Broj 81 by medical cg

Srećne praznike želi vam

5. JANUAR 2016. GODINA VII BROJ 81

1.00

www.medicalcg.me

Menopauza i kardiovaskularne bolesti Mehanizam djelovanja hormona Ishrana djece u prvoj godini Primjena insulinske pumpe Pelenski dermatitis – ojed Osipne bolesti kod djece Upravljanje antibioticima

Intervjui: Prof. dr Radovan Stojanović Prof. dr Vlado Dimov

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić

UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Prof. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Branko Rašović Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Mr ph Ivana Gojković Prim. dr Milica Šofranac, pedijatar Milorad Aranitović, struč. rad. terapeut Dr Miloš Radulović, stomatolog Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij. Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Dr stom. Rade Mrdak Prof. dr Rajko Šofranac Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Prim. mr sci dr med. Slobodan Vranješ Dr Snežana Tomić Verica Pantelić Prim. dr Vladimir Čarapić Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci

Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

Biomedicinski inženjering Prof. dr Radovan Stojanović 10 – 12 Prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova Dr pharm. Nemanja Turković 14 – 15 Laparoskopske operacije Prof. dr Vlado Dimov 20 – 22 Nodus štitaste žlijezde Dr Vesna Mitić-Lakušić 24 – 25 Nacionalna radionica Dr Mira Jovanovski-Dašić 26 -27 Prikaz novog udžbenika Doc dr sci med. Božo Vuković 28 Mehanizam djelovanja hormona Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović 29 – 31 Primjena insulinske pumpe Dr Ljiljana Đurović 32 – 33 Hronika Crne Gore 34 – 37 Pelenski dermatitis Prim. dr Julija Bošković 42 – 43 Osipne bolesti kod djece Dr Biljana Ivelja 44 – 46 Ishrana odojčadi Dr Edita Bašović 48 – 49 Gojaznost, istine i zablude Dr Snežana Tomić 50 – 51 Žene u menopauzi Dr sci med. Aleksandra Klisić 54 – 55 Upravljanje antibioticima Prof. dr Ljubica Pejakov 56 – 57 Umnjaci i impaktirani zubi Dr Marko Rašović 60 – 61 NVO Sunčev zrak Vidak Grubač 62 – 63

system Kompletna anti-aging linija koja ističe Vašu prirodnu ljepotu

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Kosić bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me

ZDRAVLJE JE LIJEPO

VICHY L A B O R A T O R I E S

NORMADERM Potpuno hidratantna njega za ko탑u sklonu

NORMADERM

nepravilnostima

Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica; Tel.: +382 (0)20 623 125; Fax: +382 (0)20 621 770; E-mail: office@farmegra.com

ZANIMLJIVOSTI

RESVERATROL ZA PODMLAĐIVANJE

Polifenol resveratrol, koji se prirodno nalazi u crnom grožđu, bobičastim plodovima, šljivama, kikirikiju ili japanskom troskotu, uskoro bi mogao postati najbolji eliksir mladosti, tvrde stručnjaci. Nacionalni istraživački univerzitet starenja pri Harvardu i Vašingtonski univerzitet nedavno su resveratrol označili jednom od glavnih supstanci za podmlađivanje. U prilog ovoj tvrdnji ide više od 2000 istraživanja sprovedenih širom svijeta, pa se smatra da će ovaj moćan antioksidans uskoro biti vodeće prirodno sredstvo za obnavljanje ćelija. Ogromna uloga resveratrola je sposobnost aktivacije SIRT1, bjelančevine koja nosi gen protiv starenja. U organizmu djeluje tako što utiče na smanjenje agregacije crvenih krvnih zrnaca i na prohodnost i fleksibilnost krvnih sudova, što je od velikog značaja za zdravo funkcionisanje kardiovaskularnog sistema. Dr Rafael de Kabo, naučnik iz pomenutog istraživačkog Univerziteta pri Harvardu, kaže da su istraživanja pokazala da je za šest mjeseci fitoaleksin resveratrol doveo u ravnotežu neželjene efekte uzrokovane visokokaloričnom ishranom. On tvrdi da ako se neko podvrgne ishrani bogatoj kalorijama, gdje je unos energije 60% u mastima, raste rizik za gojaznost, ali i za pojavu dijabetesa i srčanih tegoba. Neke druge studije dokazale su da resveratrol ima sposobnost da spriječi zgrušavanje krvi, a njegovim redovnim korišćenjem mogu se izbjeći bolesti srca i krvnih sudova, prije svega nastanak tromboze i usporiti arteroskleroza. Značajno može pomoći regeneraciju ćelija u organizmu, jer napada loše ćelije i sprečava ih u stvaranju naslaga u krvnim sudovima, blokira mutacije ćelija, koje dovode do malignih tumora, njihovog rasta i širenja. Studija sprovedena na Univerzitetu Ročester pokazala je da resveratrol djeluje i na pluća, štiti od gljivičnih infekcija, ima antiinflamatorno i antibakterijsko dejstvo, svojstvo anti - alergena i neutralizatora histamina. Osim što snižava opasnost od demencije i nastanka Alchajmerove bolesti, povećava otpornost organizma u stresnim situacijama i ima izražen učinak u sprečavanju oštećenja retine, a preporučuje se dijabetičarima i onima koji pate od visokog krvnog pritiska.

ZBOG ČEGA NEKI LJUDI IMAJU PJEGE?

Kako je moguće da nakon sunčanja ne dobijamo svi pjege i zbog čega crvenokosi imaju više pjega od ostalih? Pjege nastaju usljed povišene koncentracije pigmenta melanina na određenim mjestima. Melanin se pojavljuje kada ultraljubičasto zračenje pogodi kožu - s obzirom na to da je ovo zračenje štetno, melanin štiti kožu od oštećenja čineći je tamnijom.

Melanin se proizvodi u melanocitima, a kod nekih ljudi oni se raspoređuju ravnomerno i izlaganje suncu stvara ujednačeno lučenje melanina, te nastaje tamniji ten. Kod drugih, melanociti su koncentrisani na jednom području, te se stvaraju pjege. Zbog čega onda crvenokosi imaju više pjega? Zbog toga što i crvenu kosu i pjege kontroliše isti gen koji se označava kao MC1R. Ovaj gen kontroliše ravnotežu pigmenata kose i kože. Kada MC1R funcioniše onako kako treba, on bilo koji pigment koji tijelo proizvede pretvara u eumelanin, koji je odgovoran za crnu i braon boju kose i kože. Kada funkcioniše na drugačiji način, omogućava ređem tipu ljudskog pigmenta, feomelaninu da se izgradi u tijelu. Feomelanin izaziva crvenkastu kosu i pjege, a varijacije ovog gena kontrolišu broj pjega. Međutim, ovo nije jedini gen koji prouzrokuje pjege. Prije deset godina, naučnici su otkrili još jedan gen koji je odgovoran za pojavu pjega na tlu Kine. Naučnici tek moraju da otkriju genetske uzroke pjega koje se pojavljuju u različitim etničkim grupama. Bez obzira na genetski mehanizam jedno je sigurno - sklonost ka pojavi pjega, odnosno neravnomjerno koncentrisanje melanina uvek se prenosi u porodici. Roditelji ne samo da prenose vjerovatnoću za pojavu pjega nego i mjesta na kojima će se one pojaviti.

IZ MEDICINE KAFA I HEPATITIS C

Redovna upotreba kafe znatno povećava efikasnost liječenja virusnog hepatitisa C kod pacijenata sa progresivnom bolešću. Američki stručnjaci su svoje otkriće publikovali u časopisu Gastroenterology. - Ranije je pokazano da potrošnja kafe smanjuje nivo jetrinih enzima, koji se značajno povišavaju kod zapaljenja jetre. Kafa usporava progresiju bolesti i smanjuje pojavu raka jetre kod oboljelih od virusnog hepatitisa C. Mi smo otkrili vezu između unosa kafe i koncentracije virusa u krvi, nezavisnu od djelovanja drugih faktora, no ona mora da se potvrdi u daljim istraživanjma - istakao je rukovodilac istraživanja Neal Freedman iz Nacionalnog instituta za rak SAD. Studijom je obuhvaćeno 885 bolesnika sa virusnim hepatitisom C koji su liječeni standardnom procedurom. Kod svih njih se mjerila konzumacija kafe i analiziran je sadržaj virusne RNA u nekoliko faza liječenja. Istraživanje je pokazalo da redovno konzumiranje većih količina kafe, nezavisno od djelovanja drugih faktora, poboljšava terapijski odgovor na liječenje ribavirinom i peginterferonom.

I NAPITCI BEZ ŠEĆERA SU LOŠI ZA ZUBE

Ukoliko brinete za zdravlje zuba, prelazak na napitke bez šećera neće vas zaštititi od kisjelina koje uništavaju gleđ i zadržavaju se u tkivu zuba, tvrdi nova studija. Istraživači sa Univerziteta u Melburnu su došli do ovakvog zaključka nakon analiziranja ljudi koji su pili napitke sa šećerom i bez njega, a pokazala se veoma mala razlika u kvarenju zuba. - Dok smanjenje unosa šećera može da umanji rizik obolijevanja zuba, hemijska kombinacija kisjelina u pojedinoj hrani i piću može da bude podjednako štetna kao šećer - izjavio je koautor studije Erik Rejnolds. U prvoj fazi studije učesnici su konzumirali 15 pića (neke sa šećerom, a neke bez) i sva su, izuzev mlijeka, izazvala pojavu karijesa. U drugoj fazi učesnici su pili vodu i gazirana pića. Voda nije izazvala pojavu karijesa dok gazirana pića jesu, i to težak oblik. Zaključak je da smanjenje konzumacije napitaka sa šećerom može da ima pozitivan zdravstveni efekat na dijabetes i smanjenje gojaznosti, ali ne može da spriječi pojavu karijesa i drugih zubnih problema.

VITAMIN D SMANJUJE UČESTALOST ASTMATIČNIH NAPADA Naučno istraživanje je pokazalo da oboljeli od astme na jednostavan način mogu da se izbore sa napadima gušenja i otežanog disanja. Astma je neizlječiva bolest koja može da se kontroliše ljekovima, izbjegavanjem alergena i situacija koje provociraju napad. Istraživači su između 2008 i 2012 godine mjerili nivo vitamina D kod 307.900 osoba. Uzeli su u obzir ključne faktore rizika za razvoj astme, gojaznost, pušenje i hronične bolesti. Ispitivanje je obuhvatilo 21.000 osoba oboljelih od astme. Pokazalo se da su osobe sa nedostatkom vitamina D imale 25% češće napade u odnosu na ostale astmatičare. Imali su u skorijoj prošlosti bar jedno pogoršanje bolesti.. Naučnici preporučuju osobama sa astmom, kojima ne pomažu ljekovi, da izmjere nivo vitamina D u krvi. Ako je nizak, korišćenjem suplementa vitamina D, mogu da smanje učestalost napada otežanog disanja.

Intervju: Prof. dr Radovan Stojanović

Biomedicinski inženjering Prof. dr Radovan Stojanović je utemeljivač Laboratorije za medicinsku elektroniku na Elektrotehničkom fakultetu, Univerziteta Crne Gore i Crnogorski kooordinator EU TEMPUS projekta BioEMIS, koji je rezultirao prvim modulom MEDEL za školovanje biomedicinskih inženjera u Crnoj Gori. Jedan je od utemeljivača biomedicinskog inženjeringa u Crnoj Gori.

Poštovani profesore Stojanoviću, šta je to biomedicinski inženjering i kako se on, istorijski razvijao? Kao što i samo ime kaže, biomedicinski inženjering (BMI) predstavlja kovanicu od tri riječi: bio, medical i inženjering. U suštini, znači primjenu inženjerskih nauka i vještina u bio (biloškim) naukama i medicini. Opšte je poznato da je medicina u posljednjim decenijama više napredovala zahvaljujući tehnici nego klinici. Uređaji koje danas koristimo su rezultat zajedničkog rada medicinara, naučnika i inženjera. Iako se smatra, rekao bih sasvim površno, da je BMI, relativno nova naučno-tehnička disciplina, njegovi korijeni datiraju 3000 godina unazad, kada je u drevnom Egiptu konstruisana i ugrađena prva drvena vještačka proteza na nožnom palcu mumije iz Thebesa, koji je vjerovatno stradao od posljedica dijabetesa. Postoji evidencija da su egipćani koristili šuplju trsku za posmatranje i osluškivanje unutrašnjih organa. Vjerovatno je ta ideja inspirisala francuskog fizičara Rene Laenneca da 1816. godine iskoristi cijev od umotanog novinskog

papira i konstruiše prvi stetoskop, i na taj način postane preteča biomedicinskog inženjeringa kakvog danas poznajemo i prihvatamo. 1848. godine Emil Du Bois Reymond postaje otac elektrofiziologije, oblasti u kojoj je biomedicinski inženjering najduže prisutan, posebno njegov aspect vezan za električne pojave u ljudskom organizmu, koje mi na ETFu najviše proučavamo. Zatim, dolazi Wilhelm Röntgen sa slučajnim otkrićem X zraka, 1895. godine, što trasira put medicinskim slikama (“imaging-u”), te Willem Einthoven sa elektrokardiogramom, 1902. godine, sve do magnetne rezonance, 2003. godine, i brojnih impozantnih otkrića u posljednjim decenijama. Danas se medicina ne može zamisliti bez BMIa, pa on 2013. godine postaje najbolji posao (“the best job”) u Sjedinjenim Državama. Ja očekujem da će za otprilike pet godina to biti u Evropi, a poslije deset do petnaest godina iza Evrope kod nas.

Koje oblasti pokriva biomedicinski inženjering? Jasno je da BMI predstavlja izuzetno složenu i obimnu naučnu disciplinu koju nije lako sažeti u jedan ili par univerzitetskih kurseva. Naprosto, BMI zaslužuje mjesto zasebnog edukacionog profila i to od dodiplomskog pa do doktorskog nivoa, kako se to već radi u SAD, Australiji, Japanu i Evropi. Sam BMI pokriva veliki broj naučno-tehničkih oblasti kao npr: biomedicinska elektronika, biomedicinska instrumentacija i mjerenja, biomehatronika, biomaterijali, biomehanika i biofluid mehanika, bionika, inženjerstvo ćelija, tkiva i genetike, kliničko inženjerstvo, rehabilitaciono inženjerstvo, farmaceutsko inženjerstvo, neuralno inženjerstvo, bio-nano tehnologija, imaging, ortopedno inženjerstvo, biohemijsko inženjerstvo, bioinformatika i medicinska informatika, digitalna obrada biomedicinskih signala i slika, sigurnosni standardi medicinske opreme i sistema i regulatorni aspekti, telemedicina, BMI edukacija itd. U kojoj mjeri je naučna i profesionalna zajednica u Crnoj Gori pratila svjetske trendove u biomedicinskom inženjeringu, i kakvo je stanje ove discipline kod nas? BMI u Crnoj Gori je u suštini bio slabo razvijen, vjerovatno zbog nedostatka sopstvene visoko-tehnološke industrije, koja po prirodi uključuje BMI, kao i davanja akcenta na klasičan pristup u zdravstvenoj zaštiti, koji se bazira na dominaciji „bijelih mantila“ i posmatranju medicinskih uredjaja kao “crnih kutija”. No, i pored toga, zabilježeno je nekoliko pokušaja koji su urodili i nekim konkretnim rezultatima. U prvom planu treba istaći Institut za fizikalnu medicinu, rehabilitaciju i reumatologiju "Dr Simo Milošević", Igalo, osnovan davne 1949. godine, gdje je poprilično prisutan rehabilitacioni inženjering. Razvoj robotike i biomehaničkih sistema u Crnoj Gori datira iz 1975 god., kada je na Elektrotehničkom fakultetu, osnovana Laboratorija za robotiku, pod snažnim uticajem, za to vrijeme slavne, Beogradske robotičke škole. Osim medicinske robotike pokrenuto je i više istraživanja iz biomehanike, analize hoda, senzorike itd. Laboratorija je bila aktivna sve do kraja devedesetih i u njoj je kompletirano nekoliko projekata, više diplomskih radova, magistarskih i doktorskih teza kao i brojni naučni radovi. Laboratoriju su pored ostalih osnovali profesori Novak Jauković i Milan Popović. Telemedicinske usluge su se počele razvijati krajem devedesetih i zasnivale su se na individualnim pokušajima prenosa digitalizovanih patoloških slika između Kliničkih centara u Srbiji i Crnoj Gori u okviru projekta "Telemedicina: prva telepatološka mreža u Jugoslaviji", 1998. god. Osim toga, bilo je određenih aktivnosti na digitalizaciji i prenosu elektronskih snimaka sa CT-a (kompjuterska tomografija) i MR-a (magnetna rezonanca) u okviru Kliničkog Centra u Podgorici, koristeći nekoliko softverskih alata. Određeni pomaci su ostvareni u teleonkologiji u okviru saradnje onkološkog odjeljenja Kliničkog Centra u Podgorici sa Institutom za onkologiju, Sremska Kamenica, Srbija. Ko je učestovao u ovim aktivnostima ne znam, ali su postojale. Značajan iskorak u telemedicini započeo je sa pilot projektom "TeleCG-Telemedicinska mreža Crne Gore", 2004. god., implementiranom od strane Ministarstva zdravlja Crne Gore i Elektrotehničkog fakulteta. Projekat je predvodila dipl. ing. Svetlana Stojanović, koja je tu oblast donijela u Ministarstvo. Akcenat je bio na telekardiologiji u smislu povezivanja koronarnih jedinica u tri grada: Bar (južno), Berane (sjeverno) sa Kliničkim centrom u Podgorici. Nakon toga Ministarstvo zdravlja je organi-

zovalo nekoliko uspješnih seminara/simpozijuma iz oblasti telemedicine u organizaciji iste grupe. Takodje, Ministarstvo zdravlja je prepoznalo BMI i e-zdravstvo kao jedne od ključnih stavki u svojim strategijama. Početkom 2004. godine počeli su da se implementiraju moderni informacioni sistemi u različitim djelovima sistema zdravstvene zaštite, počevši od javnih apoteka (2004), Fonda zdravstvenog osiguranja (2006) i nekoliko ustanova primarne zdravstvene zaštite (2007). Od 2009. godine u svim centrima primarne zdravstvene zaštite u Crnoj Gori završena je implementacija informacionog sistema. Razvoju informacionog sistema je doprinijelo par domaćih ICT kompanija kao MG Soft, InfoStream, Čikom. Razvoj uređaja medicinske elektronike i medicinske instrumentacije u Crnoj Gori započela je kompanija EMI iz Podgorice sa dizajniranjem nekoliko instrumenata za stimulaciju mišića i primjenu u urologiji, prof. Zoran Mijanović. Čast mi je da sam bio jedan od prvih članova ove kompanije, koju dan danas smatram najvećim rasadnikom elektroinženjera u Crnoj Gori. Na ETFu je razvoj medicinske elektronike, mjerenja i instrumentacije započeo osnivanjem Centra za primijenjenu elektroniku APEG, 2003. Godine, kojeg sam pokrenuo sa grupom kolega. Aktivnosti Centra rezultirali su brojnim publikacijama objavljenim u međunarodnim i domaćim časopisima i na konferencijama. Tu moram istaći prof. Bogdana Ašanina sa Medicinskog fakulteta, koji je prepoznao ovu oblast u ugradio je na nivo intenzivne saradnje Medicinskog i Elektrotehničkog fakulteta. Sa njim smo nastavili saradnju do današnjih dana. Takođe, brojne diplomske i magistarske teze su kompletirane iz ove oblasti u APEG laboratoriji. Dizajnirano je nekoliko prototipova instrumenata, pretežno iz elektrofiziologije i telemedicine. Dizajnirano je i nekoliko softverskih rješenja za podršku rada tih instrumenata. Neki od članova Centra su postali renomirani inženjeri u Kliničkom Centru, neki u nekim kompanijama, a neki su napravili karijeru u inostranstvu. Pomenuo bih neke od njih: Nebojša Šolaja, Žilbert Tafa, Rade Gardašević, Novo Šćekić, Zoran Jakšić, Nevena Vukčević, Marija Mirković, Milena Zogović, Nikola Kojović, Milo Kalezić, Jovan Kovačević, Saša Knežević, Vladimir Popović, Marko Dragović, Angelina Jokić, Jurica Žarković, Nemanja Filipović... ako sam nekoga zaboravio unaprijed se izvinjavam. Nekoliko TEMPUS projekta pokrenulo je razvoj bioinformatičkog (BI) i BMI obrazovanja u Crnoj Gori. Kao rezultat prvog projekta razvijen je magistarski program u medicinskoj informatici (MI) na Univerzitetu Crne Gore, sa naglaskom na e-vladu i e-zdravstvo. Nažalost, taj program nije zaživio u praksi. Drugim projektom, kojim sam rukovodio, uvedene su specijalističke i magistarske studije primijenjene elektronike na Elektrotehničkom fakultetu Univerziteta Crne Gore, koje su sadržale nekoliko predmeta iz oblasti BMI: kao što su "Medicinska elektronika", "Biomedicinska mjerenja i instrumentacija" i "Sistemi za identifikaciju". U širem smislu, postoji nekoliko kurseva na UCG koji se bave, pretežno, MI: "Medicinska informatika i statistika" na Visokoj medicinskoj školi u Beranama, "Informatika u medicini" na Medicinskom fakultetu, "Informatika u dentalnoj medicini" na programu stomatologije, "Medicinska informatika" na doktorskim studijama Medicinskog fakulteta i "Biomedicinska informatika sa elementima zdravstvene statistike" na Fakultetu primijenjene fizioterapije. Neki elementi BMI postoje i na specijalizaciji iz radiologije u sklopu Medicinskog fakulteta Univerziteta Crne Gore. U novije vrijeme Ministarstvo nauke je počelo da shvata značaj fuzije bionauka, medicine i inženjeringa pa je dodijelila

nekoliko ključnih projekata u ovoj oblasti iz fonda HERIC u periodu od 2013. god: “BioICT” (Centar ekselentnosti u bioinformatici na ETFu), "Novi ICT trendovi zasnovani na značajno manjem broju podataka/mjerenja i njihova primjena u multimedijama, biomedicini i komunikacijama"-CS-ICT. Tu bih naročito istakao projekat “Razvoj, validacija i primjena telemedicinskog sistema TELEMONTEKG (TM EKG) za brzu dijagnostiku bolesti srca u Crnoj Gori“, predvodjen prof. Vesnom Miranović, a u kojem aktivno učestvujem. Ne smijem zaboraviti ni dva nacionalna projekta, kojim sam rukovodio, na temu BMI, a koji su imali za cilj projektovanje prenosnih urđaja za telemedicine i kućnu njegu.

Stiče se utisak da je biomedicinski inženjering u Crnoj Gori u određenoj formi bio prisutan u zadnjim decenijama, ali smo tek ove godine upisali generaciju prvih inženjera koji će se školovati na MEDEL modulu ETFa. Šta je u stvari MEDEL? Kao što vidite, trebalo nam je skoro dvije decenije da ubijedimo našu stručnu i obrazovnu javnost o neophodnosti BMIa. Prekretnicu predstavlja još uvijek aktuelan projekat BioEMIS (Studies in Bioengineering and Medical Informatics, 530423TEMPUS-1-2012-1-UK TEMPUS-JPCR) studije u bioinženjeringu i medicinskoj informatici iz TEMPUS šeme, kojim rukovodim u Crnoj Gori. Generalni cilj BioEMIS projekta jeste uvođenje studijskih programa iz BMI i MI na osnovnom, magistarskom i doktorskom nivou u Regionu Zapadnog Balkana. Prvobitnom verzijom projekta u Crnoj Gori je bilo predviđeno uvođenje dvostepenog primijenjenog magistarskog programama na Univerzitetu Crne Gore, u Beranama, čija bi se prva godina smatrala specijalizacijom u ovoj oblasti. Koordinator crnogorskog tima unutar BioEMIS projekta jeste Univerzitet Crne Gore, a pored njega učestvuju Ministarstvo prosvjete i sporta, Institut Simo Milošević, Ljekarska komora i ICT kompanija Čikom. U projektu ukupnou čestvuju 24 partnera iz EU i Regiona. Vođstvo cjelokupnog projekta je povjereno Univerzitetu u Birmigenu, UK, a pored njega EU partnere predstavljaju Univerzitet Pjer i Marija Kiri, poznat kao Sorbona iz Pariza, Tehnički univerzitet u Tampereu, Finska, i Univerzitet u Mariboru, Slovenija. Od partnera iz Srbije tu su univerziteti u Kragujevcu, Nišu, Beogradu, Univerzitet odbrane, VMA, nekoliko kliničkih centara, specijalističkih kompanija i Ljekarska komora Srbije. BiH, pored ostalih, predstavljaju univerziteti u Banja Luci, Istočnom Sarajevu, Mostaru i Bihaću. Imajući u vidu probleme u visokom školstvu Crne Gore izazvane finansiranjem i velikim brojem programa, BIOEMIS projekat je optimizovan na nivo postdiplomskih studija u Medicinskoj Elektronici na ETF-u. Te postdiplomske studije prestavljaju jedan od dva modula na Smjeru Elektronika studijskog programa Elektronika, Telekomunikacije i Računari. Skraćeno ime modula jeste MEDEL (Medicinska Elektronika), a sastoji se od dva stepena: - Postdiplomskih specijalističkih studija u MEDICINSKOJ

BioEMIS i MEDEL su finansirani od starne EU TEMPUS programa za podršku reformi visokog obrazovanja

ELEKTRONICI, u trajanju 1 godine, 60 ECTS kredita, i - Postdiplomskih magistarskih studija u MEDICINSKOJ ELEKTRONICI u trajanju od 1 godine, 60 ECTS kredita. Naravno, da MEDEL program u ovom obimu ne može pokriti sve discipline BMI-a pa se akcenat daje na: medicinsku elektroniku, mikroelektronskomehaničke sisteme u medicini, digitalnu obradu biomedicinskih signala i slika, Telemedicinu, Ispitivanje i nadzor medicinske opreme, i Identifikacioni sistemi u medicini. Ono gdje imamo realne potencijale i potrebu. Opis MEDEL programa se može naći na: http://www.apeg.ac.me/ medel.htm, a katalog: http://www.apeg.ac.me/MED_EL_ KATALOG .pdf. Predviđeno je da ovaj program prima mali broj studenata, najviše desetak godišnje, radi kvaliteta rada, a prati ga savremeno opremljena Laboratorija za medicinsku elektroniku. Ove godine 3 studenta pohađaju ovaj program: Božidarka Radović, Danilo Janković i Zoja Vuljaj. Od profesora su angažovani, pored mene, Jadranka Radović, Srdjan Stanković, Irena Orović, Nedjeljko Lekić, Zoran Mijanović kao i ostale kolege, uključujuči one sa Medicinskog fakulteta, pa moram pomenuti ljekare Mihaila Vukmanovića, Draška Nikčevića i Vladimira Dobričanina.

Prva generacija medicinskih inženjera u Crnoj Gori. Studenti MEDEL programa sa prof. Stojanovićem Koje biste od Vaših najnovijh rješenja (instrumenata) istakli za naše čitaoce? Ima ih mnogo, ali vjerovatno vaše čitaoce najviše interesuju naši virtuelni instrumenti za mjerenje vitalnih parametara kao što su ECG, EMG, zasićenost krvi kiseonikom (SaO2), krvni pritisak itd. Tu je i naš stres detektor koji na osnovu ECG signala i varijabilnosti srčanog ritma (HRV) govori o nivou stresa kojem ste izloženi. Nivo stresa se izračunava iz 3-5 minutnog ECGa pomoću posebne formule i ekspertnog sistema, kojoj prethode obrada ECG signala u vremenskom, frekventnom i vremensko frekventnom domenu. MEDEL stres detektor je postao vrlo popularan zbog zavidne tačnosti.

