Broj88

1.00

5. AVGUST 2016.

GODINA VIII BROJ 88

www.medicalcg.me

Medicinske greške Akupunkturna anestezija Poremećaji puberteta Sunčevo zračenje dječije kože Toplotni udar

V Sajam medicine 27-29. oktobar 2016.g. Podgorica, Hotel Hilton

MILIJARDE SU DOBRIH RAZLOGA DA IZABERETE

LACTOCARE LACTOCARE STOP sa magnezijumom 1FSJPEJ QSPEVäFOPH TUSFTB [BHBêFOB ISBOB J WPEB JMJ WJSVTOF JOGFLDJKF NPHV EB VOJÝUF [ESBWV DSJKFWOV NJLSPøPSV J V[SPLVKV OFQSJKBUOF TJNQUPNF QPQVU EJKBSFKF ZA BRZO DJELOVANJE KOD AKUTNE DIJAREJE t %0;*3"/+& UBCMFUF EOFWOP EBOB TBäWBLBUJ JMJ QSPHVUBUJ V[ ǏBÝV WPEF

t 1SJKBUBO VLVT KBHPEF J WBOJMF t 4"%3Ç"+ 1",07"/+" UBCMFUB

LACTOCARE PLUS sa vitaminom B2 Primjena antibiotika, često narušava normalnu crijevnu mikrofloru. Zbog toga se nerijetko javljaju neprijatne stomačne tegobe.

ZA MIRAN STOMAK TOKOM PRIMJENE ANTIBIOTOKA t %0;*3"/+& LBQTVMF EOFWOP 6LPMJLP QJKFUF BOUJCJPUJL -"$50$"3& 1MVT V[NJUF QPTMJKF TBUB t 4"%3Ç"+ 1",07"/+" LBQTVMB

LACTOCARE DAILY sa cinkom 4JOESPN JSJUBCJMOPH LPMPOB KF GVOLDJPOBMOJ QPSFNFǎBK DSJKFWB LPKJ TF NPäF PLBSBLUFSJTBUJ TJNQUPNJNB CPMB V TUPNBLV HSǏFWJNB HBTPWJNB OBEJNBOKFN EJKBSFKPN J LPOTUJQBDJKPN 6[SPDJ TJOESPNB JSJUBCJMOPH LPMPOB OJKFTV QP[OBUJ BMJ TF ǏFTUP QPWF[VKV TB OBSVÝFOPN SBWOPUFäPN CBLUFSJKTLF mikroflore.

ZA USPOSTAVLJANJE RAVNOTEŽE CRIJEVNE MIKROFLORE I UBLAŽAVANJE SIMPTOMA IRITABILNOG KOLONA t %0;*3"/+& LBQTVMF EOFWOP t 4"%3Ç"+ 1",07"/+" LBQTVMB

LACTOCARE BABY sa vitaminom D -BDUPDBSF #BCZ KF V EPEBUBL JTISBOJ V PCMJLV LBQJ LPKF TBESäF t WJUBNJO % t CBLUFSJKF NMJKFǏOF LJTKFMJOF 7JUBNJO % KF QPUSFCBO [B OPSNBMBO SBTU J SB[WPK LPTUJKV EKFDF 6[JNBKVǎJ EOFWOV EP[V PE QFU LBQJ 7BÝF EJKFUF EPCJKB NJMJPOB CBLUFSJKB NMJKFǏOF LJTKFMJOF J[ EWB EPCSP JTUSBäFOB TPKB CBLUFSJKB J QSFQPSVǏFOJI *+ WJUBNJOB % t %0;*3"/+& LBQJ EOFWOP PE PH EBOB SPêFOKB EP OBWSÝFOF QSWF HPEJOF t 4"%3Ç"+ 1",07"/+" NM EPWPMKOP [B EBOB

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped.

Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir.

Dr Jelica Stanišić, spec.ped.

Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm.

Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Prof. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Branko Rašović Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Prim dr Julija Bošković Mr ph. Maja Stanković M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog Prim. dr Milica Šofranac, pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij.

Dr pharm. Nemanja Turković Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven.

Dr stom. Rade Mrdak Prof. dr Rajko Šofranac Prim. dr Sabahudin Pupović Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Tomić Verica Pantelić Dr Vesna Mitić-Lakušić Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

Medicinske greške za Turković 2015.g.

DrCALIMS pharm.izvještaj Nemanja Dr pharm. Nemanja Turković 10 – 11 13 – 15 Akupunkturna anestezija Miksedem DrDoc sci med.

Igor dr sci BožoMićunović Vuković 12 14 20 – – 21 Dijafragmalna hernija Hirurško liječenje krvnih sudova Dr med.

Peđa Maraš Doc. dr sci Božo Vuković 22 – 23 16 17 Prevencija šećerne bolesti Sunčevo zračenje dječije kože Prof. dr Agima Ljaljević Dr Olivera Simić-Kovačević 30 20 – 22 Hronika Crne Gore Toplotni 31 – 37udar Dr Marija Bogdanović Farmaceutska komora Crne Gore 26Žugić, – 27 mr ph Milanka Hronika 38 Crne – 39 Gore Dječiji 30 imunitet – 34 Dr Sanja Mitovi o Čizmović LASIK-u 48 Dr sci med. Sergej Alpatov Testovi za insulinsku 35 rezistenciju Mr sci Vesna Radonjić Vaginalne infekcije 50 – 51 Dr Milovan Jovanović Sindromi sa visokim rastom (II) 42Božidar – 43 M. Bojović Prof. dr sci med.

Infantilne 52 – 53kolike Dr Sanja Čizmović Urinarne Infekcije kod djece – 45Bošković Prim. dr44 Julija 54 – 56 Dojenje Priprema prvakaBošković za školu Prim. dr Julija M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog 46 – 48 58 – 59 Poremećaji puberteta Pruritus Prof. drPrim. sci med.

Božidar M. Bojović dr Milica Šofranac 49 51 60 – – 61 Skrining karcinoma Šuga debelog crijeva Dr Tanja Pješčić Dr Olivera Simić-Kovačević 56 57 62 – 64 Bol Otkrivanje raka dojke Dr Miruna Stanislava Višnjić Dr Kuzman 66 – 67 58 – 59 Traumatska dijafragmalna Rano otkrivanje tumorahernija jetre Dr Radmila Furtula Dr Zorica Bojović Dr Bojan Stojanović 60 61 68 – – 69 Tupa trauma Malignitet na područjuslezine Herceg Novog Dr Vesna Mitić-Lakušić Dr Goran Komar 6270 - 63

system Kompletna anti-aging linija koja ističe Vašu prirodnu ljepotu

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Kosić bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me

Oslobodite se bolova u kičmi i vratu, vrtoglavice i zujanja u ušima!

FIZIKALNA MEDICINA AKUPUNKTURA KIROPRAKTIKA ATLAS METODA ZA ROTACIJU PRVOG VRATNOG PRŠLJENA

LIJEČENJE:

BOLESTI KIČME - (diskus hernie, spondiloza) GLAVOBOLJA KRIVA KIČMA KOD DJECE I ODRASLIH DIJAGNOSTIKA OSTEOPOROZE Ordinacija DR NENEZIC, Delta City, Podgorica Tel: 067 834 191, 067 881 575

MNE.CHC.15.04.01

ZANIMLJIVOSTI

Bakterijske infekcije mogu da izazovu rak pankreasa

Sve veći broj studija ukazuje na veliku ulogu infekcija, prije svega desni i želuca, na nastanak jako smrtonosnog raka pankreasa. To je najgori oblik raka sa najvećom stopom smrtnosti, i do 96%. Poznati faktori rizika za ovu bolest uključuju pušenje, gojaznost, dijabetis tip2, alkoholizam i hronični pankreatitis. Oni se srijeću kod manje od 40% oboljelih. Dobija se prilično velika slijepa mrlja gdje nemamo uvid u uzrok bolesti - navodi dr Wasif Saif direktor onkološkog gastroenterološkog programa na Tufts Medical Center u Bostonu.

Zapravo rak se razvija na terenu zapaljenja imunog odgovora organizma na određeni problem. Konkretno infekcija bakterijom Helicobacter pyliri izaziva čir i rak na želucu, i Porphyrmomonas gingivalis povezana sa bolestima zuba i desni, mogu da pokrenu rak pankreasa. Izazivajući infekciju ove bakterije mogu toliko da poremete imuni sistem da on ne bude u stanju da zaštiti organizam od raka. I loše navike, pušenje i alkoholizam, mogu još više da ga oslabe. Po drugoj verziji, bakterijska infekcija direkno aktivira procese koji iniciraju rast novih krvnih sudova koji hrane tumor. Ima teorija koje ističu značaj indireknih efekata. Po njima, infekcija indirekno aktivira rak pankreasa time što pokreće imunološku reakciju u sredini koja ga okružuje, a ne u samom tumoru.

Ideja o vezi infekcije i raka nije nova. Virus hepatitisa B i C se povezuje sa rakom jetre, humani papiloma virus (HPV) sa rakom grlića materice, a Epštajn-Bar (Epstein-Barr) sa rakom usne i nosne duplje i sl.

Vitamin D smanjuje Naučnici korak bliže u učestalost astmatičnih napada otkrivanju lijeka protiv raka Naučno istraživanje je pokazalo da oboljeli od astme na jednostavan način mogu da se izbore sa napadima gušenja i otežanog disanja. Istraživači su između 2008. i 2012. godine mjerili nivo vitamina D kod 307.900 osoba. Uzeli su u obzir ključne faktore rizika za razvoj astme, gojaznost, pušenje i hronične bolesti. Ispitivanje je obuhvatilo 21.000 osoba oboljelih od astme.

Pokazalo se da su osobe sa nedostatkom vitamina D imale 25% češće napade u odnosu na ostale astmatičare. Imali su u skorijoj prošlosti bar jedno pogoršanje bolesti.

Naučnici preporučuju osobama sa astmom, kojima ne pomažu dovoljno ljekovi, da izmjere nivo vitamina D u krvi.

Ako je nizak, korišćenjem suplementa vitamina D mogu da smanje učestalost napada otežanog disanja.

Astma je neizlječiva bolest koja može da se kontroliše ljekovima, izbjegavanjem alergena i situacija koje provociraju napad.

08

Američki ljekari su objavili da su otkrili na koji način se ćelije tumora mogu održati u životu u laboratorijskim uslovima.

Vijest je obradovala sve naučnike u medicini jer će na ovaj način biti omogućeno testiranje bez potrebe da se ćelije zamrznu, kao i potencijalni pronalazak lijeka protiv oboljenja od raka.

Sve do sada naučnici nisu uspijevali da održe ćelije raka u stanju kao u tijelu pacijenta i zbog toga su nakon nekog vremena bile nekorisne. Mogućnost da se očuvaju pruža naučnicima više vremena da ih testiraju. Činjenica je da su tumori kod pacijenta drugačiji, čak i kada se tumor nalazi u istom organu ili tkivu.

- Posljednje istraživanje i očuvanje ćelija će nam omogućiti da svakog pacijenta tretiramo onako kako je njemu najkorisnije. Uzeli bismo tkivo koje nosi karcinom i uporedili bi ga sa tkivom koje je zdravo. Veoma smo uzbuđeni zbog ovog otkrića - rekao je vođa projekta, patolog Richard Schlegel sa Univerziteta Georgetown. Istraživanje je objavljeno u Američkom žurnalu patologije.

IZ MEDICINE Aparati za sušenje ruku šire u vazduh bakterije i viruse

Kupatila su idealna lokacija za razmnožavanje mikroba koji izazivaju bolesti na rukama. Ipak, bez obzira na društvene pritiske i svijetleću signalizaciju, mnogo ljudi često napusti kupatilo bez pranja ruku. Odavno su poznati rezultati istraživanja da aparati sa toplim vazduhom za sušenje ruku mogu lansirati bakterije u vazduh, dok papirni ubrusi gotovo nikako ne oslobađaju bakterije. Novi aparati za sušenje ruku stvaraju znatno veći problem korisnicima jer šire znatno veći broj bakterija od drugih. One se u vazduhu zadržavaju duži vremenski period na većoj udaljenosti, a rezultate su nedavno objavili istraživači u časopisu Journal of Applied Microbiology.

Za potrebe studije, autori Patrick Kimmitt i Keith Redway sa Univerziteta Westminster, uporedili su virusne eksplozije sa papirnih ubrusa i standardnog aparata za sušenje ruku. Istraživači su eksperiment probali na tri osobe koje su posule svoje ruke u rukavicama česticama virusa MS2. Istraživači su nakon toga uzeli uzorke iz vazduha i zarobljenih virusa na pločama koje su postavili na raznim mjestima u kupatilu. Ploče debljine 90 milimetara sadržavale su tanki sloj bakterije ešerihije koli.

Kod aparata za sušenje ruku pokazalo se da u vazduh lansira 1.300 puta više bakterija nego papirni ubrusi.

Šta pokazuju žuti čvorići na kapcima - ksantelazme Žućkaste ploče nepravilnog oblika i čvorići na kapcima – ksantelazme, nisu samo estetski problem, već ukazuju na povećan rizik za razvoj infarkta miokarda.

Nova studija, objavljena u British Medical Journal-u, potvrđuje da žuti čvorići na gornjim i donjim kapcima i na koži iznad i ispod njih ukazuje na povećan rizik od infarkta i drugih kardiovaskularnih bolesti. Ksantelazme su najčešći vid dobroćudnih tumora (ksantoma), koji predstavljaju nakupljanje velikih masnih ćelija sa pjenušavom citoplazmom. U suštini to su nakupine holesterola. Međutim, polovina osoba sa ksantelazmama nema povišen holesterol u krvi. U eksperimentu je učestvovalo više od 12.000 dobrovoljaca starosti od 20 do 93 godine. Na početku istraživanja oni nisu imali srčano oboljenje. Praćeno je njihovo zdravlje od 1976. do 2009. godine. Istraživanje je pokazalo da muškarci i žene različitih starosnih grupa sa ksantelazmom imaju povišen rizik razvitka infarkta, srčanih bolesti i smrti tokom 10 godina.

Ksantelazme bez poremećaja nivoa masnoća u krvi su estetski problem. Uklanjaju se laserskim tretmanom, elekrtohiruškim putem. Da bi se to spriječilo potrebna je dijetalna ishrana sa manje masnoće i liječenje dislipidemije.

Brazilski naučnici otkrili novu vrstu superbakterije Grupa naučnika iz Brazila otkrila je novu vrstu bakterije koja je otporna na sve do sada testirane ljekove, a koja se nastanjuje na nekim plažama Rio de Žaneira.

Naučnica koja je vodila istraživanja, Renata Picao kaže kako je bakterija u more došla putem kanalizacije iz gradskih bolnica. Ova će informacija zasigurno pokrenuti lavinu komentara zbog činjenice da bi za mjesec dana, upravo u Riju, trebale početi Olimpijske igre.

U Sjedinjenim Američkim Državama je prvi put u istoriji kod pacijenta otkrivena superbakterija otporna na antibiotike.

Pacijentkinja je bila 49-godišnja žena iz Pensilvanije. Žena nije putovala nigdje izvan zemlje i ljekari ne znaju na koji se način inficirala. Prvobitni test je pokazao kako je u pitanju infekcija bakterijom ešerihijom koli. Naknadno se pokazalo da je bakterija u potpunosti otporna na sve vrste antibiotika budući da nosi gen koji je otporan na antibiotik koji je pomagao kod ove infekcije. Ovaj slučaj je zabilježen u žurnalu American Society of Microbiology.

Druge zemlje su već zabilježile slučajeve superbakterija otpornih na antibiotike, a ovo je prvi slučaj u SAD-u. Rezistentni gen bakterija na colistin do sada je prijavljen u Kini, Evropi i Kanadi.

Bakterije su najbrojnija skupina organizama. Većina njih je nužna za održavanje života ostalih makroorganizama na zemlji.

Ostale su bakterije pripadnici fiziološke flore ljudi i životinja (postoje na koži, u usnoj i nosnoj sluznici, crijevima, donjem dijelu ženskog polnog sistema), obavljaju poželjne hemijske procese te se primjenjuju u raznim djelatnostima.

Od 1.500 opisanih vrsta bakterija, samo su oko sto vrsta ljudski patogeni.

09

M e d i c i n s ke g re š ke dejstvo

Dr pharm. Nemanja Turković Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore Odjeljenje za farmakovigilancu Medicinske greške su širom svijeta prepoznate kao česti uzročnik neželjenih dejstava ljekova koja za posljedicu imaju visok stepen morbiditeta i mortaliteta, što sa sobom nosi veliko finansijsko opterećenje za zdravstveni sistem svake zemlje.

Ne postoji standardna definicija medicinske greške pa ona varira od izvora do izvora. Prema Pravilniku o načinu prikupljanja podataka i načinu prijavljivanja i praćenja neželjenih dejstava ljekova za upotrebu u humanoj medicini ("Službeni list CG" br.

46/14), medicinska greška predstavlja nenamjernu grešku u propisivanju, izdavanju ili primjeni lijeka od strane zdravstvenog radnika ili pacijenta. A prema Vodiču za dobru praksu u otkrivanju, kodiranju, prijavljivanju i procjeni medicinskih grešaka (The good practice guide on recording, coding, reporting and assessment of medication errors EMA/762563/2014), izdatom od strane Evropske agencije za ljekove (European Medicines Agency - EMA), medicinske greške se definišu kao nenamjerne greške u procesu liječenja koje vode, ili imaju potencijal da dovedu do posljedica po pacijenta. Pri čemu se greška u procesu liječenja ne odnosi na izostanak terapijske efikasnosti lijeka, već na ljudski faktor.

Postoji više podjela medicinskih grešaka, ali najčešće korišćena je sljedeća: - medicinske greške koje za posljedicu imaju neželjeno dejstvo

10

- medicinske greške koje za posljedicu nemaju neželjeno - preventabilne medicinske greške - potencijalne medicinske greške.

Medicinske greške ne dovode uvijek do neželjenih dejstava, ali ako su one uzrok istih, smatraju se preventabilnim neželjenim događajima.

Medicinske greške se takođe mogu svrstati u sljedeće četiri kategorije: - primjena pogrešnog lijeka - pogrešno doziranje (uključujući jačinu, formulaciju, količinu) - pogrešan put primjene - pogrešan pacijent.

Posljedice medicinskih grešaka Iako procjene variraju, u zavisnosti od studija i zemalja, medicinske greške su uzrok miliona neželjenih događaja širom svijeta. Prijavljene medicinske greške su samo mali dio onoga što se stvarno dešava, a procjenjuje se da su upravo medicinske greške razlog hospitalizacije između 2 i 14% pacijenata. Takođe, procijenjuje se da između 18.7 i 56% svih neželjenih događaja koji se javljaju kod hospitalizovanih pacijenata zapravo posljedica medicinskih grešaka koje su mogle biti prevenirane.

U maju 2016. godine javnosti je predočen frapantan podatak. Istraživači sa Univerziteta Džons Hopkins su sproveli studiju čiji rezultati pokazuju da svake godine u Americi usljed medicinskih grešaka dolazi do više od 250.000 smrtnih slučajeva.

Usporedbe radi, od srčane bolesti godišnje umire 611.105 amerikanaca. Na drugom mjestu uzročnika smrti se nalazi rak sa 584.881 preminulih osoba. Treće mjesto pripada medicinskim greškama

sa 251.454 smrtnih slučajeva, čime su kao uzrok smrti pretekle bolesti respiratornih organa.

Liječenje posljedica medicinskih grešaka predstavlja veliko finansijsko opterećenje za budžet zdravstva. U nekim zemljama se 15-20% bolničkog budžeta troši upravo na liječenje stanja prouzrokovanih medicinskim greškama.

Kako spriječiti medicinske greške?

Regulatorni organi (Agencije za ljekove) i farmaceutska industrija imaju važnu ulogu u smanjenju i sprečavanju medicinskih grešaka, naročito onih koje proizilaze iz naziva lijeka, obilježavanja spoljnjeg i unutrašnjeg pakovanja lijeka i sadržaja uputstva za lijek. Ovo zahtijeva brojne aktivnosti, kako u periodu prije, ali i nakon izdavanja dozvole za lijek, a podrazumijeva i aktivno učešće zdravstvenih radnika, ali i pacijenata.

Preventivne mjere u cilju sprečavanja medicinskih grešaka mogu biti preduzete na nivou: - lijeka (korekcija naziva, obilježavanja spoljnjeg i unutrašnjeg pakovanja lijeka i sadržaja uputstva za lijek) - postupka primjene lijeka (putevi primjene, režimi doziranja) - ciljnog pacijenta (edukacija, angažovanje) - zdravstvenog radnika (edukacija, timski rad, kontrolne liste) - sistema (informacione tehnologije).

Prijavljivanje medicinskih grešaka predstavlja osnov za otkrivanje medicinskih grešaka kao i unapređenje bezbjednosti

pacijenta. Međutim, medicinske greške često budu neprijavljene.

Prema važećoj regulativi u Crnoj Gori, sva neželjena dejstva koja su posljedica medicinske greške moraju biti prijavljena Agenciji za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore (CALIMS).

Neželjena dejstva lijeka zdravstveni radnici mogu prijaviti CALIMS direktno, ili posredstvom predstavnika proizvođača lijeka (nosioca dozvole za lijek) u Crnoj Gori. Nosilac dozvole za lijek posebno prikuplja i prati podatke važne za procjenu odnosa koristi i rizika lijeka i ima dodatnu obavezu da prikupljene podatke vezane za medicinske greške koje nijesu imale za posljedicu neželjeno dejstvo dostavi CALIMS u formi periodičnog izvještaja o bezbjednosti lijeka, ili na zahtjev CALIMS.

Ukoliko primijetite neželjeno dejstvo lijeka, čak i da se radi "samo" o Vašoj sumnji da je ispoljeno neželjeno dejstvo u vezi sa lijekom, molimo Vas da prijavu pošaljete putem informacionog sistema zdravstvene zaštite (ukoliko Vam je dostupna aplikacija za prijavu neželjenih dejstava), ili popunite obrazac za prijavu i pošaljete: na adresu: Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore Bulevar Ivana Crnojevića 64a 81 000 Podgorica tel: 020 310 280 fax: 020 310 581 e-mail: nezeljenadejstva@calims.me putem IS zdravstvene zaštite

Akupunkturna anestezija kod operacije na otvorenom srcu

Dr Igor Mićunović, dr sci med. (1) Spec. kliničke akupunkture i farmakologije Fakultet kineske medicine u Tianjinu Kineska poštanska markica iz 1975. godine je dio kolekcije od ukupno četiri markice priređene u čast uspješne integracije kineske i moderne medicine. Markica prikazuje stvarnu operaciju na otvorenom srcu pod akupunkturnom anestezijom. Operaciju je vodio prof. dr Yi Shan Wang 王一山, legenda kineske kardiotorakalne hirurgije. Anesteziolog je bila dr Xing Fang Li 力方 koja je primijenila akupunkturnu anesteziju postavivši dvije akupunkturne igle u predio podlaktica i dvije igle u predjelu grudi. Na markici je napisana fraza kai xin 心, što znači - biti srećan. Bukvalno prevedeno kai xin znači otvoriti srce. Ova serija poštanskih markica slavi istorijski momenat kineske kardiohirurgije tj. prjmjenu akupunkture kao integralne metode kineske medicine, najčešće primjenjivane u terapiji bola u formu anestezije kod operacija na otvorenom srcu.

Dr Peter Parker je 4 oktobra 1847. godine uveo modernu anesteziju u Kinu koristeći aparat Charles Jackson-a. Već 1848.g. on je koristio kloroform kao anestetik. Solucija etra i kloroforma, tj. lokalna i spinalna anestezija su korišćene u Kini do 20 vijeka.

12

N.R. Kina je stvorena 1949. godine. Mnogi prominentni kineski ljekari su se vratili iz dijaspore u Kinu da pomognu razorenoj zemlji poslije II svjetskog rata. Već 1953.g. ljekari iz dijaspore su organizovali prve specijalizacije kliničke anesteziologije u Pekingu.

Tokom kulturne revolucije (1966 - 1976) ustanovljena je kao standardna procedura akupunkturna anestezija, kao i anestezija kineskom farmakologijom. Od 1987.g. postoji koledž za anesteziju u Sudžou. U N.R. Kini edukacija iz oblasti anesteziologije traje 8, 7 ili 5 godina. Trenutno u Kini radi oko 80.000 anesteziologa.

Akupunktura se dokazivo uspješno praktikuje posljednjih 2000 godina u otklanjanju bolnih stanja. Akupunkturna anestezija se razvila iz akupunkturne analgezije. Prva operacija uz primjenu akupunkturne anestezije je izvedena 30.08.1958.g. godine u Bolnici br. 1 u Šangaju. Te iste godine u Xi An-u je izvedeno još 5 operacija. Uspješno izvedenu operaciju uklanjanja krajnika – tonziloktomiju, vodio je prof. dr Yin Hui Zhu 尹惠珠 uz korišćenje akupunkturne anestezije bez dodatnih anestetika.

Do 1971.g. u N.R. Kini je izvedeno 400.000 operacija uz korišćenje

asistirane akupunkturne anestezije.

1971. godina je označila ping - pong diplomatiju pred konačni dolazak predsjednika SAD Ričarda Niksona. U predsjednikovoj pratnji se nalazio novinar New York Times-a kojemu je tokom diplomatskog protokola hitno urađena apendektomija – hirurško uklanjanja slijepog crijeva. Tokom operacije korišćena je akupunkturna anestezija kao anestetik. To je bio za kinesku medicinu važan istorijski momenat jer je sam predsjednik Ričard Nikson postao promoter akupunkture u SAD. Već tokom 1975. godine otvaraju se prvi fakulteti orijentalne medicine, a nakon tri decenije izučavanja u SAD, akupunktura i kineska farmakologija se počinju izučavati na medicinskim fakultetima (Cornell Medical School, Harwards Medical School itd.) kao izborni semestralni predmeti ili kao kliničke metode tokom spcijalizacije (npr. anestezije).

Selekcija i priprema pacijenata za operaciju uz asistiranu akupunkturnu anesteziju se odvija uz želju pacijenta, te odlukom glavnog hirurga. Akupunkturna anestezija se neće primijeniti kod pacijenata sa pataloškim strahom, nervozom, maničnim- depresivnim sindromom. Kod operacija na otvorenom srcu tj. intratorokalnim operacijama, pacijent se sprema za operaciju nedjelju dana pred operaciju učeći - praktikujući abdominalno disanje.

