rane na koži, sluzokoži ili poslije povrede nekog organa. Ožiljak nije samo znak fizičke povrede, naročito naružujući ožiljci mogu imati ozbiljan uticaj na emocionalno stanje. Ožiljak se formira tokom 12 do 18 mjeseci od povrede i za to vrijeme boja mu iz jarkocrvene prelazi u sedefasto bijelu, a veličina smanjuje. Na nastanak ožiljaka utiče više faktora: starost, genetski faktori - tip kože, lokalizacija ožiljka, infekcija rane, komplikacije. Dijele se na: lineralne, široke, glatke, reljefne, atrofične, hipertrofične i keloidne. Najproblematičnije su upravo zadnje tri vrste.

Uzdignuti ili hipertroﬁčni ožiljak Ovi ožiljci se češće javljaju kod mlađih osoba, poslije opekotina i kod ljudi tamnije kože. Ožiljci ovoga tipa su obično crveni, zadebljali i izdignuti, strče, a mogu biti praćeni svrabom ili bolom, ali je njihov rast ograničen na površinu same rane.

Hipertrofični ožiljak se formira ubrzo nakon zarastanja rane, a izaziva ga hiperprodukcija vlakana vezivnog tkiva. Hipertrofični ožiljci su naročito česti kada rana nije imobilizovana i zaštićena ili ako se inficira.

Pretjerano izrastao ožiljak ili keloid Keloidi se mogu javiti u svakom uzrastu, s tim što se ipak prije javljaju kod mlađih osoba i osoba tamnije kože. Keloidi su zadebljali, zaobljeni, nepravilni grozdovi ožiljnog tkiva koji se šire van granica same rane. Često su crvene boje ili nešto tamniji u odnosu na okolnu kožu. Keloid se formira nakon dužeg vremena od zarastanja rane. Nastaje masivnom hiperprodukcijom vlakana vezivnog tkiva, koja nastavljaju da rastu preko rane i šire se na zdravu kožu, kao kliješta raka. Keloidi su posebno česti kod djevojaka i mladih žena, često se pogoršavaju u trudnoći. Ožiljci na djelovima tijela sa zategnutom kožom su takođe podložni formiranju keloida. Takođe, postoji genetska predispozicija za formiranje keloida koja se nasljeđuje. Keloidi se formiraju deset puta češće

kod ljudi sa tamnijom bojom kože nego kod ljudi sa svetlijom bojom.

Ulegnuti ili atroﬁčan ožiljak Ožiljci ovoga tipa obično imaju izgled malih, okruglih udubljenja ispod nivoa površine okolne kože. Kada ožiljno tkivo prekrije ranu, ali se ne proizvede dovoljno tkiva da se potpuno popuni oštećena oblast, nastaje atrofičan ožiljak. Ovi ulegnuti ožiljci su naročito česti poslije preležanih boginja ili nakon akni. Odabir vrste tretmana zavisi od više faktora, ali može biti neoperativni i operativni. Svaki ožiljak treba tretirati odmah poslije procesa zarastanja, odnosno vađenja konaca. Konzervativni pristup nosi veliki broj mogućnosti kojima se bavi i deramatologija, kreme gelovi, laseri, steroidi, dermoabrazija, fileri, sa naročitim osvrtom na silikonske gelove, po najnovijim svjetskim preporukama. Operativni tretman podrazumijeva najčešće dvije dobro poznate tehnike, ekspanziju kože i „Z“ plastiku.

Ekspanzija kože Ekspanderi su oblika balona koji se prave od silikonskih elastomera u različitim oblicima i veličinama. Oni se takoreći u “izduvanom stanju” ubacuju ispod kože. Svakih 4-5 dana se kroz specijalni sistem u balon ubacuje fiziološki rastvor i nakon mjesec dana, efektom rastezanja, dobijamo višak kože iznad balona. Višak kože dobijen ekspanzijom koristi se za rekonstrukcju defekta

koji nastaje sekundarno na mjestu gdje se ekscidira abnormalno ožiljno tkivo. Najčešće se ova operacija radi u uslovima opšte anestezije i služi da se nadomjesti veći nedostatak kože koji je nastao zbog neke povrede, nakon uklanjanja džinovskog mladeža ili nakon uklanjanja velikog ožiljka.

“Z” plastika To je operativna metoda koja može da se koristi bilo gdje na tijelu kada postoji ožiljak koji je napravio skraćenje kože, bridu koja nam ne dozvoljava da ispravimo ruku, savijemo prste ili zategnemo koljeno. Takvi ožiljci najčešće nastaju poslije opekotina. Operacija može da se uradi i u uslovoma lokalne anestezije. U pojedinim slučajevima biće dovoljno izrezivanje malog dijela kože, te šivanje rane finim šavom. Ožiljci u ravnini kože se korigiraju jednostavnom ekscizijom, Z ili W plastikom ili V-Y postupkom. Uvučeni ožiljci mogu se ispraviti lokalnim režnjevima, transplantatima masnog tkiva ili transpozicijom mišića. Revizijom ožiljka može se ispraviti pravac ožiljka, suziti ožiljak, podijeliti dugi ožiljak u manje komponente, poravnati neravnine ili distorzije ožiljka i korigovati pigmentirane abnormalnosti. Kod velikih i teških ožiljaka i tetovaža potrebno je nekoliko zahvata kako bi se koža mogla dovoljno opustiti i kako bi bilo dovoljno vremena da rana ispravno zacijeli. Osim navedenih tehnika postoji i opcija presađivanja kože s drugog dijela tijela. Zahvat se izvodi u lokalnoj anesteziji. Nakon primjenje terapije ožiljak nikad ne ostaje isti, ili dolazi do poboljšanja ili čak do gotovo potpunog saniranja ožiljka.

Atopijski dermatitis Prof. dr Branimir Nestorović, spec. pedijatar Tiršova klinika, Beograd Svaka ćelija kože je fascinantna i ima osobine koje je čine jedinstvenom. Koža funcioniše potpuno savršeno. U normalnim okolnostima voda se zadržava unutar kože i tada imamo zdravu kožu. Genetika je jako napredovala. Ona nam je pomogla da saznamo šta se dešava kod atopijskog dermatitisa. Atopijski dermatitis je jako česta bolest i dan danas izaziva dosta problema u dijagnostici. Kod atopijskog dermatitisa postoje mutacije u epitelnom diferencijalnom kompleksu VDC. To je kompleks u kojem se nalaze geni koji diferenciraju funkciju kože. Saznali smo da kod atopijskog dermatitisa postoje tri gupe gena. Gen koji je za nas najvažniji je potpuno promijenio naše poglede na atopijski dermatitis, a to je protein filagrin. Kada nema filagrina, gornji sloj kože, koji bi trebalo da je čvrst, se raspada i koža postaje suva, perutava i počinje da gubi tečnost. Kada počne da gubi tečnost ona dehidrira, zato je jedna od osobina atopijskog dermatitisa suva koža. Ekcem nastaje kod izuzetno suve kože, te često imamo slučajeve (20-40%) kod kojih nemamo alergije, a imamo ekcem. To su mutacije dva gena. Veliki ekcemi, pokrivenosti kože preko 30%, nose šansu za astmu, a mali su beznačajni. Postoje dvije vrste ekcema: filagrin zavisni i filagrin

nezavisni. Atopijski dermatitis koji je vezan za astmu je uvijek krajnje ozbiljan zdravstveni problem. Osnovni problem atopijskog dermatitisa su svrab i češanje. Svrab je nevjerovatno komplikovan mehanizam i sličan je bolu, što se više češete više vas svrbi, što znači da je svrab hroničan. Potpuno je drugačiji mehanizam akutnog svraba u odnosu na hronični. Hronični svrab ne može da se ublaži češanjem. Koža je suva i hrapava i lako se oštećuje - dobijamo kožu koja još više gubi tečnost pa je sve više suva, i tako u krug. Alergija je prodiranje alergena kroz kožu, najveći dio senzibilizacije se ne odigrava jedenjem hrane i udisanjem alergena, nego kroz kožu. Ukoliko imate alergenu konstituciju, alergeni prodiru kroz suvu kožu i sigurno ćete dobiti neku alergijsku manifestaciju. Alergija na hranu se lako dijagnostikuje jer čim nešto pojedete alergija se manifestuje otokom usta, oka i slično, pa te namirnice treba izbjegavati a nikako se ne preporučuju dijete, posebno ne kod djece. Kortikosteroidi su prilično opasni ljekovi i jedan su od glavnih faktora rizika za karcinom kože, pa se i ne preporučuju za alergijska stanja. Treba ih što manje koristiti jer i tanje kožu, a imaju i sistemacka dejstva. Nije potrebno podizati imunitet i posebno se štititi od slobodnih radikala, jer njih ne treba da ima ni puno ni malo, jer razni antioksidansi, omega tri masne kisjeline i velike količine vitamina C oštećuju tkiva. Najbolja preventiva je fitoterapija. Sve biljke imaju antibakterijsko i antivirusno dejstvo.

Biljka bakopa je jedna od najkorišćenijih biljaka u svijetu i vrlo je značajna u terapiji svih vrsta moždanog udara, Ajchajmerove bolesti, a ima i pozitivne efekte na centralni nervni sistem, kao i kod alergija. Biljka gliciriza je takođe dobra u terapiji kod alergija, a liječi i čir i ubija nekoliko vrsta bakterija, a posebno helikobakteriju. Kopriva je izuzetna biljka. U svijetu postoji takmičenje u jedenju koprive. Kopriva se koristi i u homeopatiji i ima svojstvo na histamin. Kopriva se ne smije kuvati već je treba osušiti ili samljeti i čuvati u zamrzivaču. Pomiješa se sa medom i uzima po jedna kašika ujutro i uveče jer je odlična za prostatu, dijabetes i alergije. Bokvica je izuzetna za rane, jer djeluje antivirusno. Alergijski rinitis je česta bolest. Početni simptomi alergijskog rinitisa su kijanje, svrab u nosu, a picijenti se žale na zapušen nos i da ne mogu da spavaju. Alergijski rinitis ne može biti sezonski jer počinje krajem januara, pa se nastavlja u februaru cvjetanjem lijeske, krajem marta cvjetaju breze, pa u maju cvjetaju trave, a u avgustu počinje da cvjeta ambrozija i traje do novembra. Jedna biljka ambrozije stvara 11 milijardi polenskog zrna u toku jedne sezone cvjetanja - od ovoga se ne može pobjeći. Odlična alternativa za alergijski rinitis je homeopatska terapija, a ono što je problem kod nas je da nemamo homeopatske apoteke, jer osnovno pravilo je da nema homeopatije bez homeopatske apoteke. Akupunktura je izuzetno efikasna metoda u liječenju alergija.

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

Crijevna m i k ro ﬂ o ra U organizaciji farmaceutske kompanije Esensa 13. juna održan je skup u hotelu Ramada u Podgorici na kom su učestvovali farmaceuti i ljekari. Prisutene je u ime kompanije Esensa pozdravila Jelena Ognjenović. Predavači su bili gosti iz Beograda, profesori Miodrag Krstić, specijalista gastrohepatolog iz KCS i Nedeljko Radlović, specijalista pedijatar sa Univerzitetske dečije klinike.

Prof. dr Miodrag Krstić je govorio o crijevnoj mikroflori i pojasnio da se radi o kompleksnom mikrobnom ekosistemu koji živi u našem digestivnom traktu. Humani mikrobiom predstavlja ukupni genetski sadržaj crijevne mikroflore. Reziston je ukupni antibiotski rezistentski gen koji živi u mikroorganizmima ljudskog organizma. Smatra se da se antibiotska rezistencija danas najvećim dijelom prenosi preko crijevne mikroflore. Po SZO (svjetska zdravstvena organizacija) probiotici su živi mikroorganizmi koji, kada se unesu u adekvatnim količinama u organizam, izazivaju pozitivne efekte na zdravlje domaćina. Zadnjih godina je uvedeno još nekoliko termina pod terminom probiotik, a to su prebiotici čiji sastav ne podspješuje razvoj patogene mikroflore, i simbiotici - koji sadrže prebiotike i probiotike. U Crnoj Gori i Srbiji ima oko 40 različitih probiotika, dok u svijetu ih ima oko 200. U našem digestivnom traktu živi kilogram mikroorganizama. Smatra se da je ukupan broj ćelija koje žive u digestivom

traktu čovjeka, mikroorganizama od 10 do 100 puta veći od broja ćelija koje ljudi imaju, a genetski material je 100 puta veći od našeg genoma. Najveća gustina mikrobnih ćelija je u debelom crijevu i polako se smanjuje gore ka djelovima digestivog trakta, proksimalno. Za svakog od nas je specifično da ima oko 400 vrsta mikroorganizama u sastavu svojih crijeva i na neki način to predstavlja podidentifikaciju nas kao jedinki, kao otisak prstiju. Crijevna mikroflora dosta zavisi o različitim geografskim regionima. Ona ima brojne funcije. Ne možemo da živimo sa sterilnim digestivnim traktom. U njemu mora da živi puno mikroorganizama koji su odgovorni za varenje različite hrane u toku dana. Oni između ostalog obezbjeđuju energiju kroz kratkolančane masne kisjeline i sintetišu različite esencijalne aminokisjeline, vitamine K i B12 i učestvuju u metabolizmu hormona štitastog patogena, što je i najvažnija uloga crijevne flore. Veoma je raznovrstan svijet koji živi u našem digestivnom traktu. Pored bakterija, koje su sastavni dio naše crijevne mikroflore, žive i razne gljivice koje nisu same po sebi opasne za digestivni trakt, a i arhije koje su mikroorganizmi izolovani u kraterima vulkana. Mikroorganizmi koji žive unutar nas se između sebe puno razlikuju. To je jedan komplikovani ekološki sistem koji je unutar nas. Indikacije probiotika su brojne. Probiotici su tu da nam pomognu u održavanju mikroflore i normalne homeostaze. Antibiotici neselektivno pored patogenih ubijaju i korisne bakterije, a posljedica toga su i poremećaji metaboličkih funkcija i razvoj patogenih mikroorganizama. Antibiotici su uz analgetike najčešće korišćeni ljekovi. Na mjestu gdje antibiotici unište saprofitnu floru stvaraju se uslovi da se povećano razvije i razmožava klostridijum, kojeg prouzrokuju toksini a ne samo bakterije. Klostridijum se može spriječiti smanjenjem korišćenja antibiotika, povećanom higijenom i sl. Najvažnija mjera koja zavisi od ljekara i farmaceuta je ordiniranje probiotika uz antibiotik. Za mnoge probiotike nema jasnih naučnih dokaze pa je veoma važno koristiti one probiotike za koje smo sigurni da su prošli kliniče studije. Gojaznost je jedan od vodećih problema u svijetu i smatra se da ima dvije milijarde gojaznih ljudi. Svako uzimanje hrane brzo mijenja našu crijevnu mikrofloru. Postoje jasni biološki dokazi da ćemo gojaznost jednog dana liječiti preko crijevne mikroflore novim probioticima. Eksperiment koji je rađen u Holanidiji na

pacijentima koji imaju dijabetes melitus tip 2, a publikovan je 2012. godine, pokazao je da kada crijevnu mikrofloru zdravog čovjeka damo čovjeku koji ima dijabetes melitus tip 2, njemu se popravlja insulinska rezistencija i dolazi do privremenog izlječenja. Ovo su neke od najznačajnijih sprovedenih studija koje se tiču crijevne mikroflore, a daju nadu da ćemo u budućnosti rješavati mnoge zdravstvene probleme preko nje, a čija je stabilnost od izuzetnog značaja za cijeli organizam. Prof. dr Nedeljko Radlović govorio je o infantilnim kolikama i podsjetio da život predstavlja najviši oblik kretanja materija i da se javlja kao rezultat spontane integracije i transformacije neželjenih efekata. Karakteriše ga identično porijeklo, nevjerovatna složenost i trajno neraskidiva zavisnost. Infantilne kolike predstavljaju bol i selekciju. Bol nije fiziološka pojava, bol je senzacija koja ukazuje da se nešto loše zbiva u organizmu. Po svojoj osnovnoj funkciji bol predstavlja korisnu senzaciju jer pokreće odgovarajuće mehanizme. Ukoliko je nešto oštećeno u gastro sistemu, kao propratnu pojavu imamo anoreksiju, a bol se javlja kasnije. Kolika predstavlja bol koji je rezultat grča. Ono što izaziva bolest na nivou crijeva je ishemija. Bol kao pojava ima svoje neposredne posljedice, ali ako traje dugo ima dalekosežne posljedice. Plač djeteta je jedini način na koji ono iskazuje patnju. Bol se prenosi odgovarajućim senzitivnim putevima i dolazi do kore mozga, zatim se lokalizuje na nivou limftičkog sistema u kom su smješteni naši nagonski centri, zatim na hipotalamus, na hipofizu i na kraju u centre nervnog sistema. Ukoliko bol traje dugo može napraviti posljedice. U našem genomu su zapisane sve inflamacije. Mnogi činioci mogu da blokiraju eksploziju nekih gena. Naš genom je podložan odgovarajućim promjenama. Dakle, ukoliko imamo dijete u ranom razvojnom periodu koje pati, kada je genetika najviše dolazila do izražaja, sa velikom vjerovatnoćom će te patnje ostaviti različite posljedice. Infantilne kolike su epizode plača zdravog djeteta. One su najčešći razlog obraćana ljekaru prvih mjeseci nakon rođenja. Studije pokazuju da posljedice kolika mogu biti ozbiljne. Kod djece je najčešće u pitanju poremećaj sna i teškoće u disanju, a kada su u pitanju roditelji, oni imaju problem sa nemogućnošću spavanja i odmora, kao i problem sa anksioznošću. Infantilne kolike se javljaju od petnestog dana po rođenju i obično traju do četvrtog mjeseca, a rijetko i do 12 mjeseci. Prisutne su i kod dojene djece i vještački hranjene, a kod prijevremeno rođene djece su češće nego kod terminske. Kada su kolike problem, najprije treba misliti na alergiju kravljeg mlijeka jer 2,5 do 3 posto odojčadi pati od istih, a u 15 posto slučajeva ove alergije se javljaju kod dojene djece. Laktoza je izuzetno rijetka ali ljekar treba da misli i na ovaj uzrok i na infekciju urinarnog trakta i dr. Anamneza mora biti detaljna, a pregled kompletan. Prvo, hrana mora biti adekvatna i dijete treba hraniti u budnom stanju sa izdignutom glavicom, a nakon obroka treba insistirati da pro-

gutani vazduh vrati. Majčino mlijeko ima melatonin hormone i najbolja je hrana odojčadi, a ukoliko nema majčinog mlijeka treba djetetu uključiti adaptiranu formulu kravljeg mjijeka, a nikako samo kravlje ili sojino mlijeko. Važno je savjetovati majke da nakon hranjenja stave dijete na grudi, jer tada se dijete vraća u pređašnji period kada je samo osluškivalo majčino srce i to ga umiruje, a riječ je i o konverzaciji toplote dva tijela. Temperatura kože je oko 32 do 33 stepena, a na ovaj način dva tijela konzerviraju temperature i podižu je na 37 stepeni, a temperatura djeluje na muskulaturu. Poznato je da ovaj način kod djeteta pokreće hormone sreće i zadovoljstva. Važno je objasniti majci da dijete instiktivno osjeća i da će ono, ukoliko je majka neraspoložena, osjetiti kao negativno djelovanje, potenciraće tegobe i tako u krug, a savjet za tate je da omoguće majkama da se odmore, jer odmor čini ženu manje nervoznom, predložiti im konsultacije sa pedijatrom i po potrebi sa psihologom. Ukoliko je riječ o majci dojilji, ona mora ograničiti unos kofeina, teina, mora izbjegavati pretjerano začinjenu hranu, a pušenje iz okoline djeteta treba eliminisati kao i pušenje od strane dojilje. Brojne studije zadnjih godina dokazuju da probiotik ima pozitivan efekat na kolike. Digestivni trakt djeteta je sterilan i tokom prvih nedjelja dolazi do kolonizacije bakterija. Efekat probiotika je višestruk: antimikrobni i imunostimulirajući. Kakva će biti bakteriološka flora zavisi od toga koji će stepen hormona biti resorbovan. Kao rezultat toga imamo odgovor nervnog sistema. Zdrava crijevna mikroflora je prevencija mnogim bolestima. Nakon upotrebe antibiotika potrebno je više mjeseci da se crijevna flora vrati u normalu. Infantilne kolike je jako važno prevenirati na adekvatan način, odnosno, tretirati ih jer kolike nisu normalno stanje. Najbolja preventiva od klostridijuma je primarna zaštita, uz antibiotik obavezan je probiotik. Akutnu dijareju izazivaju bakterije ili virusi, a rijetko paraziti. Potpuno je nepotrebno davati antibiotike za dijareju izazvanu bakterijama. Primjena antibiotika je efikasnija kod virusnih dijareja, a primjena probiotika predstavlja značajnu dopunsku terapiju u tretmanu akutne dijareje. Osnovna je prvencija kod dehidracije i obezbjeđenja nutritivnog unosa. Probiotici stabilizuju i obnavljaju crijevnu mikrofloru. Aleksandra Magdelinić

Značaj domaćeg vaspitanja „Značaj domaćeg vaspitanja”, PROSVJETA, list za crkvu i školu, Cetinje, avgust 1901, godina XII, sveska VIII, str. 370–375;

Priredila: Dragana Marković, spec. predškolske pedagogije Prve osnove znanja dijete dobija u kući svojih roditelja, tu, gdje ono prvom ugleda svijet, gdje svijet stane posmatrati i poznavati ga. Navike, koje se u djetetu ukorijene u prvom dobu, slabo se mogu iskorijeniti i tada, kad od njega postane zrio čovjek. Da bi od djeteta postao čovjek, svjesan sebe i svojih dužnosti, treba iz malena u njemu probuđivati sve one vrline, koje čovjeka čine čovjekom. To čini vaspitanje, najprije domaće, pa školsko. Roditelji, a docnje učitelji, nastavljajući rad njihov, dužni su od djece stvarati dobre i valjane karaktere. Dobro vaspitano dijete u kući svojih roditelja savjesnije prima u školi upustva i savjete učitelja, i učitelj u pogledu vaspitanja samo nastavlja roditeljski rad – zida zgradu na čvrstom temelju. Moram primijetiti, da kod nas roditelji slabo shvaćaju svoju dužnost u pogledu vaspitanja svoje djece i ne obraćaju pažnju na dječije pogrješke, govoreći, da će se dijete i samo popraviti kad odraste. Ali to je mišljenje pogrješno, jer što se iz malena ukorijni u duši djetinjoj, to se tek sa velikim naporima i teškoćama docnije može uništiti. „ Što se crnim zapoji đavolom, Obešta se njemu do vijeka“,

veli neumrli Njegoš; a Plutarh govori: „Duša je djetinja kao vosak, jer sve lako prima, a docnije se to vrlo teško briše, kao god što se teško i novi utisci primaju“. Velike teškoće ima učitelj sa nevaspitanom ili bolje reći rđavo vaspitnom djecom, dok ružne navike iskorijeni kod njih. Kod mnogih postigne uspjeh, a kod mnogih ne, jer mu u tome smetaju sami roditelji, koji kod kuće ne podržavaju rad učiteljev, već djecu puštaju da rade i čine po svojoj volji, kao što su i prije radili; pa kad učitelj u krajnjoj nuždi preuzme nad takvom djecom strožije kazne, onda eto od roditelja svakojakih pogrda na učitelja. Učitelj sa tako pokvarenom djecom teško da može postići valjani uspjeh; a što se u našim osnovnim školama sa vrlo malim izuzetkom postiže valjani uspjeh, to treba pripisati jedino trudu naših učitelja, koji potpuno shvaćaju svoju dužnost. Kuća je roditeljska prva škola djetinja. U toj školi razvijaju se postepeno duševne sposobnosti djeteta, tu ono dobija prva znanja – prvi pojam o religiji; njega materina upliviše na njegovo zdravlje, a igre, kojima djeca prirodno teže, jačaju i razvijaju tjelesne sposobnosti. Tu dijete najprije stane posmatrati predmete, tu i dobija znanje o njima. Roditelji ne smiju da prenebregavaju svoju dužnost. Oni treba da gledaju u svom djetetu budućeg člana društva i države, te s toga dužni su vaspitavati ga u svemu onome, što mu treba, da bi bio dobar i pošten, mio i drag svakome, da bude vjeran sin svoje domovine, svoga i roda, i vjerni i odani podanik svoga vladaoca, te s toga svako mora dati veliku važnost domaćem vaspitanju, tj. vaspitanju djeteta u kući roditeljskoj i pokloniti mu veliku pažnju i gajenje.

Dužnosti roditelja kao vaspitača Da bi roditelji mogli postignuti svoj cilj u vaspitanju treba im: 1. Imati podjednaku ljubav k svojoj djeci, 2. Imati uzajamno poštovanje u kući, 3. Predhoditi u svemu dobrim primjerom, 4. Paziti dobro na dječije postupke, i 5. Paziti na društvo, u kojemu se dijete kreće.

1. Podjednaka ljubav k djeci „Domaće vaspitanje potiče iz ljubavi“ Pedagoška izreka Domaće vaspitanje pripisuje se ponajviše ljubavi roditeljskoj, pošto roditelji prema prirodnom nagonu moraju voljeti svoju djecu. Ali na mnogim mjestima, gdje je u kući više djece, ova ljubav podjednako se ne izliva na svakojem djetetu, nego na nekom manje, a ne nekom više, a tome su često uzrok i po neki prirodni nedostaci dječiji. Po neđe, a obično gotovo svuda, roditelji više vole mlađu djecu od starijih; majka više voli kćer nego sina, a otac više sina nego li kćer. Ta je razlika posve štetna za vaspitanje. Roditelji su dužni istim žarom roditeljske ljubavi ljubiti i onu svoju djecu, koja po neke prirodne nedostatke imaju. Roditelji griješe kad ljubav svoju ne poklanjaju jednako cijeloj svojoj djeci i kad prave među njima razlike, jer time pobuđuju kod djece zavist i mržnju. Roditelji moraju i dužni su svako svoje dijete podjednako ljubiti, ne gledajući na to, da li ono ima ili nema prirodnh nedostataka, da li je mlađe ili starije, muško ili žensko. Mržnja i zavist jesu veliki poroci, pa ih posve treba od djece otklanjati; a to će roditelji učiniti kad djecu podjednako vole; kad jedno pomiluju i drugo, kad jednom kupe nešto lijepo, da kupe i drugom itd. Takvi roditelji imaće od djece jednako poštovanja i svakoje će primati bolje ono, čemu ga budu učili; mlađa braća voljeće starije i slušati ih, a starija braća ili sestre, ljubiće mlađu i dragovoljno upućivati ih na ono što je dobro i li-

jepo i na što su sama bila naučena. Takvim načinom, kad je u kući više djece, a roditelji su pravi roditelji i vaspitači, onda je kuća prava vaspitna škola, a djetetu drugog društva ne treba sem braće i sestara i tako se djeca odklanjaju od rđavog društva.