Đoka Miraševića br. 7, Podgorica tel. + 382(0) 20 266 333 tel./fax. + 382(0) 20 267 805 mob. + 382(0) 69 777 069 e-mail: netpharm@t-com.me www.netpharm.me

Prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova putem informacionog sistema domova zdravlja i opštih bolnica Dr pharm. Nemanja Turković Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore Odjeljenje za farmakovigilancu Spontano prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova ima važnu ulogu u dobijanju novih informacija o ljekovima koji su već u prometu (nova neželjena dejstva, posebna upozorenja i mjere opreza, kontraindikacije i sl.). Ono predstavlja jedan od najznačajnijih izvora podataka za procjenu bezbjednosti i kvaliteta ljekova koji se nalaze u prometu. Profesionalna, moralna, ali i zakonska obaveza zdravstvenih radnika je da prijave svaku sumnju na neželjeno dejstvo lijeka, čime doprinose obezbjeđivanju pacijentima kvalitetnih, bezbjednih i efikasnih ljekova. Najnovijom regulativom u Crnoj Gori, u oblasti monitoringa i evaluacije kvaliteta zdravstvene zaštite u zdravstvenim ustanovama, u skladu sa najboljim evropskim i svjetskim praksama, kao jedan od indikatora kvaliteta rada zdravstvene ustanove je navedeno i prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova. Prema Zakonu o ljekovima ("Sl. list CG", br. 56/11 i 06/13) i Pravilniku o načinu prikupljanja podataka i načinu prijavljivanja i praćenja neželjenih dejstava ljekova za upotrebu u humanoj medicini ("Sl. list CG" br. 46/14), Agencija za ljekove i medicinska sredstva (CALIMS) je nadležna za praćenje neželjenih dejstava, odnosno bezbjednosti ljekova i detekcije svake promjene u odnosu koristi i rizika njihove primjene. Neželjeno dejstvo lijeka zdravstveni radnici mogu prijaviti

CALIMS direktno ili posredstvom predstavnika proizvođača lijeka u Crnoj Gori. Svaku sumnju na neželjeno dejstvo lijeka je potrebno prijaviti CALIMS, pri čemu zdravstveni radnik ne mora biti potpuno siguran da je neželjeno dejsto izazvano lijekom. Prilikom prijavljivanja neželjenog dejstva treba dostaviti što je moguće više podataka u cilju pouzdanije procjene uzročno-posljedične povezanosti primijenjenog lijeka i prijavljenog neželjenog dejstva. Međutim, prijavu treba poslati iako određeni podaci nedostaju, jer nijesu neophodni svi podaci kako bi se prijava smatrala validnom. A da bi se prijava smatrala validnom, mora sadržati najmanje podatke o: izvještaču, pacijentu, ispoljenom neželjenom dejstvu lijeka i suspektnom lijeku. Aplikacija za prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova putem informacionog sistema zdravstvene zaštite Pored obrasca za prijavu neželjenog dejstva lijeka, koji nakon popunjavanja zdravstveni radnik može poslati CALIMS poštom, faksom ili mejlom, od maja 2012. godine izabranim ljekarima u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, a od 2013. godine i ljekarima u opštim bolnicama, omogućeno je direktno prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova putem informacionog sistema zdravstvene zaštite, koji je kompatibilan sa informacionim sistemom CALIMS. Riječ je o jedinstvenoj aplikaciji za prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova kojom se u regionu, ali i šire, može pohvaliti samo Crna Gora. Aplikacija za prijavljivanje neželjenih dejstava putem informacionog sistema zdravstvene zaštite je razvijena sa ciljem da se zdravstvenim radnicima omogući jednostavan, brz i efikasan način prijavljivanja neželjenih dejstava putem informacionog sistema koji svakodnevno koriste u svom radu. Dizajnirana je tako da "oponaša" klasični (papirni) obrazac za prijavu neželjenog dejstva, pri čemu su grupe podataka koje se nalaze na prijavi unaprijed definisane i sortirane po tabovima (Podaci o neželjenom dejstvu

lijeka, Podaci o ljekovima, Obustava i ponovna primjena suspektnog lijeka, Ostali važniji podaci).

Unos podataka se vrši pomoću polja za unos slobodnog teksta, ali i pomoću polja koja se popunjavaju biranjem jedne od ponuđenih opcija sa liste vrijednosti. (Posebno treba naglasiti funkcionalnost koja se odnosi na odabir suspektnih ljekova i ljekova u istovremenoj primjeni pomoću dvije liste: Propisani ljekovi (omogućava uvid u sve do sada propisane ljekove za datog pacijenta) i Ostali ljekovi (omogućava odabir ljekova koji nijesu bili propisani pacijentu)). Imajući u vidu činjenicu da se podaci o pacijentu, kao i podaci o izvještaču automatski prepisuju u prijavu, na ovaj način se smanjuje vrijeme potrebno za popunjavanje prijave. Obavezna polja, koja se odnose na neželjeno dejstvo: Datum početka neželjenog dejstva i Opis neželjene reakcije, odnosno na suspektni lijek: Režim doziranja, Primjena terapije od i Indikacije za primjenu, obezbjeđuju validnost i odgovarajući kvalitet prijava. Nakon uspješnog popunjavanja, zdravstveni radnik jednostavnim klikom prosljeđuje prijavu direktno CALIMS, čime se zaobilazi slanje prijave poštom, faksom ili mejlom. Kompatibilnost informacionog sistema zdravstvene zaštite i informacionog sistema CALIMS omogućava da prijava nakon slanja bude automatski dostupna Odjeljenju za farmakovigilancu CALIMS, što je veoma značajno u slučaju potrebe za brzom regulatornom akcijom.

Unapređivanje aplikacije za prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova CALIMS kontinuirano radi na unapređenju efikasnog sistema farmakovigilance u Crnoj Gori tj. efikasnog sistema nacionalnog nadzora nad bezbjednom primjenom ljekova, a jedan od preduslova za to je svakako i povećanje broja ali i kvaliteta prijava. Nakon trogodišnjeg iskustva i komunikacije sa zdravstvenim radnicima - korisnicima aplikacije za prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova, CALIMS je unaprijedila i pojednostavila postojeću aplikaciju za prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova i pustila je u rad u julu 2015. godine, a sve u cilju stvaranja mogućnosti da zdravstveni radnici na brz i komforan način proslijede svaku sumnju na neželjeno dejstvo lijeka prema CALIMS. Posebno treba istaći značajnu ulogu ljekara iz Doma zdravlja Bijelo Polje, koji su slanjem zavidnog broja prijava, sugestijama i pozitivnim feedbackom umnogome doprinjeli sadašnjem izgledu aplikacije. CALIMS je povodom puštanja u produkciju unaprijeđene forma aplikacije pripremila i flajer u kome su na jasan i jednostavan način data precizna uputstva ljekarima o tome kako se pravilno prijava popunjava, uz naglasak na obavezna polja koja treba popuniti, kako bi se prijava smatrala validnom. Flajer kao i druge publikacije vezane za farmakovigilancu su dostupne na portalu CALIMS (www.calims.me), u dijelu Publikacije. Očekuje se da će ovaj način prijavljivanja biti dominantan jer je jednostavan, brz i efikasan ali i da će istovremeno uticati na povećanje broja prijava neželjenih dejstava ljekova. Sada je već i izvjesno da će forma za prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova putem informacionog sistema biti dostupna i farmaceutima koji rade u okviru Zdravstvene ustanove apoteke Crne Gore "Montefarm", a u planu je da ovaj način prijavljivanja bude omogućen i drugim institucijama u sistemu javnog zdravstva, u prvom redu Kliničkom Centru Crne Gore kao i specijalnim bolnicama.

Ukoliko primijetite neželjeno dejstvo lijeka, čak i da se radi "samo" o Vašoj sumnji da je ispoljeno neželjeno dejstvo u vezi sa lijekom, molimo Vas da prijavu pošaljete putem informacionog sistema zdravstvene zaštite (ukoliko Vam je dostupna aplikacija za prijavu neželjenih dejstava), ili popunite obrazac za prijavu (dostupan na www.calims.me) i pošaljete: na adresu: Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore Bulevar Ivana Crnojevića 64a 81 000 Podgorica tel: 020 310 280 fax: 020 310 581 e-mail: nezeljenadejstva@calims.me

LINIJA PROIZVODA VICHY NORMADERM Karakteristika masne i problematične kože jeste pretjerano lučenje lojnih žlijezda. Regulisanje izlučivanja sebuma prvi je važan korak do zdravog i lijepog izgleda kože. Laboratorija Vichy stoga je razvila liniju proizvoda Normaderm, koja predstavlja potpuno rješenje za masnu i problematičnu kožu. Inovativni aktivni sastojci regulišu izlučivanje sebuma, čiste i smiruju kožu, te otklanjaju nepravilnosti. Kod masne kože značajno je pretjerano lučenje lojnih žlijezda, stoga je koža dodatno sjajna, pogotovo na T-području (čelo, nos, brada). Pritom se pojavljuju zatvoreni i otvoreni komedoni, pore su proširene i začepljene. Prilikom njegovanja masne i problematične kože potrebno je nadzirati lučenje sebuma, a da pritom ne izazovemo isušivanje kože. Stoga je važan odabir proizvoda za takvu vrstu kože. NORMADERM Ekspert za kožu koja naginje nepravilnostima. Zdrava koža već od 7 dana.* Čisti, njeguje, šminka. Kompletna linija proizvoda za borbu protiv 6 znakova nepravilnosti odrasle kože: nepravilnosti, bubuljice, crvenilo, proširene pore, mastan sjaj, nejednak ten (samoocjena 129 žena). NORMADERM Gel za umivanje

ja.

- Čišćenje sa ispiranjem. Za žene sa kožom koja je sklona nepravilnostima: bubuljice, začepljene pore, masna područja. Obogaćen salicilnom kisjelinom i totarolom koji kožu čiste, a sadrži i eperulin za dejstvo protiv iritaci-

Poslije umivanja, Vaša koža je glatka i vidljivo zdravija. Izuzetno efikasan i nježan, ovaj gel poštuje Vašu kožu, čak i onu osjetljivu. Poslije četiri nedjelje upotrebe: Koža je vidljivo zdravija: 72 %. Tekstura kože je ravnomjernija: 74 %. *Samoocjenjivanje 50 žena.

NORMADERM Normaderm 3 u 1 - Čišćenje sa ispiranjem. Njega za čišćenje trostrukog djelovanja. Po prvi put, trostruko djelovanje u jednom proizvodu za čišćenje u potpunosti prilagođenom osjetljivoj koži sa nepravilnostima. 1. Krema za čišćenje: uklanja sebum i nečistoće. 2. Piling: odčepljuje pore. 3. Maska: čisti pore i matira kožu. Vaša koža je nježno očišćena, potpuno je čista i svježa, uz osjećaj prijatnosti. Bogata umirujućim agensima i glinom Tri-Activ njega za čiščenje je nježna prema Vašoj koži, čak i osjetljivoj. Koža je u potpunosti čista i svježa, uz osjećaj prijatnosti. NORMADERM Micelarni rastvor za osjetljivu kožu sa nepravilnostima Ovaj losion za čišćenje koji je, pored svoje izuzetne efikasnosti, izuzetno nježan, idealan je za osjetljivu kožu sa nepravilnostima, jer pri čišćenju uzima u obzir i posebnu prirodu osjetljive kože. Bogat je cinkom i njegu Vaše kože svakodnevno obogaćuje klinički dokazanim uspješnim čišćenjem. Njegova micelarna tehnologija omogućava da se šminka i nečistoće uhvate bez trljanja i bez ispiranja. Vaša osjetljiva koža je nježno očišćena i oslobođena šminke i u potpunosti je čista bez osjećaja nelagodnosti. Hipoalergena formula BEZ PARABENA i alkohola testirana je na osjetljivoj koži i očima. Nije potrebno ispiranje, što je čini još nježnijom prema Vašoj osjetljivoj koži. Osjetljiva koža je nježno očišćena, u potpunosti je čista i bez osjećaja nelagodnosti. NORMADERM Losion za čišćenje lica i sužavanje pora Sastojci sa efektom pilinga odčepljuju i sužavaju pore, a ujedno kožu i matiraju. Površina kože je u trenutku ravnomjernija. Već poslije prvog nanošenja pore su sužene, a

koža je matirana. Losion se ne ispira i blag je prema Vašoj koži. Pore su sužene, a koža matirana. NORMADERM Njega protiv nepravilnosti koja uljepšava kožu Sveobuhvatna njega protiv nesavršenosti namijenjena odraslim ženama za borbu protiv 5 znakova nepravilnosti kao što su: nepravilnosti, pigmentacijske fleke, proširene pore, mastan sjaj na koži, beživotan ten. Ublažava nesavršenosti na koži odraslih žena: - 75% lezija nastalih usljed upala, - 28% tamnih fleka, - 25% proizvodnje sebuma, - 14% površine sa porama, 24-časovna hidratacija*kliničko ispitivanje sprovedeno na uzorku od 50 odraslih žena. NORMADERM Night detox Noćna njega koja transofmiše masnu kožu već od prvog jutra. Da li prilikom buđenja imate osjećaj nečiste kože? Razlog za to je povećano lučenje sebuma i nagomilavanje toksina tokom noći. Prva Vichy pročišćujuća noćna njega. Formulisana sa inovativnim sastojcima: 1. (perlit + apsorbujuće čestice) upijaju višak proizvedenog sebuma tokom noći; 2. (Eperulin +LHA + Hepes + salicilna kiselina) smanjuju nečistoće i odstranjuju nepravilnosti. Ne uzrokuje osjećaj bockanja; ne nadražuje kožu. Koža ga dobro podnosi, tekstura je prijatna i primjerena osjetljivoj koži. Prilikom buđenja: koža je manje masna, glatkija, pore su manje vidljive, ten je blistav; osjećaj čiste kože. Normaderm ANTI-ÂGE Dnevna krema - Dnevna njega Prva Vichy njega protiv nepravilnosti i bora, primjerena i za osjetljivu kožu. Za žene poslije 30. godine starosti koje se bore sa kožnim nepravilnostima i suočavaju se sa prvim borama. Poslije 30. godine: kod masne i/ili kože sa nepravilnostima može se pojaviti dvostruki problem. Nepravilnosti, masni sjaj, crvenilo i proširene pore još uvijek su prisutni, a već se javljaju i prve bore. Potrebno je, dakle, koristiti posebnu njegu za istovremeno tretiranje nepravilnosti i bora. Otkrijte moć LHA na Vašoj koži i dermatološke aktivne sastojke sa dejstvom pilinga u kombinaciji sa vitaminom C koji djeluje protiv starenja. Ovakav sastav će Vam garantovati dvostruku efikasnost. Nepravilnosti su smanjene, bore ublažene, a Vaša je koža vidljivo zdravija. Nekomedogena, hipoalergena formula sa termalnom vodom Vichy nježna je i prema osjetljivoj koži. Ispitano na osjetljivoj koži. Smanjene nepravilnosti: 73 % žena (samo-ocjenjivanje, 4 nedjelje, 51 žena) + ublažene bore: 95 % žena* (samoocjenjivanje, 4 nedjelje, 42 žene)

NORMADERM BB CLEAR Teinte Claire - Ujednačavajuća korektivna njega. Prva BB krema za blistavu kožu bez nedostataka. Namijenjena ženama od 25 do 40 godina sa masnom kožom i/ili kožom sklonom nepravilnostima. Za ujednačen i blistav ten i finiju teksturu kože. -23% nesavršenosti poslije mesec dana upotrebe. Kontrola suvišnog sjaja tokom cijelog dana. Za dugotrajan baršunasti, puderasti izgled kože. Testirano pod kontrolom dermatologa na osjetljivoj koži. Obogaćeno Termalnom vodom Vichy sa umirujućim, učvršćujućim i regenerativnim dejstvom. Visokokoncentrovana salicilna kisjelina do 2% uz dodatak mineralnih pigmenata. NORMADERM BB CLEAR Teinte Medium - Ujednačavajuća korektivna njega. Prva BB krema za blistavu kožu bez nedostataka. Namijenjena ženama od 25 do 40 godina sa masnom kožom i/ili kožom sklonom nepravilnostima. Trenutno djelovanje: ujednačava ten i čini ga blistavim. Za prirodan izgled tena. Tokom cijelog dana: hidratizuje i uklanja suvišan sjaj. Nakon 1 mjeseca: ublažava nesavršenosti – 23%. NORMADERM Stik za prekrivanje i sušenje nepravilnosti na koži. - Dodatna njega. Njega protiv nepravilnosti koja ih isušuje i prekriva. Za muškarce i žene sa nenadanim lokalnim izbijanjima u potrazi za njegom koja će istovremeno tretirati i prekrivati nepravilnosti. Dva istovremena djelovanja na lokalna izbijanja: prekriva i tretira. Pigmenti u stiku u trenutku prekrivaju bez ostavljanja tragova. LHA suši i dezinfikuje lokalna izbijanja za brzu resorpciju. Nepravilnost je u trenutku prekrivena i brzo resorbovana. Njegova formula je nježna i prema osjetljivoj koži. Nepravilnosti u trenutku postaju manje vidljive. Suše se i sa svakim nanošenjem su sve manje.

Uvoznik i distributer za Crnu Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica Tel.: +382 (0)20 623 125 Fax: +382 (0)20 621 770 E-mail: office@farmegra.com

Seksualni priručnik "Kama Sutra" napisan je u Indiji u drugom vijeku prije nove ere.

Najniža temperatura ikad izmjerena bila je -88 C u Vostoku na Antarktiku.

Španski pisac Miguel de Cervantes izgubio je lijevu ruku u bici kod Lepanta.

Na Novom Zelandu ima 17 puta više ovaca nego ljudi.

Kravu je moguće voditi uz, ali nikako niz stepenice.

Delfini spavaju sa jednim otvorenim okom.

Žene trepću gotovo duplo više puta nego muškarci.

Slonovi su jedini sisari koji ne mogu da skaču.

Ajkule su imune na rak.

Zečevi mogu da umru od srčanog udara.

Pacov može da izdrži bez vode duže nego kamila.

Svi labudovi u Engleskoj vlasništvo su kraljice.

Veliki roj skakavaca može pojesti 80.000 tona kukuruza u jednom danu.

Mačke mogu da čuju ultrazvuk.

Intervju: Prof. dr Vlado Dimov

Najsloženije laparoskopske operacije dostupne i crnogorskim pacijentima Povod za interviju je vijest od prije nekoliko dana, kada je u bolnici Codra u Podgorici izvršeno odstranjivanje velike slezine laparoskopskim putem, što predstavlja jednu od najsloženijih procedura u laparoskopskoj hirurgiji. Operaciju je uspjesno izveo prof. dr Vlado Dimov sa ekipom ljekara u bolnici Codra Poštovani profesore, šta je laparoskopska hirurgija? Laparoskopska, ili Miniinvazivna hirurgija, se razvija u periodu od kraja 80-tih godina, i za samo deset godina doživljava istinski bum u svijetu i menja cio smisao i filozofiju u hirurgiju. To je po definiciji minimalni, kao invazija, pristup u smislu što je moguće manje naranjavanje tijela, a da se pri tome postigne najmanje isti ili bolji rezultat u liječenju abdomenalnih oboljenja u odnosu na otvorenu, ili tzv. klasičnu hirurgiju. Htio bih da naglasim da minimalno invazivna hirurgija u početku se primijenjivala u abdominalnoj hirurgiji, urologiji i ginekologiji, no danas je ovaj princip rada prisutan u svim drugim granama hirurgije, uključujući čak i kardio kao i neurohirirgiju. Sa razvojem miniinvazivnog pristupa, definitivno je otišla u istoriju filozofija “veliki hirurg, veliki rez”.

izvršenih laparoskopskih procedura u svijetu ogroman, i ono što je sasvim jasno je sljedece: - Operativni pristup je preko znatno manjih rana, koje su odprilike oko pola do jednog santimetra, umjesto velikih rezova karakterističnih za konvencionalnu hirurgiju, i samim tim postoperativni bol i mogućnost infekcije su neuporedivo manji. - Mogucnosti intraoperativnih kao i postoperativnih komplikacija i infekcija, ili pojave postoperativnih hernija, su isto tako neuporeduvo manje nego kod konvencionalne hirurgije.

Koje su najveće prednosti ove hirurgije u odnosu na klasičnu hirurgiju?

- Postoperativna mobilizacija pacijenta je u roku od najviše nekoliko časova a cijeli postoperativni oporavak i hospitalizacija, kao vraćanje normalnom zivotu i radu, je u roku nekoliko dana u odnosu na drugu hirurgiju, gdje može da traje i mjesecima.

Prednosti ove hirurgije su glavni razlozi zašto se ova hirurgija tako brzo razvila, što se ne pamti da se to ranije dešavalo prilikom uvođena novih metoda u hiriurgiji. Do sada je broj

- Iz tog razloga je i davanje ljekova, u smislu analgetika i antibiotika, u postoperativnom periodu isto tako je višekratno manje, ili traje najviše jedan dan.

Prof. dr Vlado Dimov je jedan od pionira na polju Laparoskopske hirurgije, i jedan od najpoznatijih stručnjaka laparoskopske hirugije u Evropi. Prof. Dimov je Visiting profesor na Chicago University u SAD, Visiting profesor na CAPA Universitetu u Istanbulu u Turskoj, sljedeći predsjednik Mediteranian Task Forces for Cancer control, u kome članuju sve zemlje Mediterana. Član je i mnogih svjetskih i evropskih Asocijacija i Udruženja . Od septembra meseca ove godine je stalno u Crnoj Gori u Bolnici Codra u Podgorici, a prije toga je bio osam godina načelnik Klinike za Miniinvazivnu hirurgiju u japanskoj Bolnici Tokuda u Soﬁji, jednoj od najvećih privatnih bolnica ove korporacije, koja ima oko hiljadu ležaja, kao i načelnik Klinike za hirurgiju u univerzitetskoj bolnici Sv Ivan Rilski u Soﬁji.

- Gubitak krvi je u mililitrima ili minimalan tako da davanje krvi je nešto što je izuzetno rijetko, ili se obično to radi samo preoperativno kod anemičnih pacijenata zbog prirode bolesti. - Kontakt hirurga sa organima je minimalan u smislu manipulacije organima za vrijeme operacije, i to je ono zbog čega se pacijent mnogo brže oporavlja kroz sve funkcije u smislu peristaltike ili rada crijeva, desavaju se bukvalno za nekoliko sati poslije operacije. Ispitivanja u zadnjim godinama smatraju da je ovo glavni razlog zbog čega je imunološki sistem pacijenta mnogo

manje oštećen, a time i mnogo efikasniji u postoperativnom periodu kod pacijenata operisanih laparoskopskim putem, u poređenju sa pacijentima operisanim na konvencionalni način kod istog tipa intervencija, što je nesumnjivo dokazano. Da li postoje kontraindikacije kod primjene ovog tipa hirurgije? Kontraindikacije koje postoje su uglavnom izvan trbuha i digestivnog sistema i uglavnom su kardioloske prirode, i to samo

kod stanja gde je narušena razmjena kiseonika i gde ima hiperkapnije - tamo može da bude problem povećanje CO2 u krvi zbog upotrebe ovog gasa prilikom operacija za postizanje pneumoperitoneuma. Ovo je toliko rijetko da se i ne sjećam koliko puta sam ih imao u mojoj dugoj praksi. Kakva je zastupljenost ovih operacija u svijetu i na klinikama na kojima ste Vi radili, i koje se sve operacije izvode ovim načinom? Danas više nema nikakve podjele na to koje se operacije rade laparoskopskim ili konvencionalnom metodom. Bukvalno svaka intervencija u abdominalnoj hirurgiji se radi laparoskoskim putem. Danas je već sasvim jasno da je laparoskopska hirurgija zlatni standard za operacije žučne kese, apendektomije, sve operacije tankog i debelog crijeva, bubrega i nadbubrežnih zlijezda, postoperativne hernije, inguinalne hernija i dr. Gatroezofagijalni refluks, ahalazije kao i hijatalne hernije, koje su veoma česta oboljenja u današnje vrijeme, ima smisla da se tretiraju jedino laparoskopskim pristupom jer su rezultati kao i osjecaj pacijenata neuporedivi u odnosu na veoma mutilantni i agresivni pristup konvencionalnom hirurgijom. Laparoskopski pristup daje smisao operacijama metabolne hirurgije kod tzv. bolesno gojaznih osoba, za koje se čeka od jedne do tri godine u zemljama zapadne Evrope i SAD. Jedino polje koje je do skoro bilo privilegija jedinstveno za otvoreni pristup su bile translpantacije organa. Danas se i veliki broj explantacija, koje prethode transplantaciji, rade laparoskopskim pristupom. Što se tiče procenta laparoskoskih procedura u odnosu otvorene hirurgije na ne selektiranim slučajevima, uključujući i hitnu hirurgiju, kreću se i do 85% u korist laparoskopskih procedura. Na odjeljenima na kojima sam ja radio, procenat se kretao od 60% do 75%. Ipak, gde su limiti ovih operacija? Dobro pitanje. Laparoskopska hirurgija nije “mačo” hirurgija. Ne može sama sebi da je cilj. Uvijek treba da je bezbjednost pacijenta na prvom mjestu. Najkraće rečeno, limiti predstavljaju: tehničke mogućnosti koje treba da su besprekorne, kao i sposobnost hirurga i ekipe, jer bezbjednost pacijenta je na prvom mjestu. Kako se edukuju i licenciraju danas u svijetu hirurzi, da bi se bavili laparoskopskom hirurgijom? To je bio veliki problem i bilo je veoma različitih sistema u različitim zemljama, ali danas mladi specijalizanti se educiraju za vreme specijalizacije hirurgije, paralelno i za sticanje osnovna poznavanja iz laparoskopske hirurgije. Da bi se licencirali za tzv. advanvce ili naprednu laparoskopsku hirurgiju, educiraju se u posebnim ustanovama gdje se to radi svakodnevno, i od njih se traži da ispune broj posebnih procedura. Njihova edukacija je skupa ali ipak jeftinija od komplikacija koje su posljedice nedo-

voljne edukacije. Ne možete i ne smijete da radite nešto a da pri tome niste obučeni, a i licencirani. Mi koji smo počinjali ovaj tip hirurgije, izuzev nekih sasvim bazičnih kurseva, nismo imali drugu mogućnost edukacije jer niko nije imao iskustva. Veliki dio iskustva smo sticali godinama rada i postepenim proširivanjem obima i tipova operacija. To je bilo tako jer nije bilo trenera, ali danas situacija je sasvim druga i nema mjesta za improvizaciju, jer ima i od koga da se uči, a to regulišu ministarstva zdravlja u svakoj državi. Poštovani profesore, Vi ste ovih dana izveli jednu od najsloženijih procedura u laparoskopskoj hirurgiji, odstranjivanje velike slezine. Koje ste druge složene procedure izvodili u bolnici Codra i da li ste otvoreni za hirurge, a naročito mlade hirurge iz Crne Gore, da kod Vas stiču iskustva u laparoskopskoj hirurgiji? Ja sam ovu operaciju radio mnogo puta i ranije i nije bio problem da je radim i ovdje, iako se radilo o veoma velikoj slezini kod mlade pacijentkinje, što čini operaciju još složenijom i većim izazovom i za vrlo iskusnog laparoskopskog hirurga. Veci problem je bio da to uradim sa ekipom sa kojom radim u bolnici, koja je sticala iskustvo u toku mojih dolazaka u toku prethodne godine, dok sam dolazio kao konsultant. Zato sam i zadovoljniji, jer je to dokaz da je cio tim bolnice dokazao da je sazreo za ovako velike operativne zahvate. Inače, u bolnici CODRA su svakodnevni operativni program operacije iz grupe tzv. složenih procedura kao: operacije zbog tumora debelog crijeva, anti refluksne operacije na jednjaku, ventralnih i ingvinalnih hernija, ciste na jetri i bubrezima, operacije na žučnim putevima, kao i mnoge druge operacije koje su već rutina u Codri. U Codri je rutina i laparoskopsko odstranjivanje prostate koje rade urolozi, što je veoma moderan i popularan tretman karcinoma prostate. Iz mog iskustva oko procesa uvođenja ove metodi u zemljama gdje prije toga, zbog različitih razloga, nije bila dovoljno afirmisana laparoskopska hirurgija, siguran sam u dvije stvari i to: - Prvo, pacijenti su ti koji će je tražiti korištenje ovog metoda, jer svako kada se suoči sa zdrastvenim problemom traži informacije o mogućnostima liječenja i prednosti pojedinih metoda, koje su kod laparoskopske hirurgije nesporne. - I drugo, koje je istovremeno i moja poruka mladim hirurzima, a to je da će možda stariji hirurzi završiti svoj aktivni radni život i bez laparoskopskih operacija, ali mladi to nikako neće moći, i zato je veoma važno da što prije počnu da usvajaju laparoskopske tehnike, da bi odgovorili zahtjevima pacijenata, a svi koji imaju takav interes će uvijek biti dobrodošli da nam se pridruže u radu. Verica Pantelić

MNE.CHC.15.04.01

Hirurgija dominantnog

nodusa štitaste

žlijezde Dr Vesna Mitić-Lakušić, Klinički centar Crne Gore

Hirurgija štitaste žlijezde, sa očuvanjem integriteta paraštitastih žlijezda i nervusa laringeusa rekurensa, kao i okolnih struktura, u eri dvadeset i prvog vijeka predstavlja imperativ svakog hirurga. U zemljama okruženja, na primer u Srbiji, se svake godine registruje četiri hiljade novooboljelih pacijenata od bolesti štitaste žlijezde, dok se nezvanično smatra da je taj broj drastično veći i prelazi preko 50.000. Na značaj ove teme ukazuje i to da je u Crnoj Gori do 1997. godine registrovano prosječno 8 novooboljelih na 620.029 stanovnika od tiroidnog kancera, da bi se nakon ovog perioda taj broj bolesnika drastično povećao, za razliku od SAD gde je godišnja incidenca niska i ne prelazi 1%, 0,3-10 slučajeva na 100.000 stanovnika godišnje. Incidenca oboljelih je u porastu naročito nakon černobilske havarije, kada je došlo do eksplozije nuklearnog reaktora 1986. godine. Adekvatni pristup dijagnozi, a time i liječenju dominantnog nodusa štitaste žlijezde je predmet sučeljavanja različitih stavova, kako u svijetu tako i u našoj zemlji. Kontraverzna pitanja odnose se, kako na značaj laboratorijskih testova, tako i na značaj vizualizacionih metoda u evaluaciji pacijenata sa dominantnim nodusom u štitastoj žlijezdi. Osnovno pitanje u odnosu na kontraverze je izbor optimalnog dijagnostičkog i terapeutskog algoritm. Razvoj hirurgije štitaste žlijezde se kretao od predloga za njeno zabranjivanje sredinom

XIX vijeka, zbog neprihvatljivog mortaliteta čak i za srednjevjekovne prilike, do najvišeg dometa hirurške vještine, kako je označio W. Halsted. Prvu tireoidektomiju 925. godine uradio je Albucasis Theodor Billroth dajući naučne osnove tireoidne hirurgije. Bitan doprinos razvoju tireoidne hirurgije dali su njeni velikani: Johann von Mikulicz, William Halsted, Charles Mayo.

