Broj91 by medical cg

5. NOVEMBAR 2016. GODINA VIII BROJ 91

1.00

www.medicalcg.me

Održan V Sajam medicine u Podgorici Zdravstveni sistem - realnost i perspektive Značaj radiologije u medicini

Preventivna uloga pedijatra Zakašnjeli pubertet Imuni sistem kod djece

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Prof. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Branko Rašović Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Dr Igor Mićunović, dr sci med. Prim dr Julija Bošković Mr ph. Maja Stanković M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog Prim. dr Milica Šofranac, pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij. Dr pharm. Nemanja Turković Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Dr stom. Rade Mrdak Prof. dr Rajko Šofranac Prim. dr Sabahudin Pupović Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Tomić Verica Pantelić Dr Vesna Mitić-Lakušić Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

V Sajam medicine 10 – 18 Značaj radiologije u medicini Dr Zorica Bajović 20 – 21 Preventivna uloga pedijatara Prim. dr Julija Bošković 24 – 25 Imuni sistem kod djece Dr Sanja Čizmović 26 –27 Zakašnjeli pubertet Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović 28 – 29 Hronika Crne Gore 30 – 38 Alergije na koži Dr Svetlana Vučeković 46 – 47 Imunomodulacija i vakcine – melanom Grupa autora 48 – 50 Zdravstveni sistem – realnost i perspektive Mr sci dr stomatologije Mladen Vuković 54 – 56 Homeopatija i srah od javnog nastupa Dr Snežana Tomić 58 – 59 Šizofrenija Nikoleta Martinović, spec. soc. rada 60 – 61 Grupni tretman u CMZ Mr Ana Golubović-Popović, psigolog 62 – 63 Preventiva arterijske hipertenzije Dr med. Vasilije V. Bošković 64 – 65

Najava:

Stručni trening iz oblasti dermalnih ﬁlera i mezoterapija Bar, hotel Princess – 10-13. decembar 2016.g.

AntiAge Montenegro je generalni zastupnik francuske kompanije Vital Estetique za Crnu Goru koja je jedna od vodećih u oblasti dermatologije, estetske medicine i rekonstruktivne hirurgije. U saradnji sa kompanijom DermaVita stvorena je Beauty Professional Academy-ja, čiji će predavači gostovati u Crnoj Gori u periodu od 10-13. decembra na kursevima koje organizuje AntiAge Montenegro. Ovo je prvi put da se na teritoriji Crne Gore organizuje stručni treining iz oblasti dermalnih filera i mezoterapija. Misljenja smo da je ovako nešto prijeko potrebno radi praćenje svjetskih trendova i edukacije naših domaćih ljekara i stomatologa, te stoga planiramo da na svaka 3 mjeseca dovodimo eminentne stručnjake iz Beauty Professional Academy-je. Prva serija kursa održaće se u Baru u hotelu Princess, gdje su prva dva dana posvećena hijaluronskim filerima a treći i četvrti dan su kursevi mezoterapija, lipolitika i mezobotoksa. Kursevi su zamišljeni kao kombinacija teorije i praktičnog rada. Predavači na kursevima će biti PhD Irina Ervik, dr Olivera Maksimović i kozmetičar Raya Jakhjajevna a lansiranju projekta u Crnoj Gori prisustvovaće i direktor kompanije Vital Esthetique gosp. Amer Mrad. Kursevi iz hijaluronskih filera su namijenjeni doktorima i stomatolozima koji žele da prošire svoju djelatnost, usavrše znanje i isprobaju tehnike aplikacije jednog od vodećih francuskih filera Hyaluronica Paris. Kursevi će trajati od 10h do 19h uz nekoliko pauza, uključujući i ručak. Na kraju kursa polaznici dobijaju sertifikate. U periodu trajanja kurseva dobijena je specijalna ponuda za smještaj u hotelu Princess sa cijenom od 50 eura za noćenje u jednokrevetnoj sobi.

Program: Prvi dan 10.12. - Osnovni kurs savremenih tehnika aplikacije filera. Kurs je namijenjen ljekarima i stomatolozima koji žele da prošire svoju djelatnost. Bazične injekcione tehnike, regija oko usana, nazolabijalne i mentalne brazde, usne. Sa Hyaluronica filerima možete garantovati svojim pacijentima odmah uočljiv efekat, sigurnost, prirodan izgled i trajnost. Cijena kursa je 600 eura. Drugi dan 11.12. - FullFace Lift - napredni kurs. Kurs je namijenjen ljekarima i stomatolozima koji već rade sa filerima i samo žele da upotpune svoje znanje. Rad sa fleksibilnim interdermalnim kanilama, periorbitalna regija, središnji dio lica, periorbitalna i temporalna regija. Cijena kursa je 600 eura. Svaki kandidat dovodi svoj model na kome će raditi. Vrijeme rezervisano po kandidatu je 30 minuta. Fileri kao i pomoćni materijal koji se koristi na kursu su uključeni u cijenu kursa. Treći dan 12.12. 1. Praktični trening sa PhD Irinom Ervik. Praktičan dan koji je gratis za kandidate sa prvog ili drugog dana. PhD Irina Ervik će imati jedan broj pacijenata na kojima će objašnjavati tehnike kojima se postiže najbolji efekat u tretiranju lica primjenom Hyaluronica filera. Polaznici kurseva takođe mogu dovesti svoje pacijente na kojima će raditi, ali ovoga

dana fileri nisu gratis. Fileri se naplaćuju a pacijeti plaćaju odrađeni tretman svojim ljekarima. Ljekari koji ne žele da učestvuju u edukativnim danima mogu biti učesnici samo ovog dana i cijena prisustva na treningu je 200 eura. 2. Mezoterapija. Kurs je namijenjen medicinskom osoblju i kozmetičarima koji žele da upotpune svoj program mezotretmanima. Antiagekokteli, pigmentacije, kuperoze, biorevitalizacija, klasična injekciona tehnika, papula tehnika i dermaroler. Cijena kursa je 300 eura. Četvrti dan 13.12. - Napredni kurs mezoterapije, lipolitici, kombinovani tretmani, mezobotox (ljekari i stomatolozi). Cijena kursa je 300 eura. Kandidati dovode svoj model. Mezoprodukti su uključeni u cijenu kursa.

Cijene:

- Kombinovanjem kurseva dobija se popust od 20%. - Za polaznike kurseva koji kupe 10 pakovanja filera kurs je besplatan. - Polaznici mezokurseva dobijaju 25 ml. koktela gratis. Prijave su najkasnije do 15. novembra na mail: info@antiagemontenegro.com, tel.: 067026677 Placa se avans 50% do 15. novembra na žiro račun Erste banka 540-8251-30, ostatak do 09. decembra 2016.g. Prijave poslije 15. novembra su moguće ali na postojeće cijene kursa dodaje se 20% i nema paket ponude. Broj mjesta je ograničen na 10 kandidata. Za sve dodatne informacije možete se obratiti dr Oliveri Maksimović na Viber +4792420047.

Primjena niskih doza acetil salicilne kisjeline (ASA) u prevenciji neželjenih kardio vaskularnih događaja Kardiovaskularne bolesti (KVB) vodeći su uzrok smrtnosti u razvijenim zemljama, kao i u Crnoj Gori. Niz dokaza iz bazičnih istraživanja, opservacionih studija i randomizovanih kliničkih ispitivanja potvrđuje korist od primjene acetilsalicilne kisjeline (ASK) u smanjenju incidencije neželjenih kardiovaskularnih događaja. Od prvih početaka šire kliničke upotrebe na prelazu iz 19.u 20. Vijek, ASK je sve do danas jedan od najupotrebljavanijih ljekova. Takav podatak ne iznenađuje s obzirom na djelotvornost primjene niskih doza ASK kod bolesti kardiovaskularnog sistema, veliku prevalenciju ovih bolesti u populaciji i odličan odnos troškova i djelotvornosti ASK, npr. kod sekundarne prevencije akutnoga koronarnog sindroma. Nesteroidni antireumatici (NSAR) inhibiraju aktivnost enzima ciklooksigenaze (COX). Ovi enzimi normalno dovode do pretvaranja arahidonske kisjeline u različite prostaglandine i tromboksan A2. COX-1 je tzv. konstitutivna izoforma enzima, eksprimirana u većini tkiva, a COX-2 je inducibilna izoforma, koja se pojačano eksprimira u upali. Prema mehanizmu djelovanja, ASK se razlikuje od ostalih NSAR, jer se reakcijom acetilacije veže za enzime COX-1 i COX-2. Pritom dolazi do stvaranja kovalentne veze i ireverzibilne COX-inhibicije. Inhibicija COX-1 u trombocitima traje za vrijeme cijeloga životnog vijeka trombocita, te se fiziološka agregacija trombocita uspostavlja tek 8 – 12 dana nakon obustave hronične terapije s ASK. Antiagregacijski učinak na trombocite nastupa već kod primjene 30 mg ASK na dan. Učinak ASK zavisan je od doze. Tako već uz niske doze (75 – 150 mg) dolazi do ireverzibilne inaktivacije COX-1 koja se u trombocitima ne može obnoviti pa zbog smanjenja sinteze tromboksana A2 nastupa antiagregacijsko dejstvo. Kod primjene srednjih i visokih doza (650 – 4000 mg na dan) dolazi do inhibicije COX-1 i COX-2, što dovodi do analgetskog i antipiretskog dejstva. Konačno, doze više od 4000 mg imaju i antiinflamatorno djelovanje koje je posredovano i djelovanjem nezavisnim od prostaglandinima te korisno kod reumatskih bolesti, ali ograničeno znatno većom incidencijom nuspojava. Upravo se zbog zavisnosti od doze lijeka ove nuspojave mogu snižavanjem doze dijelom spriječiti, odnosno incidencija im se može smanjiti. Pri dozi od 75 mg na dan ASK dovodi do malog, ali znatnog porasta incidencije gastrointestinalnih krvarenja. Prema nekim procjenama, navedeni se porast udvostručuje pri dozi od 300 mg na dan i upeterostručuje pri dozi od 1800 do 2400 mg na dan. Indikacije za niske doze ASK. Niske doze ASK definišu se kao one između 75 i 150 mg na dan.

Akutni koronarni sindrom (AKS) bez ST-elevacije Prema smjernicama Evropskoga kardiološkog društva, što ranija oralna primjena ASK u tzv. loading dozi od 150 do 300 mg indikovana je u terapiji AKS-a bez ST-elevacije. Tabletu treba sažvakati kako bi se brzo postigla visoka koncentracija ASK u krvi i postigla brza i gotovo potpuna inhibicija sinteze tromboksana A2. Zatim se nastavlja sa terapijom održavanja od 75 do 100 mg na dan. ASK u ovoj indikaciji smanjuje incidenciju rekurentnog IM-a i smrtnog ishoda (OR 0,47; CI 0,37 – 0,61; p < 0,001). Akutni koronarni sindrom sa ST-elevacijom - Odmah nakon postavljanja dijagnoze IM-a sa ST-elevacijom (STEMI) preporučuje se primjena ASK. Prema smjernicama Evropskoga kardiološkog društva indikovana je oralna primjena loading doze od 150 do 300 mg. Nema dokaza o dodatnoj koristi viših doza, jer se ne postiže dodatni farmakološki učinak, a raste opasnost od nuspojava. Sekundarna prevencija kardiovaskularnih bolesti Primjena niskih doza ASK (75 – 150 mg na dan) dovodi do statistički i klinički znatnog smanjenja rizika od IM-a, moždanog udara i vaskularne smrtnosti kod bolesnika koji su preživjeli kardiovaskularni događaj. Pouzdani dokazi o korisnom učinku ASK u sekundarnoj prevenciji KVB-a prikazani su u metaanalizi 195 randomizovanih kliničkih ispitivanja antiagregacijskih ljekova (u prvom redu ASK) na uzorku većem od 135.000 visokorizičnih bolesnika s različitim oblicima KVB-a. Terapija s ASK dovodi do smanjenja relativnog rizika od vaskularnih događaja (nefatalni IM, nefatalni moždani udar i vaskularna smrtnost) za oko 22%. Doživotna primjena ASK u dozi od 75 do 150 mg na dan kod svih bolesnika s utvrđenom kardiovaskularnom bolešcu u skladu je s evropskim smjernicama. Primjena ASK u sklopu dvojne antiagregacijske terapije nakon perkutane koronarne intervencije – Dugoročna dvojna antiagregacijska terapija (ASK i blokator P2Y12-receptora) znatno smanjuje rizik od tromboze stenta. Dvojna antiagregacijska terapija pokazala se djelotvornijom od monoterapije s ASK. Preporučuje se primjena niskih doza ASK (75 – 100mg na dan) u kombinaciji s klopidogrelom (75 mg na dan) tokom bar 12 mjeseci. Kod bolesnika koji dobro podnose navedenu terapiju preporučljivo ju je produžiti za dodatnih 18 mjeseci. Prednost primjene niskih doza ASK u odnosu prema višim dozama ogleda se u nižoj incidenciji krvarenja i nuspojava vezanih za gastrointestinalni sistem, uz zadržavanje jednakog antiagregacijskog dejstva. Navedeno se uklapa u opšteprihvaćeno načelo racionalne farmakoterapije, prema kojem valja težiti propisivanju najniže djelotvorne doze lijeka.

Manja doza. Ista efikasnost.

Sadrži jedinstvenu dozu aktivne supstance. Svakodnevnim uzimanjem Andola PRO 75 mg dokazano se smanjuje rizik od srčanog i moždanog udara kod bolesnika koji su ranije imali srčani ili/i moždani udar. Takođe, Andol PRO 75 mg obložen je želudačanootpornom ovojnicom koja smanjuje rizik od iritacije želudačane sluznice.

Prije upotrebe pažljivo pročitati uputstvo o lijeku. Za obavještenja o indikacijama, mjerama opreza i nuspojavama upitajte svog ljekara ili farmaceuta.

Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica; Tel.: +382 (0)20 623 125; Fax: +382 (0)20 621 770; E-mail: office@farmegra.com

ZANIMLJIVOSTI

Bijeli luk je eliksir zdravlja

U narodu se kaže da je bijeli luk zdrav, a to potvrđuju i studije, a bečki profesor Hademar Bankhofer ga smatra za eliksir zdravlja. Bijeli luk ima raznorazna dejstva. Jedno od njih je blokiranje izazivača bolesti. Ko redovno začini jelo sa bijelim lukom ne pruža šansu štetnim virusima i bakterijama. Za to je zaduženo sumporno jedinjenje alicin koje nastaje iz aliina pod uticajem kiseonika prilikom siječenja ili žvakanja bijelog luka. Češnjevi bijelog luka sa jakim mirisom podstiču i žlijezde u želucu i crijevima. Oni pomažu crijevnoj flori, a ujedno i tjeraju i napadaju štetne bakterije a pije svega igljivice. Profesor Bankhofer skreće pažnju i na to da bijeli luk razređuje krv i time podstiče prokrvljenost. Sprečava se zgrušavanje krvnih pločica i snižava rizik za trombozu. Osim toga, bijeli luk jača srce i krvotok. Ko jede bijeli luk dobija više kiseonika u mozak preko krvi koja glatko teče, istakao je on. Jedna američka studija je pokazala da je konzumiranje bijelog luka program protiv starenja. Studija je rezimirala da bijeli luk pomaže da se obnove oštećene ćelije u organizmu, a to važi i za oštećenu DNA. Bankhofer otkriva trik protiv dosadnog i dugotrajnog „mirisa“. Žvaćite sirovu rukolu, peršun, majoran ili timijan. Često je dovoljna i čaša mlijeka ili crvenog vina.

Zašto smo često umorni poslije jela?

Vrsta holesterola je odgovorna za infarkt

Svako iz sopstvenog iskustva zna da je često umoran nakon obilnog ručka. Kako ističe bečki profesor Hademar Bankhofer, sada su britanski istraživači otkrili zbog čega je to tako. Krivi su neuroni međumozga. Posmatrane su navike u jelu kod 1.000 ljudi i dokumentovano je stanje nakon jela. Rezultat je da postoje odredjene ćelije u mozgu koje su odgovorne za našu budnost i aktivnost. Upravo te ćelije se veoma često, nakon obilnog unošenja hrane, blokiraju i to nas čini tromima, objašnjava dr Bankhofer. Posebni neuroni u mozgu proizvode bjelančevinu oreksin koja je odgovorna za to da budemo budni u toku dana. Šećer koji unosimo hranom daje tijelu glukozu, a glukoza ometa neurone u proizvodnji oreksina. Posljedica je da ubrzo nakon jela nastane nedostatak oreksina i to nas čini umornima. Da bismo spriječili manjak oreksina, prije svega treba izbjegavati šećer poslije ručka. Ne treba jesti jela koja sadrže puno šećera, izbjegavati dezert i šećer u kafi. Isto tako i masna jela u kombinaciji sa ugljenim hidratima podstiču blokadu neurona. Ko nakon ručka želi da ostane odmoran, treba da jede hrskave salate sa grilovanim komadićima ćuretine, pažljivo dinstano povrće ili svježe voće.

Jedna često zanemarivana vrsta holesterola, lipoprotein (a), ne samo da može da izazove infarkt, već su ljudi koji imaju viši nivo tog holesterola podložniji srčanom udaru, upozoravaju stručnjaci Univerzitetske bolnice u Kopenhagenu. Nivo lipoproteina (a) može da varira i do hiljadu puta, pri čemu viši nivo nije izazvan nikakvom lošom navikom, nego je gotovo potpuno genetski predodređen. Statini, posljednjih godina kao popularni ljekovi protiv holesterola, uopšte ne djeluju na liporotein (a), već samo na lipoproteine niske gustine, poznate kao "loš" holesterol. Time može da se objasni zašto kod nekih osoba statini ne daju rezultate, objašnjava dr Borge Nordesgard sa pomenute klinike. Danski tim je, na osnovu analize uzoraka krvi 45.000 muškaraca i žena koji su učestvovali u velikoj nacionalnoj studiji između 1976. i 2007. godine, utvrdio da su osobe sa najvišim vrijednostima lipoproteina (a) dva do tri puta izloženije srčanom udaru od onih sa najnižim nivoom te vrste holesterola. Niacin, vitamin koji se često preporučuje kao sredstvo za snižavanje holesterola, djeluje i na liporotein (a). Međutim, uzimanje niacina može da izazove neprijatne toplotne talase. I aspirin može da snizi nivo lipoproteina.

IZ MEDICINE Alkoholizam i inteligencija

Koliko alkohol utiče na urođenu inteligenciju i da li inteligencija ima uticaja kada je u pitanju sklonost ka ispijanju alkoholnih pića? Uvreženo je mišljenje da ispijanje većih količina alkohola oštećuje mozak i smanjuje inteligenciju. Istraživanje Instituta Karolinska, utemeljeno na ispitivanju 50 000 šveđana, pokazalo je da osobe nižeg stepena inteligencije imaju veću sklonost ka prekomjernoj konzumaciji alkohola. Ova veza je izraženija kod mlađih muškaraca. Na prekomjerno pijenje utiču i drugi faktori: imovinsko stanje, društveni status, obrazovanje. Ispitanici sa nižim koeficijentom inteligencije imaju i veću sklonost ka razvoju i drugih problema koji su povezani sa upotrebom alkohola kao što su: slabiji uspjeh u školi, rizično seksualno ponašanje, uzimanje droga i samoubistvo.

Liječenje srca tabletama jednako uspješno kao sa stentom Liječenje pacijenata sa stabilnom bolesti srca tabletama jednako je uspješno kao i sa stentom koji se ugrađuje da bi se riješilo suženje krvnih sudova u srcu, pokazalo je američko istraživanje. Sve je veći broj dokaza da je manje invazivna i jeftinija metoda liječenja jednako uspješna kao i ugradnja stenta koji održava arteriju prohodnom. Stentovi su i dalje metoda izbora u proširivanju začepljenih krvnih sudova u srcu kod pacijenata koji dolaze kao hitni slučajevi sa simptomima srčanog udara. No, već je nekoliko istraživanja pokazalo da invazivnija liječenja, poput proširivanja krvnih sudova balonom ili stentom, nisu ništa bolja od ljekova kod pacijenata sa stabilnom bolesti srca u kojoj su se arterije u srcu suzile i izazivaju bolove u grudima. Posljednje istraživanje koje su sproveli ljekari sa Stony Brook University Medical Centera u New Yorku upoređivalo je jedino ugradnju stenta, ali ne i proširivanje balonom, sa terapijom ljekovima kako bi se odgovorilo na prigovore da su u ranija istraživanja bile uključene starije i manje uspješne invazivne metode liječenja. Istraživanje je obuhvatilo više od 7 200 bolesnika između 1997. i 2005. godine. - Rezultati su sasvim jasno pokazali da stentovi nisu imali bolje rezultate u pogledu smanjenja smrtnosti, broja srčanih udara ili čak i smanjenja učestalosti bolova u gtudima - kazao je voditelj ovog istraživanja dr David Brown.

Mravi zavisnici pomažu u shvatanju ljudi zavisnika U radu objavljenom u časopisu Journal of Experimental Biology naučnici sa Univerziteta Scranton pod vodstvom neuronaučnika prof. dr Marca Seida dokazali su kako su neurohemijski putevi sisavaca i mrava zavisnika slični i da je moguće koristiti mrave kao modele za istraživanje uticaja opijata. Za početak, naučnicici su morali testirati mogu li mravi uopšte postati zavisnici. Testirali su ih tipičnom procedurom oduzimanjem šećera. Ova se metoda bazira na davanju izvora šećera životinjskim modelima, podijeljenima u dvije grupe, u obliku šećerne vode u zdjelicama. Nakon nekog vremena količina šećera bi se u zdjelicama smanjivala, a jednoj grupi je u vodu dodat i morfij, čija se količina nije smanjivala. Nakon što u zdjelicama više uopće nije bilo šećera, kontrolna grupa više nije dolazila do zdjelica, dok se grupa kojoj su davali morfij uporno vraćala do svoje zdjelice. Još jednom su naučnici potvrdili njihovu zavisnost kada su im ponudili zdjelicu sa šećernom vodom i zdjelicu sa vodom i morfijem: preko 65% mrava zavisnika pojurili su prema zdjelici sa morfijem. Nakon testiranja naučnicinici su proučavali neurohemijske promjene nastale u mozgovima mrava zavisnika kako bi detektovali tačna mjesta na koje je morfij imao uticaja. Upoređujući ih sa mravima iz kontrolne grupe, zavisnici su imali puno veće nivoe dopamina, neurotransmitera koji se povezuje sa centrima za užitak i nagradu u mozgu. Poznato je da dopamin ima veliku ulogu u zavisnosti kod ljudi i miševa. - Rezultati nisu bili iznenađujući ako se prisjetimo da mnoge životinje koriste različite opioidne supstance iz biljaka poput alkaloida i morfija - navodi dr James Traniello, biolog sa Univerziteta Boston. Kao primjer navodi istraživanje na pčelama koje su pokazale kraće pamćenje kada su se hranile biljkama koje sadrže kofein. U saradnji sa timom matematičara u planu je izrada modela socijalnog društva mravlje zajednice koji bi omogućio bolje razumijevanje utjecaja zavisnosti na društvo.

ODRŽAN V SAJAM MEDICINE U PODGORICI

Jubilarni, V sajam medicine, održan je u hotelu “Hilton” u Podgorici, od 27-29. oktobra 2016. godine, u organizaciji časopisa “Medical CG” i “Medical d.o.o.”, a pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore. Kao i prethodnih godina, i ove godine Sajam je okupio domaće i inostrane predstavnike zdravstvenih ustanova, farmaceutskih kompanija, veledrogerija, odnosno stručnjake iz oblasti medicine i farmacije, kao i građane koji su posjetili sajam. Sajam je otvorila, u ime Ministarstva zdravlja Crne Gore, mr sci med. dr Mira Dašić, o stručnom dijelu sajamskog programa govorila je predsjednica Naučnog odbora sajma dr sci med. Majda Šahman-Zaimović. U ime organizatora, skup je pozdravila direktorica Sajma g. Slavica Pantelić. U obraćanju prisutnim učesnicima i gostima sajma, kao i predstavnicima medija, dr Dašić je istakla ulogu i značaj ove manifestacije, osvrnuvši se i na prioritete Ministarstva zdravlja Crne Gore u budućem periodu. - Nemjerljiva je uloga medicinskog časopisa Medical, koji se bavi medicinom, zdravstvenim temama i u kontinuitetu prati rad Ministarstva zdravlja i svih institucija u okviru zdravst-

venog sistema, i što je njegov sadržaj dostupan, kako zdravstvenoj, tako i širokoj javnosti. Pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja, uspješno se organizuje peti po redu Sajam medicine, sa ciljem da okupi zdravstvene profesionalce i druga lica uključena u sistem zdravstva, predstavnike brojnih zdravstvenih ustanova i farmaceutskih kompanija iz zemlje i regiona, kao i veliki broj posjetilaca, kako bi se upoznali sa dostignućima medicinske nauke i prakse, novim tehnologijama na nivou naših i institucija regiona, kao i da se razmijene iskustva, koja su od neprocjenjivog značaja za unaprjeđenje zdravstvene zaštite na svim nivoima. Ono što želim na ovom mjestu da istaknem je da, bez usvajanja novih metoda i pristupa, nema napretka ni u jednoj oblasti, pa ni u medicini koja se ne može razvijati bez razmjene mišljenja onih koji neposredno pružaju usluge. Prioriteti Ministarstva zdravlja u budućem periodu su razvoj i implementacija preventivnih programa, sprovođenje skrining programa, kontrola hroničnih nezaraznih bolesti, jačanje centara za podršku u domovima zdravlja u cilju smanjenja riziko-faktora i podizanje nivoa svijesti gradjana o potrebi zdravog

življenja i očuvanja zdravlja. Crna Gora je u svojim strateškim dokumentima prepoznala unaprjeđenje i obezbjeđivanje zdravlja stanovništva kao glavni cilj u oblasti zdravstva, uz izgradnju održivog i integrisanog sistema zdravstvene zaštite, zasnovanog na principima solidarnosti, jednakosti, dostupnosti i kvaliteta, sistema koji potrebama građana daje centralno mjesto. Tokom Sajma će u naredna tri dana, kroz naučne plenarne sesije, biti prezentovano preko 60 interesantnih izlaganja iz raznih oblasti medicine i farmacije, koja će omogućiti da se sazna više o dijagnostičkim i terapijskim potencijalima crnogorskih zdravstvenih ustanova, kako javnih tako i privatnih, kao i da se učesnici upoznaju sa dostignućima čelnih crnogorskih zdravstvenih institucija. Značaj ovog skupa potvrdila je i Komisija za kontinuiranu edukaciju Ljekarske komore Crne Gore, koja je odredila i bodovnu vrijednost učešća, a skup je akreditovan i od Farmaceutske komore, što peti Sajam medicine čini kategorisanim stručnim sastankom. Kontinuirano unaprjeđenje stručnih znanja i vještina se nameće kao imperativ savremene struke i nauke i predstavlja poseban izazov. Ministarstvo zdravlja podržava i nastaviće da ulaže napore u sprovođenju edukativnih programa i obezbjeđivanju izvora dobre prakse u cilju transfera, diseminacije i pune primjene znanja i iskustava, naučno verifikovanih i u skladu sa međunarodnim standardima. Sajam medicine omogućiće i posjetiocima da u direktnom razgovoru sa ljekarima i zdravstvenim radnicima, koji će predstavljati zdravstvene ustanove u kojima rade, dobiju savjete, preporuke i odgovore na pitanja koja se tiču njihovog zdravlja. Sa željom da narednih dana imate uspješan rad, predstavlja mi posebno zadovoljstvo da otvorim sada već tradicionalni, peti po redu, Sajam medicine – na kraju izlaganja poručila je dr Mira Dašić. Predsjednica Naučnog odbora sajma, dr sci med. Majda