2. Uzajamno poštovanje „Kućevni napredak i sreća zavisi od sloge i uzajamnog pošovanja u kući“ Kod djeteta treba ulivati poštovanje naspram svakoga, koji je poštovanja dostojan. To će se desiti uzajamnim poštovanjem dječijih roditelja i ostalih ukućana. Porodični život duboko se ukorenjuje u dušu djeteta. Ako je taj život pun ljubavi, pun sreće, onda se i djetetu takav život, kad ono docnije bude zreo čovjek, mili, i u braku će i ono biti sretno; a na protiv, ako je između dječijih roditelja mržnja i neprestano svađanje, ono, gledajući nevaljale postupke u međusobnom životu, omrzne na taj život, i docnije kad odraste gleda na brak kao na neko čudovište, mrzi ga; i ako se slučajno oženi, on slično svom ocu postupaće sa svojom saputnicom, te tako neće imati domaćeg spokojstva niti sreće. Kada dijete gleda, kako se njegovi roditelji slažu u svemu, kako jedno drugog poštuje, onda se u njemu začedi plemenitost srca, začedi mu se poštovanje prema svemu onome, što treba da se poštuje, i ono docnije, preko svih nesreća, ako bi ih u životu imalo, imaće porodičnu sreću, koja je najviše blago čovječije. Osim međusobnog poštovanja roditelja, to uzajamno poštovanje treba da se rasprostre i na ostale ukućane. Osobito, ako roditelji imaju svoje roditelje, koji su stari i nemoćni, to prema njima treba poštovanje da budu najveća zadaća; jer kad mi poštujemo svoga oca i svoju mater, to poštovanje u istoj mjeri dobićemo i od svoje djece, koja se od nas tom poštuvanju uče očiglednim primjerom. Mlađa braća i sestre treba da se navikavaju, da poštuju svoju stariju braću i sestre, a ovi njih. Međusobno poštovanje u roditeljskoj kući mnogo utiče na djecu, jer se ona tim uči, da docnije imaju poštovati svoje starije i ostale ljude. To uzajamno poštovanje u porodici jeste osnov duševnom obrazovanju.

3. Dobri primjeri „Roditelji treba u svemu da daju primjer svojoj djeci i da se čuvaju od pogrješaka“ Plutarh „Glavno je da djeca ne ostanu bez dobrih primjera u sredini u kojoj žive“ Jan Amos Komenski Ne samo roditelji već i učitelji u vaspitanju moraju prethoditi dobrim primjerom. Čemu učiš drugoga, to sam moraš da radiš; a jedna pedagoška izreka o tome veli: „Vaspitač mora da radi ono, što njegov vaspitanik treba da radi, kad bude kao zreo čovjek“. Kojoj god vrlini uči roditelj svoje dijete treba da se tom vrlinom sam odlikuje. Učiti dijete poštenju, a sam ne biti pošten, ili učiti dijete da govori istinu, a ono samo sluša od svojih roditelja toliko laži, onda se ne treba nadati, da će dijete primiti njihove savjete i po njima se upravljaj jer očiglednost najbolje utiče na dušu djetinju. Učitelji mogu najbolje znati važnost očigledne nastave, a takav je i značaj očiglednog vaspitanja. Roditelji, koji hoće da ispunjavaju svoju vaspitačku dužnost, treba da imaju sve one vrline, koje se od čovjeka traže. I ako imaju kakvih poroka to o njima ne treba da znaju njihova djeca. Kod djece ne samo što se ne smije što ružno raditi, nego ni govoriti, te s toga roditelji treba da paze ne samo na svoje postupke već i na govor među svojom djecom. U kući se ne smije ništa raditi, što bi se kosilo sa vrlinama, koje treba da dijete docnije krase, pošto odraste. Sem korisnih primjera, što dijete gleda u kući svojih roditelja, potrebno je da roditelji pričaju djetetu razne poučne pričice iz života dobre i valjane djece; upozoravati ih na dobru djecu i njihovo vladanje, te tim će dijete podražavati tako valjanoj djeci. Uzaludne su pouke bez primjera, jer dijete te pouke ne razumije, a kada nešto gleda pred sobom, ono prima to, čvrsto zapiše u svojoj duši i to mu neizgladivo ostane.

4. Roditelji treba da paze na dječije postupke „Varaju se oni roditelji, koji misle da ne treba obraćati osobite pažnje dječijim postupcima dok su još mlada i ne znadu što čine“ Luter Svaki postpak dječiji roditelji treba da budnim okom paze i gledaju. Što god djeca rade dužni su roditelji da znaju. Dijete može iz neznanja i naivnosti učiniti što da ne valja. Roditelji treba da kažu djetetu da to ne treba raditi; a ako se dijete takvim čim zabavlja nađi mu drugu zabavu. Treba paziti i na govor dječiji. Ako čuju da dijete zbori kojekakve riječi, to mu treba zabraniti. Istina, ako dijete takve riječi ne čuje u kući roditeljskoj ili u društvu ono ih ni izgovoriti neće. Nikakav postupak dječiji ne smiju roditelji propustiti. Ako je postupak dobar to treba i dijete da zna, da mu se kaže da je to dobro i da tako treba svagda da radi. Radeći tako ono se navikne na dobre postupke. Napotiv, ako roditelji propuste dijete bez opomene, kad što nevaljalo urade, onda dijete misli, da je taj njegov postupak dobar i malo po malo radi i gore, te ga je teško poslije odvići od toga.

U nekim porodicama, ne samo što roditelji nikakve pažnje ne obraćaju postupcima dječijim, već ih uče da psuju i ruže po nekoga ili dijete učini što nevaljalo, a roditelji mu to odobravaju. Takvi se roditelji pravilnije mogu nazvati zlotvorima, nego dobrotvorima dječijim. Mnogi roditelji opomenom na rđav postupak njegovog djeteta kažu „Pa ono sad još ništa ne zna, a kada odraste i samo će viđeti da to ne valja, pa će se popraviti„. U tome roditelji jako griješe, jer treba da znaju „Nauka jedna muka, a oduka trista muka“ kako veli narodna poslovica. Da, jeste teško odvići dijete od onoga, što je naučilo, ali treba ispočetka paziti na dječije postupke, pa se neće doći do toga da se dijete silom odvraća od rđavih postupaka, jer ih imati neće. Dijete može raditi nešo što nije rđavo, ali se može povrijediti tjelesno, te i za to treba paziti kako se i čim se djeca zabavljaju. Kako roditelji brižljivo čuvaju dijete od kakve povrede tjelesne, tim više treba da čuvaju njegovu dušu od pokvarensti.

5. Treba čuvati djecu od rđavog društva „S kim si takav si“ Narodna poslovica „Treba čuvati djecu od rđavog društva“ Plutarh „Dijete treba da se drži samo s onijem, od kojih se ono ne može naučiti ničemu rđavom, niti bi njihov govor mogao uticati na njegov govor“ Kvintilijan Mnogi roditelji dobrim primjerima mogu uticati na razvijanje vrlina kod svoje djece i upućivati ih na sve ono što je lijepo i dobro; može dijete da ništa ne čuje i ne vidi u roditeljskoj kući što je rđavo: a ovamo ga vidimo gdje radi i ono što ne valja. Tome je uzrok društvo. Mi vidimo, da se i zrio čovjek u rđavom društvu može pokvariti. Od rđavog društva treba se čuvati. Roditelji treba da paze s kim se njihovo dijete druži. Kod jedne trule jabuke stavimo nekoliko zdravih, one će se sve pokvariti od te jabuke. U društvu gdje je jedan nevaljao, prije će taj nevaljali pokvariti cijelo društvo, nego što će ono njega popraviti. U rđavom društvu može se dijete najbolje zaraziti, gledajući njegove rđave postupke. Uzmimo za primjer ovo: Dođe jedno dijete dobro i valjano u rđavo društvo. Društvo radi nešto što ne treba, a ono neće ali većina navaljuju na njega da to uradi. Ono se ispočetka koleba, po najposlije pristane. Docnije i ne traži nuđenje, već samo se pridružuje. Dijete ima prirodnu težnju za društvom. Ono se u njemu zanima: igra, skače, pjeva i time dobiva sebi zabavu i jača svoje tijelo. Dječije zabave oplemenjuju srce djetetu, ali kad se ono vrši u rđavom društvu, moraju biti rđave, i tada se srce dječije kvari, te s toga „treba čuvati djecu od druženja s nevaljalijem ljudima i pokvarenijem drugovima da se ne zazire od njih rđavijem primjerom, kao što savjetuje Jan Amos Komenski. Dobro društvo treba preporučivati svojoj djeci i savjetovati ih da se samo sa valjanom djecom druže, jer valjana društva mogu mnogo uplivisati na razvijanje karatera u djece. Kad dijete pođe kud iz svoje kuće, roditelji treba da paze, kud im dijete odlazi. Ako ide k nevaljaloj djeci, to mu ne dopuštiti, a ako pođe k dobroj ne smetati mu.

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

Âˇ jedinstven sastav probiotika Âˇ znanstveno podrĹžani sojevi Âˇ neĹĄkodljivi i sigurni GR-1ÂŽ i RC-14ÂŽ

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo KosiÄ&#x2021; bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

Obilježavenje 14.juna, Svjetskog dana dobrovoljnih davalaca krvi Zavod za transfuziju krvi Crne Gore i Crveni krst Crne Gore organizovali su koktel povodom Svjetskog dana dobrovoljnih davalaca krvi. Veliki broj država svake godine proslavlja dan dobrovoljnog davalaštva krvi, pod određenim sloganom na globalnom nivou. Ovogodišnji slogan je “TVOJA KRV MI JE SPASILA ŽIVOT” i daje naglasak na činjenicu da nas krv sve povezuje. Prisutne je pozdravila i čestitala im praznik, Svjetski dan dobrovoljnog davalaštva krvi, direktorka Zavoda za transfuziju krvi, prim. dr Gordana Rašović. Naglasila je da zadnjih nekoliko godina krupnim koracima idemo ka ostvarenju cilja postavljenog u skladu sa standardima Svjetske zdravstvene organizacije, a to je da postignemo stepen davalaštva krvi od 4%. U ovoj godini, za nepunih 6 mjeseci zabilježeno je 45% dobrovoljnog, nenamjenskog davalaštva krvi. Generalna sekretarka Crvenog krsta Jelena Dubak, zahvalila se Zavodu za transfuziju krvi za izuzetnu saradnju i istakla da razvoj dobrovoljnog davalaštva krvi pokazuje da je sistem puno napredovao u proteklih nekoliko godina. Zahvaljujući zajedničkim naporima Crvenog krsta Crne Gore i Zavoda za transfuziju krvi, evidentan je napredak i razvoj dobrovoljnog davalaštva krvi. Dražen Đurašković iz Zavoda za transfuziju krvi, ukratko je predstavio izvještaj dobrovoljnog davalaštva krvi za prošlu godinu. Ovaj izvještaj predstavlja zajednički izvještaj Zavoda za transfuziju krvi, Crvenog krsta i svih drugih subjekata koji su dobrovoljno dali krv u prethodnoj godini. Prošle godine je registrovano 17.159 donacija krvi, što predstavlja porast za nekih 50 donacija, u odnosu na prethodnu godinu. Procenat davalaštva iznosi 2,76%, a preporuka

Svjetske zdravstvene organizacije je da na nivou države taj procenat bude 4%. Prethodne godine uključeno je više od 2.200 novih davalaca krvi, kao i edukacije u srednjim školama, gdje su maturanti prvi put uključenu u ovakvu vrstu akcije. Na nivou naše države 41% donacija, od ukupnog broja istih, su bile dobrovoljne i taj je broj u odnosu na 2014.godinu povećan za nekih 5%. Opština sa najvećim procentom davalaštva krvi je Podgorica sa 3,3%, zatim Nikšić 3,1% i Pljevlja sa 2,85%. Organizaciona jedinica sa najvećim udjelom dobrovoljnog davalaštva je Kotor, sa nevjerovatnih 64%. Slijedi Nikšić sa 56% i Berane sa 43%. Bar, Bijelo Polje, Kotor i Podgorica zabilježili su rast donacija krvi, dok su druge organizacione jedinice zabilježile pad, ali na nivou Zavoda je došlo do povećanja davalaštva krvi. Verica Pantelić

U Podgorici je realizovano 7.120 davanja, od toga dobrovoljnih 29%, što je povećanje u odnosu na prošlu godinu, kada je bilo 27%. Organizaciona jedinica Podgorica obuhvata opštine Podgoricu, Kolašin i Nikšić. Slijedi organizaciona jedinica Nikšić, koja godinama unazad bilježi značajne rezultate - registrovano je 2.388 davanja, od čega je 56% bilo dobrovoljno. Organizaciona jedinica Kotor zabilježila je 1.643 davanja krvi, od toga je 64% bilo dobrovoljno. 1,9 bilježi procenat davanja krvi zbog velikog gravitacionog područja, a ranije je iznosio 1,5%. Slijedi organizaciona jedinica Bar, čijoj organizacionoj jedinici pripada i Ulcinj. Na nivou ove jedinice je prikupljeno 1.535 jedinica krvi, 376 dobrovoljnih, odnosno 25%. U Baru je procenat davalaštva 2,5%, dok je 2014.godine bio 2,1%. Organizaciona jedinica Berane bilježi značajne rezultate u 2015.godini. Ova jedinica osim Berana obuhvata Plav, Rožaje i Andrijevicu, gdje je ostvareno 1.821 jedinica krvi, od toga 43% dobrovoljnih davanja. Slijedi organizaciona jedinica Bijelo Polje, kojoj pripada opština Mojkovac, sa 1.301 ostvarenih donacija od čega je 13,6% dobrovoljnih. To je ujedno i najlošiji rezultat na nivou Zavoda, procenat davalaštva na nivou jedinice je 2,4%. U organizacionoj jedinica Pljevlja, koja obuhvata i Žabljak, procenat davalaštva je 2,8% i veći je od državnog prosjeka.

MNE.CHC.15.04.01

Hronika 01. jun - URUČENA DONACIJA ROTARY KLUBA BUDVA Opšta bolnica Kotor dobila je od Rotary kluba Budva savremenu medicinsku opremu za dječije i porodiljsko odjeljenje, koja će značajno podići nivo usluga ovog regionalnog zdravstvenog centra. Rotary klub Budva, u saradnji sa 18 Rotary klubova iz Crne Gore, Srbije, Mađarske, Austrije, Njemačke i SAD, društveno odgovornim građanima i kompanijama, obezbijedio je 131.000 dolara za opremu, čija je tržišna vrijednost preko 300.000 dolara. Na svečanosti upriličenoj tim povodom, ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt je kazao da će oprema omogućiti kvalitetniju zdravstvenu zaštitu pacijentima i veći komfor zdravstvenim radnicima. Opredjeljenje Vlade Crne Gore je da bolnice postanu izuzetna podrška razvoju elitnog turizma u našoj zemlji. . Direktor kotorske bolnice dr Ivan Ilić kazao je da se u Kotorskoj bolnici godišnje rodi između 600 i 650 beba, te da je samim tim donacija još dragocjenija. Obezbjeđeno je ukupno dvadeset pet medicinskih aparata, osam savremenih pacijentmonitora, šest infuzionih pumpi, dva puls oksimetra, dva kardio tokografa, dva porođajna stola, ultrazvučni nož, radio-frekventni nož i drugi uređaji, kojima će se značajno poboljšati i unaprijediti kvalitet brige o novorođenoj djeci, porodiljama i ostalim pacijentima. Krsto Niklanović iz Rotary kluba Budva i jedan od inicijatora donacije, rekao je da je za rotarijance od posebnog značaja da je donacija dodijeljena bolnici koja pruža usluge građanima četiri primorske opštine. Donatorima su zahvalili čelnici kotorske i budvanske opštine Aleksandar Stjepčević i Srđa Popović. 02. jun - VOLI DONOIRAO MEDICINSKE APARATE KCCG

naciji. On je podsjetio da Voli od osnivanja do danas svake godine svojim donacijama podržava KCCG. Kompanije Voli je više puta pomogla KCCG, i u edukaciji, u obrazovanju mnogim ljekarima iz ove ustanove u okruženju i šire. Oni ljudi koji su imali potrebu da se edukuju i na drugim kontinentima kompanija Voli im je izašla u susret i iskazala finansijsku pomoć i na taj način doprinijela unapređenju zdravstvenog sistema”, podsjetio je prof. dr Lazović. Godišnje u Crnoj Gori oboli 140 muškaraca i 101 žena od karcinoma debelog crijeva. Kompanija Voli je kupila najsavremeniji kolonoskop marke Olimpus i magnet za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, čija je namjena post operativni oporavak kod bolesnika koji su operisani od koštanog zglobnog traumatizma. Aparat za magnetnu terapiju može da se koristi kod onih pacijenata koji imaju osteoporozu, reumatoidni artritis, kod svih ortopedskih pacijenata, kod preloma, tj. kod onih koji imaju zatvorenu fiksaciju, zatim kod pacijenata sa dijabetičnom polineuropatijom, za rehabilitaciju svih bolesnika kojima proces zarastanja rana ide usporeno, a kolonoskopa koji se koristi za pregled debelog crijeva, za rano otkrivanje karcinoma debelog crijeva bez simptoma. Kompanija Voli kao dio zajednice, svjesna važnosti i potrebe vlastitog uticaja na unapređenje opštih društvenih uslova, promocije pravih vrijednosti i jasno definisanoj svijesti o društvenoj odgovornosti. Osim donacijskih projekata širokog spektra, značajna je i njena sponzorska djelatnost, primarno kad je riječ o promociji sporta, gdje se najveća sredstva i angažman ulažu u podršku projektima društvene važnosti i uticaja na mlade u smislu razvijanja zdravih stilova života, (kao što je KK Budućnost). Voli je učesnik i organizator niza humanitarnih akcija, kontinuirano podržava organizacije i udruženja koja se bave zaštitom i pomoći ugroženim socijalnim kategorijama, pruža pojedinačne pomoći i pomoć društvenoj zajednici u situacijama izražene potrebe - rekao je Dragan Bokan, direktor kompanije. 03-05. jun - ODRŽANA VIII ECPD MEĐUNARODNA SPECIJALISTIČKA ŠKOLA "SAVREMENA DOSTIGNUĆA U PREVENCIJI, LIJEČENJU I REHABILITACIJI BOLESTI ZAVISNOSTI" U KOTORU

Kompanija Voli, povodom 21 godine postojanja, sa ciljem da pomogne širu društvenu zajednicu kroz brigu o zdravlju građana, donirala je Klinički centar Crne Gore i Opštu bolnicu u Kotoru. Tim povodom se direktor Klničkog centra Crne Gore, prof. dr Ranko Lazović zahvalio kompaniji Voli na vrijednoj do-

VIII ECPD Međunarodna specijalistička škola "Savremena dostignuća u prevenciji, liječenju i rehabilitaciji bolesti zavisnosti" održana je od 3-5. Juna 2016. godine u Hotelu „Cattaro“ u Kotoru. Školu organizuje Evropski centar za mir i razvoj (ECPD) Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija nacija – Regionalni mediteranski institut za međunarodne postdiplomske studije i razvojna istraživanja, Podgorica, u saradnji sa Ministarstvom zdravlja Crne Gore, Ministarstvom zdravstva Federacije Bosne i Hercegovine, Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske

koordinator ECPD za zdravstvene studije i doc. dr Dragan Čabarkapa, direktor Specijalne bolnice za psihijatriju Kotor. Predavači Škole su eminentni stručnjaci iz ove oblasti iz Crne Gore, Hrvatske, Srbije i SAD. U organizaciji ove međunarodne specijalističke škole značajan doprinos, već više godina, daje Specijalna bolnica za psihijatriju “Dobrota” Kotor. Prvog dana seminara, u popodnevnim časovima, učesnici škole posjetili su Specijalnu bolnicu za psihijatriju “Dobrota” Kotor, gdje su tim povodom organizovana predavanja iz ovih oblasti, a direktor bolnica doc.dr Dragan Čabarkapa upoznao ih je sa radom ove specijalne bolnica. i Zdravstvenom mrežom jugoistočne Evrope (SEEHN). Cilj Škole je da se polaznici ljekari, pedagozi, psiholozi, pravnici, socijalni radnici, novinarii drugi stručnjaci, upoznaju sa najnovijim saznanjima, praktičnim i naučnim dostignućima u oblasti prevencije, liječenja i rehabilitacije bolesti zavisnosti. Na otvaranju seminara govorili su prodekan Univerziteta za mir i razvoj UN ECPD Beograd prof. dr Budimir Lazović, prof. dr Slavica Đukić Dejanović, direktorica Škole i direktor Klinike za psihijatrijske bolesti „Dr Laza Lazarević“ u Beogradu, prof. dr Zoran Zoričić, ko-direktor Škole, pročelnik Zavoda za alkoholizam i druge ovisnosti, Zagreb, prof. dr Brian Gilchrist sa Long Island Univerziteta, Bruklin, Njujork, SAD, doc. dr Nebojša Kavarić, direktor Doma zdravlja Podgorica, Regionalni

04. jun - PREDLOG ODLUKE O MREŽI ZDRAVSTVENIH USTANOVA Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt održao je konferenciju za novinare, na kojoj je prezentovao Predlog odluke o mreži zdravstvenih ustanova, koji je usvojila Vlada Crne Gore. Zdravstvena mreža se donosi u cilju ostvarivanja javnog interesa i za realizaciju programa zdravstvene zaštite, a na period od 5 godina. U slučaju da se program zdravstvene zaštite ne može realizovati u okviru zdravstvene mreže, tada se za realizaciju programa može ugovoriti sa Fondom da druge zdravstvene ustanove mogu pružati zdravstvene usluge u skladu sa tim ugovorom, sa pravima i obavezama, kao i ustanove u zdravstvenoj mreži.

ŠVAJCARSKA DERMATOLOŠKA NJEGA

POBOLJŠAVA ELASTIČNOST

UMANJUJE BORE POVEĆAVA HIDRATACIJU Rezultati kliničke studije u trajanju od 28 dana

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

07. jun - KONTINUIRANA MEDICINSKA EDUKACIJA SE USPJEŠNO SPROVODI Centar za nauku Kliničkog centra Crne Gore uspješno sprovodi Plan kontinuirane medicinske edukacije. Plan kontinuirane medicinske edukacije za sve nivoe zdravstvene zaštite, koju je krajem 2015. godine, usvojilo Ministarstvo zdravlja, a realizuje Centar za nauku Kliničkog centra Crne Gore, sprovodi se u kontinuitetu prema predviđenoj dinamici. Centar za nauku KCCG tokom aprila i maja 2016. godine organizovao je ukupno 38 aktivnosti iz oblasti sudske medicine, kardiologije, anesteziologije, otorinolaringologije, onkologije, neonatologije, dermatovenerologije, ginekologije, ortopedije, stomatologije, neurohirurgije, genetike, hematologije, pulmologije, endokrinologije i zdravstvene njege. U navedenom periodu realizovane su 23 aktivnosti u formi predavanja iz različitih oblasti medicine. Centar za nauku KCCG organizovao je za protekla dva mjeseca, 12 edukativnih skupova za ljekare, medicinske sestare i tehničare u centrima van Crne Gore i u Kliničkom centru tri edukacije zdravstvenih radnika iz ustanova primarnog i sekundarnog nivoa. 09. jun - ODRŽAN SKUP O AKUTNOM DIJAREALNOM SINDROMU

Gore i IX Crnogorski urološki dani sa medjunarodnim učešćem. Teme Kongresa su bile uroonkologija, andrologija, karcinom prostate i BPH, a trećeg dana kongresa je održan i sastanak udruženja urologa Crne Gore 13. jun - DELEGACIJA EKSPERATA EVROPSKE UNIJE U POSJETI CRNOJ GORI Delegacija eksperata Evropske unije za politike i strateška planiranja u oblasti sprječavanja zloupotrebe droga, u organizaciji Ministarstva zdravlja i Evropske komisije, od 13. do 16. juna, boravila je u zvaničnoj posjeti Crnoj Gori. Cilj ekspertske misije je podrška Ministarstvu zdravlja u pripremnoj fazi za izradu novog akcionog plana za nastavak primjene Strategije Crne Gore za sprečavanje zloupotrebe droga 2013-2020. Ministarstvo zdravlja organizuje sastanke eksperata Evropske komisije sa predstavnicima institucija i civilnog sektora, koji učestvuju u praćenju realizacije Akcionog plana za 20132016.godinu. 13. jun - ODRŽAN SKUP O CRIJEVNOJ MIKROFLORI

U organizaciji farmaceutske kompanije Bosna lijek, 9. juna je organizovan skup u hotelu Ramada, u Podgorici kojem su prisustvovali farmaceuti. U ime kompanije Bosna lijek prisutne je pozdravio gdin. Tarik Čatić, direktor korporativnog marketinga, koji je podsjetio na najčešće stomačne tegobe turista, a riječ je o putničkoj dijareji koja je najčešće izazvana bakterjama. Objasnio je da je skup organizovan za farmaceute koji jesu dovoljno kompetentni da preporuče pacijentima pravilnu terapiju koja rješava ove probleme jer u Crnoj Gori imamo prvu liniju terapije. Dr sc. Arijana Meštrović, mr ph iz Pharma Ekspert, gošća iz Hrvatske je govorila sa aspekta kompentencija farmaceuta u tretmanu akutnog dijaralnig sindroma, a dr Alma Dervišević, specijalista pedijatar iz Doma zdravlja Podgorica govorila je o tretmanu akuptnog dijarelnog sindroma kod djece. 10 - 12. jun - ODRŽAN III KONGRES UDRUŽENJA UROLOGA CRNE GORE U organizaciji Udruženja urologa Crne Gore u hotelu Avala u Budvi, održan je III Kongres udruženja urologa Crne

U organizaciji farmaceutske kompanije Esensa 13. juna održan je skup u hotelu Ramada u Podgorici na kom su učestvovali farmaceuti i ljekari. Prisutne je u ime kompanije Esensa pozdravila Jelena Ognjenović. Predavači su bili gosti iz Beograda, profesori Miodrag Krstić, specijalista gastrohepatolog iz KCS i Nedeljko Radlović, specijalista pedijatar sa Univerzitetske dječije klinike koji su govorili o zdravstvenim problemima koji nastaju zbog neuravnotežene crijevne mikroflore i problemima infantilnih kolika kod beba.