Prosječna težina štitaste žlijezde iznosi oko 20-30 grama. Oblika je potkovice ili slova H. Sastoji se iz dva lobusa koji su

međusobno spojeni istmusom. Središnji dio žlijezde, lobus piramidalis, prisutan je u 50% slučajeva. U bazalnim uslovima 1% minutnog volumena srca dospijeva u žlijezdu gornjim i donjim tiroidnim arterijama. Venska drenaža ide preko gornje, srednje i donje tireoidne vene. Osnovna uloga štitaste žlijezde se sastoji u sintezi, deponovanju i izlučivanju njenih hormona, a to su T3, T4 i kalcitonin, kojima doprinosi regulisanju složenih metaboličkih procesa u organizmu, a to su: rast i razvoj skeleta, genitalnih organa, potrošnja kiseonika, razgradnja holesterola, sinteza slobodnih masnih kisjelina i metabolizam kalcijuma i fosfora, oksidacija hranljivih materija, proizvodnja energije i hematopoeza, a inhibiše sintezu proteina i glikogena, a na srcu tireoidni hormoni imaju izražen pozitivni hronotropni i inotropni efekat. Regulacija funkcije štitaste žlijezde obavlja se mehanizmom negativne povratne sprege sa adenohipofizom, zavisno od aktivnosti hipotalamusa. Nodus u štitastoj žlijezdi je intratireoidna formacija koja se izdvaja od okolnog normalnog parenhima žlijezde. Ako se jedan nodus u multinodoznoj strumi izdvaja po brzini rasta, veličini, konzistenciji ili drugim karakteristikama u odnosu na ostale, označava se kao “dominantan”. Njegov klinički značaj je veliki zbog toga što se većina tumora tireoidne žlijezde prezentuje u formi dominantnog nodusa. Palpabilni tireoidni nodus je čest u opštoj populaciji i iznosi 4-7% kod ženskog i 1% kod muškog pola. U sklopu dominantnog nodusa se javlja karcinom 14-23%. Može se pojaviti u bilo kojem dijelu štitaste žlijezde.

kisjelina), ultrazvučni pregled štitaste žlijezde, scintigrafija štitaste žlijezde, ct-vrata. Indikacije za hirurško liječenje štitaste žlijezde; - hipertireoze (toksični adenom, toksična polinodozna struma, Bazedova bolest), - nodozne strume koje vrše kompresiju na okolne strukture vrata, - tumori štitaste žlijezde. Britansko udruženje za štitastu žlijezdu preporučuje totalnu tireoidektomiju za tumore preko 1cm i za papilarne tumore koji su multifokalni i šire se van žlijezde, kao i za familijarne forme. Pravovremena dijagnostika u hirurgiji tumora štitaste žlijezde omogućava adekvatno liječenje, a samim tim doprinosi dužem preživljavanju bolesnika i boljem kvalitetu života. Hirurg se u svom radu ne može u potpunosti pouzdati ni u jednu od dvije naprijed navedene dijagnostičke procedure. Njegov rad se mora zasnivati na znanju, iskustvu, kliničkom pregledu, a tek onda na dijagnostičke procedure.

Tumori tireoidne žlijezde u čijoj formi se prezentuje dominantni nodus: - benigni: Adenomi: papilarni i folikularni, Teratomi, Dermoidne ciste, Fibromi, Hemangiomi, Lipomi, Horistomi; - maligni: Papilarni karcinom, Folikularni karcinom, Medularni karcinom, Anaplastični karcinom, Limfom, Sarkomi, Karcinosarkomi, Plazma ćelijske lezije, Planocelularni karcinom, Sekundarni tumori. Hematogene metastaze se razvijaju u organima sljedećim redosljedom: pluća, kosti, mozak i jetra. Еtiopatogeneza tumora štitaste žlijezde: uticaj genetskih faktora, sva tri RAS onkogena (Ki,H,N-RAS) i mutacija p53 antionkogena, kontinuirana stimulacija ćelija sa TSH hipofize, prethodne benigne tireoidne bolesti, geografske razlike, etnička pripadnost, ishrana, ljekovi. Dijagnostika tumorskih promena štitaste žlijezde (protokol): anamneza, klinički pregled, laboratorijske analize (T3, T4, TSH i FT4) kao i tumorski markeri: tireoglobulin (Tg), antitijela na tireoglobulin (AtTg), kalcitonin, histaminaze i CEA, sijalinska

Uvodno izlaganje generalne direktorice Direktorata za međunarodnu saradnju i bioetiku, dr Mire Jovanovski-Dašić

Nacionalna radionica Ministarstva zdravlja Crne Gore Nacionalnu radionicu na temu: „Unaprjeđenje programa kontrole i osiguravanja kvaliteta u oblasti dijagnostičke radiologije, Ministarstvo zdravlja organizovalo je 17. decembra, u Institutu za bolesti djece KCCG, u okviru projekta „Nadgradnja sistema kontrole kvaliteta u dijagnostičkoj radiologiji za potrebe Nacionalnog programa za skrining raka dojke“, koji se sprovodi u saradnji sa Ministarstvom nauke Crne Gore i Međunarodnom Agencijom za atomsku energiju (IAEA) Nacionalni program za rano otkrivanje raka dojke predstavlja trenutno najznačajniji dokument kojim su projektovane posebne mjere zaštite zdravlja građanki Crne Gore kada je u pitanju karcinom dojke. Od juna 2010. godine, kada je usvojen, radi se na njegovoj promociji i animaciji svih segmenata društva, kako bi se na najbolji način doprinijelo jačanju svijesti o potrebi što aktivnije primjene odredaba ovog programa. Iskustva su pokazala da skrining programi imaju snažan edukativni karakter, tako da se mijenja svijest naših građana kroz motivisanost za uključivanje u ovaj program. Ljekari koji se bave dijagnostikom i liječenjem raka dojke znaju koliko je teško, kompleksno i neizvjesno praćenje kod žena koje se relativno redovno kontrolišu, a kamoli kod onih koje nikada ne odlaze na preglede. Savremena medicina napreduje iz dana u dan, ali nije svemoguća, a rano postavljanje dijagnoze daje veliku šansu za izlječenje. Rak dojke nije uvijek evidentan od početka i vrlo često raste i razvija se podmuklo. Njegova biologija nije uvijek predvidiva. Srećom, većina karcinoma dojke koji se otkriju dok su jako mali (manji od dva santimetra) ne dobiju šansu da se presele u ostale organe tijela značajnih za zivot. Nadalje, dojka je organ ženskog tijela izuzetno osjetljiv na djelovanje različitih unutrašnjih činioca, hormona i molekula koji u kombinaciji s mnoštvom poznatih i nepoznatih karcinogena

Dr Mira Jovanovski-Dašić

iz okoline potiče i potpomaže rast nenormalnih ćelija u ženskoj dojci. Takođe, imunitet i sposobnost odbrane od bolesti danas je sve slabiji. Žene žive poremećenim bioritmom, sa malo ili nimalo pravog odmora i vrlo često poremećenog i ritma i sastava ishrane, brige za svoje telo i dušu. Rano otkrivanje karcinoma dojke podrazumijeva da je on in situ karcinom (neinvazivni) ili tumor do dva santimetra koji nije dao metastaze u regionalne limfne čvorove. Tada je i procenat izlječenja najveći. Organizovani mamografski skrining je jedini način otkrića

ranog karcionoma dojke i smanjenja smrtnosti. Samopregled i kliniÄ?ki pregledi palpacijom se savjetuju veÄ&#x2021; od 20. godine Ĺživota, ultrazvuk od 30. dok se mamografija kao skrining preporuÄ?uje od 50. do 69. godine, kada uÄ?estalost raka dojke kod Ĺžena znaÄ?ajno raste. Mamografiju, koja je "zlatni standard" u otkrivanju raka dojke treba raditi na dvije godine, jer jedino ona moĹže da otkrije mikrokalcifikacije koje su Ä?esto znak poÄ?etnog - in situ karcinoma. Redosljed i izbor terapije zavise od stadijuma bolesti i posebnih parametara samog tumora.

Program skrininga za rak dojke t 0CF[CKFĂżJWBOKF PEHPWBSBKVĘ&#x2030;JI LBQBDJUFUB [B TLSJOJOH (oprema, kadrovi, prostor, softver za praÄ&#x2021;enje realizacije skrining u ciljnoj populaciji). t ;ESBWTUWFOP QSPTWKFĘ&#x2030;JWBOKF Ă¤FOB P [OBĘ&#x160;BKV SFEPWOJI pregleda; t &EVLBDJKB [ESBWTUWFOJI SBEOJLB [B TQSPWPEKFOKB TLSJOinga; t 1VOB JNQMFNFOUBDJKB VTWPKFOPH /BDJPOBMOPH QSPHSBNB za skrining raka dojke. ;OBĘ&#x160;BKOP KF EB KF QSPKFLBU TLSJOJOHB QSBUJJMP J GPSNJSBOKF SFGFSFOUOPH /BDJPOBMOPH EJKBHOPTUJĘ&#x160;LPH DFOUSB [B CPMFTUJ EPKLF u KliniÄ?kom centru Crne Gore, koji posjeduje najsavremeniji EJHJUBMOJ NBNPHSBGTLJ BQBSBU TB UPNPTJOUF[PN [B EFÄ&#x2022;OJUJWOV dijagnostiku. /JKF TWBLB UFSBQJKB JOEJLPWBOB LPE TWBLF QBDJKFOULJOKF pa odluka o lijeÄ?enju donosi se konzilijarno i indvidualno za svaku pacijentkinju. Ciljana hormonska terapija kod hormono zavisnih tumora se koristi veÄ&#x2021; skoro ĹĄest decenija, a posljednjih petnaestak godina u upotrebi su i drugi "hormonski" ljekovi inhibitori aromataze. Sa ubrzanim razvojem nauke otkriva se sve viĹĄe proteina-receptora na povrĹĄini tumora, pa tako i ljekova koji ciljano djeluju i dostupni su i naĹĄim pacijentima kod kojih postoje indikacije za njihovu primjenu, odnosno kod kojih ovakva bioloĹĄka terapija daje rezultate. 6 OBTUBOLV CPMFTUJ PESFĂżFOV VMPHV JNBKV J HFOFUTLJ GB ktori, koji su odgovorni za oko 10 do 15 odsto karcinoma dojke. "MJ USFCB OBQSBWJUJ SB[MJLV J[NFĂżV GBNJMJKBSOJI LBSDJOPNB LP jih je oko 10 odsto i naslijedjenih. "Familijarni" karcinomi ukazuju OB QPKBWV LBSDJOPNB EPKLF V Ă?JSPK GBNJMJKJ BMJ OJTV OBTMKFEOJ EPL su nasljedni karcinomi, kojih je oko pet odsto, vezani za mutacije u genima za rak dojke (BRCA 1 i 2). Selekcija Ĺžena i porodica koji su pod rizikom za nasljedni rak dojke mora se provoditi u visoko specijalizovanim onkoloĹĄkim centrima i genetskim savjetovaliĹĄtima. Jedino na taj naÄ?in je moguÄ&#x2021;e donijeti optimalnu odluku o tome da li pacijentkinju pratiti uz posebne kontrole ili uraditi preventivne mastektomije sa ili bez rekonstrukcije, koje sa sobom nose i rizik od komplikacija

kao i 10 odsto rizika za pojavu karcinoma u minimalnom ostatku tkiva dojke. Stopa obolijevanja je znaÄ?ajno veÄ&#x2021;a u ekonomski visoko razvijenim zemljama, ali u njima se i smanjuje stopa umiranja zbog SBLB EPKLF /BKWBĂ¤OJKV VMPHV V TNBOKFOKV TNSUOPTUJ EP PETUP JNB PSHBOJ[PWBOJ NBNPHSBGTLJ TLSJOJOH [B Ă¤FOF V SJ[JĘ&#x160;OJN godinama, ali je od suĹĄtinskog znaÄ?aja da odaziv Ĺžena bude oko 70 odsto. 1PĘ&#x160;FULPN OBSFEOF HPEJOF V $SOPK (PSJ [BQPĘ&#x160;FĘ&#x2030;F PSHBOJ[PWBOJ TLSJOJOH EPKLJ QP[JWBOKFN Ă¤FOB TUBSPTUJ J[NFĂżV J HPEJOB OB JOJDJKBMOV NBNPHSBÄ&#x2022;KV [B PQĂ?UJOF 1PEHPSJDB $FUJOKF Danilovgrad i KolaĹĄin.

KljuÄ?ni ciljevi t 4NBOKFOKF CSPKB OPWPPCPMKFMJI PE NBMJHOJI UVNPSB t 4NBOKFOKF CSPKB VNSMJI PE NBMJHOJI OFPQMB[NJ OB SPĘ&#x160;JUP V QPQVMBDJKJ NMBĂżPK PE HPEJOB SFEVLDJKB QSJKFWSFNFOF smrtnosti); t 1PCPMKĂ?BOKF SBOPH PULSJWBOKB NBMJHOJI OFPQMB[NJ t Unaprjedjenje dijagnostike i lijeÄ?enja malignih tumora; t 6OBQSKFEKFOKF LWBMJUFUB Ă¤JWPUB PCPMKFMJI PE SBLB J Ę&#x160;MB nova njihovih porodica; t 0CF[CKFEKFOKF PEHPWBSBKVĘ&#x2030;FH TUBOEBSEB VTMVHB PCPMKFlima od malignih tumora na svim nivoima zdravstvene zaĹĄtite; t 6OBQSKFEKFOKF VTMPWB [B TQSPWPĂżFOKF OBVĘ&#x160;OJI JTUSB Ĺživanja u oblasti prevencije i kontrole malignih neoplazmi. 0WPN QSJMJLPN Ă¤FMJN V JNF .JOJTUBSTUWB [ESBWMKB EB [B hvalim svima koji su dali doprinos poÄ?etku realizacije ovog znaĘ&#x160;BKOPH QSPKFLUB B QPTFCOP .FĂżVOBSPEOPK "HFODJKJ [B BUPNTLV FOFSHJKV OB OKIPWPK EPOBDJKJ EJHJUBMOPH NBNPHSBGB LPKJ Ę&#x2030;F EPQSJOJjeti smanjenju stope obolijevanja i smrtnosti uzrokovane ovom boleĹĄÄ&#x2021;u.

PR sluĹžba Ministarstva zdravlja

Novo udžbeničko izdanje

Klinička pedijatrijska endokrinologija Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Krajem ove, 2015. godine, medicinska stručna javnost obogaćena je kapitalnim izdanjem iz oblasti pedijatrijske endokrinologije, autora prof. dr sci med. Božidara M. Bojovića. Medicinski udžbenik Klinička pedijatrijska endokrinologija, čiji su izdavači Medicinski fakultet iz Podgorice, Štampar Makarije i Obodsko slovo, odlukom Vijeća Medicinskog fakulteta odobren je za dodiplomsku i postdiplomsku nastavu kao dopunski udžbenik za predmete Pedijatrija i Interna medicina. Poslije Pedijatrijske endokrinologije autora prof. dr Zrnkе Kalafatić (1978.g.) i Kliničke pedijatrijske endokrinologije, prof. dr Dragana Zdravkovića (2001.g.) udžbenik prof. Bojovića sublimiše savremena dostignuća u oblasti pedijatrijske endokrinologije kroz 21-no poglavlje, na 647 strana, kao rezultat autorovog bavljenja dječjom endokrinologijom više od 35 godina. Koristeći se vodećim stranim udžbenicima dječje endokrinologije, kao i najnovijim publikacijama iz tog područja, autor je nastojao da knjiga ima prvenstveno praktičnu namjenu, na osnovu današnjih saznanja o patofiziologiji, simptomatologiji, dijagnostici i terapiji najvažnijih endokrinih bolesti dječjeg doba (1). Prof. Bojović objavio je 230 naučnih i stručnih radova u zemlji i inostranstvu, autor je 13 i koautor u sedam monograﬁja i dva univerzitetska udžbenika. Član je Udruženja kliničkih endokrinologa Amerike, Balkanske i Mediteranske medicinske unije. Prvi je profesor pedijatrije i osnivač katedre za pedijatriju na Medicinskom fakultetu u Podgorici.

Recenzent knjige, prof. dr Jovan Vlaški, ističe da ovaj udžbenik predstavlja neophodnu literaturu za svakodnevni rad dječjim endokrinolozima, pedijatrima, adultnim endokrinolozima za pacijente u kasnijoj adolescenciji, a posebno je potrebna specijalistima opšte medicine, porodičnim ljekarima ili drugim ljekarima koji će preuzeti brigu o djeci poslije sedme godine, kao i da – „knjiga prof. Bojovića vraća duh vremena kada je odnos ljekara i bolesnog djeteta i njegovih roditelja bio prisniji, kada je laboratorijska dijagnostika bila u drugom planu i manje razvijena, pa su kliničko viđenje, iskustvo i pregled bili najvažniji“. U prilici sam bio da pročitam reagovanje prof. dr Dragana Zdravkovića, upućeno autoru poslije čitanja knjige, koji kaže da je njom oduševljen i zahvalan kao pedijatar i pedijatrijski endokrinolog. – „Knjiga je pravo blago, u rangu je sa vodećim svjetskim pedijatrijskim endokrinologijama, nevjerovatno dobro ilustrovana i tehnički opremljena. Kao što već dobro znamo iz drugih Tvojih djela, jezik je prekrasan, razumljiv u potpunosti i omogućuje praćenje teksta bez ikakvog napora. Ono što je možda najbitnije, knjiga odiše sopstvenim iskustvima autora u svim najtananijim i najkomplikovanijim oblastima pedijatrijske endokrinologije“ Sve ovo što sam kazao malo je u odnosu na vrijednost knjige. – rekao je dr Zdravković. (1) – Predgovor autora Doc. dr sci med. Božo Vuković

„Klinička pedijatrijska endokrinologija“ (Podgorica, 2015.g.)

Mehanizam djelovanja

hormona Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović

Razvoj molekularne biologije omogućio je da se razjasne molekularni mehanizmi dejstva hormona na periferna ili ciljna tkiva. Hormoni skoro nikada ne djeluju direktno unutar ciljne ćelije, već se, daleko češće, udružuju sa hormonskim receptorima, i spoj hormona i receptora pokreće lanac reakcija u ćeliji. Hormonski receptori predstavljaju specifične makromolekule koji prepoznaju i vezuju određene hormone sa visokim afinitetom stvaranja kompleksa hormon-receptor. Postoje dvije vrste hormonskih receptora: membranski i intraćelijski hormonski receptori. Membranski hormonski receptori se nalaze na površini ćelijske membrane i omogućuju djelovanje polipeptidnih hormona i kateholamina. Ovi receptori mogu da ispoljavaju različite modalitete u zavisnosti od grupe hormona hoji dejstvuju. Intraćelijski hormonski receptori se nalaze u citoplazmi, odnosno citosolu. To su specifični receptori za steroidne i tireoidne hormone. Izlučeni u krvotok, pojedini hormoni se najčešće vezuju za bjelančevine koje ih prenose do određenog mjesta, odnosno ćelija na koje djeluju. Najčešće, „nosači“ su globulini, albumini i nihove frakcije. Promjena koncentracije nosača može da utiče i

na nivo hormona u krvi. Hormoni koji su upotrijebljeni se izlučuju bubrezima ili se razgrađuju u tkivu u kojem su djelovali, u jetri ili u drugim organima. Mogu da se izlučuju u vidu metabolita, a nekada u neizmijenjenom obliku. Na osnovu njihovog određivanja u mokraći, mogu se donijeti vrlo korisni zaključci o poremećajima funkcije odgovarajuće endokrine žlijezde. Hormoni preneseni cirkulacijom u slobodnom obliku, ili vezani za transportni protein, dospijevaju do ciljnih (target) ćelija, vežu se za specifične receptore i ispoljavaju svoje dejsto u njima. Prema mjestu gdje se nalaze receptori sa kojima se hormoni vežu, hormoni se dijele u dvije grupe. Prvu čine oni čiji se receptori nalaze na površini ćelije, a drugu grupu čine hormoni čiji se specifični receptori nalaze u unutrašnjosti ćelije, u njenom jedru (13). Procesi koji se odvijaju od momenta vezivanja hormona za receptore do definitivnog učinka hormona u ciljnoj ćeliji, u ova dva slučaja se značajno razlikuju. Hormoni čiji se specifični receptori nalaze na površini ćelije djeluju na principu “glasnika prvog i drugog reda”. Hormon kao “glasnik prvog reda” krvotokom dospijeva do ćelija odgovarajućih tkiva, i u kontaktu sa specifičnim receptorom ćelijske membrane veže se za receptor. Tako stvoreni kompleks hormona i specifičnog receptora aktivira proteinski enzim adenilnu ciklazu koja se nalazi u ćelijskoj membrani, ali joj unutrašnji dio strči kroz unutrašni dvosloj ćelijske membrane u citoplazmu, i kada je aktivan dovodi do pretvaranja citoplazmatskog adenozintrifosfata (ATP) u ciklički AMP. Jednom stvoreni cAMP, kao “glasnik grugog reda” složenim procesima aktiviranja

Slika 1.7

čitavog niza enzima, započinje aktivnost karakterističnu za tu ćeliju i u sadejstvu s regulatornom mrežom, koja je u vezi i s nervnim (prvenstveno vegetativnim sistemom), dovodi do biološkog, odnosno metaboličkog odgovora na prvobitni endokrini signal (Slika 1.7). Putem cikličnog AMP-a ciljne organe podražuju svi polipeptidni hormoni, kao i monoamini i prostaglandini. Aktiviranje receptora na površini ćelije odvija se na još jedan dobro poznat način. Naime, sinaptički hormoni nazvani “transmiterske materije” udružuju se sa receptorom i dovode do promjene strukture receptorskog molekula, što mijenja propustljivost membrane za jedan ili više jona; naročito natrijuma, hlora, kalijuma i kalcijuma. Ovako djeluju npr. adrenalin i noradrenalin, koji mijenjaju propustljivost ćelijske membrane u ciljnim tkivima. U drugoj grupi su hormoni koji prolaze u unutrašnjost ćelije, vežu se za intracelularne receptore da bi, djelujući u jedru ciljnih ćelija, regulisali aktivaciju gena koji uzrokuju sintezu proteina, a oni zatim započinju specifično djelovanje u ćeliji. Nukleusni receptori, kao i svi ćelijski proteini, sintetišu se u ribozomima koji su smješteni izvan nukleusa. Klasični hormoni koji iskorišćavaju receptore ćelijskog jedra su tiroidni i steroidni hormoni. Ti hormoni se prvo vežu za receptorske proteine i dovode do pojačane transkripcije pojedinih gena u jedru. Hormoni štitnjače aktiviraju genetske mehanizme za sintezu velikog broja intracelularnih proteina (Slika 1.8). Mnogi od ovih enzima, zatim, pojačavaju enzimatsku aktivnost unutar ćelije. Nukleusni receptori

Slika 1.8

djeluju na više načina u transkripciji gena. Najčešći modeli regulacije su: aktivacija ligand zavisnog gena, ligand nezavisna represija transkripcije i ligand zavisna negativna regulacija transkripcije. Svaka ćelija ima više hiljada specifičnih receptora. Medjutim, broj receptora nije stalan, on se mijenja, nekada i u kratkim vremenskim intervalima. Neki receptori se razgrađuju, a novi stvaraju sintezom proteina u ćeliji. Posebno, neki hormonski sistemi obuhvataju stimulaciju ili inhibiciju (ili oboje) u susjednim ćelijama, ne ulazeći u perifernu cirkulaciju ispoljavajući tzv. parakrini metabolički proces. Pod tim terminom podrazumijevaju se materije koje djeluju samo u okolini ćelije u kojoj su stvoreni i ne ulaze u perifernu cirkulaciju. Homeostatska stabilnost unutrašnje sredine ostvaruje se dejstvom i sadejstvom homeostatskih mehanizama na principu negativne i dijelom pozitivne povratne sprege. Endokrina žlijezda posjeduje prirodnu sklonost hipersekreciji hormona. Zahvaljujući

ovoj sklonosti hormon sve više i više obavlja svoj kontrolni učinak na ciljni organ. Ciljni organ zbog toga snažnije obavlja svoju djelatnost. Kada djelovanje postane prejako, često neki od faktora djeluje povratno na endokrinu žlijezdu izazivajući negativni efekt i smanjujući lučenje. Na taj način se djelovanje hormona neprestano registruje i ta informacija omogućava kontrolu veličine lučenja žlijezde negativnom povratnom spregom. Faktor koji se kontroliše nije količina izlučenog hormona nego stepen djelatnosti ciljnog organa. Nema poremećaja u funkciji endokrinih žlijezda dok je mehanizam povratne sprege očuvan. Pod ovim, već spomenutim mehanizmom, podrazumijeva se, u suštini, kibernetski sistem gdje promjena jedne veličine izaziva, u obrnutom smjeru, izmjenu druge veličine koja je u funkcionoj vezi s onom prvom. Napomena: Zbog obima navedene literature, njene oznake su iz teksta uklonjene a spisak literature je kod izdavača.