Šahman-Zaimović pozdravila je skup riječima: - Sajam medicine ima za cilj da afirmiše crnogorski zdravstveni sistem, ali i da promoviše napredak medicinske nauke. Tu će se prikazati najnovije metode liječenja, a postoji i onaj još važniji stručni dio koji se sastoji od predavanja i prezentacija kliničkih problema koje srijećemo u praksi, kao i ostalih medicinskih problema. Sajam predstavlja jedinstvenu priliku kako bi se upoznala dostignuća iz raznih oblasti zdravstva, novih tehnologija, te razmijenila iskustva koja su od neprocjenjivog značaja za unaprijeđenje zdravstvene zaštite na svim nivoima. Na ovaj način stručno tijelo i organizacija Sajma žele da se napravi dodatna komunikacija među zdravstvenim radnicima, razmjena iskustava, a time i da se unaprijedi sistem javnog i privatnog zdravstva. Sa ciljem da okupi zdravstvene profesionalce, ali i druga lica koja su uključena u sistem zdravstva, predstavnike brojnih zdravstvenih ustanova i farmaceutskih kompanija iz zemlje i regiona, kao i veliki broj posjetilaca, kako bi se upoznali sa dostignućima medicinske nauke i prakse, Sajam medicine je, održavajući se u kontinuitetu petu godinu pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore, postao tradicionalna crnogorska manifestacija – istakla je dr Šahman-Zaimović. Ovogodišnji sponzori sajma medicine su farmaceutska kompanija “Farmont” iz Podgorice, “ΛCIBΛDEM hospitals group” iz Turske i PZU Dnevna bolnica “Optimal” iz Podgorice. U okviru ove manifestacije više od 60 učesnika je štandovskim prezentacijama predstavilo svoje proizvode i usluge, a stručna predavanja iz medicine i farmacije, organizovana u XVII sesija, izložilo je više od 60 autora. U četvrtak, 27. oktobra, održano je ukupno šest sesija, u dvije sale istovremeno. Mr sci med. Mira Dašić – Ministasrtvo zdravlja Crne Gore, u sali 1 otvorila je prvu sesiju sa temom “Zdravstveni sistem Crne Gore”. Dr Senad Begić – Institut za

javno zdravlje Crne Gore, govorio je na temu “Značaj imunizacije”, mr ph. Lidija Čizmović – Agencija za ljekove i medicinksa sredstva Crne Gore sa temom “Uloga i značaj potrošnje ljekova – potrošnja ljekova u CG u 2015. godini. “Prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova putem informacionog sistema ZU “Montefarm”, bila je tema dr pharm. Nemanje Turkovića – Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore, mr ph Gordana Obradović, spec. farmaceutske zdravstvene zaštite – Farmaceutska komora Crne Gore. Drugu sesiju je otvorio mr sci dr Vladimir Dobričanin – Klinički centar Crne Gore (KCCG), u okviru koje je govorio o realnostima i planovima KCCG-a. Prim dr Gordana Rašović – Zavod za transfuziju krvi Crne Gore, predstavila je implementaciju evropskog sistema i transfuzije krvi u Crnoj Gori u praksi. Iz Instituta “Dr Simo Milošević” – Igalo, dr Marina Delić govorila je na temu “Institut i zdravstveni turizam”. Treću sesiju prvog dana Sajma otvorila je dr Julija Bošković – Dom zdravlja Bijelo Polje, sa temom “Preventivna uloga pedijatra u timskom radu”, dr Sanja Čizmović – Opšta bolnica Nikšić “Kako ojačati imunitet kod djece prirodnim putem”, dr Biljana Ivelja – Dom zdravlja Cetinje “Zloupotreba steroida kod mladih” i dr Nada Tadić – Dom zdravlja Budva “Skolioza kičme kod djece”. U sali 2, istog dana Sajma, održana je IV sesija, u okviru koje su prvo izlaganje imali dr Nela Eraković i Dražen Đurašković – Zavod za transfuziju krvi Crne Gore, sa temama “Akcije dobrovoljnog davanja krvi tokom 2016. godine” i “Davalaštvo krvi u kriznim situacijama i van njih”. Dr Biljana Dendić – Zavod za transfuziju krvi Crne Gore govorila je na temu “Akcije dobrovoljnog davanja krvi u Organizacionom dijelu ZTKCG – Nikšić”, potom je uslijedilo izlaganje dr Budimira Ivanovića - Zavod za transfuziju krvi Crne Gore, “Kontraindikacije za davanje krvi i

vazovagalne reakcije”. Sa temom “Transfuzijske transmisivne bolesti”, predstavila se dr Snežana Filipović - Zavod za transfuziju krvi Crne Gore. V sesiju je otvorila dr Maida Kučević – Dom zdravlja Bijelo Polje, a govorila je na temu “Ljekovi kao teratogeni agensi”. Dr Snežana Grubač – Opšta bolnica Nikšić, predstavila je temu “Otpust kod novorođenčeta iz porodilišta”. “Autizam – stanje, bolest ne, identifikacija – prikladna rana intervencija”, bila je tema dr Julije Bošković – Dom zdravlja Bijelo Polje. Dr Bojana Vuković – Dom zdravlja Bar, govorila je na temu “Noonanov sindrom”. U VI sesiji svoja izlaganja su imali dr Nina Rajčić – Beograd International health, sa temom “Zdrava porodica uz pomoć prirodnih antioksidansa”, zatim dr sci med. prim. Alma Bajramspahić – Dom zdravlja Bijelo Polje, “Stres na radu – sindrom izgaranja” i dr Lidija Delević – Dom zdravlja Bijelo Polje, “Prigovori pacijenata”. Dr Ljiljana Đurović – Dom zdravlja Podgorica, imala je temu “Sleep apnea”. VIII sesija je započeta predavanjem prof. dr Remzi Emiroglu – Acibadem – Turska, koji je govorio o temi “Najsavremeniji pristup u transplataciji jetre”, zatim predavanje prof. dr Gorana Stanojevića – Klinički centar Niš, tema “Hemoroidna bolest – od kliničkog iskustva do tretmana na bazi dokaza”. Dipl. pharm. Maja Mijanović – Meditas, govorili su u okviru IX sesije na temu “Značaj novog savjetovališta za dermatovenerologiju u konceptu primarne zdravstvene zaštite”. Dr Ranka Vukašinović – KCCG i dipl. pharm. Maja Mijanović – Meditas, svoje izlaganje su predstavile sa temom “Komplementarna primjena dermato-kozmetičkih preparata u liječenju i tretiranju rozacee”. Na temu “Uloga CM – Glukana u tretmanu i njezi osjetljive kože”, govorila je dipl. pharm. Zorana Ivetić – Meditas. X sesiju sa temom “We listen to Your skin – Pella Cosmetics

Products”, otvorio je dr Diab Al Malahmeh – Jordan. Dr Svetlana Vučeković – PZU Bolnica Dr Med Tim, istakla je značaj teme “Parabeni”. “Vitiligo, da li znamo više”, tema je dr Olivere Kovačević – PZU “Kovačević” Budva. U sali 2, XI sesija započeta je temom prof. dr Gordane Mijović – Institut za javno zdravlje Crne Gore, “Da li smo u postantibiotskoj eri?”. Dr Borko Bajić – Institut za javno zdravlje Crne Gore, predstavio je temu “Klimatske promjene i zdravlje”, dr Biljana Ivelja – Dom zdravlja Cetinje, govorla je na temu “ARDS - komplikacija influence”. Završno predavanje ove sesije imao je dr Božo Radić – Klinička bolnica Dubrava – Hrvatska, tema “Nativni propolis – biološka svojstva”. Dr Nebojša Bulatović i dr Siniša Dragnić – KCCG, u okviru XII sesije, govorili su na temu “Metabolički pristup u terapiji angine pektoris”. “Statini u ordinaciji izabranog ljekara”, bila je tema dr Emira Muzurovića – KCCG i “Komplikacije arterijske hipertenzije”, tema dr Erola Mratovića – Dom zdravlja Bijelo Polje. XIII sesija je počela predavanjem mr sci. med. dr Božidarke Rakočević – Institut za javno zdravlje, “Registrovane

zarazne bolesti u Crnoj Gori u 2015. Godini”. “Registrovano obolijevanje od lajšmanioze – aktuelne vektorske bolesti, u Crnoj Gori pd 1945. do 2014. Godine”, tema dr sci. med. dr Sanje Medenice – Institut za javno zdravlje. “Dijarealni sindrom i IBD – šta treba da znamo”, tema u okviru koje je govorio dr sci med. Velimir Milošević – KCCG. MSc Eng Tatjana Jovović – KCCG, govorila je u okviru XIV sesije, tema “ Zdravo radno mjesto kao uslov za poboljšavanje kvaliteta zdravstvene usluge”.

Trećeg dana Sajma, u održana je sesija XV. Na sesiji koja je bila posvećena ishrani i zdravlju izložena su tri predavanja: So u prehrambenim proizvodima i rizik za hronične nezarazne bolesti, Mr sci. dr Zorica Đorđević iz Instituta za javno zdravlje; Kardiometabolički faktori rizika kod gojazne djece i adolescenata, Dr Aleksandra Klisić, Dom zdravlja Podgorica i Uloga fizičke aktivnosti i ishrane u ITM, Dr Biljana Ivelja, Dom zdravlja Cetinje.

Tokom diskusije je konstatovano da dostupni podaci o uhranjenosti, prehrambenim navikama i životnim stilovima djece pokazuju zabrinjavajuće negativne trendove. Učesnici smatraju da se usmjerenom aktivnošću društva mogu unaprijediti ishrana djece u školama i predškolskim ustanovama. S tim u vezi je iznesen predlog da se pokrene inicijativa za izradom Nacionalnih nutritivnih preporuka i Vodiča za ishranu djece predškolskog i školskog uzrasta. Takođe, iznesen je predlog da se standardizjuje i unaprijedi obrok koji se organizovano djeci nudi u školi, a da se preduzmu mjere kojima bi se hrana visokog sadržaja energije, zasićenih masti, trans masti, šećera i soli udaljila iz dječijeg okruženja. Moderator: Mr sci. dr Zorica Đorđević, spec.higijene, Institut za javno zdravlje Crne Gore.

U XVI sesiji mr sci med. dr Branko Barać – Rheuma Praxis – Beograd, istakao je značaj teme “Terapijska primjena

autolognog kondicioniranog seruma i plazme obogaćene trombocitima”, zatim dr Draško Vuković – PZU Hipokrat, sa temom “IDD terapija u tretmanu diskus hernia – mehanizmi, iskustva, post proceduralni MRI” i Bojan Kraljević, spec. primijenjene terapije – Stručna medicinska škola Podgorica, tema “Novi koncepti u procesu fizioterapijsko – ortopedskog liječenja deformiteta kičmenog stuba”. Završna, XVII sesija trećeg dana Sajma održana je od strane: prof. dr Dragana Lauševića – Institut za javno zdravlje Crne Gore, tema “Sprovođenje KME od strane IJZ u toku 2016. godine”; dr sci med Đurđice Ostojić – Institut za javno zdravlje Crne Gore, tema “Skrining raka dojke – Skrining raka debelog crijeva”; prof. dr Vladimira Kovčina – KBC Bežanijska kosa – Beograd, tema “Maligni tumori kože”; prof. dr Dragoljuba Perovića, dr Dragana Đurovića – PZU Bolnica Codra, tema “Naše iskustvo u liječenju karcinoma prostate” i ujedno poslednje predavanje ovogodišnjeg Sajma dr Tatjane Borilović Stamenković – Dom zdravlja Cetinje, na temu “Adeno karcinom debelog crijeva”.

Burek koji pojedete za doručak biće potpuno svaren i izlučen iz vašeg organizma tek sjutradan ujutru. Kad dođe do želuca, već je sažvakan i uz pomoć stomačne kiseline, razlaže oko tri do četiri kalorije po minuti.

Žvakaća guma sadrži pravu gumu.

Dok se čovjek odmara, petinu energije koristi mozak, četvrtinu mišići i srce, dok najveći dio troše jetra i slezina za čišćenje krvi.

Nije samo smijeh preporučljiv za dobro zdravlje, podjednako mu prija i plač.

Polovina energije koju ljudi dobijaju iz hrane potiče od tri vrste trava: pšenice, pirinča i kukuruza.

Svakog dana ljudi širom svijeta zapale oko petnaest milijardi cigareta.

Rakuni su svaštojedi, a poznati su po tome što svaku hranu koju pronađu prethodno dobro operu, stave u vodu i protrljaju je prednjim šapama.

Od gojaznosti u Engleskoj godišnje umre 300.000 ljudi.

Stari Grci gajili su šargarepu ne kao hranu već u medicinske svrhe.

U mozgu čovjeka nalazi se oko sto milijardi nervnih ćelija, a u mozgu mrava svega deset hiljada.

Svaki Švajcarac godišnje u prosjeku pojede oko deset kilograma čokolade.

Krv jastoga je svijetloplave boje zato što se kiseonik prenosi hemocijaninom koji sadrži bakar.

Cimet je vjekovima poznat kao lijek protiv zaraza.

Svaka kap morske vode sadrži približno milijardu atoma zlata.

ZNAČAJ

RADIOLOGIJE U MEDICINI Dr Zorica Bajović, radiolog Centar za radiološku dijagnostiku, Opšta bolnica Nikšić Međunarodni dan radiologije (International Day of Radiology – IDoR) se obilježava 8. novembra – dan kada je Wilhelm Condrad Röntgen otkrio rentgenske ili X zrake 1895. godine, time omogućio pogled u ljudsko tijelo i od tada revolucionarno promijenio medicinsku struku i nauku. Za otkriće X-zraka, prvi je dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1901. godine. Postavio je temelje radiologije kao nauke, i danas nema kliničke grane medicine koja ne koristi radiološke metode u postavljanju dijagnoze kao i u praćenju terapijskih efekata liječenja. Ugledni naučni časopis New England Journal of Medicine proglasio je slikovnu dijagnostiku jednom od 10 najvažnijih medicinskih dostignuća u posljednjih 1000 godina. Inicijativa za obilježavanje Internacionalnog dana radiologije pokrenuta je kako bi se podigla svijest o značaju radiologije u pravovremenom i sigurnom tretmanu pacijenata, ali i da bi se poboljšalo razumijevanje uloge radiologa u zdravstvenoj njezi. Dijagnostički imidžing je jedna od najuzbudljivijih i najnaprednijih disciplina medicine, koja se najviše i najbrže razvija. “Jedna slika vrijedi hiljadu riječi…”, atraktivne slike nastale kao rezultat pregleda klasičnim rentgenskim procedurama, ultrazvukom, CT I MR pregledima i molekularnim imidžingom u PET/CT

pregledima izazov su za svakog radiologa i “tjeraju” ga da stalno prati i usvaja nova medicinska i tehnološka saznanja, što rezultira pravovremenom i sigurnom dijagnozom. Zahvaljujući interventnoj radiologiji, radiolog danas postaje dio medicinskog tima koji aktivno učestvuje u liječenju pacijenata. Obilježavanjem ovog dana ukazuje se na medicinski i naučni značaj radiologije, na ulogu radiologa u medicinskim timovima, na visoka edukacijska i profesionalna mjerila koja se traže od osoblja u radiološkim centrima. Radiološka dijagnostika traži materijalna ulaganja u savremenu dijagnostičku opremu i edukaciju radiološkog kadra, ali korist je sigurno mnogo veća. Dijagnostika brzom procjenom stanja traumatizovanih pacijenta spašava živote, ranim otkrivanjem oboljenja omogućava pravovremeno liječenje, smanjuje broj invazivnih zahvata, skraćuje vrijeme bolničkog liječenja, štedi vrijeme i smanjuje troškove zdravstvene zaštite. Za glavnu temu ovogodišnjeg Međunarodnog dana radiologije izabrano je dijagnostika oboljenja dojke, sa ciljem da se ukaže na važnosti radiologije u svim fazama borbe protiv karcinoma dojke, od rane detekcije i prevencije do monitoringa terapije.

Dijagnostika dojke je jedan od najboljih primjera značaja razvoja savremene dijagnostičke opreme. Najvažniji metod koji omogućava da se rak dojke što ranije dijagnostikuje je mamografija, koja je zlatni standard u dijagnostici dojke. Od analogne mamografije sa brojnim dijagnostičkim ograničenjima došli smo danas do najsavremenijeg moćnog trodimenzionalnog tomosinteznog mamograma. Doza zračenja je manja u digitalnoj mamografiji, a dijagnostika preciznija. Nativna mamografija, koja podrazumijeva snimanje dojki bez upotrebe kontrastnih sredstava, koristi niske doze X zraka i filmove visoke rezolucije koji omogućavaju stvaranje precizne slike tkiva dojke. U toku pregleda dojka je pozicionirana između dvije ploče koje je pritisnu, ponekad i do granica bola, ali to je neophodno da bi se izjednačila gustoća tkiva, smanjila količina radijacije koja je potrebna (za snimanje tanjeg sloja tkiva potrebna je manja količina X zraka) i onemogućilo pomjeranja dojke. Na taj način dobija se oštra i precizna slika i izbjegava se ponavljanje snimanja. Digitalna mamografija koristi kompjutersku sliku dojke, dobijenu nakon konverzije rentgenskog snimka u digitalnu sliku. Pri tome kompjuterska tehnika posebno dozvoljava proučavanje detalja slike, koji se mogu uvećavati. Najsavremeniji mamografski uređaj je 3 dimenzionalni tomosintezni mamogram, koji pravi snimke na sličan način kao mamograf, koristeći rendgenske zrake. Tokom snimanja, rentgen cijev pomjera se s desna na lijevo, čime se dobija serija slika iz različitih poprečnih profila dojke, davanjem veoma male doze radijacije. Primjenom ovog uređaja rizik postavljanja netačne dijagnoze je minimalan. MR-mamografija (MRM) koristi tehniku magnetne rezonancije uz upotrebu paramagnetskog kontrastnog sredstva. Ova tehnika je naročito korisna u diferencijalnoj dijagnostici recidiva i ožiljnih promjena na dojci, kod multifokalnih ili bilateralnih promjena, u procjeni preoperativnih rezultata kod neoadjuvantne primjene hemoterapije ili zračenja, kao i kod dojki s implantatima, gdje je nativna mamografija insuficijentna. Prva mamografija preporučuje se u starosnoj dobi iznad 40 godina, tada se tkivo dojke počinje mijenjati, gubi na gustini, što mamografiju čini preciznijom. Dojke sa mnogo gustog, žljezdanog tkiva, što je karakteristično za mlađe žene, su neprikladne

za mamografski pregled. Sigurnost dijagnostike je manja pa se kod mlađih žena češće radi ultrazvuk dojki. Sigurnost mamografije je međutim, kod starijih žena visoka, oko 85 %, a u kombinaciji sa ultrazvukom, kao komplementranim pregledom iznosi i do 95%. Kod nas se uglavnom radi 2D ultrazvučni pregled dojke, u toku koga radiolog ručno pomjera sondu, što oduzima mnogo vremena i zahtijeva i direktnu i momentalnu analizu slike dobijene ultrazvukom od strane radiologa. Kod najsavremenijih 3D/4D ultrazvučnih aparata pacijentkinja leži na stolu i na dojku se postavlja velika sonda. Kretanje sonde i dobijanje slike se odvija potpuno automatski. Nakon ispitivanja, radiolog analizira trodimenzionalne slike na ekranu. Slike mogu biti arhivirane godinama i mogu se upoređivati sa novodobijenim slikama kako bi se procijenile promjene na dojci. Primjenom savremenih, moćnih dijagnostičkih aparata omogućena je rana i sigurna dijagnostika oboljenja dojke što omogućuje pravovremeno liječenje i izlječenje.

Kontracepcijske navike u praksi U organizaciji kompanija Farmont d.o.o i Arenda d.o.o. održano je u novootvorenom hotelu Hilton u Podgorici, dana 13.10.2016. godine predstavljanje novog, ciljano razvijenog hitnog kontraceptiva EllaOne 30 mg tbl. Lijek je u zemljama Evropske unije dostupan od 2009. godine, a nakon istorijske odluke Evropske komisije o promjeni režima izdavanja lijeka EllaOne iz januara 2015, nakon preporuke Evropske agencije za ljekove, postao je dostupan bez recepta na teritoriji cijele EU. Na crnogorskom tržištu je dostupan od jula 2016. godine, a izdaje se u apotekama bez recepta. Predstavljanje lijeka započelo je izlaganjem prim. dr Vladimira Perendije, specijalista ginekologije i akušerstva iz Klinike za ginekologiju i akušerstvo Kliničkog univerzitetskog centra u Banja Luci. U uvodnom dijelu predavanja dr Perendija je prikazao rezultate istraživanja vezanih uz namjerne pobačaje i stavove žena o kontracepciji, u čijem provođenju je sudjelovao zajedno sa kolegama iz Republike Srpske, ilustrirajući razloge zbog kojih je, uprkos dostupnosti visokodjelotvornih metoda kontracepcije, broj neplaniranih trudnoća, te namjernih pobačaja, i dalje neprihvatljivo visok. Iz navedenog proizlazi potreba za hitnom kontracepcijom - jedinom metodom kojom se nakon nezaštićenog polnog odnosa može spriječiti neplanirana trudnoća. Prema riječima dr Perendije, ljek EllaOne nije hormon je jedini ciljano razvijeni ljek za hitnu kontracepciju. Djeluje sprečavanjem ili odgađanjem ovulacije (otpuštanja jajne stanice iz jajnika). Upravo zbog takvog načina djelovanja EllaOne je potrebno uzeti što prije nakon nezaštićenog polnog odnosa, kako bi se povećale šanse da se “uhvati” ovulacija. S obzirom da samo 12% žena ima ovulaciju 14. dana menstruacijskog ciklusa, a manje od polovine žena ima ovulaciju u razdoblju ciklusa koje krivo smatramo “plodnim danima”, važna poruka ovog izlaganja je kako je ovulacija nepredvidljiva, zbog čega žene ne mogu sa sigurnošću znati kad su “sigurni” dani ciklusa. Upravo je zbog toga preporuka Evropske agencije za ljekove (EMA) kao i svih drugih regulatornih agencija, da se EllaOne uzme u što kraćem roku nakon nezaštićenog polnog odnosa, nezavisno o danu menstruacijskog ciklusa. Kao ključnu prednost EllaOne dr Perendija ističe njenu visoku djelotvornost, koja proizlazi iz dokazane činjenice da je djelotvorna i u razdoblju ciklusa koje neposredno prethodi ovulaciji, kada je rizik trudnoće najveći. Zato je, tumači dr Perendija, u velikoj analizi uporednih rezultata objavljenoj u jednom od najuticajnijih medicinskih časopisa Lancetu, 2010. godine broj trudnoća u žena koje su uzele EllaOne unutar 24 sata od nezaštićenog odnosa bio tri puta manji od broja trudnoća u grupi žena koje su uzele drugi lijek, a približno upola manji u žena koje su

lijek uzele kasnije (72 ili 120 sati nakon polnog odnosa). Nakon prim. dr Perendije, dr Lejla Bosak je prikazala kontracepcijske navike u EU, značajno različite po zemljama, koje utiču na populacijske ishode (udio neplaniranih trudnoća i pobačaja). Kao ključni problem zbog kojeg dolazi do neplaniranih trudnoća, istakla je neznanje korisnica o reproduktivnom zdravlju, jer čak 60% žena koje se odluče za namjerni pobačaj navodi da nisu znale da su imale rizični polni odnos . Čak 30% žena fertilne dobi, potpuno nezavisno o dobnoj skupini, materijalnom statusu, naciji ili obrazovanju, najmanje jednom godišnje ima nezaštićeni polni odnos i rizik neplanirane trudnoće. Hitnu kontracepciju, zavisno o zemlji, jednom godišnje primjeni samo jedna od 13 žena fertilne dobi. Ponavljana primjena hitne kontracepcije je rijetka, a nigdje ne prelazi 4% korisnica. Posebno je naglašeno kako dostupnost i primjena hitne kontracepcije nigdje u svijetu nije dovela do nepoželjnih polnih ponašanja, porasta polnih bolesti, niti do nepoželjnih promjena kontracepcijskih navika. Ističući kako hitna kontracepcija nigdje u svijetu, na žalost, nije smanjila udio neplaniranih trudnoća ni abortusa, prikazana je studija prof. Pavičić Baldani i saradnika. Naglašavajući kako primjena hitne kontracepcije smanjuje individualni rizik neplanirane trudnoće, ističu kako je za postizanje populacijskih ciljeva nužno povećati udio žena pod rizikom koje koriste hitnu kontracepciju, kontinuiranom edukacijom populacije o reproduktivnom zdravlju tj. unapređenjem znanja. Takođe, u cilju postizanja boljih individualnih ali i populacijskih ishoda, autori preporučaju primjenu najdjelotvornije dostupne metode, što je trenutno EllaOne tbl. Na kraju predstavljanja lijeka EllaOne, dr Zoran Gardašanić, odgovorno lice za farmakovigilancu iz društva Arenda d.o.o. je podsjetio sve prisutne na obavezu prijavljajivanja nuspojava opaženih nakon primjene bilo kojeg lijeka i prezentovao farmakovigilacijske aspekte vezane uz lijek EllaOne. R.T.

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

Âˇ jedinstven sastav probiotika Âˇ znanstveno podrĹžani sojevi Âˇ neĹĄkodljivi i sigurni GR-1ÂŽ i RC-14ÂŽ

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo KosiÄ&#x2021; bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

Preventivna uloga pedijatra u timskom radu na nivou primarne zdravstvene zaštite

Prim. dr Julija Bošković, pedijatar Dom zdravlja, Bijelo Polje Pedijatar PZZ, izabran je od strane roditelja, u kontinuitetu brine o zdravlju i bolesti djece. Time upravo može doprinijeti implementaciji smjernica prevencije u svakodnevnoj praksi. Primarnu prevenciju pedijatar PZZ može sprovoditi svakodnevno tokom sistematskih i ciljanih preventivnih pregleda, ali i posjeta roditelja s bolesnim djetetom. Primarna prevencija u pedijatrijskim ordinacijama PZZ usmjerena je na informisanje i eduaciju. Zbog javljanja mnogih problema u toku djetinjstva i odrastanja, briga o djeci podstiče organizovanje službi za zaštitu djece i omladine kao izuzetno važne grupe stanovništva u svakoj državi, sa svih životnih i medicinskih aspekata. Brigu o zdravlju djece treba započeti još prije rođenja, jer zdravlje djece zavisi od zdravlja njihovih roditelja, kulturnih, socijalnih, ekonomskih i drugih činilaca sredine u kojoj dijete raste, živi, razvija se i stiče opštu kulturu i obrazovanje. U zaštiti ne učestvuje samo pedijatar, jer najznačajniju kariku u tom lancu igra porodica i društvo u cjelini. Zdravstvena zaštita majke i djeteta je dio opšte zdravst-

vene zaštite stanovništva u našoj zemlji, a obezbijeđeno je pružanje potpune zdravstvene zaštite svoj djeci, omladini i ženama tokom trudnoće, porođaja i materinstva. ID za djecu predstavlja jedinicu koja je u sklopu Doma zdravlja u kojoj se organizuje i obezbjeđuje zdravstvena zaštita novorođenčeta, od momenta dolaska iz porodilišta do polaska djeteta u školu. U ustanovi se sprovode svi vidovi vanbolničke zdravstvene zaštite djece uzrasta od 0-7 godina, i sastoji se od preventivnog rada (savjetovalište) i kurativnog rada (u ambulantama za bolesnu djecu).

Aktvnosti kojima se može uspješno realizovati plan rada pedijatra su: ski),

- preventivni pedijatrijski pregledi (kontrolni i sistemat- rano prepoznavanje poremećaja ishrane, - sprovođenje vakcinacije po kalendaru,

- rano otkrivanje senzornih i razvojnih poremećaja (sluh, govor, vid, psihomotorni ravoj i razvoj kuka). Pedijatar će ukazati roditeljima na pravilan rast i razvoj djeteta, uz pravilnu ishranu, praćenje rasta i razvoja kao i zdravstveno prosvećivanje djece i roditelja, savjeti o ličnoj i opštoj higijeni. Prevencija pothranjenosti, gojaznosti, anemija, avitaminoza, upućivanje na stomatološki pregled, vakcinacija po kalendaru obavezne imunizacije. Otrkrivanje oboljenja, anomalija i odstupanja od normalnog razvoja (fenilketonurija, hipotireoza, screening sluha) kao i rano otkrivanje hroničnih oboljenja. Ranim otkrivanjem oboljenja, odstupanja od normalnog rasta i razvoja, otkrivanje urođenih anomalija, poremećaja metabolizma, imaju za cilj da se što prije započne liječenje i tako spriječe moguće komplikacije. Praćenjem ishrane omogućava se rano otkrivanje pothranjenosti, uz moguće poremećaje rada organa za varenje. Pedijatar mora da ima saradnju i sa drugim specijalnostima u okviru struke, naročito kada se radi o djeci ometenoj u psihomotornom razvoju. Praćenje takve djece odvija se u Razvojnom savjetovalištu. Sistematski pregledi obuhvataju kompletan klinički pregled uz laboratorijske analize krvi i urina, (periodično u određenoj uzrasnoj grupi), praćenje rasta i razvoja uz psihomotoriku, uz kontrolu krvnog pritiska, vida, sluha, koštano-mišićnih deformiteta. Potrebno je da se utvrdi dijagnoza bolesti i preduzme adekvatno izlječenje, uz sprečavanje komplikacija. Ako to nije moguće sprovesti u primarnoj zdravstvenoj zaštiti dijete se upućuje u ustanovu na sekundarnom nivou. Školski dispanzer predstavlja jedinicu koja je u sklopu Doma zdravlja u kojoj se organizuje i obezbjeđuje zdravstvena zaštita školske djece odgovarajućeg područja ili škola, do završetka srednje škole. Rad školskog dispanzera sastoji se u preventivnom i kurativnom radu. Preventivni rad obavlja se u sklopu savjetovališta za zdrave učenike, kontroli obavljenih vakcinacija i dopunjavanju propuštenih. Sistematski pregledi obuhvataju kompletan klinički pregled učenika. Posebno treba obratiti pažnju na lokomotorni sistem i anomalije koje se mogu javiti u sklopu istog, u stavu i držanju djeteta, na ektopiju testisa, na hernije i ostale poremećaje koji nijesu uočeni ili su se naknadno ispoljili. Ljekar školskog dispanzera treba da svojim zalaganjem utiče u aktivnostima na zdravstvenom vaspitanju učenika, pravilnoj ishrani i vođenju zdravog stila života. Zaštita zuba kod djece i učenika obuhvata pregled i evidentiranje zuba pri svakom sistematskom pregledu i upućivanje nadležnom stomatologu radi primjene mjera sanacije prema medicinskim indikacijama. U okviru školskog dispanzera postoji i Savjetovalište za mlade čiji je programski cilj promocija i zaštita reproduktivnog

zdravlja mladih.