Kineski ljekari su ubijeđenja da ovim načinom disanja preveniraju mogući hirurški pneumotoraks (‘pucanje’ pluća). Anesteziolog informiše pacijenta jedan dan prije operacije o prednostima akupunkture, te mogućim kontraindikacijama – komplikacijama hemijske anestezije. Takođe, pacijent se informiše o osjećaju (osjećaj hladnoće kroz vrat) koji će imati tokom hirurške incizije – reza, kao i osjećaju trakcije, osjećaju težine te osjećaju plitkog disanja.

Tehnika: Inicijalno, da bi se postigla akupunkturna anestezija vršena je insercija od 50 – 90 igala. Sa razvojem ove tehnike broj igala se smanjivao. Standardno, tj. uobičajeno je insercija 3 – 5 igala, a u nekim slučajevima je dovoljna samo jedna igla da

proizvede efekat anestezije. Iskusniji ljekari će koristiti manuelne metode kao rotaciju ili udaranje igle. Uobičajena je upotreba električne stimulacije nakon insercije igala kroz upotrebu električnog stimulatora (omanji portabl aparat) na kome se podešava zadata frekvencija struje i najjača jačina struje koja se može tolerisati.

Struja vrlo niske frekvencije se šalje kroz dršku igle kod distalnih tačaka, uobičajeno je (5-300 Hz). Struja visoke frekvencije (3000– 10000 Hz) se koristi na lokalnim tačkama. Za indukovanje akupunkturne anestezije potrebno je od 15 – 20 minuta, kada pacijent gubi osjećaj, tj. dobija osjećaj oduzetosti. Povremeno se daje intravenozno 1% prokaina na mjesto reza.

Observacija: Tokom operacija pacijenti često pokazuju mimikom lica bol, međutim na pitanje da opišu bol na skali od 1 - 10 pacijenti negiraju ikakav bol i nelagodnost. Ubjeđenja sam da se radi o refleksu mimike lica. Otprilike trećina pacijenata doživi promjene srčanog rada kao i promjenu boje lica - crvenilo lica, mišićne tenzije i druge znakove refleksnog odgovora na hiruršku intervenciju.

Ukoliko pacijent počinje osjećati nelagodnost, anesteziolog podsjeća pacijenta na abdominalno disanje. Ukoliko pacijent doživi tešku dispneju (otežano disanje) tokom torakotomije, pacijentu se stavlja maska sa kiseonikom. Ponekad se postavlja trahealna intubacija. U situacijama kada akupunkturna anestezija ne proizvede očekivani efekt upotrebljava se opšta anestezija.

Efikasnost: Zvanični kineski izvještaji od 1958. do 2016.g. govore u prilog akupunkturne anestezije. Naime, efektivnost akupunkturne anestezije se kreće oko 90% u ostvarivanju funkcije stabilnog održavanja gubitka osjećaja bola tokom hirurške intervencije kao i postoperativnog oporavka bez komplikacija.

Istraživanje dr Zhou i saradnika o kombinovanoj akupunkturnoj anesteziji, u trajanju od jula 2006. do oktobra 2010 godine na (I grupa) 100 pacijenata podvrgnutim operaciji na otvorenom srcu uz asistiranu akupunkturnu anesteziju u poređenju sa II grupom pacijenata podvrgnutim opštoj anesteziji, daje nam

13

interesantne podatke. Protokolom istraživanja pacijenti podvrgnuti akupunkturnoj anesteziji su tri dana pripremali abdominalno i dijafragmalno disanje prije operacije. Vršena je indukcija akupunkturnom anestezijom insercijom samo tri akupunkturne igle na lokacijama tačaka zhongfu 中府, lieque 列缺 i ximen obostrano.

Intravenozno su dati u vrlo maloj koncentraciji sedativi u poređenju sa kontrolnom grupom. Rezultati istraživanja ističu da je u poređenju sa II grupom, kod pacijenata podvrgnutim operaciji pod akupunkturnom anestezijom bilo značajno manje upotreba sedativa (p <0.001), kraće vrijeme ostajanja u bolnici (p <0.05), manja učestalost morbiditeta (p <0.05) i na kraju sveukupno jeftinija procedura (p <0.05).

Akupunkturna anestezija je još uvijek vrlo korišćena metoda anestezije u N.R. Kini kod operacija kraniotomije i tiroidektomije, ali ne toliko popularna kod operacije na otvorenom srcu kao tokom 1970-ih i 1980-ih godina. Glavni razlog rjeđe upotrebe akupunkturne anestezije kod operacija na otvorenom srcu leži u činjenici dužeg vremena pripreme pacijenta tj. investiranje više vremena zbog obaveznog treninga pacijenta terapeutskom disanju, a to u prebukiranim kineskim bolnicama nije poželjno. Drugi razlog je preduslov da hirurg mora biti ekstremno pažljiv, tačan i brz u operativnom zahvatu.

Mao Ze Dong 毛泽东 je inicirao plan razvoja kineske medicine kroz sljedeće faze: od 1945 – 1950 g. “Kooperacija kineske i zapadne (savremene) medicine”, 1950 – 1953 “Učenje savremene medicine od strane kineskih ljekara, 1954 – 1958 “Učenje kineske medicine od strane ljekara savremene medicine” 1950 – 1958 god. “Unifikaciju kineske i savremene medicine”, i konačno od 1958. godine je inicirana “Integracija kineske i savremene medicine”. Mao je govorio, “U budućnosti će postojati samo jedna medicina vođenja principima i zakonima dijalektičkog materijalizma”.

Kada se ljekari odlučuju za najbolju anesteziološku tehniku za ambulantnu ili dnevnu hirurgiju, nužno moraju mijenjati pristup u odnosu na tradicionalnu bolničku opšu anesteziju. Kao prvo, bolesnik mora otići kući brzo i sigurno; drugo, nuspojave koje se u našim bolničkim uslovima mogu tolerisati, kao mučnina, povraćanje i bol, potpuno su neprihvatljive u savremenim uslovima i potencijalno mogu odužiti otpuštanje kući i čak rezultirati nepredviđenim komplikacijama preko noći. Zbog svega prethodno navedenog, uvjerenja sam da akupunkturna anestezija ima svoju budućnost u primjeni i nadam se prvim istraživanjima u Crnoj Gori.

“Potpuno oslobađanje od boli temeljno je ljudsko pravo, ograničeno jedino našim znanjem da to postignemo.” John J. Bonica, 1990.g. Dostupnost i tačna primjena postojećih informacija i terapijskih postupaka zasigurno su najvažniji razlozi za postizanje podnošljive perioperacijske analgezije, što znači da je sada gotovo potpuno moguće otkloniti nepotreban bol. Nedovoljno otklanjanje bola nakon operacijskog zahvata opisuje se kao moralno i etički nedopustivo.

Anesteziologija je naučna disciplina, grana kliničke medicine, koja proučava postupke izazivanja neosjetljivošću.

14

Pod pojmom anestezija (grč. an estos – bez osjećaja) podrazumjevamo smanjenu osjetljivost cijelog ili pojedinih dijelova tijela, a postiže se sredstvima koja vrše depresiju nervnog tkiva lokalno ili CNS-a u potpunosti. Zadržali su se brojni termini koji označavaju depresiju živčanog tkiva (analgezija, hipnoza, narkoza, sedacija itd.), koji ustvari predstavljaju farmakološku osnovu pojedinih preparata. Upravo stoga je prihvaćeno da za bilo koji oblik depresije živčanog tkiva upotrebljavamo termin anestezija pri čemu razlikujemo opšu anesteziju i lokalnu anesteziju. Opšta anestezija bi trebala izazvati (ali ih nužno ne izaziva uvijek) imobilizaciju, relaksaciju. Opšta anestezija se može primijeniti kao: 1. Inhalacijska, 2. Intravenska i 3. Rektalna. Lokalna anestezija je postupak koji izaziva neosetljivost na bol određenog dijela tijela primjenom ljekova koji prekidaju provođenje impulsa kroz živce u toj regiji. Prema načinu primjene anestetika, dijeli se na: 1. Površinsku, 2. Infiltracijsku, i 3. Regionalnu. Anestetici su razne vrste ljekova u plinovitom, tekućem ili drugom obliku koji, kada se unesu u organizama, svojim djelovanjem dovode do gubitka osjećaja i/ili svijesti uz minimalno štetno djelovanje i mogućnost vraćanja organizma u normalno stanje nakon prestanka njihove primjene.

U kineskom javnom zdravstvenom sistemu akupunkturna anestezija ima značajnu kliničku primjenjivost i kao opšta i lokalna anestezija. Klinička uspješnost akupunkturne anestezije se ogleda kao sigurnija metoda u odnosu na opštu anesteziju savremene medicine, izrazito je sigurnija metoda za primjenu kod starijih i hendikepiranih. Postoperativni oporavak je značajnije kraći, te je veoma jeftina metoda i fiziološke funkcije organizma, kao npr. srčani rad, ostaju stabilni tokom anestezije.

Na kraju moram dodati da daleko od toga da je akupunkturna anestezija novi koncept u kineskoj medicini. Vrijedi pomenuti dva ljekara iz doba stare Kine. U kineskoj medicini u knjizi “Zapisi velikih istoričara” (史记•扁鹊仓公列传 94 p.n.e) Qin Yueren 秦越人 (407-310 p.n.e) se navodi kao prvi ljekar koji je koristio anesteziju kod transplantacije srca. U knjizi se navodi da je Qin Yueren upravo koristio akupunkturnu anesteziju.

On je najznačajniji ljekar kineske medicine i smatra se ocem kineske medicine i akupunkture. U literaturi je poznat pod nadimkom Bian Que 扁䳍. On je živio otprilike u isto vrijeme kada i Hipokrat (460-377 p.n.e.) otac moderne medicine.

Vrijedi pomenuti i doktora, hirurga Hua To 华佗 (110207 n.e.) On je bio prvi kineski ljekar koji je pronašao i usavršio anestetik po imenu Ma Fei San 麻沸散.Taj anestetik predstavlja konbinaciju kanabisa, vina i ljekovitih trava. Dr Hua To se obično upoređuje po svojoj virtuoznosti sa indijskim ljekarom Jivaka koji je živio u doba Bude 500g. p.n.e. i smatra se prvim hirurgom u kineskoj medicini sa zapisanim validnim hirurškim procedurama. Do 1847. godine tj. dolaska Peter Parkera u Kinu ova dva ljekara nemaju dostojnog nasljednika za pomenuti.

(1) www.kineskamedicina.me www.igormicunovic.com

Dijafragmalna hernija i hijatusna hernija Doc. dr sci med. Božo Vuković Dijafragma je mišićna pregrada, široki pljosnati mišić koji se nalazi između grudne i trbušne šupljine, između grudi i stomaka. Dijafragma kao prečaga ima polukružnu formu, ispupčena je prema grudnoj šupljini, pa može da se podiže i spušta i tako povećava ili smanjuje grudnu šupljinu na račun trbušne šupljine. Njen središnji dio je ugnut i fiksiran i na njega naliježe baza srčane kese, a njen desni i lijevi dio čine svod prečage. Dijafragma je glavni mišić za uzdisanje, jer omogućava dijafragmalno ili trbušno disanje. Prilikom kontrakcije, stezanja, svodovi dijafragme se spuštaju za 3 - 4 cm, a njen središnji dio za jedan centimetar. Kratki grč dijafragme se ispoljava kao štucanje.

Dijafragma se sa prednje strane od grudnog koša pruža u vidu desnog i lijevog mišičnog snopa, koji se pripajaju na prednjoj strani drugog i trećeg leđnog pršljena. Ova dva mišićna snopa dijafragme pružaju se u vidu osmice i između sebe prave dva otvora. Jedan od njih, koji se nalazi odmah ispred kičme, je otvor za veliku krvnu žilu, za aortu i to je hijatus aortikus. Drugi otvor je otvor za prolaz jednjaka, nalazi se sprijeda na dijafragmi i kada kroz ovaj otvor pored jednjaka prelazi dio želuca u grudnu šupljinu, nastaje hijatus hernija. U normalnim uslovima, postoji razlika u pritiscima između grudne i trbušne šupljine. U trbuhu pritisak je veći i iznosi oko 10 cm vodenog stuba. Usljed većeg pritiska u trbušnoj nego u grudnoj šupljini, svaki rascjep na dijafragmi zbog povrede ili urođenog defekta ili slabosti i proširenja otvora na dijafragmi može dovesti da crijeva, kardija i fundus želuca skliznu i pređu u grudnu duplju. Povećani pritisak u trbuhu kod kašlja, povraćanja, naprezanja mišića trbuha, povrede

16

trbuha, trudnoće i gojaznosti, pogoduju formiranje dijafragmalne i hijatusne hernije.

DIJAFRAGMALNA HERNIJA Podsticaj za ovaj rad je živo sjećanje na referat hirurga dr Milana Matića i dr Žike Petrovića, održan na saboru ljekara sjevernog dijela Crne Gore i jugozapadnog dijela Srbije u Prijepolju 1976. godine. Učestalost zatvorenih povreda trbuha i grudnog koša kod saobraćajnih udesa i u današnje vrijeme predstavlja dijagnostičku zagonetku i za školovanog ljekara pa i za hirurga.

Evo njihovog prikaza: „Djevojka, 21 godinu stara, sletjela autom sa puta i prevezena u bolnicu u teškom stanju. Jauče, blijeda, dispnična, teško diše. Pod sumnjom da se radi o perforaciji nekog organa u trbuhu, pristupa se hirurškoj intervenciji. Kako se u trbušnoj šupljini ne nalazi strani sadržaj, dolazi se do zaključka da se radi o povredi mišića i trbuh se zatvara. Stanje bolesnice poslije operacije se ne popravlja, nego iz sata u sat postaje teže.

Od svih kliničkih simptoma, najuočljiviji je bio teško disanje, pa to upućuje na snimanje grudnog koša. Na rentgenskom snimku konstatuje se velika gasna kolekcija a srčana sjenka i medijastinum su potisnuti prema desnoj grudnoj šupljini. Radi se i irigografija i vidi se da se kontrastom ispunjeno debelo crijevo nalazi u lijevoj grudnoj šupljini. Uradi se novi hirurški zahvat. Jedan po jedan organ trbušne šupljine vrati se na svoje mjesto, a otvor na dijafragmi se zašije bez ikakvih postoperativnih komplikacija“. Dominantni simptom kod ove povrede bilo je teško disanje, ali mu se

nije na početku tražio uzrok.

Dijafragmalna hernija se, prelaskom crijeva i trbušnog sadržaja u grudni koš, dešava kod prirođenog defekta na zadnjem lijevom dijelu dijafragme. Poslije porođaja, novorođenče grcka i kriči, vijuge crijeva se pune vazduhom i brzo se formira veća masa koja može uzrokovati akutne smetnje disanja. U težim slučajevima nastaju smetnje disanja neposredno poslije poroda, a u blažim slučajevima, smetnje u disanju se pojave nekoliko dana kasnije. Rentgenski se vide vazduhom napunjene vijuge crijeva u lijevoj polovini grudnog koša sa pomjerenim srcem i medijastinumom na suprotnu stranu.

Dijagnoza hijatus hernije, poslije strpljivih anamnestičkih podataka i kardiološkog pregleda, postavlja se rentgenski, pregledom sa kontrastom u Tredelenburgovom položaju, položaju sa glavom niže od tijela i lakim pritiskom na trbuh. Brižljiva hirurška korekcija hijatusa, otvora jednjaka na dijafragmi, rješava bolesnika tegoba koje se često zamjenjuju srčanim tegobama, kao što smo se često uvjerili u praksi.

HIJATUS HERNIJA Hijatus hernija je najčešći oblik dijafragmalne hernije, koji se karakteriše povremenim ili stalnim prelazom dijela želuca u grudnu duplju kroz hijatusni otvor na dijafragmi kroz koji prolazi jednjak iz grudnog koša u trbušnu šupljinu. Postoje dvije vrste ove hernije: jednostavna hijatus hernija i paraezofegalna, pored jednjaka hijatus hernije.

Uzrok hijatus hernije obično je nepoznat, mada ona može biti posljedica urođenog poremećaja otvora na dijafragmi ili nastaje kao posljedica povrede trbuha. U klizajućoj herniji, spoj jednjaka sa želucem i dio želuca nalaze se iznad dijafragme. Dio prolabirućeg želuca pokriven je potrbušnicom. Kod paraezofagealne hijatus hernije spoj jednjaka i želuca nalazi se na normalnom mjestu, a dio želuca nalazi se pored jednjaka iznad dijafragme.

Klinička slika hijatus hernije nije jasno definisana. Smatra se da se hijatus hernija, klizajuća, može rentgenski otkriti u 40% slučajeva, koji nemaju tegoba. Podrigivanje i osjećaj kisjelosti najčešće su tegobe koje nastaju zbog lakšeg prodora želudačnog sadržaja zbog poremećene funkcije otvora na dijafragmi. Kisjeo sadržaj želuca nadražuje i oštećuje sluznicu jednjaka u donjem dijelu, što dovodi do upale i grčeva. To se prikazuje kao bol u gornjem dijelu stomaka, koji se širi u grudi, a nekad u leđa i ramena, što može da liči na anginu pektoris, pa se bolesnici obraćaju kardiologu.

Tegobe od strane hijatus hernije najčešće se pojavljuju kada bolesnik leži ili se saginje, naročito pri ustajanju iz postelje i poslije obilnih obroka. Tegobe prestaju ili se smanje kada se bolesnik ispravi i prošeta, za razliku kod bola u angini pektoris. Hijatus hernija, pripojena uz jednjak, često može biti i bez simptoma. Suprotno od klizajuće hijatus hernije, ona može da se uklješti što iziskuje hitnu operaciju.

17

Neurolozi tvrde da svaki put kada se oduprete bijesu, vaš mozak uči da bude smireniji i staloženiji.

Ljudi koji imaju braon oči, zapravo imaju plave oči, ispod sloja melanina.

Kenguri skaču jer ne mogu pojedinačno micati svoje noge.

Brže i bolje ćete nešto učiti ako to radite svakog dana u isto vrijeme.

75% mozga čini voda.

Srce kod žena kuca brže nego kod muškaraca.

18

Mozak provede više od 70% vremena razmišljajući o trenucima koji su se desili i ishodima koji su se mogli desiti.

Med se nikada ne može pokvariti.

Morska voda sadrži 32 različita hemijska elementa.

Komarci su doprinijeli smrti više ljudima, nego bilo koja druga životinja ili insekt na svijetu.

Najviša temperatura zabilježena je u Libiji 1922. godine i iznosila je 58 stepeni Celzijusa u hladu.

Žene, u prosjeku, tokom života iskoriste oko tri kilograma ruža za usne.

Crv ima 5 srca.

Želudačni sokovi toliko su jaki da mogu da rastvore cink ili izazovu plihove na koži.

19

UTICAJ SUNČEVOG ZRAČENJA NA DJEČIJU KOŽU (Izvod iz predavanja održanog na III Medical konferenciji u Bečićima)

Dr Olivera Simić-Kovačević, Spec. dermatovenerolog PZU „Dr Kovačević”, Budva

O SUNČEVOM I UV ZRAČENJU Postojanje skoro svog života na Zemlji je uslovljeno svjetlošću Sunca. Svjetlost je metafora Istine, Dobra i Zla, Znanja i Neznanja.

Dok se proteklih vjekova sunce i sunčevo zračenje smatralo ljekovitim, posljednjih decenija se, razvojem fotomedicine, dolazi do naučnih saznanja i o veoma štetnom djelovanju sunčevog zračenja na čovjekov organizam, prvenstveno na KOŽU, kao najveći organ u ljudskom organizmu.

Moderna teorija objašnjava prirodu svjetlosti kao dualitet, označavajući svjetlost i kao čestice -fotone i kao elektromagnetne talase.

Sunčevo zračenje je elektromagnetno zračenje širokog spektra frekvencija. Iako sunce produkuje i gama zrake, ova supervisoka energija se pretvara u fotone niže energije i emituje u svemir. Sunce dakle, emituje X zrake, UV zrake, vidljivu svjetlost, infracrvene i radio talase.

20

Spektar elektromagnetnog zračenja koji nailazi na zemljinu atmosferu obuhvata raspon od 100 nm do 10 na 6 nm (1mm), pripada optičkom zračenju i može se podijeliti u 5 regiona po rastućim talasnim dužinama: UVC ( 100-280 nm) - apsorbuje se od strane atmosferskog ozona na 35 km od Zemlje i u zanemarljivim količinama dolazi do litosfere; UVB ( 280-315/ 320 nm) -velikim dijelom se apsorbuje u atmosferi i do litosfere ( površine Zemlje) stiže u količini od 5% od ukupnog zračenja; UVA (315/320-400nm): UVA II – kratkotalasno (315/320-340 nm) i UVA I – dugotalasno (340-400nm); VIDLJIVA SVJETLOST (400700nm); IR ( 700nm -10 na 6 nm): IRA (700-1400nm), IRB (14003000nm), IRC (3000nm-1 mm).

Biologija zračenja (uticaj sunčevog zračenja na ljudski organizam) je obrnuto proporcionalna talasnoj dužini!

Zavisno od talasne dužine, energije i vremena djelovanja, sunčevi zraci mogu izazvati na biološkim strukturana korisna, ali i štetna biološka djelovanja i hemijske reakcije.

Određeni ogani, tkiva, ćelije i molekuli – biomakromolekuli, “hromofore“ koje apsorbuju fotone svjetlosne energije dobijaju višak energije koju oslobađaju kroz različite fizičko-hemijske procese koji remete normalne životne reakcije.

Biološki efekti sunčevog zračenja se prvenstveno ogledaju na koži, kosi, očima, imunološkom, endokrinom i nervnom sistemu.

UVB zraci su energetski najjači zraci koji prodiru do živih ćelija epiderma (površnog sloja kože) u granuloznim sloju gdje izazivaju fotohemijske degradabilne procese čiji produkti

prodiru dalje u derm izazivajući i vazodilataciju (širenje krvnih sudova) i eritem (crvenilo) kože i dr. zapaljenske procese, stimulišu produkciju novog melanina (neomelanogeneza) stvarajući potamjelost kože tek za 72 sata koja traje nedjeljama i mjeseci (odloženo dugotrajno pigmentno tamnjene). Takođe stimuliše ćelije epiderma u smislu prolazne hiperkeratoze i hiperplazije (zadebljanja). Hiperkeratoza i tamnjenje su zaštitne – korisne reakcije kože protiv UVB zračenja. Veće doze UVB zračenja izazivaju opekotine koje predstavljaju povećanu predispoziciju karcinogenezi mehanizmom direktnog oštećenja DNA.U većim dozama UVB zračenje djeluje i imunosupresivno, utičući na pojavu ili recidive bolesti vezanih za ćelijski imunitet. Smanjivanjem imuniteta kože i mehanizmom imunomodulacije UVB zraci i indirektno utiču na karcinogenezu.

Jedino naučno dokazano pozitivno djelovanje UVB zraka (i sunčevog zračenja uopšte) je fotoliza-konverzija provitamina vitamina D u granuloznom sloju epiderma.

UVA zraci prodiru duboko u derm (srednji sloj kože)!

Aktiviraju melaninski pigment već prisutan u ćelijama gornjih slojeva epiderma kreirajući potamjelost koja se brzo stvara i brzo iščezava (neposredno kratko pigmentno tamnjenje). Prodirući u derm (srednji sloj kože) utiču na vezivno tkivo i krvne sudove što rezultira postepenim gubitkom elastičnosti kože i stvaranjem bora (fotostarenje-photoaging). Kumulativnim djelovanjem hroničnog izlaganja ili ekstremnim intermitentnim izlaganjem UVA zraci izazivaju trajna oštećenja ćelijskih struktura potencirajući indirektno oštećenje DNA i oksidativni stres u ćelijama i karcinogenezu, posebno melanom, namaligniji tumor u ljudskom organizmu (kratkotalasni UVA II zraci). UVA zraci potenciraju i fotosenzibilizaciju izazivajući fotoalergijske i fototoksične reakcije kože. Što se tiče djelovanja na oči, UVB zraci se potpuno apsorbuju u kornei, a UVA zraci prodiru do sočiva, a 1% i do retine!!!

Biološko djelovanje IR zraka nije značajno toliko za kožu koliko za cijeli ljudski organizam i izaziva zagrijavanje organizma (osjećaj toplote pri izlaganju suncu potiče od IR zračenja), sunčanicu, toplotni udar, toplotni kolaps, toplotne grčeve), ali i utiče na proces fotostarenja, potencira fotosenzibilizaciju, a usljed hroničnog izlaganja povišenim temperaturama prouzrokuje povećani broj termalnih karcinoma kože.

(Mnogo podrobnije o Sunčevoj svjetlosti i zdravlju, Djelovanju sunčevog zračenja, i Prevenciji štetnog djelovanja sunčevog zračenja možete pročitati u člancima istog autora pod navedenim naslovima, objavljenim u časopisu Medical CG, brojevi 27-30 iz 2012.godine ili potražiti elektronske zapise ovih članaka na www.medicalcg.me)

RAZLIKE U GRAĐI I FUNKCIJI DJEČIJE KOŽE U ODNOSU NA KOŽU ODRASLIH Treba naglasiti da postoje značajne razlike u strukturi i funkciji dječije kože, posebno donešenog i nedonešenog novorođenčeta u odnosu na kožu odraslih; ona je debljine samo 1/5 kože odraslih, korneociti (ćelije površinskog sloja kože) su manje veličine, melanozomi, strukture u kojima se stvara pigment kože-melanin su rjeđi i odložene aktivnosti za 1-7 dana, u dermusrednjem sloju kože ima više fibroblasta, ali su elastična vlakna tanja i nezrela, a kolagena vlakna u manjim snopovima, znojne akrine žlijezde su sa slabijom neurološkom kontrolom do 2.-3. godine, ima manje terminalnih dlaka,a folikuli velus dlaka su locirani bliže površini kože, kapilari kože su smješteni površnije i epidermis iznad njih je tanji, odnos površine tijela i tjelesne mase je 3-5 puta veći, TEWL (transepidermal water loss-gubitak tečnosti preko kože) je veći, kao i nivo apsorpcije i desorpcije vode, ali je koncentracija NMF (natural moisturizing faktora-prirodnog vlažećeg faktora) niža, pH kože viši (alkalniji) tako da je dječija koža generalno manje otporna, sklona isušivanju i posebno senzitivnija na UV zračenje. Razlika je posebno izražena sve do 3. godine života.

Manje se zna o reakcijama ovakve kože na UV zračenje, akutnim i hroničnim. Naučno je dokazano: 1. Protektivna barijera dječije kože je nezrela do najmanje druge godine života, a do treće godine života izražena je osjetljivost na UV zračenje.

2. Osjetljiva dječija koža ima povišen rizik od kseroze, atopijskog dermatitisa i UV oštećenja.

3. Akumulacija UV indukovanih promjena u koži može početi rano, već prvo ljeto po rođenju-prije nego se stvori potpuna

21

prirodna zaštita.