Klinička pedijatrijska endokrinologija Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Zastupnici: 1. Obodsko slovo +382 621 844, Podgorica e-mail: obodskoslovo@gmail.com 2. Autor: +382 67 214 557 e-mail: zmajevac@t-com.me 31

EDUKOVAN I ODGOVORAN PACIJENT - USLOV ZA PRIMJENU INSULINSKE PUMPE

Dr Đurović Ljiljana, spec. opšte medicine Dom zdravlja, Podgorica Crna Gora kao članica Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope ima Regionalni Centar za hronične nezarazne bolesti. Diabetes mellitus je jedna od najčešćih bolesti savremenog doba. Spriječiti komplikacije ove bolesti, bubrežnu insuficijenciju, dijabetesnu retinopatiju i dijabetesno stopalo, nije samo medicinski već i socio-ekonomski cilj. Dijabetološka zaštita započinje u PZZ i teži se što manjem broju hospitalizacija, sprovođenjem preventivnih mjera. Velika finansijska sredstva iz zdravstva idu na komplikacije ove bolesti, i zato sprovođenje redovnih oftalmoloških, neuroloških i nefroloških kontrola od velikog je značaja. Danas u ordinacijama opšte-porodične medicine srijećemo se i sa pacijentima koji su korisnici insulinske pumpe. Ona omogućava pacijentu održavanje odličnih vrijednosti glikemije u krvi i popravlja kvalitet života. Moj pacijent pripada adultnoj grupi od 25-64 godine, a dijagnoza diabetes mellitusa postavljena je u 30. godini života. Radi se o DM tip 1 (insulin zavisni), koji nastaje jer beta ćelije pankreasa u veoma maloj količini proizvode, ili uopšte ne proizvode insulin. Svoju insulinsku pumpu pacijent naziva svojim ,,džepnim pankreasom“. Neregulisana glikemija kod ovog paci-

jenta nije se mogla riješiti ni intenziviranom insulinskom terapijom. Vrijednosti HbA1c (glikoliziranog hemoglobina) ukazivao je da je dijabetes potpuno nekontrolisan. Veliki problem pacijenta je bio visoke ili niske vrijednosti ŠUK-a od 02.00-06.00h, tkz. ,,efekat zore“. Rješenje je bila insulinska pumpa, ali njeno nošenje zahtijeva veliku odgovornost pacijenta. Pumpa je smještena u području abdomena (mada može da se aplikuje i na druge djelove tijela).

Insulinska pumpa tokom 24 sata automatski ubrizgava insulin u tijelo, zavisno od potreba pacijenta, njegove ishrane i fizičke aktivnosti. Bazalna doza, tj. mala količina insulina 0.8IJ ubrizgava se svakog časa. Bazalna doza kreće se od 0.5 IJ-2 IJ, zavisno od obroka. Ako pojede više, pritiskom na postojeće dugme programira pumpu da ubrizga bolus, tj. dodatnu količinu insulina potrebnu za obrok. Kod ovog pacijenta oduševljava poznavanje vrijednosti šećerne jedinice i visine ugljenih hidrata namirnica koje će konzumirati. Pacijent, kao najveći nedostatak navodi skupe katetere i rezervoare, tj. finansijske razloge. Djelovi insulinske pumpe:

imitatorom pankreasa. Mnogi misle da insulinska pumpa radi automatski, ali ne. Ona ne ubrizgava sama količinu insulina, već korisnik, zavisno od visine glikemije i vrste namirnica u obrocima, i instrukcijom ljekara, sam određuje dozu. U svim kontrolama koje sam radila kod ovog pacijenta, vrijednost HbA1c nije prelazio 6,2%, njegov ultrazvučni nalaz bubrega (UZ) je u fiziološkim granicama. Izvještaj oftalmologa, gdje pregled očnog dna (nalaz FOU).bo, ukazuje da ovaj dijabetičar nema komplikacija svoje bolesti, kao što su bubrežna insuficijencija, sljepilo i dijabetesno stopalo. Bolja kontrola bolesti, slobodniji način života je benefit insulinske pumpe. Ovaj relativno mlad pacijent, koji je već 15 godina na insulinskoj pumpi, zaslužuje divljenje svih nas zdravstvenih radnika. Njegova hrabrost da se suoči sa ovom bolešću, koju zovemo potajni ubica, zaslužuje poštovanje.

1) Rezervoar (u obliku plastičnog šprica od 3 ml), napunjen je brzodjelujućim ili kratkodjelujućim insulinom, 2) Mala pumpa koja radi na baterije, 3) Kompjuterski čip koji 24 sata ubrizgava određenu količinu insulina u tkivo. Kompletan aparat je u obliku plastične kutijice veličine pejdžera i teži manje od 100 gr. Mada postoje i vodootporne pumpe, pacijent u toku kupanja skida svoju insulinsku pumu. Ubrizgavanje insulina u tkivo vrši se preko tankog plastičnog, teflonskog katetera dužine 60 cm, koji na kraju ima malu plastičnu cjevčicu, kanilu, kroz koju insulin prolazi. Kanila je dužine 6mm, smještena je ispod kože, a za njeno postavljanje postoji automatski injektor sa oprugom, koji je neosjetljiv na svakodnevni kontakt. Kateteri i pumpa se mogu privremeno diskonektovati, pacijent to čini prilikom tuširanja. Špric i kateter se mijenjaju svaka 2-3 dana. Moj pacijent nije imao infekcije i oštećenja tkiva, iako to nekada može da se desi, što govori u prilog njegove dobre edukovanosti. Iako je insulinska pumpa savremeni vid terapije DM tip1, ona se ipak ne može nazvati

Hronika 01. decembar – OBILJEŽEN SVJETSKI DAN BORBE PROTIV HIV/AIDS–A Povodom 1. Decembra, Svjetskog dana borbe protiv HIV/AIDS-a, Institut za javno zdravlje i Ministarstvo zdravlja organizovali su konferenciju koja se održala u 30. novembra u Institutu za javno zdravlje. Na konferenciji su govorili direktor Instituta za javno zdravlje doc. dr Boban Mugoša i generalni direktor Direktorata za zdravstvenu zaštitu u Ministarstvu zdravlja prim. dr Mensud Grbović. Svjetski dan borbe protiv HIV/AIDS prilika je da se podsjeti da je HIV infekcija prisutna u Crnoj Gori, ali i da je pod kontrolom, između ostalog, zahvaljujući i tome što je Crna Gora od početka pojave epidemije HIV-a preduzimala adekvatne mjere. Uveden je adekvatan program za HIV/AIDS još 1985. godine, 2001.godine osnovana je Nacionalna multisektorska komisija za AIDS, implementirana je Nacionalna strategija za borbu protiv HIV/AIDS-a. Širenje HIV infekcije se najbolje sprječava širenjem znanja i promovisanjem sigurnih obrazaca ponašanja u situacijama koje su rizične za dobijanje HIV infekcije, smanjivanjem stigme i diskriminacije i stvaranjem povoljnih uslova za život onih koji su već inficirani HIV-om. U tom smislu, obaveza države i društva u narednom periodu, mora da bude usmjerena na obezbjeđivanju održivosti nacionalnog odgovora na HIV i AIDS i svih preventivnih programa i servisa od značaja su za populacije u najvećem riziku, ali i za opštu populaciju – izjavio je dr Grbović. 02. decembar – 160 DAVALACA DALI KRV U DANILOVGRADU Povodom Dana oslobođenja Danilovgrada, oko 160 davalaca dobrovoljno je dalo krv u Domu zdravlja u ovom gradu. Akciju je organizovalo Društvo dobrovoljnih davalaca krvi, a iz Zavoda za transfuziju krvi su apelovali i na druge subjekte da sličnim humanim gestom doprinesu obezbjeđivanju dovoljnih količina sigurne krvi za sve pacijente kojima je neophodna. 03. decembar – ORGANIZOVANA OBUKA ZA PREVOZ INFEKTIVNIH SUPSTANCI Kancelarija Svjetske zdravstvene organizacije u Crnoj Gori u saradnji sa Institutom za javno zdravlje organizovali su dvodnevnu obuku sa tematskim fokusom na prevoz infektivnih supstanci. Obuku je otvorila šefica Kancelarije SZO u Crnoj Gori gospođica Mina Brajović. Obuka sa tematskim fokusom na prevoz infektivnih supstanci imala je za cilj dalje jačanje nacionalnih kapaciteta za realizaciju obaveza iz Međunarodnog zdravstvenog pravilnika

o dostavljanju informacija potrebnih za sprovođenje procjene rizika i pružanja odgovora za slučaj prijetnji po javno zdravlje na globalnom nivou, kao i obaveza koje proizilaze iz Okvira za pripravnost u slučaju pandemijske influence. Obuka je organizovana za mikrobiologe, epidemiologe i infektologe iz bolnica, domova zdravlja i Instituta za javno zdravlje.

10. decembar – ODRŽANA KONFERENCIJA POSVEĆENA BORBI PROTIV TUBERKULOZE Konferencija povodom Međunarodnog dana ljudskih prava, posvećena borbi protiv tuberkuloze, održana je u Podgorici 10. decembra, u organizaciji odbora za ljudska prava i slobode i zdravstvo, rad i socijalno staranje. Tema Konferencije bila je: „Jako želim da zdravlje ne bude više blagoslov za kojim ljudi čeznu, nego ljudsko pravo za koje se bore - Kofi Anan“, u svjetlu Barselonske deklaracije u borbi protiv tuberkuloze. Imajući u vidu da je tuberkuloza "ubila" veći broj ljudi nego bilo koja druga zarazna bolest u ljudskoj istoriji, da od nje u svijetu godišnje strada oko 1,5-2 miliona ljudi i da je napredak u borbi protiv ove opasne bolesti spor, parlamentarci Skupštine Crne Gore potpisali su Barselonsku deklaraciju. Deklaracija je nastala kao inicijativa poslanika Evropskog parlamenta Nika Herberta i ministra zdravlja Južnoafričke Republike, a potpisalo je više od 580 poslanika iz 95 zemalja širom svijeta. Cilj Konferencije je promocija borbe protiv tuberkoloze, podizanje svijesti o ovoj bolesti, podrška pacijentima i njihovim porodicama, kao i podrška svim subjektima koji se bave prevencijom, otkrivanjem i liječenjem te bolesti.

15. decembar - ODRŽANA PRVA RADIONICA U OKVIRU PROJEKTA OBUKE ZDRAVSTVENIH RADNIKA ZA PRAĆENJE POTROŠNJE I BEZBJEDNOSTI LJEKOVA U prostorijama Agencije za ljekove i medicinska sredstva (CALIMS) je održana radionica u sklopu Projekta obuke zdravstvenih radnika za praćenje potrošnje i bezbjednosti ljekova koja je okupila preko pedeset predstavnika zdravstvenih institucija u Crnoj Gori. Ovaj projekat se realizuje u okviru Sporazuma o saradnji izmedju Ministarstva zdravlja i Svjetske zdravstvene organizacije za period 2014-2015, a CALIMS učestvuje u realizaciji na temelju važeće legislative, Master plana razvoja zdravstvenog sektora, Nacionalnog plana za racionalno korišćenje ljekova, kao i nedavno usvojenih smjernica Ministarstva zdravlja namijenjenih zdravstvenim ustanovama o sprovođenju redovnih analiza poboljšanja potrošnje ljekova. Skup su otvorili direktor Agencije, dr Milorad Drljević i gospođica Mina Brajović, šefica kancelarije SZO u Crnoj Gori. Dr Drljević je, pozdravljajući prisutne, istakao da je uvid u dosadašnju praksu i ključne izazove za racionalno korišćenje ljekova pokazao da je edukacija zdravstvenih radnika na nivou primarne zdravstvene zaštite i na bolničkom nivou, potrebna, i da ima važnu ulogu u podsticanju racionalnog korišćenja ljekova. U tom smislu, dodao je, neophodno je obezbijediti tehničku pomoć zdravstvenim radnicima, kako bi se podigla i održala svijest, interesovanje i unaprijedilo znanje o racionalnoj upotrebi ljekova, što se postiže kontinuiranom edukacijom o načinu praćenja potrošnje ljekova, koja bi u kombinaciji sa nadzorom potrošnje, pružanjem povratnih informacija iz institucija sistema zdravstva i dovela do što racionalnije upotrebe limitiranih resursa za ljekove. G-đica Brajović je, podsjećajući na magnitudu problema neracionalne upotrebe lijekova na globalnom nivou, regionalnim i nacionalnim okvirima, istakla da je ovo javno-zdravstveni problem, ali i faktor generisanja zdravstvene potrošnje i jedan od uzroka antimikrobne rezistencije. Zaposleni u CALIMS-u, mr ph Željka Bešović, mr ph Maja Stanković, mr ph Lidija Čizmović i dr Majda Šahman Zaimović su održale prezentacije na teme regulative u oblasti potrošnje, bezbjedne primjene ljekova, prikupljanja i obrade podataka o potrošnji i interakcija ljekova. Ova radionica je bila prva u nizu od planiranih osam koje će se održati u različitim opštinama u Crnoj Gori.

Na sastancima je bilo riječi o ulozi farmakovigilance u zaštiti javnog zdravlja, značaju prijavljivanja neželjenih dejstava ljekova, kao jednom od indikatora kvaliteta rada zdravstvene ustanove, pružena su praktična uputstva o načinu popunjavanja obrasca za prijavu neželjenog dejstva lijeka, predstavljeni su dosadašnji razultati u prijavljivanju neželjenih dejstava od strane farmaceuta. Farmaceuti su pokazali izuzetno interesovanje i spremnost da iz pozicije stručnjaka koji učestvuju u obavljanju izuzetno značajne farmaceutske zdravstvene djelatnosti, daju svoj doprinos i unaprijede sistem farmakovigilance u Crnoj Gori. Veliku pomoću u organizaciji skupa, koji je rezultirao značajnim odzivom farmaceuta, pružili su predstavnici Farmaceutske komore, na čelu sa predsjednicom mr ph Milankom Žugić. 17. decembar – PREDSTAVLJEN PROGRAM KONTROLE I OSIGURANJA KVALITETA U OBLASTI DIJAGNOSTIČKE RADIOLOGIJE Generalna direktorica Direktorata za međunarodnu saradnju i bioetiku dr Mira Jovanovski-Dašić otvarila je, u amfiteatru Instituta za bolesti djece KCCG, Nacionalnu radionicu na temu: „Unaprjeđenje programa kontrole i osiguravanja kvaliteta u oblasti dijagnostičke radiologije, koju je organizovalo Ministarstvo zdravlja. Radionica se održala 17. i 18. decembra, u okviru projekta „Nadgradnja sistema kontrole kvaliteta u dijagnostičkoj radiologiji za potrebe Nacionalnog programa za skrining raka dojke“, koji se sprovodi u saradnji sa Ministarstvom nauke Crne Gore i Međunarodnom Agencijom za atomsku energiju (IAEA). Nacionalni program za rano otkrivanje raka dojke predstavlja trenutno najznačajniji dokument kojim su projektovane posebne mjere zaštite zdravlja građanki Crne Gore kada je u pitanju karcinom dojke. Od juna 2010.godine, kada je usvojen, radi se na njegovoj promociji i animaciji svih segmenata društva, kako bi se na najbolji način doprinijelo jačanju svijesti o potrebi što aktivnije primjene odredaba ovog programa. Savremena medicina napreduje iz dana u dan, ali nije svemoguća, a rano postavljanje dijagnoze daje veliku šansu za izlečenje – izjavila je dr Jovanovski Dašić.

16. decembar – KONTINUIRANO UNAPREĐENJE SARADNJE SA FARMACEUTIMA 16. i 17. decembra u prostorijama CALIMS-a, održana su dva sastanka posvećena edukaciji farmaceuta iz oblasti farmakovigilance (bezbjedna primjena ljekova). Sastanke je organizovala CALIMS u saradnji sa Farmaceutskom komorom, kao strukovnim udruženjem farmaceuta. Značaj redovnog održavanja sastanaka ovog tipa i edukacije farmaceuta iz jedne od ključnih oblasti racionalne primjene ljekova je prepoznat i podržan od strane Ministarstva zdravlja, u smislu bolje implementacije zakonskih rješenja u dijelu obaveza zdravstvenih radnika vezano za prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova, čime se značajno unapređuje zdravlje građana Crne Gore.

17. decembar – ODRŽAN SASTANAK O LIJEČENJU GERB-a I DISPEPSIJE Održan je stručni sastanak na temu “Uloga farmaceuta u liječenju GERB-a i dispepsije“ 17. decembra. Sastanak je organizovala

Tradicionalno, uz prigodne poklone ispraćeni su radnici u penziju i nagrađeni najbolji zaposleni u Domu zdravlja Podgorica za zalaganje, profesionalizam i poseban doprinos unapređenju zdravstvene zaštite u godini koja je na izmaku. Direktor Doma zdravlja Podgorica dr Nebojša Kavarić uručio je godišnja priznanja izabranom doktoru za odrasle, dr Ankici Ivanović, specijalisti medicine rada, medicinskoj sestri Veselinki Jovićević, nemedicinskom radniku Jordanki Janjević i organizacionoj cjelini Jedinica za higijenu. Takođe, dr Kavarić uručio je zahvalnicu Hypo Alpe Adria banci AD Podgrica, koja je svojom vrijednom donacijom Domu zdravlja Podgorica značajno doprinijela unapređenju zdravstvene zašite stanovnika Glavnog grada. farmaceutska kompanija Takeda, u hotelu Premier Apart u Podgorici. Sastanku su prisustvovali farmaceuti iz privatnih zdravstvenih ustanova. Mr ph. Radmila Bajić Sekulić, predstavnica farmaceutske kompanije Takeda je pozdravila prisutne i predstavila rad i ulogu te kompanije. Mr med. sci Olivera Sekulić, internista gastroenterohepatolog iz KCCG govorila je o ulozi farmaceuta u liječenju GERB-a i dispepsije i prikazala nekolika slučaja.

21. decembar – NACIONALNE KONSULTACIJE O REGULISANJU SADRŽAJA SOLI U HLJEBU I PEKARSKIM PROIZVODIMA

18. decembar – URAĐENA PRVA STOMATOLOŠKA INTERVENCIJA U TOTALNOJ ANESTEZIJI U BOLNICI CODRA Dugogodišnja saradnja ordinacije Apolonia iz Podgorice, na čelu sa dr Brankom Rašovićem, spec. oralni hirurg i ordinacije Centar iz Beograda, na čalu sa prof. dr Zoranom Stajčićem, spec. MFH, prošrena je saradnjom sa bolnicom Codra iz Podgorice, u kojoj je, po prvi put u Crnoj Gori u privatnoj praksi, urađena intervencija u totalnoj anesteziji iz oblasti stomatologije, odnosno oralne hirurgije. Ova usluga je namijenjena osobama sa posebnim potrebama, osobama koje imaju strah od stomatoloških intervencija, kao i svima koji iz bilo kog razloga žele da i najjednostavnije intervencije urade u opštoj anesteziji. Dr Rašović je naglasio da se kod nas ove usluge mogu dobiti u bolnici Codra, kao i da su one potpuno bezbjedne. 19. decembar – DOM ZDRAVLJA PODGORICA OBILJEŽIO 88 GODINA POSTOJANJA

Prigodnom svečanošću, upriličenoj za zaposlene i goste, Dom zdravlja Podgorica obilježio je 88 godina postojanja.

U hotelu Premijer 21. Decembra održana je eksperstska radionica na temu „Smanjivanje sadržaja soli u hljebu i pekarskim proizvodima-kako dalje?“. Skup je organizovalo Ministarstvo zdravlja i Svjetska zdravstvena organizacija, u okviru Sporazuma o saradnju za period 2014 - 2015. godine između Vlade Crne Gore i SZO, a u skladu sa prioritetima postavljenim evropskom politikom „Zdravlje 2020“. Na sastanku, pored predstavnika Ministarstva zdravlja i SZO, učestvovali su i predstavnici Instituta za javno zdravlje, Ministarstva poljoprivrede, Privredne komore, Instituta za standardizaciju i pekarske industrije. U ime Ministarstva zdravlja skup je pozdravila generalna direktorica Direktorata za međunarodnu saradnju i bioetiku, dr Mira Jovanovski Dašić, i šefica Kancelarije SZO, gospođica Mina Brajović. - U prosjeku, jedna od tri odrasle osobe u svijetu ima povišen krvni pritisak. Jedan od zaključaka sistematskog istraživanja faktora rizika je da su najveći nutritivni rizici visok unos natrijuma i nizak unos voća. Od svih javnozdravstvenih strategija, smanjenje unosa soli u ishrani je jedna od najlakše izvodljivih javnozdravstvenih mjera. Za njenu primjenu najvažnija je međusektorska saradnja, posebno s prehrambenom industrijom, s ciljem smanjenja sadržaja tzv „skrivene” soli odnosno soli u proizvodnom procesu, jer je veći dio soli koji unosimo u organizam skriven u gotovoj, polugotovoj i industrijski proizvedenoj hrani – istakla je dr Jovanovski-Dašić. Mina Brajović pozdravila je skup i prezentovala temu - Evropska

perspektiva: značaj inicijativa za smanjenje unosa soli. Predstavnica Instituta za javno zdravlje dr Zorica Đorđević, govorila je o smanjenju unosa soli u Crnoj Gori, dok je predstavnica Univerziteta Donja Gorica, dr Vesna Boljević govorila o tehnologiji hrane i značaju soli. U drugom dijelu sastanka je bilo riječi o Zakonu o bezbjednoj hrani i usklađivanju sa zakonodavstvom EU i iskustvima Portugalije i Hrvatske koje su prenijeli konsultanti SZO, prof. Pedro Moreire i doc. dr Danijela Štimac. 22. decembar – ODRŽAN SASTANAK REUMATOLOGA Udruženje reumatologa Crne Gore organizovalo je stručni skup na temu osteoporoze, 22. decembra u hotelu Ramada, Podgorica. Skup je podržala farmaceutska kompanija Pharmanova. Gosti skupa su bili prof. dr Dušan Stefanović, internista – reumatolog, načelnik klinike za reumatologiju VMA, Beograd, koji je govorio na temu: Klinički značaj osteoporoze, a predsjednik reumatologa Srbije prof. dr Milan Petronijević, internista – reumatolog sa VMA, Beograd, je govorio o značaju odgovarajuće primjene suplemenata kalcijuma i vitamin D u terapiji osteoporoze. Mr dr Ana Bulatović iz KCCG govorila je o ulozi vitamin K2 u osteoporozi i kalcifikujućoj arterosklerozi.

22. decembar – ODRŽANA PRES KONFERENCIJA KCCG Prof. dr Ranko Lazović, direktor Kliničkog centra Crne Gore, sa saradnicima, mr sci dr Vladimirom Dobričaninom, medicinskim direktorom i glavnom sestrom Dragicom Dobrović, održao je pres konferenciju u prostorijama KCCG 22. decembra. Direktor Centra je u svom izlaganju naveo sljedeće podatke: Od maja mjeseca dopunski je radilo 477 zaposlenih i tokom vikenda i praznika u dvije smjene, a sa liste čekanja na endokrinologiji je operisano 900 pacijenata. Od uvođenja dopunskog rada u Kliničkom centru Crne Gore, sa listi čekanja je skinuto 12.314 pacijenata i one su trenutno najmanje u regionu. Na hitni pejsmejker ne čeka nijedan pacijent, kao ni na hitnu kateterizaciju i Odjeljenju patologije. Na Očnoj klinici, tokom dopunskog rada, operisano je oko 500 pacijenata sa kataraktom, a pacijenti sada čekaju do 40 dana na ovu intervenciju. Poređenja radi, na operaciju katarakte pacijenti u Hrvatskoj čekaju oko godinu dana.

Kod nas se za peraciju na ortopediji čeka do dva mjeseca, dok se u Srbiji čeka i do dvije godine, a u Hrvatskoj više od godinu. Za osam mjeseci nije pristigla nijedna prijava o korupciji. Prof. dr Lazović je najavio da će u narednoj godini odobriti oko 80 specijalizacija, a da najviše nedostaju alergolozi, imunolozi i dječji anesteziolozi. 23. decembar – POČELA REALIZACIJA PROGRAMA RANOG OTKRIVANJA RAKA DOJKE

Program ranog otrkivanja raka dojke u Crnoj Gori, počeo je 23.12.2015.godine, čime Ministarstvo zdravlja realizuje obaveze iz Nacionalnog programa za rak i Programa za rano otkrivanje raka dojke, kao jednu od najvažnijih aktivnosti u oblasti prevencije u unapređenja zdravlja, koja će se sprovoditi u kontinuitetu. U prvoj fazi realizacije biće obuhvaćeno oko 30 hiljada žena, starosne grupe od 50 do 69 godina, iz opština Podgorica, Kolašin, Cetinje i Danilovgrad, a pozivanje i zakazivanje preventivanog snimanja na digitalnom mamografu u Kliničkom centru Crne Gore, obavljaće izabrani doktori iz pomenutih opština. Snimanje će obavljati radiolozi i rentgen tehničari iz Kliničkog centra Crne Gore, posebno edukovani za ovu dijagnostičku proceduru, dok će u kasnijoj fazi programa biti uključeni i patolozi i Konzilijum za dojku Kliničkog centra Crne Gore. Evaluaciju i monitoring skrininga sprovodiće Institut za javno zdravlje. Skrining je besplatan za sve žene, a domovi zdravlja iz Kolašina, Cetinja i Danilovgrada organizovaće besplatan prevoz na snimanje u Kliničkom centru Crne Gore. Dnevno će mamografiju obavljati tri žene iz Kolašina, po dvije iz Danilovgrada i Cetinja i devet žena iz Podgorice, a o rezultatima snimanja žene će biti obaviještene od strane svojih izabranih doktora.

FreeStyle Precision Neo Diabetes Care

Aparat za mjerenje glukoze i ketona u krvi MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

ŠVAJCARSKA DERMATOLOŠKA NJEGA

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

Pokrenite novi život vaše kose uz M Migliorin proizvode za savršenu njegu iznutra i spolja.

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

REGION 02. decembar – INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE VOJVODINE OBILJEŽIO 95 GODINA RADA U Master centru je održana konferencija povodom 95 godina postojanja i rada Instituta za javno zdravlje Vojvodine. Institut za javno zdravlje Vojvodine je jedna od najvećih ustanova koji objedinjava brojne djelatnosti preventivnog rada. Vodeća je naučna, stručna i zdravstvena ustanova u oblasti javnog zdravlja čiji je osnovni zadatak unapređenje zdravlja stanovništva, jačanjem aktivnosti u oblasti javnog zdravlja, korišćenjem raspoloživih prostornih, tehničkih i kadrovskih resursa, uz stalno unapređenje znanja i vještina zaposlenih. Ulaganje u zdravstvenu zaštitu je ulaganje u ekonomski razvoj jednog društva – izjavila je u pozdravnoj riječi dr Danijela Stanković Baričak, pomoćnica pokrajinske sekretarke za zdravstvo.

standard u svijetu jer ima ograničene efekte. Više od 50 odsto pacijenata ne reaguje na standardnu terapiju, a kod 20 odsto virus se vrati. Mi nemamo ni dijagnostiku, odnosno PSR testove, a kad to nemate, za državu nemate ni nove pacijente - kaže prof. dr Jasmina Simonović-Babić iz Klinike za infektivne i tropske bolesti KCS. Najnovija terapija dostupna je ne samo u najrazvijenijim zemljama svijeta nego i u okruženju - u Sloveniji, Hrvatskoj, Mađarskoj, a sad se uvodi i u BiH. Svjetska zdravstvena organizacija ovaj lijek stavila je na listu esencijalnih (neophodnih) ljekova, koji svaka država treba da finansira. - Ova terapija predstavlja najbolje rješenje za oboljele, jer su ti ljekovi svojom virusološkom efikasnošću, jednostavnom upotrebom i praćenjem efekata, kao i dobrom podnošljivošću nadmašili ostale protokole liječenja - kaže dr Simonović Babić. 10. decembar - KUBANSKI LIJEK PRVI PUT PRIMIJENJEN U SRBIJI

07. decembar – SRBIJA UVODI REVOLUCIONARNI LIJEK ZA HEPATITIS C Reč je o novom lijeku koji je obezbijeđen iz donacije, a njegov efekat je da u 99% slučajeva iz organizma izbacuje hepatitis C. Terapija će biti primijenjena kod pet pacijenata na infektivnim klinikama u Beogradu i isto toliko u Novom Sadu, a po dvoje inficiranih će terapiju dobiti u KBC “Zvezdara”, Vojnomedicinskoj akademiji i gastroenterologiji KCS, kao i u Kragujevcu i Nišu. Lijek je u obliku tableta i pije se samo 12 nedelja. U SAD tretman po pacijentu košta 82.000 dolara, u susjednoj Hrvatskoj 42.000 eura. - Na našem tržištu je ovaj medikament registrovan po hitnom postupku 21. oktobra, ali će za pozitivnu listu ljekova koji se izdaju o trošku osiguranja moći da konkuriše tek na proljeće. To, međutim, ne znači mnogo, jer se inovativni ljekovi u Srbiji tek sporadično uvršćuju među one o trošku osiguranja. U Srbiji se pacijenti od hepatitisa liječe preko donacija i kliničkih istraživanja, jer prva linija lijeka koji se primijenjuje kod nas, više nije

Kubanski preparat za liječenje adenokarcinoma pluća prvi put je primijenjen u jednoj zdravstvenoj ustanovi u Srbiji. Dvije pacijentkinje koje su ispunile kriterijume i dobrovoljno pristale na primjenu terapije, dobile su prve doze lijeka u Kliničko-bolničkom centru "Bežanijska kosa", a obišli su ih ministar zdravlja Zlatibor Lončar i dr Pedro Kamilo Rodriges, imunolog iz Kube, vođa tima koji je patentirao lijek. Pacijentkinje su primile indukcionu terapiju - jednu vrstu pripreme organizma za davanje kubanskog lijeka, koje po planu slijedi nakon 72 sata, prenosi Tanjug. Lijek se koristi više puta, na 28 dana. Prva doza se daje da bi se aktivirao imuni sistem, a svaka sljedeća primjena se koristi kako bi se pojačalo njeno dejstvo. Srbija je za sada nabavila 1.680 jedinica lijeka za 30 pacijenta koji će ga primati u narednih godinu dana.