14. jun - OBILJEŽEN SVJETSKI DAN DOBROVOLJNIH DAVALACA KRVI

je da postignemo stepen davalaštva krvi od 4%. Generalna sekretarka Crvenog krsta, Jelena Dubak, zahvalila se Zavodu za transfuziju krvi za izuzetnu saradnju 17. jun - SIBIRSKO ZDRAVLJE STIGLO I U CRNU GORU

Zavod za transfuziju krvi Crne Gore i Crveni krst Crne Gore organizovali su koktel povodom Svjetskog dana dobrovoljnih davalaca krvi. Veliki broj država svake godine proslavlja dan dobrovoljnog davalaštva krvi, pod određenim sloganom na globalnom nivou. Ovogodišnji slogan je “TVOJA KRV MI JE SPASILA ŽIVOT” i daje naglasak na činjenici da nas krv sve povezuje. Prisutne je pozdravila i čestitala im praznik, Svjetski dan dobrovoljnog davalaštva krvi, direktorka Zavoda za transfuziju krvi, dr Gordana Rašović. Naglasila je da zadnjih nekoliko godina krupnim koracima idemo ka ostvarenju cilja postavljenog u skladu sa standardima Svjetske zdravstvene organizacije, a to

U hotelu Ramada,17. juna se održalo zvanično otvaranje predstavništva Siberian Health u Podgorici. Otvaranju je prisustovao veliki broj ljekara, farmaceuta, ličnosti iz javnog života, predstavnika drugih kompanija, gosti iz Rusije i mnogi drugi. Siberian Health je međunarodna kompanija koja posluje u 25 zemalja svijeta. Crna Gora je 26. zemlja u svijetu gdje će se plasirati suplementi i kozmetički preparati na bazi ljekovitog bilja iz čiste i netaknute prirode Sibira.

Pokrenite novi život vaše kose uz Migliorin proizvode za savršenu njegu iznutra i spolja.

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

20. jun - ODRŽAN DRUGI SASTANAK MINISTARSTAVA ZDRAVLJA KINE I ZEMALJA EVROPE Delegacija Ministarstva zdravlja Crne Gore učestvovala je na drugom sastanku ministara zdravlja Narodne Republike Kine i zemalja Centralne i Istočne Evrope (CEEC), koji je 20. juna održan u Sudzou, Narodna Republika Kina. Ministarskom sastanku, organizovanom u okviru „16+1 mehanizma“, prisustvovali su ministri zdravlja Narodne Republike Kine, Albanije, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Hrvatske, Češke Republike, Estonije, Madjarske, Letonije, Litvanije, Makedonije, Poljske, Rumunije, Slovačke i Slovenije. Cilj ovog ministarskog sastanka bio je razvoj i unaprjeđenje saradnje između Kine i zemalja Centralne i Istočne Evrope u oblasti zdravstva i organizovanje medicinske edukacije, kroz mogućnosti razmjene medicinskog kadra između zemalja „16+1 mehanizma“. Delegacija Crne Gore, u sastavu Nine Milović, sekretarke ministarstva zdravlja i dr Nemanje Radojević, direktora Centra za nauku Kliničkog centra Crne Gore, je u okviru bilateralnih i multilateralnih sastanaka, održanih tokom konferencije, iskazala zainteresovanost da se, kroz uvođenje tradicionalne kineske medicine i upućivanje crnogorskih doktora na specijalizacije iz ove oblasti u Kinu, iskoristi potencijal koju pruža ova politička platforma. 21. jun - BOLNIČKI FARMACEUTI PRIMLJENI U EVROPSKO UDRUŽENJE BOLNIČKIH FARMACEUTA Sekcija bolničkih farmaceuta Crne Gore, na godišnjoj skupštini Evropskog udruženja bolničkih farmaceuta (EAHP), koja je održana u Pragu, primljena je u punopravno članstvo ove asocijacije. Crnogorska sekcija bolničkih farmaceuta formirana je u februaru ove godine, pod pokroviteljstvom Farmaceutske komore Crne Gore. Članstvo u EAHP još je jedan korak u integracijama našeg zdravstvenog sistema u porodicu evropskih država i predstvalja dobar osnov za dalje implementiranje evropskih standarda u ovoj oblasti. 21 - 22. jun - ODRŽANA TAIEX RADIONICA Generalna direktorica dr Mira Jovanovski Dašić, u ime Ministarstva zdravlja Crne Gore, otvorila je TAIEX radionicu koja se održala u Podgorici i koja je bila posvećena ulozi i funkcionisanju nadzornih organa za supstance ljudskog porijekla. Učesnici radionice su bili iz više zemalja u organizaciji TAIEXa koji je Instrument Evropske komisije za tehničku pomoć i razmjenu informacija, posvećenoj ulozi i funkcionisanju Competent Authorities, nadležnih organa za supstance ljudskog porijekla. Ova TAIEX radionica imala je za cilj da pruži informacije učesnicima iz Ministarstva zdravlja, nadležnih organa i inspekcija za predstavnike iz Albanije, Bosne i Hercegovine, Srbije, Turske, Makedonije, Kosova i Crne Gore o uređenju i vođenju CA -nadležnih organa u sektoru za SOHO - za supstance ljudskog porijekla (krvi, tkiva, ćelija i organa), u skladu sa EU zakonima. EU stručnjaci su tokom dva dana predstaviti različite modele nadležnih organa koji postoje širom zemalja članica EU. Nadležni organi za supstance ljudskog porijekla imaju posebne odgovornosti u odnosu na bezbjednost i kvalitet, kako kod transfuzije krvi tako i kod transplantacije organa, tkiva i ćelija i kod asistirane reprodukcije. Ozbiljne neželjene ishode treba prijav-

ljivati kako bi se omogućilo poboljšanje bezbjednosti na osnovu konsolidovanih podataka. Istraživanja neželjenih reakcija i događaja u vezi sa primjenom ljudskih organa, krvi, tkiva i ćelija, treba da budu sledljivi i odobreni od strane nadležnih organa kako bi se osiguralo da se identifikuju na odgovarajući način i da odgovarajuće korektivne i preventivne mjere budu preduzete kada je to potrebno. 23. jun - OSTVARIVANJE PRAVA NA ART PO UPUTU IZABRANOG GINEKOLOGA Zakonom o zdravstvenom osiguranju („Sl. list CG“, br. 006/16) koji je stupio na snagu 30.01.2016. godine, osigurana lica imaju pravo na tri pokušaja liječenja steriliteta uz pomoć asistirane reproduktivne tehnologije (ART). Pravo na tri postupka vantjelesne oplodnje osigurana lica će ostvarivati na teret sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja, odnosno Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Ovo pravo osigurana lica ostvarivaće po uputu izabranog doktora ginekologa u zdravstvenim ustanovama sa kojima Fond ima zaključen ugovor, a to su: JZU Opšta bolnica Cetinje, PZU Codra, PZU Life, PZU Ars medica iz Podgorice i PZU Humana reprodukcija iz Budve. Izabrani doktor ginekolog će izdavati uput osiguranom licu na osnovu nalaza i mišljenja Konzilijuma za liječenje steriliteta Kliničkog centra Crne Gore. Nalaz i mišljenje Konzilijuma treba da bude obrazložen, baziran na prethodnom liječenju i ispitivanju osiguranog lica, te konačnom odlukom da je indikovan postupak vantjelesne oplodnje. 24. jun - OBILJEŽEN SVJETSKI DAN BORBE PROTIV DROGA Institut za javno zdravlje povodom 26. juna Svjetskog dana borbe protiv droga u amfiteatru Instituta za javno zdravlje organizovao je javnu prezentaciju pregleda provedenih aktivnosti na ovom području za period 2013-2015. godina. Na skupu su govoriti predstavnici: Instituta za javno zdravlje, Ministarstva prosvjete, Uprave policije, Javne ustanove za smještaj, rehabilitaciju i resocijalizaciju korisnika psihoaktivnih supstanci, kao i predstavnici NVO koji se bave ovom problematikom. 24. jun - MINISTAR DR BUDIMIR ŠEGRT ODRŽAO SASTANAK SA DIREKTORIMA DOMOVA ZDRAVLJA Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt sa saradnicima održao je redovni sastanak sa direktorima domova zdravlja, na kojem su analizirane realizovane i planirane aktivnosti, predviđene Strukturnim reformama u zdravstvu, koje imaju za cilj poboljšanje kvaliteta pružanja zdravstvenih usluga, edukaciju kadra, racionalizaciju troškova i kontinuiranu kontrolu rada u svim segmentima zdravstvenog sistema. Budući da su ovim strateškim dokumentom prepoznati problemi koji opterećuju zdravstveni sistem, posebno u dijelu neracionalne potrošnje, ministar Šegrt je istakao da je neophodno uspostaviti mehanizme kontrole kvaliteta, naročito u oblasti racionalnog propisivanja ljekova, privremene spriječenosti za rad i korišćenje resursa u dijagnostici. Direktori zdravstvenih ustanova, prema riječima ministra Šegrta, imaju obavezu da primjenjuju sve aktivnosti iz svoje nadležnosti kako bi obezbijedili efikasno funkcionisanje sistema, uz primjenu mjera racionalizacije, koje se neće odraziti na kvalitet zdravstvene zaštite.

04. i 25. jun – KOMPANIJA ACTAVIS ODRŽALA STRUČNE SKUPOVE U Hotelu Vila Olive u Petrovcu, u organizaciji farmaceutske kompanije Actavis, 04. juna održan je stručni skup sa temom „Problem erektilne disfunkcije i kako da ga riješimo“. Farmaceutima i farmaceutskim tehničarima obratio se doc. dr Milan Latas, Klinika za psihijatriju KCS, Medicinski fakultet u Beogradu. Ovo je bilo prvo u nizu edukativnih vikenda za farmaceute i ljekare u organizaciji farmaceutske kompanije Actavis. 25. juna, kompanija Actavis, nastavlja sa stručnim skupovima u cilju edukacije ljekara i farmaceuta, ovaj put na temu probiotskih preparata. Gostima su predavanje održali dr Olivera Sekulić, KCCG, na temu ’’Značaj probiotika u profilaksi postantibiotkse dijareje’’ i doc. dr Brigita Smolović, KCCG, Medicinski fakultet Podgorica, na temu ’’Uloga mikrobiote u IBS’’. Predavanje je bilo upriličeno u hotelu Vila Olive, Petrovac. 28. jun - CALIMS OBJAVIO IZVJEŠTAJ O POTROŠNJI LJEKOVA ZA 2015.

obišao je Polikliniku i Urgentni blok, kao i odjeljenja u KCCG. Tokom obilaska najveće zdravstvene ustanove u Crnoj Gori, ministar je razgovarao sa pacijentima i održao je i sastanak sa menadžmentom Kliničkog centra. 29. jun - ODRŽAN SKUP SLEEP APNEA Dom zdravlja Podgorica je organizovao edukativni stručni skup na temu Poremećaji disanja u spavanju-Sleep apnea, koji se održao u hotelu Nikić, Podgorica. O ovom poremećaju, prevenciji i liječenju govorili je pomoćnik direktora Doma zdravlja Podgorica dr Milovan Jovanović i dr Gordana Reljić, direktorica Specijalne bolnice za plućne bolesti Dr Jovan Bulajić - Brezovik, Nikšić. Održane su i nekolike prezentacije na ovu temu od strane dr Slaviše Rabrenovića, Aleksandara Raičevića i dr Tamare Mašković. Poremećaji disanja u spavanju veoma su česti i mogu da izazovu zdravstvene probleme, poput hipertenzije, bolesti srca, maždanog udara, dijabetesa, tako da se moraju na adekvatan način prevenirati i liječiti - poruka je sa ovog skupa.

Agencija za ljekove i medicinska sredstva (CALIMS) je objavila Izvještaj o potrošnji ljekova za 2015. godinu i nalazi se na web stranici CALIMS -a u dijelu Izvještaji i Potrošnja ljekova. U okviru objavljenog izvještaja nalaze se i podaci o ljekovima koji su se prometovali u 2015. godini, na svim nivoima ATC klasifikacije, izraženo u dnevno definisanim dozama (DDD) na 1000 stanovnika na dan, i finansijski (u eurima). Za izradu izvještaja su korišćeni podaci o prometu registrovanih veledrogerija, koje su obavljale promet ljekova u 2015. godini u Crnoj Gori (19 privatnih i 1 državna). Agencija za ljekove i medicinska sredstva je koristeći podatke o potrošnji ljekova iz 2015. godine i podatke iz 2014. godine., uradila uporednu analizu potrošnje za navedni period.

29. jun - POSJETA ZDRAVSTVENIM USTANOVAMA NA CETINJU I U BUDVI

28. jun - NOVI ZAKON O BEZBJEDNOSTI HRANE

Druga sjednica Komisije za droge Ministarstva zdravlja održana je u skladu sa dnevnim redom sjednice, a usvojen je zapisnik sa prve konstitutivne sjednice i Poslovnik o radu Komisije. Cilj formiranja ovog savjetodavnog tijela Ministarstva zdravlja je kontinuirano praćenje i unapređenje stanja u oblasti tretmana zavisnosti. Sjednice komisije će se održavati kvartalno, a ukoliko bude potrebno, shodno kandidovanim temama i češće.

Novim Zakonom o bezbjednosti hrane („Sl list CG“, br. 57/15), koji je stupio na snagu krajem 2015. godine, definisano je da je Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja nadležni organi za primjenu Zakona, kojim je prestala nadležnost Ministarstva zdravlja u obavljanju poslova vezanih za ovu oblast. Ministarstvo zdravlja je u okviru propisane nadležnosti, po ranijem Zakonu o bezbjednosti hrane („Sl list CG“, br. 14/07), utvrđivalo ispunjenost opštih higijenskih zahtjeva za odobravanje objekata u kojima se vrši proizvodnja i promet hrane biljnog porijekla nakon primarne proizvodnje, kombinovane hrane i ostale hrane. Usvajanjem novog Zakona Ministartsvo poljoprivrede, odnosno Uprava za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove, nadležna je za poslove koji se odnose na utvrđivanje ispunjenosti uslova i izdavanja odobrenja za obavljanje djelatnosti u objektima za proizvodnju, preradu i distribuciju hrane, zatim za registraciju objekata za hranu, uspostavljanje i vođenje Centralnog registra odobrenih i registrovanih objekata za obavljanje djelatnosti u poslovanju hranom. 28. jun - MINISTAR ŠEGRT POSJETIO KCCG Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt sa saradnicima, posjetio je Klinički centar Crne Gore. Tom prilikom ministar Šegrt

Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt, boravio je u redovnoj radnoj posjeti zdravstvenim ustanovama Domu zdravlja Cetinje i Opštoj bolnici Danilo I, kao i domu zdravlja Budva i tom prilikom razgovarao sa pacijentima i menadžmentom zdravstvenih ustanova. Cilj posjete bio je kontrola organizacije i kvaliteta rada u zdravstvenim ustanovama i priprema za predstojeću turističku sezonu. 30. jun - ODRŽANA DRUGA SJEDNICA KOMISIJE ZA DROGE

Jun 2016.g. – AKCIJE ZAVODA ZA TRANSFUZIJU KRVI U DOBROVOLJNOM DAVALAŠTVU KRVI JU Resursni centar za djecu i mlade "Podgorica" organizovao je akciju dobrovoljnog davanja krvi u prostorijama Zavoda za transfuziju krvi u Podgorici. U akciji je učestvovalo oko 10 davalaca. Zaposleni u taksi udruženju "Maksi taksi Nikšić" organizovali su akciju dobrovoljnog davanja krvi. U akciji, povodom godišnjice osnivanja taksi udruženja u Danilovgradu, učestvovalo oko 20 davalaca. Zaposleni u Opštini Tivat danas su organizovali akciju dobrovoljnog davanja krvi. U akciji je učestvovalo oko 20 davalaca. Udruženje dobrovoljnih davalaca krvi "42 mučenika momišićka" organizovalo je akciju dobrovoljnog davanja krvi u kojoj je učestvovalo oko 50 davalaca.

Kineska medicina - ponovno rađanje - dr Tu Youyou 屠呦呦

Dr Igor Mićunović, dr sci med.(1) Spec. kliničke akupunkture i farmakologije Fakultet kineske medicine u Tianjinu. Dobitnica Nobelove nagrade za medicinu 2015. godine, kineskinja dr Tu Youyou je bila veliko iznenađenje za svakog upućenog u tu tematiku. Ali, da li je to zaista iznenađenje? Dr Tu je dobila Nobelovu nagradu zbog otkrivanja artemisina, lijeka protiv malarije. Interesantna činjenica je da je dr Tu ljekar kineske medicine, spec. kineske farmakologije. Ona je jedini naučnik iz N.R. Kine koji je dobio Lasker Award u kliničkoj medicini (2011. godine). Ova Nobelova nagrada je otvorila mnoga pitanja i diskusije u vodećim medicinskim krugovima, da li je i koliko je kineska medicina priznata, da li je verifikovana, sistematizovana i komplementarna sa savremenom medicinom. Za pobornike kineske medicine to je označilo pobjedu i konačno verifikovanje, tj. uslovno priznanje kineske medicine kao medicine zasnovane na dokazima.U svakom slučaju, ova nagrada je označila kodifikovanje i završni korak da se kineska medicina zakonski odredi u većini zemalja Afrike i Azije.

Malarija je bolest od koje godišnje oboli i do 350 miliona ljudi a umre i do 600.000 ljudi godišnje. Bolest se javlja u 85%

slučajeva u subsaharskoj Africi i tropskim predjelima. Izvor infekcije je čovjek a prenosioci ženke komaraca iz roda Anopheles. Oko 41% svjetske populacije danas živi u malaričnim područjima – Afrika, Azija, Srednji Istok, Centralna i Južna Amerika. U SFRJ od 1964.g.nema autohtone malarije, što znači da se malarija u Crnoj Gori može javiti samo kao posljedica kontakata sa turistima ili radnicima u inostranstvu u malaričnim područjima. Ime malarija “male arie” potiče od italijanske riječi za loš vazduh jer su Rimljani vjerovali da bolest nastaje zbog lošeg vazduha. Prve opise epidemije malarije, kao i njeno liječenje, nalazimo u literaturi kineske medicine 2700 godina p.n.e. te u Staroj Grčkoj od strane Hipokrata. Značaj te bolesti najbolje se sagledava u činjenici da je ona jedan od glavnih faktora pada Rimskog carstva. Početkom 17. vijeka, konvikstadori osvajaju Peru, te po kraljici Perua, koja je izliječena korom drveta lat. Cinchonakoja, i drvo je nazvano kinin. Tinktura drveta kinina je bio prvi efikasni lijek protiv malarije u Peruu, koji je putem misionara tokom 1640ih godina dospio u Evropu. Tek su 1820.g. francuski hemičari Pierre Joseph Pelletier i Joseph Bienaimé Caventou, otkrili i izolovali aktivni sastojak kinin iz kore drveta. Francuski vojni hirurg u Alžiru, Charles Alphonse Lavoren, 1880. godine je

otkrio uzročnika malarije – plasmodium u krvi te je, 1907.g. dobio Nobelovu nagradu za fiziologiju. Različite tipove uzročnika malarije otkriva Camillo Golgi, 1886. godine. Britanac, Sir Ronald Ross je dobio Nobelovu nagradu (1902.g.) za opis životnih ciklusa parazita malarije koji se razvijaju unutar prenosnika komaraca (otkrio je 1898.g.). Tokom 1940-ih, klorokin je zamijenio kinin. Tokom 1970-ih dr. Tu Youyou je otkrila artemizin, koji je u kombinaciji sa drugim antimalaricima, standard u liječenju malarije. Malarija je uzrokovana protozoanskim parazitom iz roda Plasmodium, kojeg prenosi komarac Anopheles. Kod čovjeka malariju uzrokuju P. falciparum, P. malariae, P. ovale, P. vivax i P. knowlesi. Plasmodium falciparum (Malaria Tropica) je najčešći uzročnik i najčešće uzrokuje smrt. Životni ciklus Plasmodiuma sačinjava: 1. Polni ciklus u komarcu (sporogonia) 2. Bespolni ciklus u čovjeku (šizogonija) a. Egzoeritrocutni ciklus (u jetri) b. Eritrocitni ciklus. Uobičajena klinička slika: inkubacija je od 10-23 dana, zatim slijedi stadijum primarnih malaričnih napada. Nakon toga slijedi period latencije i mogući period recidiva. Bolest počinje invazivnim stadijumom koji odlikuje povišena kontinuirana višednevna temperatura, praćena opštim infektivnim sindromom. Napadi su praćeni: groznicom, drhtavicom, visokom temperaturom. Nakon završenog napada malarije dolazi do profuznog znojenja i naglog spuštanja tjelesne temperature. Zavisno od tipa malarije, napadi mogu trajati i do 72 sata. Napad može uzrokovati bol u predjelu jetre, taman urin te uzrokovati povraćanje žuči kao i bolan želudac tj. uzrokovati bilioznu remitentnu groznicu. Uobičajeni oblici malarije su: 1. Cerebralne – komatoznj oblik koji se odlikuje glavoboljom, delirijumom, grčevima, paralizom, hiperpireksijom; 2. Algidni oblik – teški šok, kolaps perifernih sistema, ljepljiva koža, hladan znoj, tahikardija, tahipnea;

3. Kardijalni oblik –kardinalna insuficijencija; 4. Gastrointestinalni oblik – tegobe stomaka, enteritis sa dijarejom; 5. Abdominalni oblik – simptomi bilijarnih kolika, imitacija akutnog abdomena. Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničke slike tj. pratećih simptoma, kao i nakon dokaza o prisustvu parazita u krvi i to konkretno na osnovu: 1. Perifernog razmaza krvi po Gimzi i 2. Gusta kap po Gimzi. Medikamentozno liječenje zavisi od težine simptoma bolesti. Nekomplikovana malarija liječi se peroralnim uzimanjem kombinacije dva ili više antimalarijska lijeka (antimalarici - npr. kinin). Najučinkovitije su kombinacije sa artemisininom. Teška malarija se liječi parenteralnim uzimanjem antimalarika uz suportivne mjere u jedinicima intenzivnog liječenja, zbog potrebe nadzora vitalnih funkcija. Većina oboljelih, ako se adekvatno liječi, potpuno se oporavi. Teška malarija može brzo napredovati i uzrokovati smrt u nekolika sata ili dana. Najteži oblici bolesti, liječeni u najboljim centrima, imaju smrtnost do 20%. Svi putnici u malarična područja moraju da se zaštite uzimajući antimalarične ljekove i prevenirajući ujede komaraca. Uprkos riziku, redovno uzimanje adekvatnih ljekova može u potpunosti spriječiti malariju.