4. Ekscesivno i intermitentno izlaganje UV zračenju i opekotinama od sunca u djetinjstvu i adolescenciji povećava stepen rizika za dobijanje melanoma i ca basocellulare kasnije u životu, ali i pigmentnih nevusa (mladeža) i atipičnih melanocitnih nevusa.

5. Ne samo rekreativna ekspozicija suncu,već i zadesna, svakodnevna promoviše UV izazvane promjene u koži.

6. Jedna opekotina od sunca prije 13. godine povećava rizik od nastajanja melanoma 1.9 puta, od 13.-19.godine-1.6 puta, poslije 19.godine 1.4 puta; PET i više opekotina od sunca u djetinjstvu udvostručavaju rizik od nastajanja melanoma.

ZAŠTITA DJEČIJE KOŽE OD SUNČEVOG (UV) ZRAČENJA Zaštita senzitivne dječije kože od UV zračenja je nedavno postala vrlo interesantna tema zdravstvenim radnicima zbog porasta incidence svih karcinoma kože u dječijem uzrastu. Djeca su mnogo više od odraslih izložena uticaju sunčevog (UV) zračenja zbog produženih (pred)školskih, rekreativnih i sportskih aktivnosti u spoljašnjoj sredini.

Primarna zaštita obuhvata preventivnu edukaciju (ljekara koji se bave zdravljem djece-pedijatara, a potom roditelja), zaštitu odjećom, nošenje protektivne odjeće sa UPF, primjenjivanje pravila izbjegavanja izlaganju prirodnim UV izvorima u toku dana, primjena sredstava za zaštitu od sunca (sunscreena) i stroga zabrana korištenja vještačkih izvora Uv zračenja (solarijumi!).

Sekundarna zaštita obuhvata redovne preglede hiperpigmentovanih lezija-screening kože djece a time i ranu detekciju melanoma i nemelanomskih karcinoma kože.

PREPORUKE ZA PRIMARNU PREVENCIJU DJEČIJE KOŽE OD PREVELIKOG I OPASNOG IZLAGANJA SUNČEVOM ZRAČENJU ZA DJECU (I ODRASLE) FDA ( Food and Drug Administration): 1. Regularna upotreba sunscreena, broad-spectrum, SPF veći i jednak 30; 2. Obnavljanje aplikacije na 2 sata, u slučaju znojenja i kupanja- i češće; 3. Limitirano izlaganje suncu u periodu od 10-16 časova, kada su UVzraci najjači; 4. Upotreba sunčanih naočara, šešira i kačketa sa širokim obodom (15 cm)i odjeće koja pokriva kožu.

CDC (Center for Desease Control): 1. Aplikovati broad-spectrum sunscreen SPF veći i jednak 30 svaki puta kada dijete izlazi u spoljnu sredinu, pola sata prije izlaska, na sve fotoeskponirane površine; 2. Planirati aktivnosti u zatvorenom prostoru u periodu od 10-16 časova, ili, ako to nije moguće, držati se sjene; 3. Pokriti se odjećom dugih rukava i nogavica, posebno od gusto tkanih, a lakih materijala. Suva odjeća i svijetle boje štite bolje od vlažne, tamne odjeće; 4. Nositi šešir za zaštitu lica, ušiju, glave i vrata; 5. Upotreba sunčanih naočara koji, po FUBI standardima, blokiraju skoro 100% UV zračenja.

22

AAP (American Academy of Pediatrics): 1. Koristiti broad-spectrum sunscreen veći i jednak 30, i sunčanim i oblačnim danima; 2. Aplikovati dovoljno sredstva za zaštitu od sunca (2 mg/cm2, oko 30 grama ukupno za cijelo tijelo većeg djeteta ili odrasle osobe); 3. Poseban oprez u blizini vode i pijeska zbog refleksije.

ZA DOJENČAD MLAĐU OD 6 MJESECI FDA (Food and Drug Administration): 1. Koristiti sunscreen samo u vrlo malim količinama; 2. Ne kombinovati sunscreen sa repelentima; 3. Ne izlagati dojenčad suncu u periodu 10-16 časova; 4. U spoljašnjoj sredini držati dojenče u sjeni koliko je to god moguće, koristeći i suncobran i šešir širokog oboda. Obući mu overall koji štiti osjetljivu kožu; 5. Paziti na dovoljno korištenje tečnosti-hidraciju; 6. Pratiti dojenče u smislu ranih znakova dehidracije i opekotina od sunca (crvenilo kože, zajapurenost, ekscesivno plakanje, manje mokrenje od uobičajenog); 7. Ako dijete dobije opekotine smjesta ga skloniti sa sunca i aplikovati hladne komprese, te se obratiti ljekaru.

AAP (American Academy of Pediatrics): 1. Izbjegavati izlaganje suncu; 2. Dojenče odjenuti u lagane dugačke pantalone i duge rukave, i posebno dizajniran šešir širokog oboda koji pokriva i zadnju stranu vrata; 3. Samo kada adekvatna odjeća ili skrivanje u sjenu nisu mogući, koristiti male količine sunscreena SPF veći i jednak 30, na male fotoeksponirane površine (lice, nadlanice).

Generalno, djecu mlađu od 6 mjeseci ne treba nositi na plažu! Djecu do 3 godine vrlo pažljivo izlagati suncu, strogo se držeći ranijih preporuka!

SREDSTVO ZA ZAŠTITU OD SUNCA ZA DJECU: 1. Adekvatno štiti od UV zračenja; 2. Neiritativno je za kožu i oči; 3. Fotostabilno; 4. Lako za upotrebu; 5.Ima estetske kvalitete koji ohrabruju korisnike na upotrebu (teenager-i); 6. Transparentnost i vodootpornost su manje značajni za malu djecu; 7. Najbolje emulzija voda u ulju (V/U); 8. Ne upotrebljavati sredstvo za zaštitu od sunca u obliku spreja (mogućnost inhalacije, nemogućnost kontrole količine); 9. Izbjegavati sredstva za zaštitu od sunca sa mikronizovanim partikulama neorganskih filtera (nanopartikule) (iako prodiru samo do 2. sloja stratum corneuma); 10. Izbjegavati sredstva za zaštitu od sunca koja sadrže oxybenzone (apsorbuje se sistemski u 97% slučajeva, ima estrogeno djelovanje); 11. Sredstva za zaštitu od sunca prelaze u majčino mlijeko (bioakumulacija).

DJECU TREBA IZLAGATI SUNCU OBAVIJEŠTENO I KRAJNJE ODGOVORNO!

Ključni proizvodi VICHY ljetnje njege IDEAL SOLEIL

AQUALIA THERMAL DINAMIČNA HIDRATACIJA

TERMALNA VODA VICHY

PURETE THERMALE 3U1 MICELARNI RASTVOR

Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica; Tel.: +382 (0)20 623 125; Fax: +382 (0)20 621 770; E-mail: office@farmegra.com

Četiri ključna proizvoda

VICHY ljetnje njege Koža lica pamti svaki minut proveden na suncu. Da se na jesen ne biste kajali zbog novih bora, fleka i nepravilnosti koje ste zaradili ovog ljeta, primijenite savjete koje smo pripremili za vas. Prvi vidljivi tragovi starenja primijete se na licu i dekolteu. Da li ste se ikada zapitali koliko ste bora mogli da spriječite, koliko fleka i pjega da izbjegnete da ste samo malo više pažnje i vremena posvetili licu?

Ali nikada nije kasno da se krene u borbu protiv starenja. U samo nekoliko koraka u ljetnjem periodu, vaše lice će ostati zaštićeno.

1 korak

Termalna voda Vichy ZA KOGA? Za muškarce i žene koji žele da umire ili osvježe svoju kožu, bez obzira na njen tip. Preporučuje se osjetljivoj koži.

Osvježavajuća voda ljepote za osjetljivu kožu obogaćena dragocjenim i blagotvornim mineralima. Poslije uklanjanja šminke, a prije nanošenja svakodnevne njege, termalnu vodu sa udaljenosti od 30 cm naprskajte na čisto lice. Ostavite da djeluje nekoliko sekundi, a ostatak nježno obrišite maramicom. Može da se koristi kao fiksator šminke ili za osvježenje kože tokom dana.

20 % manje crvenila. 52 % manje osjećaja peckanja.

Poslije 7 dana isušenost kože se smanjuje za 8 %.

Kliničko ispitivanje pod nadzorom dermatologa sprovedeno na 50 osoba starosti između 18 i 60 godina.

100% čist i prirodni aktivni sastojak hipoalergena, bez mirisa i bez konzervansa.

2 korak

Purete thermale 3u1 micelarni rastvor ZA KOGA? Za žene sa osjetljivom kožom. Primjereno za osjetljive oči.

Micelarni losion trostrukog delovanja nježan prema osjetljivoj koži. Nježno čisti osjetljivu kožu koja biva u potpunosti čista bez osjećaja neprijatnosti ili zatezanja.

Nanesite vaticom na lice i oči. Bez ispiranja.

Koža je u trenutku umirena: 68% manje iritacija za samo 5 minuta.

Klinički dokazano.

Nekomedogena i hipoalergena formula ispitana je pod dermatološkim i oftalmološkim nadzorom. Formulisano za osjetljive oči i kosu sa fiziološkim pH. Obogaćen termalnom vodom Vichy koja smiruje, jača i obnavlja kožu.

3 korak

Aqualia thermal dinamična hidratacija Moćni serum za sve tipove kože

Prva Vichy linija za dinamičnu hidrataciju koja podstiče cirkulaciju vode u svim zonama lica. Rezultati: koža je hidrirana milimetar po milimetar. Ispitano na osjetljivoj koži pod dermatotoškim nadzorom.

Svježa ljepota tokom cijelog dana: - dugotrajna hidratacija - blistav ten - svjež izgled kože - ublažene linije isušenosti Svježa tekstura koja se pretvara u vodu u dodiru sa kožom. Nježan miris za visoku efikasnost seruma. Za bolju efikasnost serum se nanosi prije njege svakog jutra i večeri na suvu i potpuno čistu kožu.

4 korak

Ideal soleil

Obojena zaštitna krema 3 u 1 SPF 50+ protiv tamnih fleka Trenutno ujednačava ten zahvaljujući univerzalnim mineralnim pigmentima. Iz dana u dan koriguje fleke svojom pigmentisanom / obojenom formulom obogaćenom glavnim aktivnim sastojkom protiv fleka (Phe-Resorcinol) i štiti od UVB/UVA zraka.

Njena hipoalergena formula BEZ PARABENA ispitana je na osjetljivoj koži pod dermatološkim nadzorom. Obogaćena je termalnom vodom Vichy koja smiruje, jača i obnavlja kožu.

Dokazana klinička efikasnost. 19.2% fleka je ublaženo poslije 8 nedjelja upotrebe.

Pojačana zaštita i od UVA zraka.

Nemasna tekstura primjerena za svakodnevnu upotrebu zajedno sa svakodnevnom njegom ili umjesto nje. Nanosi se na lice, vrat i dekolte.

Nanesite prozvod neposredno prije izlaganja suncu, ponovno ga nanosite često i bogato, posebno poslije plivanja, znojenja ili brisanja peškirom. Izbjegavajte područje oko očiju. U slučaju kontakta s očima odmah ih temeljno isperite.

Izbjegavajte dodir sa tkaninom.

VICHY SAVJET: Krema za sunčanje neće vam pomoći ako se izlažete suncu između 11h i 16h. Takođe, ne zaboravite da kremu namažete i kada je tmuran dan.

Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica; Tel.: +382 (0)20 623 125; Fax: +382 (0)20 621 770; E-mail: office@farmegra.com

Toplotni udar Dr Marija Bogdanović Zavod za HMP Crne Gore, odsijek Cetinje

Normalna tjelesna temperatura u organizmu održava se u uskim granicima bez obzira na temperaturu okoline, zahvaljujuci dobroj autoregulaciji tjelesne temperature od strane termoregulacionog centra smještenog u hipotalamusu. Zahvaljujući ovom autoregulacionom mehanizmu, naš organizam se nalazi u stalnoj ravnoteži između odavanja i primanja toplote u cilju zadržavanja temperature tijela u fiziološkim granicama.

Normalna tjelesna temperatura kreće se od 36 do 37 stepeni celzijusa, sa dnevnim varijacijama do 35,9 do 37,6 stepeni.

Kada je tijelo izloženo ekstremno visokim ili niskim temperaturama, dolazi do popuštanja autoregulacionog mehanizma što za posljedicu ostavlja poremećaje organizma koji se očitavaju preko mnogobrojnih kliničkih simptoma i znakova.

Do toplotnog udara dolazi onda kada naš organizam, zbog dejstva ekstremno velike spoljne temperature, nije u stanju da odaje povećanu količinu toplote, što dovodi do akumulacije toplote i rasta temperature tijela preko 40 stepeni celzijusa. Toplotni udar je usko povezan sa toplotnim indeksom koji predstavlja mjerilo toplote tijela kao rezultat kombinacije efekta relativne vlažnosti

26

i temperature vazduha.

Toplotni udar može se podijeliti na klasični oblik i toplotni udar izazvan naporom.

Toplotni udar izazvan naporom javlja se kod mladih i zdravih ljudi i obično je sporadičan. Njim su najčešće pogođeni sportisti. Klasičnim oblikom pogođeni su stariji pacijenti, osobe koje boluju od hroničnih bolesti, naročito oni koji boluju od ateroskleroze i srčane insuficijencije, dijabeticari i etilicari. Ukoliko se ne preduzmu hitne mjere i postupci, dolazi do multiorganskog popuštanja.

Anamnesticki podatak da je osoba duže vremena boravila na suncu, kao i da je bila izložena povećanom naporu u ekstremno visokim temepraturama okoline, upućuje nas da se radi o posljedicama toplotnog udara. Odojčad i djeca do 4 godine starosti, kao i stariji pacijenti preko 65 godina starosti, spadaju u rizičnu grupu.

Početak toplotnog udara je nagao, sa simptomima centralnog nervnog sistema kao što su glavobolja, poremećaj govora, umor, halucinacije, delirijum i koma. Od simptoma i znakova

nalazimo glavobolju, drhtavica, hiperventilacija , mučninu, mišićni grčeve, ataksiju, nestabilan hod i govor. Koža je suva i topla, temperatura tijela je 40 do 41 stepen, puls ubrzan. U daljem toku nastaju tahikardija i hipotenzija kao rezultat smanjenog perfirenog otpora, a u labaratorijskim analizama nalazimo na hemokoncentraciju, hipernatrijemiju, poremećaj jetrinih i misicnih enzima, hipokalcemiju, hipofosfatemiju i u nekim slučajevima i hipoglikemiju. U najtežim slučajevima dolazi do DIK-a, trombocitopenije, rabdomiolize, akutne tubularne nekroze i multiplog popustanja organa.

Prevencija je usmjerena na sljedeće: Fizičke aktivnosti obavljati u ranim jutarnjim časovima kada su vlažnost vazduha i temperatura okoline niže. Sprovoditi dobru hidrataciju tijela, što podrazumijeva uzimanje 2 litra tečnosti na dan (voda), izbjegavati rastvore šećera i soli kao i alkohol.

Toplotni udar je urgentno stanje. Pacijenta staviti u rashlađenu prostoriju ili u hlad, staviti ga pod tuš mlake vode a lateralne djelove trupa obložiti ledom. Tečnosti za intravensku upotrebu rashladiti prije davanja. Površna masaža moze pomoći povratak rashlađene krvi u centralne djelove; mozak i viscelarne organe. Hidrataciju tijela sprovoditi oprezno, u prvih 12 sati dati 1000-1200 ml tečnosti, koristiti simtomatsku terapiju i pratiti simptome i znake kliničke slike. Uranjenje u hladnu vodu je zastareo metod i ne preporučuje se jer stvara poteškoće ukoliko bi doslo do reanimacije. Jedan od najčešćih uzroka srčanog zastoja kod sportista jeste upravo toplotni udar.

27

Preporuke za zaštitu od

komaraca Ubodi komaraca mogu izazvati značajnije posljedice od iritirajućeg svraba, oni mogu biti uzrok ozbiljnih oboljenja.

Klimatske promjene (globalno zagrijavanje, suša, poplave) dovele su do pojave invazivnijih vrsta komaraca (tigrasti) i pojave bolesti koje oni prenose u područjima u kojima ih nije bilo.

Inficirani komarci širom Evrope predstavljaju prijetnju za pojavu bolesti poput denge, čikungunje, zika i žute groznice, groznice zapadnog Nila, malarije i drugih. Širenju pomenutih bolesti doprinosi i pojačan međunarodni saobraćaj.

Komarci se koncentrišu oko stajaćih voda i najaktivniji su predveče, tokom noći i u rano jutro, kada je veća vlažnost vazduha i niža temperatura. Izuzetak je azijski tigrasti komarac (Aedes albopictus), koji je aktivan tokom čitavog dana, agresivniji je i potiskuje domicilnu vrstu. Posljednjih 20 godina prati se širenje staništa ovog komarca s obzirom da je on jedan od prenosilaca Arbovirusa, uzročnika žute groznice, groznice zapadnog Nila, denga i zika groznice.

UBOD KOMARCA I LIJEČENJE - Nakon ujeda komarca svrab je glavni simptom; pored njega javljaju se otok i crvenilo oko mjesta uboda, - za liječenje navedenih lokalnih reakcija koriste se preparati koji u sebi sadrže anestetike i imaju antiinflamatorno dejstvo - ove promjene ne zahtijevaju profesionalnu njegu, - ukoliko se crvenilo i otok pogoršaju nakon uboda i ukoliko ometaju osobu u obavljanju dnevnih aktivnosti, treba zatražiti pomoć ljekara.

MJERE ZA SUZBIJANJE KOMARACA - Jednom sedmično ispraznite vodu iz saksija za cvijeće, posuda za vodu kućnih ljubimaca, buradi koja su u dvorištima/na balkonima,

28

- očistite oluke i slivnike od lišća, - sva mjesta sa stajaćom vodom u vašim dvorištima/balkonima redovno isušujte (bare, bazene), - uklonite stare gume, iskorišćene plastične flaše i limenke iz dvorišta/sa balkona, - održavajte septičke jame i odvodne kanale oko kuće/ zgrade, - prekrijte mrežicom ili poklopcem sve posude koje služe za sakupljanje vode, - pravilno odlažite otpad u za to predviđene kontejnere i kante (prekrijte ih sa poklopcem).

MJERE ZAŠTITE OD UJEDA KOMARACA KOD KUĆE I NA PUTU - Stavite na vrata i prozore mrežice za komarce, - koristite klima uređaje u prostorijama u kojima spavate, - koristite električne aparate koji ispuštaju sredstvo za uništavanje komaraca u zatvorenom prostoru.

- otkrivene djelove tijela (vrat, lice, šake) namazati sredstvima za odbijanje komaracarepelentima; njih nanositi na izložene djelove tijela u periodu kad se očekuje prisustvo komaraca, - izbjegavajte boravak na otvorenom u područjima sa velikim brojem insekata, naročito u periodu između sumraka i svitanja (močvarna područja, ili mjesta sa visokom travom i stajaćom vodom), - ukoliko planirate odlazak u područje u kom može biti komaraca nostite odjeću svijetlih boja, koja prekriva veći dio tijela (dugački rukavi i duge nogavice) i koja je komotna (komarci mogu da vas ubodu kroz odjeću pripijenu uz tijelo).

MEĐUNARODNI SAOBRAĆAJ - Prije odlaska, tokom boravka i po povratku iz malaričnih područja savjetuje se uzimanje antimalaričnih ljekova, - po povratku sa putovanja u slučaju pojave bilo kakvih simptoma, javiti se izabranom ljekaru.

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

¡ jedinstven sastav probiotika ¡ znanstveno podrŞani sojevi ¡ neťkodljivi i sigurni GR-1Ž i RC-14Ž

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF

t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo KosiÄ&#x2021; bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

Hronika 01. jul - MINISTAR ŠEGRT POSJETIO DOM ZDRAVLJA PODGORICA Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt sa saradnicima posjetio je Dom zdravlja Podgorica i tom prilikom obišao zdravstvene objekte Nova Varoš, Stari aerodrom, Tuzi i Golubovci. Razgovarao je sa pacijentima i zaposlenima, kao i sa menadžmentom Doma zdravlja Podgorica.

- Domovi zdravlja u Podgorici su dobro organizovani i nema gužvi, a prioritet u narednom periodu biće poboljšanje odnosa između pacijenata i zdravstvenih radnika, jer je to glavni izvor nezadovoljstva zdravstvenim sistemom. U razgovoru sa pacijentima, stekli smo utisak da se pregledi redovno zakazuju i u svim objektima nije bilo gužvi. Pacijent u zdravstvenim ustanovima mora da osjeti da je dobrodošao, a mi moramo da znamo da zdravstveni sistem i svi zdravstveni radnici postoje zbog usluge pacijentu. Na tome moramo da radimo i to je možda najteži posao. Za to ne trebaju finansije, ali se moraju promijeniti navike - poručio je ministar Šegrt On je najavio da će za desetak dana početi da radi nova radio-dijagnostika na mamografu u Domu zdravlja na Starom aerodoromu i u Golubovcima, zahvaljujući donaciji mještana.

Planira se i disperzija ljekara, kako svi Podgoričani ne bi dolazili u dva ili tri doma zdravlja. U tom cilju na jednoj ili dvije lokacije u Podgorici biće formirane ambulante, posebno u djelovima grada gdje je veliki broj stanovnika.

05. jul - PRIJAVLJIVANJE NEŽELJENIH DEJSTAVA LJEKOVA OD STRANE FARMACEUTA IZ MONTEFARMA

Crne Gore Montefarm učestvovali i Fond za zdravstveno osiguranje, u kojem se nalazi integralni informacioni sistem zdravstva (IISZ) i partnerska firma, koja je bila angažovana na kreiranju rješenja i njegovoj implementaciji u postojeći informacioni sistem, koji koriste farmaceuti u apotekama Montefarm.

Prije zvaničnog puštanja u rad elektronske prijave neželjenog dejstva lijeka, sprovedena je u organizaciji CALIMS obuka farmaceuta-budućih korisnika nove forme za prijavu neželjenog dejstva lijeka. Svi polaznici obuke su, uz pomoć zaposlenih u odjeljenju za farmakovigilancu CALIMS, uspješno testirali novu formu za prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova i pokazali izuzetno interesovanje i spremnost da je u budućnosti koriste.

Montefarm je zdravstvena ustanova koja okuplja najveći broj farmaceuta, koji su zbog direktnog kontakta sa pacijentom vrlo značajan izvor informacija o bezbjednosti primjene ljekova u Crnoj Gori. Rezultati poslednjeg izvještaja o rezultatima prijavljivanja neželjenih dejstava ljekova u 2015. godini, ukazuju na statistički značajan porast učešća farmaceuta u ovom procesu.

Dosadašnje iskustvo sa prijavljivanjem neželjenih dejstava od strane ljekara, kroz informacioni sistem domova zdravlja i opštih bolnica, potvrđuje da ovaj način prijavljivanja predstavlja najbrži i najsigurniji način prijavljivanja neželjenih dejstava.

Sve prijave neželjenih dejstava ljekova koje dobije od svih zdravstvenih radnika, u skladu sa zakonskom obavezom praćenja bezbjednosti ljekova u prometu i detekcije svake promjene u odnosu koristi i rizika njihove primjene, CALIMS stručno procjenjuje, analizira i prosleđuje u bazu podataka Svjetske zdravstvene organizacije.

08. jul - MINISTAR ŠEGRT POSJETIO ZDRAVSTVENE USTANOVE U PETROVCU, BARU I ULCINJU

Uspješnom realizacijom projekta Povezivanje informacionih sistema CALIMS i MONTEFARM - Elektronska prijava neželjenog dejstva lijeka, farmaceuti iz zdravstvene ustanove Apoteke Crne Gore Montefarm od petka, 01.07.2016. imaju mogućnost da svaku sumnju na neželjeno dejstvo lijeka prijave direktno.

U projektu su pored Agencije za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore (CALIMS) i zdravstvene ustanove Apoteke

30

Ministar zdravlja, prof.dr Budimir Šegrt posjetio je zdravstvene ustanove u Petrovcu, Baru i Ulcinju. Tom prilikom obišao je zdravstvenu stanicu Petrovac, Opštu bolnicu Bar, Dom

zdravlja Bar sa zdravstvenim stanicama Sutomore i Ostros, kao i Dom zdravlja Ulcinj i zdravstvenu stanicu Vladimir. Tokom obilaska ministar Šegrt je razgovarao sa pacijentima, zdravstvenim radnicima i menadžentom zdravstvenih ustanova.

07. jul – OSTVARIVANJE PRAVA NA VANTJELESNU OPLODNJU Osigurana lica Fonda ostvaruju pravo na oplodnju postupcima asistirane reproduktivne tehnologije (ART) u skladu sa zakonom, na osnovu uputa izabranog ginekologa.

Predlog za ovu zdravstvenu uslugu, na osnovu medicinske dokumentacije daje Konzilijum za liječenje steriliteta Kliničkog centra Crne Gore. Izvještaj Konzilijuma treba da bude obrazložen, baziran na prethodnom liječenju i ispitivanju osiguranog lica odnosno partnera, sa predlogom da je indikovan postupak vantjelesne oplodnje.

Osigurana lica se upućuju u zdravstvene ustanove sa kojima Fond ima zaključen ugovor za pružanje vantjelesne oplodnje i to su: Opšta bolnica Cetinje, Bolnica Codra, PZU Life, PZU Ars Medica - Podgorica i PZU Humana reprodukcija – Budva.

Obzirom da je ostvarivanje prava na postupak vantjelesne oplodnje obezbijeđeno u naprijed navedenim zdravstvenim ustanovama, to osigurana lica koja ostvare postupak vantjelesne oplodnje u drugim zdravstvenim ustanovama i mimo naprijed navedenog načina, nemaju pravo na refundaciju troškova obavljene vantjelesne oplodnje.

07. jul - KONTINUIRANA MEDICINSKA EDUKACIJA STERNALNI BOL - Bijelo Polje Seminar na temu Sternalni bol je organizovan u Bijelom Polju u okviru programa kontinuirane edukacije Ljekarske komore.

Namijenjen je bio doktorima primarnog, sekundarnog i tercijarnog niva. Komisija za kontinuiranu edukaciju seminar je kategorisala u skladu s pravilnikom o kontinuiranoj edukaciji i načinu vrednovanja svih oblika stručnog usavršavanja. Seminar se održao u Bijelom Polju u domu zdravlja, a namijenjen je bio doktorima iz Bijelog Polja, Berana, Rožaja, Plava, Andrijevice, Mojkovca i Pljevalja.