12. decembar – B I H PRVI U EVROPI PO HIGIJENI RUKU Prema rezultatima istraživanja britanskog lista "Independent", Bosna i Hercegovina je prva u Evropi po procentu stanovnika koji peru ruke nakon odlaska u toalet.

pedijatrijske službe primarne zdravstvene zaštite, važnost profesionalnog usavršavanja, te uvođenje novih usluga za djecu sa fokusom na ranu detekciju i intervenciju. U okviru Konferencije dodijeljeni su i sertifikati za 26 profesionalaca koji su prošli obuku iz Osnovnog programa za rano prepoznavanje odstupanja od tipičnog razvoja djece uzrasta do 18 godina.

Naime, prema ovom veoma neobičnom istraživanju, 96 posto Bosanaca i Hercegovaca peru ruke sapunom i vodom nakon odlaska u toalet. Britanski list stoga navodi kako stanovnici BiH najviše obraćaju pažnju na higijenu i čistoći u Evropi. Nakon BiH, slijedi Moldavija gdje 94 posto stanovnika peru ruke nakon odlaska u toalet, a odmah iza njih su Turska i Portugal, gdje 85 posto građana peru ruke nakon odlaska u toalet. 12. decembar – DIPLOMATSKI BAZAR U B I H

Tradicionalni zimski dobrotvorni događaj kojeg organizuju članovi diplomatske zajednice u BiH "Diplomatski zimski bazar" održan je u dvorani Mirza Delibašić KSC Skenderija. U organizaciji ovogodišnjeg bazara učestvuje više od 35 ambasada i međunarodnih organizacija, te su posjetitelji uživali u zanimljivostima izloženim na štandovima više od 85 izlagača. - Sva sredstva prikupljena realizacijom ovogodišnjeg Diplomatskog zimskog bazara namijenjena su za pomoć organizacijama koje pomažu djecu s posebnim potrebama, djecu bez roditeljskog staranja i djecu čije su porodice u stanju socijalne potrebe - kazala Nora Schiller, jedna od članica organizacionog odbora ovogodišnjeg Diplomatskog zimskog bazara Sarajevo.

20. decembar – ODRŽANA KONFERENCIJA U HRVATSKOJ O NACIONALNIM PREVENTIVNIM PROGRAMIMA U Zaboku je, u organizaciji Ministarstva zdravlja i Hrvatskog zavoda za javno zdravstvo, održana Konferencija o Nacionalnim preventivnim programima na kojoj je učestvovao i ministar zdravlja prim. dr Siniša Varga. Ministar zdravlja je govorio o važnosti odaziva građana na Nacionalne preventivne programe, dok je o ulozi ljekara opšte medicine u preventivnim aktivnostima govorila dr. med. Maja Vajagić iz Hrvatskog zavoda za zdravstveno osiguranje. Na konferenciji je po prvi put predstavljen Nacionalni program za preventivu i zaštitu oralnog zdravlja, o kojemu je govorio Željko Rotim dr med.dent, predsjednik Nacionalnog povjerenstva za djelatnost dentalne medicine. 21. decambar - OTVOREN NOVI URGENTNI CENTAR U CELJU

16. decembar – ODRŽANA PEDIJATRIJSKA KONFERENCIJA U SARAJEVU U Sarajevu je održana dvodnevna Konferencija “Pedijatrija – Izazovi i mogućnosti sa fokusom na ranu detekciju i intervenciju” koju je organizovalo Udruženje pedijatara Bosne i Hercegovine u saradnji sa Federalnim ministarstvom zdravstva, i uz podršku UNICEF-a. Cilj konferencije koja je okupila predstavnike struke i nadležnih institucija je bio da se ukaže na važnosti transformacije

Ministrica zdravlja Slovenije Milojka Kolar-Celarc otvorila je novi Urgentni centra Celje, sedmi od planiranih deset novih centara. - Cilj otvaranja ovog centra je povećanje dostupnosti i efikasnosti liječenja hitnih akutnih stanja. Ministarstvo je izradilo u novembru i novipravilnik o hitnim medicinskim službama – rekla je ministrica na otvaranju urgentnog centra.

PELENSKI DERMATITIS - OJED iz ambulante pedijatra

Prim. dr Julija Bošković, pedijatar Dom zdravlja, Bijelo Polje

Koža je najveći organ ljudskog tijela i zahtijeva redovnu njegu kvalitetnim preparatima Pelenski dermatitis – ojed je jedan od najčešćih problema kod beba. Koža bebe se razlikuje znatno od kože odrasle osobe – tanja je, propustljivija/osjetljivija i lako se isušuje. Znojne žlijezde novorođenčeta su nezrele i kisjelost kože (Ph barijera) je nepotpuna. Zato je koža bebe podložna dejstvu hemijskih supstanci. Ojed kod bebe podrazumijeva svaku iritaciju kože , bez obzira na uzrok. Javlja se u pelenskoj regiji – genitalije, pregibi i analna regija. Prvi simptom ojeda je kada beba plače, uznemirena je i prilikom kupanja. Nakon toga ubrzo uočavaju se i promjene na koži. Ojed čini 10-12% svih promjena na koži novorođenčeta i odojčeta. Može se javiti još u prvim danima života, najčešće između 9-12 mjeseci života.

- tokom dijareje, korišćenja plastičnih / gumenih gaćica preko pelena, - prilikom uvođenja čvrste hrane - jer je broj stolica veći, - ako je beba pod terapijom antibiotika, - ako se koriste platnene pelene, ojed mogu izazvati razni deterdženti - omekšivači, - ako beba sisa, ojed može biti posljedica hrane koju majka konzumira (npr. paradajz) - neka stanja pogoduju nastanku ojeda. – nicanje prvih zubića, stanje poslije vakcinacije, uvođenje nemliječne hrane.

Ojed se može javiti kao:

Postoji više oblika ojeda:

- posljedica osjetljive kože u vidu atopijskog dermatitis – ekcema,

- kontaktni dermatitis, - ojed kao posljedica bakte-

rijske infekcije (stafilokok, streptokok), - ojed kao posljedica gljivične infekcije.

će prepisati terapiju, lokalno, a kreme koristiti zavisno od tipa infekcije.

Kako prepoznati ojed?

Kada kod pedijatra?

Crvenilo - eritem je prva faza bolesti, a skoro uvijek je prati ljuštenje površinskog dijela kože. Ako bolest odmakne, mogu da se jave i ranice, ostrva ogoljene kože. Tada se skoro uvijek javlja infekcija bakterijama i /ili gljivicama koje pogoršavaju problem.

Onda kada roditelji preduzmu sve mjere, a poslije 3-5 dana nema poboljšanja, treba pomoć pedijatra.

Prognoza: U većini slučajeva pelenski ojed traje 3-4 dana i ima tendenciju ka spontanom povlačenju. Teži oblik je posljedica sekundarne infekcije.

Liječenje ojeda: U cilju prevencije i smanjenja osipa u pelenskoj regiji, potrebno je pridržavati se sljedećih preporuka. Pelene moraju da budu kvalitetne, što znači da imaju mogućnost da upiju mokraću i ne daju da dođe u kontakt sa bebinom kožom. Izbjegavanje faktora koji su doveli do nastanka promjena na koži pelenske regije. Održavati svakodnevno ličnu higijenu - promjena mlakom vodom ili neutralnim bebi kupkama (sa pamučnim vaticama natopljenim mlakom vodom ili pod mlazom vode). Podrazumijeva se redovno i češće mijenjanje pelena, pranje vodom bez sapuna i maramica koje sadrže alkohol ili mirise. Vlažne maramice nijesu za redovnu higijenu osjetljive kože. One su za “ponekad “, kada iz objektvnih razloga ne može drugačije (za putovanja, ne kod kuće). Potrebno je izbjegavati omekšivače i agresivne deterdžente pri pranju veša. Kada god je moguće treba skidati pelene da bi se promjene ventilirale. Poželjno je promijeniti “marku “ pelena dok traje ojed. Čim se primijeti crvenilo, prvi korak je sušenje kože. Što više bez pelene, ako je moguće. Kada se koža osuši namazati je kremom protiv ojeda. Ako je ojed posljedica infekcija, pedijatar

Platnene pelene se vraćaju U posljednje vrijeme sve je više roditelja koji koriste platnene pelene za bebu. Pamučne pelene imaju brojne prednosti, a najvažnije su: - manji rizik od pelenskog ojeda, - ušteda novca, - ekološki momenat (jednokratne pelene su jedan od tri najčešća proizvoda koja se nalaze na deponijama), - ranije odvikavanje od pelena. Novija istraživanja pokazuju da su pamučne pelene mnogo bolje jer bolje upijaju tečnosti i na taj način bolje djeluju na pelensku regiju. Glavni zadatak pelene je da upije mokraću, ali i da zadrži stolicu dok se ne promijeni. To znači da ne bi smjelo biti kontakta izmedju mokraće i stolice sa kožom bebe. Rezultati nove američke studije: naučnici kažu da su uzrok ojeda jednokratne pelene, koje ne propuštaju dovoljno vazduha, tako da se povećava temperature u predjelu guze i stomaka. Ističu da je to posebno opasno po dječake jer im se razvijaju testisi, te kasnije može doći i do neplodnosti. Takođje, ukazuju da pelene podstiču i razvoj bakterija u urinarnom traktu.

OSIPNE BOLESTI KOD DJECE DIJAGNOZA I LIJEČENJE

Dr Biljana Ivelja, pedijatar Dom zdravlja, Cetinje Osip na koži djeteta česta je pojava kao i razlog posjete pedijatru. Poznavajući činjenicu da je osip simptom mnogih etiološki različitih bolesti, infektivnih, alergijskih, vaskularnih itd. pred kliničara se postavlja izazov za pravovremenom dijagnozom i adekvatnim liječenjem. Koža kod djece ima višestruku ulogu ali kao osnovnu funkciju ima mehaničku, predstavlja barijeru prema spoljnoj sredini, potom zaštitnu, prva je odbrana od raznih infektivnih agenasa, gubitka elektrolita, termoregulacionu i osjetnu, a pri tome je dobar pokazatelj zdrastvenog stanja djeteta. Strukturno i imunološki, dječja koža razlikuje se od kože odrasle osobe i dostiže zrelost u pubertestkom uzrastu. Naime, kod djece veći je odnos površine tijela u odnosu na tjelesnu masu (5x), zbog čega su djeca sklonija većem gubitku tečnostii elektrolita putem kože, termolabilnija su, debljina svih slojeva kože je za oko 40% tanja u odnosu na odrasle, što je čini propustljivijom za različite agense, a vaskularna mreža, znojne i lojme žlijezde slabije su razvijene, zbog čega je ph kože neutralan i tek u pubertetu pod uticajem polnih hormona dostiže kisjeli ph. Osipne bolesti kod djece čine heterogenu grupu kojoj je zajednička klinička manifestacija pojava osipa ili egzantema.

Osip predstavlja inflamaciju struktura kože, praćen je crvenilom plihovima, često svrabom i bolom. Promjene ili eflorescencije mogu biti u nivou kože makule, izvan nivoa kože vezikule, papule, pustule ili kombinovane, a pojava istih na sluznicama naziva se enantem. Osip može biti generalizovani, kada zahvati više regija, ili lokalizovani. Dijagnoza zahtijeva dobro uzetu ličnu i porodičnu anamnezu, klinički pregled djeteta uz poseban osvrt na raspored, distrubiciju i karakter ospe, blijedi ili ne na pritisak, postojanje znakova infekcije, povišene temperature, malaksalosti, tipu ishrane i njege, kao i uvid u vakcinalni status djeteta. Kao dopunke dijagnostičke metode mogu pomoći laboratorijski nalazi kss, se, crp, urin glikermije urea, elektolita, brisevi sa lezija na bakterije i gljivice itd.

Uzročnici osipa mogu biti: 1. Infektivni – bakterije, virusi, protozoe, gljivice; 2. Alergijski; 3. Usljed bolesti krvi i krvnih sudova; 4. Usljed loše higijene i njege. Kao najčešćeg uzročnika osipa izdvojit ćemo infekciju. Osipne groznice su grupa bolesti koje se odlikuju temperaturom i pojavom ospe kao stalnim i karakterističnim znakom. Najpoznatije osipne groznice su: Morbilli, Rubeola, Varicella, Exantema subitum, Erythema infectiosum, Hand, foot and mouth syndrome (HFMD) – bolest ruku, stopala i usta i Scarlatina.

Uzročnici su različiti virusi sa izraženim dermotropizmom, sem kod šarlaha čiji je uzročnik bakterijske etiologije. Morbilli - Male boginje, su vrlo zarazna bolest uzrokovana virusom iz porodice. Virus (Paramyxoviridae) u organizam ulazi preko respiratornog sistema, kapljičnim putem iz nosa, usta ili grla zaražene osobe. Osnovna obilježja bolesti su: kataralna upala disajnih puteva, konjunktivitis i osip uz karakterističan enantem bukalne sluznice - Koplikove pjege, povišena tjelesna temperature. Nakon inkubacionog perioda koji traje 7-10 dana dolazi do pojave prvih, tzv. prodromalnih simptoma u vidu povišene temperature, malaksalosti, gubitka apetita kao i kataralnih simptoma kao što su kijavica, kašalj poput laveža psa i gušobolje, konjunktivitisa tkz. plačni facijes, a u krvnoj slici karakterističan je smanjen broj leukocita. Mrljasti enantem i Koplikove pjege na sluznici ždrijela i obraza pojavljuju se 1-2 dana prije osipa i patogmnoničan su znak ove bolesti. Tek četvrtog ili petog dana bolesti dolazi do pojave karakterističnog osipa. Osip se tipično pojavljuje prvo iza ušiju i na čelu, a tokom sljedeća dva ili tri dana zahvata redom lice, vrat, trup i ekstremitete. Osip je pjegast i sitnocrven, po njegovom izbijanju temperatura se obično spušta na normalu, dok kataralni simptomi brzo prolaze. Specifično liječenje ne postoji, a eventualne bakterijske komplikacije liječe se odgovorajčćom antibiotskom terapijom. Prije uvođenja vakcinacije morbili su bile gotovo obavezna bolest u djetinjstvu, a danas su one rijetka bolest sa sporadičnim javljanjem, a obolijeva uglavnom odojčad u vrijeme kada se smanjuje broj antitijela dobijenih od majke, kao i nevakcinisane osobe. Imunitet poslije morbila je trajan. RUBEOLLA - Crvenka je zarazna bolest uzrokovana virusom porodice Togaviridae. Bolest nije teška, opšti simptomi su oskudni, ali njen medicinski značaj leži u opasnosti od infekcije trudnica i trajnog oštećenja ploda. Bolest ima sezonski karakter, jesen i proljeće, a obolijevaju djeca predškolskog i školskog uzrasta. Međutim, treba imati na umu da se i danas još javljaju pojedinačni slučajevi i manje epidemije - naime, čak oko 10% odraslih nije imuno na rubeolu, što se može tumačiti nesprovedenom vakcinacijom ili gubitkom imuniteta tokom godina. Inkubacija bolesti obično traje 14 do 18 dana, a bolest obično počinje pojavom osipa uz povećanje limfnih čvorova iza ušiju i na zatiljku, kao i moguće povećanje slezine. Osip prvo izbija na licu, čelu i iza ušiju, a zatim se za nekoliko sati proširi po čitavom tijelu. Same promjene su ružičaste, sitnije i svijetlije od morbila, vrlo brzo blijede istim redosljedom kako su se i javljale. Najpouzdaniji kriterijum za postavljanje dijagnoze je dokaz specifičnih antitijela IGM u krvi, koji su prisutni već u trenutku pojave osipa, i koja ostaju u krvi do 3 mjeseca od trenutka infekcije. Liječenje obično nije potrebno, dok se komplikacije tretiraju simptomatski. Rubeola je daleko medicinski znacajnija radi opasnosti za trudnice. U prvim sedmicama trudnoće virus uzrokuje oštećenje ploda. Do ovih oštećenja može doći i kad se osip i ne javi, ali je došlo do infekcije kontaktom sa bolesnikom, tkz. latentne infekcije. Oštećenja su najteža u prvim sedmicama trudnoće pa do tri mjeseca. Takva trudnoća može završiti spontanim pobačajem ukoliko su obilna oštećenja dovela do smrti ploda, ali se može, što je takođe često, trudnoća uznijeti do termina, a rođeno dijete biti sa urođenim manama. Praktično svaki organ ploda može biti oštećen, a najčešća su oštećenja srca i zamućenje očnog sočiva.

Najbolja prevencija je vakcinacija. Ako trudnica nije preboljela rubeolu, a nije ni vakcinisana, kod svakog kontakta se osobom koja je oboljela obavezno se javiti ljekaru, jer se serološkom pretragama može utvrditi da li je došlo do infekcije ili nije, što je bitno za kasniji ishod trudnoce. Morbili i rubeola su vakciono preventabilne bolesti, vakcinacija je obavezna u drugoj i šestoj godini života. VARICELLA - Vodene ospice, je obično blaga dječja osipna bolest koju karakteriše velika kontagioznost, tj. zaraznost. Uzrokuje je virus varicela-zoster iz porodice Herpesviridae, koji kod osoba koje su preboljele varičelu može kasnije tokom života dovesti do pojave herpesa zostera. Jedna je od najčešćih dječjih bolesti, posebno u dječjim kolektivima, a širi se kapljičnim putem, preko vazduha ili u kontaktu s kožom bolesnika. Premda nije dio obaveznog kalendara imunizacije, postoji vakcina koja se, kao dio programa obaveznih imunizacije, sprovodi za sada samo u razvijenim zemalja SAD, Velikoj Britaniji, Kanadi itd. Nakon inkubacije od 10 do 20 dana, bolest počinje s pojavom povišene tjelesne temperature, malaksalosti i karakterističnog osipa. Osip izbija prvo na trupu u obliku nekoliko malih crvenih tačkica (papula) koje se ubrzo ispune tečnošću stvarajući male mjehuriće (vezikule). Zatim se širi na vrat, kosu i lice, da bi na kraju bile zahvaćene ruke i noge. On može biti sasvim blag, a može biti toliko obilan da prekrije čitavu kožu. Ospa izbija u naletima i prethodi joj febrilnost, tj. povišena tjelesna temperature, tako da se mogu na koži u isto vrijeme vidjeti sva tri oblika: crvenilo, mjehurić i krastica. Izražen je intenzivan svrab kože pa se djeca češu. Mogu se javiti ospice i po sluznicama usta, genitalija i očiju. Komplikacije nisu česte. Zbog češanja i nehigijene mogu se promjene inficirati bakterijama, pa čak i da dođe do sepse. Upala pluća kao komplikacija je veoma rijetka. Terapija je uglavnom simptomatska. Treba skidati temperaturu, voditi računa o higijeni da bi se spriječile sekundarne infekcije. Da bi se ublažio svrab, osip se može mazati tečnim puderom. Varičela kod novorođenčadi i djece koja su hronični bolesnici, može biti veoma teško pa čak i fatalno oboljenje. Trudnice koje su pri kraju trudnoće a obole od varičele trebaju se obavezno javiti ljekaru radi praćenja trudnoće i preduzimanja mjera zaštite novorođenčeta. ERYTHEMA INFECTIOSUM (poznata još i kao peta osipna bolest) infektivna je bolest laganog kliničkog toka koju uzrokuje Parvovirus B19. Najčešće obolijevaju djeca od 5 do 14 godina, a prenosi se kapljičnim putem, preko krvi i krvnih derivata. Ono što je za nju karakteristično upravo je krupnomrljasti osip koji se javlja na mahove i u fazama, smješten pretežno na licu, kao i na na gornjim i donjim ekstremitetima. Kako se promjene spajaju i šire, a u središtu dolazi do blijeđenja kože, dolazi do razvoja karakterističnog crteža poput geografske karte ili mreže. Rijetko i na sluznici ždrijela mogu biti prisutne tamnocrvene mrlje (enantem). Liječenje u tipičnim slučajevima nije potrebno, dok mjere izolacije školske djece nisu potrebne zbog lagane prirode bolesti i zbog činjenice da su djeca zarazna i prije izbijanja osipa.

Trodnevna groznica ili exanthema subitum šesta je od tradicionalnih osipnih dječjih bolesti. Njen uzročnik je humani Herpesvirus 6 (HHV-6) koji pripada porodici Herpesviridae. Starosna dob u kojoj se najčešce javlja bolest je do dvije godine, a pik javljanja je izmedu 7 i 13 mjeseci. Osnovne karakteristike bolesti su: trodnevna temperatura, a potom osip koji brzo nestane. Inkubacija traje 7–17 dana. Bolest počinje naglo povišenom temperaturom od 39–40°C, koja traje 3 dana, dijete je dobrog opšteg stanja, potom dolazi do pada temperature i pojave osipa. Osip se javlja prvo na na čeli, iza ušiju potom na vratu i trupu, rjeđe na ekstremitetima. Po izgledu je makulozan, makulopapulozan, svijetloružičast (sličan rubeoli). Osip nestaje nakon 1-2 dana i ne ostavlja nikakve tragove. Zbog bezopasne prirode i kratkog trajanja trodnevne groznice, obično se ne provode laboratorijske pretrage. U slučaju da se radi kompletna krvna slika, može se uočiti smanjenje broja leukocita, što se obično vraća u normalu nakon nedjelju dana. Liječenje trodnevne groznice se svodi na ublažavanje simptoma snižavanjem povišene tjelesne temperature, a do komplikacija u vidu febrilnih konvulzija i meningitisa dolazi rijetko. HAND, FOOT AND MOUTH SYNDROME (HFMD) – bolest ruku, stopala i usta je benigna i česta bolest kod djece, koju karakteriše vezikulozni osip koji ubrzo ulcerira. Spada u grupu enterovirusnih infekcija, uzročnik je Coxsackie virus, tipovi 5,10,16. Ima epidemijski karakter i javlja se u kolektivima, vrtićima, školama i inernatima. Sezonskog je karaktera, ljeto i jesen. Obično se javlja kod djece predškolskog i školskog uzrasta. Prognoza je sasvim dobra, nema komplikacija. Osnovna obilježja bolesti su: lagani simptomi gornjeg respiratornog trakta i karakteristične lezije, vezikule na koži šaka, stopala i sluznici usne duplje koje u kasnijem toku ulceriraju. Lezije su prisutne oko sedam dana. Terapija je simptomatska, higijena i toaleta lezija, snižavanje povišene tjelesne temperature, antihistaminici za ublažavanje osjećaja svraba. SCARLATINA - ŠARLAH predstavlja jednu od mogućih manifestacija infekcije beta hemolitičkim streptokokima grupe A (BHS-A), bakterijama koje uz šarlah mogu uzrokovati i druge bolesti poput streptokokne upala nosa i ždrijela, streptokokne angine, streptokokne upala pluća, crvenog vjetra. Najvažniji izvor infekcije streptokokima su oboljele osobe za vrijeme klinički manifestne bolesti, rjeđe rekonvalescenti ili kliconoše. Najčeše obolijevaju djeca predškolskog i školskog uzrasta, najčešće u jesen i proljeće. Put prenosa streptokoka dominantno je kapljični. Mjesto ulaska uzročnika u organizam najčešće je sluznica nosa i ždrijela, a rjeđe defekti kože. Inkubacija kod šarlaha iznosi 3-5 dana. U ovoj fazi zaražena osoba je infektivna ali ne pokazuje simptome bolesti. Početni stadjium bolesti počinje karakterističnim trijasom simptoma: povišene temperature, gušobolje i povraćanja. Uz navedeno javlja se i glavobolja, malaksalost, bolovi u trbuhu, u mišićima i zglobovima. Ždrijelo i tonzile bolesnika su izrazito crveni, tonzile mogu biti uvećane, a u nekim slučajevima prekrivene bijelim naslagama. Gornja strana jezika je takođe obložena bijelim naslagama, dok su vrh i bočne strane neobloženi. Prisutno je i bolno povećanje

limfnih čvorova. Stadijum osipa obilježen je razvojem sitno tačkastog osipa, drugi do treći dan od pojave prvih simptoma. Prvo se javlja na vratu, a potom na trupu i ekstremitetima. Kada se u potpunosti razvije, najgušći je u pazušnim jamama, grudima, donjem dijelu trbuha, preponama i unutrašnjoj strani natkoljenica. Ne javlja se na licu, dlanovima i tabanima. Na mjestima pojave osipa koža je suva, gruba, hrapava, sam osip na pritisak blijedi. Kod svih oboljelih vidi se izrazito bljedilo oko usta (Filatovljev znak), a usne su jasno crvene, kao nakarminisane (facies scarlatinosa). Zbog toksičnog oštećenja kapilara kože nastaju sitna krvarenja, naročito na mestima koja su izložena pritisku, a na pregibnim mestima zglobova vide se linije tačkastih krvarenja (Pastijin znak. Uz pojavu osipa, jezik koji je do tada bio bijelo obložen, postaje malinast (po boji i izgledu), bez naslaga. Na nepcu se javlja enantem. Osip je intenzivno izražen 1-2 dana nakon čega postupno nestaje, a ukupno trajanje stadijuma osipa iznosi 4-7 dana. Stadijum perutanja (ljuštenja) se javlja 7-10 dana nakon nestanka osipa, kada počinje perutanje kože, posebno izraženo u području pazušnih jama, prepona, kao i na dlanovima i tabanima (posebno na vrhovima prstiju). U vrlo rijetkim slučajevima šarlah može dovesti do određenih komplikacija: - Toksične komplikacije šarlaha uključuju toksični sinovitis (bolovi, otok i crvenilo uglavnom malih zglobova, toksični miokarditis (ubrzani rad srca uz pad krvnog pritiska, toksični nefritis (patološki nalaz urina) i toksični hepatitis (rijetka komplikacija). - Imunološke komplikacije obuhvataju poststreptokokni glomerulonefritis (smanjena količina urina koji je crvene boje i pojava edema), reumatsku groznicu (simptomi od strane srca i zglobova) kao i druge, rjeđe imunološke sekvele. - Septičke komplikacije predstavljaju simptome širenja infekcije od mjesta ulaska uzročnika na bliske ili udaljene organe. Dijagnoza šarlaha postavlja se na osnovu anamnestičkih i epidemioloških podataka, kliničke slike i toka bolesti, laboratorijskih nalaza (povišeni zapaljenski parametri, povećan broj leukocita uz raspored u diferencijalnoj krvnoj slici koji ukazuje na bakterijsku etiologiju bolesti), dokazivanjem uzročnika uzimanjem brisa ždrijela (negativan nalaz ne isključuje dijagnozu) ili brzim antigenskim testovima. Diferencijalno dijagnostički u obzir dolaze druge vrste angina, druge febrilne bolesti praćene osipom (kao što su, adenovirusne ili enterovirusne infekcije, rubeola ili morbili) alergijske reakcije. Lijek izbora u terapiji šarlaha su penicilinski antibiotici primijenjeni peroralno ili parenteralno, a u slučaju kontraindikacija za njihovu primjenu, kod potvrđene alergije sprovodi se terapija azitromicinom ili cefalosporinima druge, tj. treće generacije. Antibiotska terapija sprovodi se 10 dana. Osim antibiotika nužno je i sprovođenje mjera za snižavanje povišene tjelesne temperature, adekvatni unos tečnost i mirovanje. Uz adekvatno liječenje oboljelih nužno je i sprovođenje drugih mjera za sprečavanje širenja šarlaha. To se prvenstveno odnosi na sprovođenje higijenskih mjera, pranja ruku i adekvatno čišćenje svih predmeta s kojima su oboljele osobe dolazile u kontakt. Takođe je važno naglastiti da se oboljela djeca ne smiju vratiti u kolektiv minimalno 48 sata nakon početka antibiotske terapije.