Artemisin Otkriće artemisina je značajno iz više razloga. Artemisin je otkriven od strane dr Tu Youyou. Dr Tu je završila osnovne studije Medicinskog fakulteta u Pekingu, odsjek farmakologije, te sljedeće tri godine studirala farmakologiju kineske medicine na Fakultetu kineske medicine u Pekingu. Kao jedan od najboljih studenata izabrana je da pokrene istraživanje malarije u direktnom obraćanju kineskog lidera Mao Ce Tunga u toku Vijetnamskog

rata. Lider Mao je zaslužan za ponovno otvaranje Fakulteta kineske medicine tokom 1950-ih (koji su bili zabranjeni tokom djelimične okupacije Kine od strane 6 sila, a pod dinastijom Qing) te popularizaciju integracije kineske medicine i moderne medicine. Jedan od značajnih projekata je projekat br. 523 tj. projekat istraživanja pronalaska lijeka protiv malarije. Dr Tu i njen tim su istražili preko 2.000 tekstova kineske medicine i pripremili oko 380 herbalnih recepata koji se koriste u kineskoj medicini u posljednjih 3.000 godina. Oni su se nadali da će naći odgovor u knjizi “Praktična zbirka anti-malaričnih recepata” napisane u 4 v.n.e. tj. 340 g.n.e. od strane autora Ge Honga. 葛共. Knjiga je navodila uspješnu terapiju biljkom pelin (Artemisia annua l.) na kineskom 青蒿素 – qinghao su. Dr Tu i njen tim su iskoristili ovu informaciju da proizvedu lijek protiv malarije slijedeći Ge Hong-ove zabilješke. Tim na čelu sa dr Tu je koristio moderne naučne metode u identifikovanju efektivnog lijeka protiv malarije. U strogo kontrolisanim uslovima, korišćeni su naučni modeli za ekstrahovanje aktivnog sastojka i evaluaciju efikasnosti. Zapravo, Komitet Nobelove nagrade je obrazložio dobijanje nagrade dr Tu time da ova nagrada nije dobijena zbog upotrebe kineske medicine nego zbog korišćenja naučnih metoda i procedura u ekstrahovanju aktivnog sastojka iz biljke pelin, u vidu hemijskog sastojka koji spašava milione života. Svakako, kako je moguće da u budućnosti iko postavi pitanje da li je kineska medicina naučno utemeljena? Niko ne može negirati da je lijek Artemisin baziran na tekstovima kineske medicine i kliničkim ispitivanjima. Dr Tu Youyou je rođena u gradu Ningbo, provincija Zhejiang, 1930. godine. Ona je provela većinu svog istraživačkog rada od 1960-te do konca 1970-te godine na terenu, u periodu kada su obrazovani ljudi degradirani u društvu i slani na prinudni rad slijedeći maosističku teoriju. Tokom 1967. godine, u toku Vijetnamskog rata, Ho Ši Min– lider Sjevernog Vijetnama, tražio je pomoć od svog saveznika i kolege premijera N.R. Kine Džou En Lai, u suzbijanju epidemije malarije. Dobar dio boraca Sjevernog Vijetnama je bio desetkovan malarijom a rezistentan na klorokin. Provincije Hainan, Yunan, Guangxi i Guangdong u Kini su takođe bile pogođene malarijom. Premijer Zhou En Lai je uspio da ubijedi lidera Mao i tako se rodio projekat 523, tačnije, 23. maja 1967. godine, dr Tu je inicijalno bila poslata u provinciju Hainan da sakuplja podatke o zaraženom stanovništvu. Tokom vremena u Hainanu, njen suprug je kažnjen i poslat u kazneni logor a njihova dvogodišnja ćerka je ostala u sirotištu u Pekingu. Dr Tu je obišla teritoriju čitave N.R. Kine (od 1967. do 1969. godine) u potrazi za ljekarima kineske medicine koji joj mogu pomoći u pronalasku antimalarika. Konačno, nakon pronalaska knjige “Praktična zbirka ljekova protiv malarije” iz 4 v.n.e. tokom 1969. godine ona je izdvojila 640 recepata a njen tim je proizveo 380 ekstrakata koji su testirani na miševima. Jedan sastojak se pokazao efektivnim. To je bio pelin (Artemisia annua) koji je korišćen u kineskoj medicini kod groznice i visoke temperature. Prvi pomen upotrebe pelina u liječenju malarije je zabilježen u knjizi “Pedeset-pet formula” (kin. 五十二病方)iz 215. god. p.n.e. nađenoj u carskoj grobnici Ma wang dui - 马王堆 dinastije Han. Međutim, Dr Tu je slijedila pripremu recepta koja je bila objašnjena u pomenutoj knjizi “Praktična zbirka anti-malaričnih recepata” u okviru recepta nazvanog “Hitna stanja”. U početku metod nije bio efektivan nakon implikacije na miševima. Dr Tu

je otkrila da ekstraktovanje biljke u kipućoj vodi (kako je navedeno u knjizi) ne dovodi do izolacije anti-malarične supstance, tako da je ona ekstrahovala biljku u hladnoj vodi i uspjela da izoluje artemisin. Takođe se problematičnom pokazala teritorija po kojoj se nalazi pelin. Pelin donešen iz Pekinga nije imao nikakvih aktivnih sastojaka. Sljedeće što je inkorporirano je upotreba svježeg lišća pelina iz Sečuana, koji se pokazao da ima aktivne sastojke. Konačni lijek u obliku tablete nije pokazao očekivana svojstva, tako da je izabran model proizvodnje artemisina u oblikukapsule. Tadašnji test na životinjama je pokazao da je kompletno efektivano liječenje malarije kod miševa i majmuna. Na kraju, mora se istaći da je dr Tu volontirala kao prvi ljudski subjekt na testiranju artemisia omega (prethodno se zarazivši malarijom). Njen komentar glasi “Kao vođa istraživačkog projekta imala sam etičku i moralnu odgovornost da testiram svoje dostignuće prvo na sebi, i tako smanjim rizik po bilo koga”. Nakon toga, otpočela je uspješna klinička istraživanja sa ljudskim faktorom. Od 1981. godine Svjetska Zdravstvena Organizacija preporučuje artemisin kao obavezni lijek protiv malarije. Uobičajeni kurs artemisinom traje 7 dana. Nikada nije zabilježen slučaj kontraindikacije tokom korišćenja artemisina. Dr Tu je svojim primjerom i rezultatom ubijedila fakultete kineske medicine u N.R. Kini da naučno podvrgnu i eksperimentalno i klinički dokažu terapije kineske medicine, te ih publikuju u referentnim medicinskim žurnalima. Počev od 1980. godine, svaki fakultet kineske medicine ima naučne laboratorije i odjeljenja integracija kineske i moderne medicine. Nacionalni kineski centar za artemisin je, 1981. godine, kreirao novi lijek koji je, tek krajem 2002. godine, registrovan u Kini, pomenuti lijek ima više antimalaričnog efekta od bilo koje druge kombinovane anti-malarične terapije.

(1) Autor je zavšio osnovne, doktorske, postdoktorske studije kineske medicine na Fakultetu Kineske Medicine u Tianjinu, kao stipendista Vlade N.R. Kine. Živi u N.R. Kini. Predsjednik je saveza akupunkturologa Crne Gore. www.kineskamedicina.me, www.igormicunovic.com

Artemisia annua – slatki pelin

REGION 02 - 05. jun - ODRŽAN MEĐUNARODNI SUSRET URDUŽENJA DIJALIZIRANIH I TRANSPLATIRANIH PACIJENATA - BiH

Održan je sedmi međunarodni susret dijaliziranih i transplantiranih pacijenata u Vitezu, u Bosni i Hercegovini u organizaciji Udruženja dijaliziranih i transplantiranih bolesnika Federacije BiH. Učesnici su bili pacijenti na hemodijalizi i pacijenti sa presađenim organima, članovi udruženja, ljekarske i transplantacijske koordinatore iz cijele jugoistočne Evrope. Pozvani predavači iz Hrvatske, Slovenije, Srbije, Makedonije, Rumunije i Bosne i Hercegovine prezentovali su na javnoj tribini svoje rezultate i recentna dostignuća transplantacijske medicine i razmijenili iskustva u rješavanju poteškoća na koje nailaze pacijenti i zdravstveni sistemi u razvoju transplantacijskog programa. - Ovakvi susreti upućuju i podsjećaju na važnost dobrovoljnog darivanja organa koji spašavaju živote oboljelih - istakao je Tomislav Žuljević, predsjednik udruženja dijaliziranih i transplantiranih osoba Federacije BiH. Učestvovanje u raznim sportskim takmičenjima i kulturno-zabavnom programu učesnici susreta iskazali su svoju radost i zahvalnost na dragocjenom daru koji su dobili presađivanjem organa. Posađeno je i drvo života i postavljena ploča zahvalnosti davaocima organa i članovima njihovih porodica. 06. jun - ELEKTRONSKI SISTEM U ZDRAVSTVU DONIO PROBLEME - Srbija Umjesto efikasnosti, novi elektronski sistem u zdravstvenim ustanovama Srbije donio je probleme i ljekarima i pacijentima. Ljekari tvrde da je sistem prerano pušten u rad i da je zbog neumreženosti zdravstvenih ustanova u Beogradu, sada gotovo nemoguće zakazati pregled kod specijalista. U beogradskim domovima zdravlja vlada nervoza kojoj je razlog Informacioni sistem u zdravstvu, novi program u kojem od sada ljekari za svoje pacijente zakazuju preglede kod specijalista. Ono što je veliki problem što ustanove tercijarnog tipa,

poput Kliničkog centra, nisu u sistemu. Vi dođete u situaciju da treba da ukucate pacijenta na tercijarni nivo i vama sistem blokira, upućivanje sa naznakom da ne postoje specijalisti na tom nivou - objasnila je Marijana Pešić iz Sindikata ljekara i farmaceuta Srbije. Najvažnija karakteristika novog sistema je integrisanost podataka, čime bi trebalo postići bržu uslugu i bolju organizaciju posla. Uputi i recepti se izdaju u elektronskoj formi, a sve zdravstvene ustanove trebale bi biti povezane. Ipak, prvi dani primjene u Beogradu zakomplikovali su rad, jer mnoge ustanove nisu unijele podatke u sistem. Informacioni sistem u zdravstvu najprije je uveden u Nišu i Kragujevcu, a od nedavno i u Beogradu. Nadležni očekuju da će, kao i u zemljama u okruženju, poslije početnih problema donijeti velike uštede, bolji tretman pacijenata i kvalitetniji rad medicinskih radnika. 07 . jun - NOVI MODEL JAČANJA REGULATORNIH SISTEMA - Srbija

Na predlog Svjetske zdravstvene organizacije, u Agenciji za lekove i medicinska sredstva Srbije boravio je dr Alireza Kadim, predstavnik WHO iz Ženeve, koji je predstavio novi model jačanja regulatornih sistema (Regulatory Systems Strenthening - RSS), koji razvija SZO, a koji se tiče Republike Srbije, i u smislu prekvalifikacije vakcina za influencu domaćeg proizvođača, Instituta za virusologiju, vakcine i serume Torlak. Sastanak su otvorili direktor ALIMS-a spec. dr med. Saša Jaćović, kao i direktorica WHO za Srbiju dr Miljana Grbić, nakon čega je uslijedila prezentacija sa diskusijom. Sastanku su prisustvovali i predstavnici Ministarstva zdravlja Republike Srbije i Instituta za javno zdravlje Srbije, predstavnici državnih organa Republike Srbije. Predstavnici ALIMS-a su prezentovali nadležnosti, aspekte organizacije i rada i međunarodnu saradnju kao i konkretna dostignuća i izazove u izdvojenim područjima izdavanja dozvole za lijek, post-marketinških

aktivnosti, lot release-a i pristupa nacionalnoj upravljačkoj laboratoriji, regulatornim inspekcijama i kliničkim ispitivanjima. 08. jun - STRIP LANA TAFI ADAPTIRANA U PREDSTAVU - Srbija

Vijeća Evrope sa ciljem da se poruki i znanje o problemu falcifikovanih ljekova prenese što većem broju mladih ljudi za koje će, poslije Srbije i Italije, u edukativne svrhe koristiti još preko 10 evropskih zemalja, što je potvrda uspjeha i relevantnosti ove velike inicijative. Projekat je inače iniciran i realizovan od strane mr farm. Pavla Zelića iz Agencije za lekove i medicinska sredstva Srbije (ALIMS), koji je pored pisanja scenarija bio i voditelj projekta, dok je originalni koncept definisao dr Domeniko Di Giorgio iz Agencije za ljekove Italije (AIFA). Studenti i đaci su pripremili igranu, interaktivnu, zabavnu i poučnu predstavu za djecu koristeći situacije i scene navedene strip igre o falcifikovanim ljekovima Lana Tafi koja je održana u Zmaj Jovinoj ulici, u Novom Sadu, na maloj sceni pod lipom. 09. jun - STUDENTI IZ SAD-a POSJETILI NOVI SAD - Srbija

Zahvaljujući interesovanju i velikom zalaganju članova farmaceutske studentske asocijacije Novog Sada (Pharmaceutical Students 'Association of Novi Sad) - PSANS u Novom Sadu je u okviru 59. junskih zmajevih dječijih igara održana predstava po motivima strip-igre o falstifikovanim ljekovima Lana Tafi. PSANS je ove godine uzeo učešće u realizaciji ove manifestacije i zajedno sa drugarima iz dramske sekcije oživio likove i priče iz stripa Lana Tafi. Iskorišćeni su motivi stripa koji je razvijen kao projekat

Dr Danijela Stanković Baričak, pomoćnica pokrajinske sekretarke za zdravstvo, socijalnu politiku i demografiju, ugostila je delegaciju Univerziteta Long Island, iz Sjedinjenih Američkih Država, Njujork, Bruklin, koju je predvodio prof. dr. Brian W. Gilchrist, docent master programa javnog zdravlja - škole zdravstvenih radnika u Bruklinu. Grupa studenata sa pomenutih master studija je posjetila Novi Sad i pokrajinski sekretarijat za zdravstvo, socijalnu politiku i demografiju, u cilju razmjene znanja o problemima i izazovima javnog zdravlja u AP Vojvodini i pronalaženja

FreeStyle Precision Neo Diabetes Care

Aparat za mjerenje glukoze i ketona u krvi MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

zajedničkih interesa u vezi poboljšanja situacije u obje zemlje. Dr Stanković Baričak je prezentovala aktuelnu situaciju u Pokrajini i posebne programe kroz koje se realizuju mjere prevencije i skrininga u Vojvodini, a bilo je riječi i o budućim ciljevima Pokrajinskog sekretarijata koji se tiču unapređenja javnog zdravlja na teritoriji AP Vojvodine. Na sastanku se razgovaralo i o potencijalnom programu razmjene studenata između dvije zemlje na master programu za javno zdravlje, kao i o kadrovskim potrebama u toj oblasti u Srbiji i u Sjedinjenim Američkim Državama. 10. jun - 10 MILIONA EURA ZA JAČANJE STRATEGIJE JAVNOG ZDRAVLJA - Slovenija Kraljevnina Norveške finansijski je podržala, u iznosu od 10 miliona eura, 19 uspješnih projekata koje su, u saradnji sa norveškim partnerskim organizacijama, sprovele slovenačke nevladine organizacije koje su znatno ojačale svoje mehanizme. Sprovedeni projekti za HIV/AIDS i drugi projekti koji su nastali u saradnji sa Norvežanima, ostaviće iza sebe trajne rezultate. Posebnu pažnju i vrijednost imaju projekti sprovedeni u partnerstvu sa norveškim institucijama i nevladinim organizacijama u području javnog zdravlja. Jačanje javnog zdravlja i preventivne mjere su definisane u studiji strategije 2025 - Ukupno društveno zdravlje. Strategija prevencije HIV / AIDS-a teži sprečavanju novih infekcija, rano otkrivanje, sprečavanje prenosa i smanjenje stigme i diskriminacije povezane sa HIV-om. Danas Slovenija može biti ponosna na niski nivo epidemije. Iako projekti još nisu dovršeni, donoseno je nekoliko važnih akvizicija:

i sadašnji ljekari mogli su dobiti sve informacije o profesionalnim mogućnostima koje im se pružaju u Republici Hrvatskoj. Ministarstvo zdravlja aktivno sprovodi mjere poboljšanja stručnog i statusnog položaja ljekara. Osigurana su sredstva iz fondova Evropske unije za edukacije i specijalističko usavršavanje, a struktuiran je i program olakšica ljekarima koji su zainteresovani za život i rad u depriviranim područjima – izjavila je pomoćnica ministra zdravlja Delfa Radić Krišto, i dodala da očekuje da će preduzete mjere ostvariti pozitivne rezultate u što skorije vrijeme. U okviru programa održan je okrugli sto na temu aktuelnih problema mladih ljekara, pripravničkog staža, specijalističkog usavršavanja, stručnog napredovanja i planiranja zdravstvenih kadrova, zdravstvenog osiguranja, i beneficija i edukacije zdravstvenih radnika, kao i sprovođenja mjera stimulacije ostanka ljekara u Republici Hrvatskoj. 12. jun - DEBELI RTIČ PROSLAVIO 60 GODINA POSTOJANJA – Slovenija

- novi model sveobuhvatne promocije sigurnog seksa i testiranja na HIV za ljude koji imaju seksualne odnose sa muškarcima, - povećanje broja obučenih stručnjaka za HIV / MSM i razvila se sveobuhvatna, inovativna komunikacijska kampanja, -stečeni su stalno dostupni obrazovni materijali za sve one koji rade u području prevencije i upravljanja HIV-om, uključujući i protokole, smjernice i preporuke, -nova istraživanja omogućila su bolji uvid u potrebe ciljnih grupa i time unaprijedili preventivne aktivnosti. Slovenija se pridružuje naporima međunarodne zajednice za suzbijanje HIV-a. Posebno naglašavajući važnost poštovanja ljudskih prava, smanjenja stigme i diskriminacije i prava svih na seksualno i reproduktivno zdravlje. 10. jun - ODRŽAN PRVI DAN LJEKARSKIH KARIJERA - Hrvatska Na zagrebačkom Medicinskom fakultetu održan je prvi Dan ljekarskih karijera, kojeg je organizovao centar za planiranje zanimanja u biomedicini i zdravstvu Medicinskog fakulteta Univerziteta u Zagrebu. Cilj ovog događaja je bio očuvanje ljekarske struke, smanjenje odlaska ljekara i drugih zdravstvenih radnika na rad u inostranstvo i očuvanje zdravstvene zaštite za njene krajnje korisnike. Na Danu ljekarskih karijera budući

Rehabilitaciono ljetovalište Debeli Rtič je institucija koja radi sa djecom i omladinom. Ova institucija je poznata po rješavanju problema sa alergijama, kožnim bolestima, sa respiratornim bolestima i funkcionalnog oštećenja nakon povreda i operacija. Glavna indikacija za upućivanje na liječenje je dječija astma i atopijski dermatitis, koji su najčešća dječja hronična bolest. 10 posto djece u Sloveniji pati od astme, a devet posto djece od atopijskog dermatitisa. Tretmani djece koji se pružaju u ovoj ustanovi ublažavaju probleme djece i roditelja. Dobrobit liječenja takođe se odražava i kod odraslih osoba. Ovo ljetovalište posebnim čini kombinacija stručnosti i pozitivne mediteranske klime i morske vode. Spa and Resort Punta Grossa je poznat i po programima za opuštanje i regeneraciju i raznolikom asortimanu za godišnji odmor i ljetovanje.

13. jun - PRVA WEB APLIKACIJA O POLNO PRENOSIVIM BOLESTIMA - Slovenija Državna sekretarka Nina Pirnat je prisustvovala prezentaciji prvih interaktivnih web aplikacija u Sloveniji o polno prenosivim bolestima ASPO, koju su uradili stručnjaci UKC Ljubljana i Medicinskog fakulteta Univerziteta u Ljubljani, zajedno sa studentima ekonomskog fakulteta i Instituta Jožef Stefan. Web aplikacija za polno prenosive infekcije (ASPO) je prva interaktivna web aplikacija u Sloveniji namijenjena brojnim korisnicima, sa naglaskom na mlade osobe. Aplikacija uključuje i upitnik, što uključuje pitanja o specifičnim rizicima seksualnog ponašanja korisnika, a obzirom na odgovore, daje procjenu informacija rizika za polno prenosive bolesti i smjernice za moguće dalje djelovanje. Ministarstvo zdravlja pozdravilo je nove moderne preventive koji bi mogli doprinijeti prevenciji bliže ciljnim grupama. Aplikacija je važan novitet u slovenskom prostoru i javnosti omogućava profesionalne, moderne tehnologije podržane izvore informacija i sposobnost da se mogu tačno identifikovati zdravstveni problemi. 14. jun - LEGALNI LJEKOVI NA BAZI MARIHUANE - Makedonija Lijekovi na bazi marihuane postali su legalni i u Makedoniji, koja se pridružila skupini od najmanje dvanaest evropskih

zemalja koje su već odobrile upotrebu takvih proizvoda za pojedine pacijente. - Ovi ljekovi sadrže manje od 0,2 posto tetrahidrokanabinola (THC), glavnog psihoaktivnog sastojka marihuane i sada ih mogu propisivati ljekari, a mogu se kupiti u apotekama - izjavila je direktorica makedonske Agencije za ljekove Marija Darkovska-Serafimovska. To će pomoći velikom broju makedonskih građana koji se bore sa ozbiljnim bolestima i kojima je potrebno liječenje proizvodima na prirodnoj bazi. Proizvodi na bazi marihuane su dostupni isključivo uz nadzor ljekara i uz recept. Prema makedonskom zakonu, upotreba marihuane u druge svrhe i dalje je nezakonita. Do sada je 13 zemalja članica EU-a legaliziralo upotrebu ljekova na bazi marihuane, a među njima su i Austrija, Velika Britanija, Francuska, Njemačka, Italija, Holandija i Španija. 17. jun - ODRŽAN SKUP O INFORMATIZACIJI ZDRAVSTVA - Srbija U organizaciji Udruženja informatičara u zdravstvu Srbije (UIZS), održan je stručni skup INFORMATIZACIJA ZDRAVSTVA 2016. - IKT kadar, racionalizacija, IZIS. Stručni skup je održan u Institutu za zdravstvenu zaštitu majke i djeteta Srbije „Dr Vukan Čupić“, a učešće je uzelo oko 300 predstavnika zdravstvenih ustanova širom Srbije. U skladu sa stavovima Ministarstva zdravlja, koje je učesnicima skupa iznio državni sekretar prof.dr Berislav Vekić,

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

Afrike do Brazila. Operisala je u nekim od najelitnijih svjetskih klinika poput INI-ja u Hanoveru, Univerzitetske bolnice u Padovi i Univerzitetske bolnice u Caenu u Francuskoj, gdje je provela godinu dana obuke. Nikolina je i jedna od rijetkih privilegiranih hrvatskih ljekara koji su prošli sva četiri EANS-ova tečaja, tj. tečaje Udruženja svih neurohirurških društava u Europi.

Udruženje informatičara u zdravstvu Srbije je pripremilo zaključke koje će dostaviti Ministarstvu sa ciljem da se što prije nastavi zajednički operativan rad na rješavanju aktuelnih pitanja u vezi položaja informatičara i implementacije IZIS-a. Očekuju se problemi sa nedostatkom hardvera, softverom i finansijskim sredstvima. Prof. Vekić je posebnu pažnju posvetio poziciji informatičara u sistemu, i istakao da je uloga informatičara izuzetno značajna, a neprepoznata od sistema, pa prelazi i u neku vrstu volonterskog rada u zdravstvenoj ustanovi. Da bi ovaj sistem zaživio, potrebna su znanja i vještine informatičara. Ministarstvo zdravlja je svjesno toga, i želi da kroz reformu zdravstvene zaštite i kategorizaciju radnih mjesta, na adekvatan način prepozna mjesto i značaj informatičara u zdravstvenom sistemu. Ministarstvo će pokušati da informatičare po primanjima i po mogućnostima stručnog usavršavanja svrsta u rang ljekara. 24. jun - TREĆI POKUŠAJ VANTJELESNE OPLODNJE O TROŠKU DRŽAVE - Srbija

25. jun - SARADNJA U OBLASTI ZDRAVSTVA SA ARAPSKIM EMIRATIMA - Srbija Pacijenti iz Ujedinjenih Arapskih Emirata posjetili su centre za rehabilitaciju u Srbiji, a planirano je da dođu i njihovi zdravstveni radnici na obuku - izjavila je vođa delegacije Vijeća poslovnih žena iz Dubaija Raža al Gurg. Razgovarano je i o mogućnostima saradnje dvije zemalje u području zdravstva, za šta su Emirati posebno zainteresirani. Ministar Zlatibor Lončar je ponudio, kada je riječ o rehabilitaciji, da određeni broj pacijenata iz Dubaija dođe na rehabilitaciju u Srbiji da provedu mjesec ili dva i da poslije prenesu svoja iskustva. Ideja je i da dođe tim ljekara iz Dubaija koji će se baviti rukovođenjem centra za rehabilitaciju i da steknu obuku, takođe i da proučavaju propise i standarde koje bi trebalo slijediti o rehabilitacinim centrima, i vide da li se isti mogu primijeniti u Dubaiju ili je potrebno da se naprave neke izmjene. 27. jun - RAZVOJ BILATERALNE SARADNJE U OBLASTI ZDRAVSTVA SA KUBOM - Srbija

Republički fond zdravstva počeo da finansira i treći pokušaj vantjelesne oplodnje, a i obezbijedio je dovoljne kapacitete do kraja godine za sva tri pokušaja vantjelesne oplodnje, kako u pet državnih tako i u 11 privatnih zdravstvenih ustanova. Na inicijativu Republičkog fonda, izmijenjen je Pravilnik o obimu i sadržaju prava na zdravstvenu zaštitu iz obaveznog zdravstvenog osiguranja i participaciji za 2016. godinu u dijelu koji se odnosi na vantjelesnu oplodnju, tako da se iz sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja finansiraju tri pokušaja, umjesto dva, koliko je bilo propisano do sada. 24. jun PRVA ŽENA NEUROHIRURG U HRVATSKOJ Zadranka dr Nikolina Sesar sa 33 godine postala je prva žena neurohirurg u istoriji Hrvatske. Sa iskusnim kolegama operiše u KBC Sestre milosrdnice. Doktorat je kruna njenog obrazovanja i neurohirurških znanja koja je usavršavala od Turske i

Ministar zdravlja dr Zlatibor Lončar sastao se sa predstavnicima kubanskog parlamenta, koje je predvodio predsjednik Narodne skupštine Republike Kube Juan Esteban Laso Hernandes. Goste sa Kube, među kojima je bio i Jorge Gonzales Perez, predsjednik Odbora za zdravstvo Narodne skupštine, zanimale su mogućnosti unapređenja i proširenja saradnje dvije zemlje u oblasti zdravstva. Predsjednika Narodne skupštine Republike Kube interesovali su detalji zdravstvenog sistema Srbije, i da li su upoznati sa radom zdravstvenog sistema Kube. Gospodin Hernandez još jednom je naglasio da tek uspostavljena saradnja dvije zemlje može u narednom periodu da se razvije i unaprijedi kroz dobru saradnju dva zdravstvena sistema. Ministar Lončar se zahvalio delegiciji sa Kube na posjeti i izrazio spremnost Ministarstva zdravlja da u narednom periodu Srbija postane promoter kubanske medicine u ovom dijelu Evrope. Sastanku su prisustvovali i dr Vjera Stoiljković, direktorica Instituta Torlak i dr Saša Jaćović, direktor ALIMS.