08. jul - SKRININGA RAKA DEBELOG CRIJEVA

Institut za javno zdravlje organizovao je konferenciju za novinare povodom prezentacije rezultata treće godine sprovođenja skrininga raka debelog crijeva.

ŠVAJCARSKA DERMATOLOŠKA NJEGA

POBOLJŠAVA ELASTIČNOST

UMANJUJE BORE POVEĆAVA HIDRATACIJU Rezultati kliničke studije u trajanju od 28 dana

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

Novinarima su se obratiti: prim. dr sci med. Đurđica Ostojić koordinatorka skrininga u Institutu za javno zdravlje, dr Olivera Sekulić, gastroenterolog, nacionalna koordinatorka programa skrininga raka debelog crijeva i dr Tanja Pješčić, izabrani doktor za odrasle, koordinatorka skrininga u Domu zdravlja Nikšić.

10. jul - REKONSTRUISANA ZDRAVSTVENA STANICA

javnog i civilnog sektora u državama Evropske unije, a koje imaju za cilj nadzor i smanjenje konzumiranja droga tokom masovnih manifestacija koje ljeti okupljaju veliki broj mladih ljudi. Iznijet je i podatak da je tokom posljednje decenije došlo do naglog porasta broja novih droga koje su se pojavile na globalnom ilegalnom tržištu. Samo u 2015 godini, 98 novih psihoaktivnh supstanci je po prvi put detektovano kroz sistem ranog upozorenja na nove psihoaktivne supstance, dosegnuvši tako broj od 560 novih supstanci koje su pod nadzorom od strane EU Agencije za droge.

Regionalni seminar je ekspertski i tehnički podržala Evropska Komisija, Direktorat za susjedstvo i pregovore o proširenju TAIEX – jedinica za pravdu i unutrašnje poslove.

15. jul – PROMOCIJA KNJIGE STAZAMA HIPOKRATA – DURMITORSKI LJEKARI

Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt otvorio je rekonstruisani objekat zdravstvene stanice Prof. dr Obren Milačić, Ubli u Kučima.

Objekat je rekonstuisan i savremeno opremljen zahvaljujući saradnji Doma zdravlja Podgorica i Fonda za razvoj Kuča - Marko Miljanov, koji su kroz donacije prikupili potrebna sredstva i organizovali izvođenje radova.

Svečanom otvaranju prisustvovao je i gradonačelnik Podgorice Slavoljub Stijepović, direktor Doma zdravlja Podgorica doc. dr Nebojša Kavarić, kao i predstavnici Fonda za razvoj Kuča i mještani.

Ministar Šegrt je kazao da otvaranje ovakvih zdravstvenih objekata za lokalnu zajednicu znači sigurniji i kvalitetniji život njihovih stanovnika.

12. jul – ORGANIZOVAN SEMINAR - PREVENCIJA I SUZBIJANJE UPOTREBE DROGA TOKOM LJETNJE TURISTIČKE SEZONE Ministarstvo zdravlja je bilo domaćin regionalnog seminara na temu Prevencija i suzbijanje upotrebe droga tokom ljetnje turističke sezone (smanjenje ponude i smanjenje potražnje), koji je organizovan u saradnji sa Evropskom komisijom.

Cilj seminara je bio razmjena iskustava država regiona i članica Evropske unije na temu nadzora nad upotrebom droga i novih psihoaktivnih supstanci tokom ljetnje turističke sezone.

Svoja iskustva na ovu temu predstavile su delegacije Republike Srbije, Albanije, Makedonije, Turske, Crne Gore i Federacije Bosne i Hercegovine. Predavači su bili eksperti iz država članica Evropske unije: Belgije, Italije,Hrvatske i Slovenije.

Domaći učesnici bili su predstavnici zdravstvenog sistema, službi za psihijatriju i hitnu medicinsku pomoć, Ministarstva unutrašnjih poslova - Uprave policije, Ministarstva pravde, Uprave carina, kao i predstavnici civilnog sektora.

Predavači su razmatrali teme o izazovima i načinima organizacije i saradnje između različitih instistucija, kao i između

32

Povodom manifestacije Dani planinskog cvijeća, koju tradicionalno već 26 godina organizuje opština Žabljak, organizovana je 15. jula promocija knjige Stazom Hipokrata - durmitorski ljekari od strane Udruženja durmitoraca iz Beograda. Ovo izdanje je podsjećanje na ljekare koji su svojim radom ostavili dubok trag u durmitorskom kraju.

Knjiga durmitorski ljekari je djelo trojice autora, dr Tomislava Tomića, dr Miodraga Blagojevića i dr Radmila Bojovića.

18. jul - TOKOM ODRŽAVANJA SEA DANCE FESTIVALA PRUŽANA JE PRAVOVREMENA I KVALITETNA ZDRAVSTVENA ZAŠTITU Medicinski timovi Zavoda za hitnu medicinsku pomoć, tokom održavanja Sea Dance festivala u Budvi, od 14. do 17. jula 2016. godine, u potpunosti su odgovorili zadatku i svim posjetiocima, kojima je bila potrebna zdravstvena usluga, pružili kvalitetnu, efikasnu i pravovremenu zdravstvenu zaštitu.

Zavod za hitnu medicinsku pomoć izradio je plan medicinskog obezbjedjenja festivala, u skladu sa medicinskom doktrinom, koja važi za obezbjedjenje događaja ovakvog tipa. Plan je usvojilo Ministarstvo zdravlja Crne Gore i organizator Sea Dance festivala. U obezbjeđenju je učestvovalo 108 zaposlenih iz Zavoda za hitnu medicinsku pomoć, sa pet reanimobila, a instalirana je bila i poljska bolnica, sa svom potrebnom medicinskom opremom i aparaturom.

Tokom trajanja festivala, medicinski timovi pregledali su 252 pacijenta i obavljeno je pet transporta do okolnih zdravstvenih ustanova.

20. jul - U PETNJICI ODRŽAN SASTANAK Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt sa saradnicima održao je u Petnjici, redovni sastanak sa direktorima javnih zdravstvenih ustanova. Osnovne teme sastanka bile su analiza potrošnje, posebno u oblasti ljekova i propisivanja bolovanja i uspostavljanje kvalitetnijih mehanizama komunikacije u okviru zdravstvenog sistema.

Sastanak, kojem su prisustvovali direktori svih opštih i specijalnih bolnica, domova zdravlja, Kliničkog centra, ZU Apoteke Crne Gore “Montefarm”, kao i predstavnik Fonda za zdravstveno osiguranje, kroz interaktivno učešće svih rukovodilaca, obuhvatio je teme koje suštinski utiču na unaprjeđenje kvaliteta zdravstvene zaštite. Ministar Šegrt je naveo da je analiza potrošnje ljekova za prvih šest mjeseci 2016. godine pokazala da je u pojedinim zdravstvenim ustanovama uvećana potrošnja u odnosu na isti period prethodne godine, uz napomenu da prvi kvartal 2015. godine nije uporediva osnovica, budući da je u tom periodu bila opšta nestašica ljekova, pa je i potrošnja samim tim bila manja. U istom periodu, ostvarena je ušteda u oblasti privremene spriječenosti za rad, za 7,29% u odnosu na prvih šest mjeseci 2015. godine.

U cilju racionalizacije potrošnje, rukovodioci zdravstvenih ustanova, kako je kazao ministar Šegrt, moraju mnogo odgovornije da organizuju, prate i kontrolišu rad u svim segmentima sistema. Ukoliko analize pokažu neracionalnu i neopravdanu potrošnju u bilo kom segmentu, ministar Šegrt je poručio da će

menadžeri tih zdravstevnih ustanova, zbog nepreduzimanja odgovarajućih zakonskih mjera i primjene sankcija prema ljekarima koji budu neopravdano propisivali ljekove i bolovanja, morati da snose ličnu i profesionalnu odgovornost.

Ministar Šegrt sa saradnicima i učesnicima sastanka, obišao je zdravstvenu stanicu u Petnjici i razgovarao sa zaposlenima i pacijentima o kvalitetu pružanja zdravstvene zaštite na ovom području. Takođe je razgovarao i sa predsjednikom opštine Petnjica Samirom Agovićem i predstavnicima lokalne samouprave o najvažnijim pitanjima koja se tiču podizanja kvaliteta zdravstvene zaštite stanovnika sa ovog područja.

21. jul - OBILAZAK PORODILIŠTA KLINIČKOG CENTRA Potpredsjednica Vlade Azra Jasavić i ministar zdravlja dr Budimir Šegrt bili su u radnoj posjeti porodilištu KBC Podgorica. Cilj ove posjete bio je upoznavanje sa postignutim nivoom napretka i definisanja mjera za dodatno unapređenje uslova u ovoj oblasti. Na osnovu Izvještaja Unicefa o procjeni bezbjednosti i kvaliteta bolničke njege majki i novorođenčadi u Crnoj Gori, uočena su unapređenja i ostvareni napreci.

Jasavić i Šegrt su tokom posjete istakli da kvalitet njege majki i novorođenčadi mora biti na većem nivou.

Zadatak Vlade je da pomogne da se obezbijedi savremena oprema, zamijeni postojeća i stvori uslove za edukaciju osoblja.

- Kao potpredsjednica Vlade i majka koja je tri puta bila porodilja u Kliničkom centru, osjećam obavezu da se pozabavim

Pokrenite novi život vaše kose uz Migliorin proizvode za savršenu njegu iznutra i spolja.

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

ovom temom. Želim da dio svojih aktivnosti posvetim zdravlju i dobrobiti stanovništva, jer su zdravstvena prava značajan korpus ljudskih prava i sloboda, koja zaslužuju dodatnu pažnju Vlade - istakla je Jasavić.

Ona je predstavila jasan plan aktivnosti koji slijedi poslije ovog sastanka i pokretanja ove teme. Sljedeći korak je radni sastanak sa rukovodiocima svih porodilišta u Crnoj Gori, Međunarodnim organizacijama iz sistema UN u Crnoj Gori i NVO sektorom koji se bave ovom temom. Jasavić će lično predvoditi organizaciju donatorske večere, čiji je cilj prikupljanje sredstava koja će biti iskorištena za podizanje nivoa kvaliteta bolničke njege porodilja i novorođenčadi.

- Da bi bili zadovoljni pacijenti moraju biti zadovoljni i zaposleni u zdravstvenom sistemu. To je drugi dio naših obaveza koji potpada pod redovne aktivnosti u Vladi i optimista sam - poručila je Jasavić.

Jasavić i Šegrt su saglasni da je evidentan napredak u odnosu na 2011. godinu u segmentu njege majki i novorođenčadi, ali smatraju da postojeće stanje može biti unaprijeđeno.

centru Crne Gore i opštim bolnicama u Nikšiću i Kotoru savremenu medicinsku opremu, u vrijednosti 500 hiljada eura.

Uspješna saradnja japanske vlade, kroz angažman agencije za međunarodnu saradnju (JICA) sa Vladom Crne Gore, datira još od 2007.godine, kada je i sprovedena studija na temu Projekat unaprijeđenja zdravstvene opreme opštih bolnica, na osnovu Sporazuma o tehničkoj saradnji između dvije zemlje.

Opremanje zdravstvenih ustanova, ne samo kroz ovakve donacije, već i kroz druga ulaganja, ima za cilj da se modernizuju i osavremene zdravstvene usluge i unaprijedi zdravstvena zaštita građana, što predstavlja strateško opredjeljenje Ministarstva zdravlja.

27. jul - RADNA POSJETA OB KOTOR Direktor Fonda za zdravstveno osiguranje, dr Adis Balota, boravio je u radnoj posjeti Opštoj bolnici Kotor i sa direktorom bolnice, prim. dr Ivanom Ilićem razgovarati o tekućim problemima, sa posebnim akcentom na nefunkcionisanje, odnosno kvar na skeneru, kao i o budžetu za 2017.godinu.

27. jul - VODIČ ZA RAD SA PORODICOM NOVOROĐENČETA SA SMETNJAMA U RAZVOJU

U organizaciji Ministarstva zdravlja i UNICEF-a održana je konferencija za novinare povodom promocije Vodiča za savjetodavni rad s porodicom novorođenčeta sa smetnjama u razvoju u zdravstvenim ustanovama. Na konferenciji za novinare govorili su ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt, šef predstavništva UNICEF-a Bendžamin Perks i jedna od autorki Vodiča dr Danojla Dakić.

28. jul - DONACIJA JAPANSKE AGENCIJE ZA MEĐUNARODNU SARADNJU Japanska agencija za međunarodnu saradnju (JICA), kroz Projekat unaprjeđenja zdravstvene opreme opštih bolnica, a u okviru sporazuma o tehničkoj saradnji, donirala je Kliničkom

34

Jul 2016. – AKCIJE ZAVODA ZA TRANSFUZIJU KRVI Paraglajding klub "Orao" iz Podgorice organizovao je akciju dobrovoljnog davanja krvi u prostorijama Zavoda za transfuziju krvi. U akciji je učestvovalo oko 10 davalaca krvi.

Društvo dobrovoljnih davalaca krvi Danilovgrad organizovalo je akciju dobrovoljnog davanja krvi u prostorijama ambulante Doma zdravlja Danilovgrad u Lazinama. U akciji je učestvovalo oko 30 davalaca krvi.

Udruženje dobrovoljnih davalaca krvi "Kombinat aluminijuma Podgorica" organizovalo je akciju dobrovoljnog davanja krvi u prostorijama Zavoda za transfuziju krvi u Podgorici. U akciji je učestvovalo oko 20 davalaca.

Zaposleni u Sava Montenegro AD organizovali su akciju dobrovoljnog davanja krvi u prostorijama Zavoda za transfuziju krvi u Podgorici. U akciji je učestvovalo više od 25 davalaca. Članovi podgoričkog odbora Socijalističke narodne partije iz Tološa danas su organizovali akciju dobrovoljnog davanja krvi u Zavodu za transfuziju krvi u Podgorici. U akciji je učestvovalo oko 10 davalaca.

Mitovi o LASIK-u su razotkriveni od nepoznatog teži od same procedure. Pacijentu se kapaju kapi za anesteziju neposredno prije operacije kako ne bi bilo nikakvog osjećaja u oku, a u Optimalu dajemo još i blagi sedativ. Nakon procedure, u trajanju od nekoliko sati možete imati osjećaj iritacije ili prisustva stranog tijela u oku, ali kod većine pacijenata ovi neželjeni efekti će nestati kroz par sati, nakon kratkog odmora.

Dr sci med. Sergej Alpatov Klinika Optimal, Podgorica Mnogi ljudi, kako bi mogli bolje da vide, prinuđeni su da koriste naočare ili kontaktna sočiva. Ipak, ta pomagala su veoma neudobna i mogu izazivati različite probleme. Milioni ljudi u svijetu su se već odlučili za operaciju laserske korekcije vida. Lasersko skidanje dioptrije je procedura kojom se mijenja oblik rožnjače – providne opne u prednjem dijelu oka, i zbog toga se smanjuje dioptrija. Tako se omogućava dobar vid bez naočara i bez kontaktnih sočiva. Ova procedura koriguje kratkovidost, dalekovidost i astigmatizam.

Sama pomisao na laser koji je usmjeren u tvoje oko može učiniti da LASIK izgleda kao strašna procedura za mnoge ljude.

Zapravo, laserska operacija oka je jednostavna i relativno bezbjedna procedura. Postoje mnoge zablude u vezi sa LASIKom, uključujući i cijenu ove intervencije, šta očekivati na dan same operacije, vrijeme potrebno za oporavak, i ostalo. U nastavku su neki od najčešćih mitova i zabluda vezanih za lasersku korekciju vida.

1) Vrijeme oporavka poslije LASIKa je dugo

U stvarnosti, za većinu ljudi vrijeme oporavka poslije LASIKa je minimalno. Zapravo, većina pacijenata je sposobna da nastavi sa normalnim dnevnim aktivnostima već dan-dva nakon procedure, i dok se svako oporavlja svojim tempom, većina pacijenata se može vratiti poslu već nakon par dana.

2) Korekcija vida laserom je nevjerovatno bolna Operacija oka laserom je praktično bezbolna. Dok neki pacijenti opisuju osjećaj kao blago neprijatan zbog laganog pritiska ili blage vibracije, većina njih kaže da nije ništa osjetila tokom procedure. Većina pacijenata kaže da je iščekivanje i strah

3) Lasik je „svemogući lijek“ za naočare i kontaktna sočiva

Lasik operacija je osmišljena kako bi pomogla da se umanji Vaša zavisnost od naočara i kontaktnih sočiva ali ne garantuje da Vam više nikada neće biti potrebna ova pomagala. Pacijenti poslije LASIKa su i dalje podložni presbiopiji koja prirodno nastupa sa godinama i može stvoriti potrebu kod pacijenata da koriste naočare za čitanje. Dok je većina pacijenata u stanju da se snalazi iz dana u dan bez upotrebe naočara ili kontaktnih sočiva, najbolje je smatrati da je LASIK procedura koja će Vam smanjiti potrebu za njima prije nego da ih se zauvijek oslobodite.

4) LASIK je dugotrajna procedura

U stvarnosti, LASIK zahtijeva minimalno vrijeme i može dovesti do rezultata koji će vam promijeniti život. Prosječna procedura, uključujući i vrijeme za pripremu, traje od 60 do 90 minuta, ali sama laserska intervencija traje 10-12 minuta.

5) Laseri koji se koriste prilikom ove intervencije mogu da prerežu oko Ovo je potpuno netačno. Laseri koje se koriste tokom LASIKa emituju hladan snop svjetlosti koji ne može penetrirati Vaše tijelo tokom intervencije. Umjesto da izrežu biološki materijal Vašeg tijela, egzajmer laseri koji se koriste tokom LASIKa imaju korisno svojstvo da uklone izuzetno tanke slojeve sa površine vašeg oka, skoro bez ugrijavanja ili promjena na oku, što ih čini idealnim za ovu delikatnu operaciju.

Održana promocija knjige Stazama Hipokrata - durmitorski ljekari Povodom manifestacije Dani planinskog cvijeća, koju tradicionalno već 26 godina organizuje opština Žabljak, organizovana je 15. jula promocija knjige Stazom Hipokrata - durmitorski ljekari od strane Udruženja durmitoraca iz Beograda. Ovo izdanje je podsjećanje na ljekare koji su svojim radom ostavili dubok trag u durmitorskom kraju.

Knjiga durmitorski ljekari je djelo trojice autora, dr Tomislava Tomića, dr Miodraga Blagojevića i dr Radmila Bojovića. Udruženje durmitoraca je svojevremeno iniciralo rad na pisanju razvoja zdravstva u durmitorskom kraju, ali obzirom da je materijal bio veliki za jedan rad, sada je urađena monografija.

Iskazana je potreba i interes da se nastavi rad na ovoj knjizi, tako što će se uraditi dopunjeno izdanje ove knjige, pa je ova promocija ujedno bila i poziv za saradnju na novom izdanju knjige koja je značajna za durmitorski kraj. Knjiga je urađena za manje od godinu dana pa nisu obrađeni svi ljekari, već je nekima posvećen veći prostor, jer su autori knjige poznavali lično ljekare o kojima je više rečeno. Problem ovog izdanja je što nisu obrađeni i medicinski tehničari i sestre, koji su dali veliki doprinos u zdravstvu ovih krajeva.

U ime opštine Žabljak, prisutne je pozdravila Slađana

36

Knežević, sekretar sekreterijata za društvene djelatnosti, naglašavajući da se u ovoj knjizi radi o doktorima omiljenim u narodu, nadajući se da će oni koji se danas bave ovom profesijom i oni koji tek trebaju da se prihvate posla ljekara biti posvećeni pozivu kao stari durmitorski ljekari. Istakla je da vjeruje da će se sa razvojem društva više ulagati u zdravstvo i medicinu i, sa savremenim metodama i tehnikama, imati što manje prepreka u spašavanju ljudskih života.

Prisutnima se obratio i predsjednik Udruženja durmitoraca iz Beograda Sava Obradović, podsjećajući da je udruženje durmitoraca osnovano davne 1939. godine, a obnovljeno 1993. godine sa željom da se uspostave što jače veze sa zavičajem (Žabljak, Plužine, Šavnik).

U ime književnika Kluba Žabljak, prisutnima se obratio predsjednik kluba, književnik Naod Vuković. Osvrćući se na knjigu izjavio je da je ideja ne samo humana, već i neophodno potrebna, kako bi i novim generacijama bilo poznato šta se sve nekada radilo i pod kakvim uslovima se doprinijelo zdravlju na ovim surovim durmitorskim područjima.

Ispred zdravstvene stanice Vojin Ćetković, dr Nataša Pašić je podsjetila da je zdravstvena zaštita zasnovana na nivou

zdravstvene stanice koja pripada DZ Pljevlja, u kojoj su zaposlena četiri ljekara specijalista, a u prostorijama zdravstvene stanice Žabljak organizovana je i služba hitne pomoći u kojoj radi pet ljekara. Podsjetila je i da su teški uslovi za život učili durmitorce mudrosti, da se bore za veći nivo medicine u svom kraju, kao i da je prije nekoliko decenija postojalo i porodilište i stacionar sa salom gdje su rađene manje hirurške intervencije. Rad ljekara durmitorskog kraja je bio složeniji i teži od rada u drugim crnogorskim opštinama po mnogo čemu. Veliki broj ljekara je odlazilo u druge sredine radi stručnih usavršavanja, a kasnije bi nesebično dijelili znanja i iskustva sa kolegama iz ovog kraja i pomagali pacijentima. Zdravstvena zaštita na Žabljaku danas je organizovana po opšte prihvaćenom standardu i nadamo se da će u hijerarhiji prioriteta lokalne samouprave, javno zdravlje zauzeti visoko mjesto - izjavila je dr Pašić.

Prof. dr Tomislav Tomić, spec. neuropsihijatar, jedan od autora, objasnio je da su pokušali čitaocima da prezentuju jedan kontinuitet od tkz. prednaučne faze medicine od današnje savremene medicinske nauke. - Naša savremena medicina se kretala u dva pravca razvoja. Jedan pravac je narodna medicina, gdje su postojali narodni vidari, kostolomci i drugi, a drugi pravac razvoja je zapadnjačka savremena medicina, tako da smo se pri prikupljanju materijala za ovu knjigu osvrnuli i na ljude koji su u to vrijeme dali značajan doprinos u razvoju našeg zdravstva. Ljudi o kojima smo u ovoj knjizi pisali, znamo ih lično ili smo čuli o njima iz raznih priča. Nabrojali smo oko 120 ljekara koji potiču iz ovog kraja, a najveću pažnju smo posvetili ljekarima koji su ovdje živjeli i radili do 1970 godine. Smatramo da je ovo samo pionirski rad. Knjiga je podijeljena na četiri poglavlja. Prvi je opšti, istorijski dio, drugo poglavlje govori o ljekarima koji su živjeli u Šavniku, Žabljaku i Plužinama, treće poglavlje je posvećeno ljekarima koji su potekli sa ovih područja, a radili su uglavnom van Crne Gore, dok je četvrto posvećeno ljekarima koje smo lično poznavali, a bili su jako naklonjeni ovom kraju.

Ovo nije zaokružena cjelina, već podsticaj da se jedna ozbiljna ekipa ljekara organizuje i nastavi ovaj rad - pojasnio je dr Tomić.

Podsjetio je da je u Žabljaku i Šavniku postojala bolnica tokom prvog i tokom drugog svjetskog rata, a da je začetak medicine u Crnoj Gori pokrenut osnivanjem bolnice na Cetinju, bolnice Danilo I, čiju je inicijativu pokrenuo kralj Nikola. Akcenat

je stavio na prvog školovanog crnogorskog ljekara koji je bio sa Cetinja i koji je bio rodonačelnik crnogorske medicine, na dr Petra Miljanića, koji je radio sa ljekarima iz Francuske, Italije i drugih evropskih zemalja u ovoj bolnici. Jedan od najstarijih ljekara sa durmitorskog područja bio je dr Jovan Zarubica koji je doprinio razvoju medicinske nauke u Crnoj Gori, dok su osnivači zdravstvenih stanica na durmitorskom području bili dr Momir Damjanović i dr Radoš Vilotijević. Podsjetio je na težak i zahtjevan rad u ovim krajevima, a posebno u Šavniku gdje se do pacijenata dolazilo pješke i 60 kilometara kroz veliki snijeg.

Dr Veljko Todorović, brigadni general u penziji, koji je član upravnog odbora udruženja durmitoraca u Beogradu, spec. interne medicine, izrazio je impresije za način nastanka ove knjige, gdje je nekoliko istaknutih ljekara sa durmitorskog kraja krenulo u naučnoistraživački poduhvat i napravilo izvanrednu studiju koja ima ne samo lokalnu nego regionalnu i evropsku vrijednost.

Naglasio je da je urađena monografija o ljudima koji se pamte i o kojima pričaju legende, te da će se bar na ovaj način sačuvati od zaborava. - Rad na ovom djelu jeste bio ogroman, samo djelo ima 96 strana, 28 fotografija, desetak tabela i citirano je 46 podataka relevantne literature koji potkrepljuju ono što je napisano. Stvaranjem ove monografije nije korišćena samo literatura već i usmeno predanje, a preneseni su lični stavovi autora koji su poznavali mnoge pomenute ljekare. Ova monografija je sažeta istorija zdravstvene službe Crne Gore, pogotovo durmitorkog kraja.

Pišući o istaknutim ljekarima napisana je istorija medicine durmitorskog kraja. Ljekari sa ovog podnevlja, spašavajući tuđe živote, često su ugrožavali sopstvene živote. To su bili ljekari opšte medicine, odnosno, cjelokupne medicine, koji su liječili bolesne, hirurški zbrinjavali povrijeđene, porađali porodilje i radili mnoge hirurške intervencije. Oni nisu bili ne samo samo profesionalci već i visoko humani ljudi. Činjenica je da je istoriju durmitorkog karaja napisao narod, razne vojskovođe i mnogi drugi, ali i ljekari.

Ova knjiga je kapitralno djelo i osnov za dopunjeno ili novo izdanje koje treba u budućnosti da se uradi. Pozivam sve ljekare koji su aktivni i one koji više nisu, njihove potomke, istoričare i ljude dobre volje da se priključe prikupljanju podataka i saradnji - istakao je dr Todorović, čijim izlaganjem je završena promocija.