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

Âˇ jedinstven sastav probiotika Âˇ znanstveno podrĹžani sojevi Âˇ neĹĄkodljivi i sigurni GR-1ÂŽ i RC-14ÂŽ

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo KosiÄ&#x2021; bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

ISHRANA DJECE U PRVOJ GODINI ŽIVOTA Dr Edita Bašović, spec. pedijatar Dom zdravlja, Podgorica Pravilna ishrana odojčeta (djeteta u prvoj godini života) ima veliki značaj u zaštiti i održanju zdravlja, kao i u psihološkom razvoju djeteta. Uz adekvatnu ishranu odojče se najbrže razvija i napreduje. Ishrana odojčeta može biti prirodna (dojenje), mješovita i vještačka. Većina majki je zdrava, sposobna da doji i to treba da radi. Majčino mlijeko je najsavršenija i nezamjenjiva hrana za odojče, jer je prilagođeno potrebama bebe. Osim što obezbjeđuje prirodnu ishranu, dojenjem se ostvaruje veza između majke i bebe, emocionalna stabilnost i pospješuje imunitet. Majčino mlijeko je bakteriološki ispravno i sterilno, a sisanje omogućava pravilan razvoj vilice. Hranjenje treba započeti pola sata nakon rođenja i nikada ne čekati duže od 6 sati. Prva hrana koju dijete dobije zove se kolostrum. To je gusta žućkasta tečnost bogata hranljivim i zaštitinim elementima prilagođenim za taj uzrast. Na kolostrum se nastavlja prijelazno pa zrelo mlijeko. Uspostavljanjem dobrog dojenja beba dobija sve neophodne sastojke za taj period, i nije potrebno davati ništa drugo između podoja.

Mješovita i vještačka ishrana se koristi kod odojčadi čije majke, ili nemaju dovoljno mlijeka ili zbog bolesti ne mogu da doje. Tada se koriste adaptirana mlijeka koja su po svom sastavu najsličnija majčinom mlijeku. Upotreba kravljeg mlijeka se ne preporučuje zbog mogućih bakterioloških neispravnosti, alergija ili nepodnošenja. Preporučuje se hranjenje isključivo majčinim mlijekom, čime su obezbijeđeni svi potrebni sastojci, a izbjegnuti neželjeni efekti druge hrane. Hranjenje je na zahtev djeteta, koje diktira broj obroka i količinu mlijeka. Ishrana treba da se bazira samo na dojenju do 4 mjeseca. Od tog doba treba polako uvoditi nove vrste hrane. Treba početi od kašica od povrća i voća. Nove namirnice treba uvoditi jednu po jednu i u malim količinama. Najnovija preporuka Svjetske zdravsvene organizacije je da je ovo period u kome je potrebno započeti sa uvođenjem hrane, dohranjivanjem. Nova hrana se uvodi u malim količinama (jedna do dvije kašičice) postepeno i uvijek samo jedna vrsta, u vrijeme budućih glavnih obroka, a nakon završenog podoja. Navikavanje na jednu vrstu hrane treba da traje jednu nedjelju. Dijete se susreće prvi put sa novim ukusom hrane i zbog toga ga ne treba prisiljavati da jede, u slučaju odbijanja pokušati narednog dana, ali sa istom vrstom hrane. Voće: jabuka, kruška, kajsija, banana, breskva, bundeva, u obliku kompota ili kašice bez šećera. (prvo započeti sa kašicama od banane, pa preći na jabuku, ako dijete ima zatvor smanjiti količinu banane); povrće: šargarepa, krompir, brokoli, kaša od žitarica, (prvo se počinje sa kašicom od šargarepa, koja se postepeno zamjenjuje krompirom); supa od nemasnog mesa ili piletine. Nakon obroka može piti prokuvanu vodu koliko želi.

Zbog moguće pojave alergijskih manifestacija, ne davati: svjež paradajz, jagodičasto voće (jagoda, malina, kupina), citruse (narandža, limun, grejp, mandarina, kivi), koštunjavo voće (orah, badem, lješnik), čokolada, eurokrem, med, kvasac, kukuruz, pšenica (hljeb, keks, brašno), riba, školjke, bjelance jajeta, kravlje mlijeko, hranu sa konzervansima. Između 7. i 8. mjeseca ishrana je i dalje dojenje (4 do 5 puta dnevno). Povrće i voće se nastavlja, ali rendano ili sjeckano na komadiće. Nastavlja se vitamin D. Nakon 8. mjeseca, dojenje se i dalje održava ali obrnutim redom. Prvo se daje čvrsta hrana a na kraju obroka se ponudi podoj koliko želi. Uvodi se postepeno nova hrana - povrće: karfiol, tikvice, spanać; mlječni proizvodi: sir, jogurt; mesni proizvodi: kuvano meso, piletina. Svinjsko meso se ne uvodi do prve godine života. Supa na vodi od kuvanog mesa. Tvrdo kuvano žumance postepeno, po četvrtinu više svake sedmice izmješano sa mlijekom. Kada se uvede cijelo žumance, davati ga 2-3 puta nedjeljno i toga dana se izostavlja meso. Hrana se soli, ali ne mnogo radi opasnosti od pojave hipertenzije u srednjim godinama života. Vitamin D vodeni rastvor na kraju obroka. Dozvoljava se da samo dijete jede prstićima čvrstu hranu iz svog tanjira. Dijete jede zajedno sa ostalim članovima porodice, uči se socijalizaciji i ponašanju. Nakon 10. mjeseca se održava dojenje. Uvodi se novo povrće: grašak, kupus, boranija, luk, Mljeveno meso – junetina, voće u svježem obliku: jabuka, kruška, kajsija, breskva, Vitamin D. Doji se 2 puta: ujutru i uveče. Preko dana ima 5 do 6 obroka (3 glavna i 2-3 užine). Uzima svu hranu bez prisiljavanja. Sastav obroka je raznovrstan. Voće i povrće mogu biti svježi ili prerađeni. Nastavlja se D vitamin.

GOJAZNOST ISTINE I ZABLUDE Dr Snežana Tomić, homeopat

Gojaznost već sada prijeti da bude jedan od glavnih zdravstvenih problema i uzročnika mnogih hroničnih tegoba od dijabetesa, hipertenzije do karcinoma. Prijeti da postane i broj jedan uzročnik smrti. Da ne govorimo o socijalnom i ekonomskom faktoru gojazne populacije, kao što je to Sjeverno Americka, u kojoj je svaka treća osoba, po statistikama, s viškom kilograma. Mnoge studije o dugovječnosti izbacuju rezultate koji ukazuju da je vitkost i smanjenje kalorija i njihovog unosa u organizam ključ dugovječnosti, ali i boljeg zdravlja i veće vitalnosti, što je jos važnije od same dužine života. Kvalitet je na prvom mjestu. Neke debeljuce će se ovome narugati i podsmijehnuti. - Džaba mi zivot kad ne mogu da uživam u dobroj prasetini ispod sača. Umrijeću debeo ali maker sretan. Nekada se debljina povezivala sa obiljem, zadovoljnim, dobrodušnim debeljkom koji se smije i uživa u životu, dok onaj suvonjavi ostaje siromašan, namršten, nezadovoljan i džangrizav. Taj imidž vjerovatno vodi korijene iz siromaštva. Debeo čovek mora biti i imućan, jer ima čime da kupi hranu kojom će napuniti stomak, za razliku od onog mršavog siromaška. Tako su se prve savremene hronične bolesti kao gojaznost, dijabetes 2, hipertenzija, i srčane tegobe počele javljati među bogatijom populacijom, koja je počela da konzumira više bijelog brašna, bijelog šećera i mliječnih proizvoda, hranom koju su mogli sebi priuštiti samo

imućniji, dok su oni siromašniji svoju figuru održavali cijelim žitaricama i prostijom, ali zdravijom hranom - povrćem i voćem. Sada je ta slika preokrenuta. Sada je imidž uspješnog čoveka imućan čovjek koji vodi računa o svom zdravlju, jede sirovu organsku hranu, trči u parku, ide na fitnes, i svoje zdravlje i vitku figuru duguje svom obrazovanju koje je skupo platio, i svom novcu kojim može da priušti kvalitetnu organski uzgajenu hranu tj. povrće, voće i meso. U modernom dobu onaj bogati debeljuca iz prošlosti pretvara se u neobrazovanog, siromašnog čovjeka koji uništava svoje zdravlje nezdravom, procesovanom hranom i praznim kalorijama kroz previše šećera, tjestenina, bijelog brašna i premalo prave hrane tj. sirovog povrća i voća. Sjedi na svojoj sofi sa pivom u rukama i kesom čipsa i gleda TV, što mu dodje kao fitnes. Mnoge zablude su vezane za gojaznost. Jedna od njih kreirana je poslije drugog svjetskog rata, kada su doktori i nutricionisti savjetovali ljude da jedu manje masti i da uključe više žitarica u svoju ishranu. Tako su mnogi prešli sa takozvane nezdrave slanine i jaja za doručak na kornflejks, cerealije i druge muslije pune šećera, i to zalivali sokom od pomorandže, smatrajuci da čine sebi dobro. Za ručak tjestenine, da se izbjegne nezdravo meso. Međutim, populacija je počela da se goji i da biva bolesna. Oni koji uzgajaju stoku znaju da će se ona podgojiti ako se hrani kukuruzom i žitaricama. Problem sa ishranom u kojoj obiluju tjestenine, hljeb i šećer jeste što naš organizam ne sagorijeva masti ako ima drugi izvor energije, kao što su ugljeni hidrati tj. bijeli hljeb i tjestenina. Onda će se metabolizam izmijeniti i preći na taloženje masti a sagorijevanje ugljenih hidrata, tako da redukcija masti u ishrani ništa ne pomaže ako i dalje jedete predominantno skrob, hljeb, tjesteninu i slatkiše. Ali, ako pređete na ishranu gdje konzumirate namirnice u svom prirodnom obliku, a ne prerađene t.j cijelo povrće i voće sa zdravim proteinima iz bijelog mesa i ribe, npr. i uključite zdrave esencijalne masti Omega 3, 6 i 9 kao što su laneno, maslinovo, konopljino i riblje ulje, onda će se vaš metabolizam okrenuti na sagorijevanje masti za energiju, u nedostatku ugljenih hidrata. Ugljeni hidrati kao glavni izvor hrane uzrokuju brzo oslobađanje šećera u krvi i pri tom opterećuju pankreas i lučenje insulina. To dovodi do nastanka šećerne bolesti ili dijabetesa tip 2. Same ćelije postaju rezistentne na insulin kod pretjeranog konzumiranja šećera i tjestenina, i ne mogu unijeti šećer u sebe da bi ga sagorjele i koristile za energiju. Onda se taj višak šećera pretvara u masti koje se talože oko stomaka. Jos jedna od zabluda oko gojaznosti je da će redukcija kalorija i vjezbanje doprinijeti da smršate. Mnogi koji su ovo probali znaju da ne daje očekivane rezultate. Smanjenje unosa hrane i kalorija šalje signal organizmu da je u nekakvom ratnom stanju ili nemaštini, i da mora da se zaštiti da ne propadne tako što će usporiti metabolizam da ne bi koristio svoje rezerve dok ne dođu bolja vremena. Tako vi ne jedete skoro ništa a kilogrami ostaju. Mnogo važnije od dijeta je šta od hrane unosite u organizam i kakvog je kvaliteta ta hrana. Mnogo vaznije je da u svoje tijelo unosite cijele namirnice kao sto su voće i povrće, po mogućnosto neprskano, meso uzgajeno domaće i što prirodnije, zdrava ulja kao što su maslinovo ili

laneno.

Izbacite bijelo brašno i proizvode od njega iz ishrane, jedite hljeb od cijelog zrna i tjesteninu od integralnih žitarica, ali i to umjereno. Slatkiše svedite na minimum i koristite voće umjesto šećera. Šećer je droga i stvara zavisnost. Da bi ste postigli isti efekat zadovoljstva koje vam pružaju slatkisi, stalno povećavate dozu i konzumirate sve više slatkiša, što vas vodi u začarani krug zavisnosti iz koga možete izaći samo ako izbacite iz svoje ishrane proste ugljene hidrate tj. hljeb, tjestenine i slatkiše. Vremenom će se organizam povratiti u normalu. Fizicka aktivnost svakako pomaze da održite liniju ali samo ako je praćena zdravom ishranom. Zavisnost o ugljenim hidratima i slatkišima je često emotivna. Ova hrana oslobađa serotonin i endorfine koji nas čine opuštenim, i kompenzacija su za stresan život i nedostatak prave ispunjenosti. Poenta je naći zamjenu u zdravijim varijantama kao što je neki hobi, kreativnost, sport, muzika, druženje, šetnja u prirodi i sl., za šta mnogi nemaju volje ili vremena, pa im je lakše da posegnu za kutijom keksa i smažu je dok gledaju neku reality seriju.

Istine i zablude

ŠEĆERI Rafinirani bijeli šećer je visokokalorična i nutritivno slabo vrijedna namirnica, industrijski visokoprerađena, što znači da se u procesu proizvodnje koriste hemikalije. Šećer je ujedno zaslužan za

jedan od najdražih ukusa, pa je teško odoljeti slatkom bez obzira na to što znamo da to baš i nije zdravo Postoji nekoliko oblika - vrsta šećera? ISTINA - Rafinirani šećer - kristalni bijeli šećer, dobija se od šećerne trske i šećerne repe i prolazi potpunu obradu, pa je zbog toga bijele boje. Šećer u prahu je fino usitnjeni rafinirani šećer. Kandis šećer sastoji se od prilično velikih kristala šećera i može biti bijeli ili smeđi. Druge vrste šećera su mliječni šećer (laktoza), voćni šećer (fruktoza) sadržan je u voću, a velik udio grožđanog šećera (glukoza) nalazi se u grožđu. Sve vrste šećera su štetne po zdravlje? ZABLUDA - Rafinisani šećer je jedna od najštetnijih namirnica uopšte, a njegovo štetno dejstvo daleko prevazilazi unošenje “praznih“ kalorija. Šećer ima ozbiljno nepovoljno dejstvo na metabolizam, goji i izaziva mnoge ozbiljne bolesti. Međutim, ovo ne važi i za prirodne šećere iz voća, ili meda. Dijabetičari trebaju kontrolisano konzumirati šećere? ISTINA - Glavni problem sa šećerom je u tome što se on sastoji od molekula fruktoze i glukoze (voćnog i grožđanog šećera), pa se lako razgradi i skoro direktno glukoza dolazi u krv, a kod dijabetesa to i jeste problem, povišene koncentracije glukoze u krvi, zbog poremećaja rada pankreasa, odnosno nemogućnosti lučenja insulina u potrebnim količinama. Previše šećera i kod zdravih ljudi povećava šanse za dijabetes. Smeđi šećer se od bijelog razlikuje samo po boji? ZABLUDA - Ono što zaista razlikuje vrijednosti bijelog i smeđeg šećera nisu kalorije jer su iste, već nutritivni sadržaj, vitamini i minerali koje sadrži smeđi šećer u dosta malim količinama, aroma i ukus, a i smeđi šećer sadrži melasu. Vještački zaslađivači su zdraviji od drugih oblika šećera? ZABLUDA - Mnogi takozvani „zdravi“ zaslađivači imaju isto ili čak više fruktoze nego običan šećer. To ove zaslađivače stavlja u isti koš sa šećerom,

među „loše ugljene hidrate“, koji nemaju vitamine ni minerale već prazne njihove rezerve u tijelu, a s druge strane, izazivaju skok šećera u krvi. Uz to, podjednako kao i šećer ostavljaju manjak B vitamina i minerala, izazivajući kod ljubitelja slatkog umor i manjak energije. To uvodi u začarani krug jedenja šećera i žudnje za još slatkog. Postoje prirodne zamjene za šećer? ISTINA - Kao jedna od najpoželjnijih zamjena za šećer u posljednje vrijeme se preporučuje biljka stevija, jer ne podiže nivo šećera u krvi i nema kalorija, a oni koji osim slatkog ukusa žele da namirnicama unesu i nešto hranljivih materija biraju melasu i med ili šećer od kokosove palme. Vještački zaslađivači su slađi od šećera? ISTINA - Aspartam je oko 200 puta slađi od šećera. Sadrži enzim problematičan za osjetljive osobe, koje ne mogu da ga metabolišu kako treba. Nalazi se u velikom broju dijetetskih proizvoda i industrijske hrane i pića. Sukraloza je hemijski stvorena zamjena za šećer koja je 600 puta slađa. Problem je što uništava bakterije u crijevima, kako one loše, tako i dobre. Mnogo hrane namijenjene mršavljenju i one označene kao dijabetske sadrži ovaj vještački zaslađivač. Saharin je zamjena za šećer koja se koristi posljednjih 100 godina i dalje je dostupna. To je sintetički zaslađivač 300 puta slađi od šećera. Nema kalorija, a prolazi kroz tijelo bez podizanja nivoa šećera u krvi, preporučivan je dijabetičarima decenijama unazad. Glukoza ili grožđani šećer se nalazi samo u grožđu? ZABLUDA - Glukoza je u određenoj količini uvijek prisutna u našoj krvi, a zove se i dekstroza ili grožđani šećer. Ime grožđani šećer ne znači da on postoji samo u grožđu. Supstanca je prvi put otkrivena u grožđu pa je po tome dobila ime. Glukoza ili grožđani šećer nalazi se u voću, subtropskom voću, povrću, kukuruznom sladu i medu. Grožđani šećer kao zaslađivač dobija se iz skroba krumpira ili kukuruza. Fruktoza je voćni šećer? ISTINA - ZABLUDA - Fruktoza se još naziva i voćni šećer i takav se nalazi u voću, povrću i medu. U prirodi se međutim najčešće nalazi povezana s glukozom. Taj dvostruki šećer se zove saharoza. Suprotno od opšteg vjerovanja, fruktoza se ne dobija iz voća nego iz kukuruznog skroba, šećerne repe ili šećerne trske. Voće sadrži relativno male količine fruktoze zbog čega bi iskorištavanje bilo dugotrajno, a cijena fruktoze kao zaslađivača bila bi neumjereno visoka. Još jedna zabluda je uvjerenje da voće sadrži samo voćni šećer. Voće sadrži voćni šećer ali i glukozu i saharozu. Galaktoza je mliječni šećer? ISTINA - Galaktoza je manje poznati šećer. Nalazi se u mliječnom šećeru laktozi, ugljikohidratu koji postoji u mlijeku. Fruktoza zaustavlja razvoj mišića kod bodibildera? ZABLUDA - Mnogi bodibilderi smatraju kako konzumiranje voća samo zaustavlja njihov razvoj što je potpuno pogrešno. Zašto da koriste neki energetski napitak sa ugljenhidratima kada svi ti proizvodi sadrže neku vrstu jednostavnih šećera (glukozu i fruktozu) kada mogu konzumirati voće (jabuku, krušku, grožđe) prije treninga. Osim što tako unose prirodni i nerafinisani voćni šećer, još mogu i uživati u slatkoći i sočnosti voća. Postoji mnogo vrsta voća i svako voće ima drugačiji sadržaj fruktoze i glukoze. Ugljenohidrati su šteti po zdravlje? ZABLUDA - Našem tijelu su potrebni ugljenohidrati ne samo zbog energije, već i zbog moždanih funkcija koje pokreće šećer. Kada tijelu nedostaje ugljenohidrata, organizam počinje da sagorijeva masti kako bi dobio potrebnu energiju, međutim, naš mozak ne radi na mast. Njemu je potrebna glukoza ili šećer kako bi normalno funkcionirao. Svi ugljenohidrati se razgrađuju na šećere. Razlika je u tome što nerafinirani i cjelovite žitarice imaju više vlakana, vitamina i minerala od rafiniranih pa se duže razgrađuju i ne podižu nivo šećera u krvi tako brzo, za razliku od onih koji nemaju vlakana. Šećer se koristi i kao sredstvo za njegu kože? ISTINA - Šećer je jedno od najboljih prirodnih sredstava za njegu kože. Piling od šećera u kombinaciji sa maslinovim uljem savršen je piling za tijelo koji uklanja mrtve ćelije kože, čisti pore i čini kožu mekom. Jedna od blagodeti šećera za kožu je i ta što balansira prirodna ulja kože. Šećer sadrži glikolnu i alfa hidroksilnu kisjelinu koje se za njegu kože koriste i u kozmetičkoj industriji. One čuvaju kožu od isušivanja, ali i sprečavaju prekomjerno lučenje masnoće.

Da li su žene u menopauzi izložene većem riziku od kardiovaskularnih bolesti?

Dr sci med. Aleksandra Klisić Spec. kliničke biohemije Dom zdravlja, Podgorica

Menopauza nije bolest, već fiziološka faza u životu žene, koju karakterišu promjene u nivou polnih hormona, ali posljedično, i brojne druge manifestacije koje, ako se na vrijeme ne prepoznaju i ne tretiraju, mogu kasnije dovesti do krajnje ozbiljnih konsekvenci. Kardiovaskularne bolesti predstavljaju najčešći uzrok obolijevanja i smrtnosti kod žena u ovom životnom razdoblju, a smatra se da je glavni uzrok deficit estrogena. Poznato je da estrogen ispoljava direktan povoljni efekat na zidove krvnih sudova, ali i indirektno utičući na povoljan lipidni status i održavajući redoks balans u organizmu. Tako je kardiovaskularni rizik kod žena u premenopauzi 2,5 do 4,5 puta manji nego kod muškaraca iste starosne dobi. Ovakvi rezultati koreliraju sa nižim vrijednostima LDL-holesterola (tzv. “lošeg” holesterola) i višim vrijednostima HDL-holesterola (tzv. “dobrog” holesterola) u poređenju sa muškarcima iste dobi. To je pokazala i studija PROCAM, koja je obuhvatila 6.000 žena prosječne starosti od 30 do 48 godina, gdje je incidenca kardiovaskularnih bolesti bila niža kod žena u premenopauzi nego kod muškaraca. S druge strane, kod žena koje doživljavaju prirodnu menopauzu, koronarni rizik postepeno raste sa godinama i predstavlja kulminaciju dugotrajnog sniženja funkcije jajnika, izjednačavajući se na taj način sa muškarcima. I prijevremena menopauza

uzrokovana bilateralnom ovarijektomijom kod mlađih žena je, takođe faktor rizika za kardiovaskularne bolesti.

Koje su metaboličke promjene koje nastupaju u menopauzi? Ulaskom žene u menopauzu mijenjaju se i metaboličke potrebe organizma. Metabolizam se usporava za 4-5% po životnoj dekadi i, ukoliko se energetski unos ne smanji, dolazi do povećanja tjelesne mase. Gojaznost je jedan od najčešćih poremećaja u menopauzi i javlja se kod oko 65% žena. Prosječni porast težine za vrijeme perimenopauze, prema nekim istraživanjima, iznosi 2-4 kg. Tipična promjena je prelazak iz ginoidnog u androidni tip distribucije masnog tkiva koju karakteriše centralna/abdominalna tj. stomačna gojaznost. Studije pokazuju da je akumulacija intraabdominalnog masnog tkiva dva puta brža u postmenopauzi, nego u premenopauzi. Promjene metabolizma glukoze i insulina su, takođe česte u menopauzi. Naime, sa porastom abdominalne gojaznosti smanjuje se stepen insulinske senzitivnosti. Insulinska rezistencija dalje doprinosi većem riziku za nastanak dijabetesa tip 2, kao i hipertenzije, što dodatno povećava rizik za nastanak kardiovaskularnih bolesti.

Porast intraabdominalnog masnog tkiva je i najučestalija manifestacija skupa abnormalnosti koje se odnose na metabolički sindrom, još jedan doprinoseći kardiovaskularni faktor rizika. Odlikuju ga, pored abdominalne gojaznosti, i insulinska rezistencija, dislipidemija (poremećen lipidni status) i hipertenzija. Pojedine studije su kod žena starosti između 40 i 45 godina uočile prevalencu metaboličkog sindroma od 14-15%, dok su kod čak 65% žena u menopauzi utvrdili prisustvo ovog poremećaja, što može biti ili direktan rezultat ovarijumske insuficijencije ili indirektna posljedica abdominalne gojaznosti, nastale usljed deficita estrogena. Postmenopauzalni period je praćen i smanjenom fibrinolitičkom aktivnošću, koja se odlikuje višom aktivnošću inhibitora aktivacije plazminogena-1, što dovodi do usporavanja razgradnje ugruška i potencijalne tromboze. S obzirom da inhibitor aktivacije plazminogena-1 pozitivno korelira sa abdominalnim sadržajem masnog tkiva i nivoom triglicerida, njegova viša aktivnost u menopauzi, naročito kod gojaznih žena, može biti marker i povećanog rizika za kardiovaskularne bolesti. Uočen je i porast fibrinogena, kao i markera inflamacije, C-reaktivnog proteina, takođe značajnih faktora rizika, imajući u vidu da inflamacija tj. zapaljenje igra važnu ulogu u procesu nastanka i progresije ateroskleroze. Studije pokazuju da žene u postmenopauzi imaju i niži nivo azot-monoksida, prirodnog vazodilatatora, što dovodi do posljedične proliferacije glatkomišićnih ćelija, inflamacije i dodatnih aterogenih efekata na zid krvnog suda.

nijesu unosile vitamin C i E. Ovi vitamini nijesu samo korisni u održavanju povoljnog redoks balansa u organizmu, već su povezani i sa smanjenim rizikom od kardiovaskularnih bolesti, putem inhibicije sinteze holesterola i oksidacije LDL-čestica. U svijetlu svih ovih činjenica, nameće se potreba za ukazivanjem na značaj promocije zdravih stilova života, sa posebnim akcentom na održavanje stabilne tjelesne težine, a u cilju prevencije i smanjenja kardiometaboličkih poremećaja u ovoj vulnerabilnoj populaciji.

Kako u menopauzi smanjiti rizik od kardiovaskularnih bolesti? Umjerena fizička aktivnost, kao i konzumacija hrane bogate antioksidansima, smatraju se značajnim mjerama prevencije u cilju smanjenja negativnih posljedica po zdravlje. Studije pokazuju da mediteranska ishrana značajno utiče na smanjenje stepena inflamacije, povećanje insulinske senzitivnosti, smanjenje incidence metaboličkog sindroma, kao i smrtnosti od kardiovaskularnih bolesti. Naime, studija na velikom broju ispitanica (oko 9.000 žena) je pokazala da mediteranski tip ishrane, kao i održavanje indeksa tjelesne mase ispod 25 kg/m2, značajno poboljšavaju kvalitet života kod žena tokom perimenopauze i u menopauzi. Mediteranska ishrana se bazira na obilju žitarica bogatih dijetnim vlaknima, svježeg voća i povrća, uljima biljnog porijekla (prvenstveno maslinovom ulju), svježoj ribi i umjerenoj količini crnog vina. Takođe, jedna skorija studija koja je ispitivala efekat unosa vitamina hranom kod žena u postmenopauzi, pokazuje veći nivo markera oksidativnog stresa, kao i sniženu aktivnost enzima antioksidantne zaštite kod onih žena koje

Upravljanje antibioticima u jedinicama intenzivne terapije Prof. dr Ljubica Pejakov, spec. anesteziolog i reanimatolog, subspecijalista klinički farmakolog Problem brzog nastajanja i širenja mikroorganizama rezistentnih na antibiotike u intenzivnim jedinicama širom svijeta narasta do kriznih dimenzija. Mada su uzroci brojni, jasna je visoka korelacija sa selektivnim pritiskom zbog neodgovarajuće upotrebe antibiotika. Pravilno upravljanje antibioticima je zbir postupaka koji uključuje brzu identifikaciju i optimalno liječenje bakterijskih infekcija kod kritično oboljelih pacijenata, a koje se zasniva na farmakokinetskim i farmakodinamskim osobinama, kao i iskorenjivanju navike nepotrebnog uključivanja antibiotika širokog spektra, skraćivanjem vremena njegovog davanja kao i smanjenjem broja pacijenata koji su nepotrebno na antibiotskoj terapiji. Ispitivanjima je dokazano da se 30-60% antibiotika na intenzivnim odjeljenjima propisuje nepotrebno, na neodgovarajući način ili u suboptimalnim dozama. Upravljanje antimikrobnim ljekovima je, prema Udruženju za epidemiologiju u zdravstvu Sjedinjenih Američkih Država, niz aktivnosti kojima se optimizira antimikrobna terapija uz obezbjeđivanje najboljeg kliničkog ishoda pacijenata i smanjenje posljedičnog razvoja antimikrobne rezistencije. U intenzivnim jedinicama upravljanje antibioticima uključuje brzu identifikaciju pacijenata sa bakterijskim infekcijama, bolji izbor empirijske terapije, optimalno doziranje poštujući farmakodinamske/kinetske karakteristike antibiotika, kao i modalitete doznog režima - deeskalaciju, pošto rezultati kultura postanu dostupni, skraćenje trajanja terapije i redukciju broja pacijenata kojima se antibiotici često nepotrebno propisuju. Izbor je ostao na ljekarima - da li su u stanju da implementiraju ova pravila ili da se pacijenti, pa i oni sami, suočavaju sa nekontrolisanim talasom patogena protiv kojih se veoma teško bori. Osnovni razlozi zbog kojih je racionalizacija antibiotske terapije posebno teška su: - težina infekcije često onemogućava prekid ili odlaganje

antibiotika, - složen proces donošenja odluke u koji su često uključeni ljekari sa nedovoljno iskustva, - teškoće da se obezbijedi 24 časa kontinuitet njege istog medicinskog tima u toku 7 dana, - neblagovremena identifikacija pacijenata sa infekcijom u intenzivnoj terapiji. Kod pacijenata sa teškom infekcijom i u septičkom šoku, svaki sat odlaganja u primjeni efikasnih antibiotika dovodi do povećanja mortaliteta. U terapijskim vodičima je naglašeno da je za potvrđivanje infekcije, identifikaciju patogena i primjenu de-eskalacionog režima na osnovu uzročnika, osnovno da se prvo uzmu kulture za mikrobiološke pretrage, prije svega krv za hemokulturu, a nakon toga ordiniraju antibiotici. Poznato je takođe, da su biohemijski markeri dobri pokazatelji za vanbolničke, ali ne i intrahospitalne infekcije. Tako koncentracija prokalcitonina u krvi može rasti u različitim ne-septičkim stanjima (velika trauma,

operacija, akutni respiratorni distres, posttransplantaciono odbacivanje, opekotine, kardiogeni šok...). S druge strane, prokalcitonin može ostati nizak u nekim mikrobiološki dokazanim bakterijskim infekcijama koje nisu sistemske, nego ostanu lokalizovane u tkivima i 24 do 48h od infekcije, kada je najveće otpuštanje prokalcitonina.