Revolucija u zaštiti od sunca U mjesecu iza nas 16. maja obilježili smo Svjetski dan borbe protiv melanoma. I kao i svake godine, cio maj predstavlja period kada se posebna pažnja posvećuje borbi protiv ove opake bolesti. Posebnu pažnju u prevenciji ove bolesti predstavlja pravilna edukacija o štetnosti sunčevog zračenja kao i o pravilnoj zaštiti. Svima nam je poznato da bez sunca ne možemo i da predstavlja izvor života i energije na našoj planeti. Takođe su svima poznati pozitivni efekti sunca na zdravlje, a pogotovo na raspoloženje ljudi. Zbog svega ovoga smo ponekad skloni da zaboravimo na „tamnu stranu“ sunca i posljedice pretjeranog izlaganja sunčevom zračenju. Čak i kad smo svjesni te opasnosti, svjesni smo je samo kada je sunce najjače, tokom popodnevnih časova u ljetnjem periodu, kada je čak prepručeno da se u potpunosti izbjegava izlaganje suncu. Trebamo biti svjesni da sunčevo zračenje, tačnije UV-A dio spektra čini 95% od ukupnog UV zračenja i prisutno je tokom cijele godine, tokom cijelog dana, čak i kada je napolju oblačno. UV-A zračenje je odgovorno za foto-starenje i imunosupresiju i DNK oštećenja, zbog čega je naročito opasno u dužem vremenskom periodu. UV-B zračenje je izraženije ljeti u periodu od 11h do 18h i odgovorno je za opekotine koje se uglavnom i javljaju u ljetnjem periodu. Posebnu pažnju posljednje vrijeme privlači činjenica da i vidljivi (High energy VIS) i infracrveni (IR) dio spektra imaju štetan uticaja na našu kožu i zdravlje. VIS je prije svega odgovoran za solarnu urtikariju (tzv. alergija na sunce) i fotoosjetljivost. IR spektar djeluje tako što prenosi toplotnu energiju na kožu i grije je. Pri jakom suncu IR spektar dovodi do stvaranja slobodnih radikala, prije svega ROS, koji smanjuju produkciju kolagena i elastina i čine našu kožu starijom i opuštenijom. Kako bismo se zaštitili od cijelog spektra štetnog sunčevog zračenja, potrebna nam je i najkompletnija zaštita u vidu preparata Helicare 360. Heliocare 360 je proizvod kompanije IFC Cantabria iz Španije. Heliocare preparati su najpoznatiji po svom patentu Fernblock, koji je razvila kompanija IFC u saradnji sa Medicinskim fakultetom Harvard. Fernblock jeste u stvari Patentirani ekstrakt iz paprati Polypodium leucotomos, biljke koja se adaptirala na topla i sunčana područja, iako su prirodni habitati parati tamna i vlažna područja. Fernblock ispoljava svoje pozitivne efekte preko 4 dejstva. 1. Antioksidansno - Ferulinska, kafeinska, hlorogena, cinamska, vanilična i hidroksibenzojeva kisjelina imaju slično dejstvo

kao i antioksidansni sistemi koji već postoje u našem organizmu; 2. Imunoprotektivno dejstvo - Langerhansove ćelije koje inače uklanjaju oštećene i potencijalno kancerogene ćelije bivaju uništene kada se izlože UV zračenju. Sprovedene kliničke studije pokazuju da u prisustvu Fernblocka broj ovih ćelija ne smanjuje, čime mogu nesmetano da obavljaju svoju protektivnu ulogu; 3. Štiti DNK od oštećenja – sprečava se stvaranje timinskih dimera i 8oxoGuanina, jedinjenja koje se ugrađuju u DNK lanac i stvaraju greške u njegovom kodu; 4. Sprečava fotostarenje - Fernblock pomaže preživljavanje fibroblasta, ćelija koje stvaraju kolagen i održavaju strukturu tkiva. Osim Fernblocka Heliocare 360 sadrži i patentitrani sistem BioShield koji štiti kožu od pomenutih dejstava VIS i IR dijela spektra, zahvaljujući jedinjenjima Biomimetički melanin i oksotiazolidin. Može se reći da linija Helicare 360 predstavlja spoj visoke farmaceutske tehnologije i najboljih jedinjenja koje nam priroda daje za zaštiu od sunca. t Posebno treba istaći preparat Heliocare 360 Mineral, proizvod koji za zaštitu od UV zračenja ne sadrži hemijske filtere već samo mineralne. Ovaj preparat se posebno preporučuje za upotrebu kod djece i osoba sa osjetljivom kožom (npr. atopijski dermatitis, rozacea...). t Kako ni sa jednim preparatom, pa čak i odjećom, nije moguće prekriti cijelu površinu tijela, i naravno nismo uvijek u mogućnosti da nanesemo na vrijeme topikalne preparate, IFC je razvila i oralnu zaštitiu od sunca. Oralne kapsule Heliocare Ultra D, u sebi sadrže Fenblock ali i vitamine D, C i E, kao i likopen i lutein. Sa jednom kapsulom dnevno ste potpuno zaštićeni iznutra od štetnih efekata sunca. Heliocare 360 Mineral fluid SPF 50+ t 4BESäJ TBNP NJOFSBMOF ĕMUFSF )FMJPDBSF 'MVJE $SFBN 41'

t -BLPBQTPSCVKVʉJ LSFN [B OPSNBMOV J TVWV LPäV Heliocare 360 Airgel SPF 50+ t 1KFOB [B TWF UJQPWF LPäF Heliocare 360 Gel oil-free SPF 50 t -BLPBQTPSCVKVʉJ HFM [B OPSNBMOV LPNCJOPWBOV J NBTOV LPäV NEKOMEDOGENI I BEZ PARABENA

More than a Sunscreen

Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica; Tel.: +382 (0)20 623 125; Fax: +382 (0)20 621 770; E-mail: office@farmegra.com

HOMEOPATIJA ZA SUNČANICU I OPEKOTINE Dr Snežana Tomić, homeopat

Sunčanica nastaje usljed pretjeranog izlaganja suncu i vrućini u ljetnjim mjesecima. Nastaje kao rezultat nesposobnosti organizma da reguliše temperaturu tijela i oslobodi se toplote, kada je ono izloženo vrućini i suncu. Najčešći simptomi su topla i suva koža, ubrzan puls i disanje, glavobolja, temperatura, povraćanje, vrtoglavica, rjeđe konfuzija i konvulzije praćene gubitkom svijesti. Posebno osjetljivi su djeca i starije osobe, kao i ljudi koji se bave fizičkom aktivnošću po vrućni, bez adekvatnog unošenja tečnosti ili u neadekvatnoj odjeći koja sprečava odavanje toplote. Ovo su neki od homeopatskih ljekova koji se najčešće koriste kod sunčanice i toplotnog udara. 1. Beladona Homeopatski lijek za pretjerano izlaganje suncu. Osoba ima glavobolju koja pulsira, vrućinu u glavi, suvu crvenu kožu, široke zjenice, suva usta, vrtoglavicu i konfuziju. Osetljivost na zvuke, svijetlo i pokret je izražena. Razdrazljivost i hiperestezija. Temperatura uz groznicu. Agresivno ponašanje, halucinacije, nerazgovjetan govor.

2. Glonoine Homeopatski lijek za sunčanicu kod koje je afektiran cirkulatorni sistem i srce. Naglašen puls, pulsirajuća glavobolja, povišena temperatura, povraćanje, fiksiran pogled, ponekad nesvjestica, povraćanje. Bljedilo lica. Otežano disanje, povišen pritisak. 3. Natrium Carbonicum Homeopatski lijek za hronične posljedice od toplotnog udara ili sunčanice. Osoba koja ima posljedice od pretjeranog izlaganja suncu, naročito hronične glavobolje i osjetljivost na sunce u vidu kožnih manifestacija. Čak i nakon nekoliko godina od sunčanice, osoba pati svaki put kada je izložena suncu, najčešće u vidu slabosti i glavobolje. Opekotine od sunca su uglavnom prvog, rjeđe drugog stepena, praćene toplom crvenom kožom, pečenjem, bolom, otečenošću, groznicom, nekad ekcemom, temperaturom.

Ovo su neki od homeopatskih ljekova za ublažavanje i liječenje opekotina: 4. Cantaris Homeopatski lijek koji se najčešće koristi za opekotine praćene pečenjem, crvenilom, plikovima, koji su često znak opekotina drugog stepena. Osoba se osjeca bolje kada stavi hladnu oblogu na afektirano mjesto. Velika iritabilnost. 5. Urtiva Urens Homeopatski lijek koji se pravi od koprive. Opekotine praćene svrabom, pečenjem, nekad i kožnim erupcijama i ekcemom nakon izloženosti suncu. Plikovi. 6. Calendula Homeopatski lijek koji se spravlja od nevena. Poznat po tome što lijeci rane, takođe je veoma efikasan u vidu homeopatske kreme za lokalnu aplikaciju na izgorjelu kožu. Homeopatske farmacije često je kombinuju sa Hypericumom ili kantarionom i Arnicom Montanom ili brđankom kao mast za opekotine, ubode, posjekotine, rane. Gore nabrojani su neki od homeopatskih ljekova za kućnu apoteku, da ublaže tegobe pretjeranom izlaganju suncu. Naravno, najbolji lijek je prevecija ili postepeno i umjereno izlaganje suncu u časovima kada je njegovo dejstvo blaže, ujutru i predveče. Hidriranje, odnosno unošenje dovoljne količine vode u organizam, oko 1,5l dnevno u ljetnjim mjesecima, ne računajuci ostale napitke kao što su gazirana pića, kafa i čajevi, koji su diuretici i izbacuju vodu iz organizma. Zato ih u ljetnjim mjesecima treba izbjegavati. Adekvatna, prozračna odjeća od prirodnih materijala, šeširi i kape umanjuju dejstvo toplote. Fizičku aktivnost u velikih vrućina treba svesti na mini-

mum, i to samo u jutarnjim i večernjm časovima, uz dovoljno unošenje vode. I naravno, spas tražimo u moru, ne samo da se rashladimo već i da se razgalimo i rasteretimo uobičajenog stresa i obaveza. Jedna zanimljivost i simbolika vezana za more je da je ono po svom sastavu slično amnionskoj tečnosti u kojoj pliva beba u majčinoj utrobi. Mozda more i volimo zbog tog simboličnog vraćanja majci, u ovom slučaju majci prirodi. More je veliko elektromagnetno polje, harmonično, izbalansirano. Za njega naše tijelo je malo elektromagnetno polje koje ono teži da izbalansira da vibrira istom frekvencom, frekvencom majke prirode. Zato se osjećamo bolje kad se bućnemo u more, ne samo jer smo se osvježili već i zato što nas je more energetski vratilo u balans. Sunce nam nije neprijatelj, bez njega nema života i ne treba se od njega skrivati, niti pretjerivati s korišćenjem mazalica sa zaštitinim faktorima koji su puni hemije i mogu doprinijeti razvoju iritacija, oštećenja i kancera kože više nego izlaganje suncu. Što veći zaštitni faktor, to je veća hemija u njemu i njegova potencijalna štetnost i kancerogenost, jer koža sve brzo upija u organizam. Treba biti obazriv, postepeno se izlagati suncu i tako stvarati u koži vitamin D, dragocjeni vitamin koji nas štiti od bolesti, karcinoma, depresije, osteoporoze… Kada se koriste kreme sa zaštitinim faktorom, one sprečavaju sintezu vitamina D u koži. Dakle, umjerenost je rješenje. Voće i povrće narandžaste i crvene boje sadrzi u sebi beta carotena i likopen, crveni pigment, koji štiti kožu od opekotina, kao i omega 3 i 6 ulja, npr. maslinovo, konopljino, riblje i laneno ulje, koje ne samo što hrani kožu već je i štiti. Možda kantarionovo maslinovo ulje nije tako seksi kao bočica Coppertona ili najnovijeg mirišljavog losiona za sunčanje, ali je daleko zdravije, bez hemije i potpuno prirodno štiti i hrani kožu.

TO P LOT Dr Stanislava Višnjić Dom zdravlja, Nikšić

N I U DA R Uvijek aktuelna tema tokom ljetnih vrućina jeste upravo zaštita od posljedica izoloženosti visokim temeraturama. Sa opštim mjerama zaštite ljudi su uglavnom upoznati, ali ćemo ipak skrenuti pažnju da visoke temperature mogu ozbiljno ugroziti i narušiti zdravlje čovjeka, čak dovesti i do smrtnog ishoda. Granica do koje osoba može podnijeti vrućinu gotovo u potpunosti zavisi od toga da li je toplota suva ili vlažna. Ukoliko je vazduh sasvim suv i postoji dovoljno strujanje da omogući brzo isparavanje sa tijela, osoba može podnijeti temperature vazduha od 54,5C tokom nekoliko sati. S druge strane, ukoliko vazduh sadrži stopostotnu vlažnost, ili se tijelo nalazi u vodi, tjelesna temperature počinje rasti uvijek kada se temperatura okoline povisi iznad oko 35C. Ukoliko je osoba izložena teškom fizičkom naporu, ovaj kritični nivio temperature može biti i 29,4C do 32,2C. Nažalost, postoji granica do koje organizam može gubiti toplotu, čak i pri maksimalnom znojenju. Naime, ako se hipotalamus pregrije, smanjuje se njegova sposobnost da reguliše toplotu i znojenje slabi. Kao rezultat toga,

visoka temperatura samu sebe uvećava, ukoliko se ne preduzmu mjere. Ukoliko tjelesna temperatura raste iznad kritične, u rasponu od 41,1 do 42,2C osoba će vjerovatno dobiti toplotni udar. Simptomi su vrtoglavica, trbušni poremećaji, ponekad delirijum i eventualni gubitak svijesti ako se tjelesna temperature uskoro ne snizi. Zbog pretjeranog gubitka tečnosti i elektrolita u znoju, može doći do cirkulatornog šoka a hiperpireksija sama po sebi dodatno oštećuje tkiva, najviše mozak. Najčešće preporučivani tretman za brzo hlađenje je hlađenje sunđerom ili prskanje kože. Potapanje u ledenu vodu može dovesti do nekotrolisanog drhtanja te čak i do porasta proizvodnje toplote. Zbog cirkulatornog šoka može doći do zatajenja jetre, bubrega i drugih organa, što može dovesti do smrtnog ishoda čak i nakon nekoliko dana poslije toplotnog udara. U cijelom oragnizmu može doći do lokalnih krvarenja i parenhimatozne degeneracije ćelija, a jednom uništene nervne ćelije nikad ne mogu biti zamjenjene. Zbog svega navedenog, najvažnija je aklimatizacija na ekstremne vrućine, izlaganje vrućini u toku nekoliko sati svakog dana dok se obavlja naporan rad razviće povišenu toleranciju na povišenu temperature i vlažnost za jednu do tri nedjelje. Najznačajnije fiziološke promjene koje se javljaju za vrijeme procesa aklimatizacije jesu porast maksimalnog stepena znojenja, ponekad više od dva puta, porast volumena plazme i smanjenje gubitka soli u znoju i mokraći. Znači, tri osnova načela - skaraćeno ACC: A acclimation, C cool, C Circulation.

Spasavanje utopljenika Prim. dr Sabahudin Pupović, spec. interne medicine Zavod za hitnu medicinsku pomoć, Plav Sezona je ljetnjih sparina i vrućina i većina nas traži mjesto da se rashladi. Na žalost, svake godine smo svjedoci da ima sve više slućajeva utopljenja među svim kategorijama stanovništva, a posebno među djecom i omladinom. Najčešći uzrok utopljenja je u neznanju plivanja, skakanja u hladnu vodu, premorenosti i neuređena i neobezbijeđena kupališta. SZO procjenjuje da se godišnje u svijetu utopi oko pola miliona ljudi. Utopljenje nije jednostavno mehaničko ugušenje već se u plućima, krvi i ćelijama odvijaju suptilne promjene, a kvalitet tih promjena zavisi od vrste medija u kojem se žrtva davi. Utopljenje u morskoj vodi ima za posljedicu prelaz soli (NaCl) iz pluća u krv, i vode iz krvi u pluća, što ima za posljedicu nagli razvoj plućnog edema sa hemokoncentracijom, hipovolemijom i hipotenzijom. Kod utopljenja u slatkoj vodi, voda velikom brzinom prelazi iz pluća u kapilare, što ima za posljedicu hipervolemiju, hemodiluciju i hemolizu. Bez obzira na mehanizam utopljenja i vrstu tečnosti, dominantni patofizioloski događaj je akutna hipoksija, koja sa progresivnom metabolickom acidozom i hiperkapnijom (povišen CO2) dovodi do srčanog zastoja i smrti. 10 do 15% utopljenika umre sa “suvim plućima”, jer refleksni laringospazam i zastoj

disanja sprečavaju prodor vode u pluća (to se događa kod mladih osoba ili prilikom naglog skoka u hladnu vodu - vagalni refleks).

Pristup i obrada utopljenika A) Brza i pažljiva evakuacija utopljenika iz vode (reanimacija već u vodi i imobilizacija vratne kičme ako je to moguće); B) Pregled utopljenika i ocjena stanja; C) ABC – kiseonik; D) Simptomatska terapija; E) Liječenje “sekundarnog utopljenja” - Izvlačenje iz vode u saradnji sa spasilačkim službama, - Brzo odstraniti vodu i ostalo iz disajnih puteva. Za zbrinjavanje disajnog puta zlatni standard je endotrahealna intubacija već na mjestu nesreće. Postaviti nazogastričnu sondu da se spriječi akutna dilatacija želuca. Disanje i masaža srca se izvode po standardnim protokolima BLS-a. Zbog velike vjerovatnoće povrede vratne kičme se utopljenik intubira u neutra-

lnom položaju (in-line intubacija). Sa vještačkim disanjem može da se počne već u vodi. Masažu srca obavezno početi izvan vode na tvrdoj i ravnoj podlozi. Reanimaciju uvijek započeti ako znamo da je utopljenik bio u vodi do 30 minuta, a ako je voda hladna, vrijeme početka reanimacije je značajno duže. - Obavezno davati kiseonik - tubus ili preko OHIO maske; - Ako su prisutne prolongirane konvulzije ili psihomotorni nemir, diazepam i.v.; - Kod bronhospazma davati inhalacije aerosola bronhodilatatora (izuzetno aminofilin i.v.); - Poremećaji srčanog ritma se koriguju sa korekcijom hipoksemije (važe standardni algoritmi za pojedinačne poremećaje ritma); - Acidoza se koriguje sa dobrom ventilacijom; - Kod hipotermije je potrebno utopljenika zagrijavati (topple i.v. infuzije, zagrijani kiseonik, astro folija i drugo); - U slučaju teško podhlađenog utopljenika (temperature ispod 30 stepeni) važi algoritam oživljavanja za hipotermiju.

Istine i zablude

NEADEKVATNA

OBUĆA U ovo doba godine mnogi imaju problem sa oticanjem nogu, koje se najčešće javlja zbog visokih

temperatura i loše cirkulacije. Kad razmišljamo o zdravlju, stopala su malo kome prioritet. Visoke štikle, sjajni kaiščići i platforme - svaka žena voli lijepe cipele, ali nijedna ne uživa u posljedicama ovakve obuće. Svaka obuća koja mijenja anatomske odnose i biomehaniku stopala tokom hoda i stajanja, iako nije neudobna, svakako je neadekvatna. Dječje prve cipele moraju da budu čvrste i da pružaju dobar oslonac? ZABLUDA - Što su tvrđe i čvršće, cipele više stežu stopala. Stopalima je potreban slobodan prostor da bi mogla da se kreću i da se zdravo razvijaju. Neudobna obuća može izazvati ozbiljne zdravstvene probleme? ISTINA - Kao posljedica čestog korišćenja neudobne i neadekvatne obuće, mogu da se jave mnoge posljedice po zdravlje, prije svega problemi na stopalima, ali i na osovinskom skeletu i donjim ekstremitetima. Zbog neudobne obuće može da strada i Ahilova tetiva? ISTINA - Previše rigidan i čvrst obod obuće može dovesti do bola kod pripoja Ahilove tetive sa zadnje strane stopala, a u najtežim slučajevima se može uočiti i formiranje koštanog trna. Nakon više godina nošenja visokih potpetica, kod nekih žena je primijećeno da se skratila Ahilova tetiva, zbog čega im je postalo izuzetno neprijatno nošenje ravnih cipela, koje su opasne ukoliko nemaju uložak koji podržava stopalo. Bol u peti nastaje kada se upali područje ligamenta koji se nalazi kod kosti pete.

Uska obuća je dobar izbor jer daje stabilnost stopalu? ZABLUDA - Uska obuća može da izazove i Mortonovu neuromu, odnosno, oštećenje živaca između prstiju, te odumiranje manjih kostiju stopala zbog slabe cirkulacije. Uska obuća izaziva i čukljeve. Najčešće se primjećuje takozvano čukljevito stopalo, koje se u početku manifestuje deformitetom u predjelu palca, ali kasnije uzrokuje probleme sa prstima i cijelim stopalom. Neadekvatna obuća uzrokuje pojavu žuljeva i kurjih očiju? ISTINA - Oba problema najčešće su posljedica trljanja obuće i kože. Žuljevi obično nastaju na mjestima gdje je koža najtanja i bolni su, ali obično brzo prolaze. Oni u nepovoljnim uslovima, ili kod osoba sa pridruženim bolestima ili narušenom cirkulacijom mogu uzrokovati i infekciju. Jedan običan žulj ili manje primjetna rana mogu da izazovu gangrenu stopala. Neudobna obuća izaziva stres? ISTINA - Ono što često izaziva stres u modernom svijetu je neudobna obuća koja steže. Higijena stopala je jako važna? ISTINA - Gljivice možemo lako prenijeti dodirom sa zaraženim tkivom ili predmetom. Gljivične infekcije najčešća su kožna bolest. Gljivice bujaju gdje god je vlažno, tamno i toplo. Sportisti i osobe koje se puno znoje najlakše će se zaraziti. Higijenu stopala najbolje ćemo održati ukoliko svakog jutra u čiste čarape smjestimo osušena stopala. Tvrdu kožu povremeno treba odstraniti. Nokte treba redovno sjeći, ali na umjerenu dužinu, bez zalaženja u meso, kako ne bi izazvali infekcije ili urastanje nokta. Ravna obuća je najbolji izbor? ZABLUDA - Baletanke i slične ravne cipele ne pružaju dovoljnu podršku stopalu, ali su fleksibilne i dozvoljavaju pokretanje mišićima pa nisu toliko opasne kao cipele na petu. Ako dugo nosite cipele bez pete (baletanke, japanke i sl.) zbog nesrazmjere između stopala i đona tokom hodanja, povećano je istezanje tabanskih vezivnih struktura te se može javiti bol u peti. Najčešći razlog bolnih stopala su visoke potpetice? ISTINA - Bolna stopala ćete zasigurno imati noseći visoke potpetice. Svakodnevno nošenje visokih potpetica nepotrebno opterećuje stopala jer naše tijelo nije građeno tako da bez posljedica nosi našu težinu na stopalima postavljenim pod strmim uglom i oslonjenim uglavnom na prste i prednji dio stopala. Položaj stopala kod nošenja visokih potpetica je takav da je sav pritisak na jastučićima donjeg dijela kod prstiju. Koljena i bokovi ističu se prema naprijed i to šteti kičmi i nogama. Cipele koje imaju platform, odnosno punu petu, imaju slične efekte kao cipele sa visokom potpeticom jer noga stoji u povišenom položaju, s tim da je u njima pritisak na prednji dio stopala nešto blaži. Kvalitetna raspodjela opterećenja između prstiju i stopala je veoma važna, pa ćemo se najugodnije osjećati u cipelama sa petom ne višom od tri do pet centimetra. Zimska obuća najviše prija stopalima? ZABLUDA – Ništa manje sigurnija nije ni zimska obuća, posebno čizme sa krznenom ili sintetičkom unutrašnjosti koje izazovu gljivične infekcije. Dermatolozi savjetuju da ih nosite samo napolju te da ih dobro osušite iznutra nakon nošenja. SAVJETI: Stopala znaju da budu prilično hirovita. Ponekad su različite dužine, ujutru su kraća i uža nego uveče, u stojećem stavu su duža nego u sjedećem ili ležećem. Kada su u pokretu, stopalima je potrebno mnogo prostora, jer se pri svakom koraku prsti pomjeraju naprijed. - Idealna obuća je ukoliko je unutrašnjost anatomski oblikovana, da održava tonus stopala. Visina pete je dva do tri santimetra jer se tada težina ravnomjerno raspoređuje na petu i prednji dio stopala. Zdravije je nositi cipele sa zaobljenim vrhom nego one koje idu u špic, tako da se svi prsti mogu udobno smjestiti. Zadnji dio cipele mora biti stabilan, ali ne previše krut da ne bi pritiskao petu. Poželjno je da cipele budu od prirodnih materijala koji omogućavaju stopalima da dišu i sprečavaju ili barem ublažavaju znojenje. - Na kraju napornog dana pripremite kupku za opuštanje stopala sa mlakom vodom i dodajte malo morske soli ili čaja od nane, i nemojte da držite noge u njoj duže od pet minuta. Poslije toga obavezno istuširajte noge, odozdo nagore, hladnom vodom. - Budite aktivniji, više se krećite, bavite se sportom, posebno ako na poslu mnogo sjedite ili stojite. Rekreativno bavljenje sportom pojačaće cirkulaciju u nogama i spriječiti širenje vena i kapilara, a stručnjaci najviše preporučuju plivanje i vožnju bicikla. - Cirkulaciju možete da poboljšate i korišćenjem proizvoda napravljenih na bazi divljeg kestena, nevena, borovnice, vitamina C... Nanosite ih svakodnevno, i ujutro i uveče.

BOLESTI TALOŽENJA

GLIKOGENA (II) Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović

Glikogenoza Tip 1 Tip 1 bolesti taloženja glikogena posljedica je deficita enzima glikoza-6-fosfataze koji katalizuje završni stepen u produkciji glikoze iz glikoza-6-fosfata. Deficit ovog enzima ometa produkciju glikoze iz glikogenolize i glikoneogeneze. U nedostatku glikoze nastaje postprandijalna hipoglikemija i povećana produkcija laktata, mokraćne kisjeline i triglicerida. Glikogen i neutralne masti se deponuju u jetri, što dovodi do izražene hepatomegalije.

Shema 1. Glikogenoza tip I (GSD Tip I)

Sistem enzima glikoza-6-fosfataze obuhvata nekoliko subjedinica. Katalitička subjedinica katalizuje završnu reakciju glikogenolize i glikoneogeneze konverziju glikoza-6-fosfata u glikozu. Glikoza6-fosfataza je locirana u membrani endoplazmatskog retikuluma. Aktivna strana je okrenuta prema lumenu endoplazmatskog retikuluma. Tri transportna sistema prenose supstrat, G-6-P,fosfat, anorganski ortofosfat i glikozu kroz membranu endoplazmatskog retikuluma. Specifični transporter za glikoza-6-fosfat prenosi glikoza-6-fosfat u endoplazmatski retikulum, a aktuelna saznanja ukazuju da transporter za glikoza 6- fosfat takodje prenosi fosfat van endoplazmatskog retikuluma; glikoza se iz endoplazmatskog retikuluma prenosi van, pomoću specifičnog transportera GLUT2. Više od 80% pacijenata sa glikogenozom Tip 1 imaju deficit katalitičke aktivnosti glukoza-6-fosfataze što uzrokuje tip Ia glikogenoze. U oboljelih od ovog tipa glikogenoze nadjeno je više od 70 različitih mutacija gena koji enkodira glikoza-6- fosfatazu. Ove mutacije se ne nalaze u osoba sa tipom Ib glikogenoze, koja nastaje usled oštećenja transporta glikoza-6-fosfata u lumen endoplazmatskog retikuluma zbog mutacije G6PT1 gena, što prouzrokuje deficit G6P transportera. U Tipu 1 glikogenoze, smanjena aktivnost glikoza-6-fosfataze dovodi do povećane koncentracije glikoza-6-fosfata u hepatocitima i skretanja na alternativni put sa sljedećim posljedicama: - laktat acidoza (kao posljedica povećane glikolize); - hiperurikemija (kao posljedica skretanja na pentoza fosfat put čime se povećano stvara mokraćna kisjelina; - hipertrigliceridemija (kao posljedica povećane sinteze acetil koenzima A, prekurzora malonil koenzima A, koji inhibira aktivnost karnitin palmitoil transferaze 1 dovodeći do smanjenja beta oksidacije masnih kisjelina i povećane lipogeneze).