Prioriteti: - planiranje porodice i zdravstvena zaštita žene u toku trudnoće, porođaja i materinstva, - zdravstvena zaštita djece predškolskog uzrasta sa posebnim osvrtom na smanjenje smrtnosti novorođenčadi, odojčadi i male dece i - zdravstvena zaštita djece školskog uzrasta i studenata.

Zaključak Unapređenje zdravlja i smanjenje smrtnosti odojčadi je osnovni zadatak svih pedijatrijskih timova. Tokom posljednje decenije 20. vijeka očuvani su ključni preventivni pedijatrijski programi, nijesu zabilježene epidemije preventabilnih zaraznih bolesti, a nastavljen je dalji pad stope smrtnosti odojčadi i male djece. Potrebno je razvijati i dalje timski rad na nivou primarne zdravstvene zaštite: ginekolog, pedijatar, ljekar opšte medicine (u manjim naseljima i udaljenim mjestima), medicinska sestara, polivalentna patronažna služba, u pravcu unapređenja primarne prevencije i promocije zdravlja na nivou pojedinca, porodice i lokalne zajednice. Pedijatar treba kontinuirano da prati zdravstveno stanje djece, uz higijensko-epidemiološke uslove u kojima djeca žive, borave ili se školuju. Treba da se upozna sa privrednim zbivanjima i eventualnim ekološkim zagađenjima sredine, koja bi nepovoljno mogla da utiču na zdravstveno stanje djece i učenika. Potrebna je saradnja sa roditeljima, nastavnicima i svim osobama koje rade sa djecom, što ima za cilj da se uoče i preveniraju nedostaci i da se poboljša postojeće stanje. Zadatak pedijatra je i aktivno učešće u odgajanju i formiranju zadovoljnog i srećnog djeteta kroz davanje savjeta roditeljima.

Kako ojačati imuni sistem kod djece na prirodan način Dr Sanja Čizmović, spec. pedijatar Opšta bolnica Nikšić Zdravlje naših najmlađih zavisi od snage njihovog imuniteta, a imunitet je neophodan za pravilan rast i razvoj, kao i za prevenciju virusnih i bakterijskih oboljenja, za sprečavanje alergija i za unapređenje zdravlja cijelog organizma. Imunitet ili imuni sistem je odbrambeni mehanizam našeg organizma, čija je uloga prvenstveno da štiti tjelo od mikroorganizama (bakterija, virusa, gljivica, parazita), toksina i od tumora. Djeca su svakodnevno izložena ovim spoljasnjim uticajima, ali izloženost ne znači da će se djete razboljeti. Najčešći razlog zbog koga se razbolijevamo je slab imunitet, a ne izloženost mikroorganizmima, jer smo sa njima u svakodnevnom kontaktu. Postoji urođeni i stečeni imunitet. Urođeni imunitet ima predznanje o mnogim bolestima i on je prva linija odbrane od infekcija, a stečeni imunitet je iskustveni, onaj koji je nastao u kontaktu sa uzročnicima bolesti. Postoji prirodni i vještački stečeni imunitet. Vještački stečeni imunitet dobija se vakcinacijom. Urođeni i stečeni imunitet djeluju zajedno radi bolje i efikasnije zaštite organizma. U današnje vrijeme imuni sistem je izazvaniji nego ikada, čemu doprinosi moderan ali nezdrav način ishrane, kao i vještački

dodaci namirnicama (aditivi, zaslađivači, arome, pojačivači ukusa), gazirana pića, zaslađeni sokovi, prskano voće i povrće, što u velikoj mjeri povećava toksičnost organizma zbog pesticida kojima su prskani. Sve ovo utiče na smanjenje otpornosti organizma. Ako je imuni sistem loš, organizam postaje podložan umoru i bolesti, pa ne može da se zaštiti od infekcija - bilo da su uobičajene, kao prehlade i alergije, ili ozbiljnije, uzrokovane produženom imunom neravnotežom. Dobar imuni sistem obezbeđuje djetetu snažnu prirodnu odbranu od bolesti. Ukoliko je djete podložnije bolestima, mora da mu se postepeno pojačava imunitet, dok ne postane jako da može da se odbrani od spoljnih uticaja. Imuni sistem prepoznaje i razgrađuje sve što je tijelu strano, uključujući ćelije mikroba, bakterije, strane supstance i toksične komponente.

Čime ojačati imunitet Minerali i vitamini pomažu jačanje imunog sistema neutrališući čestice koje oštećuju ćelije. Dobra ishrana je ključna za razvoj i održavanje imunog sistema. Nutritivni deficit može da dovede do hroničnih imunoloških problema, pošto je bakterijama i virusima lakše da se razviju ako nedostaju neki nutrijenti koji stimulišu jak imuni sistem, uključujući vitamine A, C, E i esencijalne masne kisjeline. Najvažniji minerali su selen, cink, gvožđe, bakar, magne-

zijum. Ove nutrijente treba uzeti iz hrane (svježe voće i povrće, orašasto voće, sjemenje, integralne žitarice). Minerali selen i cink su nezamenljivi za imunitet, jer su potrebni za izgradnju mnogih enzima koji štite tijelo od slobodnih radikala. Svjedoci smo da je smanjena nutritivna, vitaminska i mineralna vrijednost ovih namirnica koje su prijeko potrebne djeci. Našoj djeci je potrebno nesto više, dodatno, a istraživanja u institutu Rđjer Bošković u Zagrebu govore u prilog NATIVNOG PROPOLIS JUNIORA. Kao dodatak ishrani on pomaže u podizanju odbrambenih sposobnosti organizma djece. Uz svježe voće i povrće i jednu malu kašičicu Nativnog propolisa junior možemo biti sigurni da će zdravlje naše djece i njihov imunitet biti ojačani. Nativni propolis junior je uzet iz prirode u prirodnom obliku, bez hemijske obrade, a sadrži ljekovite supstance i pčelinji cvijetni prah od dalmatinske biljke businac – Cistus sp. On podiže imunitet tako što podstiče organizam na stvaranje prirodnih specifičnih antitijela koja toksine i štetne supstance neutralizuju. To pomaže organizmu da održi zdravstvenu ravnotežu i spriječi pojavu bolesti.

Zakašnjeli pubertet Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Zakašnjeli pubertet (pubertas tarda), slično ranom fiziološkom obliku preranog puberteta, predstavlja fiziološku, obično genetski uslovljenu varijantu polnog sazrijevanja koja se, za razliku od preranog puberteta, ispoljava daleko češće kod dječaka nego kod djevojčica. Početak zakašnjelog puberteta se definiše kao nedostatak sekundarnih polnih karakteristika 2 SD iza prosječnog uzrasta u kojem se javljaju u odredjenoj populaciji. Mada uopštena definicija za sve populacije nije u punoj mjeri pouzdana, kao zakašnjeli pubertet se uzima izostanak razvoja dojki sa 13 godina kod djevojčica i volumen testisa manji od 4 ml po Praderu u uzrastu od 14 godina kod dječaka. Etiologija. Najčešći uzrok zakašnjelog puberteta je konstitucionalno usporeno sazrijevanje (60% kod dječaka i 30% kod djevojčica). Mada je ovaj oblik zakašnjelog puberteta najčešći, uz to četiri puta češći kod dječaka, postoji čitav niz etioloških činilaca koji mogu da dovedu do zakašnjelog puberteta kod djece oba pola (Tabela 1.).

Konstitucionalno usporeno polno sazrijevanje Osnovni uzrok konstitucionalno usporenog polnog sazrijevanja je kašnjenje u aktivaciji osovine hipotalamus-hipofizagonade. Klinička slika. Pubertet se kod ovih dječaka ne javlja prije 15. godine. U godinama prije puberteta ispoljavaju usporen tjelesni razvoj, bez znakova puberteta, tako da u odnosu na vršnjake, kod kojih pubertet počinje izmedju 12. i 14. godine, zaostaju u rastu, ali slijede svoj kanal u krivuljama rasta, kostno sazrijevanje im odgovara visini i kasni u odnosu na hronološku dob, a denticija takođe kasni. Nerijetko, ovo zaostajanje prate emocionalna i psihička patnja. Emocionalna i psihička patnja niskih dječaka i previsokih djevojčica u pubertetu je velika i može da poprimi ozbiljne razmjer. Većinom postoji pozitivna porodična anamneza sa sličnim zaostajanjem u pubertetskom razvoju kod jednog ili oba roditelja. Obično u uzrastu 16-18 godina spontano

Slika 1. Dijagnostički algoritam kod zakašnjelog puberteta Tabela 1. Etiološka podjela kasnog puberteta se počinju javljati znaci puberteta i dječaci dostižu normalnu visinu. Diferencijalno dijagnostički treba isključiti hipogonadotropni hipogonadizam. Udruženost intezivnih fizičkih naprezanja i relativno male tjelesne mase (sportisti, balerine) može biti uzrok u kašnenju puberteta. Intezivni sportski treninzi kod mladih djevojaka mogu štetno da utiču na rast tokom puberteta sa negativnim uticajem na konačnu visinu. Zakašnjeli pubertet u djevojčica, tj. izostanak znakova puberteta u uzrastu od 11. do 12. godine zahtijeva punu obazrivost i kliničko praćenje, zbog mogućnosti da se radi o nekom obliku hpogonadizma. Diferencijalna dijagnoza. U diferencijalnoj dijagnozi konstitucionalno zakašnjelog puberteta treba uvijek isključiti sekundarni hipogonadizam (nedostatak hopofiznih gonadotropina ili hipotalamusnog GnRH). Tek kada se isključi hipogonadizam, može se pretpostaviti da je u pitanju konstitucionalno zakašnjeli puberetet sa dobrom prognozom za sponatano ispoljavanje puberteta. Terapija. Kada se ustanovi da se radi o konstitucionalno usporenom pubertetu, treba započeti indukciju puberteta. Kod dječaka se daje testosteron enantat 50-100 mg mjesečno, ukupno 4 mjeseca.

Hronična malnutricija ili sistemska oboljenja Teške srčane bolesti, metabolički slabo regulisana šećerna bolest, bubrežna insuficijencija, cisična fibroza, hipotireoza i dr. imaju jasnu kliničku sliku i etiološki uzrok u kašnjenju pubertetskog razvoja ne predstavlja dijagnostički problem. Ovo se ne može reći za glutensku enteropatiju i mentalnu anoreksiju, koje mogu godinama da ostaju nedijagnostikovane i da se dijagnoza postavi tek pošto su znaci pubertetskog razvoja

u znatnom zaostatku. Primarni cilj u evaluaciji zakašnjelog puberteta jeste da se ustanovi da li se u osnovi toga stanja nalazi patologija ili ne. U tome može da pomogne korišćenje dijagnostičkog algoritma za djevojčice i dječake sa zakasnelim pubertetom (Slika 1.). O svim oblicima zakašnjelog puberteta u čijoj osnovi je insuficijencija gonada, detaljnije će biti u poglavljima o ženskim i muškim gonadama.

Hronika

01. Oktobar – ODRŽAN INFO DAN STIŽE NAM BEBA

roditelji mogli da dobiju savjet u vezi sa zdravljem i rastom i razvojem djeteta, a djeca da se upoznaju sa dvije vrste zmija koje je predstavilo Crnogorsako društvo ekologa. Tokom info dana u atrijumu centra The Capital Plaza svim zainteresovanim trudnicama i porodiljama na raspolaganju su bile i vršnjačke savjetnice za dojenje koje su, osim promocije SOS linije, dijelile informativni materijal i pružale savjete i informacije o pripremi za dojenje i olakšavanju perioda uspostavljanja laktacije. U okviru programa info dana organizovano je i besplatno video predavanje „Rastimo pametno“, dr Ranka Rajovića, autora NTC programa učenja. Predavanje je održano u galerijskom prostoru centra The Capital Plaza, a uz podršku Telemach-a i Congress Travel-a.

U subotu, 01. oktobra, u centru The Capital Plaza udruženje Roditelji organizovalo je treći info dan o trudnoći, dojenju i pripremama za novog člana porodice, pod nazivom Stiže nam beba. Uz podršku centra The Capital Plaza, agencije Yellow Event i Doma zdravlja Podgorica i ove godine organizacijom ove manifestacije Udruženje je obilježilo Nacionalnu nedjelju promocije dojenja. Info dan se održao i u sedmici koja kao četrdeseta u godini simbolizuje puni termin trudnoće. U okviru zvaničnog programa Info dana predavanja i prezentacije su održali: Olivera Miljanović, subspecijalista medicinske i kliničke genetike, Dajana Zlatičanin, medicinska sestra iz Savjetovališta za trudnice Doma zdravlja Podgorica, Jelena Jovanović, nutricionistkinja, dr Predrag Jovović, ginekolog, Ivana Mihajlović iz Unije slobodnih sindikata, Milica Kadović, pravnica udruženja Roditelji, Itana Kovačević, psihološkinja, Sanela Rastoder, patronažna sestra, Igor Jokanović iz Crvenog krsta, Vjera Janković, pedijatrica iz privatne pedijatrijske ordinacije Doktorica Mica, Milkica Banašević, IAIM instruktorka za masažu za bebe, Hajdana Mugoša, fitnes instruktorka iz studija Haydana’s, Maria Noc Martini, stomatološkinja iz privatne stomatološke ordinacije Family dent, Biljana Knežević i Petra Bošković, specijalistkinje primijenjene fizioterapije iz Udruženja Fizioterapeuta Crne Gore, Alma Kalač, anesteziološkinja iz Kliničkog centra Crne Gore, Lejla Abdić Đoković, članica udruženja Roditelji, Milena Đekić, babica iz porodilišta privatne medicinske ustanove Codra, kao i osoblje Kidslanda. Akušerske sestre Doma zdravlja Podgorica bile su tokom trajanja programa na raspolaganju svim trudnicama i mamama koje su željele da izmjere nivo šećera u krvi i krvni pritisak u mini ordinaciji Doma zdravlja Podgorica. Tokom cijelog dana posjetiocima su bili dostupni i članovi Udruženja fizioterapeuta Crne Gore koji su pregledali djecu i dijelili savjete o pravilnom držanju tijela, a i okviru njihove kampanje i projekta Ispravi se i vježbaj! Pedijatrijska ordinacija Doktorica Mica, iz Podgorica je takođe u prostoru imala otvorenu mini-ordinaciju gdje su

04. oktobar - INFORMATOR ZA ZDRAVSTVENE RADNIKE O TRGOVINI LJUDIMA Ministarstvo zdravlja prezentovalo je Informator za zdravstvene radnike o trgovini ljudima, čije je cilj da se zdravstveni radnici bliže informišu o samom pojmu trgovine ljudima, indikatorima za rano prepoznavanje žrtava trgovine ljudima, kao i preporukama Svjetske zdravstvene organizacije. U izradi ovog dokumenta učestvovali su, pored Ministarstva zdravlja kao nosioca projekta, Kancelarija za borbu protiv trgovine ljudima, Ministarstvo unutrašnjih poslova i Ministarstvo rada i socijalnog staranja. Generalna direktorka Direktorata za biomedicinu u Ministarstvu zdravlja dr Mira Jovanovski Dašić istakla je da je trgovina ljudima jedan od najgrubljih primjera kršenja ljudskih prava, na način što se žrtvama ograničava mogućnost kretanja, onemogućava komunikacija sa porodicom i okolinom. Ova negativna pojava savremenog društva, globalno je rasprostranjena i nažalost nije zaobišla ni Crnu Goru, naša zemlja je uglavnom zemlja tranzita, a u značajno manjoj mjeri zemlja porijekla ili zemlja krajnje destinacije za žrtve trgovine ljudima, sa dominantnim oblikom seksualne eksploatacije. Samostalni savjetnik u Ministartsvu zdravlja, koji je učestvovao u izradi Informatora, Radule Dragović, kazao je da zdravstveni radnici svoj doprinos u borbi protiv trgovine ljudima mogu dati tako što će svoja znanja i vještine upotrijebiti da, pored postavljanja dijagnoze i liječenja aktuelnog zdravstvenog problema, aktivno rade i na prepoznavanju potencijalnih slučajeva trgovine, kako bi svaki takav slučaj prijavili nadležnim državnim organima, a prije svega policiji, u propisanoj proceduri. On je istakao da zdravstveni radnici moraju dokumentovati utvrđene činjenice. Savjetnica u Kancelariji za borbu protiv trgovine ljudima Vlade Crne Gore, Tijana Šuković saopštila je da je to što su u Crnoj Gori zabilježeni samo pojedinačni slučajevi trgovine ljudima, rezultat koordiniranih aktivnosti u primjeni nacionalne politike u ovoj oblasti.

04. oktobar - OTVORENA ZDRAVSTVENA STANICA DOMA ZDRAVLJA DANILOVGRAD U ZAGARAČU Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt otvorio je novi zdravstveni objekat doma zdravlja Danilovgrad u mjesnoj zajednici Zagarač. Ministar Šegrt sa saradnicima, razgovarao je sa predsjednikom opštine Danilovgrad, Branislavom Đuranovićem i predsjednikom Skupštine Opštine dr Miodragom Đurovićem, i nakon toga obišao Dom zdravlja Danilovgrad i novootvoreni objekat za fizikalnu medicinu. 05. oktobar – OBILJEŽENA DJEČIJA NEDJELJA Predstavnici Ministartsva zdravlja učestvovali su na radionici, koju je organizovala NVO Dječiji edukativni centar „Pčelica“, povodom obilježavanja Dječije nedjelje. Budući da je ove godine Dječija nedjelja posvećena bolestima zavisnosti, predstavnici Odjeljenja za sprječavanje zloupotrebe droga u ministarstvu zdravlja i Doma zdravlja Podgorica, djeci su održali predavanje o štetnosti i riziku po zdravlje upotrebe alkohola, duvana i droga. Povodom obilježavanja dječije nedjelje, Ministarstvo zdravlja je NVO „Pčelica“ uručilo propagandni video materijal, koji su pripremili UNICEF i Savjet Evrope, sa porukom koja ima za cilj prevenciju rizičnog ponašanja djece i mladih. Na ovaj način Ministarstvo zdravlja podržava napore civilnog sektora usmjerene ka edukaciji djece i mladih o zdravim stilovima života. 06. oktobar - PREZENTOVANO ISTRAŽIVANJE - ZADOVOLJSTO KORISNIKA PRIMARNOM ZDRAVSTVENOM ZAŠTITOM

Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt održao u kongresnoj sali hotela „Cattaro“ u Kotoru, prezentaciju rezultata istraživanja – Zadovoljstvo korisnika primarnom zdravstvenom zaštitom u Kotoru. Kompanija Arhimed sprovela je anketu o povjerenju građana u zdravstveni sistem na primarnom nivou zdravstvene zaštite u pet zdravstvenih ustanova u Crnoj Gori, u opštinama Podgorica, Bar, Kotor, Herceg Novi, Nikšić i Berane. Na prezentaciji su pored ministra Šegrta, govorili i predsjednik opštine Kotor dr Aleksandar Stjepčević, direktor doma zdravlja Kotor dr Igor Kumburović, direktor doma zdravlja Bar Borislav Lalević i predstavnici komapnije Arhimed. 06. oktobar – ORGANIZOVAN OKRUGLI STO O LIJEČENJU MATIČNIM ĆELIJAMA IZ PUPČANE VRPCE Okrugli sto na temu ''Metode i uspješnost liječenja matičnim ćelijama iz pupčane vrpce'' održan je u organizaciji kompanije

Bio Save iz Podgorice u hotelu Ramada. Na okruglom stolu je govorio dr Andre Gerth, direktor VITA 34, njemačke banke matičnih ćelija. Kao prva privatna banka matičnih ćelija na području Evrope, Vita 34 ima veliko iskustvo i veliki broj aplikacija matičnih ćelija u terapijske svrhe. Prisutni su uzeli aktivno učešće i razmijenili stručna mišljenja uz prisustvo predstavnika relevantnih institucija Crne Gore. 07. oktobar – OBILJEŽEN MJESEC BORBE PROTIV KARCINOMA DOJKE Ministarstvo zdravlja i Klinički centar Crne Gore, organizovanjem dva stručna skupa za ljekare sa svih nivoa zdravstvene zaštite, kroz Program kontinuirane medicinske edukacije, obilježili su Oktobar-mjesec borbe protiv karcinoma dojke. Crna Gora se, prema posljednjim objavljenim izvještajima Svjetske zdravstvene oranizacije, nalazi među vodećim zemljama okruženja u borbi protiv malignih bolesti. Po izvještajima Svjetske zdravstvene organizacije, u Crnoj Gori je za 11% smanjena smrtnost od malignih bolesti na godišnjem nivou, po čemu je jedna od vodećih zemalja Evrope. To je rezultat primjene najsavremenije onkološke terapije i savremenih terapijskih onkoloških postupaka. Direktor Klinike za onkologiju i radioterapiju, na skupu, na kojem je učestvovalo preko 30 ljekara iz svih crnogorskih zdravstvenih ustanova, prof. dr Vladimir Todorović prezentovao je najnovije rezultate liječenja karcinoma dojke sa inovativnim terapijma. On je naveo da su posljednjih nekoliko godina postignuti značajni rezultati u liječenju ovog tipa karcinoma i da je produženo preživljavanje čak i do 15 mjeseci kod pacijenata koji su tretirani ovom terapijom. Stručnjaci sa Klinike za onkologiju govorili su o epidemiologiji karcinoma dojke i mogućnostima ranog otkrivanja bolesti i apostrofirali značaj primarne i sekundarne prevencije. Naveli su da se u Crnoj Gori otkrije više od 2.000 novooboljelih pacijenata od kancera godišnje, a da je karcinom dojke, po registru Klinike za onkologiju, najčešće maligno oboljenje kod žena, budući da se na godišnjem nivou registruje oko 300 bolesnica. Na skupu je bilo riječi o patološkim procedurama kojima se utvrđuju karakteristike i dijagnostikuje karcinom dojke, i o hirurškim modalitetima liječenja ove bolesti. Ljekari sa Odjeljenja radioterapije Klinike za onkologiju, opisali su tehniku zračenja dojke sa savremenim pristupom koji se sprovodi na novom aparatu Oncor, a bilo je riči i o mogućnostima brahiterapije karcinoma dojke. Predavači su naglasili da je najvažnija prevencija bolesti, koja podrazumijeva u kontinuitetu brigu o zdravlju, kroz primjenu zdravih stilova života, obavljanje redovnih samopregleda dojki i adekvatnih kontrolnih dijagnostičkih, i pregleda ljekara koji su posebno edukovani za prepoznavanje karcinoma dojke. 07. oktobar – PRIPREMLJENA DVA DOKUMENTA IZ OBLASTI DROGA Ministarstvo zdravlja, shodno programu rada za 2016. godinu, izradilo je dva dokumenta: „Uputstva za uspostavljanje sistema za rano upozoravanje u slučaju novih psihoaktivnih supstanci“ i „Uputstva za uspostavljenje nacionalnog sistema za

informacije o drogama“. Evropska komisija je podržala Ministarstvo zdravlja kroz ekspertsku i tehničku saradnju u izradi ovih dokumenata po EU standardima, koji se odnose na oblast prikupljanja i objedinjavanja podataka i informacija iz oblasti droga. Radi se o usko specijalizovanoj oblasti, koja se u koordinaciji Ministarstva zdravlja, razvija po prvi put u Crnoj Gori, pripremajući se na taj način za buduće članstvo u EU agenciji za droge. Oba dokumenta imaju formu uputstava za sve učesnike i nosioce poslova institucija koje na posredan ili neposredan način imaju udjela u radu u vezi problematike zloupotrebe droga. Glavni cilj Nacionalnog sistema ranog upozoravanja jeste da se obezbijedi prikupljanje kvalitativnih informacija o novim psihoaktivnim supstancama koje se pojavljuju na nacionalnom (legalnom ili ilegalnom) tržištu i brza reakcija, zatim procjena mogućih rizika koje nove psihoaktivne supstance mogu predstavljati za zdravlje korisnika i društvo, javna upozorenja i uopšteno jačanje mjera smanjenja šteta, zakonska kontrola i smanjenje dostupnosti novih opasnih psihoaktivnih supstanci, kao i smanjenje negativnog zdravstvenog i društvenog uticaja novih psihoaktivnih supstanci na korisničku populaciju, sprječavanje širenja nove pojave na nacionalnom nivou i brza razmjena informacija s nadležnim strukturama na evropskom nivou. Drugi dokument, pod nazivom “Uputstva za uspostavljenje nacionalnog sistema za informacije o drogama“, ima za cilj prezentovanje uloge sistema za informacije drogama, kao i Evropske mreže za droge, u koju su integrisani nacionalni sistemi i čiji je funkcionalni dio svaki nacionalni sistem pojedinačno u EU, a preko nacionalnih kontaktnih tačaka/jedinica. Zakon o sprječavanju zloupotrebe droga predviđa osnivanje Informacione jedinice za droge u Ministarstvu zdravlja, koja će djelovati kao nacionalna kontaktna tačka nadležnim EU agencijama. Jedna od njenih ključnih aktivnosti je razvoj Nacionalnog sistema za informacije o drogama u skladu sa sistemskim mehanizmom za standardizovano praćenje problematike droga u EU, radi uporedivosti na evropskom nivou, istovremeno prilagođenom potrebama, interesima i specifičnostima Crne Gore.

dr Gordanom Reljić. Predsjednik Vlade je kazao da je u Specijalnoj bolnici vidno unaprijeđena oprema za dijagnostiku i da sadašnja realizovana investicija iznosi oko 850 hiljada eura, čime su stvorenu uslovi za produžetak reputacije koju ima ta zdravstvena ustanova. Kada je riječ o Dnevnom centru za stare, kazao je da je zaključeno da osnivanje ovih ustanova ukazuje na bolje mogućnosti koje sada ima država, ali i o senzibilnosti državne politike da te bolje mogućnosti upotrijebi prioritetno za socijalne strukture kojima je pažnja posebno potrebna. - Riječ je o starijim ljudima kojima je penzija nedovoljna, a ovakvi sadržaji pomažu im da unaprijede svoj društveni život i ispomognu se kroz usluge koje im Dnevni centar može pružiti - rekao je Đukanović. Prema njegovim riječima, Crna Gora će svakim danom svog ekonomskog razvoja imati više moći da pokazuje tu vrstu društvene dgovornosti. - Jako je važno da ove godine u kojima se završava tranzicija, gdje izlazimo iz jednog i ulazimo u novi sistem, kroz proces koji je i socijalno bolan, izađemo sa što manje trauma, pomognemo se međusobno i država odigra svoju ulogu. Svakim novim danom razvoja stiču uslovi za kvalitetnija primanja, a time i penzije, čime će biti sve manje potrebe za klasične socijalne naknade, ali za takvim ustanovama hoće, jer će u njima ljudi moći da dobiju sadržaje koji im posebno znače u tom životnom dobu – objasnio je predsjednik Đukanović. 11. oktobar – MINISTAR ŠEGRT OTVORIO ZDRAVSTVENU AMBULANTU DOMA ZDRAVLJA PODGORICA

10. oktobar - PREDSJEDNIK VLADE MILO ĐUKANOVIĆ POSJETIO BOLNICU U BREZOVIKU Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt, otvorio je 11. 10.2016.godine, zdravstvenu ambulantu Doma zdravlja Podgorica - Novi blok Zabjelo. Zdravstvena ambulanta nalazi se u stambenom objektu u Bulevaru Vojvode Stanka Radonjića bb (na prostoru nekadašnje kamionske pijace). Svečanom otvaranju prisustvovao je i direktor Doma zdravlja Podgorica doc.dr Nebojša Kavarić, zaposleni u ovoj zdravstvenoj ustanovi, kao i stanovnici sa ovog područja. 12. oktobar – ODRŽAN SIMPOZIJUM UDRUŽENJA GASTROENTEROHEPATOLOGA Predsjednik Vlade Milo Đukanović posjetio je Javnu zdravstvnu ustanovu Specijalna bolnica za plućne bolesti „Dr Jovan Bulajić“ u Brezoviku, gdje je razgovarao sa predsjednikom opštine Nikšić Veselinom Grbovićem i direktoricom ove bolnice

Simpozijum “Selektivna imunosupresija u liječenju IBD-a”, organizovan je od strane Udruženja gastroenterohepatologa Crne Gore u Kongres centru Hotela Premier. Skup je podržala farmaceutska kompanija Takeda.

Na ovom sastanku su prikazani rezultati relevantnih kliničkih studija u kojima je pokazan bezbjednosni profil i efikasnost nove terapije u liječenju ulceroznog kolitisa i Kronove bolesti. Takođe, prikazani su i najnoviji rezultati registara pacijenata i iskustva kliničke prakse. Na simpozijumu su govorili doc. dr Brigita Smolović i prof. dr Njegica Jojić na temu Pravi pristup liječenju IBD-a, a o prikazima slučajeva iz prakse govorili su dr med. sc Velimir Milošević i mr med. sc Olivera Sekulić, nakon čega je uslijedila diskusija. 12. oktobar – OTVORENE DVIJE NOVE APOTEKE MONTEFARMA U Podgorici su otvorene još dvije apoteke Montefarma, na Starom aerodoromu i Bloku 12, čime će stanovnicima tih gradskih područja biti omogućeno da brže i lakše dobiju propisanu terapiju. Ministar zdravlja, prof. dr Budimir Šegrt, poručio je da je zadovoljan što se ovakvi zdravstveni objekti otvaraju u Crnoj Gori. On je rekao da je disperzija zdravstvenih punktova u velikim gradovima naišla na dobru podršku. Ocijenio je da je to u funkcionalnom smislu pun pogodak, jer se crnogorskim građanim približava zdravstvena zaštita. Montefarm, kao javna zdravstverna ustanova, sposoban je da građanima Crne Gore obezbijedi kvalitetan i adekvatan lijek bez ikakvih problema - izjavio je dr Šegrt.