Izbor početne antibiotske terapije Imajući u vidu pojavu multirezistentnih Gram-negativnih bacila, za većinu pacijenata u intenzivnim terapijama kod kojih se sumnja na nozokomijalnu infekciju, opravdano je u početnu empirijsku terapiju uključiti antibiotike širokog spektra. Izbor zavisi od lokalne osjetljivosti na antibiotike i mogućih neželjenih efekata. Ukoliko je pacijent u prethodne dvije sedmice primao antibiotike, ne preporučuje se ista klasa. Napretkom mikrobiološke tehnike u nekim državama je postalo moguće precizno identifikovati mikroorganizme u krvi u toku 1 do 2 časa, mada se još uveliko koriste stari konvencionalni metodi.

Optimiziranje antibiotske terapije Za teške bakterijske infekcije doze antibiotika je potrebno podesiti individualno, prema dokumentovanoj osjetljivosti patogena i minimalnoj inhibitornoj koncentraciji (MIC). Prema mehanizmu uništavanja bakterija razlikuju se koncentracijski zavisni antibiotici (aminoglikozidi, fluorokinoloni) i vremenski zavisni (betalaktami, karbapenemi). Pacijenti u intenzivnoj jedinici su sa izmijenjenim osobinama razgradnje i eliminacije Antibiotika, što može dovesti do niske koncentracije, pogotovo aminoglikozida ili beta laktama pri standardnim dozama, zbog čega je potreban pažljiv monitoring njihove najviše koncentracije, kako bi se izbjegle nedovoljne doze.

De-eskalacija antimikrobne terapije Za podešavanje antimikrobne terapije potrebne su serijske kliničke i mikrobiološke evaluacije nakon 48, a najkasnije 72 časa od empirijskog uključivanja antibiotika. Kod mnogih pacijenata terapija se može de-eskalirati kada stignu mikrobiološki rezultati iz respiratornog sistema, krvi, urina i drugih. Fluorohinoloni se povezuju sa pojavom rezistentnih klica, pa ih treba izbjegavati u intenzivnim jedinicama, a antimikotike ne propisivati samo na osnovu izolata kandide iz respiratornih sekreta. Kod većine pacijenata terapija se može bezbjedno svesti na monoterapiju nakon 3.ćeg ili 5-og dana, i to ukoliko je početni izbor antibiotika bio odgovarajući, klinički tok povoljan, i ako mikrobiološki nalazi ne upućuju na mikroorganizme sa visokim stepenom rezistencije.

Skraćenje trajanja terapije Za smanjenje uticaja antibiotika na razvoj rezistencije najefikasnija strategija je skraćenje trajanja njihove primjene.

Produžena terapija olakšava nastanak kolonizacije sa bakterijama rezistentnim na antibiotike, a to uglavnom prethodi epizodama rekurentne infekcije. Osim toga, kraća terapija znači i veće uštede u zdravstvu, a bez štetnih posljedica po pacijente.

Uspostavljanje strukturiranog programa upravljanja antibioticima Jedini način za postizanje uspjeha je kreiranje programa upravljanja antibioticima i kontrola njegove striktne primjene. Nažalost, ne postoji precizan set preporuka za ključne intervencije ovog multidisciplinarnog pristupa, a nije sasvim jasno ni koji faktori utiču na njegov uspjeh. Intervencije bi trebalo dizajnirati na način da se mogu lako primijeniti, i uglavnom svaki set treba da sadrži od 5 do 8 intervencija. Uspješna implementacija podrazumijeva interdisciplinarni tim, edukacione aktivnosti, sistemske inovacije, evalucione indikatore i povratne informacije zdravstvenim radnicima. Programi kompjuterizovane podrške povezani sa podacima o pacijentu uveliko olakšavaju protok informacija koje su neophodne za donošenje odluke o terapijskm postupku. Efikasnim su se pokazali i ne-automatizovani protokoli koje obično postavljaju bolnički timovi za unapređenje kvaliteta. Redovno uključivanje specijaliste infektologa u timove intenzivne terapije je korisno zbog procjene poštovanja terapijskih vodiča i troškova povezanih sa upotrebljenim antibioticima i ostalim postupcima zbrinjavanja. Takvom saradnjom postiže se značajno smanjenje potrošnje penicilina proširenog spektra, karbapenema, vankomicina i metronidazola. Uključivanje interventnih timova dovelo je, osim do smanjenja postupaka neusklađenih sa vodičima, i do manje dana na mehaničkoj ventilaciji, skraćenja hospitalizacije i nižeg bolničkog mortaliteta.

HITNA POMOĆ NA SEA DANCE FESTIVALU 2015

Sea Dance festival 2015 održan je u Crnoj Gori od 15-18. jula, na plaži Jaz u Budvi. Tokom četiri festivalska dana ovaj događaj imao je oko 110.000 posjetilaca (do 35.000 dnevno). Nominovan je i proglašen za najbolji evropski festival do 40.000 posjetilaca. Zavod za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore obezbjeđivao je manifestaciju kroz organizaciju i rad poljske bolnice i pet isturenih punktova sa reanimobilima i kompletnim medicinskim timovima, kao i dodatnim vozilima za dalji transoort pacijenata. Podaci o ukazanoj hitnoj medicinskoj pomoći dobijeni su putem Protokola poljske bolnice u koji su pregledi upisivani, a statistički analizirani u SPSS-u. Ukupno je pregledano 330 posjetilaca iz 27 zemalja svijeta. Najviše pregledanih bilo je iz Srbije 116 (35.2%), Crne Gore 91 (27.6%), Makedonije 20 (6.1%), Ujedinjenog Kraljevstva 18 (5.5%) i Bosne i Hercegovine 16 (4.8%). Prosječna starost pacijenata bila je 26 godina, pretežna 19-33 godine, a najučestalija 20-25 godina. Najmlađi pregledani imao je 16 a najstariji 72 godine. Najčešće dijagnoze bile su: povrede skočnog zgloba i stopala (19.4%), upotreba psihoaktivnih supstanci (7.6%), opšti simptomi i znaci bolesti (7.3%), respiratorne infekcije (6.1%) i povrede koljena i potkoljenice (5.5%). Tri povrede bile su posledica nasilja. U zdravstvene centre transportovano je 6 pacijenata (aku-

Tim Ijekara poljske bolnice Sea Dance Festivala 2015 činili su: dr Radmila Furtula, dr Miloš Šaponjić, dr Emil Šabanović, dr Arnela Adrović, dr Isidora Kostić, dr Milena Radulović, dr Danilo Pot, dr Aleksandra Vlahović, dr Ksenija Radulović, dr Danilo Ćosović, dr Hatidža Divanović, dr Besim Kadić, dr Emir Metđonaj i dr Borislav Lutovac.

tna psihoza, upotreba psihoaktivnih supstanci, povrede glave, koljena i skočnog zgloba). Nije bilo letalnih ishoda. Svi pregledani adekvatno su zbrinuti, a sprovedena medicinska pomoć bila je efikasna i pravovremena. Dr Radmila Furtula, Zavod za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore

Imate problema sa prostatom? Imate jak i iznenadni nagon za mokrenjem? Ustajete noću da bi mokrili? Mokrenje je često i neprijatno? Nepotpuno i otežano mokrite? Imate bol pri mokrenju?

Jednom dnevno.

Pomaže.

Umnjaci i zašto impaktirani zubi predstavljaju problem?

Dr Marko Rašović Ordinacija Apolonia, Podgorica Umnjaci (poznati i kao zubi mudrosti ili ,,osmice''), su zubi koji se pojavljuju na samom kraju usta između 18. i 25. godine života. Oni posljednji niču od stalnih zuba. Umnjaci predstavljaju osmi zub od medijalne (središnje) linije u ljudskoj vilici. Odrastao čovjek najčešće ima četiri takva zuba. U 30% populacije zabelježen je nedostatak barem jednog od četiri umnjaka. U 20% populacije oni se nikad ne pojavljuju, ni na novou zametka zuba. Impaktiran zub podrazumijeva zub koji nije nikao zato što mu je normalan put nicanja ometen ili blokiran nekom preprekom. Impaktiran zub može da bude bilo koji zub ali najčešće su gornji i donji umnjaci, gornji očnjaci, donji premolari itd. Donji umnjaci najčešće stvaraju komplikacije vezane za impakciju. Poluimpaktiran zub je zub koji je djelimično vidljiv u usnoj šupljini a djelimično prekriven mekim tkivom. Procentualno oko 15% populacije ima problema sa impaktiranim i poluimpaktiranim zubima. Najčešće, impaktirane osmice dugo ne predstavljaju nikakav problem. Uoče se u ustima ako se uradi OPT snimak iz nekih drugih razloga, tada mogu da se pojave na snimku. Nameće

se da OPT snimak (skr. za ortopantomogram) predstavlja RTG snimak izbora za dijagnozu, ali i prognoziranje i planiranje terapije (sl.1). Ako dodje do infekcije, najÄ?eĹĄÄ&#x2021;a je ta perikoronarna infekcija, simptomi uglavnom budu bol u toj regiji, koji moĹže da se ĹĄiri ka uhu i grlu, a u teĹžim sluÄ?ajevima i oteĹžano gutanje (disfagia), kao i oteĹžano otvaranje usta (trizmus).

Na navedenom snimku se vide svi zubi gornje i donje vilice Razlozi impakcija nisu u potpunosti razjaĹĄnjeni i mogu biti brojni, a najÄ?eĹĄÄ&#x2021;i su: nedostatak prostora u zubnom luku, og-

raniÄ?en rast vilica u napijred-nazad smjeru, nepravilan poloĹžaj zubnog zametka iz kojeg nastaje zub, kada je zubni zametak duboko postavljen u kosti, skleroza kosti ili zadebljanja sluzokoĹže na mjestima gde trebe da izniknu zubi, prisustvo prekobrojnih, impaktiranih zuba, prisustvo patoloĹĄkoh tvorevina (ciste, odontomi, tumori). NasljeÄ&#x2018;e je predisponirajuÄ&#x2021;i faktor za nastanak impakcija. Naime, radi se o disproporciji izmeÄ&#x2018;u veliÄ?ine zuba (koju dijete nasljeÄ&#x2018;uje od jednog roditelja) i veliÄ?ine vilica (koje nasljeÄ&#x2018;uje od drugog roditelja). Komplikacije kao posljedica ne tretiranja impaktiranih zuba mogu da budu mnoge: perikoronitis, stvaranje parodontalnog dĹžepa oko susjednog zuba, karijes, bol, patoloĹĄki procesi (ciste, tumori), stvaranje ortodontskih anomalija. Terapija se zasniva na hirurĹĄkom vaÄ&#x2018;enju impaktiranog zuba. Nakon uspostavljanja dijagnoze, kliniÄ?kog pregleda i analize rendgen snimka, planira se sama hirurĹĄka intervencija. Ona se sastoji od incizije, oslobaÄ&#x2018;anje zuba od kosti, njegovog odstranjena i na kraju od uĹĄivanja naÄ?injene incizije. Postoperativno se pacijentima ordiniraju antibiotici kao prevencija infekcije, kao i preparati protiv otoka, koji je najintenzivniji 48 sati poslije intervencije. Pacijentima se savjetuju i analgetici koji se uzimaju po potrebi, jer prag bola nije isti kod svakog Ä?ovjeka. Nekada iz ortodontskih razloga, potrebno je uraditi hirurĹĄko vaÄ&#x2018;enje impaktiranih umnjaka koji nisu zavrĹĄili rast korjena. Takva intervencija se naziva Ĺžermektomija i obiÄ?no se izvodi u 13-toj ili 14-toj godini Ĺživota.

/2$).!#)*! :! /0Ă&#x2020;45 34/-!4/,/')*5 ) /2!,.5 ()252')*5

APOLONIA

APOLONIA P O D G O R I C A

TridesetogodiĹĄnje iskustvo i profesionalan pristup pacijentima omoguÄ&#x2021;ava primjenu savremenih procedura iz svih oblasti stomatologije, uz primjenu dijagnostike i materijala koji prate svjetske standarde. t 03"-/" )*363(*+" * *.1-"/50-0(*+" t &45&54," 450."50-0(*+" t .0#*-/" * '*,4/" 1305&5*," t 0350%0/$*+" t ,0/;&37"5*7/" 450."50-0(*+" t 1"30%0/50-0(*+" t %+&Ć&#x17D;*+" 450."50-0(*+" t %*(*5"-/" 3"%*0(3"'*+" Kao potpuno NOVU proceduru nudimo Vam i primjenu CGF-a (Concentrate Grow Factor) kojom na licu mjesta izdvajamo derivate iz Vase krvi i aplikujemo ih direktno na mjesto intervencije Ä?ime se: t Ubrzava zarastanje tkiva t Smanjuje moguÄ&#x2021;nost infekcije i bola t OnemoguÄ&#x2021;ava pojava alergijskih reakcija

Ugradnja najpoznatijih svjetskih implantata

Mini implantati za stabilizaciju proteze

0ODGORICA s .JEGOĂ?EVA s 4EL % MAIL ORD APOLONIA T COM ME

Digitalni rentgen aparat

Predstavljamo:

NVO „SUNČEV „SUNČEV ZRAK ZRAK““ - HERCEG NOVI Organizacija je nezvanično počela sa radom 1995. godine, pod nazivom „Udruženje roditelja djece sa posebnim potrebama“. Kao NVO „Sunčev Zrak“ registrovana je 2001.godine i pod tim nazivom djeluje i danas. Regisitracija i početak djelovanja organizacije, kao NVO, bila je veliki pomak, s obzirom da je članovima omogućila da za podršku daljeg rada koriste pomoć projekata i donacija, što je potom doprinijelo naglom povećanju članova i širenju područja njenog djelovanja. Pored brojnih akcija i projekata koje sprovodimo, „Sunčev Zrak“ sarađuje sa lokalnim vlastima i aktivno učestvuje u razvijanju i realizovanju planova i donošenju odluka kada je u pitanu prilagođavanje područja hercegnovske opštine licima sa invaliditetom. Od 2014. godine NVO „Sunčev Zrak“ je ativni član držvanog savjeta za brigu o licima sa invaliditetom, što nam omogućava da našu djelatnost proširimo na cijelo područje Crne Gore. Od svog osnivanja NVO „Sunčev Zrak“ teži ka ostvarenju svog jedinog i najvažnijeg cilja, a to je podrška, pomoć i poboljšanje životnih uslova djece i omladine sa smetnjama u razvoju u našoj državi. Ovaj cilj je bio razlog osnivanja organizacije i do danas predstavlja njen pokretač i glavni motiv rada. U okviru prostorija gdje se nalazi naše udruženje stacionirana je IGRAČKOTEKA donirana od fondacije „Save the Children“ 1997. koja i danas postoji i radi. Pored toga u toku svog rada ostvarili smo brojne projekte i aktivnosti: - Saradnja sa Međunarodnim organizacijama: Save the children, Handicap international, UNICEF, BCIF(FACT), UNHCR, IRD i dr. - Inicijatori smo formiranja Saveza „Naša inicijativa“. - Povlastice za vožnju u gradskom saobraćaju za roditelje i djecu udruženja. Projekat podržan od SO Herceg Novi i preduzeća BLUE LINE. - Mjesečni ginekološki pregledi majki članica Udruženja.

Redakcija časopisa

Projekat podržan od Ginekološke ordinacije „Marić“, Igalo - Izrada Lifleta Udruženja (vodič Udruženja) – projekat podržan od strane SO Herceg Novi i štamparije Biro konto. - Projekat „Bazar našoj djeci“ - projekat podržan od strane Humanitarnog bazara koji su organizovale 13 žena ambasadora u Crnoj Gori. - Projekat „Pjesmom do zvijezda“ povodom Svjetskog dana prava djeteta u saradnji sa NVO „Svetionik“ Bar kao inicijatorom manifestacije. - Projekat Umjetničko veče „Ljubav živi u nama“ održano u Herceg Novom i Podgorici koji su podržani od strane: Muzičke škole, klape Stari kapetan i Kastel Nuovo, VIS Exodus, UC „AS“, KSC Diano, mnogobrojnih imena kulturnog života Herceg Novog kao i estradnih umjetnika iz Crne Gore. - Projekat „Igalo- mjesto dostupno korisnicima invalidskih kolica“, projekat podržan od strane Handicap international Share See. Projekat izrade rampi za osobe sa invaliditetom na području cijelog Igala. - Projekat personalnih asistenata u trajanju 24 mjeseca. Podržan od strane Zavoda za zapošljavanje Crne Gore. Projekat je omogućio da djeca lakše funkcionišu u vrtićima i školama uz stručnu pomoć asistenata.

- Projekat obezbjeđivanja besplatnih fiziotarapeutskih i defektoloških tretmana za članove našeg udruženja u trajanju od 4 mjeseca uz podršku saveza „Naša inicijativa“. Projekat za osnivanje časopisa je započet na moju inicijativu još u decembru 2012. godine. Prvobitni plan bio je da časopis izlazi jednom mjesečno u štampanoj formi za područje Herceg Novog, Tivta, Budve i Kotora, ali nažalost, zbog nedostatka fnansijskih sredstava to nije bilo moguće ostvariti. Ipak ova prepreka za nas bila je samo trenutna, jer je već u julu 2013. na sastanku redakcije časopisa i Upravnog odbora organizacije odlučeno da se projekat nastavi, ali ovog puta u obliku online portala. Nakon dugih priprema, online časopis „Sunčev ZrakSvijet u našim očima“, zvanično je javnosti predstavljen na press konferenciji održanoj u prostorijama NVO „Sunčev Zrak“ u Igalu, 12. oktobra iste godine. Časopis uređuje omladina, članovi NVO „Sunčev Zrak“, zajedno sa njihovim vršnjacima iz Herceg Novog, Bara, Nikšića, Podgorice, Beograda i Novog Sada, koji nemaju smetnji u razvoju. Od maja prošle godine, uveli smo i tzv. „autor – gost“ i na taj način omogućili našim čitaocima i svakom ko poželi da nam šalje članke, koje mi ako ocjenimo da su prikladni za naš časopis, objavimo u njihovo ime. Časopis obuhvata razne teme koje su interesantne svim generacijama čitalaca, kao što su: gradske novosti (iz svih pomenuth gradova u kojima žive naši dopisnici), kultura, tehnologija, zanimljivosti i druge. Jedina tema koju ne obrađujemo je politika. Jedna od popularnijih kategorija na našem Portalu jeste „Kolektor“. Kategorija je osmišljena kao skup eseja, pjesama i svega ostalog o čemu naši novinari požele da pišu, a što odudara od klasične forme članaka. Naša NVO je član najvećeg saveza udruženja za pomoć i podršku djeci i omladini sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori,

NVO „Naša inicijativa“ iz Podgorice. S obzirom da su nekoliko naših članova, takođe i članovi Upravnog odbora Saveza, „Sunčev Zrak“ redovno sa njima sarađuje, razvija i realizuje projekte. S obzirom da je NVO „Naša Inicijativa“ najveći savez u državi, naša organizacija vrlo često sarađuje sa ostalim članicama. Uski saradnici su takođe i lokalne kulturne ustanove i institucije kao što je JUK „Hercegfest“ i Opština Herceg Novi, uz čiju pomoć NVO „Sučev Zrak“ često organizuje izložbe, izlete i razne druge akcije. Najveći prioritet za naredno vrijeme je početak realizacije projekta „Radno terapijski centar“, čija će izgradna započeti uskoro. Projekat je zamišljen kao kompleks, izgrađen u etno stilu, gdje će djeca i roditelji moći da borave. Kompleks će se sastojati iz više objekata, od kojih je najbitniji terapijski dio, u kojem će djeci i omladini biti pružene fizikalne i druge terapije i sva neophodna medicinska njega i radni dio (sa vrtom, plastenicima i radionicama) u kojem će oni, koji su za to u stanju, moći da gaje cvijeće, voće, povrće i prave suvenire, koje će se potom prodavati i na taj način zarađivati svoj sopstveni novac. Projekat je podržan od strane Opštine Herceg Novog, Ministrastva odbrane Crne Gore, Ambasade Sjedinjenih Američkih Država u Podgorici i trenutno čeka na potrebno „zeleno svijetlo” od stane Ministarstva finansija Crne Gore, koje je pokazalo svoje interesovanje za pomoć u finansiranju realizacije ovog projekta. Pored izgradnje radno-terapijskog centra, „Sunčev Zrak“ će se u narednom periodu fokusirati i na prikupljanje potrebnih finansijskih sredstava koji su potrebni za osiguranje daljeg rada našeg online časopisa. Neki od već potvrđenih finansijera su Opština Herceg Novi, kao i nekoliko donatora iz insotranstva. Vidak Grubač, glavni i odgovorni urednik online časopisa „Sunčev zrak - Svijet u našim očima“

Nacrt radno terapijskog centra

Obilježen svjetski dan borbe protiv HIV/AIDS-a

HIV/AIDS u Crnoj Gori Povodom 1. decembra, Svjetskog dana borbe protiv HIV/AIDS-a, Institut za javno zdravlje i Ministarstvo zdravlja organizovali su pres konferenciju koja se održala 30. novembra u Institutu Tim povodom generalni direktor Direktorata za zdravstvenu zaštitu u Ministartsvu zdravlja, prim. dr Mensud Grbović podsjetio je da je HIV infekcija prisutna u Crnoj Gori, ali i da je pod kontrolom, zahvaljujući i tome što je Crna Gora od početka pojave epidemije HIV-a preduzimala adekvatne mjere. Uveden je adekvatan program za HIV/AIDS još 1985. godine, 2001. godine osnovana je nacionalna multisektorska komisija za AIDS, a zatim donijeta i implementirana nacionalna strategija za borbu protiv HIV/AIDS-a. Prva nacionalna strategija za borbu protiv HIV/AIDS-a dala je dobru podlogu za prevenciju HIV-a, sa posebnim fokusom na populaciju u najvećem riziku i bezbjednu krv, te unaprijedila dijagnozu, liječenje i njegu osoba koje žive sa HIV-om. Nevladine organizacije imale su ključnu ulogu u obuhvatu teško dostupnih grupa. Druga nacionalna strategija za borbu protiv HIV/AIDS-a u Crnoj Gori razvijena je na poseban način sa ključnim učesnicima iz vladinog i nevladinog sektora, i podržana tematskom grupom UN za AIDS. Implementacija navedenih strategija, od strane vladinog i nevladinog sektora, a uz finansijsku podršku Global fonda,

dala je mjerljive i evidentne rezultate. Treća nacionalna strategija za odgovor na HIV/AIDS za period 2015-2020, razvijena je u bliskoj saradnji i učešću ključnih institucija i organizacija iz vladinog sektora i nevladinih organizacija koje se bave zaštitom i podrškom osoba koje žive sa HIV-om i osoba u riziku od HIV-a. Revidirani su programi i aktivnosti u okviru postojećih strateških oblasti, kako bi svojim konceptom odgovorali trenutnom stanju

i prioritetima. Širenje HIV infekcije najbolje se sprečava širenjem znanja i promovisanjem sigurnih obrazaca ponašanja u situacijama koje su rizične za dobijanje HIV infekcije, smanjivanjem stigme i diskriminacije i stvaranjem povoljnih uslova za život onih koji su već inficirani HIV-om – kazao je dr Grbović. Direktor Instituta za javno zdravlje doc. dr Boban Mugoša, izjavio je da se građani pod rizikom kasno javljaju i testiraju, zbog čega je došlo do porasta umrlih. U Crnoj Gori je u 2015. godini preminulo je šest osoba od HIV-a, što je tri puta više nego prošle godine. Registrovano je 16 novih slučajeva sa vurusom HIV/AIDS, od kojih je samo jedna ženska osoba zaražena za taj period. Preminule dvije osobe u ovoj godini su imale HIV, a četiri osobe formiran AIDS u kasnom stadijumu. Većina novih inficiranih građana starosne su dobi od 25 do 49 godina, a 63% su iz Podgorice. Glavni put prenosa HIV-a je kod homoseksualaca, pa moramo posebnu pažnju obratiti na tu populaciju, kako ne bi došlo do povećanja broja zaraženih među njima i širenja na ostale građane. Nije se povećao broj zaraženih kod korisnika droga i nije zabilježen nijedan slučaj da je majka prenijela virus na novorođenče. Najveći problem jeste što pacijenati koji znaju da imaju HIV neće da se liječe. Od početka epidemije HIV-a u Crnoj Gori do kraja novembra 2015. godine registrovana je 191 osoba inficirana ovim virusom, od toga je AIDS imalo 98 osoba, a HIV pozitivnih je 93

osobe. Trenutno u Crnoj Gori sa HIV-om žive 143 osobe, od toga je znatno veći broj inficiranih muškaraca nego žena, što govori da su muškarci promiskuitetniji. Obim testiranja građana na HIV, posebno kod rizičnih grupa je nizak, što posebno zabrinjava i zadaje probleme. Kroz savjetovališta za dobrovoljno testiranje podiže se nivo svijesti kod građana, ali je to spor proces jer postoji stigma i diskrimnacija od dobijanja neželjenih rezultata kod tih osoba. U planu je nova kampanja, kako bi se povećao broj preventivnih pregleda, a obezbijeđen je veliki broj testova za HIV. U pitanju su savremeni testovi koji omogućavaju brze rezultate, a nakon toga, ukoliko je potrebno, pacijent dobija pomoć stručnjaka Instituta. Testiranje na HIV obuhvatilo je 10,6 osoba na 1.000 stanovnika u 2014. godini i ono je među najnižim u Evropi. Preko 5.000 osoba testirano je u savjetovalištu Instituta za javno zdravlje, od kada ono postoji. Dr Mugoša je još ukazao na okončanje modela finansiranja iz Globalnog fonda UNDP-a, za osobe u najvećem riziku od HIV-a, koji je trajao do juna 2015. godine, a to za savjetovališta i servise predstavlja veliki problem. Posebno je ugroženo funkcionisanje servisa iz nevladinog sektora, tako da su potrebna sredstva i novi način finansiranja za kontrolu te bolesti. Verica Pantelić

PZU Ginekološka i urološka ambulanta

KAVARIĆ Medical

GINEKOLOGIJA UROLOGIJA ULTRAZVUK PREGLEDI KONSULTACIJE

t Ginekološki i urološki pregledi t Ultrazvuk u ginekologiji i urologiji t Ultrazvuk i pregledi u trudnoći t 3D UZ, Color doppler t Dijagnostika i liječenje urogenitalnih infekcija t Liječenje urogenitalnih kondiloma t Rana dijagnostika premalignih i malignih lezija na grliću materice (PAPA bris, kolposkopija, biopsija) t Ginekološke intervencije: polipi, curettage expl. t Ugradnja/skidanje spirale i kontracepcija t Dijagnostika i liječenje steriliteta t Spermogrami t IUI i priprema za IVF t Cistoskopije t Rana dijagnostika Carcinoma prostate

Adresa: Dalmatinska 58, Podgorica, tel: 020 671 132; mob: 069 012 826, e-mail: kavaricmedical@t-com.me

Agorafobija Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihijatar Naziv agorafobija potiče od grčke riječi „agora“ (trg) i „phobos“(strah). Jednostavno kazano, radi se o patološkom strahu koji nastaje kod fobičnih osoba koje se nađu na otvorenom prostoru (trgu, ulici, javnom mjestu, strah od napuštanja kuće, zatvorenih prostora, putovanja prevoznim sredstvima, prelaska preko mosta, ulice itd). Strah koji nastaje prilikom udaljavanja od kuće, kod fobičnih pacijenata je posljedica prejudiciranja i pogrešne procjene da će im se nešto loše desiti, i da bez pratnje osobe u koju se ima povjerenje, i koja bi bila pri ruci u slučaju nužde (napada panike i slično), ne treba reskirati i izlagati se rizicima. Intezitet strahova kod nekih pacijanataje takovog stepena, da su oni praktično vezani za kuću ili stan, gdje se jedino osjećaju sigurni i bezbjedni. To otežava njihovo funkcionisanje i vodi osiromašenju socijalnih veza i socijalnog života. Taj vid hendikepa dodatno ih obespokojava i ugrožava kvalitet života. U praksi se srijeću dvije grupe fobija: sa paničnim poremećajem i bez paničnog poremećaja. U slučaju fobije praćene paničnim poremećajem, vidimo osobe sa nekontrolisanim paničnim strahom, poplave užasa i neadekvatnog ponašanja.Kod fobija koje su lišene paničnog poremećaja prisutan je strah od gubitka svijesti, strah od ludila, ugroženosti života, strah od gubitka kontrole i slično.

Naznačena simptomatologija praćena je burnom neurovegetativnom simptomatologijom kakva je: vrtoglavica, srčane smetnje, muka, osjećanje gušenja, povraćanje, lupanje srca, znojenje, drhtanja i drugo. Te osobe djeluju uplašeno, iznureno, malaksale su, nesigurne, imaju strahove od ludila i smrti. Kod nekih se srijetaju fenomeni derealizacije i depresonalizacije. Agorafobični poremećaji mogu biti udruženi sa drugim fobijama, depresivnim i opsesivnim neurozama. Agorafgobija može biti udružena sa klaustrofobijom, strahom od zatvorenog prostora. Riječ je o skupu povezanih fobija čija je zajednička osnova strah od napuštanja kuće i sigurnog mjesta bez povjerljivog pratioca. U nekim slučajevima strah se javlja u kući kao bojazan od samoće. Violentne forme agorafobije zahtijevaju klinički tretman (takve forme su rijetke). Češći su blaži slučajevi agorafobije, kada su u pitanju neprijatne tjelesne senzacije (lupanje srca, tahikardija, stomačne tegobe, preznojavanje, nesvjestica i drugo), što pacijent bukvalno i pogrešno interpretira kao znake i opasnost po zdravlje, čime se strahovi, a time i tjelesne tegobe pojačavaju. Neki pacijenti insistiraju kod somatičara na dokazivanju somatske bolesti. Zastupljenost agorafobije u opštoj populaciji kreće se, po nekim autorima, od 2,7%-5,8%. Agorafobija se češće javlja kod žena negó kod muškaraca, što je vjerovatno uslovljeno socoikulturnim činiocima. U odnosu na uzrast primijećeno je da se prvi simptomi

agorafobije javljaju u pubertetu, prosječno oko 24-28 godine. Od agorafobije češće obolijevaju osobe koje se nalaze u braku. Etiologija agorafobija nije izučena, već je vezana za široku lepezu teorija, počev od bioloških, psiholoških do teorija koje se tiču porodičnih i partnersko-bračnih odnosa.

Terapija agorafobije Terapija agorafobije zavisi od kliničke slike poremećaja. Ukoliko postoje napadi panike, primjenjuje se princip liječenja paničnog poremećaja, uz primjenu bihejvioralne terapije. Ponašanje izbjegavanja najbolje se liječi bihejvioralnom terapijom koja se sastoji u postepenoj ekspoziciji (izlaganju), u realnosti ili zamišljanjem (u imaginaciji), situacijama koje uslovljavaju strah i posljedično ponašanje izbjegavanja. Metod se svodi na samostalno svakodnevno izlaganje situacijama koje se izbjegavaju. Mogu se primjenjivati i principi kognitivne terapije, u smislu mijenjanja pogrešnih uvjerenja. Može se ordiniradi i neki od anksiolitika.

IZVJEŠTAJ O RAZVOJU PO MJERI ČOVJEKA ZA 2015. GODINU Izvještaj o razvoju po mjeri čovjeka za 2015. godinu ispituje neraskidivu vezu između rada i razvoja po mjeri čovjeka. Rad, koji predstavlja širi koncept od radnog mjesta ili zapošljavanja, može da predstavlja sredstvo kojim se doprinosi opštem dobru, kojim se smanjuju nejednakosti, obezbjeđuje standard života i osnažuju pojedinci. Rad omogućuje ljudima da učestvuju u društvu i pruža im osjećaj dostojanstva i vrijednosti. Uz to, rad koji obuhvata staranje za druge i volonterizam gradi socijalnu koheziju i jača veze između porodica i zajednica. To su sve suštinski aspekti razvoja po mjeri čovjeka. Međutim, pozitivna veza između rada i razvoja po mjeri čovjeka nije automatska. Ta se veza može prekinuti u slučajevima eksploatacije i rizičnih uslova rada, gdje se radna prava ne garantuju i ne štite, gdje ne postoje mjere socijalne zaštite, i gdje nejednake mogućnosti i diskriminacija vezana za rad povećavaju i produžavaju društveno-ekonomske nejednakosti. Rad može da poboljša razvoj po mjeri čovjeka kada politike imaju za cilj da povećaju produktivnost, da obezbijede naknadu za rad i zadovoljavajuće prilike za rad, da poboljšaju vještine i potencijale radnika i da obezbjede njihova prava, bezbjednost i blagostanje. Mjerenje aspekata rada, i pozitivnih i negativnih, može da pomogne u oblikovanju agendi politika i praćenju napretka u razvoju po mjeri čovjeka. Ali mnogim državama nedostaju međunarodni podaci na nivou država o ključnim pokazateljima koji uključuju dječji rad, prisilni rad, neplaćenu brigu za druga lica, korišćenje vremena, propise u oblasti prava i socijalnu zaštitu. Time se ograničava sposobnost države da prati napredak na ovim frontovima.

Vrijednost i rang Crne Gore prema Indeksu razvoja po mjeri čovjeka (HDI) Vrijednost HDI za Crnu Goru za 2014. godinu iznosi

0,802 - što je Crnu Goru svrstalo u kategoriju zemalja sa veoma visokim stepenom razvoja po mjeri čovijeka i pozicioniralo je na 49. mjesto od ukupno 188 zemalja i teritorija. Između 2005. i 2014. godine, vrijednost HDI za Crnu Goru porasla je sa 0,750 na 0,802, što predstavlja ukupno povećanje od 7,0 % ili prosječno godišnje povećanje od oko 0,75 %.

Tabela A daje pregled napretka Crne Gore u svakom od indikatora HDI. U periodu između 1980. i 2014. godine očekivani životni vijek na rođenju u Crnoj Gori povećan je za 3,1 godinu, srednji broj godina školovanja porastao je za 0,7 godina, a očekivani broj godina školovanja povećao se za 2,1 godinu. BND Crne Gore po glavi stanovnika porastao je za 41,5 % između 2000. i 2014. godine.

Ocjena napretka u odnosu na druge zemlje Vrijednost HDI za Crnu Goru za 2014. godinu od 0,802 je ispod prosjeka od 0,896 za zemlje u grupi sa veoma visokim razvojem po mjeri čovjeka i iznad prosjeka od 0,748 za zemlje Evrope i Centralne Azije. Od zemalja u Evropi i Centralnoj Aziji, zemlje koje su bliske Crnoj Gori po rangu prema HDI za 2014. godinu, a u određenoj mjeri i po broju stanovnika, su Letonija

i Litvanija, koje prema vrijednostima HDI zauzimaju 46. odnosno 37. mjesto (Tabelu B).

Indeks razvoja prema rodu (GDI) U Izvještaju o razvoju po mjeri čovjeka za 2014. godinu, Kancelarija za izradu izvještaja o razvoju po mjeri čovjeka (HDRO) uvela je novu mjeru, GDI, na osnovu rodne dimenzije Indeksa razvoja po mjeri čovjeka, koji se definiše kao odnos HDI za žene u odnosu na HDI za muškarce. GDI mjeri rodne nejednakosti u postignućima u tri osnovne dimenzije ljudskog razvoja: zdravlje (mjereno očekivanim životnim vijekom žena i muškaraca na rođenju), obrazovanje (mjereno očekivanim brojem godina školovanja ženske i muške djece i srednjim brojem godina školovanja odraslih žena i muškaraca starosti 25 godina i više); i upravljanje ekonomskim resursima (mjereno na osnovu procjene BND po glavi stanovnika za žene i muškarce). Više detalja o strukturi ovog indeksa mogu se naći u Tehničkoj napomeni 3. Rangiranje zemalja se zasniva na apsolutnom odstupanju od rodnog pariteta u HDI, što znači da se prilikom rangiranja jednako uzima u obzir nejednakost bilo žena bilo muškaraca. GDI se računa za 161 zemlju. Vrijednost HDI za 2014. godinu za žene iznosi 0,782 dok je za muškarce 0,819, što kao rezultat ima vrijednost GDI od 0,954. Poređenja radi, treba pomenuti da su vrijednosti GDI u Letoniji i Litvaniji 1,029, odnosno 1,030 (v. Tabelu D). Tabela D: Vrijednost GDI Crne Gore i pojedinačnih komponenti u odnosu na odabrane zemlje i grupe zemalja

Izvještaj o razvoju po mjeri čovjeka iz 2010. godine uveo je Indeks rodne neravnopravnosti - GII, koji predstavlja odraz nejednakosti zasnovane na rodnoj pripadnosti, i to u tri dimenzije - reproduktivno zdravlje, osnaživanje i ekonomska aktivnost. Re-produktivno zdravlje mjeri se smrtnošću majki i stopama porođaja adolescentkinja; osnaživanje se mjeri brojem poslaničkih mjesta koja zauzimaju žene i postignućima u srednjoškolskom i visokom obrazovanju žena i muškaraca; a ekonomska aktivnost mjeri se stopom učešća žena i muškaraca na tržištu rada. GII može da se tumači kao gubitak u razvoju po mjeri čovjeka zbog nejednakosti između postignuća žena i muškaraca u tri dimenzije GII. Više detalja o GII može se pronaći u Tehničkoj napomeni 4. Crna Gora ima vrijednost GII od 0,171, što je svrstava na 37. mjesto od 155 zemalja prema indeksu za 2014. godinu. U Crnoj Gori, 17,3 % poslaničkih mjesta pripada ženama, a 84,2 % odraslih žena završilo je barem srednjoškolsko obrazovanje dok je kod muškaraca taj procenat 94,7%. Na svakih 100.000 živorođenih beba 7 žena umire zbog problema vezanih sa trudnoćom, a stopa porođaja adolescentkinja je 15,2 porođaja na 1,000 žena starosti 15-19 godina. Učešće žena na tržištu rada je 43,0% dok za muškarce iznosi 57,3%. Poređenja radi napominjemo da je, prema ovom indeksu, Letonija zauzela 36. a Litvanija 23. mjesto. Tabela E: GII Crne Gore za 2014. godinu u odnosu na odabrane zemlje i grupe zemalja Vrijedno Rang Stopa Stopa Broj žena u st GII po GII smrtnosti porođaja kod parlamentu majki adolescentkin (%) ja

Populacija Učešće na sa barem tržištu djelimičnim rada (%) srednjoškols kim obrazovanje m ž

Crna Gora

0,171

15,2

17,3

84,2 94,7 43, 57,3 0

Letonija

0,167

13,5

18,0

98,9 99,0 54, 67,6 9

Očekivani životni vijek na rođenju

Očekivani Prosječan BND po glavi broj godina broj godina stanovnika školovanja školovanja

Vrijednosti HDI

Odnos ž/m

Litvanija 0,125

10,6

23,4

89,1 94,3 55, 67,3 8

30,8

19,0

Vrijednost GDI

Evropa i 0,300 Centraln a Azija

70,8 80,6 45, 70,0 6

Veoma visok HDI

19,0

26,5

86,2 87,9 52, 68,7 1

Crna Gora

78,4 74,1 15,5 14,8 10,5 11,8 11.106 18.094 0,782 0,819 0,954

Letonija

78,9 69,1 15,9 14,6 11,7 11,2 18.437 26.845 0,829 0,805 1,029

Litvanija

78,9 67,7 16,9 15,9 12,3 12,5 20.955 28.656 0,851 0,827 1.030

Evropa i 76,1 68,5 13,5 13,8 9,0 Centralna Azija Veoma visok HDI

Indeks rodne neravnopravnosti (GII)

10,0 8.238

17.607 0,719 0,760 0,945

83,1 77,8 16,8 16,0 11,7 12,0 30.991 52.315 0,884 0,903 0,978

0,199

Udio smrtnosti majki izražava se brojem smrtnih slučajeva na 100.000 živorođenih beba, dok se porođaji kod adolescentkinja izražavaju brojem porođaja na 1.000 žena starosti 15 - 19 godina.

Hronika 04. decembar – U SVIJETU DNEVNO UMIRE 800 TRUDNICA Predstavnik Populacijskog fonda Ujedinjenih nacija (UNFPA) za Tursku, Karl Kullesa u intervjuu za AA istakao je kako danas u svijetu 100 miliona ljudi ima potrebu za humanitarnom pomoći, te da 26 miliona od tog broja čine žene u reproduktivnoj dobi.

svakako da smanjimo taj broj", kazao je Kullesa, te dodao kako je ovaj problem prisutan u cijelom svijetu. 07. decembar – STRES I DEPRESIJA, VEĆI RIZIK ZA MOŽDANI UDAR Istraživanje američkih naučnika na ispitanicima s dijabetesom tipa 2 povezuje prisutnost stresa i depresije s većim rizikom za moždani udar, prenose mediji. Uz to, stres i depresija su bili povezani s većim rizikom za smrt od bolesti srca i krvnih žila, objavili su naučnici s East Carolina University. Rizik je bio najveći za osobe koje su istovremeno bile pogođene i stresom i depresijom. Kod tih je ispitanika rizik za smrt od bolesti srca i krvnih žila bio više nego dvostruko veći. Rezultati objavljeni u stručnom časopisu Diabetes Care su utemeljeni na praćenju gotovo 22 000 odraslih ispitanika prosječne dobi 64 godine. 07. decembar – U IRANU OD SVINJSKOG GRIPA UMRLE 33 OSOBE

- U svijetu dnevno umire 800 trudnica, među kojima su 507 njih trudnice u ratom zahvaćenim područjima kojima se ne pruža adekvatna zdravstena pomoć, navodi se u UN-ovom novom izvještaju "Stanje svjetske populacije 2015", prenosi Anadolu Agency (AA). Predstavnik Populacijskog fonda Ujedinjenih naroda (UNFPA) za Tursku Karl Kullesa, u intervjuu za AA u vezi sa juče objavljenim izvještajem, izjavio je kako je humanitarna pomoć ratom zahvaćenim područjima od velike važnosti, te da se ona ne zasniva samo na vodi, harni, lijekovima i odjeći. Prema njegovim riječima, pružanje zdravstvenih usluga u okviru humanitarne pomoći je također od posebnog značaja. - "U dostavljanju humanitarne pomoći često se zanemare zdravstvene potrebe žena i djece. Izvještaj pokazuje da posebno žene i mlađe ženske osobe, zbog neodgovarajuće zdravstvene podrške za zaštitu od HIV-a ili korištenja usluge babice, izgubite život", kazao je Kullesa. Istakao je kako danas u svijetu 100 miliona ljudi ima potrebu za humanitarnom pomoći, te da 26 miliona od te cifre čine žene u reproduktivnoj dobi. "Zbog neadekvatne zdravstvene pomoći, tri od pet majki koje umiru su one u ratom zahvaćenim područjima. Naš cilj je

U dvije provincije na jugozapadu Irana, od svinjskog gripa su u protekle tri nedjelje umrle 33 osobe. Prema navodima zamjenika ministra zdravlja, kako navodi AFP, 28 lica je umrlo u provinciji Kerman, a pet u SistanBalučistanu i vjeruje se da će se virus širiti na druge oblasti, uključujući i glavni grad Teheran. 08. decembar – SVIJETOM SE ŠIRI BAKTERIJA KOJOJ NEMA LIJEKA - "Posljednji lijek je pao", piše New Scientist u izvještaju o bakteriji s genom koji omogućava otpornost na polymyxine, antibiotike koji se koriste kao posljednja linija odbrane protiv infekcija. Mutacija je gotovo istovremeno otkrivena u Kini i Danskoj, zbog čega je pokrenuta globalna potraga za novim lijekom. "Pan-otpornost" na poznate antibiotike je zabilježena u gram-negativnim bakterijama koje izazivaju uobičajene upale crijeva, urinarnog trakta ili krvi. Genetska mutacija može pobijediti sve antibiotike u medicinskom arsenalu, što znači da će pojedine infekcije postati neizlječivima ukoliko se ubrzo ne pronađe alternativa. Mutaciju su prvi otkrili Kinezi, naučnik Yi-Yun Liu, s Južnokineskog univerziteta za poljoprivredu, uočio je novi gen

otporan na najkorišteniji polymyxin s nazivom colistin u inficiranoj stoci, mesu i ljudima. Gen mcr-1 se s lakoćom širi među bakterijama i stručnjaci su odmah nakon pronalaska upozorili da bi mogao krenuti globalno. Iako to kineski naučnici nisu znali, gen se već proširio. Nakon najave Kineza, Frank Aarestrup s Danskog tehnološkog fakulteta je odmah pretražio lokalnu bazu DNK preuzetih od ljudi, životinja i hrane i pronašao bakteriju u uzorku jedne osobe i u pet uzoraka peradi uvezenih iz Njemačke između 2012. i 2014. godine. - "Mi ne znamo gdje je ishodište u svijetu," upozorio je Aarestrup čiji tim pokušava pronaći izvor kroz različite baze podataka u Evropskoj uniji. Ipak, najizglednije je da se mutacija dogodila u Kini gdje je raširena upotreba antibiotika koji potiču rast životinja. Najveći dio od 12,000 tona kolistina, kojim se kroz godinu hrani stoka, koriste upravo kineski proizvođači. Evropska unija je zabranila korištenje antibiotika za poticanje rasta životinja upravo zbog bojazni da bi praksa mogla rezultirati otpornim bakterijama. Ironično, Danska je bila među prvim zemljama koja je uvela zabranu, navodi New Scientist. Svjetska zdravstvena organizacija je kolistin nazvala "kritično važnim za ljudsko zdravlje" i preporučila da se on ne koristi

u uzgoju životinja. Ipak, u 2013. godini, Evropska agencija za ljekove je izvijestila da su polymyxini peti najčešće korišteni antibiotici na evropskim farmama. Pojava gena mcr-1 posebno zabrinjava Indiju gdje se colistin koristi za liječenje ljudi i životinja. Abdul Ghafur, ljekar iz bolnice Apollo u Chennaiju, kaže da se već brinuo o pacijentima otpornima na kolistin i da stručnjaci provode provjere kako bi ustanovili je li riječ o istovjetnoj mutaciji zabilježenoj u Kini i Evropi. 10. decembar - ODŽAN SASTANAK MINISTARA ZDRAVLJA VIJEĆA EVROPSKE UNIJE U HOLANDIJI Usvojena su četiri seta zaključaka Vijeća EU, od kojih su prvi vezani uz smanjenje štetne konzumacije alkohola, drugi set zaključaka se odnosi na personaliziranu medicinu za pacijente, treći na pružanje potpore osobama oboljelima od demencije, a četvrti na iskustva u borbi protiv epidemije ebole u zapadnoj Africi i zdravstvenu sigurnost u Europskoj uniji. Ministri zdravlja raspravljali su o zdravstvenoj sigurnosti u Evropskoj uniji, podstaknuti iskustvima sa borbom protiv epidemije ebole u zapadnoj Africi, od koje je oboljelo više od 28.000 osoba, od čega je više od 11.000 preminulo. Luksemburško predsjedništvo Vijeća EU izvjestilo je o toku usaglašavanja sa Evropskim parlamentom o sadržaju Uredbe

GE KIDS

Imunološka zaštita za Vaše dijete! Ge Kids ids je bbezbjedna zbjedna formula, za razvoj oj pri prirodnog odnog imuni imuniteta! Prirodni balans i stimulans, za razvoj narušenog, dječijeg, imuno sistema.

GE132+Na GE132+N atu turral USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA POMAŽE POBOLJŠANJU PH VREDNOST ORGANIZMA

GE132 International Health d.o.o. www.internationalhealth.biz Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA

SNIŽAVA NIVO HOLESTEROLA U KRVI

o medicinskim proizvodima i Uredbe o in-vitro dijagnostičkim medicinskim proizvodima. Holandija je predstavila radni program za predsjedanje Vijećem EU u prvoj polovini 2016. godine. 12. decembar - USVOJEN ISTORIJSKI SPORAZUM, U PARIZU POSTIGNUT DOGOVOR O KLIMI Na Klimatskoj konferenciji u Parizu usvojen je sporazum o borbi protiv globalnog zagrijavanja. Predstavnici 195 zemalja usvojili su Sporazum o klimi koji predviđa da do kraja vijeka bude ograničen rast globalnih prosječnih temperatura na ispod dva stepena Celzijusa u odnosu na preindustrijski period. Cilj ovog sporazuma je "smanjenje ili eliminisanje" upotrebe fosilnih goriva tokom narednih decenija. Ministar spoljnih poslova Francuske, Loran Fabijus okončao je gotovo dvije noći napornih pregovora članica Ujedinjenih nacija u Parizu udarcem malog zelenog čekića, označavajući konsenzus među ministrima koji su ustali nekoliko minuta da tapšu i izraze svoju radost. Ban Ki-mun, generalni sekretar UN pozdravio je usvajanje sporazuma. - Danas je stvorena istorija. Pariski sporazum je monumentalna pobeda za ljude i našu planetu, rekao je Ban Ki-mun. Postignut je dogovor da se sve zemlje obavežu na smanjenje emisije ugljenika. Sporazum je djelimično pravno obavezujući, a djelimično je na dobrovoljnoj bazi. U sporazumu se navodi da je opasnost koje donose klimatske promjene mnogo veći nego što je ranije bilo poznato.

15. decembar – U IRANU OMRLO 57 OSOBA OD SVINJSKOG GRIPA Od sredine novembra u Iranu je od svinjskog gripa umrlo 57 ljudi, dok je kod više stotina ustanovljeno da su zaraženi tim virusom, saopštilo je iransko Ministarstvo zdravlja. Za oko 900 ljudi širom zemlje utvrđeno je da su zaraženi virusom gripa H1N1 - rekao je agenciji AFP Mohamad Mehdi iz ministarstva zdravlja. Od ukupno 57 žrtava, 15 je umrlo u poslednjih pet dana, od 10. decembra. Prema navodima zdravstvenih vlasti, u posljednje dvije nedjelje testirano je oko 2.700 ljudi zbom sumnje da su zaraženi virusom H1N1 i pokazuje se da je virus svake godine sve jači i otporniji na medicinske tretmane. Svjetska zdravstvena organizacija je juna 2009. proglasila pandemiju svinjskog gripa, tokom koje je umrlo 18.500 ljudi u

više od 200 zemalja. Pandemija je odjavljena avgusta 2010. godine. 16. decembar - NAUČNICI USPJELI DA "ISKLJUČE" PROTEIN ODGOVORAN ZA RAK Već duže od 30 godina naučnici ne uspijevaju da “isključe” protein poznat kao Ras, koji je odgovoran za 30 odsto svih slučajeva kancera. Indirektno je uključen u praktično sve oblike te bolesti. Međutim, sada su istraživači Univerziteta u Torontu otkrili način da ga deaktiviraju koristeći eksperimentalni lijek. Njihovo otkriće moglo bi predstavljati revoluciju u liječenju raka. U normalnim okolnostima, Ras izaziva rast ćelija, ali ovaj protein takođe izaziva i njihov nekontrolisan rast, i tako je ključni igrač u mnogim oblicima kancera, a u slučaju raka pankreasa, čak 90 odsto. Profesor Majkl Ou sa Medicinskog fakulteta Univerziteta u Torontu i njegove kolege otkrili su drugi protein nazvan SHP2 koji je efikasan u “isključivanju” Rasa. Radeći sa istraživačima Univerziteta u Indijani, tim je testirao taj inhibitor na miševima sa glioblastomom, najčešćim agresivnim tipom raka mozga. - Rezultati su bili nevjerovatni. Šokirali smo se. Ništa nije pokazalo ovakve efekte - kaže profesor Ou. Istraživanje je objavljeno u stručnom časopisu “Nature Communications”. Sljedeći korak za tim iz Toronta biće saradnja sa hirurzima specijalizovanim za kancer na Univerzitetu u Sjevernoj Karolini, kako bi liječili miševe sa tumorom pankreasa. Ako je SHP2 inhibitor efikasan, istraživači će na osnovu tih rezultata zahtijevati odobrenje za klinička ispitivanja na ljudima.

Za raspjevano grlo.

Oralprotect - sadrži kao aktivne sastojke ekstrakt korijena bijelog sleza i etarsko ulje izmirne. Herbal - sadrži kao aktivne sastojke med i ekstrakt 20 biljaka. Herbal Mint - sadrži kao aktivne sastojke med, ekstrakt talusa islandskog lišaja i ekstrakt 20 biljaka. Cherry & Honey Junior - sadrži kao aktivne sastojke med i koncentrat soka ploda višnje.

P.S. FITOSEPT pomaže kada vas stegne grlo! ®

ZA ODRASLE I DJECU STARIJU OD 3 GODINE.

Holivudska prijateljstva Možda Holivud i nije najpoznatiji po dugovječnim brakovima, međutim puno bolja situacija je kada su prijateljstva u pitanju. Put od saradnje na do pravog prijateljstva za cijeli život prošli su mnogi; od Ben Aflecka i Matt Damona pa do Beyonce i Gwineth Paltrow. Jennifer Aniston (45) nerazdvojna je od svoje najbolje prijateljice Courtney Cox (49) s kojom se druži već više od 20 godina. – Puno puta sam spavala kod nje i uvijek je bila tu za mene, kod nje apsolutno nema osuđivanja, nikada se nećete osjećati kritikovano. Ona je izuzetno dobra prijateljica, odana i puna ljubavi – rekla je jednom prilikom Jennifer o Courtney. Nicole Kidman (46) i Naomi Wats (45) prijateljice su još od 1991. godine kada su zajedno radile na filmu Flirting. – Nicole mi je stalno govorila da će doći taj trenutak kada ću zaigrati u nekom hit filmu i kada će se sve promijeniti. Bilo je trenutaka kada sam mislila potpuno odustati, ali Nicole me je uvjerila u suprotno – ispričala je Naomi o svom prijateljstvu s Nicol. Reperi Kanye West (36) i Jay Z (44) jako su dobri prijatelji što dokazuje i činjenica da je Kanye njegovoj kćeri za drugi rođendan napisao uspavanku u kojoj repuje o tome kako će njihove kćeri North i Blue Ivy postati slavne i moćne kad odrastu.

Nicole Kidman i Naomi Wats