Glikogenoza Tip Ia

Slika 4. Dječak uzrasta l.4/12, sa Glikogenozom tip Ia. Fotografija iz 1994.godine. Sada ima 23 godine, završio master studije

Glikogenoza Tip Ia nastaje usljed mutacije glukoza-6fosfat C gena (G6PC) koji je lociran na hromozomu 17q21 i nasledjuje se autozomalno recesivno. Prosječna incidencija je l slučaj na 100.000 rođene djece. Glikogenoza Tip Ia se dešava u svim etničkim grupama, a najčešće mutacije su u Ashkenaza Jevreja, Kineza, Japanaca i Meksikanaca. Klinička slika. Kod osoba sa ovim tipom glikogenoze poremećena je produkcija glikoze putem glikogenolize, ali svakako i putem glikoneogeneze, i hipoglikemija se javlja na 3-4 sata poslije obroka. Laktična kisjelina, mokraćna kisjelina i trigliceridi su karakteristično povišeni, dok postoji neprikladna hipo- ketonemija u odgovoru na hipoglikemiju). Simptomatska hipoglikemija i hepatomegalija su prvi znaci, koji se razvijaju u prvim mjesecima po rođenju, ali mogu da ostanu mjesecima skriveni.

Hipoglikemije se ublažavaju čestim obrocima i na bolest se posumnja tek kada se poslije fizikalnog pregleda otkrije izrazita hepatomegalija. Simptomatska hipoglikemija se češće ispoljava kada se sa uzrastom djeteta povećava razmak izmedju obroka. Većina kliničkih simptoma ove bolesti je u vezi sa dva metabolička poremećaja: hipoglikemijom i laktičnom acidozom. Hipoglikemija je teška zato što su oštećeni i glikogenoliza i glikoneogeneza. Poremećena je i ketogeneza uprkos visokoj koncentraciji slobodnih masnih kisjelina. Hipoglikemija se posebno javlja kada je nivo insulina u krvi visok, kao u slučajevima naglog prekida intravenskog unosa glikoze, ili u slučaju kontinuiranog intragastričnog hranjenja. Nasuprot, pri hranjenju sa kukuruznim skrobom koji ima nizak glikemijski indeks, nivo insulina u krvi nije značajnije povišen. Hronično prisutna laktična acidoza prouzrokuje tahipneu, grčeve u mišićima i smanjenu podnošljivost fizičkih napora; može da se dešava i povraćanje usljed poremećaja gastričnog motiliteta. Laboratorijski poremećaji koji se nalaze kod neliječene ili slabo liječene glikogenoze Tip Ia su: -metabolička acidoza koju prati povišeni anjonski gap, - hiperurikemija, - visok nivo transaminaza jetre (AST, ALT), -hiperlipidemija(posebno hipertrigliceridemija), - hiperlaktatemija (laktična acidoza), - hiperkalcemija, - povišeni inflamatorni markeri (sedimentacija i C-reaktivni protein), anemija, - trombocitoza, - produženo vrijeme krvarenja. Dijagnoza. Najbrži dijagnostički postupak kojim se mogu dokazati poremećaji karakteristični za glikogenozu Tip Ia je brzi fasting test (3-4 sata). Kod Tipa Ia bolesti pri ovom testu će se javiti hipoglikemija i laktična acidoza. Pošto pri ovom testu glikemija može naglo da padne, treba biti oprezan, spreman za brzo reagovanje i izvoditi ga na opremljenom odjeljenju. Glikemiju treba mjeriti svakih 20-30 minuta poslije 2. sata. Kada glikemija padne na 50 mg/dl treba uzeti uzorak za odredjivanje laktata, a potom intravenski dati glukagon u dozi 0,03 ng/kg. Glukagon izaziva glikemijski odgovor i pogoršava laktičnu acidozu. Kada se test završi, treba dati intravenski glikozu da bi se uspostavila i održavala normalna koncentracija glikoze. Analizom mutacije gena definitivno se postavlja dijagnoza glikogenoze Tip Ia. Terapija. Liječenje se sastoji u obezbjeđivanju kontinuiranog dijetalnog izvora glikoze kako bi se spriječio pad ispod praga za kontraregulaciju glikoze (70-80 mg/dl). Kada se hipoglikemija prevenira i kada se obezbijedi redovno snadbijevanje odgovarajućom količinom glikoze tokom dana i noći, biohemijski poremećaji se koriguju, uvećana jetra se smanjuje, sklonost krvarenju opada, a rast i razvoj se popravljaju. U ishrani, potrebna je restrikcija masti na 20% od ukupnog energetskog unosa. Masti treba da su jednako rasporedjene na mononezasićene, polinezasićene i zasićene. Holesterol u ishrani se ograničava na manje od 300 mg/dan. Ugljeni hidrati, obezbjedjuju tipično 60-65% ukupnog kalorijskog unosa. Od ukupnog dnevnog kalorijskog unosa 30-45% treba da se daje u vidu nekuvanog kukuruznog skroba. Kod odojčadi, neophodna količina glikoze se može oslobadjati čestim (svakih 1,5-2,5 sata) hranjenjem tokom dana i noći putem nazogastrične sonde ili pak gastrostome, korišćenjem formule koja ne sadrži fruktozu i galaktozu. Kontinuirano hranjenje je udruženo sa visokim vrijednostima serumskog insulina i glikemija bi brzo pala prekidom hranjenja, ako nije obezbijeđeno dodatno snabdijevanje hranom.

Nekuvani kukuruzni skrob može da se počne postepeno davati od 6-12. mjeseca života, kao alternativni izvor snadbijevanja glikozom, mada ga neka odojčad ne podnose u tom uzrastu. Oralno primijenjen nekuvani kukuruzni skrob djeluje kao intestinalni rezervoar glikoze, iz kojeg se glikoza postepeno apsorbuje u cirkulaciju, čime se izbjegavaju veće oscilacije u nivou glikoze u krvi. Prednosti upotrebe nekuvane kukuruzne kaše su i u tome što minimizira fluktacije glikoze, što se povećava koncentracija laktata i služi kao alternativna energija koju koristi mozak u stanjima hipoglikemije, što omogućava skoro normalan način života većoj djeci i adolescentima. Skrobna kaša se miješa neposredno prije upotrebe sa sojinim mlijekom, ili vodom. Ne treba ga zagrijavati i ne može se koristiti za kontinuirano hranjenje jer se brzo zgusne i opstruiše crijevo za hranjenje. Koliki je zahtjev glikoze za jedan sat, može se izračunati na osnovu bazalne produkcije glikoze po sljedećoj formuli: y=0.0014 x 3- 0.214 x 2 + 10.411 x - 9.084; gdje je y= mg glikoze u minutu, a x= težina pacijenta u kg. Doza kukuruzne kaše i intervali između davanja se prilagodjavaju individualno, praćenjem najvažnijih biohemijskih pokazatelja glikemije i laktata. Terapijski cilj je da se održava normoglikemija, a da vrijednosti laktata budu blizu normalnim. Idealno je da laktati u krvi budu < 1,5mmol/l, a u urinu <0,06 mmol/l kreatinina, trigliceridi, acidum uricum, i funkcije jetre normalne. Kod djeteta koje je tek prohodalo tipično je da se kukuruzni skrob daje svakih 3 sata tokom dana, a svakih 4 sata tokom noći. Djeca školskog uzrasta obično sa 6 doza kukuruzne kaše dnevno održavaju dobru metaboličku kontrolu. Odrasli održavaju dobru kontrolu obično sa 5 doza kukuruzne kaše dnevno. Kod većine odraslih sa Tipom Ia glikogenoze dolazi do metaboličkih poremećaja ako je interval izmedju dvije doze veći od 5,5-6 sati, zato nastavljaju da uzimaju noćni obrok kukuruznog skroba. Najčešće greške u održavanju dobre metaboličke kontrole se prave u pogledu sadržaja i tajminga uzimanja kukuruzne kaše. Hipoglikemija i povišene vrijednosti laktične kiseline, veoma brzo na to ukazuju. Zato je veoma važno da se pacijenti pridržavaju odgovarajuće količine i intervala izmedju obroka kukuruzne kaše. Restrikcija galaktoze, fruktoze, sukroze i laktoze je po-

Tabela 1. Nalazi koje treba kontrolisati kod Glikogenoze tip I

trebna zato što ovi ugljeni hidrati ne mogu da se konvertuju u glikozu i njihovo uzimanje pogoršava metaboličke procese u alternativnom putu. U samokontroli glikemije i laktata korisna je upotreba odgovarajućih portabl aparata. Pacijenti sa glikogenozom Tip Ia treba da imaju uvid na 3-6 mjeseci u kretanje odgovarajućih laboratorijskih pokazatelja svakih 3-6 mjeseci (Tabela 1). Za vrijeme akutnih bolesti i infekcija potrebno je intenzivnije praćenje metaboličkog stanja. U stresu koji prati ova stanja, i u slučajevima normoglikemije, može da dođe do glikogenolize i laktične acidoze. Usljed laktične acidoze, moguće je povraćanje i mučnina i u tim slučajevima treba dati infuziju sa 10% dekstrozom. Data infuzija se ne smije naglo prekidati zbog prateće hipoglikemije usled hiperinsulinemije. Komplikacije i prognoza. Sve do ranih 1970-tih godina djeca sa ovim tipom glikogenoze su umirala u dojenačkom ili predškolskom uzrastu. Teške hipoglikemije su izazivale oštećenja mozga i, zajedno sa drugim metaboličkim poremećajima, ugrožavali život oboljelog djeteta. Rana dijagnoza i održavanje dobre metaboličke kontrole, prevencijom hipoglikemija i laktične acidoze, dramatično su poboljšali izglede ovih bolesnika. Ipak, akutne i hronične komplikacije ove bolesti su česte. Adenomi jetre se javljaju kod približno 50% djece do završetka puberteta. Većina adenoma godinama ostaje nepromijenjena, mada mogu da izazivaju krvarenja, kao i da degenerišu u hepatocelularni karcinom. Energetski deficit u ćelijama bubrežnih tubula, usled nedostatka enzima glukoza-6-fosfataze, dovodi do kompenzatornog ubrzanja protoka krvi i glomelularne filtracije. Kod pacijenata sa slabijom metaboličkom kontrolom razvija se renalni Fankonijev sindrom sa generalizovanom aminoacidurijom, glikozurijom, fosfaturijom, hipokalemijom. Proces je reverzibilan kada se uspostavi dobra metabolička kontrola bolesti. Disfunkcija distalnih tubula je skoro opšte prisutna kod adolescenata i odraslih i udružena je sa defektom acidifikacije, hiperkalciurijom, i hipocitraturijom. Kombinacija niskog citrata i visokog kalcijuma u urinu predisponiraju pojavi nefrokalcinoze. Dokazano je da upotreba citrata može spriječiti pojavu ovih komplikacija. Povećano izlučivanje albumina mokraćom može da bude znak oboljenja bubrega, koje može da bude udruženo sa hipertenzijom, padom klirensa kreatinina, uz jaču proteinuriju zbog fokalne segmentalne glomeruloskleroze i intestinalne fibroze. Pacijenti sa perzistentno povišenom laktičnom acidozom, lipidima u serumu, i mokraćnom kiselinom imaju povišen rizik za pojavu nefropatije. Poboljšanje metaboličke kontrole i upotreba inhibitora angiotenzin konvertujućeg enzima prevenira i popravlja stanje. Anemija je česta kod pacijenata sa tipom Ia glikogenoze i udružena je sa suboptimalnom kontrolom. Anemija je rezistentna na terapiju gvoždjem i može da bude jače izražena. Ova anemija, rezistentna na terapiju gvoždjem, je često udružena sa adenomom jetre koji posredno utiče na apsorpciju gvoždja. Kada se adenom operativno odstrani, anemija se brzo popravlja uz terapiju preparatima gvoždja. Osteopenija je česta i vjerovatno najčešći uzrok morbiditeta. Razvija se bez pratećih poremećaja metabolizma kalcijuma, fosfata, paratireoidnog hormona, ili vitamina D. Lošu metaboličku kontrolu prati smanjen sadržaj minerala u kostima. Druge komplikacije, kao što su pankreatit, policistični ovarijumi i krvarenja, su rijetke u tipu 1a glikogenoze.

Plućna embolija kod pacijenata sa HOBP Dr Danijela Mirović, internista – pulmolog Dom Zdravlja Kotor, Centar za plućne bolesti Dr Boris Maslovski, doktor medicine Zavod za HMP Crne Gore, jedinica Kotor Venska tromboembolija (VTE) obuhvata patološke pojmove duboke venske tromboze (DVT) i plućne embolije (PE). Ona je treća najčešća kardiovaskularna bolest sa godišnjom incidencom od 100-200 za 100.000 stanovnika. VTE može biti letalna u akutnoj fazi ili može dovesti do hronične bolesti i invaliditeta. Plućna embolija je najčešći neprepoznati uzrok smrti kod

Slika 1.

hospitalizovanih pacijenata a koji se može prevenirati. Epidemiologija PE je teška za odrediti jer bolest prolazi asimptomatski, odnosno inicijalna dijagnoza je klinička, a u nekim slučajevima prva prezentacija PE bude naprasna smrt. Uz to, 2/3 smrtnih ishoda uzrokovanih PE se javlja u toku 30 minuta od embolizacije, zato je i postavljanje dijagnoze otežano. PE najčešće nastaje zbog tromba iz dubokih vena donjih ekstremiteta (90%). (Slika 1.). Kada su u pitanju predisponirajući riziko faktori za PE, patofiziološki se definišu kao Virchow-ova trijada koju čine hiperkoagulabilna stanja krvi, hemodinamske promjene u vidu staze ili turbulencije u krvotoku i endotelna povreda/disfunkcija. U stanja koja potpomažu disfunkciju ovog patološkog procesa spadaju: varikozne vene, srčana insuficijencija, stanja nakon većeg krvarenja, operacije ili traume, duže mirovanje u postelji, starije doba pacijenta, diabetes, maligniteti, period nakon porođaja, pneumonija, gojaznost i drugi. Dijagnoza PE kod pacijenata sa pridruženom bolešću kakva je hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP) je otežana u velikoj mjeri zbog nespecifičnih simptoma PE, kao i zbog činjenice da sama HOBP simptomatologija može maskirati pojavu PE. Cilj u dijagnostici je prvenstveno posumnjati na stanje PE i potom sprovesti dodatne dijagnotičke procedure. U kliničkoj slici simptomi koji se mogu javiti su naglo nastala epizoda dispneje, pleuritični bol, bol/otok jedne ili obije potkoljenice, ortopneja, vizing, kašalj, sinkopa, hemoptizije. Klinički znaci prisutni kod nastanka PE su tahipneja, tahikardija, pukoti, oslabljen disajni šum, akcentovan P2, hipotenzija, nabrekle jugularne vene. Važno je reći da su znaci i simptomi vrlo varijabilni, nespecifični i česti i kod pacijenata koji nemaju PE. Kod pacijenata sa HOBP pojava neobjašnjene nove epizode

dispneje, pleuritičnog ili retrostenalnog bola ili sinkope treba da pobudi sumnju na PE i inicira dalju dijagnostiku u tom pravcu. Klinički simptomi DVT (oticanje nogu, bolovi pri palpaciji )

3.0

Ostale dijagnoze koje su manje vjerovatne od PE

3.0

Broj otkucaja srca>100

1.5

Imobilizacija ili hirurška operacija u zadnjih 4 sedmice

1.5

Ranija DVT/PE

1.5

Hemoptizije

1.0

Maligniteti

1.0

PE je vjerovatna

PE je manje vjerovatna

</= 4

Tabela 1. Modifikovani WELLS-ovi kriterijumi

Slika 2.

a time i izbjegavamo dalji nepotrebni imidžing. Multi-slice CT pluća sa angiografijom i dalje predstavlja zlatni standard za dijagnostikovanje PE kod onih pacijenata koji imaju visoku vjerovatnoću za nastanak iste. U prospektivnoj PIOPED II studiji koja je obuhvatala 824 pacijenta, multi-slice CT naspram ostalih referentnih testova pokazao je senzitivnost od 83% i specifičnost metode od 96%. PPV iznosila je 96% sa konkordantnim kliničkim nalazom. Glavne prednosti MSCT su: mogućnost dijagnoze alternativne bolesti, pokriva cijeli grudni koš sa visokom prostornom rezolucijom u toku jednog udaha (dah se zadrži), visoka korelacija nalaza između više radiologa, dostupnost kao i mogućnost da se otkriju mali periferni embolusi. Kada je u pitanju pojava plućne embolije kod pacijenata koji su imali akutnu egzacerbaciju HOBP utvrđivanje incidence je otežano najviše zbog toga što su simptomi i klinički znaci nespecifični. U radu Tillie Leblond (2006.g.) prospektivna kohortna studija je ukazala na 25% incidencu PE kod pacijenata sa akutnom egzacerbacijom HOBP kao i to da su najvažniji faktori rizika prethodna tromboembolijska bolest, postojanje maligne bolesti i smanjenje PCO2 za više od 5 mm Hg. Rad Riskallah-a (2008.g.) ukazao je na uzorku od 550 pacijenata (hospitalizovani i ambulantni) prevalenca PE of ukupno je 19,9%, a kod hospitalizovanih je bila čak i veća - 24,7%. PE se stogla mogla naći kod jednog od 4 pacijenta sa teškom egzacerbacijom HOBP. Dijagnozu PE stoga treba razmotriti kod svih pacijenta sa teškom egzacerbacijom HOBP (koje treba hospitalizovati), naročito ako imaju umjerenu ili veliku “pretest” vjerovatnoću za PE. Takođe je korisno voditi se algoritmom pri utvrđivanju rizika od nastanka PE (Tabela 2.). Upotrebom odgovarajućeg algoritma za dg PE oko 30% pacijenata sa suspektnom PE može biti pošteđeno od dalje dijagnostike i antikoagulantne terapije. Stoga, u zaključku, potrebno je voditi računa o pojavi PE kod pacijenta sa teškom egzacerbacijom HOBP, pogotovo zato što HOBP pacijenti sa PE imaju povećan rizik od ponovnog javljanja PE i fatalne PE u poređenju sa HOBP pacijentima koji imaju jedino DVT. Procedura sa pacijentom za kojeg se posumnja da ima PE u prehospitalnim uslovima svodi se na plasiranje venske linije sa administracijom analgetika i.v., oksigenacija maskom sa kiseonikom, i transport u najbližu bolnicu. Preporuka je da se sa antikoagulantnom terapijom otpočne u hospitalnim uslovima.

U prehospitalnim uslovima anamnestički podaci su od značaja i korisno je vrednovati ih po Wellsovim kriterijumima (Tabela 1.). Ukoliko je Wellsov skor veći od 4 treba posumnjati na PE, pored toga treba obaviti fizikalni pregled sa naglaskom na određivanje broja respiracija, pulsa, krvnog pritiska, takođe odrediti saturaciju pO2 kao i EKG. Promjene na EKG-u koje mogu pomoći pri potvrđivanju sumnje za PE uglavnom se viđaju kod težih manifestacija PE, to su: inverzija T talasa V1-V4, pojava S1Q3T3 (Slika 2.) kao i inkompletni ili kompletni BLG. Međutim, kod blažih slučajeva PE ove promjene mogu da izostanu i da samo bude prisutna sinusna tahikardija. Radiografija srca i pluća takođe ne pokazuje specifične promjene za PE. Studija Eliota (Elliott CG, 2000) sa 2.322 pacijenta kojima je dijagnostifikovana PE pokazalo je procentualno sljedeće promjene na radiografskom nalazu: uvećanje srčane sijenke (27%), pleuralna efuzija (23%), elevirana hemidijafragma (20%), proširena plućna arterija (19%), atelektaza (18%), infiltrati u parenhimu pluća (17%). Pri postojanju sumnje na PE potrebno je uraditi određivanje vrijednosti D-dimera. Normalne vrijednosti D dimera dovoljne su da isključe dijagnozu sa niskom/umjerenom vjerovatnoćom za nastanak PE (procjena Wells-ovim Tabela 2. CT zasnovana dijagnostička strategija koja se primjenjuje skorom). Takođe, prednosti testa su njegova niska cijena kod pacijenata za koje se sumnja da imaju plućnu emboliju

Zoonoze Leišmanioza Dr Dragica Šuleva Dom zdravlja, Bar Leišmanioza je infektivna bolest tipa zoonoza. Izaziva je intracelularna protozoa roda leishmania. Bolest je endemska, javlja se u tropskim i suptropskim predjelima, a u Crnoj Gori na primorju i reonu oko Skadarskog jezera. Rezervoar infekcije su glodari, sitni sisari i psi, a bolest se prenosi putem vektora (komarci i glodari). Ljudi se inficiraju slučajno. Etiologija: protozoa roda leishmania, postoje više tipova. Epidemiologija: rezervoar zaraze je pas, a vektori mogu biti komarci (kutana forma) ili glodari (visceralna forma). Patogeneza: nakon ujeda komaraca, protozoje dospijevaju u tkivo kože gdje počinje njihova resorpcija od strane makrofaga. Tako resorbovane, protozoje se razmnožavaju u ćelijama makrofaga i sa njima ulaze u limfnu cirkulaciju i krvotok. Skladište se u limfnim čvorovima, koštanoj srži i slezini. Čest je nalaz uvećana slezina. U ranoj fazi infekcije dolazi do aplazije koštane srži, klinički i laboratorijski to se vidi kao pad svih krvnih čelija, dolazi do malapsorpcije i gubitka albumina. I forma - Visceralna, forma u kojoj su zahvaćeni organi, slezina, pluća i sl. dolazi do potpunog gubitka ćelijskog imuniteta

jer je svaka ćelija RES zaražena protozoama. II forma - Kutana, kožna - u ovoj formi javljaju se ulceracije na koži. Patološka anatomija: slezina je uvećana i glatka u početku, u hroničnoj formi postaje hrskavičava. Inkubacija je različita, od nekoloiko nedjelja ili mjeseci. Klinička slika: može da se javi kao akutna, subakutna i hronična forma, sa splenomegalijom, limfadenopatijom i uvećanjem jetre, hepatomegalija. Dijagnoza: postavlja se na osnovu nalaza protozoa u koštanoj srži, putem aspiracione biopsije grudne kosti. U kasnoj fazi bolesti dolazi do povećanja IgG, ali i do autoimune hemolize i pojave krvarenja. Visceralna forma leišmanijoze (Kala-azar) može da recidivira. Terapija: najveći problem je pojava rezistencije, zato je potrebno: 1) pratiti efikasnost terapije, 2) kontrola mogućeg krvarenja, 3) obratiti pažnju na intermitentne infekcije (pneumonije, dijareje), 4) obratiti pažnju na neželjena dejstva ljekova u terapiji.