Direktor Zdravstvene ustanove Apoteke Crne Gore "Montefarm", Radoman Dragaš, kazao je da je Montefarm, u ciju sprovođenja strategije Ministarstva zdarvlja, odnosno približavanja zdravstvene primarne zaštite pacijentima, otvorio apoteke. U Crnoj Gori trenutno su 52 apoteke Montefarm-a, od čega su u Podgorici 14. Strategija je da se apoteke i dalje šire u Crnoj Gori – objasnio je Dragaš. 13. oktobar – ORGANIZOVAN SKUP – NOVE SPOZNAJE O HITNOJ KONTRACEPCIJI Stručni skup u organizaciji farmaceutske kompanije Farmont održan je u hotelu Hilton u Podgorici na temu Nove spoznaje o hitnoj kontracepciji, na koju su govorili prim. dr Vladimir

ŠVAJCARSKA DERMATOLOŠKA NJEGA

POBOLJŠAVA ELASTIČNOST

UMANJUJE BORE POVEĆAVA HIDRATACIJU Rezultati kliničke studije u trajanju od 28 dana

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

Perendija, specijalista ginekologije i akušerstva sa Kliničkog centara Republike Srpske i dr Lejla Bosak iz Arenda doo. Predstavljena su najnovija saznanja o hitnoj kontracepciji sa naglaskom na novi ciljano razvijeni hitni kontraceptiv iz grupe selektivnih modulatora progesteronskih receptora. U uvodnom dijelu predavanja prim. dr Perendija je prikazao rezultate istraživanja vezanih uz namjerne pobačaje i stavove žena o kontracepciji, u čijem sprovođenju je učestvovao zajedno sa kolegama iz Republike Srpske, ilustrirajući razloge zbog kojih je, uprkos dostupnosti visokodjelotvornih metoda kontracepcije, broj neplaniranih trudnoća i namjernih pobačaja i dalje neprihvatljivo visok. Dr Lejla Bosak je prikazala kontracepcijske navike u EU, značajno različite po zemljama, koje utiču na populacijske ishode, udio neplaniranih trudnoća i pobačaja. Kao ključni problem zbog kojeg dolazi do neplaniranih trudnoća istakla je neznanje korisnica o reproduktivnom zdravlju, jer čak 60% žena koje se odluče za namjerni pobačaj navodi da nisu znale da su imale rizični polni odnos. Na kraju predstavljanja novog lijeka, dr Zoran Gardašanić, odgovorno lice za farmakovigilancu iz društva Arenda d.o.o. je podsjetio sve prisutne na obavezu prijavljajivanja nuspojava opaženih nakon primjene bilo kojeg lijeka.

mjerava prema vodenim staništima. Kopneni domaćin skače u vodeno stanište, davi se i u tom momentu iz njih izlaze odrasli primjerci ove vrste koje ostatak života provode ne hraneći se naveo je Pešić. Među ostalim vrstama nazvanim po našem naučniku su Lanzaia pesici, vrsta puža u podzemnim vodama centralnog dijela Crne Gore, Hydraena pesici, vrsta insekta koji živi u izvorima pustinjskih oblasti između Irana i Avganistana, vrsta Arrenurus pesici, u stajaćim vodama Australije, Trachyuropoda pesici, koja živi u šumskoj stelji ili šumskoj prostirci od opalog lišća, poznata je samo sa Ostrva Sveta Lucija u Karipskom Moru, dok vrsta Galumna vladopesici živi u mahovini na ostrvu Luzon (Filipini). 21. oktobar – ODRŽAN PRVI KONGRES PREVENTIVNE PEDIJATRIJE

20. oktobar – ODATA POČAST PROF. DR VLADIMIRU PEŠIĆU U SVIJETU BIOLOGA

Prof. dr Vladimir Pešić Nova vrsta insekta Hydraena vladimiri, otkrivena u izvorima drugog najvećeg ostrva u Grčkoj, ostrva Evia, dobila je ime u čast prof. dr Vladimira Pešića. Opisao je profesor Manfred Jach iz Prirodnjačkog Muzeja u Beču, vodeći svjetski ekspert za grupu tvrdokrilaca (Coleoptera). - U oblasti biologije jedna od najvećih časti za svakog naučnika je da nova vrsta bude nazvana po vama. Ovo je deseta vrsta koja je dobila ime u moju čast - kazao je profesor Pešić. On je naveo i koje vrste su nazvane po njemu, a među njima su Bithynia pesici, vrsta puža koji naseljava potoke u Turskoj, Empitrombium pesici, vrsta larvi otkrivena u sjevernom Iranu, koja najbliže srodnike ima u Sjedinjenim američkim državama, vrsta Isoperla pesici naseljava izvore i rijeke u centralnom dijelu Crne Gore. - Vrsta vodenih crva Gordius pesici, u narodu poznata kao “konjske dlake koje ožive”, opisana je na osnovu istraživanja u Crnoj Gori. Ova vrsta utiče na nervni sistem svojih kopnenih domaćina kao parazit, mjenjajući im ponašanje tako da ih us-

Asocijacija preventivne pedijatrije Crne Gore, pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja i Ministarstva nauke Vlade Crne Gore, organizovala je prvi Kongres preventivne pedijatrije Crne Gore, sa međunarodnim učešćem, koji se održao u hotelu „Splendid“, u Bečićima. Na svečanom otvaranju kongresa, predsjednik Asocijacije preventivne pedijatrje Crne Gore i direktor Doma zdravlja Podgorica, doc. dr Nebojša Kavarić je kazao da ovaj stručni skup, po mnogo čemu treba da bude prekretnica u napretku, statusu i očuvanju pedijatrijske medicine kao temelja zdravstvenog sistema. Pedijatrija je jedina grana medicine koja je isključivo zadužena za dobrobit novorođenčadi, djece i adolescenata uključujući njihovo zdravlje, njihov mentalni, fizički i psihološki rast i razvoj, kao i priliku da ostvare svoj puni potencijal u odraslom dobu. Generalna direktoka Direktorata za biomedicinu u Ministarstvu zdravlja, dr Mira Jovanovski Dašić kazala je da preventivna pedijatrija ima za cilj prevenciju bolesti kod djece i, umjesto da se fokusira samo na izlječenje bolesti, daje akcenat njenom sprječavanju, ističući da samo prevencijom bolesti, dijete može da dostigne svoj genetski potencijal. - Period djetinjstva, kao ne manje važan aspekt, ima ključni uticaj na kvalitet života koji će dijete imati kao odrasla osoba, pa se fokus ne može staviti samo na dio koji se odnosi na liječenje, već na preventivni dio zdravstvene zaštite na zdravstvene determinante, na ekonomske, ekološke i socijalne uslove, na zdravlje i blagostanje u raznim fazama života djeteta, a mi pedijatri to prepoznajemo na najbolji način. Veći dio morbiditeta i mortaliteta kod djece i mladih se može spriječiti.

Ovaj kongres preventivne pedijatrije ima i cilj da se, razmjenom iskustava i stručnog znanja, pomogne boljem razumijevanju značaja prevencije u pedijatriji tj. oblasti preventivne pedijatrije i srodnih disciplina. Sigurna sam da će eminentni stručnjaci iz zemlje i inostranstva, zanimljivim i nadasve korisnim temama, dati izuzetan značaj ovom međunarodnom skupu i unapređenju nauke na polju pedijatrijske medicine – kazala je dr Dašić. 22. oktobar – ODRŽAN SKUP ALTERNATIVNE I KOMPLEMENTARNE MEDICINE

medicine. Predavači su bili eminentni stručnjaci iz Crne Gore, doktori klasične medicine koji u svojoj praksi vrlo uspješno primjenjuju određene oblasti tradicionalne medicine. Svoj dopsinos u radu skupa su dali i drugi učesnici, hemičar, arhitekta, profesor muzike i yoga instuktor, bioterapeut i reiki praktičar. Riječi je bilo o Dakfield mikroskopiji, Metodu fraktalnog crteža, GMO, kvantnoj medicini, homeopatiji, akupunkturi, magnetoterapiji i savremenoj bioterapiji. NVO Harmonija je osnovana sa ciljem da promoviše i prezentuje komplementarne i alternativne grane medicine i da stanovništvo Crne Gore upozna sa raznim načinima liječenja koji dopunjavaju službenu medicine. Cilj je da kroz organizaciju skupova, radionica i prezentacija građane upozna sa metodama alternativnog i komplementarnog načina liječenja i pomogne im da izaberu način koji njima najviše odgovara za postizanje unutrašnje harmonije i zdravlja. 23. oktobar – UDRUŽENJA FIZIOTERAPEUTA CRNE GORE I SLOVENIJE POTPISALI SPORAZUM O SARADNJI

U organizaciji NVO Holistički centar Harmonija iz Kotora organizovan je drugi skup alternativne i komplementarne

Predsjednica Udruženja fizioterapeuta Slovenije, Gabrijela Starc i predsjednik Udruženja fizioterapeuta Crne Gore, Krsto Kovačević su 22.10.2016.g. potpisali Sporazum o saradnji između ove dvije organizacije fizioterapeuta, članice WCPT-a. Sporazumom je omogućeno redovnim članovima da po povoljnijim uslovima pohađaju dodatne edukacije (seminare, simpozijume, kurseve i Kongrese) koje budu organizovale ove dvije

Pokrenite novi život vaše kose uz Migliorin proizvode za savršenu njegu iznutra i spolja.

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

organizacije fizioterapeuta. Naime, Udruženje fizioterapeuta Crne Gore se obavezuje da će redovnog člana Udruženja fizioterapeuta Slovenije prilikom prijavljivanja za određenu dodatnu edukaciju (seminar, simpozijum, kurs i Kongres) tretirati kao svog redovnog člana. Isto važi i za Udruženja fizioterapeuta Slovenije kada se radi o redovnom članu Udruženja fizioterapeuta Crne Gore. Redovni članovi potpisnica ovog sporazuma su dužni da dostave Potvrdu da su redovni članovi prilikom prijavljivanja za određenu dodatnu edukaciju. Potvrda o redovnom članu se izdaje za svaku dodatnu edukaciju (seminar, simpozijum, kurs i Kongres) pojedinačno. Podsjećamo da je ovaj Sporazum potpisan sa svim organizacijama fizioterapeuta iz država regiona. 24. oktobar – OTVORENA SPECIJALIZOVANA RADNJA GNC BRENDA

Crna Gora izabrana je kao prva lokacija u ovom dijelu Evrope za lansiranje GNC brenda, otvaranjem specijalizovane radnje u Podgorici. GNC Holdings, Inc. sa sjedištem u Pitsburgu, SAD, je američka kompanija koja se bavi prodajom proizvoda iz oblasti dodataka ishrani i posluje na 9.000 lokacija, od čega se više od 6.700 nalazi u SAD, dok je kroz franšize GNC prisutan u približno 50 zemalja širom svijeta. Svečanom otvaranju prisustvovali su brojni predstavnici javnog života, sportisti i drugi gosti. Simboličnim presijecanjem vrpce, GNC u Crnoj Gori otvorili su prof. dr Petar Ivanović, potpredsjednik Vlade Crne Gore, Nj.E. Margaret E. Uehara, ambasadorka SAD u Crnoj Gori, Džon Adžazi, direktor franšiznog poslovanja kompanije GNC, kao i Rodžer Kafifi i Dragan Burić, investitori i osnivači GNC Adriatic. - Večerašnje otvaranje je još jedan dokaz da Crna Gora postaje regionalni centar za američke i međunarodne kompanije. Nije tajna da investitori traže stabilnost i predvidljivost. Vladavina demokratije, antikorupcijske mjere, posvećenost vladavini prava osnove su otvorenog društva, ne samo za demokratske vrijednosti nego i za investicije. Vlada SAD nastaviće da u partnerstvu sa Vladom Crne Gore, Američkom privrednom komorom i ostalim poslovnim udruženjima radi na unapređenju poslovne klime i ohrabrivanju još više kompanija da investiraju u Crnu Goru - izjavila je NJ.E. Margaret E. Uehara, ambasadorka SAD u Crnoj Gori. - Globalni brend GNC, danas se premijerno predstavlja u ovom dijelu Evrope otvaranjem prve prodavnice u Crnoj Gori. Sa velikim zadovoljstvom svečano obilježavamo dolazak brenda koji je u SAD, ali i širom svijeta, postao sinonim za vrhunski i

provjeren kvalitet u oblasti dodataka ishrani i koji ćemo upravo odavde, iz Crne Gore, nastavljati da razvijamo dalje u ovom dijelu Evrope - objasnio je Dragan Burić. 24. oktobar – IMPLEMENTACIJA KONVENCIJE O KONTROLI DUVANA Održan je sastanak o implementaciji okvirne Konvencije o kontroli duvana, na kojem su učestvovali predstavnici Ministartsva zdravlja, Instituta za javno zdravlje, Svjetske zdravstvene organizacije, zdravstvenih ustanova, kao i stručnjaci u ovoj oblasti iz deset zemalja regiona i Izraela. Konvencija o kontroli duvana, koju je ratifikovalo 180 zemalja svijeta, predstavlja osnovu za izradu zakonskog okvira u oblasti kontrole upotrebe duvana, kao odgovor na činjenicu da oko šest miliona ljudi godišnje umre od posljedica konzumiranja duvanskih proizvoda, sa tendencijom da do 2030. godine taj broj naraste na osam milona. Skup je okupio oko 50 predstavnika iz sektora koji mogu imati uticaja na kontrolu duvana, kako bi uz pomoć svjetski priznatih stručnjaka, na pravi način primijenili mjere iz Konvencije i inkorporirali ih u nacionalne zakone. Predstavnici crnogorskog zdravstvenog sistema ukazali su na problem konzumiranja duvana u Crnoj Gori i aktivnosti koje se preduzimaju na zaštiti stanovništva od pogubnih uticaja duvanskog dima. Naglasili su da je Crna Gora posebno zainteresovana za implementaciju mjera Konvencije, jer se Reginalni centar za praćenje hroničnih nezaraznih bolesti nalazi u okviru Instituta za javno zdravlje. Fokal point za kontrolu duvana u Crnoj Gori, prof. dr Agima Ljaljević predstavila je dosadašanje realizovane aktivnosti i mjere preduzete u cilju efikasnije kontrole duvana prema odrednicama Konvencije. Ukazala je da problemi u implementaciji pojedinih mjera postoje, kao što je primjena Zakona o ograničavanju upotrebe duvanskih proizvoda na javnim mjestima, prodaja duvanskih proizvoda maloljetnicima, reklamiranje duvanskih proizvoda, koje nije usklađeno sa preporukama, ali i na planove kojima se nastoje postojeći problemi prevazići. Na skupu je raspravljano o značaju adekvatnog obilježavanja upozorenja o štetnosti duvanskih proizvoda, kako bi se i na taj način, smanjila potražnja. Jedna od sesija je bila posvećena ilegalnim tokovima duvana i statusu u primjeni protokola, koji je potpisala i Crna Gora, a kojim se nastoji suzbiti ova pojava. Na skupu su prezentovani primjeri dobre prakse implementacije mjera Konvencije o kontroli duvana u zemljama Evrope i svijeta. 27. oktobar – OBILJEŽEN MJESEC BORBE PROTIV KANCERA DOJKE Ministarstvo zdravlja i crnogorske zdravstvene ustanove, organizovanjem brojnih aktivnosti obilježili su Oktobar - mjesec borbe protiv karcinoma dojke, i na taj način nastavili promociju značaja preventivnih pregleda u borbi protiv najčešće maligne bolesti kod žena. Karcinom dojke ukoliko se otkrije na vrijeme uspješno se liječi. Kada se rak dojke otkrije u ranoj fazi, uz adekvatnu dijagnostiku i lečenje, šanse za izlječenje i produžetak života su daleko veće nego u slučajevima kada se ova bolest otkrije u kasnoj fazi.

Dom zdravlja Podgorica organizovao je preventivne mamografske preglede za pripadnice romske i egipćanske populacije, u cilju poboljšanja ukupne integrisanosti pripadnica tih naroda u crnogorsko društvo. Povodom obilježavanja Mjeseca borbe protiv karcinoma dojke, Dom zdravlja Bar, u saradnji sa Ministarstvom zdravlja, organizovao je dva stručna predavanja u Baru i ambulanti u Ostrosu. Predavanja su održale dr Sandra Šaranović, spec. ginekolog i dr Ganimeta Hodža spec. opšte medicine, koje su akcenat stavile na prevenciju bolesti, koja podrazumijeva u kontinuitetu brigu o zdravlju. Dom zdravlja Danilovgrad, koji 2008. godine prvi u Crnoj Gori počeo skrining program ranog otkrivanja karcinoma dojke, na Trgu Golootočkih žrtava, pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja, organizovao je akciju na kojoj su stručnjaci iz ove oblasti zainteresovanim sugrađankama davali informacije o značaju obavljanja preventivnih pregleda dojki i dijelili edukativne brošure. Sve organizovane aktivonsti imale su za cilj podizanje svjesti javnosti, informisanje i edukaciju o značaju prevencije i ranom otkrivanju raka dojki, koji ako se otkrije u ranoj fazi može se uspješno liječiti. 27. oktobar – U PODGORICI ODRŽAN V SAJAM MEDICINE

tehnologijama na nivou naših i institucija regiona, kao i da se razmjene iskustva, koja su od neprocjenjivog značaja za unapređenje zdravstvene zaštite na svim nivoima. Ono što želim na ovom mjestu da istaknem je da bez usvajanja novih metoda i pristupa nema napretka ni u jednoj oblasti, pa ni u medicini koja se ne može razvijati bez razmjene mišljenja onih koji neposredno pružaju usluge. Prioriteti Ministarstva zdravlja u budućem periodu su razvoj i implementacija preventivnih programa, sprovođenje skrining programa, kontrola hroničnih nezaraznih bolesti, jačanje centara za podršku u domovima zdravlja u cilju smanjenja riziko-faktora i podizanje nivoa svijesti gradjana o potrebi zdravog življenja i očuvanja zdravlja. Predsjednica Naučnog odbora sajma dr ŠahmanZaimović, naglasila je da će biti prikazane i najnovije metode liječenja, kroz predavanja i prezentacije kliničkih problema koje srijećemo u praksi. - Sajam predstavlja jedinstvenu priliku kako bi se upoznala dostignuća iz raznih oblasti zdravstva, nove tehnologije, te razmijenila iskustva koja su od neprocjenjivog značaja za unaprijeđenje zdravstvene zaštite na svim nivoima. Na ovaj način stručno tijelo i organizacija sajma želi da se napravi komunikacija među zdravstvenim radnicima, razmjenom iskustava, a takođe da poboljšamo sistem javnog zdravstva, kazala je dr ŠahmanZaimović”. Oktobar 2016.g. – AKTIVNOSTI ZAVODA ZA TRANSFUZIJU KRVI CRNE GORE

U organizaciji časopisa MedicalCG i d.o.o. Medical, u Podgorici je, u hotelu Hilton održan V Sajam medicine od 27. do 29. oktobra. Pokrovitelj sajma je Ministarstvo zdravlja Crne Gore. Naučnim odborom sajma predsjedavala je dr sci med. Majda Šahman-Zaimović. Sajam je prezentovao više od 60 stručnih predavanja za stručnu javnost, a na oko 60 prezentacionih štandova stručnoj javnosti i građanima predstavljene su zdravstvene ustanove iz javnog i privatnog sektora, farmaceutske kompanije i NVO organizacije medicinske orjentacije. Generalna direktorica Direktorata za biomedicinu u Ministarstvu zdravlja, dr Mira Jovanovski-Dašić, otvarajući sajam ukazala je na njegov sadržaj i ulogu. - Nemjerljiva je uloga medicinskog časopisa Medical, koji se bavi medicinom, zdravstvenim temama i u kontinuitetu prati rad Ministarstva zdravlja i svih institucija u okviru zdravstvenog sistema i što je njegov sadržaj dostupan kako zdravstvenoj tako i širokoj javnosti. Pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja, uspješno se organizuje peti po redu Sajam medicine, sa ciljem da okupi zdravstvene profesionalce i druga lica uključena u sistem zdravstva, predstavnike brojnih zdravstvenih ustanova i farmaceutskih kompanija iz zemlje i regiona, kao i veliki broj posjetilaca, kako bi se upoznali sa dostignućima medicinske nauke i prakse, novim

Stručna služba Skupštine Crne Gore organizovala je akciju dobrovoljnog davanja krvi u Zavodu za transfuziju krvi u Podgorici. U akciji službe učestvovalo je oko 10 davalaca krvi. Tržni centar "Kamelija" iz Kotora organizovao je akciju dobrovoljnog davanja krvi u tom gradu. Učestvovalo je oko 30 davalaca krvi. Kolektiv firme Entext doo organizovao je akciju dobrovoljnog davanja krvi u Zavodu za transfuziju krvi u Podgorici. U akciji, koju firma već tradicionalno organizuje, učestvovalo je oko 20 davalaca krvi. Više od 15 osoba odazvalo se akciji dobrovoljnog davanja krvi u Domu zdravlja "Dimitrije Dika Marenić" u Danilovgradu. Akciju su organizovali Crkvena opština i bratstvo pravoslavne omladine Sveti Arsenije iz tog grada. Ministarstvo odbrane organizovalo je akciju dobrovoljnog davanja krvi u Zavodu za transfuziju krvi u Podgorici. U akciji je učestvovalo oko 20 davalaca krvi.

NAJBOLJI PRIRODNI PREPARAT za jačanje imuniteta Potpuno neškodljiv i bez hemijske obrade Kombinacija propolisa i peludi dalmatinske biljke bušinac Sličan proizvod ne postoji na tržištu NATIVNI PROPOLIS sadrži čisti propolis u njegovom prirodnom, čvrstom obliku sa svim aktivnim supstancama i pčelinji cvjetni prah od dalmatinske biljke bušinac (Cistus sp.). Može se upotrebljavati u većim dozama bez ikakvih štetnih posljedica. Ovakav jedinstveni preparat ima sačuvane sve biološke osobine koje je priroda u njega ugradila. Istraživanja su pokazala da propolis direktno djeluje na viruse ne dozvoljavajući njihovo razmnožavanje, a istovremeno podstiče imunološki sistem na proizvodnju antitijela.

Zastupnik i distributer za Crnu Goru: Medik CG d.o.o. Podgorica, tel: +382 67 227 354

Moćni pirodni preparat u prahu

Za snaaažan imunitet mališana

Za jačanje otpornosti djece Za održavanje zdravstvene ravnoteže organizma Potpuno prirodan i jedinstven na tržištu Koristi se za snažno jačanje imuniteta kod smanjene otpornosti organizma i zaštitu od česte prehlade kod djece Proizvod se preporučuje davati djeci starijoj od jedne godine

NATIVNI PROPOLIS JUNIOR je prah koji sadrži propolis i pelud dalmatinske biljke bušinac u izvornom obliku bez hemijske obrade. Umiješa se u med, jogurt ili omiljenu kašicu mališana. Brojni su naučni dokazi o terapijskom potencijalu propolisa. Djeluje protiv bakterija, gljivica, virusa i parazita, ima antioksidacijska, antiupalna, antitumorska i antialergijska svojstva te podiže imunološki sistem podsticanjem organizma na proizvodnju speciﬁčnih materija koji jačaju njegovu odbranu prema brojnim rizicima od pojave bolesti. Zastupnik i distributer za Crnu Goru: Medik CG d.o.o. Podgorica, tel: +382 67 227 354

REGION 06. oktobar – ODŽAN 41 MEDIDENT - Srbija Međunarodni sajam medicine i stomatologije održao se po 41. put u Beogradu, u prostoru Sajma Beograd i ove godine okupio veliki broj izlagača iz Srbije i inostranstva. Posebna pažnja ove godine posvećena je preventivnoj stomatologiji. Sajam je otvorila prof. dr Mirjana Ivanović, redovni profesor Stomatološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu i specijalista dječije i preventivne stomatologije. Kao i svake godine, Sajam je okupio veliki broj izlagača iz regiona i Evrope. Među izlagačima su bili predstavnici iz oblasti dentalne medicine i distributerskih kompanija, od oralne higijene do ordinacijskog i zubotehničkog materijala, do najsavremenijih aparata. Osim izložbe i prezentacija, na Sajmu je i ove godine bio organizovan veliki broj pratećih programa, koji uključuju akreditovana stručna predavanja renomiranih domaćih i inostranih predavača i prezentacija aktuelnih znanja iz medicinske i stomatološke prakse. Prvog dana organizovan je seminar u organizaciji Udruženja stomatologa srbije (USS) „Mašinska instrumentacija kanala – budućnost koja traje“. Drugog dana su bila organizovana predavanja „Laseri u stomatologiji“, Nacionalni simpozijum „Savremene stomatološke procedure“ i seminar „Otisak i privremene nadoknade u implantnoj protetici“. Poslednjeg dana Sajma je organizovan nacionalni simpozijum „Pimjena savremenih metoda i sredstava u stomatološkom zbrinjavanju“, „Upotreba AG Artex obraznog luka i artikulatora postupci i određivanja međuviličnih odnosa kao i pouzdana integracija AG Ceramil CAD/CAM tehnologija u planiranju i izradi protetskih radova u svakodnvnom kliničkom radu“, a na kraju je predstavljena tribina „Polno prenosive bolesti kod mladih“ u organizaciji Asocijacije Žena plus.

godine održan je Šesti kongres fizijatara Bosne i Hercegovine sa međunarodnim učešćem, koji su organizovali Udruženje fizijatara Republike Srpske i Udruženje fizijatara Federacije Bosne i Hercegovine. Održavanje kongresa kao što je ovaj daje legitimitet, naučni i društveni značaj naporima ljekara, specijalista fizijatara da fizikalnu medicinu i rehabilitaciju istaknu kao granu medicine čiji značaj i veliki uticaj ljudi 21. vijeka tek upoznaju. Prema riječima predsjednice Organizacionog odbora prof. Tatjane Bućma, cilj Kongresa je bio da se svim učesnicima pruži prilika da napreduju pojedinačno, razmijene iskustva i otvore mogućnosti da razvijaju struku i doprinesu budućim naučnoobrazovnim procesima te visoko postavi ljestvica standarda za primjenu fizikalne medicine i rehabilitacije u praksi. Oko tristo učesnika kongresa moglo je u tri dana da prisustvuje usmenoj ili poster prezentaciji oko stotinu radova u okviru osam sesija koje su obuhvatale različite oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije. U prostorima Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ''Dr Miroslav Zotović'', održane su dvije radionice: Dijagnostika funkcionalnih poremećaja mokraćne bešike i urogenitalna rehabilitacija te Izokinetička rehabilitacija i terapija u medicinskoj i sportskoj rehabilitaciji, kojima su prisustvovale i kolege drugih specijalnosti, urolozi, ginekolozi, ljekari porodične medicine, ali i specijalisti sportske medicine, kao i kolege Fakulteta za fizičko vaspitanje i sport. Navedene radionice predstavljaju temelje za dalju saradnju u navedenim oblastima unutar struke, ali i srodnim naukama. 11. oktobar – E-BEBA – PRVI KORAK U REFORMI JAVNE UPRAVE - Srbija

6. oktobar – ODRŽAN VI KONGRES FIZIJATARA REPUBLIKE SRPSKE U prostorima Banskog dvora i Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske, u Banjaluci, od 6.10. do 9.10. 2016.