Verica Pantelić

37

REGION 06. jul - OBILJEŽENA 30-GODIŠNJICA OTTAWA POVELJE - Slovenija

08. jul - OTVORENA NAJMODERNIJA OPERACIONA SALA - Hrvatska

Ottawa Povelja je prekretnica u razumijevanju javnog zdravstva. U Sloveniji postoji stogodišnja tradicija javnog zdravstva. Od samog početka prepoznaje se važnost programa i usluga za ranjive grupe kao što su majke sa djecom u ruralnim sredinama, osobe sa niskim prihodima sa mogućnošću tuberkuloze i drugih bolesti.

Rezolucija Nacionalnog plana zdravstvene zaštite 20162025 slijedi načela Ottawa Deklaracije. Suočavaju se sa izazovima kao što su demografske i klimatske promjene, nezaposlenosti mladih, održivost zdravstvenog sistema i sl. Načela Ottawa Povelje, podrazumijevaju relevantnu razmjenu iskustava među zemljama i to je jedna od najperspektivnijih djelatnosti u naprednim rješenjima za promociju zdravlja u različitim okruženjima.

Ministar zdravlja doc. dr sc Dario Nakić u pratnji zamjenika ministra dr Ivana Bekavca i pomoćnice ministra, dr sc Ružice Palić Kramarić, prisustvovao je svečanosti otvaranja EndoALPHA integrirane operacione sale u prostorijama KBC-a Sestre Milosrdnice.

Jedinstvena EndoALPHA operaciona sala je revolucionarno rješenje u području svjetske hirurgije, a upravo hrvatski ljekari su dobili privilegiju prvi da rade na njemu, što hrvatsku medicinu svrstava u sam vrh ljestvice pružanja najkvalitetnijih hirurških zahvata u svijetu.

- Ova moderna operaciona sala predstavlja značajan stručni i edukativni iskorak za našu ustanovu i omogućava operativnom timu bolju preglednost operativnog polja, jednostavnije, sigurnije i preciznije podešavanje svih operacijskih instrumenata i gotovo trenutnu dostupnost svih relevantnih slika i nalaza, čime hirurški zahvat postaje sigurniji za pacijente. Mogućnost praćenja operacije putem video linka značajno će unaprijediti edukaciju mladih hirurga - izjavio je direktor Kliničkog bolničkog centra Sestre Milosrdnice, doc dr sc Mario Zovak.

Predstavljena hirurška sala ima brojne prednosti, a jedne od najvećih vrijednosti jesu mogućnost simultanog prenosa slike i tona i komunikacija sa cijelim svijetom. Sala je namijenjena edukaciji studenata, specijalizanata, postdiplomanata i svih zainteresovanih strana u području minimalno invazivne (laparoskopske i torakoskopske) hirurgije.

06. jul - IZDVOJENO 2,86 MILIONA EURA ZA PROJEKTE IZ OBLASTI ZDRAVSTVA - Srbija Ministar pravde Nikola Selaković uručio je 67 ugovora dobitnicima konkursa za dodjelu sredstava prikupljenih od odlaganja krivičnih gonjenja u ukupnom iznosu od 2,86 miliona eura. Selaković je na dodjeli ugovora rekao da je konkurs rezultat primjene posebnih mjera akcijskog plana za borbu protiv korupcije, podsjetivši da je u Skupštini Srbije usvojila izmjene zakona o krivičnom postupku kojim je predviđen način sakupljanja i dodjele ovih sredstava, a sve je kako je istakao, precizirano donošenjem podzakonskih akata.

- Želio bih istaći da je ovo rezultat rada vlade koja u svojim prioritetima ima borbu protiv organizovanog kriminala i korupcije - rekao je Selaković.

Na ovom konkursu je prijavljeno preko 1.200 projekata, a izabrano je njih 67 i to potpuno jednoglasno. Istakao je da će Ministarstvo pravde do detalja pratiti svaki od ovih projekata i način na koji se troši novac.

Ministar zdravlja Zlatibor Lončar podsjetio je da je sanitetsko vozilo jedna pokretna bolnica od koje zavise životi ljudi.

Zahvalio se Ministarstvu pravde, tužilaštvu i komisiji što su prepoznali potrebu da se obnovi vozni park. - Za dvije godine smo kupili 64 vozila, ali to nije dovoljno za cijelu Srbiju - rekao je Lončar.

Ministarstvo pravde raspisalo je sredinom marta 2016. godine javni konkurs za dodjelu sredstava prikupljenih od odlaganja krivičnog gonjenja sa ciljem da se tim novcem finansiraju projekti od javnog interesa iz različitih područja, zdravstva, prosvjete, kulture i drugih. Vlada Srbije usovjila predlog projekata kojima će biti dodijeljena sredstva. Na listi se nalaze osnovne škole, domovi zdralja, Institut za neontalotologiju u Beogradu i centri za socijalni rad.

38

09. jul - ZDRAVLJE I TURIZAM SU IDEALNA KOMBINACIJA - Hrvatska U Dubrovniku je održana prva konferencija o zdravstvu i turizmu u organizaciji Regionalne kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu i Ministarstva zdravlja. Uz domaće i strane stručnjake na konferenciji je učestvovao i ministar zdravlja doc dr sc Dario Nakić i programski voditelj za prehranu, fizičku aktivnost i debljinu Svjetske zdravstvene organizacije (WHO) za

Evropu dr sc Joao Breda. U uvodnom dijelu konferencije su predstavljeni ciljevi i programi konferencije koje je kroz uvodno predavanje prezentovao dr Breda.

Ministar Dario Nakić je uz pozdravni govor održao i prezentaciju o novostima u sprovođenju Nacionalnog strateškog plana smanjenja unosa soli 2015 - 2019.godinu, gdje je posebno istakao kako su poražavajući rezultati o prekomjernom unosu soli u RH i ukazuju na to da se mora uticati na ozbiljne promjene u kontroli unosa soli u svim aspektima pa tako i u ugostiteljskoj ponudi.

- Ova prva konferencija o zdravlju i turizmu se održava u Dubrovniku sa razlogom, jer Dubrovnik ima puno toga reći i o jednom i o drugom pitanju. Želja nam je da naglasimo mogućnosti koje Hrvatska ima, prvenstveno kroz razvoj zdravstvenog turizma koji kod nas nije dovoljno razvijen. To su jedni od najboljih gostiju, a prihodi koje imamo od takvog vida turizma su zanemarljivo mali, čak i u poređenju sa zemljama koje su manje od nas, a u našem okruženju - rekao je ministar Nakić.

Nakon uvodnih prezentacija uslijedila su predavanja istaknutih stručnjaka iz Hrvatske agencije za hranu i Hrvatskog zavoda za javno zdravstvo o rezultatima istraživanja o unosima hrane, posebno unosu trans-masnih kisjelina i fizičkoj aktivnosti, i kroz sprovođenje hrvatskih nacionalnih programa. Takođe je bilo riječi i o važnosti fizičke aktivnosti i u smislu razvoja novih usluga u turizmu i zajedničkoj akciji u smislu sinergije važnih učesnika koji bi omogućavali konzumaciju što zdravije hrane i samim tim i bolje turističke ponude. Sa tom idejom je tokom

ove konferencije održan i panel na kojem su se razmijenile informacije i savjetovanje sa predstavnicima hotelijerskog sektora koji su takođe učestvovali u raspravi. Na kraju konferencije, kao zaključak se pojavila i ideja o health friendly hotelima koji bi zapravo ukomponirali zdravlje tj. zdrave stilove života, prvenstveno pravilnu ishranu i fizičku aktivnost jedinstveno osmišljenu novu ponudu za moderne turiste i tržište koje se stalno razvija.

12. jul - NOVE PROSTORIJE ZA MEDICINSKI SIMULACIJSKI CENTAR – Makedonija Ministar zdravlja Nikola Todorov posjetio je nove prostorije Medicinskog simulacijskog centra, koji je potpuno nov i potpuno opremljen, a površine je 260 kvadratnih metara, gdje se pruža edukacija studenata medicine i stanovnika, kao i za sve

FreeStyle Precision Neo Diabetes Care

Aparat za mjerenje glukoze i ketona u krvi MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

NOVOUSPOSTAVLJENA HITNA HELIKOPTERSKA SLUŽBA - Hrvatska

zaposlene javnog zdravlja.

- Simulacija kao pristup učenju je odavno pravilo u razvijenim i visoko rangiranim univerzitetima. Imamo najboljeg simulatora u svijetu koji može simulirati gotovo sva patološka stanja čovjeka - rekao je Todorov.

Simulacijski centar je napredna trening tehnika koja omogućava ljekarima da budu spremni za izazove sa kojima se susrijeću svaki dan i do sada u simulacijskom središtu je napravljeno preko 2000 treninga od preko 1000 zdravstvenih radnika, a posebno zaposlenih u hitne medicinske službe.

Simulacijski centar je osnovan kao institucija između Ministarstva zdravstva, medicinskog fakulteta i ljekarske komore Makedonije.

12. jul - NOVOUSPOSTAVLJENA HITNA HELIKOPTERSKA SLUŽBA - Hrvatska U Dubrovniku je predstavljena novouspostavljena hitna helikopterska služba za dubrovačko-neretvansku županiju.

Hitnu helikoptersku službu za područje dubrovačkoneretvanske županije su sporazumnim ugovorom uspostavili Ministarstvo zdravlja, Ministarstvo unutrašnjih poslova i Dubrovačko-neretvanska županija. Sredstva za sprovođenje ovog spora-

40

zuma osigurala je županija kao i oba ministarstva. Takođe, za potrebe prevoza pacijenata Ministarstvo zdravlja osigurava i medicinski tim dok Ministarstvo unutrašnjih poslova i hrvatski zavod za hitnu medicinu osiguravaju medicinsku i drugu opremu potrebnu za pratnju i liječenje pacijenta tokom ljeta.

Zaključeno je da je krajnjem jugu Hrvatske potrebna kvalitetnija zdravstvena zaštita čemu će doprinijeti reforma bolnice i domova zdravlja, kao i uvođenje hitne helikopterske službe.

19. jul - UGRAĐENA PRVA RASTUĆA TUMORSKA ENDOPROTEZA - Hrvatska U Klinici za dječije bolesti Zagreb medicinski tim predvođen prof. dr Robertom Kolundžićem uspješno je izveo prvu operaciju ugradnje rastuće tumorske endoproteze noge u Hrvatskoj, koja je ugrađena 9-godišnjem dječaku oboljelom od osteosarkoma, čime je Klaićeva bolnica postala peti centar u Europi u kojem se radi taj zahvat.

- Riječ je personalizovanom implantatu koji zamjenjuje dio zgloba I i dijela kosti, a napravljen je na temelju snimka magnetnom rezonancom. Proteza sadrži mehanizam koji djeluje po principu elastične opruge i omogućava da se ona u lokalnoj anesteziji otpušta i produžava i time se prati rast djeteta - kazao je prof. Kolundžić, spec. ortoped iz Klinike za traumatologiju KBC-a Sestre milosrdnice.

26. jul - UGRAĐEN PRVI VJEŠTAČKI MENISKUS ZGLOBA KOLJENA - Hrvatska U specijalnoj bolnici Akromion ljekarski tim započeo je sa ugradnjom vještačkog meniskusa (vezivno-hrskavična tkiva) zgloba koljena, novog hirurškog zahvata u Hrvatskoj, kao manje zahtjevne metode koja omogućava uspješniji oporavak pacijenata nakon rehabilitacije. Operacija meniskusa jedan je od najčešćih

strani više od 50% meniskusa, za 40% se ubrza razvoj artroze (gubitak hrskavice) u koljenu. Zbog toga ugradnja oštećenog meniskusa sa vještačkim meniskusom ima vrlo bitnu ulogu u liječenju artroze koljena.

27. jul - HITNO POVLAČENJE PRIJEDLOGA O OSNIVANJU SEZONSKIH APOTEKA - Hrvatska Hrvatska ljekarska komora (HLJK) zatražila je od Ministarstva zdravlja hitno povlačenje prijedloga nacrta izmjene i dopune Pravilnika o osnivanju sezonskih apoteka, smatrajući da se takvim izmjenama može izgubiti zakonom zagarantovana zdravstvena zaštita pacijenata državljana Hrvatske, saopšteno je iz komore.

hirurških zahvata u ortopediji. Najčešće se vadi oštećeni dio meniskusa, a rjeđe se može zaštititi povreda. U slučaju vađenja dijela meniskusa povećava se opterećenje hrskavičnog pokrova i sa tim njeno brže trošenje, pa dolazi do razvoja ranijeg osteoartritisa.

Kako bi se navedeno spriječilo, dolazi u obzir transplatacija meniskusa iz kadavera ili se može ugraditi vještački meniskus.

Brojnim kliničkim studijama je dokazano da, ako se od-

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

VAGINALNE INFEKCIJE Žena treba ljubomorno da čuva svoje zdravlje

Dr Milovan Jovanović, spec. ginekolog akušer Dom zdravlja Podgorica Prvi simptomi poremećaja vaginalne mikroflore, pojave infekcija i raznih drugih ginekoloških oboljenja je pojačan sekret, bolovi u donjem dijelu stomaka, bolni odnosi i dr.

U ginekologiji postoje povratne (rekurentne) i one uporne infekcije (permanentne) koje i pored terapije opstaju.

Infekcije ili pojačan sekret (bijelo pranje) kako se to u narodu kaže, često se javljaju ali se uspješno i liječe. Postoje razni načini liječenja, a najčešće je to putem antibiograma. Ukoliko se infekcije često javljaju, osim briseva, odnosno preventivnog seta, treba utvrditi koji im je pravi uzrok. Moramo utvrditi da li postoje HPV promjene, odnosno, da li se krije neka predkanceroza. Ove analize su jako važne. Trebamo biti uporni sa terapijom i sa redovnim pregledima sve dok se infekcije ne izliječe. Vaginalni pojačan sekret nije bezazlen, pa i kad se infekcije izliječe treba se redovno kontrolisati. I povratne i uporne infekcije mogu da imaju temelja u promjenama na samoj ćeliji. Neke male premaligne promjene na samim ćelijama se teško mogu otkriti papa testom, ali kolposkopski svakako da mogu. Kod povreda grlića materice prilikom porođaja ili drugih intervencija može doći do pojačanog

42

lučenja sekreta. Dijabetes može da prouzrokuje pojačan vaginalni sekret, kao i uzimanje kontraceptivnih pilula. Pojačan sekret se može pojaviti uz trudnoću i laktaciju kao fiziološko stanje. Nije poželjno konzumirati jako koncentrovane šećere, jer i oni mogu izazvati pojačan sekret. Najvažnije je utvrditi pravi uzrok zbog čega se javljaju infekcije i do kraja ih liječiti.

Ove infekcije nisu jednostavne da se mogu liječiti samo vaginaletama, pa je zbog određivanja terapije često potrebno uraditi par antibiograma, više kliničkih pregleda, kompletno ispitivanje uz apsolutni pokušaj da se isključi bilo kakva premaligna promjena, uz oralnu upotrebu antibiotika. Važno je isključiti HPV infekciju, hlamidiju, uroplazmu, mikroplazmu uz stalnu provjeru cervikalnih briseva i ostale uzročnike. Ukoliko ove infekcije na vrijeme i kvalitetno ne liječimo, kasnije se može razviti upala okolnih tkiva.

Svako pojačano lučenje sekreta, sa raznim infekcijama koje se ne liječe, ostavljaju promjene na grliću materice. Samoliječenje nije dozvoljeno. Ginekološki pregledi su obavezni bar jednom godišnje kao preventiva a i sigurnost da se neće desiti skrivena infekcija.

Kod uzimanja antibiotika uporedo treba uključiti i probiotike kao i vaginolete kako bi se spriječila upalna promjena na jajovodima, te tako dovesti do infertiliteta pojava kandidijaze koja nije bezazlena. Mnoge infekcije mogu izazvati manje upale koje mogu zapušiti jajovode i izazvati razne druge probleme. Danas imamo jednostavne metode koje nisu bolne, a sa njima možemo utvrditi prohodnost jajovoda. Najvažnije je da žena ne trpi bol.

Uzrok ovih infekcija je povezan sa savremenim, brzim

načinom života, odnosno slabim imunitetom. Ove infekcije izazivaju svakodnevni stresovi, manjak dnevnog odmora, nedostatkom kvalitetnog sna, a potrebni su: dobro raspoloženje, rekreacija, šetnja, mediteranski način ishrane i dr. Jako je važno da i muškarac preuzme ulogu odgovornosti i da se trudi da partnerki ne prenese neku zaraznu infekciju koja bi mogla dovesti do infertiliteta i ostalih poremećaja zdravlja žene. To bi značilo da i muškarac treba da brine o svom zdravlju, a samim tim da brine o zdravlju svoje partnerke, pa je njegova uloga u prevenciji seksualno transmisionih bolesti a samim tim i raka grlića materice, ogromna. Važnu ulogu u preventivi ima upotreba kondoma koji sprečava prenos raznih oblika infekcija.

Dio vulve je jako osjetljiv na sve spoljne uticaje, prije svega od raznih infekcija, fizičkih i hemijskih iritacija, zato je potrebno ispirati se što manje raznim sredstvima, izbjegavati uloške, tampone, bez u posebnim situacijama, kao i upotrebu sredstava za intimnu higijenu, jer to sve može poremetiti bakterijsku floru kako u vulvi, tako i u vagini i dovesti do tegoba. U samom ciklusu najbolje je koristiti vatu - pamuk i pamučni veš koji se otkuvava i pegla. Sunčanje je jako korisno za žene. Žene trebaju ljubomorno da čuvaju svoje reproduktivno zdravlje. U Crnoj Gori je jako pokrivena preventiva, kao u najrazvijenijim zemljama. U svakom domu zdravlja postoje savjetovališta za reproduktivno zdravlje koja su otvorena za sve. Reproduktivno zdravlje je epicentar zdravlja žena, jer na taj način čuvamo zdravlje porodice i društva.

43

Grčevi ili infantilne kolike Dr Sanja Čizmović, spec. pedijatar Opšta bolnica Nikšić Dragi roditelji, treba da znate da grčevi kod beba nijesu bolest već normalana i prolazna pojava razvojnog karaktera zdravih beba. Oko trideset posto beba ima grčeve. Oni se javljaju podjednako i kod djece koja su na maminoj prirodnoj ishrani - dojene djece, i djece koja su na adaptiranom mlijeku. Podjednako se javljaju i kod djevojcica i djecaka. Češće se viđaju kod prijevremeno rođene djece.

Medicinska definicija infantilnih kolika glasi da su to periodi plača od najmanje 3 sata u toku dana, češće od 3 puta nedjeljno i duže od 3 nedjelje, kod beba koje dobro napreduju i nemaju zdrastvenih tegoba.

KARAKTERIŠE IH IZNENADNI NEUTJEŠNI PLAČ KOJI TRAJE OD NEKOLIKO MINUTA DO 2 – 3 SATA I JAVLJAJU SE UVIJEK U ISTO VRIJEME, BEBA SE GRČI NOŽICAMA, ZACRVENI U LICU, IMA NADUT STOMAK I NE PRESTAJE DA PLAČE, UZ STISNUTE PESNICE. GRČEVI PRESTAJU ČUJNIM ISPUSTANJEM GASA IZ CRIJEVA A PONEKAD I STOLICE. Grčevi počinju najčešće od druge do četvrte nedjelje života,mada mogu početi i ranije.

Pravi uzrok nije skroz razjašnjen - postoje mnoge pretpostavke, jedno je sigurno - da sistem organa za varenje i poslije

44

rođenja nije skroz spreman, zbog nezrelosti, da svari mlijeko koje beba uzima, nego se i on prilagođava na ishranu bebe, pa gasovi koji nastaju prilikom varenja mlijeka rastežu zid crijeva i to jako boli bebu i ona neutješno plače. Kako sazrijeva sistem organa za varenje tako grčevi slabe i postepeno nestaju.

Ono što često pogoršava stanje grčeva je zabrinutost i uznemirenost roditelja; bebe sve to osjećaju pa i same postaju nespokojnije. Između epizoda plača bebe su dobro, dobro jedu, lijepo napreduju i ne pokazuju ni jedan znak nezadovoljstva, koji

bi govorio u prilog bolesti.

Postoje brojni načini kako pomoći bebi sa kolikama, a svaki postupak zahtijeva individulani pristup, jer određene procedure pomažu nekim bebama, dok kod drugih imaju suprotan efekat ili efekat izostaje.

PRVENSTVENO UZMITE SVOJU BEBU U NARUČJE, ZAGRLITE JE, A AKO DOJITE STAVITE JE NA DOJKU. Neke bebe vole da se umotaju u toplo ćebe ili da se stavi topao peškir ili termofor na stomak, a drugim bebama se više sviđa da budu potpuno oslobođene odjeće. Roditelji ne treba da se brinu da će na taj način razmaziti bebu - zagrljaj treba da im pruži utJehu i da im poruči „Biće sve u redu“. Lagano ljuljuškanje i pjevanje pjesmica ili uspavanki može biti od pomoći. Muzika takođe pomaže. Blaga masaža stomaka ili postavljanje na stomak dok su bebe budne nekada je delotvorno. Pri tom je dodatni savjet da do šetog mjeseca ne treba bebu postavljati na stomak da spava, zbog opasnosti od sindroma iznenadne smrti odojčeta.

Poznato je da bebu smiruje vožnja kolima. Ukoliko roditelji nisu u mogućnosti da provozaju bebu svaki put kada plače zbog kolika, mali trikovi su imitiranje ljuljuškanja u stolici ili izazivanje zvukova koji liče na rad motora kola, kao što su zvuk usisivača, fena za kosu ili mašine za veš i sudove.

Kod nas na tržištu postoje različiti preparati koji se koriste u borbi protiv grčeva kod odojčadi.

Većinu čine prirodni preparati, koji sadrže ulje kima, pšenične klice, različite vitamine i probiotike, ili enzim laktoze. Čajevi se ne preporučuju.

45

DOJENJE

- KAKO DA DOJENJE BUDE USPJEŠNO

Prim. dr Julija Bošković, pedijatar Dom zdravlja, Bijelo Polje Tokom trudnoće beba dobija sve što je potrebno kroz pupčanu vrpcu. Zdrava i izbalansirana ishrana je važna tokom trudnoće. Ali nakon trudnoće, kada je beba rođena, pravilna ishrana je od velikog značaja da se održi zdravlje djeteta. Beba će biti optimalno snabdjevena preko majčinog mlijeka.

Idealno bi bilo da majka prije rođena djeteta donese odluku da li će dojiti novorođenče ili će ga hraniti dječijom formulom. Majke treba ohrabriti da doje svoje dijete. Humano mlijeko je napodesnije za ishranu novorođenčeta.

Majčino mlijeko je pravo čudo prirode Za odojče ništa nije hranljivije i zdravije od majčinog mlijeka. Majka i beba uživaju u zajedničkim trenucima, ali ponekad je potrebno i pomoćno sredstvo, kao što je čaj za dojilje.

Majčino mlijeko je prirodna hrana za donešeno novorođenče.

Ono je uvijek dostupno, odgovarajuće temperature je i ne zahtijeva vrijeme za pripremanje. Uvijek je svježe, nije kontaminirano bakterijama. Dojenje je manje praćeno teškoćama pri hranjenju i pojavom alergija. Kod dojene odojčadi u kasnijem životu rjeđe se javljaju određene alergijske i hronične bolesti. Humano mlijeko sadrži antibakterijska i antivirusna antitijela.

Majčino mlijeko obezbjeđuje sve neophodne nutrijente izuzev fluora, i nakon nekoliko mjeseci vitamina D. Majčino mlijeko ima nizak nivo vitamin K, pa se preporučuje parenteralno

46

dati vitamin K 1mg. Psihološke su prednosti dojenja i za majku i dijete. Produženo dojenje ne bi trebalo da odgodi javljanje menstruacije. Kod trudnoće nije neophodno odmah prekinuti dojenje, ali zahtijeva specijalnu pažnju prema majčinoj ishrani.

Prenošenje HIV infekcije preko dojenja je dobro dokumentovano. Porodiljama koje su HIV pozitivne ne savjetuje se da doje svoje novorođenče jer je to jedan od načina na koji se virus može prenijeti sa majke na dijete. Dokazana je i mogućnost prisustva CMV, rubella, hepatitis B, herpes simplex virusa u majčinom mlijeku. Od svih ovih CMV stvara najviše problema.

Ukoliko majka koja doji dobije hepatitis B, beba bi trebala da dobije ubrzani protokol imunizacije.

Ako je moguće, bebu treba isključivo dojiti tokom prvih 6 mjeseci, po mogućnsti i duže “dok majka može i beba hoće”.

Svaki put kada majka doji bebu, pruža joj osjećaj bliskosti. Majke posebno uživaju u bliskom odnosu koji ostvaruju sa svojom bebom. To je poseban doživljaj koji se pamti cijelog života. Dok god majka doji, beba uživa posebnu zaštitu jer majčino mlijeko sadrzi mnoge vrijedne supstance koje su od suštinskog značaja za zdrav razvoj bebe.

Korak po korak - tehnike dojenja Majka treba da pronađe miran i udoban kutak gdje može da doji svoju bebu bez uznemiravanja. U vrijeme dojenja

odojče treba da bude gladno, suvo, da mu ne bude previše hladno ili previše toplo.

Majka treba da uzme svoju bebu u naručje. Bebina glava treba da se smjesti u šaku, a tijelo da se odmara na majčinoj podlaktici. Majčina ruka podržava bebinu guzu, sa drugom rukom treba uhvatiti grudi - postaviti palac gore, a prste ispod areole (pigmentisana oblast oko bradavice). Prinijeti bebu dojci i uvjeriti se da mali bebin nos ne bude pokriven, dodirnuti bebine usne nježno sa bradavicom dok on/ona ne otvore svoja usta. Beba treba da stavi bradavicu i veći dio oko nje u usta.

Da bi beba pustila bradavicu, pažljivo staviti vrh malog prsta u ugao bebinih usta. Ovo će razbiti vakuum nastao sisanjem i beba će automatski otvoriti svoja usta.

Svaka beba i majka su jedinstven tim. Patronažna sestra bi uvijek trebala da pomogne u početku.

Postoji mnogo različitih pozicija za dojenje koje se mogu izabrati. Koji god položaj da se izabere udobnost ima najveći prioritet.

Neka odojčad će isprazniti dojku za pet minuta, dok druga doje duže, čak i 20 minuta. Na kraju podoja odojče treba da se drži uspravno preko majčinog ramena ili na njenom krilu, da bi pomogli izbacivanju progutanog vazduha. Ova procedura „podrigivanja“ je često potrebna jednom ili više puta tokom hranjenja, kao i 5-10 minuta nakon što odojče vratimo u krevetac.

Tokom svakog dojenja odojče treba da isprazni bar jednu dojku - stimulus da se ponovo napuni dojka. Nakon što se uspostavi laktacija, dojke se mogu mijenjati tokom dojenja.

Ako sekrecija mlijeka bude prevelika, mogu se ponuditi obje dojke kod svakog dojenja, ali se tada ne isprazne potpuno – tako da se umanjuje stvaranje mlijeka. Snabdijevanje mlijekom je dovoljno ukoliko je odojče zadovljno nakon svakog podoja, ako spava 2-4 sata između hranjenja, ako dobija dovoljno u težini.

Razmak između podoja uslovljen je razvijenošću bebe.

Beba sa većom porođajnom težinom i većim energetskim rezervama ponekad pravi duži razmak između dva podoja, ali nikada ne bi trebalo da on bude duži od 3 sata. Bebe sa malom porođajnom težinom se obično češće oglašavaju tražeći hranu.

Neka odojčad su slabašnija pa se uspavaju - neophodno ih je rasaniti. U tu svrhu pomaže blaga masaža stopala i dlanova, leđa i nožica, presvlačenje i glasniji govor.

Faktori koji pogoduju uspješnom dojenju su:

- Najčešći položaj za dojenje je kolijevka. Za ovu poziciju staviti bebinu glavu na podlakticu ruke.

- Drugi položaj je ukrštena kolijevka gdje treba dodatno držati glavu djeteta u ruci (posebno pogodna za prijevremeno rođene bebe ili bebe sa slabim refleksom sisanja).

- Treća alternativa koja može da zadovolji glad bebe je položaj - beba okrenuta ka majci, a tijelo ušuškano duž majčinog boka.

- Dobro zdravlje, odgovarajući odnos odmora i fizičke aktivnosti, bezbrižnost, pravilna ishrana majke.

- Uvučene i/ili invertovane bradavice predstavljaju teškoću, ali nijesu kontraindikacija.

- Najbolji stimulus za sekreciju mlijeka je redovno i potpuno pražnjenje dojki. Dojenje treba da se započne što prije nakon poroda, čim dozvoli stanje majke i novorođenčeta, najbolje unutar prvog sata. Ljekar će da prepozna i razumije zabrinutost majke i dati objašnjenja koja će povećati vjerovatnoću za uspješno dojenje.

- Pravilna higijena će pomoći u sprečavanju iritacije i infekcije bradavica, koje mogu nastati kod produženog početka dojenja, maceracije usljed vlažnosti bradavica ili trenja odjećom. Dojke treba bar jednom dnevno prati. Područje bradavice treba održavati suvim što je više moguće. Ako majke nose grudnjak, u unutrašnjost grudnjaka staviti komercijalne apsorbujuće uloške.

- Ishrana majki koje doje treba da ima dovoljnu energetsku i nutritivnu vrijednost. Potrebno je ishrana da bude raznolika, dovoljna za održavanje težine, bogata tečnošću, vitaminima

47

i mineralima. S obzirom da većina ljekova datih majci u periodu dojenja prelazi u mlijeko, potrebno je voditi računa o njihovoj neškodljivosti za bebu. Majke koje doje ne smiju uzimati ljekove ako nijesu neophodni - po preporuci ljekara samo. Tokom dojenja bi trebalo da se prekine pušenje i uzimanje alkoholnih pića.

Odbijanje od dojke Kada je neophodno prekinuti dojenje u ranijem dobu upotebljavaju se čvrsti grudnjaci, restrikcija tečnosti majkama, kao i male doze estrogena tokom 1-2 dana mogu smanjiti stvaranje mlijeka nakon prestanka dojenja.

Kontraindikacije za dojenje - od strane majke i od strane djeteta Od strane majke: - Problem mogu biti uvučene bradavice kao i pukotine i naprsline na bradavicama, koje se mogu spriječiti prevencijom prepunjenosti dojki - nastaviti dojenje preko „vještačke bradavice“.

Mastitis (infekcija dojki) nije razlog da se prekine dojenje (mlijeko iz bolesne dojke baciti, do izlječenja dojiti na zdravoj strani).

Akutna infekija majke može biti kontraindikacija za dojenje. Majke koje imaju agalaktiju, septikemiju, aktivnu tuberkulozu, tifusnu groznicu, karcinom dojke/malignu bolest i primaju citostatsku terapiju, malariju - ne smiju dojiti. Zloupotreba

48

supstanci, teške neuroze i psihoze su takođe kontraindikacija za dojenje.

Od strane djeteta: - Neke metabolopatije, kao što su galaktozemija, fenilketonurija, leucinoza / dojenje se zamjenjuje specijalnom formulom za ishranu dojenčeta.

- Nedonošče ispod 1500 grama - izdojiti mlijeko pa hraniti kašičicom ili sondom.

- Malformacije (palatoschiza, mikrognatija) - dojenje je često moguće uz pomoć ili se hrani izdojenim mlijekom preko posebno dizajniranih bočica.

- Teško bolesno novorođenče - izdojiti mlijeko i hraniti kašičicom ili sondom.

- Sekundarna intolerancija laktoze u malapsorpciji - ne dojiti dok se crijevna sluznica ne oporavi.

- Laktacijska žutica - prekinuti dojenje pri visokim vrijednostima bilirubina po šemi pedijatra.

Ako dojenče ne može sisati zbog nezrelosti, bolesti, odvajanja od majke ili nekog drugog razloga, mlijeko se izdaja iz dojke ručno ili pomoću pumpice. Izdojeno mlijeko se čuva u hladnjaku na +4 oC, na taj način se osigurava da se ne razmnožavaju bakterije, a ujedno se održavaju imunološki faktori, enzimi i vitamini u mlijeku. Kuvanje i pasteriziranje uništava korisne sastojke majčinog mlijeka, a smrzavanje na temperaturi od -20 oC uništava makrofage i limfocite. Na temperaturi +4 oC mlijeko se može čuvati od 48 do 72 sata.

POREMEĆAJI

PUBERTETA Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Redosljed i vrijeme pojave znakova puberteta, kod djece oba pola, uslovljeni su harmoničnom hormonskom aktivnošću hipotalamusno-hipofizno-gonadne osovine. Poremećaj funkcije, na bilo kojem nivou ove osovine, može da dovede do preranog, zakašnjelog ili nenormalnog polnog sazrijevanja. Uzroci preranog ili zakašnjelog polnog sazrijevanja mogu da budu fiziološkog ili patološkog karaktera.

PUBERTET PRERANI Prerani pubertet (pubertas praecox) označava pojavu znakova polnog sazrijevanje prije 8. godine kod djevojčica i 10. godine kod dječaka.

Rane pubertetske promjene, posmatrane u funkcionalnom smislu, najčešće su normalne i dijele se na GnRH zavisni i GnRH nezavisni pubertet (Tabela 1.).

GnRH zavisni (centralni, pravi) prerani pubertet nastaje usljed preranog reaktiviranja osovine hipotalamus-hipofizagonade. Naziva se i pravi, jer je posljedica djelovanja hipofiznih gonadotropina pod stimulacijom GnRH, centralnog hipotalamusnog porijekla. Povećanje pulzatilne sekrecije LH, povećanje sekrecije polnih steroida, progrediranje pubertetskih stadijuma u centralnom preranom pubertetu oponašaju te promjene kod normalnog puberteta.

49

Tabela 1. Diferencijalna dijagnostika preranog puberteta

Centralni tip se naziva potpunim, a periferni nepotpunim. Često se potpunim smatraju oba tipa preranog puberteta, a nepotpunim samo pojava pojedinih promjena prije određenog uzrasta (npr. pubarha i telarha). Stoga je “nepotpuni” prerani pubertet ispravnije nazvati parcijalnim preraniom pubertetom.

Potrebno je terminološki razdvojiti “izoseksualni” prerani pubertet (pojava preranog polnog sazrijevanja u skladu sa genetskim i gonadnim polom osobe) od “heteroseksualnog” (pubertetske promjene koje nijesu u skladu sa polom i uvijek ukazuju na abnormalnosti u razvoju).

UZROCI PRERANOG PUBERTETA KOD DJEVOJČICA Prerani pubertet centralnog tipa

GnRH nezavisni (periferni ili pseudopubertet) karakteriše porast lučenja seksualnih steroida, koji izazivaju pubertetske promjene, a koje nije posledica sekrecije, odnosno djelovanja gonadotropina. Uzroci pojačane sekrecije polnih hormona mogu biti u gonadama (endogeni) ili van gonada (egzogeni). Znači, bitna je razlika u odnosu na GnRH zavisni pubertet, u tome što je sekrecija polnih hormona kod GnRH nezavisnog preranog puberteta autonomna, i ne zavisi od gonadotropinske stimulacije.

Redosljed i vrijeme pojavljivanja znakova puberteta uslovljeni su harmoničnom hormonskom aktivnošću hipotalamusnohipofizno-gonadalne osovine. Poremećaji u redosljedu javljanja pubertetskih karakteristika ukazuju na gubitak u skladu razvoja, odnosno na patologiju puberteta. I granica kada se te pojave označavaju kao prerani pubertet (8 godina kod djevojčica i 10 godina kod dječaka) je dogovorna, usvojena iz praktičnih razloga.

Kod djevojčica se o preranom pubertetu govori sve više ako je nastupio prije sedme godina života, jer danas je dobro poznato da djeca oba pola ranije sazrijevaju i ranije ulaze u pubertet.

Prema tome, ranija pojava znakova polnog sazrijevanja u većine djece je fiziološka pojava, odnosno odlika stanovništva razvijenih i zemalja toplih klimatskih pojaseva.

Pri klasifikaciji vrsta preranog puberteta, u literaturi postoje terminološke razlike. Tako se termini “potpuni” i “nepotpuni” prerani pubertet upotrebljavaju sa različitim značenjem.

50

Približna incidencija centralnog preranog puberteta je 1:5000-1:10 000 osoba i mnogo je češći kod djevojčica nego kod dječaka - približni odnos 10:1.

Prerani pubertet kod djevojčica je u oko 90% slučajeva sporadičan (idiopatski). Kada se prerani pubertet centralnog tipa javi kod dječaka onda treba isključiti lezije CNS (20% dječaka sa centralnim PP imaju leziju CNS, a djevojčica svega 5%). Idiopatski centralni PP kao uzrok kod djevojčica je zastupljen u 85% slučajeva. Idiopatski centralni PP je mnogo češći kod djevojčica usvojenih iz zemalja u razvoju, vjerovatno uslijed nutricionih, psihosocijalnih, etničkih faktora, ali i netačnih podataka o rođenju djeteta.

Klinička slika pravog preranog puberteta je raznovrsna, kako po nastanku preranog sazrijevanja (najčešće 3-4 godine), tako i po redosljedu pojave pojedinih znakova puberteta. U ovoj vrsti preranog puberteta ispoljavaju se sve kliničke manifestacije koje prate normalni pubertet kod djevojčica.

Važno je znati da kod centralnog PP kod djevojčica razvoj dojki i estrogenizacija vaginalne mukoze javljaju se prije nego pubična i aksilarna dlakavost. Kao prvi znak preranog puberteta obično se uočava razvoj dojki. Pod uticajem estradiola ubrzan je rast u visinu, ali zbog ubrzanog kostnog sazrijevanja period rasta se skraćuje, pa je definitivna visina manja (oko 150 cm). Uopšteno, što pubertet počne ranije, definitivna visina je manja. Reproduktivna funkcija je normalna, menarha se može javiti već u prvoj godini, a trudnoća je opisana u šestoj godini. Psihičko sazrijevanje i denticija odgovaraju hronološkoj dobi. Kako se niz godina nakon pojave znakova puberteta mogu ispoljiti drugi endokrinološki i/ ili neurološki poremećaji, to dijagnoza idiopatskog oblika pravog preranog puberteta može da bude samo radnog karaktera i zahtijeva dugotrajno praćenje.

Prerani pubertet perifernog tipa (GnRH nezavisni) Prerani pseudopubertet rijedak je kod djevojčica. Nastaje kao posljedica ekscesivne estrogene stimulacije koja vodi porijeklo iz jajnika, adrenalnog korteksa ili egzogenih izvora.

McCune-Albright sindrom (Fibrozna displazija kosti) Mc Cune–Albrightov sindrom (MAS) se karakteriše triasom: café-au-lait pigmentacijom kože, preranim pubertetom i policističnom fibroznom displazijom kostiju. Genetski postoji postzigotska mutacija gena GNAS1, na dugom (q) kraku 20. hromozoma na poziciji 13.3, koji je uključen u signalizaciju Gprotein. Češći je kod djevojčica nego kod dječaka.

Klinička slika. MAS je bolest koja napada kosti, kožu i neke endokrine žlijezde. Jednostrane cistične promjene na mnogim kostima, sporo se razvijaju, a u njima koštano tkivo zamjenjuje vezivno. Predominantna mjesta za policistične promjene su duge kosti i baza lobanje. Zbog toga su česte frakture. Usled neravnomjernog rasta kostiju moguće su asimetrije tijela, pa je česta skolioza. U neklasičnom obliku MAS postoje dva od tri glavna simptoma.

Na koži su karakteristične pigmentovane pjege tipa caféau-lait. Ivice ovih pjega su grube, uzdignute za razliku od drugih stanja koja idu sa ovim promjenama kod kojih su ivice u ravni kože (npr. M. Recklinghausen). Kod djevojčica sa ovim sindromom dolazi do ranijeg puberteta u 90% slučajeva. Pojavi puberteta, tj. razvoju dojki i pubične dlakavosti nekad može da prethodi menarha. Osim preranog puberteta opisuju se i druge endokrinopatije (hipertiroidizam, akromegalija, Cushingova bolest, ginekomastija). Kod dječaka sa ovim sindromom prerani pubertet se javlja izuzetno rijetko.

Dijagnoza se postavlja na osnovu klasičnog triasa simptoma ovog sindroma. Prerani pubertet je udružen sa povišenom koncentracijom estradiola kod djevojčica i testosterona kod dječaka, predpubertetskim bazalnim i stimulišućim vrijednostima LH i FSH i uznapredovalom starosti kostiju. Ultrazvučni nalaz može potvrditi asimetrične ovarijume i ovarijalne ciste. GNAS1 mutacija može se potvrditi u uzorcima napadnutih tkiva, mada

genetska dijagnoza nije uvijek neophodna.

U liječenju preranog puberteta kod djece sa MAS primjenjivani su mnogi medikamenti.

Neurofibromatoza Von Recklinghausen To je autosomno dominantni neurokutani sindrom, koji je povremeno udružen sa preranim pubertetom. Na koži, uzduž perifernih nerava pipaju se neurofibrozni čvoići različite veličine i broja. Karakteristične pigmentisane pjege po koži boje bijele kafe (café au lait) su važan dijagnostički znak ovog oboljenja.

Kao dijagnostički kriterijum uzima se prisustvo 5-6 ovakvih promjena, promjera većeg od 15 mm, od kojih jedna treba da bude ispod pazuha. Uzrok preranog puberteta u ovoj bolesti su drugi tumori CNS (gliom i astrocitom).

Ovarijalne ciste Izolovana folikularna cista može biti izvor povećane sekrecije estrogena što dovodi do promjena tipa pe-rifernog preranog puberteta. Ove ciste obično spontano regresiraju, što je praćeno padom nivoa estrogena i mogućim krvarenjem. Ovarijalne ciste se mogu javiti kod centralnog tipa preranog puberteta kao dio normalnog razvoja u djetinjstvu, nakon povremene stimulacije gonadotropnim hormonima i u McCune Albright sindromu.

Primarni hipotiroidizam Kod nekih pacijenata sa povišenim vrijednostima tirostimulirajućeg hormona (TSH) može doći do pojave preranog puberteta. Kod ovih pacijenata često se otkrije uvećana hipofiza praćena hipersekrecijom TSH, uz normalan ili blago povišen LH. Nedavno je otkriveno povećano lučenje i alfa subjedinice, koja je u stanju da aktivira receptore za gonadotropine.

51

Istine i zablude

UPOTREBA PL ASTIČNIH POSUDA Većina nas koristi plastične posude, dok stručnjaci ističu da mnoge od njih sadrže opasne hemikalije, i da vremenom mogu da postanu prava legla bakterija. Činjenica je da hrana koju jedemo dolazi zapakovana u različite materijale, a plastični predmeti mogu sadržati pet do 30 hemikalija ili komponenti. Mnoge od tih hemikalija, barem one za koje znamo, utiču na naše zdravlje. Ako krenete od suhomesnatih proizvoda, voda, sokova, paketa voća, shvatićete da najčešće posežemo za plastičnim pakovanjem. Ovakve ambalaže su prisutne svuda, zapravo tokom života se družimo sa plastikom.

Sve vrste plastika su jednako štetne po zdravlje?

ZABLUDA - Na dnu svake plastične ambalaže ili drugog proizvoda od plastike potražite trougao sa brojem u sredini. On govori od koje je plastike ambalaža izrađena. Nisu sve vrste plastike jednake i preporučljive za ljudsku upotrebu ili jednako štetne.

Kupovna voda nije zdrava zbog plastične ambalaže?

ISTINA / ZABLUDA - Plastične flaše sa oznakom 1 su bezbjedne, ali su samo za jednokratnu upotrebu, pa dosipanje vode iz česme u flašu kupovne vode treba izbjegavati jer se tom prilikom oslobađa bisfenol A (BPA).

Plastična ambalaža u kojoj se skladišti jogurt i slične namirnice je bezbjedna?

ISTINA - Brojevi 2, 4 i 5 na plastičnoj ambalaži ukazuju na to da je proizvod relativno bezbjedan za upotrebu, ali ti proizvodi se ne smiju

52

izlagati toploti. U pitanju je vrsta plastike u kojoj se najčešće skladište jogurt, margarin i razne tečnosti poput sirupa.

Ambalaže sa oznakom 3, 6 i 7 su štetne po zdravlje?

ISTINA - Ambalaže sa oznakama 3, 6 i 7 najozbiljnije treba izbjegavati.

Oznaka 3 se odnosi na polivinil hlorid (PVC) u čiji sastav ulaze ftalati koji uzrokuju disbalans hormona u organizmu. PVC rijetko nalazi svoju upotrebu u industriji hrane, a treba ga izbjegavati u potpunosti.

Posude sa oznakom 6 trebalo bi se otarasiti odmah jer je moguće da je u pitanju stiropor čije kancerogene hemikalije mogu prodrijeti u hranu. Ovaj materijal nije mnogo otporan na toplotu, a naročito treba izbjegavati njegovo zagrijavanje u mikrotalasnoj.

Oznaka 7 se odnosi na sve vrste plastike koje ne spadaju u kategoriju od 1 do 6 što znači da potrošač nikako ne može da zna od čega se posuda sastoji, zato bi najbolje bilo izbjegavati je.

Postoje i druge oznake na plastičnoj ambalaži koje određuju njen sastav?

ISTINA - Posude sa oznakom HDP ili HDPE (polietilen visoke gustine) spadaju u dobre plastike i najmanja je vjerovatnoća ispuštanja hemikalija u vodu. LDPE je polietilen male gustine i to je plastika koja ne ispušta hemikalije u vodu. PP je polipropilen i spada u grupu dobrih plastika, obično je bijele ili poluprozirne boje. Koristi se za boce u kojima se pakuju sirupi u farmaciji, čaše za jogurt, pavlaku i sl. PC ili bez oznake je najlošija plastika za prehrambene proizvode, jer izlučuje hemikaliju BPA. Nažalost, koristi se u izradi bočica za bebe, sportskim bocama i posudama za spremanje hrane.

Plastične flaše i slične posude se mogu koristiti više puta bez štetnih posljedica ukoliko su izrađene od dobre plastike?

ZABLUDA - Najveći rizik predstavlja bakterijska kontaminacija. Veliki broj posuda namijenjen je jednokratnoj upotrebi i najčešće nije dizajniran za lako čišćenje, što znači da što ga duže upotrebljavate, to su veće šanse da će se mikroorganizmi namnožiti do te mjere da će proizvod postati opasan. Plastične flaše moguće je efikasno očistiti jedino tako što bi se u grlo sipala ključala voda. Ukoliko u plastičnu posudu sipamo vruću tečnost, značajno ubrzavamo oslobađanje štetnog bisfenola A (BPA – bisphenol A) u poređenju sa tečnošću koja je na sobnoj temperaturi, bez obzira na to da li je posuda potpuno nova ili već upotrebljavana.

Standardne plastične posude su štetne po zdravlje ukoliko su izložene visokoj temperaturi?

ISTINA - Stručnjaci itsiču da ni standardne plastične posude koje se mogu naći u skoro svakom domaćinstvu nisu bezbjedne za upotrebu jer hemikalije koje ulaze u njihov sastav mogu prodrijeti u hranu, naročito ako ih perete u mašini za sudove, zagrijavate u njima hranu u mikrotalasnoj pećnici ili ih ostavljate izložene suncu tokom dužeg vremenskog perioda.

Plastične posude koje imaju obilježje za upotrebu i na visokim temperaturama su bezbjedne po zdravlje?

ZABLUDA - Plastične posude sa obilježjem da su bezbjedne za upotrebu u mikrotalasnim rernama i sl. znače da se plastični materijal neće otopiti, slomiti ili raspasti za vrijeme zagrijavanja u mikrotalasnoj pećnici. Oznaka nije garancija da plastični materijal ne otpušta hemijske materije u hranu koja se zagrijava.

Dobra plastika sa oznakom 1, 2, 4 ili 5 ne sadrži bisfenol A? ZABLUDA - Bisfenol A (BPA) plastici daje savitljivost i nalazi se u svakoj plastičnoj ambalaži, čak je i unutrašnjost konzervi premazana bisfenolom kako bi se spriječilo rđanje u kontaktu sa hranom i da bi se hrani produžio rok trajanja. Bisfenol A na ljudski organizam djeluje kao hormon i time potpuno mijenja normalan balans organizma. Ova materija se ponaša kao estrogen.

Stručnjaci u SAD posvećuju mnogo pažnje istraživanjima i buđenju svijesti kod građana o njegovoj štetnosti. U Kanadi se ispituje mogućnost potpune zabrane upotrebe posuđa koje sadrži BPA, dok Evropska komisija radi na uvođenju strožih pravila o hemijskim supstancama u plastičnoj ambalaži za prehrambene namirnice.

SAVJETI: Nemoguće je zaštiti se od svih loših uticaja sredine u kojoj živimo. Važno je biti informisan, a savjete primenjivati u mjeri i na način na koji nam to svakodnevni životni tempo dozvoljava.

- Izbjegavajte skladištenje masnih namirnica, kao što je meso i sir u plastičnim kutijama ili folijama od plastične mase.

- Perite ručno plastične kutije sa neabrazivnim detrdžentom i sunđerom. Mašinsko pranje i abrazivni detrdženti mogu da izgrebu plastiku, čime se prave pore koje su odlično mjesto za razvoj bakterija.

- U rernama za spremanje ili podgrijavanje hrane koristite staklene ili keramičke posude umjesto plastičnih.

- Provjeravajte oznake na PET ambalaži i držati posude na optimalnoj temperaturi.

53

Skrining raka debelog crijeva Institut za javno zdravlje organizovao je 11. jula konferenciju za novinare povodom prezentacije rezultata treće godine sprovođenja skrininga raka debelog crijeva.

Prim. dr sci med. Đurđica Ostojić, koordinatorka skrininga raka debelog crijeva u Institutu za javno zdravlje, govorila je o programu ranog otkrivanja karcinoma debelog crijeva i pojasnila da je to preventivna, multidisciplinarna i javnozdravstvena aktivnost koju inicira država među asimptomackom populacijom, sa prosječnim rizikom obolijevanja. Skrining se sprovodi u cilju smanjenja obolijevanja i smrtnosti od malignih bolesti. Boleset se otkriva na vrijeme kada je još uvijek izlječiva, odnosno kod onih kod kojih se otkrije u kasnijoj fazi utiče na poboljšanje kvaliteta života.

Ciljevima nacionalnog programa za kontrolu raka u Crnoj Gori iz 2011. godine i Nacionalnog programa za rano otkrivanje raka debelog crijeva je definisano da se smanji morbiditet i mortalitet od kolorektalnog karcinoma za 15% u periodu od pet godina poslije početka implementacije programa, i da se bolest otkrije u ranoj fazi, čime se povećava mogućnost izlječenja, pa čak u 85% slučajeva možemo reći da je ta opasna i teška bolest izlječiva uz odziv ciljne populacije od najmanje 60%.

- Počeli smo skrining 1. juna 2013. godine i tada je bilo obuhvaćeno 14 opština na teritoriji Podgorice, samo u Domu zdravlja Blok V osiguranici su bili oba pola koji su registrovani kod izabranog doktora za odrasle, i te prve godine dobna skupina su bili od 60 do 64 godine, odnosno bilo je ukupno 31.720 učesnika. Sljedeće godine ,1. juna 2014. godine započeli smo skrining nacionalni, obuhvaćena je čitava teritorija Crne Gore u sve 23 opštine u 18 domova zdravlja. Timovi izabranih doktora za odrasle su pozivali učesnike u dobnoj skupini od 59 do 64 godine i bilo je ukupno 31.363 učesnika. 1. juna 2015 godine je bila treća godina sprovođenja skrininga, a ciljna grupa su bile osobe od 57 do 66 godina – stakla je dr Ostojić, dodajući da od 1. juna

54

2015. godine do 1. juna 2016. godine, imali dvije grupe učesnika.

Jedni su oni koji su uključeni prvi put, a drugi su bili koji su se pozivali ponovo, zbog toga što ciklus skrininga raka debelog crijeva traje dvije godine, a to je vremenski interval nakon kojeg se osoba poziva da ponovo dođe na testiranje u narednom ciklusu, ukoliko je nalaz golim okom nevidljivog krvarenja u stolici u prethodnom ciklusu bio negativan. Naravno, kao skrining test koristi se jedna brza, jednostavna i relativno jeftina metoda, a to je određivanje okutnog krvarenja u stolici. I oni koji imaju pozitivan rezultat testa na skriveno krvarenje u stolici, upućuju se na kolonoskopiju. Ove treće godine sprovođenja skrininga bilo je ukupno 30.183 učesnika. Za ove tri godine, obuhvaćeno je bilo 84.806 osoba u skriningu. Oni su bili u grupama, a pozvano je njih 90%, a druge godine 82%, što je u prosjeku oko 85%, odnosno 72.200 osoba. Imamo odaziv 74% u prosjeku pozvanih osoba na skrining, ukupno se učešću u skriningu odazvalo 62.900 osoba. Za zadnji period od 1. juna 2015. godine do 1. juna 2016. godine, bilo je urađeno skoro 600 kolonoskopija i otkriven je karcinom tokom treće faze sprovođenja skrininga, kod četiri osobe je izvršena biopsija, 27 osoba je imalo polipe visokog stepena displazije, a 12 osoba je imalo je polipe srednje displazije. Displazije su predkancerogene promjene. Od 1.800 osoba koje su imale pozitivan nalaz i koje su upućene na kolonoskopiju, urađena je polipektomija, odnosno biopsija i kod 22 osobe smo za protekli period od 3 godine otkrili karcinom debelog crijeva, kod 108 osoba otkriven adenom sa visokim stepenom displazije, a kod 20 osoba je otkriven adenom sa srednjim stepenom displazije, dok kod ostalih oko 60% osoba otkriveni su adenomi niskog stepena displazije, ulcerozni kolitisi, zapaljenske bolesti crijeva ili polipi. Kada sve sumiramo to je jedna fascinantna brojka od 180 osoba kod kojih smo na vrijeme otkrili karcinom debelog crijeva i reagovali u smislu da su oni izliječeni – zaključila je dr Ostojić.

Dr Tanja Pješčić, izabrani doktor za odrasle, koordinator skrininga u domu zdravlja Nikšić, iznijela je rezultate skrininga za ustanovu u kojoj radi i naglasila da je Dom zdravlja Nikšić pokazao najbolje rezultate u sprovođenju skrining programa u našoj zemlji. U posljednje tri godine ukupan broj osiguranika u opštini Nikšić, koja je istovremeno i teritorijalno najveća opština a jer pripadaju joj i zdravstvene stanice Šavnik, Plužine i Velimlje, bilo je ukupno 10.057 osiguranika. Uspjeli smo da pozovemo 95,8%, a odazvalo se 78,4% i testirano 53% od odazvanih ispitanika, odnosno 4.180. Najbolji način borbe protiv malignih bolesti jeste primarna prevencija, tj. borba da do bolesti ne dođe. U motivisanju osiguranika da pristupe testiranju, najveću ulogu ima izabrani ljekar. Najveći broj karcinoma debelog crijeva, nastaje iz benignih promjena tkz. polipa i ledanoma, oni u toku svog procesa kancerogeneze, koji jako dugo traje, od 7 do 10 godina prelaze u karcinom. Ispitanicu su pristupili testiranju i pozitivan rezultat imalo je 354 ispitanika što iznosi 11,8%. Učinjene su 42 polipektomije, pronađena su dva zapaljenja debelpoeg crijeva i četri karcinoma u opštini Nikšić.

Svi ovi podaci pokazuju opravdanost sprovođenja skrining programa, a da bi se sproveo neki skrining mora da bude značajan problem, a i istovremeno skrining mora imati dokazan uticaj na dužinu i kvalitet života – istakla je dr Pješčić.

Dr Olivera Sekulić, gastroenterolog i nacionalna koordinatorka programa skrininga raka debelog crijeva iznijela je rezultate za treću godinu skrining program i podsjetila da je kolonoskopija važan pregled, koji se izvodi fleksibilnim pokretnim aparatom kojim se sagleda kompletno crijevo, stiže se do mjesta gdje se tanko crijevo uliva u debelo i vrlo često, ako je to u interesu pacijenta, ulazi se i u završni dio tankog crijeva.

- Kolonoskopijom ne samo da možemo da eksplorišemo kompletno crijeva, mi možemo da otklonim promjene koje se vide. Ukoliko su manje promjene to uradimo u jednom aktu, ako procijenimo da je nešto sumnjivo uzimamo biopsije, takođe ako postoji upala crijeva, uzimaju se biopsije da bi se ta bolest potvrdila ili isključila – istakla je dr Sekulić.

- Poslije 50 godine života broj tumora debelog crijeva naglo raste, a izuzetno je veliki broj oboljelih sa više od 60 godina, tako da je to bio glavni razlog da se u prvom trenutku, prije 3 godine, kada nismo imali velika sredstava i kada smo imali ograničen broj testova, ograničen broj ljudi koji rade ovo snimanje odlučili smo se da krenemo sa dobnom populacijom od 60 do 64 godine. To se zaista pokazalo kao opravdan pristup, jer smo i tada otkrili najveći broj tumora. Kasnije smo širili grupu. Kolonoskopije se rade u Crnoj Gori u tri endoskopska centra, jer postoje indikatori koji se moraju zadovoljiti, a rukovodimo se evropskim preporukama. Prije svega, prema indikatorima koji su zadati, odnosno onih koji su ispred nas, kolonoskopije moraju biti kompletne, da u nekih 90, 95% slučajeva bude totalna ili kompletna, jer se u tom početnom dijelu crijeva mogu sakriti polipi, odnosno i tumori. Kolonoskopije se odrađuju u tri centra,

dok se najveći dio posla odrađuje u Kliničkom centru, a jednom mjesečno u Opštu bolnicu Cetinje dolazi prof. Bulajić, a u Meljinama jednom mjesečno dolazi prof. Doder. Procijenili smo opravdano da pacijentima izađemo u susret, da primorje gravitira Herceg Novom, odnosno Meljinama, da Cetinje, opština Budva i ko želi sa primorja može u Cetinje da odradi preged, takođe i u Kliničkom centru – rekla je dr Sekulić.

- U ovoj, trećoj godini odrađeno je preko 87% ukupnih kolonoskopija u Kliničkom centru Crne Gore, dok je 7% odnosno 5% odrađeno u Cetinju i Meljinama. Imamo veliki broj kompletnih kolonoskopija tj. imamo oko 93%, tačnije 92,73% kompletnih kolonoskopija, što znači da naš program može da se vrednuje, kvalitetan je i možemo da se oslonimo na njega, a sa druge strane imamo nisku stopu komplikacija koja se uklapaju u evropske standarde, odnosno, za godinu dana u sva tri centra imali smo samo dva krvarenja. Dvije komplikacije koje smo imali su niska brojka, to su podaci kojima možemo biti ponosni. Jedna trećina pacijenata koje smo endoskopirali za ove tri godine imala je polipe. To je populacija od 54 do 67 godina. Otkrili smo 22 karcinoma za ove tri godine i 108 polipa sa visokim stepenom displazije.

Upravo je tu akcenat našeg programa, programa prevencije, programa ranog otkrivanja, otkriti bolest u onoj fazi u kojoj je izlječiva, a svi ti pacijenti, njih 108 koji su imali polip sa visokim stepenom displazije su oni koji su potpuno izliječeni. Kod njih bi u nekom vremenskom periodu, do godinu dana promjena mogla preći u malignitet – objasnila je dr Sekulić i dodala da je ovaj program zamišljen za ljude koji nemaju problema, smetnji sa digestivnim traktom, a upravo je to populacija koju pratimo i testiramo. Oni ljudi koji imaju smetnje, koji imaju promjene u ritmu pražnjenja, oni koji primjete sukrvicu, oni koji imaju gubitak u tjelesnoj masi, oni koji imaju nelagodnosti trebaju da se jave svom doktoru redovnim putem i da uđu u proces zakazivanja kolonoskopije.

- Faktori rizika su godine, genetika, ishrana bogata zasićenim mastima, sa manje tečnosti, manje povrća, brza hrana, crveno meso. To je nešto što pogoduje nastanku polipa. Polipi su češći i do tri puta kod pušača i kod gojaznih ljudi. To su faktori koji pomažu nastanak premalignih lezija - naglasila je dr Sekulić.

Verica Pantelić

55

Nacionalni skrining program ranog otkrivanja karcinoma debelog crijeva

Dr Tanja Pješčić Dom zdravlja, Nikšić Skrining program predstavlja otkrivanje do tada nepoznate bolesti u naizgled zdravoj populaciji koja ne pokazuje znake bolesti a ima prosječan rizik od obolijevanja.

Da bi se sproveo skrining program moraju se zadovoljiti sljedeći kriterijumi: bolest mora biti značajan problem a sprovedeni skrining mora imati dokazn uticaj na dužinu i kvalitet života.

Pošto je karcinom debelog crijeva najzastupljenijii tumor kod muškaraca poslije karcinoma pluća, a kod žena poslije karcinoma dojke, Ministarstvo zdravlja je usvojilo set mjera kojima se predviđa prevencija i kontrola ove bolesti.

Ciljevi programa su smanjenje morbiditeta i mortaliteta i otkrivanje bolesti u ranom stadijumu, kada su izgledi za izlječenje veliki.

Posebno treba naglasiti da se značaj ovog programa ogleda u tome što najveći broj karcinoma debelog crijeva nastaje iz dobroćudnih izraštaja sluznice polipa ili adema koji se prije ili kasnije transformišu u karcinom. To je dobro poznata adenomkarcinom sekvenca koja u prosjeku traje 7 do 10 godina, što znači da većina karcinoma ima sporu genezu i da se polipi mjerama sekundarne prevencije mogu odstraniti prije njihove maligne

56

transformacije.

Dom zdravlja je nosilac skrining programa za teritoriju za koju je osnovan. Na početku programa identifikuje se ciljna populacija lica određene starosne dobi, a evidencija je bazirana na listi osiguranika Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje.

Izabrani ljekar prima učesnike u skriningu, pruža potrebne informacije o značaju programa, uzima anamnezu i popunjava upitnike, a sam program je osmišljen da isključi iz programa osobe sa pozitivnom porodičnom, ličnom anamnezom i one koji imaju faktore rizika koji mogu ukazati da karcinom već postoji. Izabrani ljekar saopštava i rezultate testiranja, a u slučaju pozitivnog rezultata zakazuje kolonoskopiju.

Kao metod za rano otkrivanje karcinoma debelog crijeva služi imunohemijski FOB test visoke senzitivnosti i specifičnosti pa je dovoljan samo jedan uzorak bez restrikcija u ishrani. FOB test služi za detektovanje okultne, golim okom nevidljive krvi u stolici. Testiranje se bazira na činjenici da su krvni sudovi na površini velikih polipa i karcinoma fragilnijii i lakše bivaju oštećeni prilikom prolaska fecesa i tako otpuštaju malu količinu krvi koju naše oko ne može vidjeti. Osim najbolje ponuđenog testa, naše

Nikšićki Dom zdravlja je pokazao najbolje rezultate u toku ovog programa, iako je riječ o teritorijalno najvećoj opštini, zahvaljujući menadžment timu na čelu sa dr Veselinom Bulatovićem, obezbjeđeni su svu uslovi učešća u programu i osiguranika koji su na desetine kilometara udaljeni od najbliže zdravstvene stanice.

Ukupan broj osiguranika za opštinu Nikšić u posljednje 3 godine je iznosio 10 057, pozvano je 95,8%, odazvalo se 78,4%, testirano 54% od odazvanih ispitanika.

Pozitivan rezultat testa imalo je 354 učesnika u skriningu, što je 11,8%, učinjene su 42 polipektomije, nađene su dvije zapaljenske bolesti debelog crijeva po tipu Ulceroznog kolitisa i otkrivena su četiri karcinoma. Svi ovi podaci opravdavaju sprovođenje Nacionalnog skrining programa za rano otkrivanje karcinoma debelog crijeva u našoj zemlji.

Najbolji način borbe protiv malignih bolesti je primarna prevencija tj. sprječavanje nastanka bolesti uklanjanjem štetnih djelovanja putem promovisanja obrasca pozitivnog ponašanja.

Ministarstvo je omogućilo i najkraći mogući rok za zakazivanja i odrađivanja kolonoskopije. Kod nas se kolonoskopija u slučaju pozitivnog testa može odraditi za nekoliko, do najviše 30 dana, dok se u zemljama u okruženju čeka i po par mjeseci.

Treba istaći da je kolonoskopija istovremeno i metod liječenja jer se njome uočavaju polipi koji se tokom snimanja uklone i na taj način se spriječi nastanak karcinoma.

Pokazatelji uspjeha sprovedenog skrininga su: broj pozvanih osiguranika, broj odazvanih učesnika, broj testiranih, broj zakazanih i odrađenih kolonoskopija kao i procenat otkrivenih polipa i karcinoma.

57

Genetski testovi u ranom otkrivanju raka dojke Dr Miruna Kuzman, Ljekar na specijalizaciji interne medicine, Klinika za onkologiju i radioterapiju, KCCG Gen je fizička i funkcionalna jedinica nasljeđivanja koja prenosi nasljednu poruku iz generacije u generaciju, a čini ga dio DNK potreban za sintezu jednog proteina ili jednog molekula RNK. Geni su nanizani duž hromosoma. Gen za određeno svojstvo uvijek se nalazi na istom mjestu na hromosomu koje se naziva genski lokus. Svaki čovjek ima oko 20.000 gena. Gen se nalazi u dvije kopije. Jedna kopija je naslijeđena od oca, a druga od majke. Promjene u genima zovu se mutacije i mogu uzrokovati nastanak bolesti.

Rak dojke je najčešći tumor u žena zapadnog svijeta s incidencijom stalnog rasta. Kao i kod drugih tumora, velik dio rizika povezan je s faktorima okoline, međutim, značajan dio odnosi se i na gensku komponentu s 10% (5–20%) slučajeva porodične sklonosti bolesti. Između svih slučajeva nasljednog raka dojke 20–30% povezuje se s genima visokog rizika – BRCA1 (BReast CAncer 1) i BRCA2 (BReast CAncer 2). Imajući to u vidu, rano otkrivanje genskih mutacija koje mogu dovesti do raka dojke, najbolji je način prevencije razvoja bolesti.

58

Dok nisu mutirani, geni BRCA1 i BRCA2 važni su za život zdrave ćelije jer učestvuju u kontroli ćelijskog rasta i mehanizmima popravaka oštećenja. Međutim, može se dogoditi da osoba naslijedi mutaciju jednog ili oba BRCA gena, bilo od oca, bilo od majke, čime se narušava normalna funkcija gena. Mutacije se nasljeđuju autosomalno dominantno, što znači da je vjerojatnoća da dijete naslijedi mutaciju od majke ili oca nosioca mutacije 50%, nezavisno od pola djeteta. Međutim, to ne znači da će oni u toku života razviti rak dojke ili neki drugi tumor sa kojima je BRCA gen povezan, već mogu biti tihi prenosilac ovakvih gena na svoje potomke. Utvrđena je veza između mutacije BRCA gena i dobijanja raka jajnika kao i prostate kod muškaraca.

Utvrđeno je da će 20% žena koje nose BRCA mutacije razviti tumor dojke do 40. godine, 51% do 50 godine i 87% do 60 godine života. Važno je istaći da nosioci mutacije imaju povećan rizik da se i pored uklanjanja tumora sa jedne dojke, on kasnije ponovo javi (ne kao metastaza) na drugoj dojci. Ovakva pojava je kod sporadičnog, odnosno nenasljednog raka veoma rijetka.

Redovni odlasci na kontrole i rano otkrivanje promjena smanjuju rizik od dobijanja tumora dojke na minimum, dok je ranim otkrivanjem genetske predispozicije moguće spriječiti razvoj raka u 95% slučajeva. Podaci dobijeni genetičkim testiranjem se, osim kao preventivna analiza, danas u svijetu koriste i u planiranju terapije. Različiti profili genske ekspresije u tumorima dojke čine te tumore posebno osjetljivima na jednu vrstu hemoterapeutika, dok na drugu vrstu mogu biti rezistentni.

Postoje ključne razlike izmedju BRCA1-tumora, BRCA2 -tumora i sporadičnih (nenasljednih) tumora. BRCA1-tumori najčešće su visokog gradusa, negativnih limfnih čvorova, imaju

trostruko negativni fenotip jer su negativni na ER (estrogen receptor), PR (progesteron receptor) i HER2 (human epidermal growth factor receptor 2). BRCA2-tumori dojke sličniji nenasljednima nego BRCA1-tumorima. Većina BRCA2-tumora je tzv. luminalnog podtipa i imaju bolju prognozu od bazalnih (ER+, PR+/-, Her2+/-). I pored dobrog početnog odgovora na hemoterapiju, recidivi bazalnih tumora pojavljuju se ranije nego kod ostalih tipova tumora dojke.

Kandidati za testiranje mutacija u genima BRCA1 i 2 su: dojke, života,

- osobe koje imaju dva ili više bliskih srodnika s rakom - osobe koje u porodici imaju rak dojke prije 50. godine

- osobe koje u porodici imaju rak dojke u više od jedne generacije, - osobe koje imaju više članova porodice s rakom u obje dojke, - osobe koje imaju muškog srodnika s rakom dojke, - osobe kojima jedna ili više osoba u porodici ima mutacije u genima BRCA1 ili 2.

Pozitivan rezultat ne znači da osoba ima rak niti da će ga sigurno dobiti, nego samo predstavlja upozorenje.

Pozitivan rezultat testa podrazumijeva dobijanje optimalnih savjeta oko budućih kontrolnih pregleda ili liječenja, savjetovanja ostalih članova porodice koji su pod potencijalnim rizikom.

59

Značaj ultrazvučnih pregleda u ranom otkrivanju primarnih benignih i malignih tumora jetre

Dr Zorica Bajović, radiolog Centar za radiološku dijagnostiku, Opšta bolnica Nikšić Zbog oskudnih kliničkih simptoma u praksi se često događa da se primarni i nažalost, maligni tumori jetre slučajno otkriju kod pacijenata koji su na ultrazvučni pregled abdomena upućeni zbog tegoba koje nijesu direktno vezane za jetru.

Ultrazvuk je dao veliki doprinos ranom otkrivanju tumora jetre, ali često nije lako razlikovati benigne tumore od malignih. Zbog toga se radi dalja dijagnostika: CT, MR, radioizotopska dijagnostika.

Primarni tumori jetre dijele se na benigne i maligne, podijeljeni u sedam grupa prema klasifikaciji SZO.

Primarni benigni tumori jetre Najčešći primarni benigni tumori jetre su adenomi, hemangiomi i fokalna nodularna hiperplazija jetre. Oni pripadaju

60

različitim grupama primarnih tumora jetre.

Adenomi su nepoznate etiologije, s obzirim da su češći kod mlađih žena smatra se da ima veze sa uzimanjem oralnih kontraceptiva i hormonske terapije. Kod muškaraca je povezana sa uzimanjem anaboličkih steroida.

Adenomi pripadaju I grupi tumora (epitelijski benigni tumori) prema klasifikaciji SZO, sporo rastu, najčešće su u desnom lobusu jetre, miješanog hipo-hiperehogenog izgleda. Mogu biti i izoehogeni, tada se ne razlikuju od normalnog tkiva jetre i otkrivaju se samo ako su smješteni periferno u izbočuju konturu jetre. Teško ih je UZ pregledom razlikovati od malignog tumora pa se dijagnoza postavlja CT I MR pregledom. Hirurški se odstranjuju. Mogu da maligno alterišu i da recidiviraju nakon resekcije.

Fokalna nodularna hiperplazija pripada VII grupi (tumorima slične promjene) prema klasifikaciji. Najčešće se javlja kod

žena od 20 do 40 godina života, nepoznate etiologije ali se povezuje sa uzimanjem hormonskih kontraceptiva. Može biti jedan ili više konfluentnih čvorova, koji liče na „lokalnu cirozu“, ako zauzimaju veči dio jetre mogu izazvati portalu hipertenziju.

Dalja dijagnostika podrazumijeva CT i MR pregled. Ne operiše se.

Hemangiomi su najčešći primarni benigni tumori jetre, pripadaju II grupi (neepitelijski tumori). Mogu se naći u oba režnja jetre, češće u desnom. Patohistolški su građeni od prostora ispunjenih krvlju, djelimično trombozirani. Ultrazvučno su najčeće jasno ograničeni, hiperehogene strukture. Kavernozni hemagiomi su obično veči, lobuliranih kontura, miješane hipohiperehogene strukture. Diferencijalno dijagnostički, sličan izgled mogu imati hipervaskularni tunoti i metastaze, po treba uraditi CT pregled. Kao komplikacija može doći do spontane rupture (5%).

Primarni maligni tumori jetre Najčešći primarni maligni tumori jetre kod odraslih su primarni hepatocelularni karcinom i holangiokarcinom, koji pripadaju I grupi (epitelijski maligni) tumora po klasifikaciji SZO. Holangiokarcinom je karcinom žucnih vodova, češće je ekstrahepatički, od intrahepatičnog, najčešće se javlja u šestoj deceniji, češće oboljevaju muškarci. Predispozicija može biti primarni sklerozirajući holangitis, hronični recidivirajući holangitis, ulcerosni kolitis, holelitijaza, Carolijeva i Crohnova bolest.

U 10% slučajeva zahvata male žučne vodove, bifurkacija žučnih vodova je zahvaćena u 10-25%, a više od 50% slučajeva nastaje u d. holedohusu. Dovodi do dilatacije intrahepatičnih žučnih vodova i pojave ikterusa, koji i dovede pacijenta na ultrazvučni pregled.

Primarni hepatocelularni karcinom je najčešći primarni tumor jetre - čini 80% primarnih tumora jetre (uz napomenu da su metastatski tumori jetre najčešći maligni procesi u jetri).

U 60-70% slučajeva razvija se na bazi ciroze jetre. Najčešće se javlja na alkoholnoj cirozi i na cirozi nakon preboljelog virusnog hepatitisa B. Karcinogenima ovog tumora smatraju se: alkohol, virusni hepatitis B I C, aflatoksin, vinil-hlorid, anabolički steroidi, hormonski kontraceptivi, neki ljekovi, radioaktivne supstance, tetrahlorugljenik, nitrosamini, arsen, pesticidi, hereditrana hemohromatoza, hereditarna tirozinemija...

Klinički tumor se obično otkriva kasno, tek kada dovede do hepatomegalije, jer u ranim fazama ne dovodi do diltacije intrahepatičnih žučnih vodova i pojave ikterusa.

Ultrazvukom se, uz obično uvećanu jetru, diferencira lobulirana tumorska masa miješane hipo-hiperehogene strukture. Kada se karcinom razvija na cirozi teže ga je razlikovati od cirotično izmijenjenog tkiva jetre. Povišene su vrijednosti alfafetoproteina. CT i MR pregledi potvrđuju dijagnozu.

Pojava ascitesa, žutice i bola ukazuje na terminalnu fazu, kada se više ne može pomoći bolesniku. Zbog toga bi bilo preporučljivo, s obzirom na laku dostupnost, konfor i neškodljivost ultrazvučnog pregleda, raditi rutinske kontrolne preglede gornjeg abdomena u određenim vremenskim intervalima osoba izloženih faktorima rizika da obole od karcinoma jetre kod: - Osoba oboljelih od hepatitis B,C I D, - hroničnih alkoholičara, - osoba koje boluju od ciroze jetre, - žena koje redovno uzimaju hormonske contraceptive, - osoba koje uzimaju anaboličke steroide, - osoba koje su duže izložene karcinogenim materijama (ranije navedenim).

61

Tupa trauma slezine Dr Vesna Mitić-Lakušić, Klinički centar Crne Gore Trauma je sasatavni dio života cjelokupnog živog svijeta i jedan od najčešćih uzroka smrtnosti u svijetu i kod nas. U svijetu godišnje umre oko 54 miliona ljudi. Saobraćajnih nezgoda dogodi se u prosjeku oko 50 miliona godišnje, broj poginulih iznosi 1,17 miliona ljudi što je 2,17% ukupne svjetske populacije (US statistics from the Center for Helth statistics).

Mehanizmi nastanka traume Tip 1- deceleracione traume posljedica su inercionog mehanizma dejstva sile, i sasatavni je dio tupih povreda abdomena, najčešće u saobraćaju.

Tip 2- kompresivne traume kao posljedica kompresivnog dejstva sile na tijelo. U svjetskoj i našoj literaturi abdominalna trauma se nalazi na trećem mjestu po učestalosti, poslije povreda glave i i grudnog koša, sa 15,8% učestalosti i 6% smrtnosti. Prognoza traumatizovanih zavisi od blagovremenih dijagnostičkih i adekvatnih terapijskih procedura. Ovu trku sa vremenom mogu dobiti samo obučeni i stručno osposobljeni timovi u specijalizovanim trauma centrima - Urgentnim centrima. Svaki drugi pokušaj zbrinjavanja je improvizacija.

Visoka incidenca lezije slezine u svjetskoj literaturi

62

Klasifikacija lezije slezine po AAST-kriteriumima (1) Stepen

Opis

AIS- 90

I

Subcapsularni hematom <10%površine organa Superficijalna laceracija <1cm duboka, ne krvari

2 2

II

Subcapsularni nekrvareći hematom 10-50%površine, Intraparenhimski nešireći hematom <5cm u dijametru <3cm u dubinu

2 2

III

Subcapsularni hematom >50% površine ili se širi, rupturirani subcapsularni hematom i aktivno krvari sa 5cm dubokim intraparenhimskim hematomom. Laceracija >3cm u dubinu parenhima sa lezijom trabekularnih K.S

3

IV Polarna disrupcija intraparenhimskog hematoma sa aktivnim krvarenjem Laceracija uključuje hilarne i segmentne k.s sa devaskularizacijom >25% slezine

3

V Destrukcija i devaskularizacija organa

5

VI Vaskularna-hilarna lezija i avulzija slezine

5

4

(35-45% - Bjerke,Indiana Universiti School of Medicin). Razlog tome je anatomska pozicija slezine, lijevo subphrenično na peteljci sa krhkim krvnim sudovima. Svakog minuta kroz slezinu prođe 15% cirkulišućeg volumena krvi. Mehanizam povrede: direktnim udarcem, hiperrefleksijom tijela - za hilarne rascjepe, penetrantne direktnim u pravcu dejstva sile, i indirektnim udarcem sa fenomenom “bilijarske lopte“ usljed jakog penetrantnog dejstva sile na grudni koš.

Lezija slezine GrVI - devaskularizacija (Marijanović, Urgentna hirurška stanja kod mirnodopskih povreda abdomena)

Liječenje: - GR I i GRIIa - neoprativno - OPERATIVNO - splenectomija...

Laceracija slezine GrI sa parijetalne strane (Marijanović, Urgentna hirurška stanja kod mirnodopskih povreda abdomena)

- Kod povreda jetre i slezine uvijek misliti na krvarenje u dugom vremenu; - PREPORUČUJU SE SVAKODNEVNE LABORATORIJSKE I EHOSONOGRAFSKE KONTROLE, KAKO OD IZABRANOG DOKTORA TAKO I U URGENTNOM CENTRU; - Uvijek oprez sa povredom slezine.

1. Tomas E, Hyde E, Marianne S, Gengenbach. Conservative menagment of sports injuris -blunt abdominal trauma 1992, Page 496

63

Matična mliječ i

Revita

Stiglo je ljeto i sa njim odmori i vino. Umjereno uživanje u ovom piću obezbjeđuje organizmu vrlo dragocjene bioaktivne materije, kao što su antocijanini i resveratrol, odnosno supstance koje smanjuju rizik od stvaranja krvnog ugruška, jačaju snagu srčanog mišića, normalizuju odnos dobrog i lošeg holesterola i jačaju zidove krvnih sudova, pomažući na taj način direktno prevenciji visokog krvnog pritiska i ateroskleroze. Ako se vino ili bilo koje drugo alkoholno piće kombinuje sa matičnim mliječom, jetra će se mnogo lakše izboriti sa povećanom količinom alkohola jer je upravo ona zadužena za njegov metabolizam.

Naime, ruski naučnici su otkrili da konzumiranje matičnog mliječa povećava proizvodnju enzima alkoholnih dehidrogenaza u jetri, kao i njegovu efikasnost u vezivanju alkohola i detoksikacije. Matična mliječ normalizuje ritam srca preko svog urav-

notežavajućeg dejstva na centralni nervni sistem usklađivanjem autonomnog, koji nije pod kontrolom volje, i vegetativnog sistema, koji jeste pod kontrolom volje, kao i simpatikusa i parasimpatikusa, odnosno dva nervna podsistema koji djeluju suprotno na vitalne funkcije: jedan ih aktivira i ubrzava, a drugi inaktivira i usporava, pa od njihovog harmoničnog međuodnosa zavise rad srca, pluća, visina krvnog pritiska, aktivacija nadbubrežnih žlijezda i mobilizacije šećera. Mliječ ima i blago vazodilatatorno dejstvo, što znači da širi krvne sudove i poboljšava cirkulaciju čime direktno olakšava rad ovom neumornom organu.

Konzumiranje matične mliječi vidno ublažava osjećaj depresivnosti i napetosti, nervoze i anksioznosti. San postaje dublji i duži, a potvrđeno je i vidno dejstvo na raspoloženje i emotivni život povećanjem produkcije endorfina tj. hormona zadovoljstva

Svi Revita proizvodi sadrže matičnu mliječ, najsnažniju i najkompletniju antistresnu supstancu u prirodi. Ovo dejstvo se najsnažnije ogleda u jačanju nervnog sistema i odbrambenih moći organizma (otpornosti na infekcije), kao i uravnotežavanju hormonskih funkcija.

Zbog ovako snažnog antistresnog dejstva ruski naučnici su je još 1968. godine proglasili adaptogenom - supstancom koja omogućava adaptaciju organizma u uslovima konstantnog stresa i omogućava vraćanje ravnoteže svih životnih funkcija.

Sertifikatom Zelena jabuka, koji je Revita dobila među prvima, a krunisala se i sertifikatima HACCP i HALAL dokazana je zdravstvena ispravnost i bezbjednost ovih proizvoda koji su prisutni i na osam inostranih tržišta.

64

koje proizvodi mozak.

Zbog svojstva matičnog mliječa da reguliše vitalne funkcije organizma, on se ubraja u funkcionalnu ishranu, odnosno hranu koja ne sadrži osnovne gradivne materije nego ima moć da se direktno uključi u metabolizam i ima ulogu biokatalizatora.

Ovo svojstvo mliječa naročito dolazi do izražaja kod nervoznih ljudi koji slabije jedu, ali i kod gojaznih koji žele da smanje kalorijski unos, a dobiju više energije, odnosno, snage i zdravlja. Mliječ učestvuje u regulaciji tjelesne težine djelujući neposredno kao biokatalizator, prirodna supstanca koja ubrzava sagorijevanje masti i ugljenih hidrata i posredno preko hormonskog sistema čiji poremećaj često stoji u pozadini gojaznosti. Naročito se ističe dejstvo matičnog mliječa na štitnu žlijezdu koja inače upravlja metabolizmom preko svojih hormona. To dejstvo se ispoljava i u slučajevima kako smanjene, tako i povećane funkcije ove žlijezde, tako da matična mliječ povoljno djeluje na organizam žene i njen psihoemotivni život jer se uključuje u regulaciju hormonskog i reproduktivnog sistema. Ublažava hormonski disbalans

kod djevojaka izloženih stresu i ublažava tegobe klimaksa. Matična mliječ ovo postiže svojim složenim biohemijskim sastavom i prisustvom rjietkih supstanci u prirodi, odnosno, fitohormona koji imitiraju estrogene u organizmu žene i tako direktno regulišu neuro-hormonski status. Uključivanje matičnog mliječa u redovnu ishranu muškarca pokazalo se odličnim kada je u pitanju njihovo psihofizičko zdravlje, libido, potencija, kao i snaga i pokretljivost spermatozoida.

Zahvaljujući svom složenom biohemijskom sastavu i prisustvu fitohormona sličnih insulinu, matična mliječ popravlja biohemijsku i fiziološku funkciju pankreasa, posebno Langerhansovih ostrvaca, odnosno, djelova pankreasa koji luče hormon insulin.

Ruska ispitivanja još iz sedamdesetih godina potvrdila su da matična mliječ povećava produkciju odbrambenih ćelija u trenutku susreta organizma sa infektivnim agensima, pojačava imunološki odgovor na viruse, bakterije, gljivice i parazite.

Revita - Podgorica Trg Božane Vučinić, 6b Tel: +382 20 622 680, +382 20 622 660

65

Hronika 07. jul - RUSKI LJEKARI RADE NA PRONALASKU LIJEKA ZA NEZLJEČIV OBLIK RAKA - Rusija Ruski naučnici ostvarili su velik pomak u pronalasku lijeka protiv jednog od najmalignijih tumora raka neizljećivog Krebs-2 tumora. Stručnjaci Instituta za citologiju i genetiku, koji je sibirska podružnica Ruske akademije nauka, razvili su novu metodu liječenja raka, baziranu na njihovom otkriću markera matičnih ćelija raka i njihovih specifičnih svojstava. Njihovi eksperimenti na laboratorijskim miševima pokazali su da je moguće zaustaviti rast ćelija tumora uz pomoć DNK, zajedno u paketu sa hemoterapijskim lijekom.

Matične ćelije koje iniciraju tumor imaju izrazita obilježja - pojasnila je dr Evgenia Dolgova, koja učestvuje u ovoj studiji.

Upravo ta osobina omogućava ruskim naučnicima da pronađu matične ćelije unutar samog tumora. Ruski naučnici su u DNK sondu ubrizgali specifičnu flourokromatsku boju, a ćelije, koje su primile fragmente tog DNK, počele su da svijetle crveno u određenom spektru. To je ujedno pomoglo i u njihovom lociranju i identifikaciji. Tokom eksperimenata, naučnici su otkrili da fragmenti ubrizgane obojane DNK koje hvataju matične ćelije raka u sebe, nakon izlaganja tih matičnih ćelija tumora hemoterapiji, može izazvati prestanak rada tih matičnih ćelija. To zapravo znači da se tumor više ne može obnavljati, odnosno da odumire nakon određenog vremena.

- Miševi izliječeni tom terapijom naknadno su tokom razmnožavanja dobili u potpunosti zdrav podmladak. Otkrili smo da te matične ćelije tumora, koje ga i uzrokuju, treba ubiti u vrijeme oporavka nakon efekata specifičnih hemoterapijskih ljekova.

U tom periodu, te ćelije su osjetljive na terapeutski režim koji smo razvili. Kad je tumor lišen svojeg organizacijskog centra, imunološki sistem će eliminisati rezidualne lezije i doći će do punog oporavka - istaknuo je dr Sergej Bogačev, šef laboratorije za inducirane ćelijske procese na pomenutom institutu.

pokazati jeste da pokušamo ne nositi odjeću kada za to nema potrebe, a u bazenu za tim nema potrebe - pojasnio je Ismael Rodrig u ime Lokalnog udruženja nudist.

10. jul - ANATOMIJA U VIRTUALNOJ REALNOSTI Studenti medicine Univerziteta Case Western Reserve koriste interaktivne trodimenzionalne holograme u okviru nastave iz anatomije, umjesto da seciraju leševe.

Pokret prsta je dovoljan da se oživi hologramsko tijelo.

Sistem za prikaz 3D objekata koristi tehnologiju proširene stvarnosti, tako da studenti mogu vidjeti djelove tijela iz različitih uglova.

Tehnologija omogućava profesorima da komuniciraju sa studentima sa udaljenih lokacija.

07. jul - NEOBIČAN NAČIN NA KOJI ŠPANJOLCI PROMOVIŠU ZAPADNE VRIJEDNOSTI - Španija Glavni grad Španije - Madrid odobrio je Dan kupanja bez kupaćih kostima na gradskim bazenima. Učinili su to na zahtjev lokalne nudističke organizacije koja tvrdi da se golim pojavljivanjem u javnosti daje prilika za edukaciju i promovisanje zapadnih vrijednosti.

Odobrenje je potpisala gradonačelnica Manuela Carmena.

- Ono što želimo postići ovakvim danom jeste edukacija i promovisanje naših vrijednosti, a to su zapadne vrijednosti. Nema ništa kriminalno kod tijela i najbolji način na koji to možemo

66

Tehnologija se zasad koristi samo za anatomiju, ali bi se uskoro mogla koristiti i na predavanjima iz umjetnosti ili paleontologije.

12. jul – ZIKA VIRUS PRVI PUT REGISTROVAN U RUMUNIJI Prvi slučaj zika virusa registrovan je u Rumuniji, rekao je portparol Ministarstva zdravlja Laurentiju Kolintineanu. On je dodao da je virus registrovan kod djevojčice koja se vratila sa putovanja na karipsko ostrvo Martinik, i ona je prebačena u bolnicu dva dana po povratku.

"Njen slučaj je izolovan i povezan je sa putovanjem u područje gdje je virus aktivan. Ovdje se ne radi o zarazi na rumunskoj teritoriji, već o takozvanom slučaju prenosa", rekao je Kolinteneanu.

12. jul - NAPREDAK U BORBI PROTIV AIDS-a - Austrija Austrijski naučnici razvili su lijek baziran na sastojku iz kore grožđa, koji sprečava razvoj HIV-a.

Nakon petnaestogodišnjeg intenzivnog istraživanja, naučni tim iz Austrije uspio je, prema pisanju tamošnjih medija, ostvariti napredak u borbi protiv HIV-a.

Riječ je o istraživanju Thomasa Sekeresa, predsjednika Ljekarske komore Beča i farmaceuta Waltera Jaegera, koji kažu da su pronašli potencijalno sredstvo protiv teškog oboljenja imunog sistema.

Ključna riječ u metodi dva bečka naučnika je resveratrol.

Riječ je o prirodnom sastojku koji se nalazi u kori grožđa i koji pomaže u odbrani od bakterija i gljivica.

- Dokazali smo na humanim ćelijama i, ako je tamo djelovalo, onda možemo početi process liječenja ljudi sa HIV-om - uvjereni su bečki naučnici.

19. jul – ODRŽANA KONFERENCIJA O BORBI PROTIV AIDS-a – Južna Afrika U Durbanu, u Južnoj Africi, održana je konferencija o borbi protiv AIDS-a. U svijetu živi blizu 40 miliona ljudi zaraženih virusom HIV. Novozaraženih je više od dva miliona, a pristup antiretroviralnoj terapiji ima 17 miliona osoba, što je gotovo dva i po puta više od broja ljudi koji su imali pristup toj terapiji prije 10 godina. U Južnoj Africi živi 6,8 miliona ljudi zaraženih virusom HIV-a. Država koja se našla na meti kritika zbog toga što ne čini dovoljno u borbi, sada je organizator međunarodne konferencije o AIDS-u. Međunarodna konferencija o AIDS-u održala se u Durbanu. Ovaj događaj je privukao veliki broj prostitutki.

U 2015. godini od AIDS-a je umrlo nešto više od milion ljudi, što je pad od 45% u odnosu na 2005. godinu.

Prije dvije godine u Australiji su prezentovani brojni podaci u vezi sa kriminalizacijom prostitucije. Time se seksualne radnice izlažu većem riziku da se zaraze HIV-om. Ako se prostitucija dekriminalizira, taj rizik se smanjuje za trećinu.

GE KIDS

Imunološka zaštita za Vaše dijete!

Ge Kids ids je bbezbjedna zbjedna formula, za razvoj oj pri prirodnog odnog imuni imuniteta!

Prirodni balans i stimulans, za razvoj narušenog, dječijeg, imuno sistema.

GE132+Na GE132+N atu turral USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA POMAŽE POBOLJŠANJU PH VREDNOST ORGANIZMA

GE132 International Health d.o.o. www.internationalhealth.biz Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA

SNIŽAVA NIVO HOLESTEROLA U KRVI

Stručnjaci Ujedinjenih naroda kažu da su širenju AIDS-a doprinijela kršenja ljudskih prava, diskriminacija i oštri zakoni.

20. jul - DJEČAK ZARAŽEN KUGOM, 17 OSOBA U KARANTENU - Rusija Neimenovani dječak iz zabačenog ruskog mjesta KošAgač u pokrajini Altai, zarazio se smrtonosnom bubonskom kugom i nalazi se u po život opasnom stanju u lokalnoj bolnici.

Dječak se tokom procesa odstranjivanja kože porezao te se vjeruje da se na taj način i zarazio smrtonosnom baketrijom. Očekuje se da će približno 19.000 ljudi iz te regije primiti preventivno vakcinu, a prioritet su dobile najrizičnije grupe: medicinari, profesionalne službe, pastiri i lovci.

Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (WHO), u periodu između 2004. i 2013. godine, više od 13.000 ljudi iz Azije, Afrike i Amerike zarazilo se bubonskom kugom..

Postoje tri vrste kuge, od kojih je bubnska najozloglašenija i praktički je sinonim za kugu uopšete. Međutim, postoje još i plućna kuga i kužna sepsa.

Buboničku kugu najčešće prenose zaražene mušice i muve, koje bakteriju pokupe od zaraženih malih životinja. Isto tako, osoba se može zaraziti ako dođe u kontakt sa tjelesnim izlučevinama zaražene životinje. Jednom kad dođe do kontakta, bakterija uđe pod kožu, putuje limfnim sistemom do limfnih čvorova te uzrokuje njihovu tešku upalu.

23. jul – ZIKA VIRUS PREŽIVIO 23 DANA U SPERMI Medicinski časopis "Lanset" objavio je rezultate ispitivanja koji pokazuju da je kod jednog muškarca (27) otkriveno prisustvo zika virus u spermi i posle rekordnih 93 dana.

Kako prenosi Rojters, utvrđeno je da je sperma ovog Francuza pozitivna na zika virus prilikom testiranja u martu, tri mjeseca pošto je on dobio simptome infekcije koju je zadobio tokom boravka u Tajlandu u oktobru i novembru prošle godine.

Prethodno je zabilježen slučaj da je virus preživeo u spermi 62 dana od pojave prvih simptoma.

Najnoviji slučaj pokazuje da ljudi koji se vrate iz zemalja gde je zika neendemska pojava, mogu takođe da budu inficirani, navodi se u objavljenom izveštaju čiji su autori zdravstveni stručnjaci iz Tuluza. Specijalisti dodaju da bi ljudi koji planiraju da imaju djecu trebalo da imaju u vidu ovu mogućnost "produženog" prisustva virusa zika.

68

Postojeći šestomesečni period praćenja koliko virus može da preživi kod zaraženih ljudi "trebalo bi produžiti kod pacijenata koji se vrate iz oblasti gde nije proglašena epidemija", navodi francuski tim lekara.

23. jul - BAKTERIJE U LJUDSKIM CRIJEVIMA STARE NAJMANJE 15 MILIONA GODINA - SAD Naučnici su pronašli genetičke dokaze da neke bakterije iz ljudskih crijeva potiču od onih koje su živjele u crijevima naših predaka i da su stare najmanje 15 miliona godina, daleko više od ljudske vrste.

Te bakterije doprinose ranom razvoju naših crijeva, borbi našeg imunološkog sistema protiv patogena i mogle bi čak uticati na naše raspoloženje i ponašanje.

Naučnici su pronašli genetičke dokaze da su te bakterije evoluirale u različite sojeve kada su zajednički preci čovjeka i majmuna počeli evoluirati u različite vrste.

Takođe su analizirali uzorke fekalnog materijala šimpanzi, patuljastih šimpanzi i gorila koji žive u divljini u Africi i ljudi u SAD-u, takođe su analizirali sve različite verzije jednog bakterijskog gena koji je bio prisutan u svim uzrocima. Tako su rekonstruirali evolucijska stabla tri vrste crijevnih bakterija koje čine više od 20% ljudskog mikrobioma.

24. jul - ZAVISNOST OD LJEKOVA POSLIJE VELIKIH OPERACIJA – SAD

Stručnjaci ističu da je zloupotreba ljekova protiv bolova, koji se dobijaju na recept u Sjedinjenim Državama, često rezultat pogrešnog razumijevanja toga kako se razvija zavisnost od opijata.

Oni ističu da se u velikom broju slučajeva ona javlja poslije dugoročnog korišćenja jakih ljekova protiv bolova, poslije ozbiljnih operacija. Bolovi poslije većih hirurških zahvata poput zamjene zglobova, operacije slijepog crijeva ili žuči, često su veoma jaki i dugo traju, zbog čega ljekari obično prepisuju ljekove protiv bolova.

Istraživači iz medicinske škole Univerziteta Stenford proučavali su evidenciju više od 600 hiljada pacijenta, koji nisu uzimali sedative pred operaciju, i zaključili da je kod nekih od njih rizik od zavisnosti bio veći. Rizik je bio veći za muškarce u odnosu na žene, starije u odnosu na mlade pacijente, i za one koji su već koristili neke uobičajene ljekove protiv anksioznosti.

Ljekari bi trebalo budno da prate svoje pacijente posle operacije, kako bi znali koliko sedativa uzimaju i generalno da budu svjesni

da mogu hronično da počnu da koriste sedative. Prvi znaci povećanog rizika su kada pacijenti počnu da uzimaju veću dozu bez prethodnog dogovora o tome sa svojim ljekarom.

25. jul - U ŠPANIJI ROĐENO PRVO DIJETE S MIKROCEFALIJOM - Španija Žena zaražena virusom zike rodila je u Španiji, prvo dijete u Evropi oboljelo od mikrocefalije, teške deformacije mozga koja se povezuje sa tim virusom, objavili su predstavnici bolnice u kojoj je dijete rođeno. Dijete je rođeno carskim rezom, u skladu s terminom.

Dijete je klinički dobro, njegove vitalne funkcije su normalne i stabilne – izjavio je Felix Castillo, direktor neonatološke bolnice Vall d'Hebron.

Majka se zikom zarazila tokom putovanja po jednoj latinoameričkoj zemlji. Nije poznato kojoj.

U Španiji je zabilježeno 190 slučajeva zaraze virusom zika.

Virus hara Južnom Amerikom, a pogotovo Brazilom.

raka u Europi.

Glavni faktori rizika su pušenje i alcohol i infekcija humanim papiloma virusom. Procjenjuje se da oko 140.000 osoba na godinu u Evropi oboli od tumora glave i vrata, isključujući tumore kože, a umre više od 65.000 oboljelih. Prvenstveno je riječ o raku usne šupljine, ždrijela i grkljana, ali u tumore glave i vrata uključujeni su i tumori kože, slinovnica i vrata.

25. jul – ODRŽANA LJETNJA ŠKOLA ZA ZDRAVSTVENE SISTEME I POLITIKU - Italija

28. jul - SRČANE BOLESTI KOBNE ZA ASTRONAUTE APOLLA

Održana je ljetnja škola Europskog opservatorija na zdravstvene sisteme i politike u Veneciji sa temom Primarna zdravstvena zaštita: inovacije za integrisanje u djelotvorniju zaštitu sa ciljem da se ostvari pristup zdravstvenim uslugama svim ljudima, da se olakša kontinuitet zdravstvene zaštite, promovisanje međusektorske mjere, ojača uloga u zajednici i da se uzmu u obzir aspekti javnog zdravstva.

Glavni cilj škole je da se predstave različiti načini na koje zemlje sa različitim zdravstvenim sistemima primjenjuju inovativne modele primarne zdravstvene zaštite, koja je ključni pokretač za osiguravanje veće uključenost i djelotvornosti za sve zainteresirane strane.

Ovogodišnja tema posebno je bila aktuelna za zemlje koje su u procesu reforme zdravstvenog sistema.

Učesnicima primarne zdravstvene zaštite predstavljena su iskustva iz prakse u sprovođenju primarne zdravstvene zaštite, mehanizmi i alati za saradnju i integraciju zdravstvene zaštite javnog zdravlja i socijalnih službi. To je jedan od koraka u procesu reforme, sa rješavanjem izazova poput starenja stanovništva i porasta hroničnih bolesti, dostupnosti novih zdravstvenih tehnologija, zdravstvenih nejednakosti i novih zdravstvenih prijetnji.

Naučna istraživanja pokazuju da astronauti koji su hodali po Mjesecu učestalije obolijevaju od srčanih tegoba.

Astronauti iz programa Apollo češće umiru od kardiovaskularnih bolesti od njihovih kolega koji su ostali bliže Zemlji, najvjerovatnije zbog veće izloženosti radijaciji iz svemira.

Astronauti tog programa, koji je čovjeku omogućio da stupi na Mjesec, jedini su ljudi koji su izišli iz magnetosfere, pojasa koja štiti Zemlju od jednog dijela svemirske radijacije.

Istraživanje je pokazalo da je u 43% slučajeva smrt astronauta bila izazvana kardiovaskularnim problemima, što je gotovo pet puta više nego kod astronauta koji nisu nikada letjeli i četiri puta više nego kod onih koji su ostali u nižoj orbiti.

29. jul - SAD: I LOKALNI KOMARCI PRENOSE VIRUS ZIKA

27. jul - SVJETSKI DAN TUMORA GLAVE I VRATA Svjetski dan tumora glave i vrata obilježava se 27. jula sa ciljem da se u društvu i zdravstvenim sisitemima širom svijeta upoznaju rizici i ojača prevencija i rano prepoznavanje bolesti.

Svjetski dan tumora glave i vrata proglašen je prije dvije godine na inicijativu Međunarodne federacije onkoloških društava za glavu i vrat, a predlog su podržala 52 nacionalna društva iz 45 zemalja, Međunarodna Unija za kontrolu raka i brojne Vlade širom svijeta.

Tumori glave i vrata su jedan od vodećih uzroka smrti u mnogim dijelovima svijeta i među najučestalijim su tipovima

MAJAMI - Zdravstvene vlasti Floride objavile su da su na tlu te američke savezne države zabilježeni prvi slučajevi oboljenja od virusa zika, koje su prenijeli lokalni zaraženi komarci, na teritoriji kontinentalnog dela SAD. Rojters prenosi da je guverner Floride Rik Skot naveo da se radi o četiri slučaja za koje se vjeruje da su vjerovatno izazvani ujedima komaraca. „U jednom slučaju radi se o ženi, a u ostala tri o muškarcima”, kazao je Skot.

69

PREPORUKE ZA SPRIJEČAVANJE CRIJEVNIH ZARAZNIH BOLESTI I BEZBJEDNO PRIPREMANJE HRANE Crijevne zarazne bolesti predstavljaju najmasovniju grupu zaraznih bolesti koje se prevashodno prenose zagađenom hranom, vodom i prljavim rukama, mada je u nehigijenskim uslovima u širenju ovih infekcija značajna i uloga insekata, prije svega muva.

U principu se crijevne bolesti javljaju tokom čitave godine, ali posebno su aktuelne u ljetnjem periodu kada visoke temperature, način ishrane i porast broja insekata i glodara dovode do povećanja rizika za obolijevanje.

Uzročnici crijevnih zaraznih bolesti mogu biti svi oblici mikroorganizama uključujući viruse, protozoe, bakterije, gljivice i parazite. Česti izazivači su i određeni produkti mikroorganizama kao što su bakterijski toksini.

Hrana je veoma pogodna sredina za rast i razmnožavanje mikroorganizama naročito ljeti kada visoka spoljašnja temperatura pogoduje razmnožavanju infektivnih agenasa i kvarenju hrane. Najznačajnije namirnice u tom smislu su meso, jaja, mlijeko, ribe i druga morska hrana, voće i povrće.

Istovremeno, određene navike odnosno ponašanje pogoduju povećanom obolijevanju od crijevnih zaraznih bolesti što se prije svega odnosi na češće konzumiranje neopranog ili nedovoljno i nepravilno opranog voća i povrća, česta putovanja, slabije higijenske navike ali i unos većih količina tečnosti koje razrjeđuju želudačnu kiselinu narušavajući njen značaj kao barijere za prodor mikroorganizama u crijeva.

Osjetljivost na crijevne infekcije je opšta što znači da se mogu razboljeti osobe svih uzrasta. Ipak, u većem riziku su osobe sa neizgrađenim i slabim higijenskim navikama – mala djeca, zatim odojčad i novorođenčad, te osobe koje imaju neka hronična oboljenja posebno organa za varenje, osobe sa oslabljenim imunološkim sistemom, osobe na imunosupresivnoj terapiji, osobe oboljele od malignih oboljenja i druge.

Od izuzetnog značaja je redovno održavanje lične higijene, što se posebno odnosi na često i temeljno pranje ruku.

70

Osobe koje imaju stomačne tegobe, ali i neke druge zdravstvene probleme, kao što je sekrecija iz nosa, simptomi i znaci prehlade ili imaju upalne promjene na koži ili sluznicama, ne treba da učestvuju u pripremi i serviranju hrane.

Svjetska zdravstvena organizacija je dala 10 univerzalnih, tzv „zlatnih“, pravila za pripremu bezbjedne hrane: 1) Odabrati bezbjedan postupak obrade životnih namirnica.

2) Prati ruke prije, tokom i nakon pripreme hrane.

3) Brižljivo i temeljno kuvati sve namirnice životinjskog porijekla na temperaturi višoj od 70°C (posebno bitno za živinu, svinjetinu, jaja i jela od drugih vrsta mesa).

4) Pripremljenu hranu odmah – što prije konzumirati.

5) Termički obrađenu hranu za koju je predviđeno da se čuva duže od dva sata treba brižljivo čuvati, na temperaturi višoj od 60°C ili nižoj od 10°C (najbolje na +4°C u frižideru) i to u plitkim, pokrivenim posudama.

6) Jednom pripremljenu hranu prije konzumacije treba temeljno (dugo i na visokoj temperaturi) podgrijati.

7) Spriječiti kontakt sirovih namirnica i termički obrađene hrane.

8) Besprekorna čistoća kompletnog kuhinjskog pribora.

9) Zaštititi hranu od insekata, glodara i drugih životinja.

10) Koristiti higijenski ispravnu vodu za pripremanje hrane te održavanje higijene osoba i kuhinjskog pribora.

V sajam

edicine

27, 28, 29. oktobar 2016. - Hotel Hilton, Podgorica

Organizator: Medical CG Informacije na tel.: 00382 20 238 841, 067 395 032 redakcija@medicalcg.me

www.medicalcg.me