ETIOLOGIJA I PATOGENEZA HIPERKALCEMIJE U ONKOLOŠKIH BOLESNIKA

Dr med. Vasilije V. Bošković Dom zdravlja, Bijelo Polje

Javlja se u do 30% bolesnika sa zloćudnim tumorima (plazmocitom, koštane metastaze karcinoma prostate, dojke, pluća, bubrega) zbog pojačane resorpcije kosti (osteolitička hiperkalcemija) ili pak zbog paraneoplastičnog lučenja različitih materija iz tumora (hormon sličan parathormonu, TNF-alfa i IL-6). Najčešće je povezana sa metastazama na kostima. Ona može biti posljedica i nekih visceralnih metastaza usljed povišenih vrijednosti proteina sličnih parathormonu. Ova komplikacija se javlja u 5 do 10 % svih malignoma. Najčešće se ipak javlja kod karcinoma dojke (65 do 75 %), prostate (65- 75%), pluća (30% - 40%), multiplog mijeloma (95% - 100%) i leukemija. Srednje preživljavanje bolesnica sa karcinomom dojke i metastazama na kostima je oko 24 mjeseca, što je približno i za metastatski karcinom prostate. Mnogo je kraće preživljavanje bolesnika sa metastazama na kostima i karcinomom pluća i kreće se manje od 6 mjeseci. Mehanizam nastanka povezan je sa otpuštanjem kalcijuma iz kostiju, smanjenjem njegovog izlučivanja putem bubrega i povećanjem apsorpcije kalcijuma preko crijeva. Tumori luče supstance koje privlače i stimulišu osteoklastičnu aktivnost i ćelije kosti – osteoklasti započinju razaranje kosti. Tokom ovog

procesa oslobađaju se supstance koje stimulišu rast tumorskih ćelija. Rastom tumorskih ćelija oslobađaju se supstance koje stimulišu osteoklaste i stvara se jedan zatvoreni krug negativnih dešavanja. Tradicionalno se smatralo da je hiperkalcemija zbog maligne bolesti uzrokovana lokalnom invazijom i destrukcijom kostiju tumorskim ćelijama; danas znamo da je u mnogim slučajevima posljedica stvaranja humoralnih medijatora hiperkalcemije u malignim ćelijama. Premda je postojanje maligne bolesti često klinički jasno, hiperkalcemija može povremeno nastati zbog skrivenog tumora. Kod okultne maligne bolesti dijagnozu i definitivno liječenje treba brzo sprovesti ukoliko se bolesnik želi zaštititi od komplikacija primarnog malignog procesa. Pored uzročnika resorpcije kostiju koje maligne ćelije stvaraju u bolesnika s hiperkalcemijom zbog maligne bolesti, može postojati i različiti sinergizam i antagonizam materija s učinkom na kosti, a koje izlučuju tumori. U nekih bolesnika s humoralnom hiperkalcemijom maligne bolesti, osteolitička resorpcija može biti generalizovana, a izostaje osteoblastični odgovor ili reakcija stvaranja kosti na naglo započetu resorpciju kosti, to znači određenu inhibiciju normalnog procesa povezivanja izgradnje

Slika 1. Uzroci hiperkalcemije

i razgradnje. Sinergizam i antagonizam u skeletnom djelovanju lokalno izlučenih citokina može učestvovati u blokadi resorpcije kostiju izazvane citokinima, s interferonom i srodnim citokinima, a citokini koji uzrokuju resorpciju kosti i citokini koji blokiraju resorpciju se luče u odgovoru na interakcije između ćelija tumora i upalnih ćelija domaćina. Tako interakcija više od jedne materije može odrediti da li se u određenog bolesnika razvija hiperkalcemija. Kod nekih limfoma, tipično limfoma B-ćelija, povišen je nivo 1,25(OH)2 D u krvi. Nije jasno da li povišeni 1,25(OH)2 D nastaje stimulacijom bubrežne 1-hidroksilaze ili limfocita. Ovo posljednje se čini sigurnijim na osnovu istraživanja malignih ćelija. Traganje za etiološkim mehanizmima kod hematoloških maligniteta usmjerilo se na produkciju različitih uzročnika resorpcije kostiju aktiviranim normalnim limfocitima te ćelijama mijeloma i limfoma. Taj(ti) uzročnik(ci), nazvani Uzročnicima aktivacije osteoklasta (OAF) sada izgleda da predstavljaju biološko djelovanje nekoliko različitih citokina, vjerovatno interleukina 1 i limfotoksina ili faktora nekroze tumora, dva jako srodna citokina. Za humoralno posredovanu hiperkalcemiju u bolesnika sa solidnim tumorima može biti odgovorno više od jednoga uzročnika, specifičan uzročnik pod nazivom protein srodan paratireoidnom hormonu (PTH-rP) koji je sličan, ali je različit od PTH, ispunjava kriterijum za humoralnog posrednika u sindromu hiperkalcemije. Ovaj se faktor jednako veže za PTH receptor te

aktivira receptor na način koji se ne razlikuje od samoga PTH. Povišene koncentracije PTH-rP su prisutne u bolesnika s tipičnim sindromom humoralne hiperkalcemije zbog maligne bolesti. U većini slučajeva vjeruje se da karcinom dojke uzrokuje hiperkalcemiju lokalnom stimulacijom osteoklasta direktno produktima koje luče metastazirajuće ćelije karcinoma dojke i s njima pridružene upalne ćelije. Ćelije karcinoma dojke stvaraju i izlučuju prostaglandine E koji su moćni lokalni stimulatori ćelija koje resorbuju kost. I drugi faktori koji potencijalno sudjeluju u tumorskoj hiperkalcemiji su poznati samo po svojim svojstvima resorpcije kostiju i nedostatku stimulacije cikličnog AMP u bubrežnim i koštanim ćelijama. Nekoliko ovih faktora stimuliše stvaranje prostaglandina E2 tipa. Metode za određivanje PTH-rP koje se koriste različitim pristupima (jednostruko antitijelo, dvostruko antitijelo, različiti epitopi) daju slične rezultate, ali ima i neslaganja koja su vjerovatno zbog metodoloških poteškoća. Većina nalaza pokazuje koncentracije koje su niske ili ispod granice detekcije u zdravih osoba, povišene koncentracije u mnogih bolesnika s karcinomom i humoralnim sindromom, te visoke koncentracije u ljudskom mlijeku. Tako, premda identifikacija PTH-rP predstavlja jedinstveni napredak, nije utvrđeno u kojoj je mjeri ta materija isključivi patofiziološki mehanizam humoralne hiperkalcemije malignosti. Nalaz niskog ili nemjerljivog PTH i povišenog PTH-rP bi usmjerila pažnju na postojanje okultne maligne bolesti.

SVJETSKI DAN BORBE PROTIV DROGA Institut za javno zdravlje, povodom 26. Juna, Svjetskog dana borbe protiv droga, u amfiteatru Instituta za javno zdravlje organizovao je javnu prezentaciju pregleda provedenih aktivnosti na području Cne Gore za period 2013-2015. godina. Na skupu su učešće uzeli predstavnici Instituta za javno zdravlje, Ministarstva prosvjete, Uprave policije, Javne ustanove za smještaj, rehabilitaciju i resocijalizaciju korisnika psihoaktivnih supstanci, kao i predstavnici NVO sektora koji se bave ovom problematikom.

Prof. dr Boban Mugoša izložio je pregled epidemiološke slike na području upotrebe droga i zavisnosti o drogama u Evropi. Istakao je da u zemljama Evrope glavne karakteristike problematike droga relativno su stabilne u posljednjih nekoliko godina. Glavni rezultati analize problematike droga u Evropi, koje je radio EMCDDA (Evropski centar za praćenje droga i zavisnosti o drogama), pokazali su da se nastavljaju dugoročni obrasci i trendovi, ali i da se pojavljuju nova razvojna kretanja u obrascima upotrebe i odgovora na tu upotrebu. EMCDDA naglašava da je sve teže odrediti granicu između starih i novih droga kao tržišnih kategorija i, kako nove droge sve više oponašaju postojeće supstance, tako i odgovori na pojavu novih droga mogu oponašati odgovore koji se temelje na dokazima na probleme sa postojećim

drogama. Prije dvadeset godina Evropa je bila suočena sa epidemijom heroina, a potreba za smanjivanjem prenosa HIV-a i smrtnih slučajeva povezanih sa AIDS-om bila je glavni pokretač polike u području droga. I danas su u upotrebi heroin i problemi povezani sa HIV-om u središtu izvještavanja, ali je kontekst sada mnogo optimističniji u pogledu razvojnih kretanja i informacija koje se posjeduju o tome kako treba djelotvorno odgovoriti na taj problem u javno-zdravstvenom pogledu. Međutim, taj problem je danas mnogo složeniji, što se odražava u činjenici da su mnoge supstance koje se sada koriste bile gotovo nepoznate u Evropi prije dvadest godina. Sa druge strane, vidljive su pozitivne promjene sa zabilježenim rekordnim nivoima pruženih usluga liječenja, koje su praćene određenim smanjenjem injektiranja droga, upotrebe novog heroina, kokaina i pušenja kanabisa. Međutim, svaki optimizam treba uzeti sa dozom opreza, pošto bi nezaposlenost mladih osoba kao i smanjenje obima ponuđenih usluga tretmana mogli dovesti do ponovne pojave starih problema. Osim toga, detaljnija istraživanja pokazuju i da bi se situacija na području droga mogla početi mijenjati sa pojavom novih problema koji predstavljaju izazov trenutnoj politici i modelima u praksi: pojava novih sintetičkih droga i obrazaca upotrebe na ilegalnom tržištu droga, kao i supstanci koje se ne mogu kontrolisati. U današnje vrijeme evropsko tržište droga nastavlja da se brzo mijenja i razvija. To se može predočiti činjenicom da je u 2014. godini po izvještaju EMCDDA, otkriveno više od sto novih psihoaktivnih supstanci. Sadašnje tržište droga se manje bazira na biljnim supstancama koje se transportuju sa velikih udaljenosti do potrošača na evropskom tržištu. Važni pokretači u ovom su globalizacija i brzi razvoj informacionih tehnologija. U zemljama sa niskim i srednjim dohotkom obrasci upotrebe droga se mijenjaju, a to takođe u budućnosti može imati uticaj na probleme sa drogama u evropskim zemljama. Sve veći izazov predstavlja internet kao mehanizam za brzo širenje novih informacija, ali i kao ogromno anonimno tržište sa globalnim domašajem, što predstavlja način da se stvori nova povezanost

snabdijevanja i upotrebe droga. Sa druge strane, internet pruža mogućnost za pronalazak novih metoda prevencije, liječenja i intervencija na području smanjenja štete. Navodi se da implikacije tih i takvih promjena na javno zdravlje još nisu u potpunosti jasne. Pokazatelji da je sadašnja politika napravila pomak u nekim važnim područjima moraju se posmatrati u svijetlu daljeg razvoja situacije u području droga, što će zahtijevati dalja prilagođavanja već postojeće i razvijene prakse. Dr Ljiljana Golubović, iz Instituta za javno zdravlje, govorila je o epidemiološkim indikatorima upotrebe droga. Evropski centar za praćenje droga i zavisnika od droge u saradnji sa institucijom kao što je Savjet Evrope, sastavni su dio svake analize, a koriste se kako bi se obezbijedili pouzdani podaci programa zavisnosti od droga, posljedicama, a koji su temeljeni na dokazima. Pet indikatora sastavni su dio svake analize o problemima droga, slike i odgovara na ocjenu učinkovitosti sprovedenih politika i aktivnosti na tom polju. Tih pet indikatora se odnose na istraživanje u opštoj populaciji, dok izviještaj služi u svrhe boljeg razumijevanja. Objasnila je da se prvi indikator odnosi na učestalost upotreba droga u opštoj populaciji, odnosno, populaciji učenika. Drugi indikator se odnosi na visikorizičnu upotrebu droga koja uzrokuje štete, odnosno, uzrokuju negativne posljedice, zavisnost i druge zdravstvene i psihološke probleme, ili postavlja osobu u visoki rizik da će patiti od takve štete ili posljedica. Program uključuje: 1. visokorizičnu upotrebu opijata, upotrebu droga, učestalu upotrebu kanabisa; 2. nacionalno visoko rizične upotrebe kokaina – specijalne procjene i 3. elemente za razumijevanje upotrebe više vrsta droga. Institut za Javno zdravlje je sa ekspertima medicinskog fakulteta Univerziteta u Zagrebu došao do prosječene veličine populacije injektirajućih korisnika droga u Podgorici primjenom multiplier metode. Indikator koji se odnosi na infektivne bolesti povezane sa upotrebom droga prikuplja podatke u području, učestalosti i prevencija, zaraznih bolesti usljed upotreba droga ( HIV, hepatiti C, hepatitis B) mladih koji injektiraju droge. Postoje metode za prikupljanje podataka, istarživanje među injektiranim korisnicima uz serološke pretrage, kao i praćenje rutinskih dijagnostičkih testiranja novih slučajeva HIV-a, hepatitisa C i hepatitisa B kod zavisnika. IJZ je u saradnji sa UNDP-om u Crnoj Gori i nevladinom organizacijijom Juventas istražio rizično ponašanje u vezi sa HIV/AIDS-om, sa prevalencom HIV-a, HBV i HBC među injektirajućim korisnicima droga u Podgorici. Cilj četvrtog indikatora jeste da se dobiju statistički podaci o broju i karateristikama osoba koje umiru od direktnih i indirektnih posljedica droga, naročito među mladim. Dvije su komponente za ovaj indikator: smrti direkto uzrokovane drogama i stope smrtnosti kod problematičnih zavisnika. Ove komponente mogu ispuniti nekoliko ciljeva u javnom zdravstvu, služeći kao pokazatelj cjelokupnog uticaja upotrebe droga na zdravlje i komponente tog uticaja. Smrti povezane sa upotrebom droga i smrtnosti među zavisnicima, na osnovu izvještaja Kliničkog centra, centra za patologiju i sudsku medicinu, smrti usljed trovanja narkoticima u periodu od 01.01.2014.godine do 18. 10.2015. godine od posljedica dejstva narkotika - život je izgubilo 14 osoba, 11 muškaraca i 3 žene.

U 2013. godini postojala su tri centra u Baru, Kotoru i Podgorici, a sada postoje dva u Podgorici i Nikšiću. Stopa liječenja korisnika je 2,4 na 10.000 stanovnika. Socioekonomska karakteristika je da imamo najviše zavisnika djece. Treba inicirati proceduru za izmjenu naziva Registra narkomanije u Registar potražnje za tretmanom usljed upotrebe droga. Pokrenuti proces prilagođavanja pravnog i zakonskog okvira, da Registar obuhvati i službe socijalne zaštite, program niskog praga pristupa terapijske zajednice i dr. Sa svim učesnicima kontinuirano tražiti način za unapređenje prijavljivanja i kvaliteta prijavljenih podataka. Nastaviti kontinuiranu edukaciju i rad na podizanju svijesti o potrebi i značaju registra. Prevencija upotrebe psihoaktivnih supstanci i aktivnosti u oblasti obrazovanja je bila tema Tamare Milić iz Ministarstva prosvjete. Naglasila je da sve što se dešava, dešava se u kontinuitetu i povezano je sa nečim što je bilo prije toga. Revizijom koju smo imali prije dvije godine smo pojačali preventivni program o upotrebi droga (osnovne i srednje škole) i svih aktivnih ostalih supstanci. Postoji dobar program osnaživanja koji je po prvi put povezao stručne saradnike i upravu škola sa djecom i roditeljima. U početku smo u ovaj program uključili 10 škola, a kasnije u saradnji sa NVO Cazas uključili smo još 4 škole. Kroz ove programe se nigdje ne akcentuje sama upotreba droge, program prevencije droga, narkomanija, nego se radi na jačanju znanja i sposobnosti da djeca rade na sebi i drugima i da znaju da se odbrane. Ovaj program se sprovodi u 17 škola, u Podgroci, Cetnju, Nikšiću i Danilovgradu i sprovodi se kroz 24 sesije kroz redovne predmete, biologiju i zdravi stilovi života u sklopu redovne nastave. Prijavljeno je 82 učenika za ovaj program. Gavrilo Barjaktarević iz Uprave policije, odsjek za borbu protiv droga predstavio je aktivnosti u oblasti smanjenja ponude droga u Crnoj Gori podsjećajući da krijumčarenje velikih količina produkta kanabisa je u proteklih nekoliko godina postao značajan bezbjednosni problem na Balkanu. U prvom redu radi se o Skanku – modifikovanoj verziji marihuane, koji se krijumčari iz Albanije prema Grčkoj, Italiji i bivšim YU republikama. Kada je riječ o ruti krijumčarenja prema bivšim YU republikama, Crna Gora je uglavnom prva tranzintna tačka i iz tog razloga je krijumčarenje kanabisa postala dominantna kriminalna aktivnost kada je u pitanju kriminalitet povezan sa drogama. Trenutno se ponovo bilježi rast krijumčarenja preko naše teritorije. Heroin se krijumčari istom rutom ali po obimu i značaju u međunarodnim okvirima ova ruta nije prepoznata kao glavni krijumčarski putevi. Jedan dio se konzumira na ilegalnom crnogorskom tržištu gdje postoji značajan broj heroinskih uživalaca i zavisnika. Procjena je da ih je od 3.000 do 5.000. Realizovanje zaplijenjene količine heroina u Crnoj Gori po kvalitetu i količini ukazuje da je namijenjen uličnoj prodaji, a ne daljem krijumčarenju ka zemljama EU. Organizovani kriminal fokusiran je na domaćem tržištu herioina što direkto utiče na socioekonomski momenat u društvu. Kada je riječ o krijumčarenju kokaina, procesuirani slučajevi i konkretne međunarodne istrage potvrđuju umiješanost crnogorskih državljana u organizovanje i vršenje krijumčarenja kokaina iz južnoameričkih država do tržišta zemalja EU. Jako je važno da se prikupljaju podaci i dokazi o ovim aktivnostima kao i da iste treba razmjenjivati sa međunarodnim partnerima jer su ove radnje povezane sa sticanjem enormnih profita i što se taj

novac ulaže u druge kriminalne aktivnosti i nelegalne poslove. Ovakvim profitima se vrše korupcije, jačaju kriminalne strukture, vrše krivična djela sa elementima nasilja i dr. Trend pojave novih psihoaktivnih supstanci na području Evrope ne zaobilazi ni Crnu Goru i može se zaključiti da će u narednom priodu doći do povećanja broja domaćih korisnika sintetičkih droga. U toku 2015. godine zabilježen je trend porasta, višestrukog povećanja procenta korisnika sintetičkih droga, a u prvom redu su Extazi i Spid, tokom ljetnje turističke sezone kad se na teritoriji Crne Gore organizuje veći broj festivala elektronske muzike koji predstavljaju pogodno tlo za distribucju ovih vrsta droga. Posebna opsnost se ogleda u činjenici da su kod nas tokom 2014. i 2015. godine registrovane dvije nove psihoaktivne supstance, 25 B-NBOME i 25I-NBOME. Odsjek za borbu protiv droga je sa inostranim partnerima realizovao veoma značajne međunarodne akcije. Predmeti su bili usmjereni na otkrivanje i razbijanje organizovanih grupa koje se bave krijumčarenjem velikih količina kokaina iz Južne Amerike ka zemljama EU. Aleksandar Radinović, direktor Javne ustanove za smještaj, rehabilitaciju i resocijalizaciju korisnika psihoaktivnih suspstanci Podgorica govorio je o rehabilitaciji i resocijalizaciji korisnika droga. Predstavljajući ovu ustanovu, podsjetio je da je osnovana 2008. godine od strane Glavnog grada Podgorice, sedam kilometara od centra grada, na lokalitetu Kakaricke gore – Ravnište. Ova ustanova nije u sistemu zdravstvene zaštite i javnih zdravstvenih ustanova već posebna specifična ustanova koja je prihvatila psihosocijalnu podršku, odnosno tretman rehabilitacije i resocijalizacije. Faze tretmana traju dvije godine i dijele se na rezidencijalni dio i nerezidencijalni. Klijenti borave u ovoj ustanovu godinu dana sa osmišljenim programiranim aktivnostima koje omogućavaju kvalitetan oporavak. Osim organizovane programske šeme klijentima je omogućeno praćenje zdravstvenog stanja od strane izabranog ljekara, a u kasnijoj fazi tretmana i liječenje hepatitisa u saradnji sa infektivnom klinikom KBC-a. Nerezidencijalni

dio podrazumijeva grupne terapije i nenajavljena testiranja na PAS. Ova faza oporavka je besplatna i takođe traje godinu dana. Nakon završenog cjelokupnog tretmana ustanova ne prekida konsultacije sa klijentima, ostaje sigurno okruženje gdje mogu pronaći razumijevanje. Klijenti koji svojim primjerom pokažu uspješnost i kvalitet u oporavku omogućava im se volonterski rad. U okviru rezidencijalnog tretmana sprovode se sljedeće programske aktivnosti: prijem i adaptacija klijenata, psihijatrijsko praćenje klijenata, grupna psihoterapija i rad u grupi, inividualni rad, rad sa porodicom klijenta, radnookupaciona terapija, sportsko rekreativne aktivnosti, organizacije izleta i posjete. Kada je u pitanju proces rehabilitacije programske aktivnosti postoji faza adaptacije: fizički oporavak uz psihijatrijsko praćenje i grupne psihoterapije koje podrazumijevaju različite psihoterapijske tehnike. Grupa je osnovno terapijsko sredstvo. Grupni rad se sprovodi po stručnom programu koji podrazumijeva različite tehnike i pristupe. Zastupljeni su elementi programa 12 koraka psihoterapijski modalitet. Transakciona analiza, učenje vještina, komunikacije, vještina asertivnog ponašanja i emocijalne pismenosti. Da bi se izgradila nova koristna ponašanja i prekinuli stari obrasci destruktivnog ponašanja potrebno je kombinovati različite vidove terapije. Projekti aktivnosti su usmjereni ka realizaciji ovog cilja. JU je potpisala partnerstvo sa UNDP-om, kroz Projekat Reforma sistema socijalne i dječije zaštite, unapređenje socijalne inkluzije IPA 2010. godina. U okviru JU radi kreativna radionica kao rezultat kreativnog rada klijenata. Realizovan je projekat Artikulacija prostora koji se realizuje u ambijentu ustanove, pod nadležnošću NVO Svoj i akademskog slikara Voislava Rabrenovića. Cilj projekta, pored estetskog unapređenja ambijenta ustanove bio je povezivanje datih umjetničkih izražaja sa programom rehabilitacije. Realizovan je i projekat izgradnje ženskog paviljona u decembru prošle godine. U okviru postojećeg kompleksa u saradnji

sa nadležnim sekreterijatom za socijalno staranje i kancelarijom za prevenciju narkomanije. Sredstva su dobijena od Evropskih fondova, Glavnog grada i Vlade. U okviru projekta, u maju 2014. godine uvedena je i besplatna SOS telefonska linija koja pruža mogućnost informisanja zainteresovanih o problemima vezanih za korišćenje psihoaktivnih supstanci kao i postojećim tretmanima u JU. Ova aktivnost je predviđena za žene zavisnice. Koristeći ovu liniju svi zaintereovani mogu dobiti informacije o bolesti zavisnosti, vrsti usluga koju pružamo u JU, relevantnim organizacijama koje su povezane sa tretiranjem ove bolesti i sl. Tatjana Đurišić, psihološkinja iz Instituta za javno zdravlje, je govorila o preliminarnim rezultatima evropskog istraživanja o upotrebi psihoaktivnih supstanci kod mladih i predstavila ulogu ESPAD – a koji je nastao na inicijativu Švedske. Prvo istraživanje je sprovedeno 1995. godine, a preko 40 zemalja učestvuje u ovom najvećem istraživačkom projektu u oblasti droga. - Sada imamo 3 ESPAD istraživanja. Prvo je rađeno 2008. godine, pa 2011. i 2015. godine. Naša istraživanja pokazuju da su djeci cigarete vrlo lako dostupne, a 82 posto djece tvrdi isto za alkohol dok 8 posto djece, više dječaka nego djevojčica, konzumira kombinaciju alkohola i tableta, a inhalanti su vrlo popularni među učenicima. Najviše korišćeni ljekovi su sedativi i analgetici. Upotreba kanabisa iz godine u godinu raste među djecom u školskom uzrastu. Jedan od deset učenika do 16 godina je koristilo neku ilegalnu drogu. U Crnoj Gori trend apstinenata opada, dok u Evropi naglo raste.

Aktivnosti civilnog sektora na području upotreba droga Vladan Golubović iz NVO Cazas je predstvio rad ove organizacije i istakao da su u 2016. godini imali obuku terenskih radnika volontera, te su se tako uključili u rad devet novih terenskih radnika. - U ovoj godini smo imali samo 119 klijenata, što je značajno manje u odnosu na prethodne godine. Sada pokušavamo da oživimo naš centar jer je šteta da se neki resursi i projekti koji su već razvijeni limitiraju ili u potpunosti zatvore. Dobru saradnju imamo sa Institutom za javno zdravlje i sa Domom zdravlja Podgorica, dok je saradnja sa Ministarstvom zdravlja ispod željenog nivoa. - Ono što nam se priznaje od strane javnih institucija je to da javni sistem ne može uraditi ono što može civilni sektor, odnosno NVO organizacije jer oni kao prvo ne mogu pokriti terenski rad, ne mogu imati dobar pristup skrivenim populacijama jer postoji određena procedura i sl. NVO sektor je dopuna onoga što se ne radi u javnom sektoru. Što se tiče ključnih preporuka to su: formiranje komisije za droge, koja zapravo jeste formirana ali nije određena na adekvatan način jer nisu uključene sve institucije koje su trebale biti. Naša preporuka je da se uključe tri, četri predstavnika nevladinog sektora i bar pet predstavnika populacije. Zagovaramo besplatnu rehabilitaciju u Kakarickoj gori i treba povećati metadonske centre u okviru mentalnog centra u Domu zdravlja Podgorica, a i treba uraditi mnogo više na održivosti NVO servisa koje pružamo korisnicima. Postoji napredak u određenim segmentima NVO sistema zadnjih godina ali je to nedovoljno. Saša Mijović iz NVO For Life smatra da u ovoj oblasti sve odlučuje Ministarstvo zdravlja i psihijatrija, ali da su oni naj-

manje pozvani kada je ovaj problem u pitanju jer se manipuliše terminologijom. Liječenje nije ono što smatraju psihijatri, 10 do 15 dana dati zavisniku tablete, jer je to samo dio liječenja. Pravo liječenje je tretman rehabilitacije, resocijalizacije i tu psihijatar nije potreban. Bolest zavisnosti je najmanje medicinski problem, ovo je psihosocijalni problem. Komisija za droge daje smjernice i odlučuje, a čine je četiri psihijatra, diplomirani pravnik, stomatolog i Saša Mijović iz NVO For Life. - Činjenica je da odjeljenje za droge u sklopu Ministarstva zdravlja, koje formalno postoji već osam godina, odnosno ne postoji. Nema podrške niti aktivnosti od strane istih. Krenućemo na bolje kada počnemo da se bavimo suštinom, a ne formom. Tijana Žegura iz NVO Juventas je govorila o sprovedenim programima ove organizacije od 2005. godine, odnosno o terenskom radu, a 2010. godine su organizovali dnevni centar na području Podgorice. Rade sa osobama problematičnim korisnicima droga. U najvećem broju javljaju se osobe koje pružaju seksualne usluge, muškarci i žene, mladi romi i zatvorenici. Na godišnjem nivou imaju oko 680 osoba u Podgorici koji injektiraju (2013. i 2014. godina), naredne ( 2015.godine) 602 osobe i 473 u trenutku kada su ostali bez podrške države. - U prošloj godini smo imali samo 82 nova klijenta. Stretegija predviđa mjere smanjenja šteta ali ih odjeljenje za droge pri Ministarstvu zdravlja ne priznaje, već smatra da su mjere dio prevencije HIV-a, tako da kancelarija za droge u sklopu Ministarstva zdravlja i ne postoji. Ne postoji sistemska kordinacija aktivnosti, ne postoji sistemski monitoring i evaluacija. - Godinama nemamo predstavnika na SND – komitet za droge pri Ujedinjenim nacijama koji se održava u Beču. Prvi put smo ove godine imali predstavnika iz Ministarstva prosvjete. U zadnjih tri – šetri godine imamo porast mladih godišta 2003. – 2004. koji koriste razne stimulanse. Sistem mora da se promijeni u ovoj vrsti poslova. Nikola Mijušković iz NVO Preporod je predstavio ovu organizaciju, koja je osnovana 2006. godine na Svjetski dan borbe protiv droga. Cilj ove organizacije je pomoć osobama koje imaju problema za zavisnošću, članovima njihovih porodica, povratnicima sa liječenja kao i svima koji procjenjuju da im je pomoć u ovoj problematici potrebna. Članovi su više internacionalnih mreža. Aktivnosti im se granaju u dva smjera: ustaljeni servisi podrške i različite projektne aktivnosti. Ustaljeni servisi obuhvataju motivaciono svjetovalište za prihvat liječenja, psihološko – tarapeutski tretman za sve zavisničke strukture, savjetovalište za roditelje koje su ušle u program stacionarnog tretmana kao i za roditelje rehabilitovanih zavisnika i zatvorenika, monitoring stacionarnog dijela tretmana i resocijalizacija rehabilitovanih zavisnika. Metodologija rada Preporoda obuhvata isustveno savjetovanje, psihološki i psipotarapeutski tretman i sveobuhvatni pristup tretiranju problematike. Statistički osvrt za 2014.godinu je da postoji 130 upotrijebljenih korisničkih servisa. Statistički osvrt za 2015.godinu sadrži 72 različita korisnika usluga i 106 upotrijebljenih servisa. U prvoj polovini 2016. godine 80 različitih korisnika je upotrijebilo 168 servisa. Projektne aktivnosti Preporoda su rad u primarnoj prvenciji, odnosno, anti dop ambasadori bez granica i projekat tri Balkan, odnosno, međunarodnu saradnju. Verica Pantelić