Ministar zdravlja Zlatibor Lončar obišao je porodilište u KBC Dragiša Mišović, gdje je predstavljen projekat Bebo dobrodošla na svijet i poručio da je to prvi korak u reformi javne uprave u nastojanju da ona bude efikasan servis za građane i privredu. Ovaj projekat omogućava roditeljima novorođene djece

da lakše upišu dijete u matičnu knjigu rođenih i dobiju zdravstvenu knjižicu i prijavu prebivališta. Projekat je počeo u aprilu i trenutno se sprovodi u 25 porodilišta u 24 opštine širom Srbije. Planirano je da do kraja godine primjena ovog projekta počne u cijeloj Srbiji. Elektronska prijava beba za sada obuhvata 50 odsto ukupnog broja novorođene djece. Zaposleni u porodilištu su ministru demonstrirali kako funkcioniše sistem elektronske prijave beba u praksi. Roditelji nakon rođenja djeteta neće morati da trče po šalterima već će za 15 minuta na jednom mjestu moći da besplatno prijave, bez popunjavanja formulara. Nakon toga će im biti poslata SMS poruka da je beba prijavljena, a na adresu prebivališta će im stići potrebna dokumenta kao i kartica zdravstvenog osiguranja i izvod iz matične knjige rođenih. Do sada je preko projekta E-beba prijavljeno oko 8000 novorođenčadi. 15. oktobar – EVROPA DONNA OBILJEŽILA DAN ZDRAVE DOJKE – Hrvatska U organizaciji udruženja Evropa Donna Hrvatska, u muzičkom paviljonu parka Zrinjevac u Zagrebu obilježen je Dan zdrave dojke. Evropa Donna je 15. oktobar proglasila Danom zdrave dojke za čitavu Evropu, kako bi podsjetila javnost na važnost ranog otkrivanja raka dojke i važnost usvajanja životnih navika koje mogu uticati na zdravlje dojki kako bi se u budućnosti smanjio rizik obolijevanja. Kako bi edukovali žene o važnosti

samopregleda, ljekari su na modelu ženskih grudi pokazivali na koji se način žene mogu pravilno samopregledati. Osim sa ljekarima, građani su se mogli posavjetovati i sa nutricionistima, izmjeriti krvni pritisak i analizirati sastav tijela. Predsjednica udruženja Evropa Donna Hrvatska, doc. dr. sc. Vesna Ramljak, podsjetila je na poražavajuće statistike i poslala poruku ženama da pravovremeno odlaze na preglede dojki i da u svoje svakodnevne rutine ne zaborave uključiti samopregled. Važnost prevencije u sprječavanju nastanka bilo kojeg raka, pa tako i raka dojke, je neprocjenjiva. Usvajanje i održavanje zdravih prehrambenih navika, tjelesne i psihičke kondicije, izbjegavanje štetnih navika itekako su važni i mogu pomoći u preveniranju raka dojke. Cilj ove edukacije je, među ostalim, upozoriti

FreeStyle Precision Neo Diabetes Care

Aparat za mjerenje glukoze i ketona u krvi MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

na važnost ranog otkrivanja raka dojke jer se gotovo 90% pacijenata može izliječiti ako se bolest otkrije u početnom stadijumu.

19. oktobar – SMIJENJENO 11 DIREKTORA OPŠTIH BOLNICA - Srbija

16. oktobar – REGIONALNI SKUP STUDENATA MEDICINE - Srbija

Ministar zdravlja Zlatibor Lončar smijenio je direktore u 11 opštih bolnica u Srbiji, nakon prvog izvještaja o stanju u tim zdravstvenim ustanovama koji su mu podnijeli timovi sastavljeni od najboljih profesora i ljekara. Timovi sastavljeni od najeminentnijih profesora i ljekara koje je imenovalo Ministarstvo zdravlja, u proteklih sedam dana kontrolisali su rad bolnica u Srbiji. Podnijeli su ministru zdravlja Zlatiboru Lončar prve izvještaje kada je u pitanju vođenje dokumentacije, higijena, odnos prema pacijentima, stručni rad i opremljenost ustanova. Na osnovu izvještaja ministar zdravlja donio je odluku o imenovanju novih direktora u OB Batina, OB Buzet, OB Bor, OB Gornji Milanovac, ZC Negotin, OB Negotin, OB Kruševac, OB Priboj, OB Vranje, OB Prijepolje, Očna klinika KC Niš. Direktor OB Valjevo je podnio ostavku iz zdravstvenih razloga, pa će i na njegovo mjesto biti imenovana nova osoba. - Kadrovske promjene su samo prvi korak u rješavanju situacije koju smo zatekli. Timovi nastavljaju svoj rad sve dok se sve bolnice ne uvedu u sistem, koji podrazumijeva poštovanje svih zdravstvenih pravila i protokola - istakao je Lončar.

Oko 100 studenata iz Srbije, Bugarske, Rumunije, Makedonije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine informisali su se tokom dvodnevnog rada na Medicinskom fakultetu u Beogradu o antimikrobnoj rezistenciji i racionalnoj upotrebi antibiotika, kao i o specifičnim problemima regiona, kao što je kontrola duvana. Studenti su slušali predavanja eksternih predavača, stručnjaka Posebne radne grupe za racionalnu upotrebu antibiotika Ministarstva zdravlja, Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut“, kao i da sami u okviru postavljenih tema rade u grupama. Studenti medicine Srbije, Komitet za međunarodnu saradnju studenata medicine – Srbija bili su domaćini regionalnog skupa studenata medicine „Balkanski vikend komiteta za javno zdravlje“. Skup je otvorio pomoćnik ministra zdravlja Zoran Mihailović istakavši napore tog ministarstva u borbi za kontrolu antimikrobne rezistencije, globalnog javno-zdravstvenog problema, a goste je pozdravila i prodekan za nastavu Medicinskog fakulteta u Beogradu, Tanja Jovanović. Kampanja za racionalnu upotrebu antibiotika se sprovodi u skoro svim zemljama Evrope, a studentske organizacije su partneri zdravstvenim institucijama i na evropskom nivou. Balkanski vikend Komiteta za javno zdravlje se održava uz podršku Ministarstva zdravlja, „Drugog projekta razvoja zdravstva Srbije“ koji se finansira iz kredita Svjetske banke, u okviru Kampanje za racionalnu upotrebu antibiotika. 17. oktobar – ČETRI BANJE NA PRODAJU – Srbija Država će izdvojiti sredstva za povećanje kapaciteta i opremanje Niške Banje koja neće biti odmah privatizirana, dok će za četiri banje odmah biti pokrenuti postupci za prodaju Bujanovčcku, Bogutovačku, Matarušku i Kuršumlijsku, najavljeno je tokom posjete ministar zdravlja Zlatibor Lončar i ministar trgovine i turizma Rasim Ljajić. Ministar Lončar je, nakon obilaska Instituta za prevenciju, liječenje i rehabilitaciju kardiovaskularnih i reumatskih bolesti "Niška Banja", rekao da taj institut neće biti odmah privatiziran pošto će postojati mogućnost, prema odluci vladine komisije za privatizaciju banja, da svaka banja odluči da li ide u neku vrstu privatizacije ili strateškog partnerstva. - To je prije svega namijenjeno banjama u koje mora ulagati država koje ne mogu same da se izdržavaju, koje su u minusu i problemima. Ako one nađu strateškog partnera koji će uložiti sredstva mi smo tu da podržimo, nije nam ova banja prioritet da ide u privatizaciju. Ova ustanova dobro radi, nije u dugovima i minusu, ali ovdje se mora uložiti u obnavljanje i širenje kapaciteta. Dogovorili smo sada, a i sa Ministarstvo rada u čijoj je nadležnosti PIO fond, da damo saglasnot da se novac upotrijebi za rekonstrukciju bazena i drugih djelova - objasno je Ločar.

20. oktobar – ODŽAN PETI SAMIT MAKEDONIJA 2025 Nove tehnologije koje već sada postoje znatno olakšavaju život građanima širom svijeta i pružaju ogromne mogućnosti. To bi u bliskoj budućnosti moglo da nam omogući preglede na daljinu. - Tehnologija je znatno uznapredovala da pregled pacijenata može da se vrši na daljinu, a nove tehnologije bi, u budućnosti, mogle doneti preokret u liječenju,- objasnio je dr Igor Tulevski, direktor Kardioloških centara Holandije u sklopu svog izlaganja za ovu priliku, a bio je gost na Petom Samitu "Makedonija 2025" u Skoplju. Rekao je i da pacijent više ne mora da ide na pregled u bolnicu, već sve to može btii obavljeno daljinski, čak i samo uz korišćenje pametnih telefona. Novi uređaji, pomažu prevenciju, bolju edukaciju pacijenata, ali i olakšavaju kada su potrebne vježbe. Naveo je da se preko pametnih telefona može, na daljinu, uraditi EKG, mjeriti nivo šećera, ili obaviti slični pregledi zbog kojih su pacijenti do skoro morali u bolnicu. Istraživanja na primjeni nanotehnologije u medicinske svrhe, kako naglašava Tulevski, ukazuju da bi, u nekoj bližoj budućnosti, moglo doći do potpunog preokreta u liječenjima. 22. oktobar - BiH TREĆA U SVIJETU PO SMRTNOSTI ZBOG ZAGAĐENOG VAZDUHA Zbog zagađenja vazduha u svijetu godišnje umiru milioni ljudi. Zaštitne maske potrebne su i građanima Sarajeva u zimskim danima. Zemlje regiona su u samom svjetskom vrhu po broju smrti zbog zagađenja vazduha, a Bosna i Hercegovina je na trećem mjestu sa 223,6 umrlih na 100.000 stanovnika, odmah iza Gruzije i Sjeverne Koreje. Albanija je na petom mjestu (171,4), Srbija na desetom (137,2), Makedonija dvanaestom (128,9), a Crna Gora šesnaestom (123,5). Zagađenje vazduha u domaćinstvu uzrokovano nečistim gorivima ili neefikasnom tehnologijom dovelo je do 4,3 miliona smrtnih slučajeva u svijetu u 2012. godini, izvještava Svjetska zdravstvena

organizacija (WHO). Samo zbog posljedica vanjskog zagađenja vazduha (saobraćaj, industrija, spaljivanje otpada, stambena potrošnja goriva…) umrlo je tri miliona ljudi u istom periodu. Zajedno, zagađenje vazduha uzrokovalo je 6,5 miliona smrtnih slučajeva, ili 11,6 posto od ukupnog broja smrtnih slučajeva u svijetu. Zagađenje vazduha jedan je od glavnih faktora rizika od nezaraznih bolesti kod odraslih, a uzrokuje kardiovaskularne bolesti, moždani udar, hronične opstruktivne bolesti pluća, rak pluća i povećanje rizika za akutne respiratorne infekcije. Procjenjuje se da je zagađenje vazduha u domaćinstvu uzrok polovine smrti od upale pluća kod djece mlađe od pet godina. 24. oktobar – MOBILNI PORTAL ZA PACIJENTE - Hrvatska Mobilni portal za pacijente je dovršen, ali aplikacija još nije puštena u rad. Pacijenti ne trebaju očekivati da će odgovor dobiti odmah, već samo radnim danima u roku 48 sati. Hrvatski zavod za zdravstveno osiguranje (HZZO) demantovao je medijske informacije da je počeo sa radom mobilni portal za pacijente, preko kojeg građani mogu naručivati preglede kod svog porodičnog ljekara, stomatologa ili ginekologa. Riječ je o portalu koji će omogućiti komunikaciju pacijenata s ljekarima putem mobilnog telefona. Kada se pušti u rad, preko aplikacije će biti moguće naručivanje pregleda u ordinacije porodične medicine, slanje zahtjeva za obnovu hronične terapije, a biće moguće poslati i zahtjev za neke uobičajene administrativne dokumente, poput doznaka. Pristup mobilnom portalu pacijentima će omogućiti njihov izabrani ljekar, od koga će dobiti lozinku za ulaz u mobilni

portal.

Ističe se da će mobilni portal biti siguran komunikacijski kanal. Komunikacija će biti automatski evidentirana u kartonu pacijenta, a ljekar će, na osnovu profesionalne procjene, odlučiti kada treba da pozve pacijenta u ordinaciju. 24. oktobar – STIGAO PRVI UREĐAJ MAGSTIM U HRVATSKU Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije depresija će do 2020. godine postati drugi zdravstveni problem u svijetu, odmah iza kardiovaskularnih bolesti. Smatra se da u Hrvatskoj od nje boluje oko 300 hiljada ljudi, a antidepresivi su već sada najpropisivaniji ljekovi. Prema podacima Hrvatske agencije za lijekove i medicinske proizvode (Halmed) na njih je prošle godine potrošeno čak 75,6 milijona kuna. Početkom godine je zagrebačka Psihijatrijska bolnica Sveti Ivan na Jankomiru nabavila, prva u ovom dijelu Evrope, uređaj MagStim za transkranijalnu magnetsku stimulaciju (TMS), kojim se magnetskom stimulacijom mozga bezbolno liječe indikacije poput depresije, anksioznih poremećaja, PTSP-a i zavisnosti kao što su kockanje, pušenje ili alkoholizam, a početkom ovog mjeseca u bolnicu je stigla još modernija verzija tog aparata. Tako su u bolnici na raspolaganju korisnicima ukupno dva uređaja, onaj nabavljen početkom godine, koji je koštao oko stotinu hiljada eura i ovaj noviji, čija je cijena oko 130 hiljada eura a koji je stigao iz Izraela. Troškove je pokrio vlasnik bolnice, Grad Zagreb.

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

- Prvi smo u ovom dijelu Evrope osnovali jedinstveni TMS laboratoriju za transkranijalnu magnetsku stimulaciju, u kojoj imamo najmoderniji repetitivni magnetski stimulator. Ovaj drugi uređaj apsolutni je hit u Americi i Izraelu – rekao je doc. prim dr sc. Igor Filipčić, direktor bolnice. Metoda liječenja TMS-om psihičkih i neuroloških bolesti, ali i u rehabilitaciji bolesnika, onih koji su pretrpjeli moždani udar, u svijetu je stara tek desetak godina, a docent Filipčić je već 2009. godine na Harvard Medical School u Americi prošao edukaciju i kao jedan od rijetkih ljekara u Evropi stekao sertifikat za rukovanje uređajem i edukaciju drugih ljekara za taj rad. TMS je neinvazivna metoda za koju se ne koristi anestezija, nema hemije i nema gotovo nikakvih nuspojava. Eventualno to može biti kratkotrajna blaga bol na mjestu prislanjanja zavojnice na glavu i lokalno trzanje mišića. Međutim, ti bolovi nestaju praktički odmah nakon prestanka tretmana. Tretman traje 40-ak minuta, sprovodi se tokom četiri nedjelje, svih pet radnih dana u nedjelji, a liječenje je uglavnom ambulantno. U izuzetnim slučajevima pacijenti mogu biti zadržani u bolnici tokom tretmana, posebno oni van Zagreba. Liječenje radi na principu da magnetska stimulacija podstiče reakciju mozga, izlučivanje dopamina, serotonina, a posljedica je da se pacijent osjeća bolje, ugodnije, porast energije, ili pak smanjenje potištenosti i tjeskobe koju izaziva depresija. Liječenje TMS uređajem u bolnici u Jankomiru je potpuno besplatno. Liječiti se mogu i pacijenti van Zagreba, ali za ulazak u tretman potrebno je najprije obaviti indikacijski razgovor sa psihijatrom u ovoj bolnici. U SAD-u ovo liječenje košta oko deset hiljada dolara, u Engleskoj oko tri hiljade funti, a za strance koji u Hrvatskoj žele da plate tretman – oko hiljadu eura. 25. oktobar – STIGLA VAKCINA KOJA POMAŽE U LIJEČENJU POODMAKLOG RAKA PLUĆA – BiH, Srbija Zoran Vujović, direktor firme VAMA, koja je zastupnik proizvođača vakcine koja pomaže u liječenju poodmaklog raka pluća, sa Kube, za bivše republike SFRJ, Švajcarsku i Albaniju, obavještava da se vakcina koristi u Srbiji i u Bosni i Hercegovini. Najave su da će se vakcina ubrzo naći na teritoriji Albanije i Makedonije. Ove vakcine se na Kubi koriste već šest godina za liječenje trećeg i četvrtog stadijuma adenokarcinoma pluća. U pitanju je jedan od najzloćudnijih kancera, koji može da ubije pacijenta za šest mjeseci od momenta postavljanja dijagnoze. Stopa preživljavanja do pet godina kada se oboljeli liječi samo hemoterpijom je između dva i osam odsto, u zavisnosti od zemlje, dok kombinacija hemoterpije i kubanske vakcine tu stopu podiže na čak 23 odsto. Prije tačno godinu dana čuvena kubanska vakcina protiv raka pluća stigla je u Srbiju. Dr Sanja Kostić, onkolog u KBC Bežanijska kosa, koja je uključena u primjenu vakcine, kaže da su rezultati dobri. - U najvećem broju slučajeva adenokarcinoma pluća u četvrtom stadijumu, kada se očekuje preživljavanje od tri do šest mjeseci, registrovana je stabilizacija bolesti. Kod manjeg broja pacijenata uočeno je smanjenje tumorske mase, a kod svih znatno poboljšanje kvaliteta života. Nije bilo ozbiljnih neželjenih reakcija, osim otoka na mjestu uboda. Četvoro oboljelih je umrlo. Ali ne od vakcine ili citostatika, već od prirodnog toka bolesti - objasnila je dr Kostić i dodala da se nastavlja taj vid liječenja, da se pacijenti mogu i dalje prijaviti. Prof. dr Branislav Perin, direktor Instituta za plućne bolesti

Vojvodine, na kojem se takođe primenjuje ova vakcina kaže da imaju slične rezultate kao kolege u Beogradu. - Naših desetak pacijenata već je prošlo ciklus hemoterapije i vakcine, a nekoliko njih sada prima samo ovu vakcinu. Još je rano za zaključke. Neophodno je da pacijente pratimo narednih šest mjeseci do godinu, pa da njihovo stanje uporedimo sa stanjem bolesnika koji su liječeni samo citostaticima – objasnio je dr Perin. 27. oktobar – ODRŽAN TREĆI KONGRES O GOJAZNOSTI – Srbija Od 27. do 29. oktobra u hotelu Falkensteiner u Beogradu održan je treći kongres o gojaznosti. Na kongresu je konstatovano da se gojaznost širi zastrašujućim tempom i da se mora brzo djelovati. Organizator ovog kongresa sa međunarodnim učešćem je Srpsko udruženje za proučavanje gojaznosti i Udruženje za dijabetes Srbije. Na kongresu su učešće uzeli ljekari, stomatolozi, farmaceuti, biohemičari, medicinske sestre, zdravstveni tehničari i dijetetičari. 28. oktobar – ALIMS ODRŽAO REGULATORNI SIMPOZIJUMl - Srbija U organizaciji Agencije za lekove i medicinska sredstva Srbije – Alims održan je 12 tradicionalni regulatorni simpozijum. Učešće su uzeli domaći distributeri i proizvođači ljekova, Udruženje inovativnih proizvođača ljekova Inovija i Udruženjem inostranih proizvođača generičkih ljekova i nosioca dozvola za stavljanje inostranih generičkih ljekova u promet – Genezis. Simpozijum se održao pod temom Kroz saradnju u oblasti ljekova i medicinskih sredstava do efikasnije zdravstvene zaštite stanovništva, u hotelu Šumarice, Kragujevac, a trajao je dva dana. Alims je ovom prilikom ugostio prestižne predavače iz Evrope, regiona i Srbije. Cilj simpozijuma je bio prezentovanje najatraktivnije trenutno relevantne teme u sferi djelovanja Alims-a kao i farmaceutske industrije medicinskih sredstava. 31. oktobar – BOLJE USLUGE PACIJENTIMA - BiH Ministrica zdravstva Kantona Sarajevo Zilha Ademaj ukazala je kako će procesom restrukturiranja zdravstvene djelatnosti i reorganizacije zdravstvenih ustanova u Kantonu Sarajevo biti omogućen rad na mnogo racionalnijim osnovama i praćenje toka novca, pacijenti će imati kvalitetniju uslugu, a neće biti ni smanjenja broja zaposlenog osoblja. Najavila je i kako niko od zdravstvenog kadra, koji je trenutno u radnom odnosu, neće ostati bez posla bez obzira na to kako će ustanove biti reorganizovane. - Reorganizaciju smo planirali na način da se koncentrišu sve djelatnosti, a glavna novina je da djelatnost svake ustanove bude usklađena sa zakonom. Trenutno zdravstvene ustanove ne rade u skladu sa Zakonom o zdravstvenoj zaštiti - ukazala je Ademaj. Ključna novost je to da se porodična medicina, koja se dosad razvijala u gotovo svim ustanovama primarne zdravstvene zaštite, koncentriše u Dom zdravlja Kantona Sarajevo, a kompletna specijalističko-konzultativna zdravstvena zaštita stavi pod nadležnost Opšte bolnice Abdulah Nakaš. Predviđeno je i da se objedini djelatnost medicine rada u okviru Zavoda za medicinu rada, kao i da se izvrši jasna podjela nadležnosti sekundarne bolničke zdravstvene zaštite između Opšte bolnice i Kliničkog centra Univerziteta Sarajevo.

WE LISTEN to your skin

UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU FARMONT MP d.0.0 Košić b.b. Danilovgrad Crna Gora Tel: +382 20 663 075 fax: +382 20 663 068 www.farmont.co.me Email: office@farmont.me

ALERGIJE NA

KOŽI Dr Svetlana Vučeković PZU Med Tim, Podgorica Alergija je najčešće korišćeni naziv za promjene na koži koje karakterišu svrab, peckanje, crvenilo, perutanje, lak otok i osjećaj zategnutosti zbog suvoće. Promjene su akutne, subakutne, ali najčešće hronične i zahvataju površinski sloj kože (epidermis) i dublje slojeve (dermis). Alergije mogu da budu izazvane brojnim faktorima, kao što su: kontakt sa zemljom, travom, pijeskom, gumom, plastikom, metalom (nikal, kobalt, hrom), vunom, sintetikom i hemikalijama sa kojima svakodnevno dolazimo u dodir, bilo da je riječ o poslu kojim se bavimo, ili sredstvima za ličnu higijenu. U Crnoj Gori, zbog velike količine sunčevog zračenja (spektra UV zraka) i dugog toplog ljeta, veoma često se javlja i tzv. fototoksični alergijski dermatitis, u narodu poznat kao alergija na sunce. Alergija na sunce ima karakterističnu kliničku sliku u vidu crvenih tačkica (papula), koje jako češu i to na fotoeksponiranim regijama (regije izložene suncu) kože kao što su: lice, vrat, dekolte, gornji ekstremiteti i šake. Ova vrsta alergije je češća kod osoba svjetlije puti, osjetljive tanke kože sa naglašenim kapilarima. Alergije mogu da budu udružene sa polenskom kijavicom,

alergijskim rinitisom, astmom, ili atopskim dermatitisom. U proljeće kada kreće vegetacija i raspršivanje polena, promjene na koži su intenzivnije, klinička slika ozbiljnija. Alergije mogu da se jave od rođenja (najčešće od drugog mjeseca života) - atopski dermatitis, pa do starije životne dobi (ekcem). Atopski dermatitis se kod 60% pacijenata javlja u drugom mjesecu života, 30% kod djece do 5 godina, a samo 10% atopskih dermatitisa se javlja od 6-20 godine, i to češće kod muškog pola. S obzirom da je najčešći simptom svih alergija češanje i svrab, osnovno načelo glasi: Namaži kožu umjesto da je češeš! Češanje je inicirano nošenjem vunene odjeće, kupkama i sapunima koji isušuju kožu, boravkom u prirodi, mentalnim i psihičkim stresom. U ličnoj ili porodičnoj istoriji 2/3 atopičara imaju alergijski rinitis, polensku kijavicu, astmu. Ekcem (Majasil-Firciger), najčešće je kontaktnog karaktera, iniciran spoljašnjim stimulansima. Riječ ekcem potiče od grčke riječi Ekzein (proključati, provrijeti). U kliničkoj slici dominiraju nekoliko simptoma kao što su: crvenilo praćeno svrabom, vodeni plikčići, gruba koža sa ragadama - pukotinama. Promjene su najčešće na licu, šakama (dlanovi, prostor između prstiju), lakatne i zatkoljene jame, spoljašnje strane donjih ekstremiteta. Ukoliko dođe do sekundarne bakterijske ili virusne infekcije, promjene su praćene vlaženjem i stvaranjem plikova i krasta. Sve promjene mogu da budu praćene pojačanim znojenjem, nervozom, gubitkom koncentracije i poremećajem sna. Fototoksične alergije su najčešće kod osoba osjetljive puti, tanke atrofične kože sa naglašenim kožnim crtežom i kapilarima. Toksialergijske promjene se javljaju kao posljedica uzimanja ljekova. Osobama sa alergijskim manifestacijama bilo kojeg tipa treba skrenuti pažnju da pretjerano kupanje alkalnim sapunima i kupkama isušuje kožu

i pojačavaju svrab i perutanje. Treba izbjegavati sintetičku i vunenu odjeću, grube uštirkane tkanine tamnih boja. Savjetuje se nošenje slojevite pamučne odjeće, jer znojenje pojačava ili izaziva svrab i napetost. Izbjegavati boravak u prirodi i kontakt sa zemljom, travom, pijeskom. Nositi bijele pamučne rukavice da bi se izbjegao kontakt sa alergenima. S obzirom da je osnovni pokretač kliničkih manifestacija svrab, u terapiji se uvode antihistaminici - ljekovi koji ublažavaju osjećaj svraba. Ukoliko je slika blaža treba mazati fluorisane kortikosteroide u tankom sloju par dana, sa postepenim ukidanjem. Kod težih formi treba uvesti i kortikosteroide per os (na usta), takođe sa postepenim snižavanjem doze. Kožu prati uljanim rastvorima sa češćim zamašćivanjem kože indiferentnim kremama (emoliens, galasana, lekobaza).

Imunomodulacija i vakcine u liječenju melanoma (I) Kovčin Vladimir, Miroslav Granić, Miroslav Oprić, Dejan Nikolić, Siniša Kojić, Biljana Sredić, Nataša Risrtić KBC„ Bežanijska Kosa“, Beograd Maligni melanom je oboljenje sa visokom stopom letaliteta, čija je incidenca u stalnom porastu. Liječenje podrazumijeva lokalnu, regionalnu i kontrolu udaljenih metastaza. U rijetkim slučajevima kod bolesnika sa malignim melanomom uočene su spontane regresije bolesti, što je objašnjavano imunološkim fenomenima i dalo je nadu da je imunski sistem taj koji može da dovede do izlječenja. Inače, koncept stimulacije imunskog sistema da ciljano uništi maligne ćelije star je preko 100 godina. Zbog toga je maligni melanom jedna od neoplazmi kod koje je najviše pokušavano liječenje imunoterapijom. U prvo vrijeme razlićitim agensima pokušavana je stimulacija nespečificnog imuniteta, a kasnije i specifičnog. Sredinom devedesetih godina objavljena su prva ispitivanja sa tumorskim vakcinama. Najnovija istraživanja usmjerena su da se napravi vakcina uz pomoć specifičnih melanomskih antigena. Danas se u liječenju metastaskog malignog melanoma primjenjuje kombinacija hemio i imunoterapije, a ova kombinacija se pokazala znatno efikasnijom nego svaki od modaliteta sam za sebe. Teško je reći koliki udio ima imunski sistem bolesnika u ovakvom pristupu i da li se pojedini bolesnici sa metastatskim oboljenjem međusobno razlikuju. Imunoterapija je korišćena u fazi metastatske bolesti ali i u adjuvantnom liječenju bolesnika sa melanomom nakon radikalne hirurške intervencije koje su pod velikim rizikom za relaps bolesti ili razvoj metastaza. Na žalost, u ovim pokušajima postignut je ograničen uspjeh jer maligne ćelije teže da razviju različite mehanizme kojima izbjegavaju imunološko prepoznavanje. U posljednjih nekoliko godina detaljno su proučeni imunološki i genski mehanizmi prepoznavanja antigena melanoma, što je omogućilo povećanje efikasnosti vakcina. U ovom momentu preko 50 kompanija je u toku razvoja 95 različitih kancerskih vakcina od čega je desetak melanomskih.

Incidenca melanoma je u stalnom porastu među bijelom populacijom u cijelom svijetu. Incidenca značajno varira od 0,2 u Indiji do 49 na 100 hiljada u Australiji. Mortalitet je takođe u stalnom porastu iako je petogodišnje preživljavanje značajno poboljšano od 40% 1940-tih do 89% u današnje vrijeme. Ovakav impresivan napredak postignut je zahvaljujući stalnom unaprijeđivanju ranog otkrivanja bolesti i novim metodama liječenja. Liječenje melanoma je prvenstveno usmjereno na postizanje kontrole lokalizovane bolesti ali i kontrolu regionalnih i udaljenih metastaza. Pod pretpostavkom da je imunski sistem odgovoran za proces spontanih regresija pojedinih tumora, još prije više od 100 godina rođena je ideja da bi stimulacija imunskog odgovora na antigene tumora mogla da dovede ciljano do njihovog uništenja. Spontane regresije karcinoma nisu uobičajen fenomen i javljaju se samo u jednom od 60 do 100 hiljada slučajeva. Ovi sporadični slučajevi su opisivani više puta od 1990. godine do danas. Među ovim slučajevima opisani su primjeri spontane regresije kod karcinoma pluća, grlića materice, jednjaka, bubrega, hepatocelularnog karcinoma, Kapošijevog sarkoma, mezotelioma, hronične limfocitne i mijeloidne leukemije, akutnih leukemija, limfoma CNS-a, Hodgkinovog i non-Hodgkinovog limfoma, fetalnih hepatičnih hemangioma, kavernoznih i multiplih hemangioma CNS-a, neonatalnog fibrosarkoma, retinoblastoma, neuroblastoma i melanoma. Spontane regresije melanoma su relativno češće od svih navedenih slučajeva, čineči 11% svih opisanih. S druge strane, pojava istog primarnog tumora kod melanoma se dešava samo u 0,65% slučajeva. Ove činjenice su ukazivale da imunski sistem ima značaju ulogu u kontroli toka bolesti, što ga je svrstalo u oboljenje u kome su ovi mehanizmi najviše ispitivani i kod koga je primjena

imunoterapije najčešće korišćena u liječenju. Prognoza kod melanoma zavizi od debljine tumora, prisutne ulceracije i pozitivnog nalaza limfnih žlijezda. Bolesnici sa debljim primarnim melanomom i/ili metastatski zahvaćenim limfnim žlijezdama imaju signifikantno lošiju prognozu. Tako na primjer sa stadijumom IIB melanoma (T3b/T4a, debljine preko 4 mm) oko 60% bolesnika preživi 5 godina ukoliko nema ulceracije, a 40% kada je nađena ulceracija (stadijum IIC). U stadijumu III (prisutne metastaze u limfnim žlijezdama) to je 49% bolesnika. Petogodišnje preživljavanje ima širok raspon od 69% kod bolesnika sa niskom stopom rizika do 13% sa najlošijom kombinacijom faktora rizika. Iz ovog razloga primjena adjuvantnih metoda liječenja u cilju prevencije relapsa bolesti je dio rutinskog liječenja melanoma nakon hirurške resekcije primarnog tumora. Preko 100 kliničkih studija je urađeno do sada u cilju da se pronađe dobra adjuvantna terapija, ali bez čvrstih dokaza da ova terapija može da poveća ukupno preživljavanje. Efikasnost hemioterapije kod melanoma je minimalna. Generalno terapijski odgovor je većinom parcijalni, sa rijetkim kompletnim remisijama koje čine manje od 5%. Primjena DTIC u adjuvantnoj terapiji nije se pokazala opravdanom u gotovo svim kliničkim studijama jer ne dovodi do poboljšanja ukupnog preživljavanja bolesnika niti perioda bez znakova bolesti. Pojedine kliničke studije su tretirale pacijente visokim dozama hemioterapije uz transplantaciju autologih matičnih ćelija koštne srži, međutim i tu su rezultati bili nesignifikantni i od daljih pokušaja se odustalo. Primjena postoperativne radioterapije je takođe pokušavana ali bez uspjeha, tako da je definitivni zaključak svih studija da radioterapija nema ulogu u adjuvantnom liječenju melanoma.

Imunomodulacije u liječenju melanoma Zbog početnih pozitivnih rezultata ranih studija na animalnim modelima bilo je pokušaja primjene i drugih agenasa,

međutim definitivni rezultati kod bolesnika nisu to potvrdili. Kako je bilo evidentno da mogućnost izlječenja bolesnika sa melanomom nakon radikalne hirurške intervencije nije u primjeni hemioterapije, a imajući u vidu podatke o imunološkim mehanizmima, težište daljih istraživanja je prebačeno prvo na stimulaciju nespečificnog imuniteta, a kasnije i specifičnog. Istorijski gledano, bilo je niz pokušaja primjene nespecifične aktivne imunoterapije i imunomodulacija. Od 1954.g. kada je postavljena hipoteza o postojanju, pa do momenta kada je otkriven, transfer faktor (TF) u ekstraktu limfocita kod antigen senzibilisanog donora, bilo je pokušaja da se dokaže njegova efikasnost u adjuvantnom liječenju melanoma. TF omogućava transfer kasnog tipa hipersenzitivne reakcije uz nespecifičnu stimulaciju ćelijskog imuniteta. Početni rezultati nerandomizovanih studija, koji su nagoveštavali moguću efikasnost u randomizovani studijama, nisu potvrđeni. Tokom sedamdesetih godina postojalo je veliko interesovanje za primjenu bakterijskih agenasa kao imunoterapeutika. Dva od njih, Bacillus Calmete-Gerin (BCG) i Corinebacterium parvum su široko ispitivani kod melanoma. Pokazalo se da BCG može direktno da stimuliše imunski odgovor koji dovodi do nespecifičnog odbacivanja tumorskih ćelija. Lokalna primjena u same lezije je dovodila do regresije kutanih metastaza melanoma kod 91% bolesnika, čak uz regresiju promjena u koje nije primenjivan BCG kod 17% bolesnika. U 5 randomizovanih kontrolisanih studija adjuvantne primjene BCG sa uključenih 70 do 353 bolesnika nije dokazana dobit u dužini preživljavanja u odnosu na bolesnike koji nisu primali BCG. U pojedinim studijama koje su koristile BCG uz hemioterapiju sa DTIC u adjuvantnom lečenju resekovanog melanoma u stadijumu III, dokazane su razlike u odnosu na period do pojave bolesti. Zbog malog broja bolesnika nisu bile dovoljne da se ova terapija uvede kao standardna. Primjena toplotom ubijenog C. parvum u animalnim tumorskim modelima pokazala je da pojačava produkciju antitiela na T-ćelijski

zavisne antigene, stimuliše produkciju makrofaga u kostnoj srži i njihovu aktivnost u perifernoj cirkulaciji. Objavljene su 4 studije primjene C. parvum u adjuvantnom liječenju od čega su dvije upoređivale placebo a dvije primjenu BCG. Pokazalo se da je C. parvum bolji imunostimulator od BCG, ali bez zančajnog pomaka u ukupnom preživljavanju bolesnika sa melanom. Bilo je pokušaja stimulacije ćelijskog imuniteta i drugim hemijskim jedinjenjima koja su visoko alergogena, kao što je ektrakt imele (Iscaor) ili (dinitro-hlor-benzen) DNCB, međutim rezultati nisu bili zadovoljavajući da bi se nastavila istraživanja sa njima. Interferon (INF) je do danas ostao najpopularniji terapijski agens za studije adjuvantne terapije vioko rizičnih melanoma. Interferoni su glikoproteini sposobni da inhibišu replikaciju virusa, sintezu proteina i proliferaciju tumora. Izolovani su davne 1957. godine od strane Isaaca i Lindemanna. U istraživanjima tokom 60-tih i 70-tih godina dokazna je njihova antitumorska aktivnost u mnogim laboratorijskim modelima. Mehanizam ove njihove aktivnosti ostao je i do danas nedovoljno razjašnjen. Poznato je da se antitumorsko dejstvo INF odvija putem više mehanizama: a.) stimulacijom brojnih komponenti imunskog sistema uključujući fagocitozu makrofaga i NK ćelija; b.) potenciranjem ekspresije površinskih antigena, kako glavnog kompleksa histokompatibilnosti (MHC) tako i tumorskih antigena, čineći na taj način maligne ćelije više antigenim i prepoznatljivim za odbrambene mehanizme domaćina; c.) in vitro inhibicija rasta tumorskih ćelija ukazuje na moguće direktne citotoksične efekte njegove primjene; d.) inhibicija angiogeneze je rezultat smanjenja regulacije transkripcije i produkcije proteina, prvenstveno bazalnog fibroblatnog faktora rast (bFGF), kolagenaze tipa IV i Interleukina 8 (IL-8). Interferoni se vezuju za receptore na površini ćelija i ostvaruju interakciju sa specifičnim genskim delovima kako u normalnim tako i u malignim ćelijama. Efikasnost INF u metastatskoj bolesti je ograničena.

Melanomske vakcine Početkom 90-tih godina otpočela su intenzinija ispitivanja tumorskih vakcina. Potvrde o imunogenim osobinama melanoma bazirale su se na pojedinačnim izvještajima o parcijalnim i kompletnim remisijama uznapredovalih tumora. Dodatna potvrda je bila što imunokompromitovane osobe imaju veću incidencu melanoma od zdravih, što je indirektno ukazivalo da imunološki nadzor ima ulogu u prevenciji razvoja melanoma. Direktna potvrda ove teze je bila otkriće infiltrata T limfocita u melanomu i njegova korelacija sa prognozom, kao i identifikacija i kloniranje melanomskih antigena (MAAs). Sva ova otkrića i eksperimenti in vitro i na mišjim modelima dala su racionalu za razvoj melanomskih vakcina. Početni rezultati sa melanomskim ćelijama nisu bili baš ohrabrujući jer nisu bili dobro poznati specifični tumorski antigeni a ni mehanizmi kojima maligne ćelije izbjegavaju ili blokiraju prepoznavanje od strane imunskog sistema domaćina. Razjašnjavanje ovih komplikovanih mehanizama na genskom nivou i otkrivanjem antigena melanomskih ćelija, kao i načina da se oni eksprimiraju, omogućilo je ubrzani napredak u istraživanjima i proizvodnji efikasnih melanomskih vakcina. Do danas je otkriveno samo nekoliko melnomskih antigena od kojih su pojedini korišćeni za izradu vakcina. Poseban problem u

efikanosti ovih vakcina prestavlja to šo pojedini od melanomskih antigena ne moraju da budu prisuni na ćelijama melanoma ili nisu dovoljno imunogeni da pokrenu imunski odgovor koji bi doveo do regresije tumora kod bolesnika. Pored toga tumorske vakcine treba da budu aktivne protiv tumora a pri tome da ne uzrokuju imunološku toksičnost na zdrava tkiva. Treba da budu dovoljno heterogene da obuhvate antigene prisutne na određenoj vrsti tumora koji se tretira. Da postoji mogućnost produkcije veće količine, da su finansijski isplative i na prvom mjestu bezbjedne. U odnosu na antigen i njegovu formu melanomske vakcine se mogu podijeliti u tri grupe. 1.) vakcine bazirane na cijeloj ćeliji, uključujući i lizate ćelija. 2.) vakcine na bazi definisanog antigena kao što su peptidi i gangliozidi i 3.) vakcine sa dendritičnim ćelijama. Pored ovih, postoje plazmid DNA vakcine i rekombinantne vakcine sa virusnim vektorima koje produkuju tumorske antigene in vivo, što omogućava prolongiranu stimulaciju imunskog sistema bolesnika tim antigenima.

Autologe vakcine od cijelih ćelija Ova vrsta vakcine se priprema od bolesnikovih tumorskih ćelija kao izvora antigena. Potencijalna prednost ovih vakcina je što su svi tumorski antigeni prisutni u vakcini. Na žalost često se dešava da nema dovoljno tumorskog tkiva (preko 10g) da bi se dobilo dovoljno materijala za pravljenje vakcine. Drugi nedostatak je što ove vakcine mogu da stimulišu i normalne regulatorne mehanizme preko CD4 i CD25 T-ćelija koje svojim imunosupresivnim djelovanjem mogu da smanje željenu antitumorsku aktivnost vakcine. Monitoring imunskog odgovora u ovakvim slučajevima je gotovo nemoguć. S druge strane, zbog prisustva antigena bolesnika ove vakcine mogu da dovedu i do autoimunih fenomena. Prva iskustva sa ovom vakcinom objavljena su od strane Berda i saradnika još 1990. godine. U terapiji metastatskog melanoma autori su imunizovali 64 bolesnika sa ozračenim autologim tumorskim ćelijama miješanim sa BCG kao adjuvansom uz male doze ciklofosfamida (300 mg/m2) date 3 dana pre imunizaije u cilju imunomodulacije i eliminaije supresorskih ćelija. Ciklusi su ponavljani na 28 dana. Terapijski odgovor je bio 12,5% sa 4 kompletne remisije (CR) i medijanom do progresije bolesti od 10 mjeseci. Detektovana je uska povezanost kasnog tipa hipersenzitivnosti (DTH) na autologe melanomske ćelije i terapijskog odgovora. Isti autori su kanije pokušali da slabe antigene konjuguju sa haptenom dinitrofenilom uz BCG kao adjuvans, u cilju dobijanja snažnijeg imunskog odgovora. Na ovaj način hapten modifikovana vakcina dovela je do neuobičajenog terapijskog odgovora u 11/83 bolesnika sa 2 CR i 4 parcijlne remisije (PR). Na ovaj način dinitrofenil modifikovana autologa vakcina sa cijelim melanomskim ćelijama korišćena je i u adjuvantnom pristupu kod bolesnika sa melanomom stadijuma III. Petogodišnje preživljavanje je bilo 44% što je značajno bolje nego u istorijskoj kontroli. I ovdje je dokazano da su bolesnici kod kojih je indukovana DTH značajno duže preživjeli u odnosu na one kod kojih nije došlo do razvoja kasne peosjetljivosti (59% vs. 29%). Na žalost za ovaj tip vakcine nisu urađene randomizovane kliničke studije faze III koje bi potvrdile ovu eikasnost, jer su se pojavili novi oblici vakcina koji su bili atraktivniji za izučavanje. Nastaviće se...

MNE.CHC.15.04.01

Istine i zablude

MIRISI

Miris svježeg vazduha polako postaje daleko sjećanje, uglavnom zahvaljujući velikom korišćenju parfema. Od osvježivača vazduha do mirišljavih svijeća i mirisnih rolni toalet papira, živimo u svijetu okupiranom mirisima. Htjeli, ne htjeli mirisi nas nikad ne ostavljaju ravnodušnima bili oni ugodni ili neugodni. Miris je supstanca koja sama ili u smjesi sa drugim sastojcima prijatno ili nepirjatno djeluju na čovjekovo čulo mirisa. Praktično se primjenjuju u industriji kozmetičkih preperata, sapuna, raznih pića, slatkiša i dr. Miris hrane koju konzumiramo ne utiče i na ukus iste? ZABLUDA - Mirisi u ustima su u stvari, ukusi. Da ne postoji čulo mirisa, sva hrana bi nam bila bezukusna i bljutava. Zato nam je sva hrana ista, nezačinjena i bez ukusa kad smo prehlađeni i kad nam je začepljen nos. Može se reći da se sa mirisima rađamo. Već tokom prvih dana života beba raspoznaje majku po mirisu. Neke arome nas podsjećaju na djetinjstvo? ISTINA - Do najranijih sjećanja čovjeka vode arome vanile, čokolade, cimeta, karamele. Mlađe generacije mirisne asocijacije vide u pez bombonama, plastelinu, sirupu protiv kašlja, bebi puderu. Miris vanile podsjeća na kolače koje djeca najviše vole. Taj miris izaziva osjećaj zaštićenosti. Logička kopča se javlja između te činjenice i ove da su hemijske komponente vanile pronađene u majčinom mlijeku. Mirisi hrane mogu da posluže i kao afrodizijak? ISTINA - Ustanovljeno je da se najviše hormona sreće luči pri mirisu hrane. Miris pite od bundeve je najjači mirisni afrodizijak za muškarce. To se objašnjava kao stanovište da je bundeva bogata cinkom koji izaziva erekciju kod muškaraca. Slično dejstvo na mušku populaciju imaju i mirisi lavande, jagode, pa i krofne, pice i kokice. Žene uzbuđuje miris banane, biljnih bombona, krastavca. Interesantno je da je dokazano da se kod žena ne budi želja za seksom kad osjete neki miris koji se uobičajeno vezuje za muškarce, kao što je na primer miris kolonjske vode. Mirisi izazivaju emocije? ISTINA - Od svih naših čula, miris najbrže budi uspomene. Neki mirisi izazivaju emocije, sjećanje, pa se tako i odigrava neka hemijska reakcija u organizmu. Ustanovljeno je da prijatni mirisi kod žena izazivaju osjećaj sreće, a na muškarce utiču uzbuđenjem.

Najprivlačniji partneri su oni koji su po mirisu slični nama? ZABLUDA - Ustanovljeno je da su nam najprivlačniji partneri koji mirišu sasvim drugačije od nas. Tako da bi partneru trebalo kupovati suprotan parfem od onog koji se nama sviđa. Mirisi mogu da nas navedu na pogrešne izbore? ISTINA - Ljudi su vijekovima nanosili prirodne mirise kako bi privukli osobe koje im se čine seksualno privlačnim. Danas je naš život konstantno ispunjen vještačkim mirisima koji utiču na našu urođenu sposobnost prepoznavanja idealnih partnera na osnovu mirisa njihove kože što često dovodi do pogrešnih veza među ljudima jer mirisi ometaju instinkte koji su se razvijali hiljadama godina. Sada se možete zaljubiti u djevojku zbog mirisa njenog šampona ili parfema, a ne zbog mirisa koji otpuštaju njeni hormoni. Čovjek ne može da razlikuje puno mirisa? ZABLUDA - Čovjekov mozak može sa velikom tačnošću da zapamti, sjeti se i prepozna 50.000 različitih mirisa. Životinjama je čulo mirisa mnogo jače. Psima je njuh toliko izoštren da čak mogu da osjete elektricitet. Stručnjaci to objašnjavaju time što se pri punjenju baterija ispušta ozon. Neki mirisi mogu negativno da utiču na zdravlje pojedinaca? ISTINA - Nedavno sprovedeno istraživanje tvrdi da brojni mirisni proizvodi mogu negativno da utiču na naše zdravlje, izazivajući probleme poput alergija, astme, migrene i problema sa seksualnom željom. Jedan od najvećih problema predstavlja alergija izazvana kontaktom, kada parfemi i mirišljavi proizvodi izazovu ekceme i dermatitis u kontaktu sa kožom. Molekuli u proizvodu aktiviraju reakciju imunog sistema koja dovodi do svraba i napukle kože. Jaki mirisi takođe mogu izazvati glavobolje? ISTINA - Sudeći po tvrdnjama dr Vinsenta Martina, specijalisti za bolove glave sa Univerziteta u Sinsinatiju, mirisi aktiviraju nervne ćelije smještene u nosu, tako stimulišući nervni sistem povezan sa glavoboljom. Kako bi se smanjio ovaj rizik, osobama sa migrenom se savjetuje da vode dnevnik svih mirisa kojima su izloženi kako bi smanjili kontakt sa onima koje izazivaju bol u glavi. Pojedini mirisi mogu da izazovu napad astme? ISTINA - Proizvodi poput dezodoransa i blagih osvježivača vazduha sadrže hemikalije koje mogu da izazovu napade astme. Dr Stenli Fajnmen stručnjak za alergije i astmu iz Atlante, tvrdi da su osobe sa astmom izuzetno osjetljive i da hemikalije iz pojedinih proizvoda mogu uticati na rad njihovih pluća. Naparfemisani proizvodi za intimnu njegu su štetni po zdravlje žena? ISTINA - Intimni proizvodi koji u sebi sadrže određene mirise takođe mogu biti štetni po zdravlje, tvrdi dr Sovra Vičkroft, ginekolog iz klinike Sari Park. Problem sa naparfemisanim proizvodima leži u činjenici da oni mijenjaju pH vrijednost, kisjelost, vagine. Ukoliko pH vrijednost padne ispod normalne (5), gudi se prirodna zaštita i bakterije mogu da se množe. Proizvod namijenjen poboljšanju mirisa tijela može za jako kratko vrijeme da uradi suprotno - da doprinese stvaranju bakterija koje proizvode negativne mirise. Različiti mirisi utiču na naše trenutno stanje organizma i raspoloženje? ISTINA - Ljudski nos kad nanjuši mirise jabuke, a naročito lavande, pojačava aktivnost alfa talasa u dijelu mozga koji utiče na opuštanje. Miris južnog voća budi optimizam u čovjeku. Miris zelenih jabuka može da olakša bolove od migrene. Oni koji bi da smršaju trebalo bi da mirišu ćešće banane, jabuke i peppermint. Aroma nane razbuđuje. Pri mirisanju benzina luči se adrenalin i javlja se želja za brzinom. ZANIMLJIVOSTI: - Riječ “parfem” potiče od latinskog per fumum, što znači “kroz dim”. Objašnjenje se oslanja na činjenicu da se prvenstveno nisu parfimisali ljudi, već crkvene prostorije. Biljna smola se palila kako bi nastao miris namijenjen osvještavanju pri vjerskim obredima. - Grobnica faraona Tutankamona otvorena je 3,000 godina posle njegove smrti. Ovaj prostor bio je krcat parfemima. Tu je bilo smješteno čak 3,000 bočica parfema. I posle tolikih vjekova od njihovog nastanka,oni nisu izgubili miris. - U XVII vijeku na dvoru Luja XV proizvodnja parfema bila je prilično zastupljena, te su ga zato nazivali “Parfimisanim dvorom”. Važilo je pravilo da sve i svako mora da miriše. Tako su se mirisi polivali i po odjeći, rukavicama, lepezama, namještaju… - Kolonjska voda nastala je u XVIII vijeku u njemačkom gradu Kelnu, pa je tako i dobija ime. Tada se nije koristila samo u kozmetičke svrhe, već se dodavala u vina, kockice šećera su se njom natapale i jele se kako bi se osvježio dah. Dok je u medicini ova tečnost korišćena kao dodatak u klistiru, a obloge za skidanje temperature su se natapale parfemima. - Do XIX vijeka svi parfemi su se koristili prvenstveno kao pomagalo u medici. - Komitet za bezbjednost proizvođača EU zatražio je od proizvođača parfema da objave listu potencijalnih alergenata u njihovim proizvodima, dok je država Nju Hempšir u Americi zabranila radnicima da na posao dolaze naparfemisani kako ne bi ugrožavali zdravlje kolega.

Zdravstveni sistem u Crnoj Gori - realnost i perspektive

Mr sci dr stomatologije Mladen Vuković Spec. zdravstvenog menadžmenta Zdravstveni sistem svake zemlje obuhvata niz komponenti međusobno uslovljenih i povezanih, determinisanih političkim odlukama, socio-ekonomskim prilikama i nizom drugih faktora koji svi zajedno, direktno ili indirektno utiču na njegov kvalitet i efikasnost. S druge strane, i zdravstveni sistem ima direktan ili indirektan uticaj na gotovo sve komponente savremenog društva, kroz kvalitet i efikasnost usluga koje pruža građanima i društvu u cjelini. Jedna od zajedničkih karakteristika zdravstvenih sistema gotovo svih zemalja svijeta je povećanje potreba u javnom zdravstvu, više nego ikada ranije, zbog demografske situacije, epidemiološkog pritiska, brzeg razvoja medicinske tehnologije za dijagnostiku i liječenje, rasta cijene ljekova, i inovativnih i bioloskih, itd. Troškovi prevencije i liječenja rastu brže od ekonomske osnove drustva. Zato je neophodno uvesti adekvatne sisteme finansiranja koji će osigurati dugoročno finansijski održiv i stabilan razvoj zdravstvenog sistema. Planovi vezani za razvoj zdravstvenog sistema imaju politički karakter jer je neophodna politička saglasnost za niz mjera i aktivnosti usmjerenih na njegovo dalje jačanje i razvoj. O značaju zdravlja i obezbjeđivanju kvalitetnog, efikasnog i bezbjednog zdravstvenog sistema najbolje govori činjenica

da je zdravlje prioritetni zadatak svih politika i aktivnosti EU. Osnivački ugovor (Ugovor o osnivanju Evropske zajednice) u članu 152. propisuje da se u definiciji i implementaciji svih politika i aktivnosti EU obezbijedi visok nivo zdravlja i zdravstvene zaštite. Crnogorski zdravstveni sistem je, po većini parametara koji ga karakterišu, relativno mali sistem i kao takav pogodan je za uvođenje i primjenu novih znanja i iskustava te relativno brzu transformaciju u jedan moderan, kvalitetan i efikasan sistem sposoban da u potpunosti zadovolji potrebe krajnjih korisnika svojih usluga. Naime, mrežu javnih zdravstvenih ustanova Crne Gore čini 18 domova zdravlja i 3 zdravstvene stanice, 7 opštih bolnica, 3 specijalne bolnice, Klinicki centar Crne Gore, Institut za javno zdravlje i Apotekarska ustanova Crne Gore. Mrežu bolničkih kapaciteta javnih zdravstvenih ustanova u Crnoj Gori čine stacionari pri domovima zdravlja, opšte bolnice, specijalne bolnice i Klinicki centar. Mržzu bolničkih ustanova na sekundarnom nivou čine 7 opštih bolnica, 3 specijalne bolnice i Klinicki centar, koji je ustanova na tercijarnom nivou zdravstvene zaštite a za građane Podgorice, te gravitirajućih opština – Danilovgrada i Kolašina, pruža usluge sekundarnog nivoa. Klinicki centar i Institut za javno zdravlje su ustanove tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite (uključuju edukativnu i naučno-istraživačku djelatnost, samostalno ili u saradnji sa Medicinskim i drugim fakultetima). Status tercijarne djelatnosti nije stalan i mora se provjeravati nakon određenog vremenskog perioda (obično 5 godina). Tercijarna zdravstvena djelatnost je dio javno-zdravstvenog sistema

i ne može se obavljati u privatnim zdravstvenim ustanovama, osim u okviru privatno-javnog partnerstva. Pored navedenog, prilikom donošenja strateških odluka vezanih za razvoj i upravljanje zdravstvenim sistemom, potrebno je uzeti u obzir i neke druge parametre, kao što su veličina populacije, te demografski pokazatelji, od kojih su najvažniji stopa nataliteta, mortaliteta, fertiliteta i prirodnog priraštaja, itd. Sa populacijom od oko 650,000 stanovnika Crna Gora spada u red malih zemalja u kojoj je, po podacima iz 2007. godine, stopa nataliteta iznosila 12,44 na 1,000 stanovnika, stopa mortaliteta 9,51 na 1,000 stanovnika, što je uslovilo pozitivnu stopu prirodnog prirastaja od 2,93 na 1,000 stanovnika. Procenat starijih od 65 i više godina (12,8%) u ukupnoj populaciji iz 2008. godine bio je manji od prosjeka u Evropskom regionu (15,1%), dok je procenat mladih do 14 godina (19,7%) iznad prosjeka (17%). U 2007. godini prosječan životni vijek za muškarce je iznosio 71,22 godine a za zene 76,06 godina, što je za oko 6 godina kraće od prosjeka za zemlje EU. Jedan od važnih demografskih pokazatelja, a ujedno i socio-ekonomskih uslova i funkcionisanja zdravstvene službe jedne zemlje je i smrtnost djece do navršene prve godine života. U Crnoj Gori je mortalitet odojčadi smanjen sa 11,14 na 1,000 živorođenih (1991.) na 7,4 na 1,000 živorođenih (2007). Međutim, to je značajno iznad prosjeka zemalja članica EU (4,6 na 1,000 živorođenih) i Evro A – grupe (3,9 na 1,000 živorođenih). Što se socio-ekonomske situacije tiče, nizak nivo BDP-a i visoka stopa nezaposlenosti predstavljaju ozbiljan limitirajuci faktor održivog finansiranja zdravstvene zastite. Hronične nezarazne bolesti vodeći su uzroci obolijevanja, invalidnosti i prijevremenog (prije 65. godine) umiranja stanovnika Crne Gore. Ishemične bolesti srca, cerebrovaskularne bolesti, rak pluća, afektivni poremećaji (unipolarna depresija) i šećerna bolest odgovorne su za skoro dvije trećine ukupnog opterećenja bolešću. Hronične nezarazne bolesti su u 2007. godini činile skoro 80% svih uzroka smrti. U strukturi mortaliteta bolesti srca i krvnih sudova činile su više od polovine svih smrtnih ishoda (55,8%), a svaka šesta umrla osoba (15,8%) bila je žrtva malignog tumora. Učešće malignih neoplazmi u broju lica koja su liječena u bolnicama je vrlo visoko (8,7% svih bolničkih otpusta), što predstavlja četvrti najčešći razlog za hospitalizaciju u 2006. godini. Pušenje, hipertenzija, hiperholesterolemija, gojaznost, nepravilna ishrana, fizička neaktivnost, zloupotreba alkohola i psihoaktivnih supstanci faktori su rizika za nastanak brojnih hroničnih nezaraznih bolesti, čiji nastanak ima najčešće multifaktorsku etiologiju. U Crnoj Gori je 2008. godine pušila trećina odraslog stanovnistva, 40,8% je imala hipertenziju, 15,1% odraslih je bilo gojazno, a samo mali procenat je redovno upražnjavao fizičke aktivnosti. Broj ljekara (2,3 na 1,000 stanovnika) manji je od evropskog prosjeka (3,3 na 1,000 stanovnika), takođe i medicinskih sestara (4,5 na 1,000 stanovnika) dok je evropski prosjek 8,3 na 1,000 stanovnika. Klinicki centar Crne Gore raspolaže sa oko 350 specijalista i užih specijalista, a pored toga trenutno ima i 190 ljekara na specijalizaciji, od čega je 84 specijalizacija raspisano tokom ove godine. Postojeće domaće i međunarodne analize posebno su istakle nisku stopu hospitalizacija, manji broj bolničkih kreveta i nisku stopu iskorišćenosti kreveta u poređenju sa istim na nivou