Hronika 01. jun - ZATVORENA BOLNICA ZBOG OBREZIVANJA DJEVOJČICA - Egipat Egipatsko tužilaštvo istražuje smrt tinejdžerke koja je nastala tokom operacije obrezivanja u privatnoj bolnici. Djevojčica je otišla na operaciju odmah poslije sestre. Njihova majka je medicinska sestra, otac hirurg, a operaciju je izveo registrovani hirurg. Vlasti su zatvorile bolnicu pošto su ostale pacijente prebacili u druge bolnice, a policija je ispitala menadžera bolnice i medicinsko osoblje koje je učestvovalo u operaciji. Ova operacija je zakonom zabranjena 2008. godine istakao je ministar zdravlja Egipta Lotfi Abdel Sami. Uprkos zabrani, obrezivanje žena je rasprostranjeno u Egiptu, naročito u ruralnim područjima. Ovaj zakon doveo je i do prve zatvorske kazne na koju je osuđen ljekar u januaru prošle godine, kao i otac djevojčice koji je dobio tri mjeseca zatvora. Blizu 200 miliona žena širom svijeta podvrgnute su ovoj vrsti operacije, ali u Egiptu, Burkini Faso, Liberiji i Keniji napravljeni su krupni koraci u borbi protiv ženskog obrezivanja. Prema posljednjim podacima ankete egipatskog ministarstva zdravlja, stavovi majki se mijenjaju. Iako je njih 92 posto podvrgnuto zahvatu, samo 35 posto ih je dozvolilo da se isto dogodi njihovim ćerkama - istakli su iz UNDP-a. Žene se poslije ove bolne procedure često suočavaju sa teškim posljedicama, kao što su krvarenje i bol dok uriniraju, ekstremna nelagodnost tokom seksa, fatalne komplikacije pri porođaju i duboka psihološka trauma. 02 - 03. jun ODRŽAN SASTANAK MINISTARA ZDRAVLJA SREDNJE I ISTOČNE EVROPE - Bugarska

U Sofiji se održao sastanak ministara zdravlja zemalja srednje i istočne Evrope na kojem su učestvovali uz domaćina, bugarskog ministra zdravlja Petrea Moskova i ministri zdravlja Republike Rumunije Vlad Voiculescu, Republike Slovačke Tomaš Drucker, Republike Makedonije Nikola Todorov, Replublike Hrvatske Dario Nakić i drugi ministri i visoki predstavnici iz

Litvanije, Slovenije, Srbije i Estonije. Glavna tema sastanka bili su rastući izazovi u području farmaceutske politike, a bilo je govora i o djelotvornosti novih ljekova, finansiranju skupih i inovativnih ljekova i opterećenju koje oni predstavljaju za zdravstveni sistem. Ministri su razgovarali i o mogućnostima saradnje i zajedničkoj nabaci skupih i inovativnih ljekova sa ciljem postizanja ušteda, a raspravljalo se i o Evropskom semestru i preporukama državama članicama u području zdravstva, što je dobra priprema za predstojeći EPSCO sastanak Vijeća ministara zdravlja Europske unije. 01. jun EKONOMSKA KRIZA POVEĆALA SMRTNOST OBOLJELIH OD RAKA Svjetska ekonomska kriza uticala je na povećanje broja smrtnosti stanovništva oboljelih od kancera za dodatnih 500.000, pokazala je studija sprovedena među pacijentima kojima je uskraćeno adekvatno liječenje zbog nezaposlenosti ili mjera štednje u budžetima za zdravstvo. Studija je rađena u periodu od 2008. do 2010. i ukazuje na to da je ekonomska kriza povezana sa povećanjem smrtnosti oboljelih od raka zbog povećanog siromaštva i nemogućnosti liječenja. U izvještaju Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD) u istom periodu je registrovana povećana smrtnost za 260.000 osoba, ali se dodaje da je broj veći od 500.000 širom svijeta. Španija i Britanija su za svoje pacijente obezbjedili univerzalnu zdravstvenu zaštitu, tako da u ovim zemljama nije zabilježen ni jedan slučaj prijevremene smrti pacijenata sa dijagnozom kancera. Samo u zemljama Evropske unije, 160.000 ljudi sa izlječivom dijagnozom je umrlo od ove bolesti. Rak je vodeći uzročnik smrti u svijetu, i znamo da su ekonomske promjene ključne za stepen preživljavanja raka - istakao je autor studije Mahben Marutapu i precizirao da je studija sprovedena na pacijentima čije oboljenje je izlječivo, kao što je, na primjer, početni stepen kancera dojke, prostate i debelog crijeva. U istraživanju su uključene i statistike Svjetske zdravstvene organizacije i Svjetske banke za više od 70 zemalja, i više od dvije milijarde stanovnika. Analiza je pratila vezu između nezaposlenosti, potrošnje na zdravstvene sisteme i broj smrtnih ishoda pri liječenju raka. 4. jun - USKORO KUĆNO ZATEZANJE LICA - SAD Naučnici sa Unverziteta Harvard i Masačusetskog instituta za tehnologiju objavili su da rade na novom materijalu koji

će moći da umanji bore i podočnjake. Robert Lenger sa MIT-a kaže da se na kožu namaže polimer, a preko njega sloj drugog materijala koji učvrsti polimer. Rezultat je neprimjetna, tanka, vještačka koža koja može da ima mnoštvo različitih primjena. Ovo kućno zatezanje lica, koje bi trebalo da kožu održava mladom, svježom i bez bora još uvijek je u fazi testiranja. 5. jun - SJEDINJENE AMERIČKE DRŽAVE STRIJEPE OD ZIKA VIRUSA - SAD Sezona komaraca u Sjedinjenim Državama je počela, a zajedno sa njom i prijetnja od zika virusa. Državni zvaničnici rade sve što mogu da bi zaštitili građane, čak i bez hitnog finansiranja od Kongresa, za koje ljekari tvrde da je neophodno. Direktor Centara za kontrolu bolesti, dr Tomas Friden kaže da bi mnogo toga moglo da se uradi na jugu zemlje, samo kada bi Kongres odobrio novac. Zika virus uzrokuje mikrocefaliju, što znači male glave kod beba. Kada je dijete rođeno sa mikrocefalijom, to nije zato što je lobanja mala, to je zato što virus uništava ćelije mozga pa se lobanja skupila oko oštećenog mozga. Neki zakonodavci ne vjeruju da će se virus proširiti u Sjedinjenim Državama, kao što je to slučaj u Latinskoj Americi i na Karibima ali ljekari ne žele da rizikuju. Bez vakcine, jedini način za sprečavanje da žene dobiju ziku je kontrola komaraca. Očekuje se da će savezne države u Meksičkom zalivu biti pogođene

najvećim brojem slučajeva zike. Predpostavlja se da će se zika virus širiti iz Majamija, u Floridi širom zalivskih voda, sve do Teksasa. Komarci i virus potiču iz Afrike i proširili su se putem međunarodne trgovine i putovanja. Dr Tomas Friden uporedio je, ono što naziva zika krizom u Americi, sa posmatranjem ljudi kako se dave i saznanjem da bi mogao da im pomogne kada bi imao pojas za spasavanje. 07. jun - RADNIČKA MIGRACIJA U EU - REVIDIRANA ŠEMA PLAVE KARTE Evropska komisija predstavila je revidiranu šemu plave karte koja omogućava visokokvalifikovanim radnicima da legalno migriraju u EU. Unija se suočava sa fenomenom ostarjele radne snage, te povećanjem nedostatka vještina u sektorima kao što su zdravstvo i informacione tehnologije. - Moramo bolje da opremimo sisteme kako bismo odgovorili na zahtjeve tržišta rada i nedostatka vještina u budućnosti. Revidirana šema Plave karte će olakšati i učiniti atraktivnijim dolazak visokokvalifikovanih državljana trećih zemalja na rad u EU, čime će se ojačati naš ekonomski rast - izjavio je evropski komesar za migracije Dimitris Avramopulos. U okviru ovog revidiranog projekta uspostaviće se šema kojom će se, pored ostalih mjera, unutar EU poboljšati mobilnost

GE KIDS

Imunološka zaštita za Vaše dijete! Ge Kids ids je bbezbjedna zbjedna formula, za razvoj oj pri prirodnog odnog imuni imuniteta! Prirodni balans i stimulans, za razvoj narušenog, dječijeg, imuno sistema.

GE132+Na GE132+N atu turral USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA POMAŽE POBOLJŠANJU PH VREDNOST ORGANIZMA

GE132 International Health d.o.o. www.internationalhealth.biz Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA

SNIŽAVA NIVO HOLESTEROLA U KRVI

migranata. Plava karta EU je prvi put predstavljena u oktobru 2007. godine i daje pravo visokokvalifikovanim radnicima izvan bloka da žive i rade u 24 od 27 zemalja članica EU, osim Danske, Irske i Velike Britanije. 08. jun - PERSONALIZOVANI LJEKOVI POSTAJU STVARNOST - Holandija Hiljade pacijenata sa cističnom fibrozom ili karcinomom liječe se personalizovanim ljekovima. Većina ljekara se oslanja na rezultate kliničkih ispitivanja i svoje iskustvo u odluci koje ljekove propisati pacijentima. Međutim, ne mogu biti sigurni da će određeni lijek imati isti učinak kod svakog pacijenta, ali napretkom u istraživanju matičnih ćelija lični pristup liječenju postaje stvarnost. Više od 1.500 pacijenata sa cističnom fibrozom liječi se na ovaj način. Ova tehnika je u upotrebi pri liječenju karcinoma, pri čemu svaki lijek drugačije djeluje na različite pacijente. S obzirom na to da je organoide jednostavno uzgajati i čuvati, tim istraživača iz Utrehta je otvorio novo poglavlje u nauci, gdje doktor odabira lijek na temelju rezultata dobijenih novom tehnikom obrade matičnih ćelija. Uzorak se uzima iz stomaka, a onda uzgaja u laboratoriju kako bi se dobile stotine sitnih klastera, nazvanih organoidi. Zatim je svaki posebno testiran na različite ljekove. Riječ je o lijeku koji je dobijen novom tehnikom obrade matičnih ćelija. Ukoliko imamo lijek ili kombinaciju ljekova koji djeluju na organoid, pacijenta možemo liječiti tim lijekom ili kombinacijom ljekova. Dakle, na osnovu reakcije organoida možemo utvrditi odgovarajuću terapiju - objasnio je dr Kors Van Der Ent, pedijatar. Desetine hiljada matičnih ćelija iz ljudskih organa, uključujući jetru, pluća i stomak, se nalaze u ovoj biobanci kao resurs za naučnike i farmaceutske kompanije širom svijeta koje su u potrazi za novim terapijama za desetine bolesti. Riječ je o banci tkiva osoba koje boluju od raznih bolesti. Ako istraživači ili farmaceutske kompanije žele da riješe određeni problem, mogu doći i pogledati u katalogu, pronaći cističnu fibrozu, rak debelog crijeva, ili određene genetske bolesti, uzeti odgovarajući organoid i testirati svoje ljekove - rekao je Rob Vries iz kompanije Hubrecht Organoid Technology. Za nekoliko hiljada Holanđana, mogućnost personalizovanog liječenja promijenit će njihove živote. Ovo je obećavajući početak tehnologije za koju autori kažu da bi mogla napraviti revoluciju u savremenoj medicini. Većina ljekara se oslanja na rezultate kliničkih ispitivanja i svoje iskustvo u odluci koje ljekove propisati pacijentima. Međutim, ne mogu biti sigurni da će određeni lijek imati isti učinak kod svakog pacijenta. Međutim, napretkom u istraživanju matičnih ćelija, lični pristup liječenju postaje stvarnost. 08. jun - REKLAMA DDK NAPRAVILA POBUNU – Grčka U Grčkoj seksi medicinske sestre u kratkim suknjama i sa dubokim dekolteima traže da date krv. Grčki sindikati medicinskog osoblja pozvali su Ministarstvo zdravstva da povuče video poziv davaocima krvi. Naime, u tom videu muškarci spasioci okruženi su prelijepim djevojkama koje ih gledaju sa obožavanjem, a medicinske sestre, vatrogasci i spasioci predstavljeni kao filmske seks bombe.

Reklama uz parolu na grčkom i engleskom jeziku "Sada i ti možeš postati heroj" prikazuje kako lijepe medicinske sestre, u cipelama sa visokim potpeticama, kratkim suknjama, sa dubokim dekolteima, uz divljenje raskopčavaju ljekara koji je upravo spasao život pacijentu. Video se završava prizorom u kojem običan čovjek koji je iz prikrajka vidio tu scenu, najednom odlučuje da ipak da krv, i sa očekivanjem gleda medicinsku sestru, nadajući se da će se i prema njemu odnositi kao prema ljekaru. Sindikat bolničkog osoblja je video spot osudio kao seksistički, a udruženje medicinskih sestara i tehničara ga je nazvalo uvredljivim. 08. - 09. Jun ODRŽANA KONFERENCIJA E-ZDRAVLJA - Holandija

Konferencija nedjelja e-zdravlja održala se u Amsterdamu u okviru holandskog Predsjedništva Vijeća EU i u organizaciji holandskog Ministarstva zdravlja. Konferencija je okupila ministre zdravlja država članica EU, predstavnike brojnih kompanija u području informatičko komunikacijske tehnologije, a učestvovao je i povjerenik Evropske komisije za zdravlje i sigurnost hrane Vytenis Andriukaitis. Cilj konferencije je bio primjena sistema e-zdravlja, razmjena međunarodnih iskustava i poboljšanje saradnje ministarstava. Posebna važnost posvećena je jačanju prava i uloge pacijenata te zaštiti ličnih podataka prilikom korištenja informatičkih rješenja u zdravstvu. Razgovaralo se o uvođenju elektronskog kartona, e-mentalnom zdravlju, poštovanju privatnosti prilikom izrade mobilnih aplikacija (m-zdravlje), izgradnji EU infrastrukture za sigurnu razmjenu podataka, kliničkim podacima koji se koriste u sistemu e-zdravlja, telemedicini i slično. Naglasak je stavljen na povjerljivost i vjerodostojnost podataka u smislu upravljanja i

pristupa podacima i načina njihove obrade. Očekuje se da će Norveška u narednih pet godina svim svojim pacijentima omogućiti korištenje sistema e-zdravlja kroz različite module poput telemedicine ili m-zdravlja, a sličan cilj imaju i druge evropske države. 09. jun BORBA MAĐARSKE VLADE PROTIV ODLASKA LJEKARA - Mađarska Mađarska Vlada je saopštila da će znatno povećati plate u zdravstvu, pošto se zemlja suočava sa masovnim odlaskom ljekara i zdravstvenih radnika u inostranstvo. Ljekari i farmaceuti će na jesen dobiti za u prosjeku 20% veće plate, a ostali zdravstveni radnici povećanje od 100 evra, s tim da im se plate udvostruče do 2019. Program povećanja plata u zdravstvu koštaće Mađarsku oko 320 miliona eura u periodu od dvije godine. Povećanje plata će za ljekare i farmaceute zavisno od specijalizacije i godina staža iznositi između 50.000 i 107.000 forinti bruto, odnosno od 160 do 345 eura. Mađarski ministar zdravlja Zoltan Balog je rekao da je planirano povećanje i u 2017. godini, čime bi ukupan rast plata bio 40%. Minimalna plata u zdravstvu u Mađarskoj je oko 340 evra. Mađarska se suočava sa masovnim odlaskom ljekara i medicinskih sestara kojih svake godine po nekoliko stotina ode u bogate zemlje EU. U zapadnoj Evropi radi više hiljada mađarskih ljekara i medicinskih sestara koji u tim zemljama mogu da višetruko uvećaju prihode za četiri ili pet godina. Samo u Velikoj Britaniji radi 1.800 ljekara i znatno veći broj medicinskih sestara iz Mađarske. Većina ljekara u Mađarskoj radi u javnom sektoru i njihove plate su u proteklih nekoliko godina samo simbolično povećavane.

Cilj ovog ministarskog sastanka bio je razvoj i unapređenje saradnje između Kine i zemalja centralne i istočne Evrope u oblasti zdravstva i organizovanje medicinske edukacije, kroz mogućnosti razmjene medicinskog kadra između zemalja „16+1 mehanizma“. Ministri su se usaglasili da uspostavljanje Asocijacije za unapređenje u oblasti zdravlja između Kine i zemalja centralne i istočne Evrope, u skladu sa okvirom „16+1 mehanizmom saradnje“, ima za cilj nastavak izgradnje postojeće platforme saradnje u oblasti zdravlja i poboljšanje nivoa razmjene u oblasti svih aspekata zdravstvene politike. Sve države u okviru ovog mehanizma suočavaju se sa rješavanjem važnog zadatka, koji podrazumijeva izgradnju efikasnog, jednakog i visokokvalitetnog zdravstvenog sistema koji bi mogao da riješi sve više rastuće zdravstvene probleme stanovništva. Ministri zdravlja su, potvrđujući posvećenost saradnji, usvojili zajedničku izjavu Drugog satanka ministara zdravlja Kine i zemalja Centralne i Istočne Evrope. 23. jun - UPOTREBA ANTIBIOTIKA: USKORO STIŽU VELIKA OGRANIČENJA - EU

20. jun - ODRŽAN DRUGI SASTANAK MINISTARSTAVA ZDRAVLJA KINE I ZEMALJA EVROPE - Kina

Održan je drugi sastanak ministara zdravlja Narodne Republike Kine i zemalja Centralne i Istočne Evrope (CEEC), koji je održan u Sudzou, Narodna Republika Kina. Ministarskom sastanku, organizovanom u okviru „16+1 mehanizma“, prisustvovali su ministri zdravlja i drugi predstavnici zdravstva Narodne Republike Kine, Crne Gore, Albanije, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Hrvatske, Česke Republike, Estonije, Mađarske, Letonije, Litvanije, Makedonije, Poljske, Rumunije, Slovačke i Slovenije.

Direktorat za zdravstvo Evropske komisije predlaže izradu evropskog vodiča za racionalnu upotrebu ove vrste ljekova. Svake godine 25.000 ljudi u EU izgubi život zbog posljedica infekcije bakterijama otpornim na antibiotike, a troškovi zdravstvenih sistema se procjenjuju na oko 1,5 milijardi eura, zbog čega je Direktorat za zdravstvo Evropske komisije pokrenuo inicijativu za izradu evropskog vodiča za kontrolu antimikrobne rezistencije i racionalnu upotrebu antibiotika. Ukazuje se na to da je otpornost bakterija na antibiotike (antimikrobna rezistencija) rastući globalni problem u Evropi i svijetu, koji dovodi do produženja trajanja bolesti, većeg rizika od smrtnog ishoda i povećava ukupne zdravstvene troškove za liječenje. Tendencije ukazuju na prijetnju da se čovječanstvo nađe u situaciji da nema više ljekova za liječenje bakterijskih infekcija, zbog čega su hitno potrebne isplative antimikrobne politike u svim zemljama kako bi se poboljšali ishodi za pacijente, bezbjednost pacijenata, i kako bi zdravstvena zaštita ostala održiva. U Luksemburgu je u maju održan sastanak o antimikrobnoj rezistenciji u organizaciji Evropske komisije i Evropskog

centra za prevenciju i kontrolu bolesti, na temu izrade Evropskog vodiča za racionalnu upotrebu antibiotika. Sastanku su prisustvovali visoki predstavnici zdravstva 17 zemalja EU, predstavnici 18 najvećih strukovnih asocijacija u Evropi. 26. jun MEĐUNARODNI DAN PROTIV ZLOUPOTREBE I NEZAKONITE TRGOVINE DROGAMA

sа svim sекtоrimа društvа i mеdiјimа. Znаčајnо је učеšćе škоlа, rоditеljа, pоliciје, rаdnо аktivnоg stаnоvništvа i pоslоdаvаcа, mеdiја, vjеrskih zајеdnicа, zdrаvstvеnih rаdnikа, udružеnjа grаđаnа i drugih u аktivnоstimа kоје imајu zа cilj smаnjеnjе zlоupоtrеbе drоgа. Uključivаnjе štо vеćеg brоја pаrtnеrа u оbiljеlеžаvаnjе оvоg znаčајnоg dаtumа iz Каlеndаrа zdrаvljа dоprinоsi dаljеm јаčаnju mеđusеktоrsке sаrаdnjе u оblаsti smаnjеnjа pоnudе i pоtrаžnjе drоgа. 27. jun ZAŠTIĆENO PRAVO ŽENA NA ABORTUS - SAD Američki Vrhovni sud potvrdio je pravo na abortus, odlukom prema kojoj savezne države nemaju pravo da negiraju ustavno pravo žena da okončaju trudnoću time što će ih izlagati nepotrebnim teškoćama ograničavanjem pristupa klinikama za abortus. Odluka sudija 5 prema 3 predstavlja vjerovatno najvažniju odluku najvišeg suda o pravu na abortus u posljednjih 25 godina. Time je većina sudija poništila zakon savezne države Teksas, sličan onima u još nekim državama, prema kojem se zahtijeva od ljekara da posjeduju dozvolu iz bolnice u blizini klinike, kao i da njihove klinike moraju da posjeduju skupu opremu identičnu kao i bolnice. U obrazloženju odluke, sudija Stiven Brajer naveo je da su državna pravila medicinski nepotrebna i da neustavno ograničavaju pravo na abortus.

Zlоupоtrеbа i pоsljеdicе zlоupоtrеbе psihоаktivnih supstаnci pоgаđајu svе društvеnе slојеvе u svim zеmljаmа svijеtа. Zlоupоtrеbа drоgа imа nеgаtivnе pоsljеdicе pо zdrаvljе i živоtе ljudi, pоdstičе kriminаl i prijеti оdrživоm rаzvојu. Rеzоluciјоm 42/112, 1987. gоdinе Gеnеrаlnа sкupštinа UN-а prоglаsilа је 26. јun Mеđunаrоdnim dаnоm prоtiv zlоupоtrеbе i nеzаkоnitе trgоvinе drоgаmа kао izrаz оdlučnоsti dа ојаčа djеlоvаnjе i sаrаdnju u bоrbi prоtiv zlоupоtrеbе i trgоvinе drоgаmа. Оvај dаn оbiljеžаvа sе širоm svijеtа u cilju mоbilisаnjа pојеdinаcа i zајеdnicе zа аktivаn оdnоs u suzbiјаnju prоblеmа zlоupоtrеbе drоgа. Slоgаn каmpаnjе zа 2016. gоdinu Prvо sаslušај ukаzuје nа tо dа је slušаnjе djеcе i mlаdih prvi kоrаk којi trеbа nаčiniti kаkо bi im sе pоmоglо dа оdrаstu zdrаvо i bеzbjеdnо. Cilj kаmpаnjе је pоdrškа prеvеnciјi upоtrеbе drоgа, која је zаsnоvаnа nа nаučnim dоkаzimа о еfikаsnоsti, као i pоvеćаnjе еfеktivnоg invеstirаnjа u dоbrоbit djеcе i mlаdih. Prеvеnciја u оblаsti zlоupоtrеbе psihоаktivnih supstаnci је sklоp psihоlоških, sоciјаlnih, prаvnih i zdrаvstvеnih аktivnоsti sа ciljеm sprеčаvаnjа оštеćеnjа zdrаvljа, nаstаnkа bоlеsti i pоslеdicа izаzvаnih rizičnim pоnаšаnjеm, tј. kоrišćеnjеm psihоаktivnih supstаnci. Glаvni ciljеvi prеvеnciје su: sprеčаvаnjе kоnzumirаnjа psihоаktivnih supstаnci, оdlаgаnjе kоnzumirаnjа psihоаktivnih supstаnci i sprеčаvаnjе dа оni којi еkspеrimеntišu sа drоgаmа pоstаnu kоrisnici visоk оg rizikа i zаvisnici оd drоgа. Mеđunаrоdni dаn prоtiv zlоupоtrеbе i kriјumčаrеnjа drоgа se obilježava оrgаnizоvаnjеm rаzličitih аktivnоsti kао štо su stručnе kоnfеrеnciје, јаvnе mаnifеstаciје, prеdаvаnjа i tribinе zа rоditеljе i djеcu, distribuciја infоrmаtivnоg mаtеriјаlа zа stаnоvništvо. Svе акtivnоsti pоdrаzumijеvајu i intеnzivnu sаrаdnju

28. jun ZAKONOM OBJAVLJEN RAT GOJAZNOSTI - Čile Čileanci, koji su najveći konzumenti brze hrane, ubuduće će na ambalaži svojih jela čitati upozorenja o nivou šećera i masti. Čile je treća zemlja na svijetu po broju gojaznih. Vlada je nedavno uvela zakonske mjere kojima se nastoje boriti protiv loših prehrambenih navika stanovništva. Čak 40 posto čileanske djece starije od šest godina je gojazno. Brza hrana i grickalice su svuda. U ratu protiv kalorija, Vlada je objavila rat hrani koja se smatra nezdravom. Zakonom će prisiliti prehrambene proizvođače da na ambalaži proizvoda navedu upozorenje o visokom nivou šećera, masti i soli. Vlada Čilea je, uprkos pritiscima korporacija, zabranila reklamiranje i prodaju brze hrane djeci u školama - pojasnio je čileanski ministar zdravlja Jaime Burrows. Ova mjera pogađa i najveće svjetske korporacije brze hrane. I prije nego što je stupio na snagu, novi zakon dovodi do promjena. Mnogi proizvođači prepolovili su udio šećera u jogurtima i popularnim žitaricama.

V sajam

edicine

Podgorica, 27, 28, 29. oktobar 2016. g.

Organizator: Medical CG Informacije na tel.: 00382 20 238 841, 067 395 032 redakcija@medicalcg.me