EU. Zbog niske stope iskorišćenosti kapaciteta nužna je racionalizacija organizacije, funkcionisanja i finansiranja bolnica radi postizanja bolje efikasnosti i kvaliteta. Na osnovu analize navedenih parametara potrebno je definisati prioritetna razvojna područja i ciljeve, u skladu sa Master planom razvoja crnogorskog zdrvatsvenog sistema. Tu, prije svega, mislim na neophodnost davanja većeg prioriteta zdravstvenom vaspitanju, identifikovanju i savladjivanju faktora rizika za zdravlje iz okoline, smanjivanju morbiditeta i mortaliteta od kardio-vaskularnih bolesti, unapređenju mentalnog zdravlja, smanjenju bolesti zavisnosti, jačanju zaštite od zaraznih bolesti, hemijskih uticaja i jonizujuceg zračenja, povećanju spremnosti na krizne situacije, prevenciji i ranoj detekciji malignih i drugih hroničnih nezaraznih bolesti, poboljšanju stanja oralnog zdravlja stanovnistva, zaštiti na radu i smanjenju profesionalnih bolesti i povreda, smanjenju povreda i smrti u saobraćaju, itd. Na području zdravstvene djelatnosti pažnju je potrebno usmjeriti na ostvarivanje sljedećih ciljeva i zadataka: - Modernizacija mreže javnih zdravstvenih ustanova. U kontekstu ostvarivanja ovog cilja osvrhuo bih se na nedavnu inicijativu Ministarstva zdravlja i Vitalis Global Healthcare grupe, koju smatram izuzetno pozitivnom. Ova, i sve buduće inicijative kojih će sigurno biti, po mom dubokom uvjerenju, mogu samo doprinijeti daljem unapređenju i razvoju crnogorskog zdravstvenog sistema i njegovom usklađivanju sa standardima i normama EU. Izgradnja nove, moderne faze Klinickog centra, te novih opštih bolnica, savremeno opremljenih, sa stručnim kadrom iz zemlje i inostranstva, nesumnjivo će doprinijeti brzoj modernizaciji i transformaciji crnogorskog zdrvstvenog sistema, u cilju dostizanja najviših standarda u pružanju zdravstvenih usluga. Treba svakako razgovarati i sa drugim svjetski priznatim i poznatim lancima bolnica, kakva je, recimo, turska Acibadem grupa, koja raspolaze sa 18 modernih bolnica u Turskoj i inostranstvu, u cilju njihovog privlačenja i dolaska u Crnu Goru. Tu je svakako i švajcarski “Swiss Leading Hospitals”, lanac vrhunskih bolnica, koje pružaju zdravstvene usluge na najvišem nivou. Sve ovo doprinijelo bi i razvoju zdravstvenog turizma, koji je pored vjerskog, najprofitabilnija grana turizma, gdje se godišnje na globalnom nivou okrene nekoliko stotina milijardi dolara. Naravno, potrebno je posebno podvući da svi inostrani bolnički lanci mogu u Crnoj Gori poslovati jedino i samo na principu mješovitog javno-privatnog partnerstva, koje će osigurati da zdravstveni sistem ostane pod dominantnom kontrolom države i da crnogorski građani na ovaj način dobiju vrhunske zdravstvene usluge u sklopu obaveznog zdravstvenog osiguranja, dok bi za strane drzavljane usluge bile pružane na tržišnim principima, od čega bi i država imala po osnovu poreza i doprinosa značajne benefite. Treba spomenuti i neophodnost izgradnje nove Klinike za neurologiju i psihijatriju, koja sada funkcioniše u zaista neprikladnim uslovima. Osnivanje Agencije za akreditaciju zdravstvenih ustanova je jedan od osnovnih uslova za uvođenje sistema totalnog kvaliteta u zdravstvu. Bilo bi poželjno razmišljati i o osnivanju Centra za istraživanje i razvoj matičnih ćelija, jer je regenerativna medicina budućnost savremene medicine. Takođe, izgradnja i razvoj ustanova za dugotrajno i palijativno zbrinjavanje starih, bolesnih i nemoćnih lica, izgradnja staračkih domova je nešto

čemu bi trebalo posvetiti posebnu pažnju. - Integracija javnog i privatnog sektora. Ova mjera obuhvata prethodno spomenute aktivnosti kao i dalje umrežavanje privatnih zdravstvenih ustanova u javno-zdravstveni sistem. Dobar primjer je Bolnica Codra iz Podgorice kao i PZU “Tesla medical” iz Berana, koju bi svakako trebalo uključiti u javnozdravstveni sistem, s obzirom na stručni kadar i vrhunsku dijagnostičko-terapeutsku opremu koju posjeduje (Magnetna rezonanca, CT Skener 64 multi slajs, hiperbaricna komora, itd), te PZU “Hipokrat” iz Podgorice, itd. - Kraće liste čekanja. Prethodno navedene mjere, kao što su izgradnja novih, savremenih bolničkih kapaciteta, integracija javnog i privatnog sektora mogu u značajnoj mjeri smanjiti liste čekanja. Trenutno u Klinickom centru na listi čekanja se nalazi 3,194 pacijenta, od čega 2,339 na dijagnostici. Značajan broj ovih pacijenata mogao bi biti upućen na dijagnostickoterapeutske procedure u spomenute private klinike, čime bi se liste čekanja smanjile na najmanju moguću mjeru. Takođe, dalje povećanje broja specijalista i subspecijalista, proširivanje postojećih kapaciteta, uvođenje dodatnih termina (poslijepodnevni i rad vikendom), bolja organizacija rada, potpuna informatizacija, čime se sprečavaju duple liste čekanja, itd., neke su od mjera koje rješavaju problem listi čekanja, koje nisu problem samo crnogorskog zdravstvenog sistema, već i mnogo razvijenijih i organizovanijih, kakav je recimo, zdravstveni sistem Velike Britanije (NHS), Njemačke, Skandinavskih zemalja, itd. - Informatizacija zdravstvenog sistema je po mom dubokom uvjerenju, conditio sine qua non za završetak reforme na sekundarnom i tercijarnom nivou zdravstvene zaštite. Ovime se postiže bolja umreženost zdravstvenih ustanova unutar sistema i razvoj E-health-a kroz uvođenje elektronskih zdravstvenih knižica (u Srbiji do kraja godine) i elektronskih zdravstvenih kartona, te e-prescribing (elektronski recepti, čime se smanjuje mogućnost zloupotreba na najmanju moguću mjeru i uspostavlja direktna komunikacija između ljekara i farmaceuta). Takođe, izdavanje elektronskih naloga za razne dijagnostičke i terapeutske procedure i dobijanje povratnih rezultata elektronskim putem, zatim razvoj Telemedicine koja omogućava postavljanje dijagnoze i tretman pacijenata na distanci, te telemonitoring njegovih vitalnih funkcija u realnom vremenu, virtuelni E-health team sastavljen od doktora raznih specijalnosti dostupnih pacijentima on line 24/7, Health Informatics kojeg čine softverska rješenja za zakazivanje pacijenata, obradu podataka, itd, samo su neke od mjera E-healtha, čime se ostvaruju značajne uštede i racionalizacija poslovanja. - Definisanje osnovnog paketa usluga na sekundarnom i tercijarnom nivou zdravstvene zaštite i uvođenje transparentnog sistema klasifikacije bolesnika kao osnov za izmjenu sistema finansiranja, odnosno naplaćivanja prema složenosti bolesti. - Jačanje specijalisticko-ambulantne djelatnosti, akutne i neakutne bolničke obrade i prenošenje aktivnosti na dnevne bolnice. - Broj osoblja na sekundarnom i tercijarnom nivou zdravstvene zaštite prilagoditi potrebama stanovništva. Postotak nemedicinskog kadra je sada izuzetno visok i kreće se oko 21% što je značajno iznad prosjeka EU (12,5%). - Jačanje menadžerskih kapaciteta i dalja profesionalizacija upravljačkog kadra.

- Pozicioniranje komora i stručnih tijela u okviru javnozdravstvenog sitema uz permanentno praćenje i kontrolu njihovog rada. - Podizanje motivacije zaposlenih u zdravstvu, nagrađivanje kvalitetnog rada i podizanje odgovoronsti svakog pojedinca. - Ponovno aktiviranje stomatološke zdravstvene zaštite, prije svega u Domovima zdravlja. Činjenica je da reforma primarne zdravstvene zastite u oblasti stomatologije nije dala željene rezultate, već je došlo do značajnog pogoršanja svih zdravstvenih pokazatelja u pogledu stanja oralnog zdravlja stanovništva. Osim toga, ovako sprovedena reforma lišila je najvažniju i najveću kategoriju osiguranika, a to su zaposlena i nezaposlena lica, prava na besplatnu stomatološku zaštitu, čime je narušen princip jednakosti. - Razvoj domaće farmaceutske industrije. Crna Gora je u ovom momentu dominantno uvozno-zavisna zemlja sa godišnjom konzumpcijom ljekova u vrijednosti od oko 60 miliona eura. S druge strane, postoje odlične mogućnosti za razvoj domaće farmaceutske industrije zasnovane na biljnoj bazi, čime bi se ostvarile značajne uštede u budžetu i značajni prilivi po osnovu izvoza kvalitetnih farmaceutskih proizvoda. - Zaokruživanje pravnog okvira i stvaranje uslova za dalji razvoj i primjenu metoda komplementarne (alternativne) medicine u okviru javno-zdravstvenog sistema. Činjenica je da alternativna medicina kod nas jos uvijek nije zaživjela u mjeri u kojoj je prisutna u visoko-razvijenim zemljama, te da treba stvoriti uslove za njenu punu afirmaciju. - Dalja saradnja sa civilnim sektorom, kao preduslov dalje demokratizacije i otvorenosti zdravstvenog sistema. Moram napomenuti da se Crna Gora našla na posljednjem mjestu na listi 35 evropskih zdravstvenih sistema u ovogodišnjem izvještaju Evropskog zdravstvenog potrošačkog indeksa (EHCI). U izvještaju se navodi da je Crna Gora “zemlja koja ima samo 650.000 stanovnika”, zbog čega bi reforme mogle veoma brzo da se sprovedu. Holandija je i dalje zemlja koja ima najbolji sistem zdravstvene zaštite u Evropi i jedina zemlja koja je prvi put u dosadašnjih 11 godina mjerenja ovog indeksa osvojila više od 900 poena. Osam zemalja (Holandija, Švajcarska, Norveška, Finska, Belgija, Luksemburg, Njemačka i Island) osvojile su više od 800 od maksimalnih 1.000 bodova. Iza njih na ljestvici sa nešto manje bodova našle su se Danska, Švedska, Francuska i Austrija, koje iz različitih razloga "nisu u potpunosti dostigle ovakav rezultat". Od bivših jugoslovneskih republika najbolje je plasirana Slovenija na 15. mjestu, zatim slijedi Hrvatska na 16. mjestu, Makedonija je na 18. mjestu, Srbija 30. EHCI analizira nacionalne zdravstvene sisteme na osnovu 48 indikatora, koji uključuju oblasti kao što su prava i obaviještenost pacijenata, pristup zdravstvenoj zaštiti, ishodi liječenja, obim i područje usluga, prevencija i korišćenje farmaceutskih proizvoda, itd. Na kraju, zaključio bih da crnogorski zdravstveni sistem, i pored brojnih slabosti i nedostataka, ima dobru osnovu za relativno brzu modernizaciju i transformaciju u kvalitetan, efikasan i bezbjedan zdravstveni sistem usklađen sa standardima i normama EU. Radi dostizanja ovog cilja potrebno je sprovesti navedene mjere i aktivnosti, za šta je neophodna pomoć i podrška cjelokupne društvene zajednice.

Revolucija u oftalmologiji Crne Gore U međunarodno priznatoj oftalmološkoj klinici “Optimal” brigu o pacijentima već 5 godina vodi tim ruskih i crnogorskih oftalmologa, u saradnji sa menadžmentom klinike. “Optimal” je bolnica nove generacije koja se prostire na 1.200 m², ima šest dijagnostičkih kabineta i dvije operacione sale i kao takva svojim pacijentima pruža visokokvaliﬁkovane usluge dijagnostike i operacija na očima. Više od 15.000 pacijenata je svoje povjerenje poklonilo nama. Upravo u “Optimalu” je prvi put u Crnoj Gori bila izvedena zahtjevna operacija vitrektomije 2012. godine, od 2013. godine je potpisan i Ugovor sa Fondom za zdravstveno osiguranje Crne Gore, a svaki dan, pacijentima koji se odlučuju za operaciju uklanjanja dioptrije, vraća se savršen vid.

Podgorica, Montenegro, 4. Jula 107/13, zgrada „Zetagrdanja“ www.optimalmed.me +382 20 623 404 Optimal Montenegro

HOMEOPATIJA I

strah od javnog nastupa Dr Snežana Tomić, homeopat Negdje sam pročitala, kada je statistika ljudskih strahova u pitanju, da je strah od javnog nastupa češći nego li i sam strah od smrti, za koji bi se vjerovatno opredijelila većina ljudi kada bi ste ih upitali za mišljenje o tome čega se ljudi najčešće plaše. Po tome ispada da bi vecina ljudi radije umrla nego da drži oproštajni govor na svojoj sahrani. Ova istraživanja i ja mogu posvedociti, jer je u homeopatskoj praksi pitanje o strahovima veoma važno za diferencijalnu dijagnozu među homeopatskim ljekovima. Strah od javnog nastupa je dio socijalnih anksioznosti od kojih pati vjerovatno svaki čovjek u većoj ili manjoj mjeri, kao društveno biće koje želi da bude voljeno i prihvaćeno. Džabe što NEW AGE ili knjige samopomoći, religija pa čak i kvantum fizika, kažu da smo mi svi jedno bice i da smo dio jednog većeg organizma i kolektivne svijesti, da samo imamo iluziju u svojoj glavi o tome da smo stranci jedno drugom, džaba sve to što smo pročitali ili čuli… kad dođe čas da stanemo pred publiku, nastane paraliza i preznojavanje. Strah da ne ispadnemo neznalice i da ne obrukamo sebe, jači je od svijesti o kolektivnoj ljubavi među svima nama. Strah od ispita na fakultetu, od polaganja vozačkog ispita, odgovaranja pred nastavnikom ili od kontrolnog, od intervjua za posao, audicije, drzanje govora, javnog izlaganja, nastupa na

sceni… samo su neke od situacija gdjee nam se otsjeku noge ili glas i gdje bi radije da zbrišemo sa mjesta događaja. Nervoza, uznemirenost, suva usta, blokada u glavi, podrhtavanje glasa, slabost u tijelu i nogama, lupanje srca, preznojavanje, dijareja…samo su neki od simptoma koji prate ove strahove. U korijenu ove anksioznosti leži strah od gubitka kontrole nad sobom i strah od neuspjeha, strah da zbog neuspješnosti ne budemo osramoćeni, ismijani i podsvjesno kad sve raščlanimo ODBAČENI ILI NEPRIHVAĆENI. Čovjek kao drustveno biće ima ptrebu da pripada i da svoju sigurnost, emotivnu i fizičku, kao i egzistenciju, vezuje za to da je dio neke grupe od porodice, kolektiva do države. U mnogim plemenskim uređenjima najgora kazna za pripadnika tog plemena bila je da ga protjeraju iz plemena. Gore nego smrt. Identifikacija sa našim egom i potreba da budemo uspješni,

pametni, neko i nešto, takođe je dio ove priče. Homeopatski pristup tretiranja socijalnih anksioznosti svodi se u odabiru konstitucionalnog lijeka za osobu na osnovu iscrpne anamneze i traženja uzroka, odnosno korijena problema. Ova vrsta anksioznosti je samo simptom dubljih strahova i korijen se traži u psihologiji osobe. U svrhu informisanja navešćemo nekoliko homeopatskih ljekova koje najčešće koristimo za strah od javnog nastupa.

Nitricuma, a više osjećaj nesposobnosti. Strah od gubitka kontrole, kad vozi auto npr, da ne sleti s litice ili se zakuca u drugi auto. Klaustrofobija. Mentalna blokada ili prazna glava pred ispit ili izlaganje. Osjecaj da ništa ne zna, da je sve zaboravio. Na fizičkom nivou, glavobolja ili teška glava, trnci ili osjećaj oduzetosti, slabost, jeza, proliv.

1. ARGNTUM NITRICUM

Lijek koji odgovara ljudima od uvaženih profesija: doktori, sudije, profesori… ljudi od kojih se očekuje da se ponašaju prema utvrđenim pravilima i da odgovaraju fiksnom imidžu. Jedan od najčešće korištnih ljekova u školskim i studentskim danima. Gubitak samopouzdanja, strah od neuspjeha, osjećaj da nije dorastao zadatku. Odlaganje obaveza, strah od novih zadataka, od novih i nepoznatih ljudi. Izbjegavanje društvenih situacija sa mnogo nepoznatih ljudi. Arogancijom i hrabrim držanjem prikrva unutrasnji osjećaj kukavičluka. Inteligentan i rečit. Ciničan i kritičan. Zaboravnost, loša koncentracija i pamćenje, permutacija riječi, pogrešno izgovaranje, teško pamti imena. Bravado ispod koga se krije nesigurnost. Homeopatski ljekovi za ovu vrstu anksioznosti ne djeluju u smislu smirivanja nervnog sistema kao što to čine anksiolitici. Ne izazivaju pospanost i umrtvljenost. Oni samo pomažu našoj vitalnoj sili, našem unutrašnjem ljekaru, da se vratimo u stanje veće harmonije i da pomogne čovjeku da iz drugog ugla gleda na cio događaj koji kod njega izaziva tjeskobu, kao i to da vrati osjecaj hrabrosti da se uhvati u koštac sa zadatkom koji je pred njim.

Čest lijek za direktore i menadžere koji u uslovima stresa moraju stalno drzati sve pod kontrolom. Jedan od najčešćih ljekova za strah od javnog nastupa ili ispita, leta avionom. Praćen je velikom uznemirenoscu, kako psihičkom tako i fizičkom željom da se pobjegne sa mjesta događaja, strahom od gubitka kontrole, strah od gubitka svijesti. Osjecaj kao da će svakog trenutka nešto loše da se desi. Pričljivost, logoroičnost. Strah od visine, aviona, klaustrofobija, javnih mjesta, gužve, da pređe most ili određeni dio ulice. Praćen je osjećajem vrućine u tijelu, preznojavanjem, lupanjem srca, rijetkom stolicom.

2. GELSEMIUM Ovaj homeopatski lijek je vjerovatno najčešće korišten kod studenata, glumaca i pjevača, javnih govornika. Kod njega preovladava PARALIŠUĆI strah. Kako paraliza na mentalnom nivou tako i na fizičkom planu, gdje se osobi odsjeku i noge i glas i gdje osjeća parališuću anksioznost. Manje je izražena uznemirenost na fizičkom nivou kao kod gore navedenog Argnutum

3. LYCOPODIUM

Šizofrenija Nikoleta Martinović Spec. socijalnog rada i socijalne politike

U društvu su šizofreničari stigmatizovani još od antičkih vremena. Tome su nam svjedoci antičke drame: ,,Ajaks” Sofokle, kao i ,,Heraklitovo ludilo” Euripid. Kroz njih vidimo da se na ludilo gledalo kao na nešto negativno, kao na nešto što je razlog za sram, za osjećaj poniženosti. Kasnije u hrišćanstvu na ludilo se gledalo kao na božiju kaznu za počinjeni grijeh, dok se u modernom dobu na ludilo gleda više kao na neki psihički nedostatak zbog kojeg se individua ponaša drugačije od ostalih, tj. suprotno od već ustanovljenih i prihvaćenih normi ponašanja. Riječ shizofrenija potiče od grčkih riječi shisis (cijepanje, rascijep) i phrenos (duša). Ime je prvi put upotrijebio švajcarski psihijatar Eugen Blojer označavajući time posebnu grupu sindroma psihičkih poremećaja, dok je njemački psihijatar Krepelin 1896. godine nozološki odredio ovaj duševni poremećaj i nazvao ga dementia praecox. Smatrao je da se javlja kod mladih i da se završava intelektualnim propadanjem. Istakao je 3 tipa dementie praecox: hebefreni, katatoni i paranoidni tip. Nasuprot Krepelinu, Blojler je dao značajne opise šizofrenije pod nazivom "Blojlerova 4 A", koja obuhvataju primarni opis bolesti sa poremećajima u sferi: afekta, asocijacija, zatim ambivalencija i autizam šizofrenih bolesnika. Takođe po njemu, naziv shizofrenija označava suštinu i ukazuje na rascijep i nesklad (disocijaciju) između psihičkih funkcija, prije svega procesa mišljenja i afekta koja je nazvana ideoafektivna disocijacija. Takav Blojlerov stav je u suprotnosti sa stavom Krepelina koji smatra da šizofrenija predstavlja mentalni deficit.

Prema Blojleru, jedna bitna razlika između šizoidne ličnosti i ličnosti koja nema simptome ni jedne duševne bolesti jeste u tome što sve ono što normalna ličnost doživljava i što je trenutno u toku njenog procesa mišljenja se odražava afektom, npr. ako se osjeća ljutnja, to je iskazano ponašanjem i mimikom, ili ako se doživljava radost, to se vidi i na licu, dok kod šizoidnih lica toga nema. Međutim, svijest šizofrenog pacijenta je bistra, jasna, tako da je svjestan svega onoga što se dešava sa njim i oko njega, a intelektualne funkcije su očuvane, ali vremenom može da dođe do kognitivnog deficita. Ronald D. Leng, škotski psihijatar, smatra da se psihijatrija može zloupotrijebiti i koristiti za ,,ispiranje mozga“ ili ,,političku obradu“ , izazivajući ponašanje koje se može podešavati kako to sistemu u datom trenutku odgovara. Normalno ponašanje zdrave osobe, tehnikom lobotomije ili EKT-om psihičko stanje se izmjenjuje. U takvom izmijenjenom psihičkom stanju se lako mogu usaditi novi oblici ponašanja. Dolazi do toga da se pravi potencijali mijenjaju lažnim potencijalima, javlja se lažno ,,JA“ a time i lažni odnosi sa svijetom oko sebe. Gledano sa socio-društvenog aspekta, možemo primijetiti da šizofrenija jeste bolest, ali bolest koja se često javlja kao odgovor na socijalno okruženje pojedinca u kojem on ne može

da zadovolji određene potrebe. Faktori zbog kojih se javlja šizofrenija mogu biti različiti: korišćenje psihoaktivnih supstanci, nagle društveno-ekonomske i političke promjene, neodgovarajući uslovi za život i razvoj ličnosti, genske predispozicije. Neki od navedenih faktora predstavljaju glavne okidače zbog kojih normalna ličnost koja ima i najmanje predispozicije za šizofreniju, postaje šhizofrena. Društvo i dalje gaji odbojnost prema šizofrenim licima, stigma ne jenjava kao ni etiketiranje. U zadnjim godinama pomak se javlja u samoj medicini. Sve više se posvećuje pažnja sprovođenju psihosocijalnih tretmana, osnivanju grupa za samopomoć za šizofreničare, i na kraju rehabilitaciji. U rehabilitaciji ništa manje značajna nije ni uloga porodice, pa se organizuju i brojni tretmani za porodice oboljelih gdje se oni informišu o samoj bolesti i podršci koju moraju da pruže kako bi doprinijeli izlječenju oboljelog člana. Kroz djela poznatih psihijatara i antipsihijatara, kao i kroz poznate svjetke časopise i internet sajtove, sve se češće navodi da treba mijenjati konzervativne stavove kada je upitanju šizofrenija. Treba više raditi na razvijanju antipsihijatrijskih stavova i na mijenjaju svijesti društva, jer se jedino na taj način može ostvariti promjena i jedino se tim putem može smanjiti stigma i pružiti bolji život šizoidnim licima.

PRIMJENA I SPROVOĐENJE

grupnog

tretmana U CMZ

Mr Ana Golubović Popović, psiholog Dom zdravlja “dr Nika Labović” Berane, CMZ Grupna psihoterapija je psihoterapijska metoda kojom članovi grupe mijenjaju svoje ponašanje, uče o vlastitim emocionalnim doživljavanjima, te poboljšavanju interpersonalne relacije. Grupna psihoterapija ima mnoge prednosti u odnosu na individualnu. Dok u individualnoj psihoterapiji klijent prorađuje svoja iskustva samo s terapeutom, grupna psihoterapija je organizam sačinjen od djelova – članova grupe, od kojih svaki može imati pomoćnu ulogu u razumijevanju i razrešenju problema. Često se na taj način problemi brže i efikasnije, dinamičnije oživljavaju i prorađuju. Budući da se problem može oživjeti u interakciji s članovima grupe, povratne informacije se mogu očekivati od svih članova koji imaju i žele nešto da kažu u vezi sa započetom temom. Psihoterapija je psihička metoda liječenja u kojoj se putem odnosa terapeuta i klijenta razvija specifična relacija koja pomaže otkrivanju i mijenjanju određenih karakteristika klijenta kao i ublažavanju simptoma. Centralni ljekoviti efekat u psihoterapiji je prenos emocija sa klijenta na terapeuta i analiza tog odnosa. Pored induvidualne terapije, koja uključuje odnos klijentterapeut, posljednjih nekoliko decenija veoma uspješno se primjenjuje i grupni psihoterapijski rad. Grupna psihoterapija,

poput individualne, pomaže ljudima da unaprijede svoje načine nošenja s problemima. Međutim, ovdje se osoba, osim s terapeutom, susreće sa grupom ljudi. Razvoj kliničke i socijalne psihijatrije ide u pravcu shvatanja čovjeka kao društvenog bića, kao proizvoda kulturno- istorijske sredine koja stvara i utiče na razvoj njegove bolesti i zdravlja. Tako se ideja da grupa može da liječi mentalne poremećaje javila kao posljedica vjerovanja da grupa može da spriječi njihovo javljanje. Grupna terapija se preporučuje jer ona po principu liječenja predstavlja sličnu samo tolerantnijoj sredini od one koja je uticala na razvoj poremećaja. Grupna psihoterapija usmjerena je na interakcije među članovima grupe pa je, stoga, posebno prikladna za one koji imaju probleme u socijalnim odnosima vezanim uz intimnost, povjerenje, samopouzdanje itd. Interakcije u grupi obiluju povratnim informacijama koje pomažu osobi da identifikuje i mijenja obrasce ponašanja koji narušavaju njene odnose s ljudima. Grupna terapija se primjenjuje u različitim grupama ljudi i podrazumijeva veliki broj različitih tehnika rada. Nju u cjelini karakteriše nekoliko parametara. Tehnički okvir uključuje sljedeće momente: broj stolica je od 8 do 12; stolice su poređane u krug tako da svaki član vidi onog drugog, idealan broj članova grupe

je 7-8; terapeut uvijek sjedi na istom mjestu. U okviru pravila i principa poželjnog ponašanja treba istaći: od člana grupe se očekuje da se obaveže na učestvovanje u grupi, da dolazi na grupne sastanke jednom sedmično i da bude tačan. Zahtijeva se poštovanje privatnosti drugih članova grupe – imena članova i informacije koje oni iznose povjerljivi su. Od članova grupe ne traži se da na sastancima govore ili otkrivaju intimne podatke o kojima ne žele govoriti. Ipak, više će profitirati ukoliko su spremni učestvovati, ukoliko su spremni otvoreni i pričati o sebi. Grupa se nužno izvještava o predviđenim izostancima; iznenadni izostanci se prijavljuju voditelju kako bi ih on mogao prijaviti grupi; preporučljivo je važne životne odluke raspravljati u grupi; ni u seansi ni izvan nje nije dozvoljen tjelesni kontakt bilo koje vrste. Prva seansa ima poseban značaj u tradiciji i istoriji grupe. Početak rada u grupi, ma koliko to voditelj izbjegavao, odvija se po principu terapeut-klijent. Terapeut u grupi ima zadatak i teži da podstiče spontanost i slobodu. Načinom na koji sluša, toleriše ponašanja i ono što je rečeno, tonom kojim učestvuje u diskusijama terapeut, zapravo, predstavlja model. Anksioznost i nesigrunost u grupi kod članova se manifestuje kroz ustručavanje da članovi otvoreno međusobno komuniciraju, kroz idealizaciju voditelja i usmjeravanje na prepoznavanje svojih problema kod drugih članova grupe. Početno ponašanje voditelja se sastoji u tome što on spriječava grupu da u prvoj seansi ćuti, daje do znanja grupi da

ona ne može komunicirati preko njega, šalje poruku da on ne namjerava da je strukturiše, ne dozvoljava da jedan član zagospodari grupom, podstiče slabe, nejake članove da se uključe i pokažu svoja osjećanja, upućuje članove grupe da ono što se dešava u grupi može biti naporno, teško i bolno, podstiče članove grupe na važnost iznošenja osjećanja slobodno, otvoreno i spontano. Kao dio procesa komunikacije u grupi javljaju se specifični grupni fenomeni. Neki od tih fenomena, kao što je fenomen ogledanja se ne javlja u induvidualnoj psihoterapiji. Opšte je načelo da je lakše vidjeti tuđi problem nego svoj. Zahvaljujući fenomenu ogledanja, to jest viđenja dijela sebe u drugim članovima grupe, ispitaniku viđenje sopstvenog problema postaje jasnije. Vidjevši u drugim članovima grupe svoje probleme i njihovo ispoljavanje i značaj koji oni imaju za nosioca problema, svakom članu grupe pružena je mogućnost da postane svjestan svojih skrivenih aspekata sebe. U grupi se odvija proces socijalizacije, budući da dozvoljava pojedincu da ponovo nađe i odredi sebe u društvenom kontekstu. U grupi osobe postaju sve prisnije i otvorenije. Jedni druge upoznaju, jedni druge uče, otkrivaju, utiču na prevladavanje iskustava iz prošlosti koji sprečavaju promjene. Doživljaj uzajamnog prihvatanja i razumijevanja omogućava da simptom uđe u jezik, ali i da se stiče kapacitet sposobnosti za učestovanje i dijeljenje prostora. Na taj način svaki pojedinac ima mogućnost da izađe iz izolacije u socijalnu sredinu u kojoj se može, kao i u grupi, osjećati sigurno i udobno.

PREVENCIJA ARTERIJSKE

HIPERTENZIJE Dr med. Vasilije V. Bošković Dom zdravlja, Bijelo Polje Pretpostavlja se da oko 30% opšte populacije ima hipertenziju, iako učestalost varira na osnovu geografskih, nacionalnih, rasnih, polnih ili starosnih kriterijuma. Bez obzira na ove razlike bolest ima epidemijske razmjere. U našoj zemlji, nažalost, ne postoji kontinuirano epidemiološko praćenje pacijenata sa hipertenzijom i zato podaci o učestalosti hipertenzije nijesu pouzdani. Po nekim starim podacima u našoj zemlji od 10 do 25% populacije boluje od hipertenzije, s tim da je pojava veća u urbanim sredinama i kod ženskog pola. Prevencija hipertenzije prvenstveno podrazumijeva promjenu nezdravih životnih navika kao što su prestanak pušenja, nekonzumiranje alkohola, redukcija unosa soli, smanjenje tjelesne težine, umjerena fizička aktivnost itd. Prestanak pušenja treba uzeti u obzir kod svih bolesnika. Pušenje uzrokuje akutni porast arterijskog pritiska i srčane frekvencije, što traje duže od 15 minuta nakon pušenja jedne cigarete. Pušenje je snažan kardiovaskularni rizični faktor i prekid pušenja je vjerovatno najdjelotvornija od pojedinačnih promjena životnih navika usmjerenih ka prevenciji velikog broja kardiovaskularnih bolesti, naročito moždanog udara i infarkta miokarda. Duvan sadrži nikotin, hemijsku supstancu koja utiče na tijelo na više načina: smanjuje snabdjevenost srca kiseonikom, povećava

zgrušavanje krvi i rizik od nastanka tromba, oštećuje ćelije koje oblažu krvne sudove, čini arterije rigidnim, privremeno uzrokuje sužavanje krvnih sudova i povećava broj otkucaja srca. Posljednje tri navedene promjene neminovno vode ka pojavi hipertenzije. U prosjeku, pušenje jedne cigarete može povisiti krvni pritisak i za deset jedinica u roku od sat vremena. Smanjenje broja popušenih cigareta nije rješenje, već isključivo potpun prestanak pušenja. Smanjenje unosa kuhinjske soli može imati i veći antihipertenzivni učinak ako se kombinuje sa drugim savjetima o ishrani i može omogućiti smanjenje doze i broja antihipertenzivnih ljekova upotrijebljenih za kontrolu arterijskog krvnog pritiska. U dijeti sa smanjenim unosom kuhinjske soli, pacijentima bi trebalo preporučiti izbjegavanje dodatnog unosa soli i, naravno, presoljenu hranu. Takođe je dokazano da su krvni sudovi elastičniji i imaju veću sposobnost širenja ukoliko ishrana sadrži manje soli. Upotrebu ovog začina možete smanjiti tako što ćete izbjegavati skrivene izvore, poput industrijskog suvog začina, kečapa, suhomesnatih proizvoda, slanih sireva, konzervisane hrane, turšije, kisjelog kupusa i drugih vrsta zimnice, čipsa, krekera, slanog kikirikija i sl.

Smanjenje tjelesne težine itekako utiče na smanjenje krvnog pritiska, prvenstveno kroz smanjenje holesterola i triglicerida koji se talože na krvnim sudovima. Gojaznost ide rame uz rame s pušenjem. Usljed gojaznosti srce više radi da bi snabdjelo krvlju višak tkiva. Pored toga, gojazni ljudi imaju manje elastične periferne arterije, a njihovi krvni sudovi brže stare. Procjena stručnjaka je da se pritisak snižava za 0,32 mm Hg na svaki izgubljeni kilogram do idealne težine. Gojazne osobe dobijaju višak kilograma upravo jedući hranu koja spada u najnepoželjniju, zbog uticaja na zdravlje ljudi. Fizička aktivnost je vrlo važan faktor prevencije. Svakodnevna aktivnost kao što je šetanje, vježbanje utiče na prevenciju kardiovaskularnih bolesti, redukciju masti i soli i na taj način direktno utiče na regulaciju krvnog pritiska. Možemo zaključiti da je hipertenzija bolest savremenog doba i da je u velikom procentu zastupljena i kod mlade i kod starije populacije. Moramo raditi više na edukaciji stanovništva o zdravim stilovima života i potencirati zdravu ishranu kao osnov za zdrav i dugovječan život.

Hronika 01. oktobar - BRZA REAKCIJA PRESUDNA POSLIJE MOŽDANOG UDARA – SAD Istraživači na Univerzitetu Kalifornija u Los Anđelesu (UCLA) ustanovili su da što se ranije pacijentima koji su doživjeli moždani udar ukloni krvni ugrušak iz glavne arterije, bolje su im šanse za oporavak. Uz to, ljekari imaju i medicinski instrument za brže otvaranje arterija, a procedura se naziva mehanička trombektomija. Krvni ugrušci u glavnim arterijama sprječavaju dotok krvi u mozak, a bez dovoljne količine krvi, ćelije mozga počinju da umiru. Kada se tretira moždani udar, vrijeme je najvažnije. - Veoma je važno za pacijente da prepoznaju upozoravajuće znake moždanog udara, dođu u bolnicu što prije, a za ljekare, medicinsko osoblje i zdravstveni sistem da zatim brzo ukažu pomoć pacijentu kada stigne. Ako otvorite arteriju u prva tri sata od moždanog udara, 65 odsto pacijenata biće u mogućnosti da živi samostalno već poslije tri mjeseca. Ako je prošlo osam sati prije otvaranja, onda će samo 45 odsto biti u mogućnosti da živi samostalno. Postoji značajna razlika u ishodu - objašnjava dr Džefri Sejver sa Univerziteta Kalifornije u Los Anđelesu. On je istraživao ishode kod oko hiljadu pacijenata, koji su preživjeli akutni moždani udar, u kojem se krvni ugrušak stvorio u velikoj arteriji. Sejver i drugi istraživači sproveli su kliničke testove na tim pacijentima i ustanovili da su trombektomija, zajedno sa ljekovima za uklanjanje ugruška, značajno poboljšali šanse za preživljavanje i oporavak. Pošto je moždani udar drugi po redu vodeći uzrok smrti u svijetu i treći po redu uzrok onesposobljenosti, ova studija mogla bi da promijeni način na koji se tretira moždani udar, posebno sada, kada ljekari znaju koliko malo vremena imaju da pomognu pacijentima da se što prije oporave. Studija je objavljena u časopisu Američkog medicinskog udruženja. 02. oktobar – DODIJELJENA NOBELOVA NAGRADA ZA MEDICINU- Švedska Ovogodišnju Nobelovu nagradu za medicinu dobio je Yoshinori Ohsumi za otkriće mehanizma autofagije, temeljnog procesa kojim se razgrađuju ćelijske komponente, objavila je Nobelova skupština na institutu Karolinska u Stockholmu. Njegovo otkriće početkom 1990-ih otvorilo je put razumijevanju procesa kojim ćelija „reciklira“ svoj sadržaj i važnosti autofagije u mnogim fiziološkim procesima poput prilagođavanja na izgladnjivanje na ćelijskom nivou i odgovora na infekciju. Mutacije gena koji regulišu autofagiju mogu izazvati bolesti a proces autofagije uključen je u nekoliko stanja poput karcinoma ili neuroloških bolesti. Ohsumi je rođen 1945. u Japanu i doktorirao je 1974.

na univerzitetu u Tokiju. Na tom univerzitetu 1988. uspostavio je i naučni istraživački tim. Od 2009. predavač je na tokijskom institututu za tehnologiju.

Ovogodišnje nagrade, koje se dodjeluju iz fondacije švedskog industrijalca Alfreda Nobela (1833-1896), izumitelja dinamita, iznose osam miliona švedskih kruna (840.000 eura). Nobelova nagrada za fiziologiju i medicinu prvi put je dodijeljena 1901. Prošle godine nagradu su dobili Irac William C. Campbell, Japanac Satoshi Omura i Kineskinja Youyou Tu za razvoj liječenja za razorne parazitske bolesti koje pogađaju milione najsiromašnijih u svijetu. Nagrade se uručuju 10. decembra na godišnjicu Nobelove smrti. 06. oktobar – ODRŽAN NAJVEĆI SAJAM ZDRAVLJA - SAD

Kompanija Walmart organizovala je najveći sajam zdravlja u Sjedinjenim Američkim Državama. Tim povodom na 4.400 lokacija Walmart je obezbijedio besplatnu provjeru nivoa šećera u krvi, mjerenje krvnog pritiska, očne preglede, a u odabranim

apotekama ove kompanije je bila omogućena čak i vakcinacija. Walmart Pharmacy izvještava da je tokom jednog dana otkriveno oko 3.000 slučajeva dijabetesa i oko 7.000 oboljelih od viskog krvnog pritiska. U okviru sajma Walmart je nudio i zdravstveno osiguranje, a zainteresovani su mogli da pristupe i programu Zdravlje počinje ovdje. Ovaj program je dostupan u prodavnicama, na internetu i kao aplikacija na pametnim telefonima. Program Zdravlje počinje ovdje, prevashodno je namijenjen obrazovanju potrošača o načinima zdravstvenog osiguranja. 06. oktobar - AMERIČKOM MARINCU PRESAĐENE OBJE RUKE - SAD Američkom marincu koji je izgubio obje ruke u eksploziji u Avganistanu, presađene su obje ruke. Narednik Džon Pek, koji je povrijeđen 2010. godine, imao je operaciju u bolnici Brigam u Bostonu, kada su ruke jednog mladića koji je proglašen mrtvim, postale dostupne ljekarima. Hiruršku operaciju, koja je trajala 14 sati izveo je tim od 60 hirurga, medicinskog osoblja i drugih tehničara. Biće potrebno da prođe određeno vrijeme prije nego što Pek bude mogao da koristi svoje nove ekstremitete, jer je za stvaranje nervnih veza potrebno duže vrijeme. U međuvremenu, Pek nosi proteze na novim rukama kako bi ih zaštitio. Proći će godinu dana prije nego

što povrati osjećaj u svojim novim prstima. Sudeći prema podacima Instituta za medicinu Džons Hopkins, broj ljudi širom svijeta kojima su presađene ruke je manji od 100. 09. oktobar – ZAGAĐENI VAZDUH DOPRINOSI ALCHAJMEROVOJ BOLESTI – Velika Britanija Nova studija nagovještava da smog i drugi zagađivači vazduha doprinose Alchajmeru, bolesti koja uzrokuje progresivni gubitak memorije i demenciju i pogađa milione ljudi širom svijeta. Naučnici još uvijek nisu ustanovili šta izaziva Alchajmerovu bolest, posebno kako ljudi stare, ali smatraju da zdravlje, genetika i okruženje svakako doprinose bolesti. Proučavali su moždano tkivo od 37 osoba koje su preminule, starosti između 3 i 92 godine, koje su živjele u Meksiko Sitiju i Mančesteru u Engleskoj, gradovima sa visokim procentom zagađenja vazduha. Mikroskopskom analizom moždanog tkiva utvrđena je velika količina sitnih djelova magnetita, oksida gvožđa, najvjerovatnije iz zagađenog vazduha. Magnetit je feromagnetni mineral povezan sa neurodegenerativnim bolestima. Čestice magnetita mogu da uđu u mozak udisanjem kroz nos. Istraživači kažu da veličina čestica nagovještava da su stvorene na visokim temperaturama, kao kod sagorijevanja automobilskog goriva ili otvorenog plamena. - Kada zapravo vidite čestice i ustanovite da ih ima na

GE KIDS

Imunološka zaštita za Vaše dijete! Ge Kids ids je bbezbjedna zbjedna formula, za razvoj oj pri prirodnog odnog imuni imuniteta! Prirodni balans i stimulans, za razvoj narušenog, dječijeg, imuno sistema.

GE132+Na GE132+N atu turral USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA POMAŽE POBOLJŠANJU PH VREDNOST ORGANIZMA

GE132 International Health d.o.o. www.internationalhealth.biz Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA

SNIŽAVA NIVO HOLESTEROLA U KRVI

stotine hiljada, vidljivih pod mikroskopom, shvatite da je velika količina magnetita u mozgu gdje ne bi trebalo da ga bude - kaže koautor studije dr Barbara Maer i objašnjava - Oduvijek je poznato da se metali talože u mozgu kada je u pitanju Alchajmerova bolest. Ponekad ima više metala u mozgu ali nije poznato da li možda stižu nekim drugim putem. Čestice izgledaju kao kada su bile u atmosferi i upravo takve se mogu naći u mozgu. Trenutno ne postiji lijek za Alchajmerovu bolest ali medikamenti i drugi tretmani pokazuju obećavajuće rezultate u pomoći osobama koje imaju tu razornu bolest.

14. oktobar – SVE VIŠE NEUHRANJENE DJECE – UNICEF

11. oktobar – OPOREZIVANJE ZASLAĐENIH NAPITAKA BI SMANJILO KONZUMACIJU Vlade širom sveta bi trebalo da oporezuju zaslađene napitke kako bi se izborile sa globalnom epidemijom gojaznosti i dijabetesa, saopštila je SvJetska zdravstvena organizacija (SZO). “Podizanje cijena zaslađenih napitaka za 20 odsto bi moglo donijeti smanjenje konzumacije u istom procentu”, navodi se u izveštaju SZO pod nazivom “Fiskalne politike za ishranu i prevenciju nezaraznih bolesti” koji je predstavljen na Svjetski dan borbe protiv gojaznosti. Konzumiranje manje kaloričnih zaslađenih napitaka je najbolji način za ograničavanje prekomjerne kilaže i sprečavanje hroničnih bolesti, kao što su dijabetes, navodi se u izveštaju SZO, i dodaje da su masti i soli u prerađenoj hrani takođe krivci. SZO upozorava da je od 1980. do 2014. godine, gojaznost stanovništva više nego udvostručena i da se trenutno 11 odsto muškaraca i 15 odsto žena u svijetu klasifikuju kao gojazni, što je više od 500 miliona ljudi. - Procijenjeno je da je 42 miliona djece mlađe od pet godina bilo gojazno u 2015. godini -izjavio je direktor odeljenja SZO za ishranu i zdravlje Frančesko Branka, što je, kako ističe, povećanje od 11 miliona u periodu od 15 godina. 14. oktobar - PARALIZOVANOM ČOVJEKU VRAĆEN OSJEĆAJ DODIRA UZ POMOĆ RUKE ROBOTA - SAD Nathan Copeland (28), koji je nakon saobraćajne nesreće koju je doživio sa 18 godina ostao paralizovan, rekao je da je iskusio stvarno čudan osjećaj dok je dodirivao stvari. Objasnio je da je djelovalo kao da me neko dodiruje i gura prste. Copeland je mogao osjetiti ovo putem ruke robota zato što je operativnim zahvatom ona povezana sa njegovim mozgom uz pomoć mikroelektroda veličine polovine dugmeta na košulji. Na njegovom mozgu prije operacije su identifikovana tačna mjesta koja korespondiraju sa osjećajem u njegovim prstima i dlanu. Otkriće da bi ljudi mogli uz pomoć stvaranja veze između mozga i kompjutera povratiti neke osjećaje bilo bi revolucionarno za liječenje paralize. Profesor Robert Gaunt sa Univerziteta Pittsburgh, voditelj tima koji je liječio Nathana Copelanda, rekao je da je njegov tim pokušavao iskoristiti prirodne sposobnosti mozga. - Krajnji je cilj stvoriti sistem koji se kreće i osjeća na isti način kao i sa prirodnom rukom. Imamo još puno posla, no ovo je odličan početak. Premda Copeland može osjetiti pritisak i ocijeniti koliko je jak, ne može razlikovati između vrućeg i hladnog.

Pet od šestero djece mlađe od dvije godine u zemljama u razvoju ne jede dovoljno zdravu hranu, čime su izložena opasnosti od trajne štete po njihovo mentalno i fizičko zdravlje, upozorio je Fond za djecu Ujedinjenih naroda (UNICEF). Polovina djece u dobi od šest do 23 mjeseca nije dovoljno često nahranjena, kaže UNICEF u izvještaju objavljenom uoči 16. oktobra koji se obilježava kao Svjetski dan hrane. Nedostatak raznolike hrane, a to je široko rasprostranjen slučaj, razlog je što ta dobna grupa upravo u vrijeme kada joj je najviše potrebno ne dobija prehrambene sastojke bitne za razvoj mozga, kostiju i cijelog tijela. Čak i u dobro stojećim porodicama u zemljama u razvoju previše dojenčadi i male djece ne jede hranu koja im je potrebna. Poboljšanje kvaliteta i količine hrane koju uzimaju djeca može spasiti do 100.000 života na godinu, smanjiti troškove liječenja i poboljšati produktivnost u odrasloj dobi. Obroci su najsiromašniji u Južnoj Aziji i subsaharskoj Africi i djeca su ondje niža rastom uporedivši ih sa vršnjacima u drugim djelovima svijeta. Nezdrava hrana sa mnogo masti, šećera i soli, ali sa niskim sadržajem minerala i proteina, sve je učestalija u prehrani djece kako u bogatim tako i u siromašnim zemljama, upozoravaju iz UNICEF-a. Studije sprovedene u Senegalu, Nepalu, Tanzaniji i Kambodži pokazale su da velik broj djece jede nezdrave grickalice, najviše u urbanim zonama, ali takođe i u ruralnim područjima. Takva se hrana snažno promoviše oglašavanjem, a roditelji najčešće nisu dovoljno edukovani da bi znali koliko je nezdrava za njihovu djecu. 15. oktobar – POKRENUTA SVJETSKA INICIJATIVA ZA MAPIRANJE SVIH ĆELIJA U LJUDSKOM ORGANIZMU – Velika Britanija Nučnici su pokrenuli svjetsku inicijativu kojom žele da mapiraju i opišu svaku ćeliju u ljudskom tijelu, stvarajući time veliki atlas koji bi mogao preobraziti naučno razumijevanje ljudskog rasta i nastajanja bolesti. Cilj atlasa, čija će izrada vjerojatno trajati dugo, jeste odrediti sve vrste i svojstva svih ljudskih ćelija u tkivima i organima i napraviti referentnu kartu zdravog ljudskog tijela. Ćelije su ključne za razumijevanje biologije zdravlja i bolesti, ali naučnici još uvijek ne znaju koliko ih imamo, koliko vrsta postoji i koliko se one razlikuju od organa do organa. - Inicijativa o atlasu ljudskih ćelija je početak nove ere razumijevanja ćelija. Otkrićemo nove vrste ćelija, saznati kako

se one sa vremenom mijenjaju tokom rasta i bolesti i steći bolje shvaćanje biologije - istakla je dr Sarah Teichmann, predsjednica za staničnu genetiku na britanskom institutu Sanger. Projekat trenutno vodi grupa naučnika Instituta Broad sa MIT-a i Harvarda u SAD-u i Institut Sanger i Wellcome Trust u Velikoj Britaniji ali je ideja da u njemu učestvuju naučnici i donatori iz cijelog svijeta. Atlas će biti dostupan cijelom svijetu, a naučnici se nadaju da će to transformisati istraživanje ljudskog razvoja i progresije bolesti poput astme, Alzheimerove bolesti i raka. 16. oktobar – BRZI DETEKTOR BAKTERIJE E-KOLI - Kanada

mogle u liječenju ove bolesti. One su dio kliničkih testova kojima se traže naznake koje bi mogle da dovedu do ranijeg tretmana. Projekat sprovodi Institut Brod na univerzitetu Harvard gdje se uzorci pljuvačke i tumora pacijenata sakupljaju u veliku bazu podataka. To je novi način za sprovođenje istraživanja. - To je različit način od onog na koji se većina studija sprovodi, koje se obično rade u velikim centrima za liječenje raka u kojima se učestvuje kada vas prijavi ljekar. Ovo je način za pacijente da prijavljivanje i istraživanje uzmu u svoje ruke kaže šef projekta dr Nikil Vegle. Do sada, projekat je otkrio malu grupu pacijenata koji su reagovali neuobičajeno dobro na standardnu hemoterapiju ili na nove imunoterapijske ljekove. Postoji nada da će te DNK analize objasniti zašto neki pacijenti žive i do deset godina, kada je prosječna stopa preživljavanja oko tri godine. 23. oktobar – VIRUS HEPATITISA C PRVI PUT UOČEN ELEKTRONSKIM MIKROSKOPOM – Francuska

Svjetska zdravstvena organizacija procenjuje da više od 840 hiljada ljudi umre svake godine od stomačnih bolesti koje je moguće spriječiti, od kojih je većina izazvana zagađenjem vode i hrane bakterijom e-koli. Sada je jedna kanadska kompanija razvila detektor bakterije e-koli koji omogućava korisnicima da ustanove smrtonosnu bolest brzo i to već u vodi. Mobilni test za vodu primijenjen je na terenu u Nju Delhiju gde je zagađenje vode čest problem. Tim istraživača naveo je da su testiranja na terenu dokazala da je test djelotvoran i da svi mogu da ga koriste. - Trenutno, ni jedna druga tehnologija nije dostupna na tržištu, koja može da ustanovi e-koli bakteriju za dva minuta do jednog sata. Drugo, ne treba vam stručna osoba da to uradi. Možete da napravite test vode na licu mjesta i zato ne morate da brinete o transportu uzorka - kaže Sušanta Mitra iz mikro i nano transportne laboratorije. Test funkcioniše tako što stavite vodu u kontakt sa posebnim hidrogelom. Tokom jednog sata, inficirana voda promijeni boju. Kada su rezulati gotovi, istraživački tim je razvio aplikaciju koja može da objavi rezultate na internetu. Sa uspješnim testiranjem na terenu, tim je saopštio da je spreman da počne prodaju tog proizvoda po cijeni od dva do tri dolara. Naredni korak za istraživače je unaprijeđena verzija proizvoda koji će takođe moći i da dezinfikuje zagađenu vodu. 23. oktobar – INOVATIVNI PROJEKAT ZA BORBU PROTIV RAKA DOJKE - SAD Desetine hiljada žena u Sjedinjenim Državama koje imaju određenu vrstu agresivnog raka dojke udružile su se kako bi po-

Virus hepatitisa C otkriven je 1989. godine kao mala bijela lipidna kuglica koja se krije među krvnim ćelijama. Sada, 25 godina kasnije, virus je uočen elektronskim mikroskopom, objavili su francuski naučnici na čelu sa Jean-Christophe Meunierom. Naučnici kažu da bi ovaj događaj mogao pomoći u pronalasku vakcine protiv bolesti koje uzrokuju bolesti jetre. Sposobnost virusa da se krije u krvi onemogućavala je njegovo direktno uočavanje. Virus hepatitisa C odgovoran je za 130 do 150 miliona slučajeva hepatitisa C u svijetu i za otprilike 700.000 smrti svake godine, a naziva se i tihim ubicom. Hepatitis C prvenstveno se dobija putem zaražene krvi kao npr. intravenskom upotrebom droga, nesterilnom medicinskom opremom i transfuzijom krvi. Nije poznato da taj virus izaziva oboljenje drugih živih bića.

27. oktobar – U SAD-u TESTIRAJU KUBANSKU VAKCINU PROTIV RAKA PLUĆA Amerike federalne vlasti odobrile su klinička ispitivanja kubanske vakcine protiv raka pluća. Guverner države Njujork Endru Kuomo objavio je odluku Uprave za hranu i ljekove u Institutu za liječenje raka Rozvel Park u Bafalu. Prema podacima američkog Udruženja za brobu protiv raka, kancer pluća je drugi

po redu najčešći oblik raka kod žena i muškaraca i procjenjuje se da će skoro 160 hiljada Amerikanaca umrijeti od te bolesti ove godine.

Kubanska vakcina protiv raka pluća, pod nazivom Simavaks, razvijena je u Centru za molekularnu imunologiju u Havani. Ona ne djeluje na isti način kao vakcine, koje se koriste u borbi protiv virusa, već prije kao vrsta imunoterapije. Takođe, Simavaks ne uništava direktno ćelije raka na način kao što to čine brojne vrste hemoterapija. Umjesto toga, ona napada protein, koji se prirodno nalazi u organizmu (epidermalni faktor rasta), koji navodi ćelije da rastu i u slučaju ćelija raka da rastu nekontrolisano. Vakcina stimuliše imunološki sistem navodeći organizam da proizvede antitijela koja sprečavaju taj protein da se veže za ćelije raka. Direktor instituta Rozvel Park, dr Kendis Džonson izjavila je da protein djeluje kao hrana za ćelije raka pluća i one ne mogu da prežive bez njega. Sa kubanskom vakcinom koja stimuliše pacijentov imunološki sistem, ćelije raka su spriječene da primaju protein koji im je potreban i zatim umiru. Očekuje se da će klinički testovi početi u narednih mjesec dana, na 60 do 90 pacijenata. 29. oktobar – SVE VEĆI BROJ OBOLJELIH OD TUBERKULOZE

Ovogodišnji izvještaj Ujedinjenih Nacija o tuberkulozi je šokantan. Broj novih infekcija značajno je povećan tokom prošle godine, a ljekari znaju da najmanje 4 miliona ljudi sa tuberkulozom uopšte nije liječeno. Ujedinjene Nacije navode da je bolest na nivou epidemije. Običan kašalj može da proširi veliki broj smtonosnih bolesti, uključujući tuberkulozu. - Tuberkuloza je prijetnja koja može da se raširi putem

vazduha, ne zbog ponašanja koje povećava rizik, već stajanjem pored neke osobe u redu koja kašlje i inficira vas mikrobakterijom. Nema visoko rizičnog ponašanja povezanog sa bilo čim drugim osim sa pogrešnim mjestom u pogrešno vrijeme- ističe dr Erik Guzbi, specijalni izaslanik UN za tuberkulozu. Doktor Erik Guzbi objašnjava da od tuberkuloza umire oko 5 hiljada ljudi dnevno ali da ipak ta bolest ne mora da bude toliko smrtonosna. Tuberkuloza se smatra bolešću iz prošlosti u brojnim razvijenim zemljama i budžeti za borbu su smanjeni. Tuberkuloza je veoma potcijenjena u zemljama kao što je Indija u kojoj bolest preovladava. Na drugim mjestima, zdravstveni budžeti i medicinski radnici usmjereni su na borbu protiv zika virusa, ebole i drugih bolesti, dok je tuberkuloza ignorisana. Tuberkuloza se širi na prenatrpanim mjestima na kojima ljudi nemaju dovoljno hrane i dobru sanitarnu situaciju, što ih čini osjetljivijim na tu bolest. I kao što je svijet naučio u slučaju ebole, to nije bolest samo siromašnih. Putovanja su ebolu proširila po svijetu. To može da se dogodi i u slučaju tuberkuloze. Zato Ujedinjene Nacije pokušavaju da obnove pažnju svijeta na tuberkulozu. Ako bi sve zemlje, bogate i siromašne sarađivale, infekcija može da se zaustavi. Cilj je da se tuberkuloza iskorijeni do 2030. godine. 31. oktobar – NOVI TEST ZA RANO OTKRIVANJE KANCERA – Velika Britanija Novi test krvi mogao bi da djeluje kao rani sistem upozorenja na kancer. On pronalazi mutacije u crvenim krvnim zrncima prije pojave simptoma raka. Test bi mogao da postane jednostavan i neinvazivni način za provjeru pacijenata. Pronalaženje raka u ranoj fazi može da predstavlja razliku između života i smrti. Novi test krvi mogao bi da promijeni način za uspostavljanje dijagnoze tako što bi pružio naznake u ranoj fazi bolesti. Naučnici na univerzitetu Svonsi u Velsu predstavili su ideju. - U tom testu krvi mi ne mjerimo prisustvo kancera, mi mjerimo prisustvo mutiranih crvenih krvnih zrnaca kao kolateralne štete koja se pojavljuje kao sporedni efekat pojave raka. Osnova testa je potraga za veoma rijetkim ćelijama koje su pokupile mutaciju. Broj mutiranih crvenih krvnih zrnaca kod zdrave osobe je oko 5 mutiranih ćelija na milion, tako da morate da provjerite milione crvenih krvnih zrnaca kako bi pronašli one sa mutacijom. Ti brojevi povećavaju se kod pacijenata sa rakom na 40 do 50 mutacija u prosjeku - kaže profesor na univerzitetu Svonsi dr Geret Dženkins. Test je izveden na uobičajenoj laboratorijskoj opremi koja traga za mutacijama u milionima crvenih krvnih zrnaca. Te mutirane ćelije imaju nedostatak određenog površinskog proteina koje normalne ćelije obično imaju. Istraživači su ispitivali uzorke krvi od oko 300 osoba od kojih su sve imale rak jednjaka. Najnovije tehnologije mogle bi da spasu milione ljudi od raka, vodećeg uzroka smrti širom svijeta.

www.osmired.me

Radosava BuriÄ&#x2021;a br. 33 - Podgorica +382 20 647 980

sa Uriage Termalnom vodom

Uriage Isophy fizioloĹĄki serum u ampulama, ciji sastav 100 % cini Uriage termalna voda, umiruje i vlaĹži sluznicu ociju i nosa bez isuĹĄivanja. Namijenjen je upalnim stanjima nazalne membrane, hronicnom rinitisu, alergijama, ali i svakodnevnoj higijeni ociju i nosa kod djece i beba. MoĹže se koristiti vec od rodenja. Sastav: & " -FizioloĹĄki PH -BakterioloĹĄki cista -Izotonicna -Bogata mineralnim solima -Bogata elementima u tragovima

Uvoznik i distributer za Crnu Goru: MEDITAS d.o.o. Oktobarske revolucije 130, Podgorica tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora