Medical 89

5. SEPTEMBAR 2016.

GODINA VIII BROJ 89

1.00

www.medicalcg.me

MoĹždani udar u kineskoj medicini Dark ďŹ eld mikroskopija Psihosomatske bolesti i usna duplja Mentalno zdravlje Prerani pubertet Lajmska bolest kod djece Suzni kanal kod djece Carski rez

V Sajam medicine 27-29. oktobar 2016.g. Podgorica, Hotel Hilton

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped.

Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir.

Dr Jelica Stanišić, spec.ped.

Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm.

Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Prof. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Branko Rašović Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Dr Igor Mićunović, dr sci med.

Prim dr Julija Bošković Mr ph. Maja Stanković M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog Prim. dr Milica Šofranac, pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij.

Dr pharm. Nemanja Turković Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven.

Dr stom. Rade Mrdak Prof. dr Rajko Šofranac Prim. dr Sabahudin Pupović Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Tomić Verica Pantelić Dr Vesna Mitić-Lakušić Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

foto: shutterstock

IZ SADRŽAJA DARK FIELD mikroskopija Dr Vera Lipovac Usanović 10 – 12 UZ dijagnostika štitaste žlijezde Dr Zorica Bajović 14 – 15 Homeopatija i lijena crijeva Dr Snežana Tomić 16 – 17 Psihosomatske bolesti i usna duplja Prim. mr. Sc Slobodan V. Radonjić 20 – 22 Mentalno zdravlje Dr Borislav Mitrić, neuropsihijatar 24 – 25 Flora i mentalno zdravlje Prof. dr Mirko Peković 26 – 27 Prirodni resursi i fizikalna medicina Bojan Kraljevič, spec. prim. fizioterapije 28 – 29 WPW sindrom Dr Miruna Kuzman 30 – 31 Lajmska bolest kod djece Dr Sanja Čizmović 32 – 33 Hronika Crne Gore 34 – 36 Carski rez Dr Milica Glušac 44 – 45 Suzni kanal kod djece Prim. dr Julija Bošković 46 – 47 Prerani pubertet Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović 47 – 49 Ishemijski moždani udar u kineskoj medicini Dr sci med. Igor Mićunović 54 – 57 Maligna bol Dr Sanja Lekić 60 – 61 Gist tumori Dr Mališa Leković 62 – 63 Melanoma juvenile Dr Olivera Simić Kovačević 64 – 66 Hijaluronski fileri Dr Vesna Mitić Lakušić 68 – 69 Spasoje Mićunović (1925-2016.)

Dr Božo Vuković

NAJBOLJI PRIRODNI PREPARAT

za jačanje imuniteta NATIVNI PROPOLIS® Kombinacija propolisa i peludi dalmatinske biljke bušinac Potpuno neškodljiv i bez hemijske obrade Ispitan na institutu Ruđer Bošković Sličan proizvod ne postoji na tržištu Istraživanja su pokazala da propolis direktno djeluje na viruse ne dozvoljavajući njihovo razmnožavanje, a istovremeno podstiče imunološki sistem na proizvodnju antitijela.

USKORO U CRNOJ GORI

USKORO U CRNOJ GORI

system Kompletna anti-aging linija koja ističe Vašu prirodnu ljepotu

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Kosić bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me

ZANIMLJIVOSTI

Kafa povećava efikasnost liječenja hepatitisa C

Redovna upotreba kafe znatno povećava efikasnost liječenja virusnog hepatitisa C kod pacijenata sa progresivnom bolešću. Američki stručnjaci su svoje otkriće publikovali u časopisu Gastroenterology. Ranije je pokazano da potrošnja kafe smanjuje nivo jetrinih enzima, koji se značajno povećavaju kod zapaljenja jetre. Kafa usporava progresiju bolesti i smanjuje pojavu raka jetre kod oboljelih od virusnog hepatitisa C. - Mi smo otkrili vezu između unosa kafe i koncentracije virusa u krvi, nezavisnu od djelovanja drugih faktora, no ona mora da se potvrdi u daljim istraživanjma - istakao je rukovodilac istraživanja dr Neal Freedman, iz Nacionalnog instituta za rak.

Studijom je obuhvaćeno 885 bolesnika sa virusnim hepatitisom C koji su liječeni standardnom terapijom. Kod svih njih se mjerila konzumacija kafe i analiziran je sadržaj virusne RNA u nekoliko faza liječenja. Istraživanje je pokazalo da redovno konzumiranje većih količina kafe nezavisno od djelovanja drugih faktora poboljšava terapijski odgovor na liječenje ribavirinom i peginterferonom.

08

Kućni test koji za samo 10 minuta otkriva da li imate rak

Nanočesticama možemo otkrivati i liječiti tumore

Uskoro bi se u prodaji mogao naći jednostavan 10-minutni test koji se može napraviti i kod kuće, a koji bi detektovao da li bolujete od raka. Dejvid Vong, profesor onkologije na Univerzitetu Kalifornija, kaže da je moguće detektovati tumor kada cirkulira u tjelesnim tečnostima.

Testiranje tečnosti iz nosa je jednostavno sprovesti i kod kuće. Trenutno se za detektovanje raka koristi testiranje krvi, ukoliko su ljekari već napravili biopsiju i izdvojili tumor, da bi saznali koji genetički potpis treba da traže. Iako ta metoda može biti korišćena kako bi se nadziralo širenje raka, ne može biti korišćena za inicijalni test, pa može pokazati lažno postojanje tumora.

Testovi tečnosti iz nosa pokazali su da i samo kapljica sline posjeduje dovoljno podataka u davanju konačne dijagnoze, čim se tumor počne razvijati. Test je jednostavan i relativno jeftin.

Test se može napraviti u doktorskoj ordinaciji dok čekate pregled - saopštili su iz Vašingtona, na godišnjem sastanku Američkog udruženja za napredak nauke.

Njemački i ruski naučnici su objavili studiju u kojoj ukazuju na mogućnost otkrivanja i liječenja raka pomoću silikonskih biorazgradivih nanočestica.

Studija, objavljena u časopisu Nanomedicine: Nanotechnology, Biology and Medicine, pokazuje da nanočestice od zlata, srebra ili titanovog oksida, koje se koriste u medicini, organizam gotovo uopšte ne može izlučiti i mogu izazvati toksične učinke u tijelu nakon što uđu u krvotok.

Ipak, silikonske biorazgradive nanočestice su korisne u otkrivanju raka, a njihovim razlaganjem nastaju spojevi koji pomažu zdravlju kostiju i vezivnog tkiva. Takve nanočestice su se pokazale dobre u probijanju stanične membrane ćelija tumora, a naučnici tvrde da bi se, nakon toga, one mogle razložiti, uz ispuštanje lijekova.

Nanočestice su čestice sa promjerom manjim od 1000 nanometara, a koje zbog male veličine pokazuju nova svojstva u upoređenju sa većim česticama od istog materijala. U nanomedicini se koriste kao fluorescentni biomarkeri, za transport ljekova i gensku terapiju, za detekciju patogena i proteina i za ispitivanje strukture DNA.

IZ MEDICINE Naučnici objasnili pojavu mučnine tokom putovanja

Putovanje u nama izaziva mučninu jer moderni prevozi zavaravaju mozak da smo otrovani - tvrde neuronaučnici. Boravak u automobilu, vozu, na brodu ili u avionu, šalje kontradiktorne signale mozgu koji izazivaju reakciju nalik onoj kakva se javlja kad je čovjek otrovan. Dr Dean Burnett sa Univerziteta Cardiff rekao je da se osjećaj mučnine javlja jer mozak misli da tijelo treba da izbaci toksine kroz povraćanje. Zapravo se radi o tome da mišići mozgu šalju jednu informaciju prema kojoj se tijelo ne kreće, a uši drugu, one osjećaju pokret u prevoznom sredstvu.

Dr Burnett je rekao da tijelo još nije dovoljno evoluiralo da bi se nosilo sa osjećajem vožnje prilikom čega se tijelo kreće bez da samo proizvodi pokrete.

Kada smo u vozilu kao što je auto, voz ili, posebno, brod, zapravo se fizički ne krećemo. Mišići govore da su u stanju mirovanja. Sjedite li u brodu, posmatrate statično okruženje pa ni oči ne dobijaju informaciju da se krećete. Međutim, tečnost u uhu poštuje zakone fizike, a ona se na neki način kreće na sve strane jer se zapravo i vi krećete. Tako mozak prima kontradiktorne poruke. Od mišića i očiju dobija poruke da su u stanju mirovanja, a senzori za ravnotežu šalju suprotne informacije.

Kad to stavimo u kontekst evolucije, jedina stvar koja može uzrokovati takvo čulno neslaganje je neurotoksin ili otrov. Zato mozak misli da je otrovan, a prva stvar koju će u tom slučaju pokušati da napravi jeste riješiti se otrova povraćanjem. Čitanje u automobilu još pogoršava taj osjećaj mučnine jer su oči fokusirane na vrlo malen, statičan prostor i ni na koji način ne šalju mozgu poruku o kretanju. Osjećaj mučnine se po toj logici može umanjiti gledanjem kroz prozor, jer time, ipak. pokazujemo mozgu da se krećemo.

Još uvijek nema odgovora na pitanje zašto neki ljudi pate od mučnina tokom putovanja, a neki ne, ali postoji još neodgovorenih pitanja vezanih za uticaj savremenog načina života na mozak.

Genetika određuje koliko ćete biti uspješni u životu Sva dosadašnja ispitivanja prešutno su se oslanjala na pretpostavku da je za motivaciju i poslovni uspjeh odgovorno roditeljstvo, škola i svaka obrazovna i bihevioralna instanca. Najnoviji rezultati ruše temelje navedenih hipoteza, otkrivajući da je za 69 % temeljne ličnosti osobe prevladavajuća genetika, dok preostalih 31 % ne zavisi o roditeljstvu i školskim okruženjima, već o uticaju okoline koji varira među individuama.

Istraživanje sprovedeno na Univerzitetu u Teksasu objavljeno je u časopisu Journal of Personality and Social Psychology, a donosi rezultate koji otkrivaju da genetske razlike među ljudima čine oko polovine razlika u njihovom karakteru, koje motivišu i pokreću želju za učenjem i poslovnim dostignućima. Ostatak ličnosti podređen je okolini koja pogađa osobe van doma ili obrazovnog sistema.

Ispitivanje je sprovedeno na prikupljenim podacima o 811 blizanaca ili trojki, braće i sestara u rasponu od trećeg do osmog razreda. Proučavanje blizanaca je uporedilo sličnosti identičnih i dvojajčanih blizanaca radi procjene genetskog uticaja na osobnost, interese, školske ocjene i problematična ponašanja. Rezultati pokazuju da je za objašnjenje većeg dijela karaktera odgovorna genetika, dok su varijacije pripisane učincima koje braća i sestre nisu zajedno iskusili, s toga je isključeno roditeljstvo i pohađanje istih škola.

Važne edukacijske karakterne mjere oslanjaju se na radnu etiku, uživanje, želju za učenjem, stavovima prema obrazovanju i sposobnostima korektnih samoprocjena, a usklađuju se sa pet velikih osobina ličnosti koje garantuju za buduće uspjehe poslovanja.

To su: otvorenost, savjesnost, ekstrovertiranost, ugodnost i neurotičnost, pa se na njihovim stopama može predvidjeti mogućnost akademskog uspjeha.

Karakterno mjerenje usko je povezano sa otvorenošću i savjesnošću, osobinama čija je stopa nasljednosti od 48 do 57%.

Intelektualna znatiželja i samopoimanje značajno za akademski uspjeh vezuju se uz otvorenost; dok radna etika i upornost pripadaju pod savjesnost, koja nije u tolikoj mjeri vezana za buduća dostignuća. Geni stoga utiču na akademsko dostignuće putem aspekata ličnosti relevantnih za učenje, čime je pobijen mit da vaša pozicija budućeg vođe ili poduzetnika zavisi od roditelja i profesora.

Ovo bi moglo ukazivati na to da oni aspekti karaktera koji su povezani sa interesom i željom za učenjem mogu biti veći pokretači za akademski uspjeh od onih aspekata karaktera povezanih sa marljivošću i vrijednošću – objasnio je Tucker Drob, direktor Texas Twin projekta.

Uloga radnih navika, usvojenih u ranom djetinjstvu je, naravno, i dalje relevantna, no bez prikladne genetske podloge vjerojatno neće doseći pun potencijal.

09

DARK FIELD MIKROSKOPIJA I ISHRANA PO KRVNOJ GRUPI Dr Vjera Lipovac Usanović, pneumoftiziolog DZ Tivat, Centar za plućne bolesti Medicina je naučna oblast čiji su predmet interesovanja zdravlje i blagostanje čovjeka.

Riječ medicina porijeklom je iz latinskog jezika i znači lijek (remedium), a upotrebljava se i izraz ars medicina kao umjetnost liječenja. Zasnovana je na dva principa: teorijsko-istraživačkom i praktičnom, ili često nazvanim, kliničkim principom.

U svakodnevnom radu osnova je uglavnom kurativa (liječenje) bar što se tiče progama usluga pneumoftiziologa / pulmologa u Centrima za plućne bolesti.

70 % svih smrtnih slučajeva je posljedica hroničnih oboljenja koja su zasigurno mogla biti spriječena ranim i preventivnim pregledima kao i upoznavanjem pacijenta sa njegovom ulogom u procesu liječenja.

Davanjem inhalacione terapije pušačima ljekar postaje saučesnik u ugrožavanju zdravlja pacijenta jer čim pacijent osjeti poboljšanje nastavak pušenja produbljuje problem, a skupa terapija nema efekta.

Alergijske promjene, astmatični napadi često su posljedica intolerancije na hranu i pokretanja cijelog imunološkog sistema kao i disbalasa u probavnom traktu.

10

U Ĺželji da se pacijentima ukaĹže na njihove greĹĄke u pogledu ishrane i potrebe za njegovanjem zdravlja, da se zainteresuju za svoje zdravlje pomaĹže METODA PREGLEDA SVJEĹ˝E KAPI KRVI za koju kaĹžu da “slika kazuje viĹĄe od hiljadu rijeÄ?i“.

Darkfield mikroskopija je savremena preventivna metoda za kontrolu zdravlja i procjene stanja homeostaze u organizmu.

DARK FIELD MIKROSKOPIJA (DFM) stara / nova metoda 1901. godine je uz pomoć mikroskopa dijagnostikovan sifilis uoÄ?avanjem blijedih spiroheta. U prethodnih 30 godina postoji velika zainteresovanost za ovu metodu.

Koristeći mikroskop napredne tehnologije veoma veliko povećanje, viťe od 1500 puta, i kontrast slike na tamnom polju, prenos slike sa mikroskopa na ekran monitora putem kamere omogućava da pored ljekara ispitivana osoba posmatra vlastitu krv.

Krv je teÄ?no tkivo koje cirkuliĹĄe kroz cijeli organizam do svake ćelije i vrlo je osjetljivo na spoljnje i unutraĹĄnje promjene, kao i na stres koji se teĹĄko drugaÄ?ije moĹže detektovati. Promjene u broju, veliÄ?ini i obliku krvnih ćelija koje u rutinskim laboratorijskim nalazima dobijamo, izraĹženo numeriÄ?ki, ovom metodom se vidi taj â€?mikrokosmosâ€? koji motiviĹĄe ljude da se odreknu svojih loĹĄih navika.

Svrha krvi je da dopremi kiseonik i hranjive materije, da otklanja suviĹĄne produkte razmjene materija, uÄ?estvuje u odbrambenim reakcijama, odrĹžava homoestazu, odnosno stalnost unutraĹĄnje sredine koja je uslov oÄ?uvanja zdravlja.

Ova metoda se naslanja na akademsku medicinu i nakon pregleda, ukoliko se uoÄ?e neke nepravilnosti, da se preporuka i savjet za eventualnu dopunsku dijagnostiku ili izmjene u Ĺživotnim navikama - kako u unosu teÄ?nosti, ishrani tako i fiziÄ?koj aktivnosti.

DFM se kontroliťe zdravlje i nutritivni status posmatranjem krvnih ćelija i plazme.

Posmatranjem netretirane, nativne kapi krvi moĹžemo vidjeti razliÄ?ite nedostatke, od deficita vode, deficita Fe, vitamina B12, folne kisjeline, tako i poremećaj u metabolizmu masnoća kao i disbalans elektrolita, znakove zakiseljenosti sredine, razvoj raznih mikrorganizama, taÄ?kastih, ĹĄtapićastih i L formi, fungalnih formi te prisustvo Ä?estica teĹĄkih metala.

Posmatranjem bijelih krvnih zrnaca moŞemo procijeniti stanje imunog sistema, prisustvo alergijskih ćelija i eventualno prisustvo Şariťta u organizmu.

Ispitivanje svjeĹže kapi krvi ima viĹĄestruki znaÄ?aj:

t 7J[VBMJ[BDJKB QBDJKFOU QPTNBUSB TWPKV LBQ LSWJ

t Motivacija - da aktivno uÄ?estvuje i njeguje svoje zdravlje

t Komparacija - nakon promjena u ishrani i suplementacije

t Edukacija koja je osnov uspjeĹĄnog lijeÄ?enja i povjerenja

11

Faktori koji utiču na kvalitet našeg života: 43% način života 27% genetska predispoziija 19% uticaj okoline 11% sistem zdravstvene zaštite (www. who.int) Piter Dž. Adamo zaključio je da je razlog naznačenim razlikama upravo razlika u krvnim grupama. U tom smislu kaže: "Vaša krvna grupa je ključ koji otvara vrata u tajne vašeg zdravlja i dugovječnosti, fizičke vitalnosti i emocionalne snage. Vaša krvna grupa određuje kojim bolestima ste podložni, koju hranu trebate jesti i kojim fizičkim aktivnostima se baviti.

Ona je odlučujući faktor u razmjeni energije, u djelotvornosti kojom "sagorijevate" kalorije u vašoj emocionalnoj reakciji na stres, a možda i u vašoj ličnosti". Pratio je rezultate oporavka pacijenata koji su odlazili u banje i lječilišta, koristili zdravstvene tretmane prema dijagnozi ljekara, jeli istu hranu, upražnjavali istu vrstu fizičkih aktivnosti, ali su postignuti rezultati bili različiti. Rezultati su se razlikovali po stepenu oporavka, po psihofizičkom stanju organizma, pa i po težini.“ Svaka osoba ima jedinstveno genetsko nasljeđe, konstituciju, uslove života, navike u ishrani u zavisnosti od kulture i običaja, i baš je ta specifičnost, individualnost - nešto što treba biti osnov za individualizaciju terapije i holistički pristup.

Sve dijete su bazirane na određenoj grupi namirnica, ali ne oslanjajući se na specifičnost koju sa sobom nosi osobenost po pitanju krvne grupe.

Hrana je gorivo za fizičke i mentalne aktivnosti, ali baš kao što ne postoji univerzalno gorivo ne postoji ni univerzalna hrana. Ne postoji dijeta po krvnim grupama već samo preporuka koju hranu treba maksimalno izbjegavati (ne izbaciti). Unošenje hrane koja nam prija, smanjenje i izbjegavanje hrane koja nam pravi problem, daće dugoročne rezultate jer svaka dijeta traje određeno vrijeme i često ima jo jo efekat, a mi krvnu grupu ne mjenjamo, ona nam je data za cijeli život.

Ne postoji uniformni i optimalni način ishrane, pacijent treba da osluškuje svoj organizam i potrebe. Intolerancija na hranu je razlog umora i niza simptoma, od migrene do alergije i otežanog disanja. Svako od nas ima jedinstveni biohemijski i metabolički profil.

U svakoj sekundi našeg života događaju se milijarde hemijski reakcija, a jedini izvor energije je hrana koju unosimo.

Antioksidansi iz hrane mogu da “poprave“ oštećene ćelije.

Kumulativni efekat unošenja neadekvatne hrane i loših navika (pušenje, alkoholizam…) dovodi do respiratornih, KVO,

12

reumatskih, endokrinoloških, alergijskih, imunoloških i drugih oboljenja.

Sigurno je da životna dob, pol, uzimanje ljekova determinišu i potrebe za uzimanjem određene hrane i dodavanje suplemenata.

Do sada jedino u slučaju da smo primalac ili davalac krvi za svoje najbliže i prijatelje postavljalo se pitanje o krvnoj grupi, ali ne i kao obavezno pitanje u anamenzi. Da li zaista treba liječiti po smjernicama bez obzira na krvnu grupu i osobenostima istih? Da li je to razlog što nemamo isti terapijski odgovor na datu terapiju? Pitanja koja tjeraju na razmišljanje o neophodnosti da se terapija personalizuje, da pacijent osluškuje “signale“ koje mu šalje sopstveno tijelo na datu hranu i ljekove, i na taj način aktivno učestvuje u čuvanju svoga zdravlja.

Motivisanost i želja za ozdravljenjem će biti nagrada za uloženi ljekarski trud, i potvrda da je data terapija ona prava.

Ova metoda nema namjeru niti može da umanji značaj i važnost medicinskih dijagnostičkih procedura/pretraga, ali je jedan od načina da se pacijent zainteresuje i pokaže odgovornost za sopstveno zdravlje, kako u njegovom očuvanju tako i u procesu liječenja.

ISPITIVANJE SVJEŽE KAPI KRVI ne omogućava određivanje: Krvne grupe pH krvi acido bazne ravnoteže Nivo šećera i drugih sastojaka u krvi koje izražavamo numerički

PREPORUKE “Neka Vam lijek bude hrana, a hrana lijek“ (Hipokrat) „Što je jednom čovjeku hrana, drugom je otrov“ „Ko god da je otac bolesti, majka joj je loša ishrana„ (Kineska poslovica) „Ishrana je jedina značajna odrednica zdravlja koja je potpuno pod Vašom kontrolom. Vi donosite konačnu odluku o tome što ćete ili nećete unijeti u svoja usta i želudac. Ostale odrednice, kao što su kvalitet vazduha koji udište, buka kojoj ste izloženi ili emocionalna klima vaše okoline – ne možete uvijek da kontrološite, ali zato možete da kontrolišete ono što jedete. Šteta je propustiti tako dobru priliku da utičete na svoje zdravlje. (dr Endrju Vejl, Prorodno zdravlje, prirodna medicina).

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

¡ jedinstven sastav probiotika ¡ znanstveno podrŞani sojevi ¡ neťkodljivi i sigurni GR-1Ž i RC-14Ž

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF

t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vrećice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Kosić bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

Uloga UZ u dijagnostici oboljenja štitaste žlijezde Dr Zorica Bajović, radiolog Centar za radiološku dijagnostiku, Opšta bolnica Nikšić U svakodnevnoj praksi, s obzirom da oboljenja štitaste žlijezde spadaju u najčešća endokrinološka oboljena, odmah poslije dijabetesa, na ultrazvučne (UZ) preglede štitaste žlijezde otpada vise od 20% od ukupnih UZ pregleda. Pacijenti su svih životnih doba, ali veći dio pacijenata su stariji od 40 godina.

Razlika u učestalosti u oboljevanju starijih i mlađih je nažalost, u današnjem vremenu minimalna.

Pregled je neinvazivan za pacijenta, nije potrebna predhodna priprema, nema jonizujuceg zračenja, brzo se izvodi, čak i kada ne postoji saradnja sa pacijentom, nema kontraindikacija.

S obzirom na gore navedeno, uz veliku rasprostranjenost UZ dijagnostike u zdravstvenim ustanovama, i laku dostupnost, ultrazvuk je metoda izbora u pregledu štitaste žlijezde.

Uglavnom se izvodi u ležećem položaju pacijenta, sa zabačenom glavom. U rijetkim slučajevima se izvodi sjedeći, obicno kod teško pokretnih pacijenata, da bi se izbjeglo premještanje pacijenat sa invalidskih kolica na krevet.

Pri pregledu štitaste žlijezde mora se ispoštovati algoritam pregleda - uzimanje ciljane anamneze, klinički pregled (bimanulna palpacija), u slučaju pozitivnog ili sumnjivog nalaza

14

rade se laboratorijske analize (tiroidni hormoni i drugi parametri vezani za oboljenje štitaste žlijezde). U slučaju pozitivnog nalaza pacijent se upućuje na UZ pregled. Ako to nije dovoljno, po algoritmu radi se dalja dijagnostika (scintigrafija, CT, MR,FNAB).

Indikacije za pregled štitaste žlijezde su: palpabilni nalaz, poremećena fukcija, sumnja na retrosternalnu strumu, postojanje visokog rizika od oboljenja štitaste žlijezde (pozitivna porodična anamneza, MEN), planiranje i izvođenje interventnih procedura i OP zahvata.

Za pregled se koriste multifrekfentne linearne sonde (5-12MHz). Štitasta žlijezda se nalazi na prednjoj strani vrata ispred traheje i ima oblik latinicnog slova H, tj. sastoji se od dva bočna režnja koje povezuje istmus.

Prvo se uradi orijentacioni pregled štitaste žlijezde utvrđuje se polozaj, velicina i prisutnost režnjeva, konstatuje se patologija ili isključuje. Zatim se pristupa detaljnom pregledu režnjeva i istmusa. U toku UZ pregleda se uključuje i Color Doppler i procjenjuje se vaskularizacija tkiva štitaste žlijezde ili patoloških promjena. Pregled uključuje i pregled okolnih tkiva

- regije paraštitastih žlijezda, pljuvacnih žlijezda, reginalnih ly čvorova i natključnih jama.

UZ pregledom se prikazuje anatomija i patološke promjene (struma, nodusi, uvećani ly nodusi) ukazuje se na eventulani malignitet, solidnu komponentu kompleksnog čvora,ukazuje na razvoj tireoiditisa. Prate se efekti terapije pacijenta na antitireoidnim ljekovima, pojava tireoidne mase nakon hirurške intervencije, pacijenti sa karcinomom.

Uloga štitaste žlijezde je da proizvodi tiroksin (T4) i trijodtironin (T3), koji utiču na razne metaboličke procese u organizmu i tjelesne funkcije.

Bolesti štitaste žlijezde dijele se na difuzne i nodularne.

Difuzne promjene štitaste žlijezde su: I- eutiroidna struma II- difuzna toksična struma III- tiroidiotisi, koji se dijele na: 1. akutni infektivni tiroiditis, 2. subakutni tiroiditis, 3. Autoimuni tiroiditis (Limfomatozni t. Hashimoto, Limfocitni t. djece i omladine, postpartusni t., Hronicni fibrozni t.- Reidel, Atroficni tir.) 4. Drugi tiroiditisi (fokalni u netoksičnoj strumi, fokalni parneoplastični, Gravesova bolest, radijacioni tiroiditisi, traumatski tiroiditisi, izazvani ljekovima, kod sarkoidoze, amiloidoze.

Najvažniji ultrazvučni parametar u dijagnoistici difuznih bolesti su eho struktura štitaste žlijezde i Color Doppler signalizacija, na osnovu kojih je izvršena podjela na sljedeće grupe: 1. Izoehogene difuzne strume sa slabim CD signalom. Štitasta žlijezda je veća od normalnog izoehogene ili hiperehogene strukture-eutiroidna struma; 2. Heteroehogene difuzne strume sa slabim ili naglašenim CD signalom. Heteroehogena difuzna struma sa slabim CD signalom prisutna je kod hroničnogi tireoiditisi, Ridlove strume, hipertireoze u remisiji i hipertireoze u fazi terapije. Heteroehogna difuzna struma sa naglašenim CD signalom prisutna je kod akutnog i subakutnog tiroiditisa, hipertireoze, hronicnog tiroiditisa u početnoj fazi; 3. Hipoehogene difuzne strume sa oskudnim ili naglašenim CD signalom. Naglašeni CD signal prisutan je kod Gravesove bolest (Mb. Basedow) i početnoj, hipertiroidnoj fazi tiroiditisa tipa Hashimoto; 4. Difuzno smanjena štitasta žlijezda hipo ili heteroehogene strukture sa oslabljenom CD signalom se javlja kod hroničnog atrofičnog tiroiditisa (postoperativog, jatrogenog).

Nodularne promjene štitaste žlijezde Mogi biti solitarne i multiple. Opisuje se lokalizacija nodusa, oblik i veličina, ograničenost, eho struktura i CD signalizacija i okolina.

Dijele se na: 1. Izoehogeni nodusi, koji su najčešće hormonski neaktivni.

2. Anehogeni nodusi su ciste i cistično degenerisani nodusi.

3. Hiperehogeni nodusi su najčešće manifestacija hiperfunkcijskih adenoma, često kalcifikuju.

4. Hipoehogeni nodusi su najčešće (u 90% slučajeva) mikrofolikularni adenoma i maligni tumori štitaste žlijezde.

Mikrofolikularni adenoma se prikazuje kao hipoehogeni oštro ograničeni nodus sa oskudnim CD signalom. Ako se diferencira pojačani CD signal onda je vjerovatno toksični adenoma.

Obavezno se radi scintigrafija. Ako je scintgrafski ustanovi “topli” nodus, onda je to hiperfunkcinalni nodus. Ako je scintigrafski ”hladni” nodusa, uprkos naglašenom CD signalu, onda se radi o malignom dobro vaskularizovanom tumoru.

Papilarni karcinom se može manifestovati hipoehogenim oštro ograničenim nodusom (često je multicentričan) oskudnog CD signala, ali sa ranom pojavom uvećanih limfnih čvorova jugularnog lanca. Može da se javi u bilo kojoj životnoj dobi.

Hipoehogeni nejasno konturisani nodusi su karakteristični uglavnom za maligne tumore (anaplastični i folikularni karcinom), koji imaju izražen lokalni infiltrativni rast.

5. Heteroehogeni nodusi su miješane solidno cistične strukture. Oštro ograničeni su obično benigni, ako su neoštro ograničeni sumnjivo je na malignitet. Anaplastični karcinom je najčešće nehomogene strukture, karakteriše ga brz lokalni rast, infiltracija okoline, limfogeno i hematogeno širenje. Medularni karcinom se manifestuje kao solitani nehomogeni nodus ili multicentrican (kod nasljedne forme) oskudnog CD signala, karakterise ga hiperprodukcija kalcitonina. Metastazira limfogeno i hematogeno.

Većina karcinoma štitaste žlijezde raste sporo i teško ih je razlikovati od benignih promjena. Obično se posumnja na karcinom kad postoji novonastali nodus, čvrsta konzistencija, brzo uvećanje strume, cervikalna limfadenopatija i udaljene metastaze.

Značaj ultrazvuka nije samo u otkrivanju patoloskih promjena štitaste žlijezde, već i u diferenciranju patoloških promjena neendokrinih struktura vrata, koje mogu da se zamijene sa nodusima štitaste žlijezde, kao što su ciste vrata, patoloski izmijenjeni limfonodusi, zapaljenske promjene mekih tkiva vrata, maligni i benigni tumori, karcinom laringsa, vaskularne promjene (aneurizme arterija, tromboza jugularne vene…).

15

HOMEOPATIJA I LIJENA CRIJEVA Dr Snežana Tomić, homeopat Zatvor ili konstipacija je stanje koje većina ljudi iskuski nekada u životu. Češće se javlja kod žena i djece. Osim što je neprijatno, stanje praćeno nadutošću i težinom u abdomenu, ono afektira zdravlje jer onemogućava organizmu da se oslobodi od toksina. Otrovi koji se normalno izbacuju iz organizma tako zaostaju i reapsorbuju se u krvotok i uzrokuju simptome, npr. glavobolju, otečenost i nadutost, razdražljivost, umor, dekoncentrisanost. Ako otrovi ostaju u tijelu, oni mogu afektirati ćelije tkiva i organa, te onemogućiti njihovu normalnu funciju. Na taj način konstipacija doprinosi razvoju bilo koje zdravstvene tegobe. Toksičan organizam postaje podložan bakterijama i virusima koji se u takvoj sredini lakše razmnožavaju.

Normalno pražnjenje crijeva odvija se jednom do 3 puta dnevno. Neredovno pražnjenje može biti blaži zatvor, sa 3 stolice nedjeljno, do težeg oblika sa pražnjenjem jednom nedjeljno ili rjeđe.

Uzroci konstipacije mogu biti razni a najčešći su: 1. Nedovoljno unošenje vode u organizam; 2. Nedovoljna zastupljenost svježeg voća, povrća i vlaknaste hrane koja potpomaže peristaltiku crijeva; 3. Prezastupljenost bijelog brašna, sećera, crvenog mesa i brze hrane u ishrani; 4. Nedovoljno kretanje, dugi periodi sjedenja na poslu, za kompjuterom…

5. Usporen rad štitne žlijezde;

16

6. Stres i emotivni faktori; 7. Trudnoća; 8. Problemi kolona i rektuma ili druga oboljenja praćena zatvorom; 9. Putovanja, promjene u načinu života.

Homeopatski pristup liječenju konstipacije je u traženju adekvatnog homeopatskog lijeka za osobu sa ovom tegobom, uzimajuci u obzir i druge simptome i karakteristike iste osobe na emotivnom, mentalnom i fizičkom nivou. U praksi se najčešće dešava da osobe sa ovim problemom dobiju različitu terapiju individualno odabranu.

Zatvor je samo jedan vid manifestovanja disbalansa kod date osobe i najčešće nije jedini simptom kada je varenje u pitanju, a ni jedina tegoba koju osoba ima. Rješenje problema leži u traženju njegovog uzroka, te se tako konstipacija ne tretira

zasebno već kao dio ukupne simptomatološke slike koju pacijent prezentira.

U svrhu informisanja navešćemo neke od najčešće korišćenih homeopatskih ljekova.

1. Nux Vomica – jedan od najčešće prepisivanih homeopatskih ljekova za osobe koje pate od konstipacije, češće kod muškaraca. Uzrok zatvora kod Nux Vomica tipa je pretjerivanje u jelu, piću, neurednom i razuzdanom životu. Pretjerano konzumiranje alkohola, mesa i masne hrane, kombinovano sa kafanskim životom i restoranskom hranom, nespavanjem i stresnim poslom.

Sindrom menadžera i direktora. Mediteranski tip. Konstipacija praćena hemoroidima.

2. Sepia – uglavnom ženski lijek, konstipacija kao rezultat hormonskih promjena u menopauzi, trudnoći, majke sa malom djecom opterećene kućom i poslom, sindrom moderne žene.

Zatvor praćen menstrualnim tegobama, osjećajem pritiska i vučenja nadolje.

3. Silica – lijena crijeva od djetinjstva sa izbočenim abdomenom, stolica koja se vraća nazad u rektum, veliko naprezanje bez uspjeha. Često se koristi kod djece sa zatvorom. Praćeno nesigurnostima, nedostatkom samopouzdanja i tremom. Perfekcionisti, rafinirani, mali princ i princeza.

4. Alumina – često kod beba koje su na formuli. Veliko naprezanje, čak i kod meke stolice, neaktivnost crijeva, suva stolica i sluzokoža.

5. Hydrastis – hronični zatvor, pogoršan hroničnim korišćenjem laksativa. Stolica obavijena sluzi.

Iako su homeopatski ljekovi prirodni, uglavnom mineralnog i biljnog porijekla, uprkos tome što ne ostavljaju nus pojave, toksičnost ni zavisnost, oni sami za sebe nisu rješenje u liječenju konstipacije.

Najvažnije je da osoba sa ovom tegobom pristupi promjenama u načinu života.

Male promjene, kao što su više tečnosti i više kretanja i sirovog voća i povrća, mogu dati velike pomake. A homeopatski ljekovi su tu da pomognu da taj proces transformacije stila života teče lakše i brže.

17

Sedamdeset posto živog svijeta na Zemlji čine bakterije.

Uši mogu da razlikuju 1.500 različitih tonova i 350 nivoa jačine zvuka.

Posebne koštane ćelije postepeno uništavaju i obnavljaju koštano tkivo tako da se može reći da svakih šest godina dobijamo potpuno nov skelet.

Prosječan životni vijek pećinskog čovjeka bio je 18 godina.

Svaka ćelija crvenih krvnih zrnaca živi u prosjeku četiri mjeseca; za to vrijeme – od pluća do drugih tkiva – prođe 75.000 puta prije nego što nestane u koštanoj srži.

Mišije mlijeko koje se koristi u medicini je najskuplje mlijeko na svijetu. 1 litar ovoga mlijeka košta 50.000 eura, a da bi dobili 1 litar toga mlijeka potrebno je oko 4.000 miševa.

18

Pored ljudi, crni lemuri su jedini primati koji mogu da imaju plave oči.

Meki jastučići na šapama jedini su djelovi tijela mačke koji se znoje.

Čovjek u nosu ima oko pet miliona receptora, ili nervnih ćelija pomoću kojih osjeti miris, a pas, u prosjeku ima dvjesta miliona!

Svako od nas napravi dnevno oko dva i po kilograma smeća.

Prosječan čovjek noću je viši za 0,6 centimetara.

Ljudsko srce miruje između dva otkucaja.

Tokom prosječnog ljudskog života, recimo 70 godina, srce u mirovanju provede 40 godina.

Najveći kamen izvađen iz bubrega čovjeka bio je težak 1,36 kilograma.

Hormoni rasta, koje luči hipofiza, oslobađaju se noću, za vrijeme spavanja.

19

PSIHOSOMATSKE BOLESTI I USNA DUPLJA Prim. mr sc. dr Slobodan V. Radonjić, spec. za oralnu hirurgiju

„TUGA I BRIGA STVARAJU BOLEST“ Kineska mudrost

Psihosomatske (psiha=duša, soma=tijelo) bolesti su tjelesna, somatska oboljenja u čijem nastanku i toku veoma bitnu, često presudnu ulogu, imaju psihogeni faktori.

Od davnina se zna za snažnu spregu duše i tijela, gdje duša djeluje na tijelo i tijelo na dušu. U Bibliji (Novi zavjet) u Jevanđelju po Marku, piše da je duh jači od tijela (...“jer duh je srčan ali je tijelo slabo“). Rimski pjesnik Ovidije ( 43.p.n.e. – 17. n.e.) kaže da je „duh jači od svakog oružja.“ Mnogo vjekova kasnije Viljem Šekspir (1564 -1616 ) u „Henrih-u V“ konstatuje: “Sve je spremno ako nam je spreman duh,“ a Njegoš (1813 -1851) je u“ Gorskom vijencu“ pjevao: „Tijelo stenje pod silom duševnom, koleba se duša u tijelu.“

20

Još je Hipokrat (460.p.n.e. – oko 377.p.n.e.) bio u spoznaji da snažne emocije (bijes, strah, žalost) mogu izazvati tjelesna oboljenja. Grčki filozof Sokrat ( 470-399), vraćajući se u Atinu iz jednog rata kazao je :“Tračani (po Trakiji, oblast u jugoistočnom dijelu Balkanskog poluostrva) bolje liječe nego mi Grci, jer znaju da se ne može izliječiti tijelo ukoliko se ne liječi i duša.“ A Galen (129- oko 200 g.), grčki ljekar, prije skoro dvije hiljade godina primijetio je da su potišteni ljudi naročito skloni razvoju bolesti.

Stari Rimljani imali su poslovicu: mens sana in corpore sano - u zdravom tijelu zdrav je i duh. Vrijeme je pokazalo da je, po svoj prilici, obrnuti stav možda još tačniji: u zdravom duhu zdravo je i tijelo.

Njemački ljekar Hajnrot je jedan od prvih koji je 1818.

godine upotrijebio novi termin - psihosomatski, ukazujući na značaj povezivanja psihičkog i tjelesnog u bolesti, da bi tek sto godina kasnije ovaj pojam bio prihvaćen u medicini.

Franc Aleksander (1891-1964), osnivač psihosomatske škole u Čikagu, smatra se tvorcem psihosomatske medicine.

U savremenoj nauci sve je više stručnjaka koji vjeruju da su mnoge, velika većina, bolesti (čak 95%) u osnovi psihosomatskog porijekla. Pošto u oboljeloj osobi djeluju i psihički i somatski faktori, proizilazi da je i čitava medicina psihosomatska. Što se tiče načina nastanka psihosomatskih bolesti smatra se da dugotrajno dejstvo negativnih psihogenih faktora, odnosno dugotrajna psihička prenadraženost ili česta izloženost stresu, dovode do poremećaja funkcije nekog organa, što za posljedicu ima nastanak bolesti.

Među mnogobrojnim psihosomatskim bolestima pomenimo sedam („Aleksandrevih svetih sedam“) koje je rodonačelnik psihosomatske medicine opisao, u čijoj osnovi leži emocionalni faktor kao ključni razlog u njihovom nastanku i toku: povišen arterijski pritisak, bronhijalna astma, gastroduodenalni ulkus, problemi sa debelim crijevom, psihodermatoza, reumatizam i oboljenje štitne žlijezde. Uz ovih sedam tu su još: bolesti u ginekologiji, maligne bolesti, infarkt, tuberkuloza, akne, urtikarije, kardiovaskularne bolesti, endokrine bolesti, glavobolje i dr.

A kad je u pitanju usna duplja, i ona, kao i drugi organi čovječijeg tijela, podliježe istim mogućnostima nastanka psihosomatskih oboljenja, jer je duševni život u uskoj vezi sa funkcijom ove regije. Harmoničnost i skladnost te funkcije uslovljava harmoniju i sklad duševnog života, i obrnuto, duševni život se reper-

kutuje na skladnost i harmoniju usne duplje. Shodno ovoj spoznaji, u prošlom vijeku, tačnije 1962. godine, uveden je naziv „psihostomatologija“, što je znatno povećalo angažovanje stručnjaka na proučavanju uticaja psihogenog faktora na nastanak i tok određenih stanja i bolesti u usnoj duplji.

U ovom tekstu poseban osvrt dat je na one psihosomatske bolesti usne duplje u čijem nastanku i toku je vrlo važna, ako ne i presudna, uloga psihogenog faktora.

BRUKSIZAM (stridor dentium) je nevoljno škripanje, stiskanje, škrgutanje zubima. Javlja se uglavnom u snu, kadkad i u budnom stanju. Smatra se da je ova pojava u vezi sa emocionalnim stresovima, strahom, zamorom, kao i izraz napetosti i povećane agresivnosti, koji su kao simptomi začeti još u djetinjstvu, kada su stroge vaspitne mjere djetetu uskraćivale izražavanje određenih emocija (npr. ljutnju). Predpostavka je da ova manifestacija nastaje i lišavanjem djeteta majčine ljubavi u najranijem životnom dobu.

PROMJENE U PLJUVAČKI. Neka psihička stanja: strah, uzbudjenje, nervoza, utiču na lučnje pljuvačke. Tako na primjer, u strahu dolazi gotovo do prestanka salivacije, da bi u drugim psihogenim stanjima to lučenje bilo pojačano pa i obilno. Stari ljekari znali su da pljuvačka u gnjevu, srdžbi postaje otrovna i da je zbog toga, tada, ne treba gutati. Sredinom 19-og vijeka poznati fiziolog Eberle utvrdio je da rana na čovjeku nastala ujedom razdražene životinje teže zarasta i pokazuje veću zloćudnost. A savremena znanja o pljuvački ukazuju da se ona pri uzbudjenju mijenja ne samo kvantitativno već i kvalitativno i da u sebi tada sadrži otrovnu cijanovodoničnu kisjelinu.

21

REKURENTNI AFTOZNI STOMATITIS - AFTE su, obično, male bolne rane (Afte minor) koje se u usnoj duplji pojavljuju pojedinačno ili u grupama, pretežno na sluzokoži usana, jezika, obraza, mekog nepca, a izuzetno rijetko na desnima i tvrdom nepcu. Imaju izgled bjeličaste, okrugle površine sa crvenim rubom. Glavni simptom je intenzivni bol. Traju od sedam do četrnaest dana. Znatno rjeđe javljaju se u formi velikih afti (Afte major), i tada su simptomi umnogome izraženiji. Često ostavljaju ožiljke. Iako uzrok nastanka afti nije u potpunosti razjašnjen, kao etiološki faktor navodi se: nasljedje (skoro u 45% slučajev), pad imuniteta, alergija i dr. Nastanak afti se dovodi u vezu sa određenim duševnim stanjima: strah, psihička napetost, uznemirenost, anksioznost, depresija.

MORSICATIO MUCOSAE ORIS je mehanička povreda oralne sluzokože nastale usljed parafunkcionalnih pokreta - ugrizanja (griženja). Najčešće je promjena lokalizovana na obraznoj sluzokoži, rubovima jezika i sluzokoži usana. Traumatizovano područje je u vidu nepravilnih, bjeličastih ulceracija koje imaju upalni rub. U akutnoj fazi promjene su bolne, kasnije, vremenom, poprimaju hronični tok. Uzrok nastanka grickanja sluzokože usne duplje je psihogeni faktror. Najčešće nastaje kod osoba kod kojih variraju emotivna stanja.

STOMATOPIROZA („goreća usta“) predstavlja neprijatan osjećaj pečenja i bola sluzokože usne duplje. Osjećaj može biti na jednom ili više mjesta, različitog intenziteta i trajanja.

Javlja se u dvije forme. Prva se karakteriše izraženim subjektivnim simptomima uz istovremeno postojaje objektivnih promjena na sluzokoži usne duplje, (mehaničke iritacije, infekcije usta i dr), i druga, u kojoj su takođe prisutni osnovni simptomi ali bez ikakvih kliničkih promjena. Uzroci nastanka stomatopiroza su lokalne iritacije, kao i određene opšte pojave u organizmu (hormonski poremećaji, alergije, nedostatak gvoždja i vitaminaB-12).

Danas se u etiologiji ovog oboljenja pridaje veliki značaj psihopsiho genim faktorima. Depresiju, anksioznost, emocionalnu nestabilnestabil nost i stres, često prati osjećaj „gorećih usta“.

DYSPHAGIA (disfagija) se karakteriše bolnim i otežanim gutanjem. Može se javiti kod pacijenata kod kojih je prisutan strah kao i kod depresivnih osoba.

Najčešće se javlja kod žena kao subjektivni simptom u menopauzi i postmenopauzi.

FANTOMSKI BOL ZUBA je primjer ispoljavanja psihogenog orofacijalnog bola koji se karakteriše neprihvatanjem gubitka zuba, zbog čega osoba ima gotovo stalnu potrebu da provjerava da li je zub stvarno izvađen ili je i dalje prisutan, posmatrajući se u ogledalu i obilazeći jednog ili više stomatologa.

LICHEN RUBER PLANUS, bolest sluzokože i kože. Oralna sluzokoža često je zahvaćena izolovano ili zajedno sa kožom.

Javlja se uglavnom kod odraslih osoba, češće kod ženske populacije. Promjene se pojavljuju na bukalnoj sluzokoži, jeziku, usni, gingivi, podu usta i palatumu. Karakteristika tih promjena – lezija je u tome da izgledaju kao bijele papule (malo tvrdo uzdignuće) sa čipkastom, mrežastom šarom.

Moguće je sjedinjavanje ovih promjena pri

22

čemu nastaju plake, bulozne i neke erozivne forme. Iako uzrok nastanka ovog oboljenja nije razjašnjen, u njenoj etiologiji, danas se velika važnost pridaje psihičkim faktorima, u prvom redu emocionalnom stresu, depresiji, emotivnoj nestabilnosti.

REKURENTNE INFEKCIJE VIRUSOM: HERPES SIMPLEX. Rekurentne infekcije prouzrokovane virusom herpes simpleks pojavljuju se u predjelu usana i usne duplje. Nastaje kod stanja koja su praćena visokom tjelesnom temperaturom, pri pretjeranom izlaganju ultraljubičastim zracima, kod menstrualnog ciklusa i emocionalnog stresa.

Pri kraju teksta evo jednog poučnog primjera iz stomatološke prakse koji govori o značaju i snažnom uticaju psihe na zdravlje čovjeka.

Moja poštovana koleginica, u svojoj, inače, veoma uspješnoj profesionalnoj karijeri, imala je sljedeći slučaj. Ženska osoba, stara oko 30-tak godina došla je u ordinaciju vidno uplašena i uznemirena, kazavši da je prethodnog dana, neposredno poslije ručka primijetila da je progutala zub (metalkeramičku krunicu).

Od tada su joj postepeno počeli bolovi u stomaku, koji se povremeno pojačavaju do vrlo jakih u zavisnosti od toga kako se krunica pokreće. Umirujući savjet doktorke nije imao naročitog efekta. Otišla je s namjerom da potraži pomoć gastroenterologa.

Sjutradan, sasvim nova situacija. Pacijentkinja dolazi ozarena, zadovoljna, raspoložena. Nema bola, straha, nema „šetnje“ krunice kroz želudac. Zub koji je „progutala“ pronađen je ispod trpezarijskog stola.

Rene Dibo, ugledni američki biolog dvadesetog vijeka, konstatovao je:“ Oduvijek mi se činilo da je u naučnoj medicini jedini problem to što nije dovoljno naučna. Savremena medicina postaće istinski naučna tek kad ljekari i njihovi pacijenti nauče da upravljaju silama tijela i duha koje djeluju kroz vis medicatrix nature (ljekovita moć prirode)“.

MNE.CHC.15.04.01

MENTALNO ZDRAVLJE Mitrić Jova Borislav, neuropsihijatar Razumijevanjem izdavačkog savjeta stručnog časopisa Medikal, oglašavamo se i mi koji smo svoj profesionalni zadatak usmjerili zaštiti mentalnog zdravlja ljudi, kao i dijagnostici, liječenju i rehabilitaciji duševnih poremećaja.

Mentalno zdravlje ili mentalna higijena, što je čest naziv, imaju zadatak u promociji ili predprevenciji duševnih poremećaja.

Jednu takvu kampanju smo napravili krajem prošlog vijeka, kada smo osavremenili Psihijatrijsku bolnicu u Crnoj Gori, a kao rezultat dobili smo bolji komfor za smeštaj klijenata, kao i bolje uslove rada zaposlenih. Odrađena je i pristojna edukacija kvalifikovanog stručnog kadra na nivou Crne Gore, što doprinosi kraćem boravaku klijenata na psihitarijskim odjeljenjima, poboljšanju ambulantne službe u primarnoj zdrastvenoj zaštiti smanjenjem broja liječenih pacijenata, ali prava korist je smanjenje otpora prema mentalno oboljelim i slobodniji dolazak u naše institucije.

Ipak, u našoj sredini još uvijek je velika stigma prema ljudima koji traže pomoć profesionalaca iz mentalne higijene.

Zbog takvog stava ljudi se teže odlučuju da potraže savjet, pomoć profesionalaca, ispoljavajući tako veliku neodgovornost prema svom duševnom zdravlju, a uzgred trpeći jake tegobe, različite oblike emocionalnih patnji, tjelesnih tegoba, uznemirenja, nespokojstva...

Da bi se ispoljilo naprijed navedeno postoje razlozi, tako da razlikujemo unutrašnje i spoljašnje činioce.

U unutrašnje činioce spadaju predispozicije koje smo naslijedili od naših predaka, a koji su uticali na naš razvoj, navike, formiranje sopstvene ličnosti i dr. Ovo dobro pojašnjava narodna

24

mudrost “gdje će kruška no pod krušku“.

U spoljašne činioce spadaju svakodnevni doživljaju koji mogu biti prijatni ili neprijatni i različito uticati na pojedinca.

Možemo napomenuti nepovoljne uslove življenja, različite stresne doživljaje koji mogu biti posljedica svakodnevnih događaja na ulici, poslu, kući, koje nazivamo stresorom, ili naših unutrašnjih doživljaja - ljutnje, mržnje, straha, tjeskobe - koji nazivano distresom.

Razlikuje se više grupa stresora. Stres kod čovjeka izaziva slom borbenih snaga organizma. Životni događaji koji od nas traže da se prilagodimo na nove uslove kako bi uspješno fukcionisali, a naše snage su slabe i nijesu u mogućnosti prilagođavanja i prihvatanja novonastale situacije, izazivajući slom odbrambenih snaga organizma, te nastaje tzv. distres. Nabrojaćemo samo neke od njih: tjelesna bolest, gubitak posla, preseljenje, sklapanje braka, rođenje djeteta, penzionisanje, unapređenje i sl.

Postoji i tzv. kumulacija stresa, koja je posljedica neprijatnih događaji koji imaju prolongirano trajanje, a obično su izazvani nezadovoljstvom na radnom mjestu, svakodnevnim mobingom, siromaštvom i slično.

Stresne situacije mogu izazvati i tjelesne tegobe.

Težak traumatski doživljaj izaziva normalnu reakciju organizma na nenormalnu pojavju. Obično su to teška iskustva doživljena u ratu, prirodnim katastofama, životna ugroženost, doživljeno nasilje fizičko ili psihičko, gubitak drage osobe.

Mentalna higijena je grana medicine koja se bavi predprevencijom mentalnih poremećaja, čiji je zadatak unapređenje

mentalnog zdravlja i sprečavanje nastanka mentalnih poremećaja.

Ustvari, ona predstavlja spremnost i sposobnost čovjeka da se odupre nastanku mentalnog poremećaja, traumi i drugim bolestima uzrokovanih ponašanjem osobe prema sebi i svojoj okolini.

Promocija i prevencija mentalnog zdravlja podrazumijeva multidisciplinaran pristup gdje izmedju ostalih, moraju biti uključeni psihijatri, psiholozi, defektolozi, sociolozi i radni i okupacioni terapeuti. Zadatak ovih profesionalaca je u uklanjanju ili smanjivanju svih činilaca koji nepovoljno utiču na zdravlje čovjeka.

Sljedeći zadatak je posticanje činioca koji doprinose dobrom razvoju fizičkih, psiholoških i socijalnih sposobnosti čovjeka. I kao krajna aktivnost je stvaranje dobrih uslova za dijagnostiku, liječenje i rehabilitaciju ljudi kod kojih se pojavi mentalni poremećaj.

U našoj aktivnosti uobičajena je podjela na primarnu, sekundarnu i tercijalnu prevenciju.

Pod primarnom prevencijom se podrazumijevaju aktivnosti u cilju sprečavanja pojave mentalnog poremećaja ili bolesti.

Ovdje se podrazumijevaju i aktivnosti na unapređivanju zdravlja stanovništva, što bi se nazivalo predpevencijom.

Sekundarna prevencija ima za cilj ranu dijagnostiku mentalnog poremećaja i liječenja oboljelog, što efikasnije i što kraće, a naročito u bolničkim uslovima, uz nastavak liječenja u poznatom socijalnom okruženju. Savremeni pristup liječenju duševne bolesti je liječenje u zajednici, tzv. Komunalna psihijatrja, što smo i mi zpočeli kod nas, ali smo zastali na tom putu.

Tercijalne mjere imaju za cilj suzbijanje sekvela bolesti

i očuvanje uspješnog radnog psihičkog i socijalnog fukcionisanja oboljelog.

Postavlja se pitanje šta je to mentalno zdravlje?

Normalnost procjenjuju svi, u svakom trenutku, svakodnevni svjedoci toga smo mi obični građani. Kada hoćemo nekoga da diskreditujemo ili omalovažino nazivamo ga nenormalnim.

To se često radi smišljeno i svjesno da bi dotičnog mišljenje ili stav izgubio na značenju. Hoću reći da lako koristimo značajne izraze u našem govoru.

Kao mlad čovjek spoznao sam riječi kao što su avetinja, muanat, budala. I sada se povremeno upotrebljavaju. Znamo im značenje, ali jasno ih definisati je dosta teško.

Definiciju o zdravlju Svjetske zdravstvene organizacije, moram navesti, čiji sam bio dugogodišnji saradnik, i stekao znanje i iskustvo. Definicija glasi: “Zdravlje je stanje potpunog fizičkog, psihičkog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti i oronulosti.“ Ova definicija ima veliki broj protivnika. Obično su zamjerke da je preopširna, neprecizna, da nijesu jasno definisane granice i slično. Ovdje svakako moram dodati i mišljenje, čak i velikog broja podržavaoca koji se ne bave mentalno higijenom, a to je „nema zdravlja bez mentalnog zdravlja“. Mentalno zdrava osoba mora da bude sposobna, prilagodljiva, efikasna, emocionalno zrela, odgovorna, toleranta... Freud je rekao da je normalna osoba koja je sposobna „da voli i da radi“. Smatram da je normalan čovjek onaj koji je sposoban da voli, sposoban da radi i sposoban da kontroliše svoje ponašanje.

25

FLORA I MENTALNO ZDRAVLJE

Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihijatar

Živi svijet se pojavljuje u raznim formama. Dominantan je životinjski i biljni (fauna i flora). Između njih postoji direktna korespondencija. Ona je iskonska. Ta živa veza govori o upućenosti jednih na druge. Treba podsjetiti da čovjek (životinja) koristi kiseonik kojeg proizvode biljke, a izbacije ugljendioksid kojeg koriste biljke. Ta veza "žila kucavica" nije slučajna. Priroda rijetko kad griješi. Upućenost i uzajamna koegzistencija čovjeka i biljnog (flore) svijeta je forma biocenoze i forma zajedničkog prirodnog funkcionisanja koja, ako je skladna i planirana, čini blagodeti prvog reda, koje gode i jednoj i drugoj strani.

Biljni svijet se pojavljuje u različitim formama, različitim staništima, pa shodno tome ima i raznovrsnu funkciju i namjenu, ljudskom rodu i vrsti. Čovjek našeg doba danas je stavio pod kontrolu biljni svijet. Izmijenio ga, kultivisao vjerujući da time obogaćuje njega (floru) i sebe. Možda čovjek i griješi, jer tako nestaju autohtone vrste biljnog svijeta. Stvaraju se hibridi koji čovjeka

26

odrođavaju i čine apatičnim prema prirodi i prema sebi.

Flora je posebno značajna za urbana (gradove) ljudska staništa. Ako je planski i stilski urađena i urbanizovana kao parkovska flora i hortikultura, može imati estetsku i umjetničku vrijednost (hortikultura inače predstavlja varijantu arhikteture i ima obilježja inventivnosti kao u ostalom arhikteturama).

U takvim formama ona je atraktivna, inspirativna, rekreira i relaksira ljude. Flora djeluje smirujuće, anksiolitički, odagoni umor, skepsu, daje ideje, jača mentalni tonus. Ne kaže se badava da su parkovi i zelenilo grada njegova "pluća". To je osobito značajno u naše vrijeme, opterećeno radnim i drugim obavezama, koje naročito opterećuje urbana staništa, njegove žitelje, umorne od svakodnevne gradske vreve i dinamike života.

Goleti i pustare djeluju sablasno, deprimirajuće, skeptično i zbunjujuće. One zamaraju, izazivaju mrzovolju, moguće da djeluju i stresogeno, demotivaciono, melanholično, jednom

riječju zamorno.

Prirodne zelene oaze, parkovi (nacionalni) i slično, predstavljaju osobiti vid flore i bogatstvo koje svojom ljepotom, egzotikom i atrakcijom čine najmanje dvije koristi, obogaćuju dotičnu prirodu, oplemenjuju i inspirišu čovjeka na svakodnevne životne aktivnosti, razne forme hobija, zabavu, šetnje i drugo.

Flora je bila i ostala inspiracija umjetnicima raznih profila, slikarima, koji su na svojim platnima ovjekovječili mnoge krajeve i krajolike naseljene raznom florom (cvijet, plod, drvo, pšenično polje, livada i drugo). Pisci, hroničari i pjesnici napisali su bezbroj stranica vezanih za pojedina događanja, čak i istorijska, koja su se desila u šumi, šumarku ili ispod drveta.

Drveće i njihovo lišće i plodovi imaju i simboličko značenje, list smokve, lipe, platana i slično.

Ne treba podsjećati koliki značaj ima flora u industrijske svrhe, faramaceutska industrija, industrija drveta i slično, u odnosu na vještačke (hladne) materijale. Ne kaže se u narodu slučajno, "drvo zlata vrijedi" u današnje vrijeme.

Mnoga banjska lječilišta proglašena su za "vazdušna", ne zato što se nalaze na velikoj nadmorskoj visini, već i zato što su bogata raznovrsnom florom, odnjegovanom prirodnom ili ljudskom rukom.

Flora svojim koloritom, svježinom, smirenošću treptaja lista iz čijih pora najčešće se emituju lijepi i božanski mirisi daje smiraj našim nemirima, nespokoju i skepsi, koji su česti ljudski saputnici. Ona djeluje antistresogeno, iscjeliteljski. Ko to shvati na vrijeme i druži se sa biljkama vidjeće da one donose plodove i bukvalno i simbolički. Biljke se ne mrgode, među njima nema glasnih konflikata, sa ljudima posebno. One znaju da "razgovaraju", zato se sa njima treba više družiti. One to uzvraćaju objeručke, tješe nas i liječe, mnoge rane koje čovjekova ruka nanese sebi i njima. Čovjek im ne uzvraća koliko one njemu. Flora je nježna i nenametljiva, opuštena i optimističnih poruka i pouka. Čuvajmo floru, jer ona čuva nas!

Vjekovima su biljke bile korisne, a ponekad i spasonosne za hranu i kao ljekovita sredstva za ljudski rod. Čak i u naše vrijeme, moderni proizvođači farmaceutskih preparata prevashodno se bave ekstrakcijom i otkrivanjem ljekoviotih (aktivnih) supstanci iz ljekovitog bilja.

Flora praktično predstavlja osnovu farmaceutske industrije i farmakologije. Neke zemlje kao Austrija, Engleska, Kanada i druge još uvijek lavovski dio farmaceutske industrije, proizvodnje ljekovitih preparata, baziraju na medikamentima dobijenim iz biljnih sirovina.

U naše vrijeme porastao je interes za upotrebu ljekovitih biljaka za proizvodnju ljekova. Tu činjenicu, povratak fitoterapiji (liječenjem sa biljkama) priznala je i SZO, koja vodi kampanju za naučnoistraživački rad kako bi se obezbijedila što bolja upotreba bilja u liječenju velikog broja bolesti. Nije tajna da se mnogi biljni preparati koriste za neke od dominatnih bolesi i poremećaja našega vremena: nesanica, anksioznost, gojaznost, ekcem, artritis, problemi imuniteta. Ne kaže se slučajno da priroda liječi - biljni preparati, sintetički ljekovi pomažu liječenje.

Danas smo u prilici da uzgajamo ljekovito bilje koje može genetički da se poboljša, moguće je proizvesti i na tržište iznijeti širok asortiman i veliku količinu biljnih preparata visokog kvaliteta.

Crna Gora, na tako malom prostoru, ima ogromno biljno bogastvo - floru, koja je još uvijek netaknuta, nezagađena.

Taj resurs treba obavezno valorizovati i sa njime racionalno gazdovaati, te razmišljati o otvaranju faramacetiskih preduzeća za sakupljanje i proizvodnju biljnih farmaceutskih preparata koji su danas veoma traženi, u odnosu na konvencionalne ljekove. Upravo biljni preparati imaju preimućstvo, jer su mnogo bezbjedniji, manje izazivaju neželjenih efekata, a cijena im je mnogo niža.

Dakle, može se reći da flora, kao "majka priroda,'' čini sve najbolje što može, što treba uvažavati i racionalno koristiti.

27

Značaj prirodnih resursa u okviru primjene fizikalne medicine i rehabilitacije Bojan Kraljević Spec. primijenjene fizioterapije (BApp, Spec. App) Prirodni faktori imaju preventivni, terapijski, dijagnostički i često prognostički značaj kod velikog broja oboljenja i posttraumatskih stanja.

Među prirodnim elementima koji se primjenjuju u fizikalnoj medicini i rehabilitaciji u preventivne i terapijske svrhe spadaju: - Mineralne vode, - Peloidi, - Aerosol, - Svjetlosni i radioaktivni zraci,

- Klimatski predjeli, - Suva i vlažna klima, - Planinska, primorska i jezerska klima i dr.

Upotreba fizikalnih agenasa u terapiji danas već ima svoju tradiciju. Vrlo često bivaju primjenivani u kombinaciji sa medikamentoznom, ortopedskom ili hirurškom terapijom i tako ostvaruju određen profilaktički, terapijski, odnosno rehabilitacioni učinak.

Unutar prirodnih fizikalnih agenasa spadaju balneoterapija, talasoterapija i klimatoterapija.

Balneoterapija

28

Institut Dr Simo Milošević

Balneoterapija je složena terapijska metoda koja u svrhu liječenja koristi mineralne vode, peloide i sl. Mineralne vode predstavljaju posebnu vrstu podzemnih voda koje u vidu izvoda izbijaju na površinu Zemlje, a sadrže rastvorene mineralne materije ili gasove. Kao takve imaju potvrđen terapijski efekat na organizam. Ovakve vode se još nazivaju i ljekovitim vodama.

Mineralne vode mogu da se primjenjuju na dva načina: Spolja - kupanjem u kadama i bazenima. Najveći broj ovakvih voda se primjenjuje spolja ostvarujući time određen termički, mehanički ili hemijski efekat. Samo termičko dejstvo zavisi od temeperature koja je obično u kupkama od 37-38 stepeni, dok je u bazenima indifirentna, uzimajući u obzir da se često koristi radi sprovođenja hidrokineziterapije. Mehaničko djestvo se ostvaruje silom potiska i hidrostatskog pritiska. Hemijsko dejstvo se odnosi na djelovanje hemijskih supstanci koje se nalaze u vodi i imaju mogućnost resorbovanja u tijelo na koje ostvaruju terapijski učinak u određenoj mjeri; Interno - pijenjem ili inhaliranjem.

Primjenjuju se i u vidu ispiranja grla, grgotanjem kod oboljenja ždrijela.

Peloidi su različite vrste blata, mulja koje se u liječenju najčešće koriste u vidi aplikacija ili kupki. Prema porijeklu se dijele na različite vrste muljeva, sapropel, pseudovulkanske i izvorske peloide, treset i sl., taloženjem glinenih čestica, soli, organskih i drugih materija.

Peloidi se primjenjuju u vidu aplikacija i kupki. Aplikacije mogu da budu lokalne (na pojedine djelove tijela) ili opšte - na cijelom tijelu izuzev glave, vrata i predjela srca. Opšte aplikacije

se rijetko primjenju, jer veoma opterećuju organizam naročito kardiovaskularni sistem. Peloidne kupke se dobijaju miješanjem sa morskom ili običnom vodom u odnosu od 3:1 do 1:3, tako da mogu da budu guste ili rijetke. Primjenjuju se kao opšte, lokalne ili polukupke sa temperaturom od 39 stepeni u trajanju od 15 do 20 minuta. Primjenom peloida u tijelu dolazi do vazodilatacije krvnih sudova, povećanja lokalne cirkulacije krvi i limfe, što ubrzava eliminaciju štetnih produkata metabolizma, eliminacaje edema ubrzavajući regenerativne sposobnosti organizma. Peloidi djeluju u smislu smanjenja bola i smanjenja povećane mišićne napetosti.

Klimatoterapija podrazumijeva primjenu vremena i klime na ljudski organizam u cilju liječenja. Vrijeme je promjenjivo dok je klima relativno stabilna i sporo se mijenja. Pri promjeni vremena kod osoba koje imaju predispozicije mogu da se jave određene meteopatske reakcije. Takve reakcije su često u vidu bolova u predjelu ožiljaka, fantomskih bolova (bolova u dijelu tijela koji su uklonjeni amputacijom), reumatskih tegoba u zglobovima, migrena, neuralgija, astme, hiper ili hipotenzijskih kriza i sl. U klimatske činioce spada temperatura i vlažnost vazduha, vjetar, meterološki fronstovi (mjesta spoja vazdušnih masa koje se međusobno slabo miješaju), atmosferski pritisak, blačnost, padavine i magla, atmosferski elektricitet i sl.

Talasoterapija podrazumijeva primjenu mora i elemenata primorja u terapijske svrhe. U okviru talasoterapije treba napomenuti primorsku klimu, morsku vodu, sunčevu radijaciju, aerosol, alge, pijesak.

29

WPW - sindrom (Wolff - Parkinson - White)

Dr Miruna Kuzman, Ljekar na specijalizaciji interne medicine, Klinika za onkologiju i radioterapiju, KCCG

Wolf, Parkinson i White su 1930. godine opisali seriju pacijenata sa paroksizmalnim tahikardijama i karakterističnim promjenama u EKG. Sindrom je dobio naziv WPW (Wolf Parkinson White) sindrom 1940. godine.

Wolff-Parkinson-White sindrom je prisutan od rođenja, a simptome mogu doživjeti osobe svih uzrasta, uključujući djecu.

Ipak, epizode ubrzanog rada srca najčešće se javljaju u ranim 20-ima. WPW sindrom označava prijevremenu anterogradnu depolarizaciju miokarda preko urođenog aberantnog puta, a mimo normalnog AV sprovodnog sistema. Iako postoje brojne lokacije na kojima mogu postojati akcesorni putevi, atriofascikularni, fascioventrikularni, nodalno fascikularni, ili nodalno ventrikularni, najčešći akcesorni put je atrioventrikularni ili Kenetov snop, a na EKG-u se odlikuje: PR interval kraći od 120 ms, proširen QRS kompleks preko 120 ms sa produkcijom delta talasa u ranoj fazi QRS kompleksa, i sekundarne ST i T promjene (sl. br. 1). Postojanje akcesornog puta omogućava nastanak kola rientri tahikardije. Rientri mehanizam (mehanizam kruženja impulsa) je tipičan uzrok nastanka supraventrikularnih tahikardija kod kojih su pod rizikom pacijenti sa pojavom preekscitacije.

Stepen preekscitacije na EKG kod osoba sa WPW sindromom procjenjuje se širinom QRS kompleksa i dužinom PR intervala.

30

Tipovi supraventrikularnih tahikardija uključuju ortodromnu tahikardiju (normalno sprovođenje kroz sprovodni sistem, a retrogradno kroz akcesorni put), ortodromna tahikardija sa prikrivenim akcesornim putem (samo retrogradno provođenje) i antidromna tahikardija (anterogradno preko akcesornog puta, a retrogradno sprovođenje preko AV čvora i His Purkinje snopa). Kod pacijenata sa WPW sindromom ortodromna tahikardija učestvuje sa 95%, dok antidromna tahikardija postoji kod 5% pacijenata.

Klinička slika: Bolesnici u odsustvu napada paroksizmalne tahikardije su asimptomatski.

Simptomi dolaze od napada navedenih aritmija:

t PTKFʉBK MVQBOKB TSDB QҪMQJUҪDJKF

t WSUPHMҪWJDҪ

t OFTWKFTUJDB

t [BNBSBOKF QSJ ĕ[JʊLJN BLUJWOPTUJNB

t BOLTJP[OPTU

t CPM V HSVEJNҪ

JMJ Eาช VLาชรคF OB MPLาชDJKV EPEBUOPH QVUB 6[ QPNPส LBUFUFSB TF QSPOBMB[J UBส OP NKFTUP QVUB LPKJ EPWPEJ EP QPKBWF OBQBEB UBIJLBSEJKF

t PUFรคBOP EJTBOKF EJTQOFKB

t VCS[BOP EJTBOKF UBIJQOFKB

t J[OFOBEOB TSส BOB TNSU

/BQBEJ TV PCJส OP LSBULPUSBKOJ OBKส Fร ส F TQPOUBOP QSF TUBKV /FLJ CPMFTOJDJ NPHV JNBUJ Vส FTUBMF J EVHPUSBKOF OBQBEF LPKJ PHSBOJส BWBKV SBEOV TQPTPCOPTU J TNBOKVKV LWBMJUFU รคJWPUB CPMFTOJLB .BOKJ QSPDFOBU CPMFTOJLB NPรคF JNBUJ SJKFULF BMJ J[SBรคFOF FQJ[PEF CS[F SF FOUSZ UBIJLBSEJKF JMJ BUSJKBMOF ฤ CSJMBDJKF LPKF EPWPEF EP TJOLPQF HVCJULB TWJKFTUJ 3JKFULP QSWB J KFEJOB NBOJGFTUBDJKB V EP UBEB BTJNQUPNBUTLPH CPMFTOJLB TB 818 FMFLUSPLBSEJPHSBNTLPN TMJLPN NPรคF CJUJ OBHMB TSส BOB TNSU [CPH OBQBEB BUSJKBMOF ฤ CSJMBDJKF LPKB EFHFOFSJร F V WFOUSJLVMBSOV ฤ CSJMBDJKV

Dijagnoza:

%PCSP V[FUB BOBNOF[B J LMJOJส LJ QSFHMFE NPHV EB QP NPHOV V QPTUBWMKBOKV EJKBHOP[F PWPH TJOESPNB

&MFLUSPLาชSEJPHSาชN &,( KF TOJNBL TSส BOF BLUJWOPTUJ V[ QPNPส LPHB TF NPรคF EPCJUJ [BQJT PWJI OBQBEB CS[PH SBEB TSDB

)PMUFS NPOJUPS &,( B V USBKBOKV PE I CJMKFรคJ าชLUJWOPTU TSDาช V UPLV ส าชTPWOPH QFSJPEาช

&MFLUSPฤ [JPMPร LF UFTUJSาชOKF NPรคF Eาช QPUWSEJ EJKาชHOP[V

Terapija:

,PE OBQBEB QBSPLTJ[NBMOF UBIJLBSEJKF QSWP USFCB QP LVร BUJ EB TF OBQBE [BVTUBWJ manevrima za stimulaciju vagusa OQS 7BMTBMWJO NBOFWBS KFEOPTUSBOB NBTBรคB LBSPUJEOPH TJOVTB VSPOKBWBOKF MJDB V MFEFOV WPEV HVUBOKF MFEFOF WPEF LBร MKBOKF [BESรคBWBOKF WB[EVIB

"LP TF OBQBE OF [BVTUBWJ EBKF TF OFLJ PE antiaritmika.

"LP TF UBIJLBSEJKB OF [BVTUBWJ NFUPEB J[CPSB KF elektrokardioverzija LPKB QPESB[VNJKFWB QSJNKFOV TUSVKF SB[MJส JUF KBส JOF OB HSVEOJ LPร SBEJ TF V PQร UPK BOFTUF[JKJ J V CPMOJส LJN VTMPWJNB

Rะฐdiofrekventnะฐ kะฐteter าชCMาชDJKB KF QSPDFEVSาช J[CPSB V MJKFส FOKV 8PMG 1BSLJOTPO 8IJUF TJOESPNB 6 PWPN QPTUVQLV LาชUFUFS QSPMB[J LSP[ LSWOF TVEPWF V TSDF J FMFLUSPEBNB TF TQBMF EPEาชUOJ FMFLUSJส OJ QVUFWJ Hirurgija HBSBOUVKF VTQFI MJKFส FOKB NFรฟVUJN QPร UP KF SาชEJPGSFLWFOUOาช LาชUFUFS าชCMาชDJKาช Fฤ LาชTOB J NาชOKF JOWาช[JWOB JO UFSWFODJKB PQFSBDJKB OB PUWPSFOPN TSDV PCJส OP KF SF[FSWJTาชOB [าช MKVEF LPKJNB TF QMBOJSB PQFSาชDJKB TSDาช J[ ESVHJI Sาช[MPHาช

Sl. br. 1 Primjer EKG-a kod WPW sindroma

31

Lajmska bolest kod djece Dr Sanja Čizmović, spec. pedijatar Opšta bolnica Nikšić Krpelji su paraziti toplokrvnih životinja, hrane se krvlju, široko su rasprostranjeni u prirodi, a za nas su značajni jer prenose zarazne bolesti, a najpoznatija je lajmska bolest. Treba naglasiti da nije svaki krpelj zaražen.

Krpelji su najaktivniji u proljeće i ljeto, mogu se sresti u jesen, naročito ako je lijepo vrijeme. Zimi ih nema sem ako je topla zima i bez snijega. Oni se zaraze prilikom hranjenja na šumskim životinjama, a zarazu svojim ubodom prenesu djetetu.

Za lajmsku bolest u Evropi znalo se prije sto godina, znalo se da bolest zahvata centralni i periferni nervni sistem, kožu zglobove i druge organe. 1974. godine, sticajem okolnosti, u oblasti Lajm, SAD, opisana je epidemija artritisa kod djece, za koji se prvobitno mislilo da je juvenilni, karakterističan za dječji uzrast. Međutim, kasnije je dokazano da se radi o infektivnom artritisu čiji je uzročnik fascinantna bakterija spiroheta-borelija burgdorferi iz krpelja, koja je sposobna da preživi u svim uslovima. Zbog mjesta gde je bolest dokazana dobila je naziv lajmska.

Lajmska bolest je ozbiljno oboljenje koje ostavlja posljedice na zdravlje ljudi ukoliko se pravovremeno ne liječi.

Bolest nastaje najčešće ubodom krpelja, koji se, nažalost, vrlo često i ne primijeti. Reakcija organizma je slaba jer spiroheta

32

pravi mimikriju i organizam je odmah ne prepoznaje. Na mjestu infekcije u većini slučajeva javlja se crvena makula i blagi otok.

Crvenilo se polako i bezbolno širi stvarajuci koncentrične krugove koji ne svrbe, što ih čini karakterističnim, pa iskusni pedijatri i infektolozi mogu na osnovu razgovora - anamneze sa roditeljima i kliničke slike da sa velikom vjerovatnoćom postave dijagnozu.

Rani opšti simptomi su slabost, malaksalost, mialgijabolovi u mišićima, bolovi u zglobovima, febrilnost, glavobolja, uvećani limfni čvorovi - ove tegobe ako se ne liječe mogu trajati više nedjelja. Simptomi obično počinju oko tridesetog dana od ujeda krpelja. Ponekad može da se desi da poslije uboda krpelja izostane crvenilo kao karakterističan znak, što otežava dijagnozu bolesti i omogućava napredovanje vrlo kompleksne lajmske bolesti.

Ako se bolest ne dijagnostikuje i ne liječi, kožne promjene mogu da prođu spontano pa mislimo da je sve u redu, ali fascinantna spiroheta ima sposobnost mimikrije - pritaji se naizgled, a u stvari se rasijava po organizmu. Ta faza može da potraje nedjeljama dok se ne jave kasne manifestacije oboljenja. Najčešće je pogodjen nervni sistem - zapaljenje ovojnica i moždanog tkiva i zglobova, a i kožne promjene mogu da se jave. Rijetko, bakterija napadne i srce.

Kada se posumnja na lajmsku bolest, rade se laboratorijske analize koje treba da potvrde prisustvo Borelije u organizmu. Da

bi se dokazalo prisustvo antitijela koja pomažu postavljanje dijagnoze, potrebno je da prođe nekoliko nedjelja od ujeda krpelja.

Prava terapija u pravo vrijeme penicilinskim antibioticima je veoma efikasna i dovodi do potpunog izlječenja! Ako je dijete alergično na penicilin daje se eritromicin.

Preventiva - Neophodno je zaprašivanje insekticidima koje smanjuje broj krpelja i glodara; - Edukacija roditelja kako se ponašati u prirodi (nositi kape, duge rukavice i pantalone); - Nanošenje kreme protiv krpelja; - U Evropi su se pojavile narukvice koje djeca stave oko ruke i noge. Narukvice otpuštaju materije koje odbijaju krpelje a pri tome ne škode djetetu; - Vrlo je važno otići kod ljekara da se pravilno skine krpelj i da se ordiniraju antibiotici i tako spriječi nastanak Lajmske bolesti.

33

Hronika 1. avgust – OBILJEŽENA SVJETSKA NEDJELJA DOJENJA U svijetu se od 1. do 7. avgusta obilježava Svjetske nedjelja dojenja, koja je ove godine fokusirana na globalne ciljeve održivog razvoja, koje su svjetski lideri usvojili u septembru 2015. sa ciljem da se stavi tačka na glad u svijetu. Kako se navodi na zvaničnoj stranici Svjetske nedjelje dojenja, tema ovogodišnje proslave je način na koji dojenje predstavlja ključni element koji nas navodi na razmišljanje kako da cijenimo zdrave stilove života od samog početka, kako da poštujemo jedni druge i brinemo o svijetu koji djelimo.

Udruženje Roditelji od osnivanja svake godine obiljažava Svjetsku sedmicu dojenja na različite načine. Ove godine su priredili okupljanje za roditelje u Razvojnom centru u Podgorici, u toku kojeg su vršnjačke savjetnice za dojenje razgovarale sa majkama i pružale im savjete u vezi sa svim pitanjima i nedoumicama koje imaju, a kako bi se što bolje pripemile za dojenje, odnosno što duže dojile.

4. avgust – VLADA TREBA DA PREUZME DUG INSTITUTA IGALO Sindikat Instituta Dr Simo Milošević, Igalo angažovao je advokatsku kancelariju koja bi trebalo da ispita mogućnost da Vlada preuzme potraživanje Jugobanke, koje bi sa kamatama iznosilo oko 6,5 miliona eura, čime bi, kako su objasnili, bio obezbijeđen opstanak preduzeća. U saopštenju Izvršnog odbora Sindikata Instituta navodi se da su advokati dobili i precizan nalog da ispitaju zakonske mogućnosti isplate zarada po Zakonu o zaradama zaposlenih u javnom sektoru i Granskom kolektivnom ugovoru za zdravstvenu djelatnost.

Svjesni situacije u kojoj se Institut nalazi prolazeći kroz četiri tenderska postupka za prodaju većinskog paketa akcija, zaposleni su se sa niskim zaradama svjesno žrtvovali zarad opstanka i bolje budućnosti kompanije - navodi se u saopštenju Sindikata.

Stoga je i postavljeno pitanje da li će Vlada preuzeti eventualno potraživanje Jugobanke kao što je to bilo predviđeno kupoprodajnim ugovorom sa International Wellness grupom (IWG), iako je ta londonska kompanija, neispunjavanjem obaveza, odustala od kupovine većinskog paketa akcija Instituta. Radnici Instituta, prema riječima njihovih predstavnika, opravdano strahuju da će, u slučaju realizacije tog potraživanja, postati samo brojevi na evidenciji Biroa za zapošljavanje.

6. avgust – RASTE BROJ NEVAKCINISANE DJECE U Crnoj Gori, iz godine u godinu, raste broj djece koja nisu primila vakcinu protiv malih boginja, zaušaka i rubeole.

Dok zdravstvene institucije apeluju na roditelje da vakcinišu djecu, u javnosti raste strah da vakcinacija izaziva autizam. Plan države je da novim Zakonom o zaštiti stanovništva od zaraznih

34

bolesti zabrani upis u vrtiće i škole nevakcinisanoj djeci, što u udruženjima roditelja smatraju neustavnim. MMR vakcina daje se protiv malih boginja, zaušaka i rubeole. Po crnogorskom Zakonu o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti, ona je obavezna.

Iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore upozoravaju da je broj nevakcinisane djece svakim danom veći. - U posljednjih pet godina procenat djece koja su je primila opao je za trećinu: sa 96 posto 2010-e na 64 posto prošle godine“, stoji u izvještaju Instituta. U Institutu za javno zdravlje kažu da podaci za 2015. nisu konačni, ali da procenat vakcinisane djece jeste manji.

Dr Senad Begić iz Instituta kaže da situacija nije toliko loša koliko podaci pokazuju. - Međutim, isto smo identifikovali da se kod naših roditelja prije svega radi o odlaganju MMR vakcine i nešto kasnijem davanju nego što se radi o decidnom odbijanju.

Ovo u suštini znači da su naši roditelji željni pažnje i željni pravih informacija – objasnio je dr Begić i dodao da ne postoji rizik prilikom vakcinisanja djece, jer je riječ o profilaktičkim sredstvima koja su u upotrebi dugi niz godina i da su - brojni benefiti i korist od primjene takvih sredstava je više nego opravdana. (Al Jazeera) Moderna medicina negira povezanost MMR vakcine sa autizmom.

05. avgust – TIKA DONIRALA DOMU ZDRAVLJA PODGORICA ULTRAZVUČNI APARAT

Turska Agencija za međunarodnu saradnju i koordinaciju Tika donirala je Domu zdravlja Podgorica savremen ginekološki ultrazvučni aparat, vrijedan 20 hiljada eura, koji će značajno doprinijeti unapređenju ovog vida dijagnostike. Aparat je instaliran u zdravstvenom objektu Doma zdravlja Podgorica u Tuzima, gdje se uz ultrazvučne preglede štitne žlijezde i dojki, od sada obavljaju i ginekološki ultrazvučni pregledi, čime je zaokržen ovaj vid dijagnostike na ovom području.

U zdravstvenom objektu Tuzi registrovano je oko 6 hiljada odraslih i 2 hiljade djece, a svakodnevno se obavi i do 200 pregleda.

Ambasador Republike Turske u Crnoj Gori Serhat Galip kazao je da se Turska trudi da bude prisutna na svim poljima u Crnoj Gori. - U svim segmentima gdje želimo da pomognemo,

prati nas TIKA. Trudimo se da podržimo projekte na polju obrazovanja, poljoprivrede, zdravstva, i na drugim poljima. Nadam se da će ova donacija biti od koristi kako građanima Tuzi, tako i građanima Podgorice - kazao je ambasador Galip.

Mustafa Yazici, koordinator TIKA-e za Crnu Goru istakao je da TIKA na svaki način pokušava da popravi situaciju u Tuzima.

12. avgust – ZAVOD ZA HITNU POMOĆ NABAVIO DVA NOVA REANIMOBILA Zavod za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore, uz podršku Ministarstva zdravlja, iz kapitalnih investicija Budžeta Crne Gore, nabavio dva nova, moderna reanimobila. Vozila su namijenjena jedinicama za hitnu medicinsku pomoć u Nikšiću i Kolašinu.

U narednom periodu nastaviće se obnavljanje voznog parka u jedninicama za HMP Crne Gore, čime će se povećati sigurnost pacijenata, koji se transportuju i medicinskog osoblja, koji pružaju medicinske usluge.

12. avgust – ZAPOČETA PROCEDURA IZRADE OSNOVNE I DOPUNSKE LISTE LJEKOVA Postupajući u skladu sa Zakonom o zdravstvenom osiguranju i Uredbe o kriterijumima za utvrđivanje osnovne i dopunske liste Ministarstvo zdravlja je započelo proceduru izrade osnovne i doplatne (dopunske) Liste ljekova.

Shodno Zakonu o zdravstvenom osiguranju Vlada Crne

Gore je, na predlog Ministarstva zdravlja, 28. jula 2016. godine donijela Uredbu o kriterijumima za stavljanje, odnosno skidanje ljekova sa liste ljekova. Uredbom su uređeni kriterijumi, način i postupak stavljanja, odnosno skidanja lijeka sa osnovne i doplatne liste ljekova, nadležnosti komisije za ocjenu ispunjenosti kriterijuma za stavljanje, odnosno skidanje lijeka sa Liste ljekova, način utvrđivanja cijene lijeka, kao i visina troškova postupka za stavljanje lijeka na Listu ljekova, čije propisivanje i izdavanje ide na teret sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja. Nove liste ljekova sadržavaće pored nezaštićenog i zaštićeno ime lijeka, proizvođača, farmaceutski oblik, pakovanje, jačinu, indikacije odnosno ograničenja, kao i cijenu ljekova po DDD, odnosno jediničnom pakovanju na veliko, koje refundira Fond za zdravstveno osiguranje. Na doplatnoj listi nalaziće se i procenat od cijene na veliko koju snosi pacijent.

24. avgust – NASTAVLJENA REALIZACIJA PROJEKTA ENERGETSKA EFIKASNOST U CRNOJ GORI Projekat Energetska efikasnost u Crnoj Gori - dodatno finansiranje (MEEP AF), koji sprovodi Ministarstvo zdravlja, u saradnji sa Direktoratom za energetsku efikasnost Ministarstva ekonomije, nastavljen je realizacijom predviđenih aktivnosti.

U toku je izvođenje radova na zamjeni fasadne bravarije na glavnoj zgradi Kliničkog centra Crne Gore, ukupne vrijednosti radova 1.174.323 eura, dok izvođenje radova na adaptaciji termotehničkih instalacija, sa pratećim elektro radovima, u objektima:

GE KIDS

Imunološka zaštita za Vaše dijete!

Ge Kids ids je bbezbjedna zbjedna formula, za razvoj oj pri prirodnog odnog imuni imuniteta!

Prirodni balans i stimulans, za razvoj narušenog, dječijeg, imuno sistema.

GE132+Na GE132+N atu turral USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA POMAŽE POBOLJŠANJU PH VREDNOST ORGANIZMA

GE132 International Health d.o.o. www.internationalhealth.biz Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA

SNIŽAVA NIVO HOLESTEROLA U KRVI

Dom zdravlja Nikšić, Dom zdravlja Kolašin, Dom zdravlja Andrijevica i zdravstvenoj stanici Petnjica počinje 24. Avgusta. Ukupna vrijednost radova iznosi 121.148,08 eura.

Međunarodna banka za obnovu i razvoj odobrila je zajam Vladi Crne Gore u iznosu od 5 miliona eura za finansiranje projekta MEEP AF, a u cilju unaprjeđenja energetske efikasnosti i uslova komfora u zdravstvenim objektima. Projektom MEEP AF se finansira primjena mjera energetske efikasnosti, koje se prije svega odnose na: zamjenu fasadne stolarije, postavljanje toplotne izolacije na omotaču zgrade, poboljšanje unutrašnjeg osvjetljenja, modernizaciju ili potpunu zamjenu kotlarnica uz modernizaciju cjelokupnog sistema grijanja i modernizaciju sistema za pripremu sanitarne tople vode. Za realizaciju projekta energetske efikasnosti u zdravstvenim objektima zaduženo je Ministarstvo zdravlja, dok je Direktorat za energetsku efikasnost Ministarstva ekonomije odgovoran za koordinaciju projekta i obezbjeđivanje podrške Ministarstvu zdravlja.

Projekat je počeo sa realizacijom u aprilu 2014. godine i trajaće do 30. marta 2017. godine.

24. avgust – POSJETA PODPREDSJEDNICE VLADE AZRE JASOVIĆ HERCEG NOVOM

Potpredsjednica Vlade Azra Jasavić obišla je danas Institut dr Simo Milošević u Igalu i tokom razgovora sa menadžmentom kompanije poručila da se mora očuvati godinama stvarani brend, osoblje i iskustvo medicinskog osoblja, što je, kako je istakla, komparativna prednost te institucije.

I pored četiri pokušaja privatizacije ova kompanija nije pronašla strateškog i kvalitenog partnera. Usmjeravanje tendera na ciljane investitore nije dalo rezutate, jer su partneri bili sa lošim bonitetom i bez iskustva u ovoj oblasti. Država mora biti agilnija u pronalaženjem novih tržišta i kvalitetnog strateškog partnera Institutu, jer ovo ustanova ne dobija subvencije, a zapošljava preko 700 radnika - saopšteno je iz kabineta potpredsjednice Vlade.

Navodi se i da Institut godišnje ostvari 80.000 noćenja za potrebe crnogorskog Fonda zdravstva i to se mora očuvati.

- Institutu je potrebna kvalitetna privatizacija koja mora biti transparentna. Bonitet kupca mora biti neupitan, djelatnost Instituta očuvana i unaprijedjena, a zaposleni kao visoko kvalitetan kadar u tom procesu ispoštovani - izjavila je Jasavić.

Jasavić je istakla da dom u Bijeloj ima 70 godišnju tradiciju i brilijantne rezultate.

29. avgust – ODRŽAN INTERNACIONLNI WORKSHOP ICT U ZDRAVSTVU Ministarstvo zdravlja organizovalo je dvodnevni internacionalni workshop koji se održao u Budvi u hotelu Avala, sa temom ICT u zdravstvu-podrška implementaciji zakonske regulative, monitoring i evaluacija kvaliteta zdravstvene zaštite. Skup je otvorila

36

dr Mira Jovanovski Dašić, generalna direktorica Direktorata za bioetiku i međunarodnu saradnju.

Workshop se organizuje u sklopu projekta Adriatic model održive mobilnosti u oblasti zdravstvene zaštite, koji finansira Evropska komisija, a realizuje se za 15 institucija iz sedam zemalja: Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Italija, Grčka, Hrvatska, Slovenija i Albanija.

Cilj radionice je unapređenje uslova i efikasnije funkcionisanje zdravstvenog sistema, promocija postignutih rezultata iz različitih oblasti zdravstva i drugih sektora koji su povezani sa zdravstvom, zatim unapređenje i implementacija primjera dobre prakse iz oblasti njihovog djelovanja.

Tokom dvodnevne međunarodne konferencije, kojom je predsjedavao direktor Doma zdravlja Podgorica, doc. dr Nebojša Kavarić, u izuzetno konstruktivnoj i sveobuhvatnoj razmjeni mišljenja i iskustava, obuhvaćeni su svi segmenti kompleksnog zdravstvenog sistema, s posebnim naglaskom na kontrolu kvaliteta pružanja zdravstvenih usluga, kao jednom od prioriteta Ministarstva zdravlja. Skup je imao konsultativno-edukativni karakter, s ciljem adekvatne primjene novog seta izuzetno važnih strateških dokumenata, koje je krajem prošle godine donijelo Ministarstvo zdravlja.

Benefiti koji će se dobiti realizacijom projekta “Adriatic model održive mobilnosti u oblasti zdravstvene zaštite” su bolja informisanost o vrsti i broju usluga, kao i pružaocima zdravstvene zaštite u svakoj od zemalja učesnica, zatim bolja informisanost o kadrovima, specijalizacijama, standardima pružanja usluga na nivou zdravstvenih institucija. Uz to, projekat će doprinijeti povećanoj efikasnosti i dostupnosti pojedinih servisa, ažuriranju medicinskih podataka, kao i edukaciji zaposlenog osoblja, standardizaciji procesa i mogućnosti implementacije primjera dobre prakse – izjavila je dr Dašić.

31. avgust – MINISTAR ŠEGRT PUSTIO U RAD KABINET ZA MAMOGRAFIJU

Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt, 31.avgusta 2016. godine, pustio je u rad Kabinet za mamografiju u sklopu zdravstvenog objekta Doma zdravlja Podgorica, u Golubovcima. Mamograf, aparat koji se koristi za dijagnostiku ranog otkrivanja karcinoma dojke, donacija je kompanije MPM d.o.o. Cosmetics marketi, kroz kampanju „Njena smo podrška“.

NATIVNI PROPOLIS

- ZDRAVLJE IZ PRIRODE

Propolis je najistraživaniji pčelinji proizvod. Brojne studije su pokazale da djeluje protiv bakterija, gljivica, virusa i upala, a i da ima anestetički, antioksidacioni i antitumorski učinak, pospješuje regeneraciju tkiva i jača imunološki sistem.

Njegova raznolika farmakološka svojstva omogućavaju širok terapijski potencijal kod upale sluznice disajnih puteva i usne šupljine, srednjeg uha, probavnog sistema, urogenitalnih organa i kože.

Propolis je izuzetno vrijedna smola koja se u prirodi nalazi u krutom obliku i sadrži preko 300 komponenti važnih za zdravlje čovjeka. Otopine propolisa ne sadrže sve aktivne komponente koje se u izvornoj sirovini propolisa nalaze jer ne postoji otapalo koje ga može u potpunosti otopiti. Otapanjem propolisa, pogotovo u alkoholu, gubi se znatan dio njegovih ljekovitih svojstava i čak do 30% supstanci može ostati neotopljeno i nepovratno se izgubiti. Upravo su zato stručnjaci iz Hedere odlučili inovativnim postupkom da naprave proizvode koji sadrže sva ljekovita svojstva pčelinjih preparata. Jedinstvenost Hederinog postupka je u holističkom pristupu. Priroda je sve supstance stvorila sa razlogom i sve su bitne da bi se održala biološka funkcija cjeline. Hedera vjeruje prirodi, jer je zdravlje u prirodi.

Posebnost Hederinih proizvoda je u proizvodnom procesu u kojem se ne koriste nikakva hemijska sredstva. Pčelinji produkti

38

kao što su propolis, matična mliječ i pčelinja pelud su pripremljeni u svom prirodnom obliku. Hedera je uspjela da proizvede NATIVNI PROPOLIS koji je potpuno prirodni preparat kakvom su ga stvorile biljke, a pčele doradile.

Propolis je smola koju pčele sakupljaju uglavnom sa pupoljaka biljaka. Koristio se od najstarijih vremena za liječenje raznih bolesti jer ima široka i vrlo ljekovita svojstva. Propolis je žutozelene do smeđe ili tamnocrvene boje i miriše na balsam, a gorkog je ukusa. Među biološki aktivnim supstancama do sada otkrivenih u propolisu, najvažniji su flavonoidi, različiti fenoli i aromatski spojevi. Antibakterijsko djelovanje propolisa jače je izraženo na gram-pozitivne bakterije kaošto su streptokok, stafilokok i sl., nego na gram-negativne mikrobe kao što su Salmonella, Escherichia coli, Proteus spp., Pseudomonas aeruginosa i dr. Djeluje i na bacil tuberkuloze humanog tipa. Zanimljivo je da u slučaju kada ne djeluje na gram-negativne bakterije, u organizmu stvara zaštitu od upale koje one izazivaju. Djelotvornost mu je slabija od antibiotika, ali je manje toksičan, ne izaziva rezistenciju i ne oštećuje normalnu crijevnu floru. Kada se uzima zajedno sa nekim antibioticima, vrijeme ozdravljenja je znatno kraće. Propolis djeluje i na različite vrste gljivica, uglavnom uzročnika bolesti kože i kose. Sprečava razmnožavanje nekih virusa, uzročnika bolesti kod ljudi kao što su Herpes simplex, genitalis i zoster, virusa gripe i velikih boginja. Zaustavlja rast jednostaničnih parazita Trichomonas vaginalis, uzročnika upale polnih organa kod žena i mokraćnih puteva kod muškaraca. Ima snažno protuupalno djelovanje kod akutnih i hroničnih upala, a blokira oslobađanje histamina što ukazuje na njegovo antialergijsko djelovanje.

Nativni propolis sadrži čisti propolis sa svim aktivnim supstancama i pčelinji cvjetni prah od dalmatinske biljke bušinac.

Može se upotrebljavati u većim dozama bez ikakvih štetnih pojava, jer nije dobijen hemijskom obradom. Ovakav jedinstveni preparat ima potpuno nova ljekovita svojstva koja do sada nisu bila poznata. Sličan proizvod ne postoji na tržištu. Preporučuje se kod oslabljene kondicije, ali i tokom oporavka nakon bolesti. Zdrave osobe ga mogu koristiti za sprečavanje negativnih posljedica stresa, psihofizičkih napora, zračenja, zagađenja i starenja. Sportistima se preporučuje u fazama intenzivnih treninga i takmičenja. Posebnu djelotvornost ima na organizam pušača i zaposlene u hemijskim industrijama. Kod bolesnih stanja, često uz medicinsku terapiju, može doprinijeti znatno bržem ozdravljenju.

Nativni propolis Junior idealan je za borbu protiv čestih prehlada i gripa kod djece i to isključivo prirodnim putem. Riječ je o prahu za snažno jačanje imuniteta. Ovakav jedinstveni preparat može se upotrebljavati u većim dozama bez ikakvih štetnih pojava, a sličan proizvod ne postoji na tržištu. Djeca ga mogu uzimati već od navršene godine dana, a kako se ne otapa u vodi, najpraktičnije je prah umiješati u gustu ili kašastu hranu poput meda ili kašica.

Osim što nije hemijski tretiran, nema nikakvih aditiva, boja ni sladila, a važno je da ga mogu korisititi i djeca alergična na gluten.

39

REGION 1. avgust – BROJ NEZAPOSLENIH LJEKARA U PORASTU – Republika Srpska U Republici Srpskoj broj nezaposlenih mladih doktora medicine je u porastu. Prema podacima entitetskog Zavoda za zapošljavanje, trenutno ih je 187. Prije četiri godine bilo je ih 85.

Zato su odlučili da se udruže u zajedničkoj borbi za posao.

Osnovali su neformalno udruženje kako bi se zaposlili.

Dr Tamara Simić, predsjednica ovog udruženja kaže da ih ima više od 70 iz Banjaluke, Trebinja, Prijedora i Šamca.

Obratili su se Ministarstvu zdravlja, Narodnoj skupštini, predsjedniku Republike Srpske. Smatraju da ima mjesta za sve njih u entitetskim bolnicama, domovima zdravlja i ambulantama.

- Mi ćemo, koliko god budemo u daljoj mjeri i mogućnostima našim, možda malo skromnijim, da nadgledamo, pratimo i ukazujemo na sve neregularnosti koje se tiču i sumnjivih zapošljavanja, netransparentnih zapošljavanja. Znamo da ne postoje javni konkursi za zapošljavanje - rekla je dr Tamara Simić, nezaposlena doktorica medicine.

Saglasnost za zapošljavanje ljekara daje Ministarstvo zdravlja RS. Poručuju da zdravstvene ustanove zapošljavaju nove radnike u skladu sa potrebama.

2. avgust - USKORO PAMETNE KARTICE – E KARTON – Hrvatska

E-karton, pametne kartice sa podacima o pacijentu, biće uskoro puštene u probni rad – rekao je direktor Hrvatskog zavoda za zdravstveno osiguranje (HZZO) Fedor Dorčić i najavio punu informatizaciju zdravstvenog sistema u idućih godinu dana, kakvu nema nijedna druga zemlja u Evropi.

Sve bolnice informatički će biti povezane sa HZZO-om, uvesti će se centralni kalendar naručivanja, kojim će se izbjeći sadašnja mogućnost dupliranja narudžbi, jer će one biti vezane uz OIB pacijenta. U HZZO-u izrađuju internetski portal na kojemu će svaki osiguranik, doktor primarne zdravstvene zaštite i bolnički ljekar imati uvid u liste čekanja i sprovesti narudžbu putem aplikacije. Plan je da novi sistem u punoj formi zaživi za 6 do 12 mjeseci. Osim e-kartona, postupno će biti pušteni u rad

40

i mobilna aplikacija za naručivanje, e-uputnice, e-nalazi i e-fakture.

- Kada zaokružimo cjelinu, među prvima u Evropi imaćemo jedan tako informatizovan zdravstveni sistem. Mislim da ga sada u takvom opsegu nema niko - istaknuo je direktor HZZO-a.

Pacijente starije dobi, koji se ne služe internetom, naručivaće doktori primarne zdravstvene zaštite ili mlađi članovi porodice.

8. avgust – PORODIČNI LJEKARI SE PROTIVE VELIKOM BROJU PREGLEDA – Hrvatska

Porodični ljekari žele da primaju 35 pacijenata na dan, a ne 100 do 150. - Mi bismo htjeli taj evropski prosjek do 35 pacijenata dnevno i to je jedan od predloga. Stalno upozoravamo kako za pacijenta na dan imamo svega tri do pet minuta i da ćemo početi da radimo po propisima i za pacijenta imati 20 minuta.

To je zadnje, kao štrajk, samo blaža vrsta. Nismo među sobom još napravili konsenzus, imamo raznih ideja i prijedloga - objašnjava dr Vikica Krolo, predsjednica Koordinacije hrvatske porodične medicine.

Kada ljekar primarne zdravstvene zaštite ode na godišnji odmor (ili bolovanje), zamjenjuje ga kolega kojem je tada na leđima takozvana dvostruka ambulanta, odnosno i njegovi i pacijenti odsutnog ljekara. Zato je prosječni dnevni broj posjeta u redovnoj ambulanti 50 -100, a u dvostrukoj i do 150 posjeta dnevno. Ako se ne preduzmu hitne mjere po ovom pitanju, mogući broj neželjenih događaja mogao bi biti nezamisliv, a jedini krivac će biti onaj koji nema pravo odlučivanja, nego samo obavezu rada, odnosno ljekar.

- Proces rada je ugrožen i upitan je kvalitet, a ljekari su prenapregnuti, medijski sve izloženiji i hronično umorni. Svjesni smo da ljekara nedostaje i da nije svugdje moguće zaposliti zamjenskog doktora, a potrebno je osigurati kontinuitet zdravstvene zaštite. Stoga apelujemo na Vas da iskoristite svoje pozicije i usmjerite svoje stručnjake na izradu Pravilnika o radu u dvostrukim ambulantama tokom zamjena zbog godišnjih odmora i/ili

bolovanja na način da se istim definišu stanja i bolesti i neodgodivi administrativni sadržaji koji se rješavaju tokom takvih zamjena.

Isto tako, nužno je definisati normativ i standard za rad u takvoj, dvostrukoj i trostrukoj ambulanti - stoji u otvorenom pismu KoHOM-a Ministarstvu zdravlja.

11. avgust – NEOPHODAN NACIONALNI CENTAR ZA FRAGMENTACIJU - Srbija Prema saznanjima Humanitarnog udruženja dobrovoljnih davalaca krvi iz Novog Sada, Srbija godišnje potroši 30 miliona eura za uvoz ljekova proizvedenih od krvne plazme, dok na drugoj strani više od 90 odsto krvne plazme od domaćih davalaca bude uništeno.

- Umjesto da za taj novac napravimo Nacionalni centar za frakcionisanje krvne plazme, mi ga dajemo za uvoz ljekova pravljenih od plazme za čiji kvalitet ne postoji garancija da je ispravna. Centar za frakcionisanje krvi ne daje 100 odsto garancije da su ti lekovi ispravni, pa neka naprave nov centar. Zamislite u Indiji, odakle se takođe nabavlja krvna plazma, koje su tamo kontrole i ko su davaoci. Ne tvrdim da je tačno, ali nemate garanciju da među njima nema narkomana ili zaraženih sidom – kaže predsjednik udruženja Stevan Požega.

Zlatibor Lončar, ministar zdravlja koji je i u novoj vladi zadržao resor, još za prethodnog mandata je obećao da će izgradnja novog Nacionalnog centra za fragmentaciju biti prioritet, ali se od obećanja nije odmaklo.

Svjetski trend je da se ljekovi proizvode iz plazme lokalnih davalaca zato što nacionalni preparati imaju prednost zbog podudarnosti antitijela koja se nalaze u domaćoj populaciji.

13. avgust – AFERA HIPOKRAT JOŠ NIJE OKONČANA - Hrvatska Predsjednik Hrvatske ljekarske komore (HLK) dr Trpimir Goluža potvrdio je da je sud HLK-a sproveo 158 postupaka protiv ljekara i donio 158 odluka od kojih su četiri oslobađajuće, a u 152 izrečena je mjera privremenog oduzimanja licence sa odgovarajućim uslovnim rokovima.

Riječ je o aferi Hipokrat, najveće do sada otkrivene korupcijske afere u hrvatskom zdravstvu, koja je započeta 2012. godine. Na početku je u aferu bilo uključeno 500 ljekara ali u optužnici podnesenoj 2013. godine optuženo je 335 ljekara porodične medicine. Većina optuženih priznala je krivicu i nagodila se s DORH-om te dobila uslovne kazne dok su drugi kažnjeni novčano ili umjesto kazne zatvora radom za opšte dobro.

- Raspon izrečenih mjera različit je zavisno o okolnostima svakog pojedinog slučaja. Najkraće trajanje mjere oduzimanja licence iznosi mjesec dana uz uslovni rok od šest mjeseci, a najduže trajanje mjere iznosi godinu dana uz uslovni rok od 24 mjeseca. U dva su postupka donesene odluke o bezuslovnom oduzimanju licence na tri i pet mjeseci. Okončanje preostalih 127 postupaka je u planu je do kraja ove godine – objasnio je Goluža.

FreeStyle Precision Neo Diabetes Care

Aparat za mjerenje glukoze i ketona u krvi MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

14. avgust – U REPUBLICI SRPSKOJ NIJE MOGUĆE DONIRATI ORGANE Stanovnici Republike Srpske nemaju mogućnost da u slučaju smrti, daruju svoje organe i tako nekom spasu život. Dok cijeli region potpisuje poznatu donorsku karticu kojom se daje saglasnost da nakon smrti daruju organe, u Srpskoj još nema ni institucije koja se bavi zavještavanjem organa. Nije osnovan ni registar davaoca organa, niti lista čekanja za transplataciju. Doktori Univerzitetskog kliničkog centra RS rade isključivo presađivanje bubrega, a od prve transplatacije 2010. do danas obavljeno ih je 23.

Prema riječima dr Dragana Rakanovića, šefa Tima za transplantaciju bubrega UKC RS u Banjaluci, jedinstvena lista čekanja još ne postoji, jer se za napredovanje ove grane medicine čeka Koordinacioni centar. Osnivanjem ovog centra biće stvoreni uslovi za formiranje baze podataka o primaocima ljudskih organa, ali i formiranje Jedinstvenog registra davaoca ljudskih organa koji su za života dali pisani pristanak o darivanju istih. Nakon toga biće moguće formirati i jedinstvenu Listu čekanja za transplantaciju organa.

Ovaj registar trebao je biti formiran zakonom o transplataciji ljudskih organa, međutim ni šest godina od donošenja zakona, registar ne postoji.

16. avgust - FARMACEUTSKI OTPAD ČEKA NA PODZAKONSKE AKTE – Srbija Iako su prema zakonu sve apoteke u obavezi da od građana preuzimaju farmaceutski otpad, još uvijek se čeka na podzakonske akte kojima će se precizirati ove procedure. To znači da građani i dalje nemaju gdje da bezbjedno odlažu zastarjele ljekove, koji onda završavaju na deponijama sa drugim komunalnim otpadom. Prema Zakonu o upravljanju otpadom, sve apoteke, i državne i privatne, prikupljaju neupotrebljive ljekove od građana.

Iz Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine kažu da su sve državne i privatne apoteke obavezne da preuzimaju neupotrebljive ljekove od građana, i da one treba da imaju istaknuto obavještenje da se u toj apoteci prikupljaju neupotrebljivi ljekovi od građana, kao i da se za vraćanje neupotrebljivih lekova ne plaća naknada. Iz Ministarstva takođe ističu da su prema Zakonu o upravljanju otpadom i Pravilniku upravljanja medicinskim otpadom građani dužni da neupotrebljive ljekove vraćaju apotekama koje imaju obavezu da preuzimaju neupotrebljive lekove od građana.

Dakle, građani svoju obavezu ne mogu da izvrše zato što ni apoteke ne mogu da izvrše svoje obaveze zbog ograničenih kapaciteta, odnosno dok se ne formira vlada koja će donijeti pravilnike i jasno precizirati upravljanje otpadom. Ipak, postoji Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom, ali nije jasno koliko se on poštuje. Iz Ministarstva navode da se Pravilnikom bliže propisuje način i postupak upravljanja opasnim otpadom iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita i način upravljanja farmaceutskim otpadom, sadržina plana upravljanja otpadom i lista apoteka koje su dužne da preuzimaju neupotrebljive ljekove od građana.

Evropska unija je donirala 13,5 miliona eura za unapređenje sistema upravljanja otpadom. Oko sto zdravstvenih ustanova u Srbiji je od 2007. godine, kroz projekat tehničke podrške za upravljanje medicinskim otpadom, dobilo stabilizatore i drobilice za inertizaciju i stabilizaciju infektivnog medicinskog otpada, koji se potom odlaže na komunalne ili sanitarne deponije. Kroz isti projekat 2013. godine su obezbijeđena dodatna sredstva za izvoz i konačno

42

zbrinjavanje 300 tona farmaceutskog otpada istorijskog porijekla koji je bio skladišten u zdravstvenim ustanovama u Srbiji. U Srbiji ne postoje specijalizovana postrojenja za uništavanje farmaceutskog otpada i ovaj otpad se izvozi na konačno zbrinjavanje u inostranstvo, gde postoje takva postrojenja.

18. avgust – OTEŽANO STOMATOLOŠKO LIJEČENJE ZA DJECU SA POSEBNIM POTREBAMA – BiH Djeca sa problemima u razvoju iz većine zemalja regiona, teško stižu do stomatologa. Mali je broj ustanova u kojima mogu dobiti cjelokupnu stomatološku uslugu. Višemjesečne liste čekanja, kao i putovanja do mjesta u kojima uopšte mogu biti adekvatno zbrinuti, veliki su problem i roditeljima i djeci. Stomatološki fakultet u Sarajevu, zbog nedostatka osoblja i sredstava te usluge, već nekoliko godina ne pruža. Zbog toga roditelji pacijenata sa problemima u razvoju tragaju za privatnim ordinacijama.

Jedna takva intervencija roditelje košta oko 300 eura, i to ukoliko se radi o jednom zubu, eventualno dva. Ti troškovi podrazumijevaju osnovne laboratorijske nalaze potrebne za uvod za opštu anesteziju. Troškove refundira Zavod zdravstvenog osiguranja, ali je procedura komplikovana. Osim toga, djeci sa posebnim potrebama pri intervenciji često je potrebna opšta anestezija. Zato je teško naći i privatne ordinacije koje rade takve zahvate. Nadležni roditeljima poručuju da ubrzano rade na ovom problemu.

U Srbiji je nešto bolja situacija. Na Stomatološkom fakultetu u Beogradu postoji Centar za stomatološko zbrinjavanje osoba sa invaliditetom. To je jedino mjesto gdje mogu dobiti cjelokupnu stomatološku uslugu. Dio troškova finansira Fond za zdravstveno osiguranje, a za ostatak se roditelji snalaze preko raznih donacija.

U beogradskom centru liječe se djeca iz Bosne i Hercegovine. Na području Hrvatske stomatološke usluge u opštoj anesteziji osobe sa posebnim potrebama mogu dobiti u šest zdravstvenih centara.

18. avgust - ANKETA O PRIJAVLJIVANJU NEŽELJENIH DEJSTAVA PUTEM MOBILNE APLIKACIJE - Hrvatska Agencija za lijekove i medicinske proizvode (HALMED) uputila je poziv građanima i zdravstvenim radnicima da učestvuju u anketi kojom se ispituju njihovi stavovi o mogućnosti prijavljivanja neželjenih dejstava i primanja sigurnosnih informacija o ljekovima putem mobilne aplikacije. Mišljenje i reference mogućih korisnika vrlo su važni u razvoju i unaprjeđivanju takvih aplikacija. Anketa je dio šireg farmakovigilancijskog projekta Evropske komisije pod nazivom WEB-RADR (Prepoznavanje nuspojava ljekova), u koji je HALMED aktivno uključen.

U ovom projektu stručnjaci iz regulatornih agencija, akademske zajednice, predstavnici pacijenata i farmaceutske kompanije zajedno rade na poboljšavanju prepoznavanja neželjenih dejstava ljekova. Dio ovog projekta je razvijanje mobilne aplikacije za pacijente i zdravstvene radnike pomoću koje oni mogu prijaviti neželjena dejsta ljekova i dobiti sigurnosne informacije o ljekovima.

U sklopu navedenog projekta HALMED je ranije ove godine već uveo mobilnu aplikaciju za prijavljivanje sumnji na neželjena dejstva ljekova.

Osim u Republici Hrvatskoj, ova anketa se provodi i u Francuskoj, Holandiji, Njemačkoj, Portugalu, Španiji i Ujedinjenom Kraljevstvu.

18. avgust – POTPISAN POSEBAN KOLEKTIVNI UGOVOR ZA ZAPOSLENE U ZDRAVSTVU – Republika Srpska Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić i predsednik Sindikata zdravstva i socijalne zaštite Srpske Milenko Granulić potpisali su u Banjaluci Posebni kolektivni ugovor za zaposlene u oblasti zdravstva. Jedna od novina koju donosi ovaj akt je to što se kao osnovica za razna davanja neće više uzimati prosjek Republike, već prosjek u oblasti zdravstva.

Njime se nastoji da se izjednače prava radnika zdravstva, prosvjete i ostalih djelatnosti. Ostala su ista stečena prava kao i do sada, a neka su i povećana, te će se primjenjivati prosjek na razna davanja od 1.055 KM kao što su otpremnine, davanja kod penzionisanja, kod smrtnih slučajeva članova porodice, rođenja djeteta i sl.

Precizirana su davanja na posebne uslove rada, što do sada nije bilo, tako da će radnici koji rade u teškim odeljenjima, sa teškim uslovima rada, imati povećanje na platu od pet do 15 odsto, a za prevoz je dogovoreno da to bude puna cijena karte u javnom saobraćaju.

22. avgust – UBIJEN LJEKAR U BOLNICI IZOLI – Slovenija Ljekar koji je bio teško ranjen u napadu neimenovanog napadača u bolnici u Izoli preminuo je i postao treća žrtva tog incidenta, nakon policajca koji je ubijen na licu mjesta i napadača kojeg je ubila policija. Razlog napada prilično je bizaran. Naime, napadač se na suludi čin odlučio jer je dugo čekao. Kako pišu slovenački mediji, ovo nije prvi put da je 70-godišnji Darko Gregorič

iz okoline Kopra bio nasilan. On je i prije dvadeset godina napao čuvara u izolskoj bolnici, a neko vrijeme je zbog pljačke bio u zatvoru. Gregorič se, pišu tamošnji mediji, dugo borio sa alkoholizmom.

Ubijeni ljekar je 36-godišnji urolog Giljermo Martinez Bustamante, meksičko-slovenački državljanin.

25. avgust – ORGANIMA PREMINULE DJEVOJČICE SPAŠENA TRI ŽIVOTA - Hrvatska Pijani vozač je naletio na šestogodišnju djevojčicu iz Tomislavgrada. Zbog teških povreda prebačena je u splitsku bolnicu.

Nažalost, izgubila svoju životnu bitku. Roditelji djevojčice su odlučili da doniraju njene organe. Tim ljekara iz zagrebačke bolnice Merkur je iste večeri otputovao u Split kako bi eksplantirali organe i dovezli ih u Zagreb. Organima djevojčice spašena su tri života dva u Hrvatskoj i jedan u inostranstvu. Ovakva roditeljska hrabrost i nesebičnost u trenucima najveće tuge, kažu ljekari, se ne viđa često.

- Kolega Kocman je u jednoj sali transplantirao jetru jednom pacijentu, a u drugoj sali smo napravili transplantaciju bubrega i gušterače kod jednog našeg mladog pacijenta, koji boluje od dijabetesa tipa 1 - rekao je hirurg dr Stipislav Jadrijević.

-Pri kraju smo jednog malog transplantacijskog maratona u Merkuru. Imali smo u 24 sata tri donora na tri kraja Hrvatske.

Ukupno 4 pacijenta, pet transplantiranih organa. Možemo reći da je sve dobro prošlo. Spašena su 4 života kod nas, ali u Hrvatskoj i vani su i drugi životi spašeni - rekao je dr Mikulić.

Visoko kvalitetna linija dijetetskih suplemenata

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me e-mail: vpmeditas@t-com.me,

CARSKI REZ Dr Milica Glušac, spec. ginekolog akušer Opšta bolnica, Nikšić Posljednjih godina broj porođaja carskim rezom je u stalnom porastu. Danas se trećina porođaja završi carskim rezom.

Carski rez je akušerska operacija kojom se kroz rez na trbušnom zidu i donjem segmentu materice vrši ekstrakcija ploda, posteljice i plodovih ovojaka.

Porijeklo termina carski rez se često pogrešno vezuje za Cezara, jer se ranije smatralo da je on rođen na ovaj način.

Kasnije se ispostavilo da to nije tačno jer je u to vrijeme mortalitet majki nakon carskog reza bio 100%, a zna se da je Cezarova majka živjela dugo nakon njegovog rođenja.

Carski rez zapravo potiče od latinske riječi ab utero caeso, što znači - iz presječene materice.

Da bi se porođaj završio carskim rezom, za to trebaju da postoje indikacije. Neke od indikacija za carski rez su: apsolutno sužena karlica, placenta praevia centralis (prednjačeća posteljica), poprečni položaj ploda, blizanačka trudnoća ukoliko prvi plod ne prednjači glavom, teška preeklampsija-eklamsija, prethodni carski rez urađen klasičnim – korporalnim rezom ili dva puta rađen Dorfler, fetopelvična disproporcija, prijeteća asfiksija fetusa itd.

Carski rez može da se uradi pod opštom anestezijom kada je pacijentkinja uspavana, ili regionalnom (spinalnom) anestezijom kada je pacijentkinja budna, ali ne osjeća bol. O izboru vrste anestezije pacijentkinja se dogovara sa anesteziologom.

44

Danas se u svijetu, a i kod nas, prednost daje spinalnoj anesteziji.

Prednosti spinalne anestezije su: 1. Bezbjednija je i za majku i za bebu (eliminisan je rizik od aspiracije želudačnog sadržaja kao posljedica opšte anestezije).

2. Bolovi poslije operacije su manji.

3. Vjerovatnije je da će beba dobiti bolju ocjenu na rođenju jer se izbjegava depresivno dejstvo anestetika.

4. Bolja je ventilacija pacijentkinje jer je pacijentkinja budna i sama diše.

5. Manji je gubitak krvi u toku operacije.

6. Nakon 2 h pacijentkinja može da unosi tečnost, a nakon 6h može da jede laganu hranu.

7. Pacijentkinja može da odmah vidi svoju bebu.

Nedostaci su: 1. Može sniziti krvni pritisak u toku operacije.

2. Može se javiti teška glavobolja nakon operacije koja je na sreću rijetka i javlja se kod jedne od 100 žena. Obično traje dva dana i pogoršava se u uspravnom položaju. Terapija je rehidratacija, odnosno infuzije tečnosti i analgetici.

3. Kod nekih žena može se javiti napetost i umjeren bol na mjestu uboda na leđima koji traju nekoliko dana.

4. Kod veoma malog broja žena dejstvo spinalne anestezije nije potpuno pa je ipak potrebno pacijentkinju uvesti u opštu anesteziju.

Ako operacija nije hitna i ako trudnica može da bira, spinalna anestezija je daleko bolji izbor.

Komplikacije nakon carskog reza su daleko češće nego nakon vaginalnog porođaja. Moguće komplikacije uključuju: infekciju rane, urinarne infekcije, endometritis , tromboembolije, veću učestalost placente previje u sljedećim trudnoćama, popuštanje ožiljka na materici u toku sljedeće trudnoće, ileus, peritonitis i sepsa - koji su najteže komplikacije do kojih, na sreću, dolazi izuzetno rijetko.

Ranije se smatralo da pauza između dvije trudnoće zvršene carskim rezom treba da bude 3 godine, a danas je ta granica pomjerena na 18 mjeseci.

Ne preporučuje se više od tri carska reza, jer je povećana opasnost od rupture materice na mjestu ožiljka. Trudnici se u toku trećeg carskog reza može predložiti sterilizacija.

Nekada je važilo pravilo „ jednom carski rez uvijek carski rez“.

Danas se smatra da preko 70 % trudnica koje su prethodno porođene carskim rezom mogu da se porode vaginalnim putem sljedeći put. Naravno, to zavisi od više faktora. Ako je trudnica motivisana, a ginekolog smatra da postoje uslovi, može se pokušati vaginalni porođaj, ali operaciona sala i anesteziolog moraju biti dostupni u svakom trenutku.

Da li će se pokušati vaginalni porođaj nakon carskog reza zavisi od toga zbog čega je rađen prethodni carski rez, koliko je prošlo vremena od carskog reza, da li je rađen jedan ili više carskih rezova, kao i od vrste samog reza na materici (klasičnikorporalni ili niski poprečni - Dorfler), a takođe bitno nam je da je akušerski nalaz povoljan i da beba nije previše krupna.

Ovi porođaji trebaju da se izvode pod konstantnim CTG nadzorom i uz opreznu stimulaciju zbog opasnosti od rupture materice.

Mnoge trudnice smatraju da je porođaj carskim rezom lakši i bezbolniji od vaginalnog porođaja, pa zato žele da se po-

rode na taj način.

Carski rez je ozbiljna operacija i oporavak je znatno duži od oporavka nakon vaginalnog porođaja, a i komplikacije su češće. Upravo zbog toga, carski rez se ne radi na zahtjev trudnice, već u situaciji kada je on najbolji izbor za majku i bebu, tako da odluku o carskom rezu donosi isključivo ginekolog.

Pa ipak, danas zahvaljujući napretku hirurške tehnike i anestezije, kao i dobroj preoperativnoj pripremi, komplikacije su svedene na minimum tako da je carski rez relativno bezbjedna operacija.

45

SUZNI KANAL KOD DJECE Prim. dr Julija Bošković, pedijatar Dom zdravlja, Bijelo Polje Kod 95% djece se nakon rođenja do dvanaestog mjeseca života završava normalno uspostavljanje prolaznosti nosnosuznog kanala. U nekim slučajevima ovo uspostavljanje prolaznosti kanala zakasni, zbog čega se javljaju problemi.

Oni mogu obuhvatiti suzenje jednog ili oba oka, crvenilo, sekret na trepavicama i u uglovima očiju, refluks gnojnog sekreta na pritisak u predjelu suzne kesice.

Suzni film koji ispira oko je kompleksna struktura sastavljena od tri sloja.

Unutrašnji mucinozni sloj je sekretovan od strane goblet i epitelnih ćelija mrežnjače i acinarnih ćelija suzne žlijezde. On omogućava stabilnost i obezbjeđuje vezanost suznog filma za vežnjaču i rožnjaču.

Srednji vodeni sloj čini 98% suznog filma, produkovan je od strane glavne i pomoćnih suznih žlijezda. On sadrži razne elektrolite, proteine, kao i antitijela. Spoljašnji lipidni sloj je uglavnom produkovan od strane MEIBOMOVIH lojnih žlijezda očnih kapaka i sprečava isparavanje suznog filma. Suze se dreniraju medijalno u tačkaste otvore na rubu kapaka i teku kroz kanalikule

46

u suznu kesicu, a zatim kroz nazolakrimalni kanal u nos.

Urođena opstrukcija nazolakrimalnog kanala (congenital nasolacrimal duct obstruction – CNLDO), ili dacryostenozis, najčešći je poremećaj i javlja se u 6 % novorođenčadi. Obično je

izazvana neadekvatnom kanalizacijom epitelnih ćelija koje formiraju nazolakrimalni kanal na njegovom ulazu u nos (Hasnerova valvula). Znaci CNLDO mogu biti prisutni na rođenju, iako stanje može postati evidentno tek pošto se razvije normalna produkcija suza. Znaci CNLDO uključuju ekscesivno suzno jezerce, prelivanje suza na kapak i obraz i refluks mukoidnog materijala koji se produkuje u suznu kesicu. Iritacija i brisanje prelivenih suza mogu dovesti do eritema i maceracije kože.

Ukoliko je blokada potpuna ovi znaci mogu biti izraženi i kontinuirani. Tokom perioda pojačane produkcije suza (izloženost hladnoći, vjetru, sunčevoj svjetlosti), ili usljed povećanog zatvaranja distalnog kraja nazolakrimalnog kanala (edem nazalne sluznice), prelivanje suza može postati evidentno.

Novorođenčad sa CNLDO mogu razviti akutnu infekciju i zapaljenje suzne kesice (dacryocisititis), zapaljenje okolnih tkiva (pericystitis) ili rjeđe periorbitalni cellulitis. Usljed dacryocisititisa područje kesice je otečeno, crveno i osjetljivo, a pacijenti mogu imati sistemske znake infekcije, kao što su povišena temperature i razdražljivost.

Primarna terapija nekomplikovane opstrukcije suznog kanala podrazumijeva režim nazolakrimalne masaže, obično dva do tri puta dnevno, praćene čišćenjem kapaka toplom vodom.

Lokalni antibiotici se koriste u slučaju mukopurulentne drenaže.

Većina slučajeva CNLDO prolazi spontano, 96% prije prve godine. Za slučajeve koji se ne riješe do prve godine života, suzni kanal se može sondirati sa procentom izlječenja oko 90%.

Sondiranje nosno-suznog kanala Nekada postoji potreba da se sondira nosno-suzni kanal.

Da li je to potrebno isključivo treba pitati oftalmologa, koji će na osnovu kliničke slike i uzrasta djeteta donijeti pravu odluku.

Najidealnije vrijeme je između 11. i 15. mjeseca starosti djeteta, ali ukoliko je opstrukcija jako izražena i masaža ne daje rezultate, sondiranje je moguće i ranije. Ponekad proceduru treba ponoviti, mada se to događa u manjem broju slučajeva. Nikada ne treba raditi sondiranje prije isteka tri mjeseca od prethodnog sondiranja.

Sondiranje se izvodi ubacivanjem specijalne sonde u nosno-suzni kanal, kroz majušni otvor kanala - suznu tačkicu - na donjem ili gornjem kapku oka.

Kada je u pitanju njega bebe poslije porođaja, obavezno joj treba prebrisati oči poslije kupanja, i to tupferima od vate, koji su natopljeni prokuvanom, ohlađenom vodom. Za svaki potez uzmite novi tupfer, a brisanje se obavlja jednim potezom - od spolja ka unutrašnjoj strani oka, prema nosiću. Ako se kod bebe uporno stvaraju krmelji, tupfere treba natopiti troprocentnim rastvorom borne kisjeline (acidi borici) i njima prebrisavati oči tri dana. Ukoliko se produži stvaranje krmelja, naročito ako se javljaju prvi znaci infekcije (žućkast krmelj, crveno okce, otekao kapak) - odmah treba da se obratite pedijatru radi liječenja, jer jedan od uzroka može da bude i začepljen suzni kanal.

Akutni dakriocistitis ili cellulitis zahtijeva momentalno liječenje antibioticima. Tada je obično indikovan neki oblik operativne intervencije.

Mukokela je neuobičajena prezentacija neprolazne suzne kesice koja je zatvorena i proksimalno i distalno. Mukokele se mogu vidjeti na rodjenju ili ubrzo po rođenju kao plavkasta potkozna masa tik ispod medijalne canthal tetive. U inicijalnom tretmanu primjenjuju se tople komprese i nježna masaza suzne kesice. Ako nastane infekcija potrebn je sistemska primjena antibiotika.

Nije svako suzenje novorođenćadi posljedica suznog kanala. Suzenje može biti znak i glaucoma, intraokularne inflamacije ili spoljašne iritacije. Zapaljenje suzne žlijezde (dacryoadenitis) je neuobičajen u djetinjstvu, može se pojaviti sa zauškama i sa infektivnom mononukleozom.

Alacrimija “suvo oko”. Značajan nedostatak suza se može javiti kao izolovani unilateralni ili bilateralni kongentalni defekt ili udružen sa drugim anomalijama nervnog sistema. Bilo koja deficijencija suza može dovesti do kornealnih ulceracija, nastanka ožiljaka ili infekcije. Terapija uključuje liječenje pratećeg poremećaja i česte instilacije preparata vještačkih suza. U nekim slučajevima može pomoći zatvaranje odvodnog dijela suznog otvora.

47

Uzroci preranog puberteta kod dječaka i djevojčica

Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović

Prerani pubertet centralnog tipa Mada se javlja kod oba pola, prerani pubertet centralnog tipa je rjeđi kod dječaka nego kod djevojčica. Ovaj tip puberteta može da se kod dječaka naslijedi i autosomno dominantno. Za razliku od djevojčica, znatno veći procenat dječaka sa ovim tipom puberteta ima kao uzrok organske promjene. Oštećenja CNS-a mogu biti tipa hamartoma koji rijetko imaju neurološke posljedice.

Radijacija i hemioterapija tumora CNS čest su uzrok preranog puberteta. U druge nejasne uzroke preranog pubereteta spadaju traume, hirurške intervencije, upale i rijetki neurološko-mentalni deficit.

U kliničkoj slici pubertetske promjene kod dječaka sa ovim tipom preranog puberteta identične su onim pri normalnom pubertetu, sa uvećanjem testisa i pubične i aksilarne dlakavosti.

Vrijednosti testosterona, bazalnih i GnRH stimulisanih gonadotropina su pubertetske. Kod autonomne sekrecije androgena testikularnog porijekla (periferni tip preranog puberteta) ne javlja se simetričan porast testisa.

48

Prerani pubertet perifernog tipa Prevremeni pubertet ovog tipa nastaje zbog endogenog ili egzogenog viška androgena, a redje zbog hipersekrecije testosterona Leydigovih ćelija, uslijed abnormalne, ektopične produkcije gonadotropina. Najčešći uzrok ovog tipa preranog puberteta kod dječaka je endogeni eksces androgena uslijed nedijagnostikovane ili neadekvatno liječene kongenitalne adrenalne hiperplazije (KAH) kao posledica deficita 21-hidroksilaze. Rijetko uzrok preranog puberteta perifernog tipa mogu da budu i deficit 11-hidroksilaze i tumori koji luče testosteron.

U kliničkoj slici, periferni prerani pubertet kao i centralni prati razvoj sekundarnih polnih karakteristika, akceleracija linearnog rasta i uznapredovala kostna starost. Važan je podatak da je akceleracija kostne starosti znatno manje izražena kod perifernog nego kod centralnog tipa preranog puberteta.

Familijarni gonadotropin nezavisni pubertet (testotoxicosis). Radi se o autozomno-dominantnom nasljednom oboljenju kod dječaka, sa pubertetskim razvojem identičnim sa normalnim pubertetom. Dokazana je mutacija LH receptora, sa povišenom sekrecijom cAMP, odnosno autonomnom hiperfunkcijom Leydigovih ćelija. Vrijednosti testosterona su značajno povišene.

Prevremeni pubertet i hipertiroidizam. Rijetko, hipertiroidizam kod dječaka može da bude praćen prevremnim pubertetom. Obično je praćen uvećanjem testisa, koje je posledica povećane sekrecije prolaktina, alfasubjednice TSH ili pojačanom FSH stimulacijom. Promjene regrediraju sa liječenjem hipertiroidzma.

PARCIJALNI OBLICI PRERANOG PUBERTETA Izolovana prevremena telarha Prerano rastenje dojki (thelarcha praecox) vidja se u djevojčica prije 8. godine života. Najčešće se vidja u drugoj godini života, traje do četvrte godine ili se održava sve do puberteta.

Kada se dešava prije uzrasta od 2 godine, onda je najvjerovatnije odraz povećane ovarijalne aktivnosti, koja je karakteristična za normalan period odojčeta. Prematurna telarha može da bude jednostrana ili obostrana, a regresija se obično dešava poslije 6 mjeseci do 6 godina. Regresija je redja ako je uvećanje dojki počelo poslije 2. godine.

Etiologija prematurne telarhe nije sasvim poznata.

Klinička slika. U poredjenju sa kontrolnom prepubertetskom grupom kod djevojčica sa prematurnom telarhom povišen je nivo FSH i porast FSH poslije stimulacije sa GnRH. Pretjerana sekrecija FSH sa dominacijom nad LH povećava ovarijalnu sekreciju estrogena koji pokreću razvoj dojki. Odredjivanjem estradiola metodom ultrasenzitivne rekombinantne ćelijske biopsije ustanov-

ljeno je da su vrijednosti estradiola kod djevojčica sa prematurnom telarhom značajno veće u odnosu na kontrolnu prepubertetsku grupu. Postoji mogućnost da porast FSH stimuliše razvoj ovarijalnih folikularnih cista. Mada nije sa sigurnošću dokazano da su ove ciste izvor povišenih vrijednosti estradiola, to ne isključuje ovarijum kao mogući izvor. Kao alternativni neovarijalni izvor estradiola navode se adrenalni androgeni. Dokazano je da su vrijednosti DHEA povišene kod djevojčica sa prematurnom telarhom, pa se smatra da on može biti prekurzor za perifernu konverziju u estrogen. Uvećane dojke su obično 2-3 stepena po Tanneru. Osim uvećanih dojki djevojčice nemaju drugih znakova estrogenizacije.Vaginalna mukoza i labija su tipično prepubertetske. Takođe, nema uvećanja i uzdignuća alveola. Linearni rast je normalan, a kostna starost odgovara hronološkoj. Znakovi virilizacije, kao što su polna dlakavost i miris tijela se ne javljaju.

Prospektivnim praćenjem kod njih se menarha javlja na vrijeme, fertilitet je normalan, normalna je i adultna visina. U oko 30% slučajeva prematurne telarhe opisane su varijante sa sporo razvijajućim preranim pubertetom. Djevojčice sa ovom varijantom prematurne telarhe mogu da imaju ubrzan rast, kostno sazrijevanje i uvećanje uterusa. Oko 20% djevojčica sa prematurnom telarhom doživi pojavu pubereta u ranijem uzrastu.

Diferencijalna dijagnoza. Pažljivim ispitivanjem se mogu isključiti benigni tumori, kao što su hemangiomi, lipomi, limfangiomi, ili ciste. Karcinom dojki je izuzetno rijedak u dječjem uzrastu. Izolovana prematurna telarha treba da se diferencira od preranog puberteta u kojem je uvećanje dojki početni znak. Mada kasnije statdijume centralnog preranog pubertata karakteriše predominantni odgovor LH na GnRH stimulaciju, raniji stadijumi se često ne mogu razlikovati od predominantnog FSH odgovora u prepubertetu ili izolovane prematurne telarhe. Izolovana pojava prematurne telarhe je opisana u slučajevima djelovanja egzogenih estrogena ili juvenilnog hipotiroidizma.

Laboratorijski nalazi. Početna labortaorijska ispitivanja podrazumijeva određivanje FSH, LH i estradiola. Estradiol je obično lako povišen ili normalan a nivo gonadotropina je obično prepubertetski sa tipičnim odnosom FSH/LH većim nego 1.

Kostna starost je obično u skladu sa hronološkom, uterus i ovarijumi su prepubertetski. Mada su moguće mikrociste ovarijuma kod prematurne telarhe, ako se nadju jednostrano uvećanje ili asimetrija, treba isključiti tumor ili cistu. Ako pak postoje znaci

49

virilizacije, ubrzani rast i kostna starost, uterus i ovariji pokazuju puberetske dimenzije, treba isključiti prerani pubertet, rani početak ovarijalnog hiperandrogenizma i eksces adrenalnih androgena.

Terapija. Prematurna telarha je benigno stanje, koje često može da se povuče. Liječenje nije potrebno, ali redovno kliničko praćenje zbog mogućeg prikrivenog preranog puberteta je neophodno.

Prevremena pubarha / adrenarha Prematurna adrenarha je stanje koje karakteriše rano povećanje sekrecije adrenalnih androgena, što obično dovodi do pojave pubične dlakavosti (pubarchae) prije 8. godine u djevojčica i 9. u dječaka. Mada mogu biti prisutni aksilarna dlakavost, miris tijela i blage akne, kod djece sa prematurnom adrenarhom nedostaju znaci polnog sazrijevanja ili virilizacije. Mada se može javiti i prije 6. mjeseca života, prematurna adrenrha se najčešće javlja u uzrastu od 3 do 8 godina i daleko je češća u djevojčica nego u dječaka (10:1). Kod ove djece se često anamnestički nalaze gojaznost, mala porodjajna težina i ovarijalna hiperandrogenemija u porodici. Mada su često pisutni ubrzani rast i kostno sazrijevanje, definitivna visina je normalna. Kod djevojčica sa ovim stanjem, početak i tok puberteta su normalni.

Etiologija. Klinički znaci prematurne adrenarhe su rezultat blagih ili umjerenih povećanja sekrecije androgena.Mada su adrenalni androgeni DHEA i DHEAS slabi, oni, ipak, služe kao supstrat za perifernu konverziju u veoma potentni testosteron.

Djeca sa prematurnom adrenarhom imaju povišene vrijednosti DHEA, DHEAS, androstendiona i testosterona u odnosu na hronološki uzrast, ali su vrijednosti niže u odnosu na očekivani nivo prema stepenu pubične dlakavosti koja je izmedju 2 i 3 stepena po Taneru.

Klinička slika. Kod djevojčica se prvo javljaju tamne dlake na velikim usnama, koje se obično šire prema monsu.

Djeca sa prematurnom adrenarhom su pored svega prepubertetska pošto kod djevojčica nema pratećeg razvoja dojki, a kod dječaka testisa. Mada su prisutni aksilarna dlakavost, miris tijela, blage akne, ipak, nema ozbiljnijih znakova androgene sekrecije kao što su teže akne, hirzutizam, uvećanje klitorisa i penisa i promjene glasa. Djeca su obično visoka za hronološku dob, imaju blago uvećanje prirasta u visinu, kostna starost je obično uznapredovala 1 do 2 godine u odnosu na hronološku. Za prematurnu adrenarhu je karakteristično da kostna starost korelira sa uzrastom prema visini. Prematurna adrenarha se češće javlja kod djece sa težim oštećenjem centralnog nervnog sistema.

Diferencijalna dijagnoza. Mada je izolovana prematurna adrenarha benigna varijanta puberteta, prerana pojava pubične dlakavosti može biti prvi znak nekog patološkog stanja, udruženog sa razvojem dojki i testisa i ubrzanjem rasta. Ako su prisutni znaci virilizacije, mora se isključiti gonadalni ili adrenalin tumor koji luči androgene, neklasični 21 KAH usled deficita 21 hidroksilaze, ili pak medikacija androgenima. Cushingov sindrom, takodje, može dovesti do ekscesivne progdukcije androgena.

Laboratorija. Adrenalni androgeni, posebno DHEAS su povišeni za uzrast, ali su te vrijednosti normalne u odnosu na prisutni stepen pubične dlakavosti prema Tanneru. Kostna starost je tipično blago ubrzana (za 1 do 2 godine). Kod pacijenata sa

50

ekscesivnom virilizacijom, bazalnim vrijednostima 17-OHP iznad 100 ng/dL, kostnom starosti većom od 2 SD u odnosu na hronološku, treba uraditi ACTH stimulacioni test. Indikovana su snimanja nadbubrežnih žlijezda i ovarijuma.

Pri laboratorijskoj dijagnostici prvo treba odrediti nivo DHEA ili DHEAS, 17 OHP, androstenedion, testosteron i kostnu starost. Ako postoji sumnja na KAH treba uraditi ACTH test.

Terapija. Prematurna adrenarha ne zahtijeva liječenje, ali je neophodno redovno praćenje na 3 do 6 mjeseci. Pošto su ovi pacijuenti skloni insulinskoj rezistenciji, potrebno je redovno praćenje u kasnijim uzrastima.

Prevremena menarha Prerana pojava menarhe (menarcha praecox) je relativno rijetka pojava. Najčešće se javlja 1-3 oskudna krvarenja. Gonadotropini su normalni, a estrogeni mogu biti lako povišeni. U diferencijalnoj dijagnozi potrebno je isključiti strana tijela u vagini, infekcije, poremećaje hemostaze, uretralni prolaps, tumore. Ako se isključe ove mogućnosti, terapija nije potrebna.

Lažni prerani pubertet Glavne karakteristike lažnog preranog puberteta (pubertas praecox spuria) su da ne nastaje aktivacijom funkcije hipotalamus-hipofiza-gonade osovine i da pacijent ne stiče sposobnost reprodukcije. Uzroci lažnog preranog puberteta su oboljenja nadbubrežnih žlijezda i gonada, tumori koji su locirani van hipofize a luče velike količine gonadotropina; kao etiološki činilac je i primanje medikamenata sa hormonskim djelovanjem (medikamentni lažni pubertet). Znaci preranog polnog sazrijevanja ispoljavaju se samo pojavom sekundarnih polnih odlika koje mogu biti izoseksualnog ili heteroseksualnog tipa.

Kod djevojčica najčešći uzrok lažnog preranog puberteta izoseksualnog tipa su tumori ovarijuma koji proizvode estrogene.

Ovi tumori su obično benigne prirode i dijagnoza je relativno jednostavna. Pozitivan ultrasonografski nalaz uz povišene vrijednosti estradiola i progesterona i snižene vrijednoti gonadotropina u krvi ukazuju na funkcionalni tumor ovarijuma. Terapijski pristup je operativno odstranjivanje tumora.

U pojavi lažnog preranog puberteta izoseksualnog tipa kod djevojčica, u poslednje vrijeme, su učestali nalazi malih funkcionalnih cista ovarijuma. Ponekad se ove ciste uvećavaju, luče velike količine estrogena, koje prate niske vrijednosti gonadotropina. One se ponašaju kao autonomni ovarijalni tumori, pa je poslije njihove spontane regresije ili hirurškog odstranjenja, moguće vaginalno krvarenje zbog naglog pada estradiola.

Daleko najčešći uzrok preranog lažnog puberteta heteroseksualnog tipa je kongenitalna adrenalna hiperplazija sa nepotpunim nedostatkom 21 hidroksilaze, pri kojem se pored znakova maskulinizacije spoljnih genitalija, već na rodjenju, javljaju i drugi znaci djelovanja androgenih hormona (ubrzano rastenje, kostno sazrijevanje i dr.).

Kod dječaka najčešći uzrok lažno preranog puberteta izoseksualnog tipa je kongenitalna adrenalna hiperplazija (KAH).

Prioritetni dijagnostički pristup u ovom slučaju je da se isključi tumor nadbubrežnih žlijezda. Tumori Leydigovih ćelija testisa su veoma rijetki i benigne su prirode.

ORDINACIJA ZA OPĹ TU STOMATOLOGIJU I ORALNU HIRURGIJU

APOLONIA

APOLONIA P O D G O R I C A

Tridesetogodiťnje iskustvo i profesionalan pristup pacijentima omogućava primjenu savremenih procedura iz svih oblasti stomatologije, uz primjenu dijagnostike i materijala koji prate svjetske standarde.

t 03"-/" )*363(*+" * *.1-"/50-0(*+" t &45&54," 450."50-0(*+" t .0#*-/" * '*,4/" 1305&5*," t 0350%0/$*+" t ,0/;&37"5*7/" 450."50-0(*+" t 1"30%0/50-0(*+" t %+&ĆŽ*+" 450."50-0(*+" t %*(*5"-/" 3"%*0(3"'*+" Kao potpuno NOVU proceduru nudimo Vam i primjenu CGF-a (Concentrate Grow Factor) kojom na licu mjesta izdvajamo derivate iz Vase krvi i aplikujemo ih direktno na mjesto intervencije Ä?ime se: t Ubrzava zarastanje tkiva t Smanjuje mogućnost infekcije i bola t Onemogućava pojava alergijskih reakcija

Ugradnja najpoznatijih svjetskih implantata

Mini implantati za stabilizaciju proteze Digitalni rentgen aparat

0ODGORICA s .JEGOĂ?EVA s 4EL

% MAIL ORD APOLONIA T COM ME

Primjena niskih doza acetil salicilne kisjeline (ASA) u prevenciji neželjenih kardio vaskularnih događaja Kardiovaskularne bolesti (KVB) vodeći su uzrok smrtnosti u razvijenim zemljama, kao i u Crnoj Gori. Niz dokaza iz bazičnih istraživanja, opservacionih studija i randomizovanih kliničkih ispitivanja potvrđuje korist od primjene acetilsalicilne kisjeline (ASK) u smanjenju incidencije neželjenih kardiovaskularnih događaja. Od prvih početaka šire kliničke upotrebe na prelazu iz 19.u 20. Vijek, ASK je sve do danas jedan od najupotrebljavanijih ljekova. Takav podatak ne iznenađuje s obzirom na djelotvornost primjene niskih doza ASK kod bolesti kardiovaskularnog sistema, veliku prevalenciju ovih bolesti u populaciji i odličan odnos troškova i djelotvornosti ASK, npr. kod sekundarne prevencije akutnoga koronarnog sindroma.

Nesteroidni antireumatici (NSAR) inhibiraju aktivnost enzima ciklooksigenaze (COX). Ovi enzimi normalno dovode do pretvaranja arahidonske kisjeline u različite prostaglandine i tromboksan A2. COX-1 je tzv. konstitutivna izoforma enzima, eksprimirana u većini tkiva, a COX-2 je inducibilna izoforma, koja se pojačano eksprimira u upali. Prema mehanizmu djelovanja, ASK se razlikuje od ostalih NSAR, jer se reakcijom acetilacije veže za enzime COX-1 i COX-2. Pritom dolazi do stvaranja kovalentne veze i ireverzibilne COX-inhibicije. Inhibicija COX-1 u trombocitima traje za vrijeme cijeloga životnog vijeka trombocita, te se fiziološka agregacija trombocita uspostavlja tek 8 – 12 dana nakon obustave hronične terapije s ASK. Antiagregacijski učinak na trombocite nastupa već kod primjene 30 mg ASK na dan.

Učinak ASK zavisan je od doze. Tako već uz niske doze (75 – 150 mg) dolazi do ireverzibilne inaktivacije COX-1 koja se u trombocitima ne može obnoviti pa zbog smanjenja sinteze tromboksana A2 nastupa antiagregacijsko dejstvo. Kod primjene srednjih i visokih doza (650 – 4000 mg na dan) dolazi do inhibicije COX-1 i COX-2, što dovodi do analgetskog i antipiretskog dejstva.

Konačno, doze više od 4000 mg imaju i antiinflamatorno djelovanje koje je posredovano i djelovanjem nezavisnim od prostaglandinima te korisno kod reumatskih bolesti, ali ograničeno znatno većom incidencijom nuspojava. Upravo se zbog zavisnosti od doze lijeka ove nuspojave mogu snižavanjem doze dijelom spriječiti, odnosno incidencija im se može smanjiti. Pri dozi od 75 mg na dan ASK dovodi do malog, ali znatnog porasta incidencije gastrointestinalnih krvarenja. Prema nekim procjenama, navedeni se porast udvostručuje pri dozi od 300 mg na dan i upeterostručuje pri dozi od 1800 do 2400 mg na dan.

Indikacije za niske doze ASK. Niske doze ASK definišu se kao one između 75 i 150 mg na dan.

52

Akutni koronarni sindrom (AKS) bez ST-elevacije Prema smjernicama Evropskoga kardiološkog društva, što ranija oralna primjena ASK u tzv. loading dozi od 150 do 300 mg indikovana je u terapiji AKS-a bez ST-elevacije. Tabletu treba sažvakati kako bi se brzo postigla visoka koncentracija ASK u krvi i postigla brza i gotovo potpuna inhibicija sinteze tromboksana A2. Zatim se nastavlja sa terapijom održavanja od 75 do 100 mg na dan.

ASK u ovoj indikaciji smanjuje incidenciju rekurentnog IM-a i smrtnog ishoda (OR 0,47; CI 0,37 – 0,61; p < 0,001).

Akutni koronarni sindrom sa ST-elevacijom - Odmah nakon postavljanja dijagnoze IM-a sa ST-elevacijom (STEMI) preporučuje se primjena ASK. Prema smjernicama Evropskoga kardiološkog društva indikovana je oralna primjena loading doze od 150 do 300 mg. Nema dokaza o dodatnoj koristi viših doza, jer se ne postiže dodatni farmakološki učinak, a raste opasnost od nuspojava.

Sekundarna prevencija kardiovaskularnih bolesti Primjena niskih doza ASK (75 – 150 mg na dan) dovodi do statistički i klinički znatnog smanjenja rizika od IM-a, moždanog udara i vaskularne smrtnosti kod bolesnika koji su preživjeli kardiovaskularni događaj. Pouzdani dokazi o korisnom učinku ASK u sekundarnoj prevenciji KVB-a prikazani su u metaanalizi 195 randomizovanih kliničkih ispitivanja antiagregacijskih ljekova (u prvom redu ASK) na uzorku većem od 135.000 visokorizičnih bolesnika s različitim oblicima KVB-a. Terapija s ASK dovodi do smanjenja relativnog rizika od vaskularnih događaja (nefatalni IM, nefatalni moždani udar i vaskularna smrtnost) za oko 22%.

Doživotna primjena ASK u dozi od 75 do 150 mg na dan kod svih bolesnika s utvrđenom kardiovaskularnom bolešcu u skladu je s evropskim smjernicama.

Primjena ASK u sklopu dvojne antiagregacijske terapije nakon perkutane koronarne intervencije – Dugoročna dvojna antiagregacijska terapija (ASK i blokator P2Y12-receptora) znatno smanjuje rizik od tromboze stenta. Dvojna antiagregacijska terapija pokazala se djelotvornijom od monoterapije s ASK. Preporučuje se primjena niskih doza ASK (75 – 100mg na dan) u kombinaciji s klopidogrelom (75 mg na dan) tokom bar 12 mjeseci. Kod bolesnika koji dobro podnose navedenu terapiju preporučljivo ju je produžiti za dodatnih 18 mjeseci.

Prednost primjene niskih doza ASK u odnosu prema višim dozama ogleda se u nižoj incidenciji krvarenja i nuspojava vezanih za gastrointestinalni sistem, uz zadržavanje jednakog antiagregacijskog dejstva. Navedeno se uklapa u opšteprihvaćeno načelo racionalne farmakoterapije, prema kojem valja težiti propisivanju najniže djelotvorne doze lijeka.

Manja doza.

Ista efikasnost.

Sadrži jedinstvenu dozu aktivne supstance. Svakodnevnim uzimanjem Andola PRO 75 mg dokazano se smanjuje rizik od srčanog i moždanog udara kod bolesnika koji su ranije imali srčani ili/i moždani udar. Takođe, Andol PRO 75 mg obložen je želudačanootpornom ovojnicom koja smanjuje rizik od iritacije želudačane sluznice.

Prije upotrebe pažljivo pročitati uputstvo o lijeku. Za obavještenja o indikacijama, mjerama opreza i nuspojavama upitajte svog ljekara ili farmaceuta.

Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica; Tel.: +382 (0)20 623 125; Fax: +382 (0)20 621 770; E-mail: office@farmegra.com

Ishemijski moždani udar u kineskoj medicini - 中风 zhong feng

Dr Igor Mićunović, dr sci med. (1) Spec. kliničke akupunkture i farmakologije Fakultet kineske medicine u Tianjinu Globalno, moždani udar je prvi uzrok invalidnosti i drugi uzrok smrtnosti u populaciji starijih od 60 godina i peti u populaciji uzrasta od 15 do 59 godina. U prvih mjesec dana nakon moždanog udara u oko 24% slučajeva se okonča smrću bolesnika, a oko 20% trajnom invalidnošću preživjelih, koja se na pacijenta manifestuje tjelesno, mentalno i emocionalno.

U N.R. Kini, sa populacijom od 1.4 milijarde ljudi, godišnji prosjek oboljelih od moždanog udara je oko 2.5 miliona ljudi sa ukupnim mortalitetetom od oko 1.6 miliona ljudi, tj. 157 na 100.000 ljudi. Moždani udar je u ovoj deceniji neslavno pretekao kardivaskularna oboljenja i postao lider, tj. glavni uzrok mortaliteta i nesposobnosti u Kini. Uočeno je da žene rjeđe obolijevaju, te da manje pogođenih ovom bolešću živi u ruralnim predjelima kao i na jugu Kine. Državna izdvajanja za liječenje posljedica oboljelih od moždanog udara su 2003. godine bila 230 mil eura, 2009. godine,1.21 milijarde, a 2015. godine, oko 6 milijardi eura, što je oko 10 puta više izdvajanja u odnosu na kardiovaskularna oboljenja. U poređuju, u SAD-a, 2015. godine je za liječenje oboljelih od moždanog udara potrošeno 70 milijardi dolara. Bolji ekonomski uslovi života su uspostavili više faktora rizika za nastanak moždanog udara, kao npr. gojaznost i hiperholesterolemia. Npr. u Kini je 1982. godine ukupan dnevni unos masti od 88.1 gr. u 2008. godini narastao na 102.3 gr. Srednje vrijednosti

54

holesterola su narasle za 30% u periodu od 1982. do 2008. godine, i oko 97% povećan je diabetes. Što se same gojaznosti tiče, u gradskim regijama je povećanje od oko 16% a u seoskim sredinama oko 85% u odnosu na prije 30 godina.

Crna Gora je suočena sa istim kardiovaskularnim faktorima, te faktorima rizika kao i Kina, npr. hipertenzija, diabetes, hiperholesterolemia, pušenje, začepljenje koronarnih arterija, arterijska fibrilacija, nedovoljno fizičke aktivnosti i gojaznost.

Hipertenzija predstavlja najveći faktor rizika kao uzročnik moždanog udara od 30% - 50%. Arterijska fibrilacija je drugi činilac koji progresivno raste na godišnjem nivou 5%. Pacijenti oboljeli od šećerne bolesti imaju prevalenciju moždanog udara i do 3 puta. Konzumiranje crvenog mesa kao i raznih ljekova (protiv kašlja), kao i narkotika, spadaju u sekundarne činioce rizika.

Ovaj poremećaj se manifestuje generalnom slabošću organizma, oduzetošću mišića, pojačanim intenzitetom boli, inkontinencijom urina, itd. Moždani udar uzrokuje često anksioznost kod pacijenata, kao i apatiju i psihozu. Poremećaji spavanja, depresija i gubljenje vjere u svoje sposobnosti su česti saputnici bolesnika pogođenih moždanim udarom. Afazija, demencija, otežano održavanje pažnje i pamćenja, pokazivanje suprotnih reakcija od onog što zapravo osjećaju, kao i postojanje anasognozije, tj. stanja kada je pacijent nesvjestan svog invaliditeta

karakteriše teže pogođene pacijente moždanim udarom.

Crna Gora ima istovjetne faktore rizika akutnog ishemičnog možadnog udara kao i N.R.Kina zbog nekadašnje industrijalizacije tj. masovnog odlaska iz sela u gradove, što je rezultiralo promijenjenom ishranom i načinom života. U Crnoj Gori ne postoje konkretni podaci o broju afektiranih, procentu invaliditeta ili efektima terapije. Stil života u Crnoj Gori se značajno promijenio u poslednjih 40 godina. U državnoj zajednici SCG (što su stvarni podaci za Srbiju) je bilo godišnje evidentirano oko 20000 novih bolesnika od svih formi moždanog udara, a oko 33% sa smrtnim ishodom. Posljedice moždanog udara čine najveću i najtežu grupu invalidnosti.

Moždani udar se fiziološki manifestuje djelimičnim ili potpunim prestankom funkcionisanja afektiranih grupa moždanih ćelija zbog nedostatka hranljivih materija i kiseonika duže od 90 sekundi, a nakon otprilike tri sata dolazi do nepovratnih ozljeda koje dovode do smrti tkiva. Ovaj poremećaj nastaje kao posljedica ishemije (poremećaja krvotoka usled začepljenja krvnih sudova – tromboza, arterijska embolija) ili usljed krvarenja (njihovog prskanja i izliva krvi u moždano tkivo ili moždane ovojnice). Usljed nesposobnosti regeneracije, kao i nedostatka rezervnih hranljivih materija, dolazi do funkcionalnog propadanja moždanih ćelija, što se klinički manifestuje ispadom onih funkcija za čije su izvršenje one odgovorne, npr. gubitak motoričke kontrole udova, gubitak kontrole govora, vida, itd.

Kako prepoznati moždani udar? Najčešće, progresija bolesti se dešava u roku od nekoliko sati a uobičajeni simptomi su: slabost ili gubitak kontrole ekstremiteta kao i ravnoteže. Npr. iznenadna pojava slabosti lica, pad ruke – kada osoba želi da podigne obje ruke jedna ruke tone prema dolje, te osjećaj trnjenja, vrtoglavica, nagon za povraćanjem, problemi sa govorom, problemi sa vidom. Jako je važno da se izvrši što prije medicinska intervencija (u roku od nekoliko sati) koja će otkloniti primarne posljedice. Treba napomenuti da postoji i asimptomatski tj. tihi moždani udar kojeg ne odaju značajni pataloški simptomi i pacijenti obično nijesu svjesni da su pretrpjeli moždani udar kao i značajna oštećenja na mozgu. Procijenjeno je da se tihi moždani udar javlja 5 puta češće nego simptomatski moždani udar. Ova činjenica nam ukazuje na važnost prevencije.

Dijagnostika ima primarni cilj da utvrdi da li je akutni ishemijski moždani udar posljedica tromboze ili embolije, koji je glavni uzrok moždanog udara u većini slučajeva i do 80%, ili posljedica hemoragijskog moždanog udara koji je prisutan i do 20% u pacijenata. Takođe, treba utvrditi da li je posljedica cerebralne venske tromboze ili infarkta kičmene moždine. Zatim se utvrđuje da li se radi o vaskularnoj bolesti kod afektirane osobe ili da li kod pacijenta postoje neki atipični neurološki simptomi koji u krajnjoj mjeri mogu uticati na izbor terapije.

Primarna terapija ishemijskog moždanog udara se ponekad u bolnici liječi pomoću trombolize (poznata i kao „razbijanje ugruška“), dok hemoragijski moždani udar može imati koristi od postupaka neurohirurgije. Tretman za oporavak izgubljene funkcije je obavezna rehabilitacija i uključuje različite medicinske profesije, kao što su terapija govora i jezika, fizikalna terapija i radna terapija. Terapija, sem spašavanja života kao primarnog, ima za cilj da spriječi proširivanje oštećenja moždanog tkiva i na taj način smanji mogućnost invaliditeta. Najvažniji aspekt terapije je zapravo prevencija moždanog udara. Moždani

udar predstavlja akumulaciju dugotrajnih pataloških procesa koji se ne manifestuju radikalnim simptomima, već poremećajima koji ne pokazuju velike kliničke smetnje.

Razvitak ovog poremećaja ima tri faze:1. prije-moždana, 2. faza udara i 3. faza poslije moždanog udara. U prije-moždanoj fazi pacijent nema evidentnih simptoma osim detektovanih povišenih vrijednosti krvnog pritiska, šećera u krvi, aritmije, nesanice, i sl. Ovo bi teorijski trebalo biti faza prevencije. U udarnoj fazi bolesti akcenat je na otklanjanju patoloških procesa kroz zaustavljanje proširivanja afektiranih djelova mozga, te poboljšanje dotoka krvi u okolini žarišta, uspostavljanje boljih uslova za život i rad neurona koji se nalaze u specifičnom stanju djelujući antizapaljenski. U fazi oporavka proces terapije se usmjerava u cilju sprječavanja kontraktura korišćenjem raznih terapija, npr. koordinacije, zatim terapije govorom itd. Moždani udar se uobičajeno ponavlja u periodu do 3 godine nakon prvog udara bez adekvatne medikamentne terapije - zato je ova faza značajna jer se pridržavanjem pravilnog stila života kao i stalnom dnevnom medikamentnom terapijom prevenira ponovni moždani udar.

U staroj Grčkoj Hipokrat (460.–370. pr.n.e) je prvi opisao paralizu koja ima vezu sa ishemijom. On je nazvao ovaj patološki proces apopleksija, što na grčkom znači bolest koja se iznenada i nasilno obrušava na bolesnika. Na engleskom se upotrebljava termin apoplexy, a na ruskom jeziku инсульт.

U N.R. Kini rehabilitacija kineskom medicinom se odvija u velikim kliničkim centrima u kojima se pacijenti afektirani od moždanog udara liječe ljekovima kineske medicine, elektro akupunturom, fizikalnom terapijom kineske medicine, itd.

Uobičajen tim uključuje tim medicinskih sestara, lijekara, fizioterapeuta, logopeda kao i radnog terapeuta i, konačno, psihologa.

Oporavak može trajati od nekoliko dana do više godina. Uobičajeno je jednomjesečno bolničko stacionarno liječenje. Terapija hranom vođena principima kineske medicine je obavezna u sljedeće tri godine. Moždani udar se može razviti u bilo kojoj životnoj dobi, uključujući i djetinstvo. Kao što znamo, članovi porodice mogu imati genetsku sklonost tj. sličan životni stil koji može doprinjeti razvoju moždanog udara, te sem terapije pacijent dobija obavezni edukativni vremenski screening tj. obavezu da izmijeni svoje navike. Za primarno saniranje posljedica moždanog udara u Kini postoji “vremenski okvir” što predstavlja interventni tretman u prvih 6 časova nakon udara. Nakon ovog perioda od 6 sati smatra se da prognostički možemo očekivati neznatan oporavak agensima moderne medicine. To je zapravo idealan period za početak terapije kineskom medicinom. Ljekari u kineskim bolnicama rijetko će prepisati ili poduzeti intervencije koje nose ikakvu dozu rizika što je kulturološki fenomen i to je glavni razlog što je u Kini svega oko 1000 slučajeva godišnje intervencija karotidnih endarterektomija. Većinom Kinezi vjeruju terapiji kineske medicine i to oko 67%. U N.R. Kini je 2009. godine formirana mreža od 140 bolnica sa interventnim jedinicama za moždani udar. Nacionalni centar za moždani udar je ustanovljen 2011. godine. Nekoliko bolničkih centara je preuzelo vodeću ulogu, kao npr: Tian Tian bolnica iz Pekinga i Prva nastavna klinika Univerziteta kineske medicine iz Tianjina. Posljednjih nekoliko godina je zaživjela “standardizovana tercijalna rehabilitacija” što zapravo predstavlja čitav set rehabilitacije podijeljen u tri faze.

U prvoj fazi rehabilitacije pacijenti su u neurološkim jedinicama

55

Prva nastavna klinika Univerziteta kineske medicine u Tianjinu, N.R. Kina

Brunnstrum 1 Brunnstrum 2, u drugoj, tj. srednjoj fazi, pacijenti se nalaze u jedinicama za rehabilitaciju Brunnstrum 3, 4 i 5. U trećoj fazi rehabilitacije pacijenti se nalaze u jedinicama za rehabilitaciju otvorenog tipa (ne ostaju u stacionaru). Otprilike oko 50% pacijenata nakon moždanog udara ne može da hoda, 12% može hodati uz asistenciju i oko 37% može nezavisno da hoda. Nakon 11 nedjelja oko 18% pacijenata još uvijek ne može hodati, 11% može hodati uz asistenciju i oko 50% može nezavisno hodati.

Sljedeći moduli terapije, tj. rehabilitacije su u upotrebi u medicinskim centrima u N.R, Kini: situacioni trening izvršenja pokreta, (VR) upotreba raznih naprava za virtualnu realnost (naočare, video igrice, kompjuterska simulacija kretanja), trening motorike pokreta sa biofeedback – tj. zamišljanje pokreta bez stvarnog izvođenja, intenzivni trening, funkcionalna električna stimulacija za padajuće stopalo, ponavljajuća transkranialna magnetna stimulacija (rTMS), terapija ogledalima – kada pacijent sjedi naspram ogledala kada mu je blokirana afektirana strana tijela imajući iluziju da pokreće oštećeni dio tijela, trening balansa, akupunktura, kineski funkcionalni trening i rehabilitacija, kineska medicina.

Kineska medicina ima 3000 godina dugu tradiciju liječenja moždanog udara. Zapravo, prvi pisani izvor nalazimo u Internoj medicini Žutog cara 黄帝内经 475–221 p.n.e. Od tog vremena do danas terapijski učinak kineske medicine, a posebno akupunkture, je mnogo uznapredovao. Kineska medicina vjeruje u ravnotežu. Iz bilo kog razloga ostvarena neravnoteža se smatra uzrokom bolesti. Na osnovu teorije kineske medicine moždani udar spada u kategoriju neravnoteže jin-jang, i/ili krvi i vitalne energije ći. Trenutno sem Kine akupunktura se često primjenjuje u Japanu i Koreji za rehabilitaciju poslije moždanog udara.

Akupunktura je od 2002. godine preporučena terapija od strane SZO – Svjetske zdravstvene organizacije kao alternativni vid terapije za moždani udar. Akupunktura ima cilj da povrati zdravi balans organizmu stimulirajući specifične akupunkturne tačke.

Ima više načina stimulacija igala. Tradicionalno se igle ubadaju i manipuliraju manuelno. Alternativno se mogu stimulisati stru-

56

jom preko elektroda. Trenutno u Kini se često vrši ubrizgavanje ljekova kineske medicine u akupunkture tačke ili povezivanje magneta. Moždani udar ima svoju etiologiju i patologiju u kineskoj medicini. Lakša forma udara sa paralizom udova i disfazijom ali bez kome tj. gubljenja svijesti se smatra da je na nivou meridijana i kolaterala. Teža forma je ono stanje kada pacijent gubi svijest ili pada u komu praćeno afazijom, parezom lica, hemiplegijom itd. i taj oblik se smatra da je na nivou unutrašnjih organa (funkcionalno duboko uznapredovala bolest). Zatim se ovaj oblik dijeli na tip blokade (tenzije organizma) i tip slabosti. Terapija je različita za ove dvije forme. Što se tiče akupunkture, upotrebljava se akupunktura čitavog tijela konbinovano sa akupunkturom skalpa, očiju i ušne školjke. Tokom 1970-tih godina razvijen je metod punktiranja motornih zona na glavi. U javnom zdravstvenom sistemu N.R. Kine ne postoji standardizovana procedura akupunkturom i kineskom medicinom sem u pomenute dvije referentne klinike. Za liječenje pacijenata se koristi kombinacija akupunkture, ljekova kineske i moderne medicine, fizikalne medicine, ventuza, termoterapije (moksa), fizikalne kineske medicine i psihološke terapije. Od početka 1980-tih u Kini se koristi encefalogram (REG) i laser dopler (LDF) za proučavanje efekta liječenja akupunkturom. Trenutno, za potvrđivanje efekta akupunkture i kineske medicine koristi se magnetna rezonanca (fMRI), pozitronska (PET) i protonska tomografija (SPECT). Dokazani objavljeni efekti liječenja moždanog udara kineskom medicinom pratimo kroz aktiviranje vazodiletacije i protoka krvi u korteksu kao i aktiviranje nikotinskih receptora. Upotrebom akupunkture zabilježen je snažan efekat snižavanja viskoziteta, uspostavljanje mikrocirkulacije, aktiviranje opiodnih receptora i regulacija zapaljenskog procesa ishemičnog moždanog udara, kao i aktiviranje neurogeneze i proliferacije stem ćelija.

Prema teoriji kineske medicine moždani udar se javlja kada je prisutna hronična patologija nekog/ih od unutrašnjih organa koje vode do slabljenja protoka krvi i vitalne energije uzrokujući blokadu krvi u krvnim sudovima mozga. Veliki broj procesa može rezultirati neregularnom funkcijom protoka krvi

i vitalne energije stvarajući ubrzanje metabolizma (vjetar), blokadu cirkulacije u krvnim sudovima vrata i glave, zapaljenske procese (vatra) i nepravilan rad tj. hiperaktivnost jetre i žučne kesice uzrokujući visoki holesterol (flegma) kroz blokadu rada slezine (vlaga). Smatra se da sljedeća stanja mogu dovesti do pojave moždanog udara: stanje hroničnog umora, ljutnja, bijes, nepravilna ishrana, neaktivan način života, stanje strasti prema nečemu ili nekome, konzumiranje alkohola, masna i začinjena hrana, pušenje, itd, Prema kineskoj medicini moždani udar je stanje gdje patološki uzročnik bolesti uzrokuje ekstremnu slabost organizma manifestiranu kroz ekstremno snažne simptome.

Moždani udar 中风 bukvalno prevedeno znači udar vjetra. U kineskoj medicini vjetar označava cirkulaciju vazduha u pravcu na gore (u odnosu na tijelo to je glava). Priroda vjetra je brzina i promjena pravca pa se zbog toga moždani udar objašnjava udarom vjetra tj. brzom pataloškom opstrukcijom čiju manifestaciju vidimo na tijelu zavisno od afektirnog dijela mozga. Tako glavobolja, otok očiju, pareza lica, bol grla, opstrukcija govora i disanja prema kinezima pokazuje udar vjetra (figurativno). Zatim kada se oslabi funkcija imunog sistema (kroz kožu kao zadnji zaštitni medijum) uzrokovaće neregularno otvaranje i zatvaranje pora kože. Simptomi su groznica, znojenje, averzija na vjetar i sl. Veoma često se u kineskoj filosofiji koža (epiderm) upoređuje sa granicom jedne zemlje. U slučaju rata ukoliko se uputi glavnina vojske (tj. snažni imuni odgovor), tokom sljedećeg napada poraz će biti neizbježan (nesposobnost da se imuni sistem izbori ili čak prepozna uljeza). Priroda vjetra je često mijenjanje pravca tako da simptomi moždanog udara (udara vjetra) obilježavaju lokacije i bolni simptomi koji se često mijenjaju. Priroda vjetra je stalno strujanje tako da afektirani djelovi tijela su u stalnom spazmu ili tremoru. Kinezi smatraju da se uz vjetar (manifestacija prirode moždanog udara) udružuju i drugi patogeni faktori npr. hladnoća (problemi cirkulacije), vlaga (funkcionalna inaktivnost i stvaranje holesterola) i vrelina (zapaljenski procesi). Ovo je osnovno objašnjenje mehanizma bez ulaženja u detalje, na mom trenutnom nivou razumijevanja. Još niko nije uspio da prevede pojam vjetra van Kine, tako da je ovo jedan eksperimentalni pokušaj. U kineskoj literaturi postoji pojam spoljašnjeg i unutrašnjeg vjetra. Spoljašnji vjetar je jedan od 6 prirodnih faktora koji mogu dovesti do neravnoteže kod ljudi. Postoje tri reda faktora uzročnika neravnoteže kod ljudi. Spoljašnji uzročnici bolesti, kao npr. vjetar (klima), unutrašnji faktori, kao npr. emocije i neutralni faktori, kao npr. način života, hrana, epidemije, traume i sl. Ideja o vjetru kao uzročniku moždanog udara se nastavlja time što spoljašnji vjetar (i ostali patogeni faktori) može preko određenih anatomskih lokacija gdje se nalaze akupunkturne tačke da migrira i uđe u organizam. Te anatomske lokacije su pored lopatica i na potiljačnoj kosti, konkretno akupunkturne tačke Fengchi 风池, Fengfu 丰府, Fengmen 风门 i Yifeng 翳风. Nakon toga počinju se odvijati patološke promjene.

Najefektivniji sistem liječenja kineskom medicinom je ustanovio, davne 1972. godine, akademik i profesor dr Shi Xuemin 石学敏. Sistem je nazvan “XNKQ” terapija. On je stvorio novu jedinicu kineske medicine za liječenje moždanih incidenata u Prvoj nastavnog klinici Univerziteta kineske medicine u Tianjinu.

Ova klinika je najveća klinika kineske medicine u Kini, kao i u svijetu. Dnevno, preko 10000 pacijenata se liječi u bolnici. Na stacionarnom liječenju je prisutno oko 2000 bolesnika. Dr Shi

Xuemin je preko 40 godina koristio ovu metodu liječenja koja predstavlja kombinaciju akupunkture i patentiranog lijeka, a postignuti su značajni rezultati. Statistički ovom metodom liječenja oko 87% pacijenata pogođenih moždanim udarom su uspješno oporavljeni. Ja sam imao privilegiju da preko 2 godine provedem u pomenutoj medicinskoj jedinici. Koliko je uspješna ova metoda 2009. godine, govori to što je snimljen američki dokumentarni film po istinitom događaju “9000 needles” rektora Doug Dearth, kao i knjiga američke spisateljice Ruth E. Locke “Out of darkness & into the light”.

Moram ponovo istaći da je najbolje liječenje protiv pojave moždanog udara sama prevencija. U kineskoj medicini ne postoji usko definisani pojam prevencije jer se savjetuje da provodimo umjeren život u sreći i zdravlju i da ne robujemo svojim navikama, što mi prevodimo kao prevencija a Kinezi kao kod života.

U budućnosti akupunktura, kao integralni dio kineske medicine, bi mogla postati realna opcija u liječenju moždanog udara u Crnoj Gori zato što nema kontraindikacija i veoma je jeftina. Potrebno je stvoriti naučnu bazu kroz izučavanje iste.

Dokazano je terapeutsko dejstvo kineske medicine za liječenje moždanog udara kao i značajno manje potrebne asistirane tuđe njege i terapije fizikalnom medicinom.

Za kraj ću iskoristiti zaključak Ministarstva zdravlja CG iz biltena “Akutni ishemijski moždani udar – nacionalne smjernice dobre kliničke prakse” – “Moždani udar je katastrofalna bolest, ali se može liječiti. Rekanalizacijom okludiranog krvnog suda rtPA napravljen je preokret u terapiji moždanog udara, terapijski nihilizam je ustupio mjesto terapijskom optimizmu. Vrijeme je mozak, vrijeme je neuron, vrijeme je život - svaki minut je važan.”

Takođe i kineska medicina ima nekoliko preporuka: “Najbolji doktori preveniraju bolesti, osrednji liječe bolesti opasne po život a najgori liječe stalne stvarne bolesti,” kao i nešto o navikama, “I kao što kvaka koja se često koristi ne rđa, tako i čovjek koji se često giba ne boluje” i “Što više jedeš manje osjećaš ukus, što manje jedeš više uživaš u ukusu hrane.” Želim vam odsustvo bolesti.

(1) Autor je zavšio osnovne, doktorske, postdoktorske studije kineske medicine na Fakultetu kineske medicine u Tianjinu, kao stipendista Vlade N.R. Kine. Živi u N.R. Kini. Predsjednik je Saveza akupunkturologa Crne Gore. www.kineskamedicina.me, www.igormicunovic.com

57

Istine i zablude

O SOLIMA So je začin i jedan od rijetkih minerala u čovjekovoj ishrani. Kuhinjska so koja se koristi u ishrani je hemijsko jedinjenje natrijum-hlorid (NaCl). Nekada je bila nedostupna i zbog toga često vrijednija od zlata. Danas je so jeftina i troši se u ogromnim količinama, ne samo kao začin jelima, već i za konzerviranje namirnica. Svjetska zdravstvena organizacija i većina stručnih udruženja se slažu da je poželjna dnevna količina natrijuma 2,3 g, što odgovara količini od 5 g kuhinjske soli.

Nažalost, dnevna potrošnja soli danas je do 2-3 puta veća od preporučene doze! Prosječan dnevni unos kuhinjske soli je između 10 i 12 grama, a godišnje oko 4 kilograma! Najveći dio te količine, čak 78 odsto unesemo u organizam kroz industrijski obrađene namirnice, brzu hranu i jela koja se služe u restoranima. Samo 12 odsto soli uzimamo iz prirodnih namirnica.

Natrijum i hlor su neophodni organizmu?

ISTINA - Natrijum i hlor, osnovni sastojci soli, su neophodni svim živim organizmima. Mogu se naći u biljkama, ribi i mesu, ali je so, zbog visoke koncetracije natrijum-hlorida, najbolji izvor natrijuma i hlora. Svakodnevni gubitak natrijuma znojenjem obično je mali: 0,5 g. Međutim, u slučaju velikog znojenja, može se izgubiti i do nekoliko grama natrijuma, što dovodi do dehidracije. Natrijum učestvuje u prenošenju informacija kroz čitavo tijelo i do mozga, u obliku električnih impulsa.

Kuhinjska so je jedini izvor natrijuma?

ZABLUDA - Kuhinjska so nije jedini izvor natrijuma u našoj ishrani.

Ona se u prirodnom stanju nalazi u mesu, ribi, jajima, mliječnim proizvodima. Najpametnije je smanjiti upotrebu soli, jer bez obzira na porijeklo, veće količine natrijuma veoma štetno utiču na zdravlje!

Jedino ispravno je zapravo jesti što više prirodnih namirnica, jer se tako izbjegava skriveno presoljavanje organizma, poboljšava zdravlje i smanjuje rizik za brojne bolesti.

So sadrži samo natrijum i hlor?

ZABLUDA - Zakonom o namirnicama proizvođači soli su obavezni da dodaju jod u određenoj količini i to je dobar način da organizam zadovolji potrebe za jodom. Zato je važno kupovati jodiranu so i to od pouzdanih proizvođača. Takođe, prilikom kupovine treba obratiti pažnju da li je svježe proizvedena, jer se stajanjem smanjuje sadržaj joda.

So je važna za naš organizam?

ISTINA - So igra važnu ulogu u regulisanju količine vode u organizmu ali neumjereno konzumiranje soli je nezdravo i može izazvati mnoga oboljenja. 60 do 70 odsto našeg tijela čini voda. So reguliše količinu vode u različitim djelovima organizma, kako unutar ćelija tako i izvan njih. So je neophodna za dobro funkcionisanje mišićnih vlakana jer nizak nivo natrijuma u mišićima kao posljedicu ima grčeve.

Veći unos soli se preporučuje samo u slučaju proliva, ili pretjeranog znojenja ljeti, tokom velikih vrućina.

Najopasije po zdravlje su skrivene soli?

ISTINA - Svi unosimo u organizam više soli nego što je potrebno, 8-15 g. dnevno jer se skrivene soli nalaze u gotovim jelima, sirevima, suhomesnatim proizvodima, hljebu, u svim vrstama konzervirane hrane i sl, a taj način se smanjuje količina kalcijuma u organizmu jer se on izbacuje iz organizma preko bubrega. Bubrezi izbacuju višak soli iz organizma i na taj način se održava „neutralni” ph krvi, odnosno, dobra ravnoteža između kiselina i alkalnih elemenata.

Bebama se ne smije dosoljavati hrana?

ISTINA - Bebe imaju osjetljiv organizam, a bubrezi su im najosetljiviji i ne mogu da prerade veće količine soli. U prvih šest mjeseci života bebi je dovoljno manje od 1 g soli koju dobija iz majčinog mlijeka ili vještačke hrane, između 7 i 12 mjeseci dovoljno je 1 g soli, dok je djeci od 1 do 3 godine potrebno manje od 2 g soli na dan.

Sve soli su istog sastava?

ISTINA - ZABLUDA – Integralna morska, kalijumova, jodirana, rafinisana, cvjetna, aromatična, ružičasta so sa Himalaja... Sve veća ponuda zdravih egzotičnih soli obradovala je mnoge kupce, ali u isto vrijeme stvorila nedoumicu šta odabrati.

Sve ove soli u suštini sadrže natrijum-hlorid uz male količine drugih elemenata.

- U soli iz rudnika natrijum-hlorid čini 97-99 odsto, a ostatak čine voda i druge soli (kalijum-hlorid).

- Sadržaj natrijum-hlorida u morskoj soli je nešto niži (92 do 97 odsto), jer ova so sadrži do 6 odsto vode. U njoj se nalaze minimalne količine magnezijum-hlorida, kalijum-hlorida i pojedinih mikroelemenata.

- 2,5 g. jodirane soli pokriva 50% dnevnih potreba joda koji je inače veoma važan za normalan rad toroidne žlijezde.

- Mnogo skuplja od jodirane soli je so sa algama koja ima jedinstven ukus koji ne prija svima. Preporučuje se onima koji pate od hipotireoze (smanjenog lučenja tiroidne žlijezde).

- Himalajska so sadrži 84 elementa koja se nalaze i u našem organizmu. Veoma skupa vrsta fosilne soli rijetke je čistoće, a bogata je mineralima i oligo-elementima. To su, prije svega, jod, magnezijum, kalcijum i kalijum, bakar i gvožđe, koji snabdijevaju tijelo elektrolitima i mineralima.

- U kalijumovoj soli je oko 30% natrijuma zamijenjeno kalijumom. Ova so ima slabiji ukus, a preporučuje se onima koji imaju povišen krvni pritisak.

- Integralna morska so je obično tamnije boje, vlažna i krupnija, osim natrijuma sadrži i magnezijum, kalcijum, kalijum, brom i jod.

- Prisustvo aromatičnih trava čini so sa travama ukusnijom, pa se koristi u manjoj količini. Odlična je za pripremu mesa.

- Gomasio je mješavina manje količine soli (5-10%) i tostiranog sjemena susama koje sadrži malo natrijuma, a bogato je kalcijumom, kalijumom i magnezijumom. Koristi se kao začin za jela od povrća i žitarica.

Više soli manje zdravlja?

ISTINA - Prekomjerna upotreba soli, pogubno djeluje na zdravlje. Dokazan je štetni efekat kuhinjske soli na arterijski krvni pritisak, ali može uticati i na pojavu bolesti srca i krvnih sudova, pojedinih karcinoma (posebno digestivnog trakta), oštećenja bubrega, osteoporozu, pojavu otoka i drugih bolesti.

- Puno natrijuma povećava nivo tečnosti u krvi jer bubrezi zadržavaju vodu i direktno je šalju u krvotok kako bi na taj način smanjili nivo soli. S druge strane, porast zapremine krvi zauzvrat izaziva porast krvnog pritiska i povećava rizik od pojave srčanih oboljenja.

- Veći dio prekomjernog natrijuma se eliminiše kroz urin i manjim dijelom kroz znoj i fekalije. Samim tim, ukoliko jedemo slaniju hranu, bubrezi se više opterećuju kako bi izbacili prekomjernu so, što na duži rok može da ugrozi njihovu efikasnost.

- Velika doza soli pospješuje eliminaciju kalcijuma preko urina. Bubrezi apsorbuju dio minerala koji filtriraju, ali ako natrijuma ima previše, njega najviše i zadržavaju na uštrb drugih, značajnijih minerala. Da bi nadoknadio te važne sastojake, organizam izvlači kalcijum iz kostiju, čineći ih poroznijim i osjetljivijim na prelome.

- Previše soli smanjuje zaštitnu ulogu sluzokože koja oblaže zid želuca, zbog čega češće dolazi do pojave gorušice i grčeva, a na duže staze, mogu da se pojave čak i tumori.

Zanimljivo: Neke civilizacije kao što je Janomamo, starosjedioci Brazila i Venecuele, ne koriste so u ishrani.

59

Maligna bol Sedare dolorem, divinum opus est.

vanje etipatogeneze, kliničkih entiteta, savremene neurobiologije maligne boli, te psiholoških i psihosocijalnih aspekata maligne boli i bolesnika.

Dr Sanja Lekić, internista Klinika za onkologiju i radioterpiju KCCG Bol je subjektivna senzacija koja je udružena sa postojećim ili mogućim oštećenjem tkiva. Bol u onkoloških bolesnika može nastati zbog više razloga, ali on nastaje istim mehanizmima kao i u neonkoloških bolesnika. Uzrok bola je najčešće posljedica promjena koje izaziva rast tumora i tumorskih metastaza. Rjeđe je uzrokovan liječenjem (nuspojave liječenja) ili disfunkcijom nervnog sistema (neuropatski bol).

Bol je najčešći i najteži simptom maligne bolesti. Javlja se u svim fazama maligne bolesti, od perida dijagnostike i aktivnog liječenja do terminalne faze bolesti.

Kod onkoloških bolesnika, zbog naravi i proširenosti tumorske bolesti, bol je vrlo često hroničnoga tipa. Javlja se kod oko 60% bolesnika, s tim da se jačina i učestalost povećavaju kako bolest napreduje. Bol traje kroz duže vrijeme i uzrok se bola (uznapredovala tumorska bolest) ne može ukloniti. U takvim stanjima bol definitivno negativno mijenja molekularne procese i funkcionisanje nervnog sistema, odnosno kvalita života bolesnika.

Imajući u vidu navedeno, u zadnjih desetak godina medicina je, kroz znanja eminentnih stručnjaka, preko smjernica WHO te nacionalnih smjernica za dijagnostiku i liječenje bola i dopunskih edukacija ljekara specijalizovanih za liječenje bola, napravila značajne pomake na ovom polju.

Za adekvatan odabir terapijskog tretmana važno je pozna-

60

Patofiziologija bola podrazumijeva: - nociceptivnu bol koja nastaje nadražajem nocioceptivnih receptora štetnim dražima (vezanim za kancer) u somatskim strukturama i visceralnim organima, a može biti somatska i visceralna.

- neuropatsku ili nenociceptivnu bol nastalu usljed nardažaja ili disfunkcijje nervnog sistema, a može biti periferna ili centralna.

- psihogenu bol koja je rijetka kod onkoloških bolesnika.

Nociceptivna bol koja je somatska javlja se kod tumor mass effect-a, koštanih metastaza, kutanih metastaza i po karakteristikama je tip I lokalizovan. Nociceptivna bol koja je visceralna javlja se usljed infiltracije, pritisaka, širenja, istezanja organa grudnog koša, abdomena i male karlice. Po karakteristikama je slabo lokalizovana, prezentuje se u vidu osjećaja pritiska, grčenja i sl.

Neuropatska bol nastaje usljed infiltracije ili pritisaka na periferne nerve, nervne spletove ili kičmenu moždinu. Oštećenje nerava može nastati usljed primjene terapije (hemioterapija i zračna terapija) kao i prilikom hirurških intervencija (dobro piznat fenomen fantomske boli nakon amputacije ekstremiteta, bolni sindrom nakon mastektomije i torakotomije.). Javlja se kao osjećaj pečenja, sijevanja, svraba, mravinjanja ili utrnulosti.

U etiologiji maligne boli značajna su 2 fenomena: bol nastala usljed direktnog prisustva tumora na čije karakteristike predominant uticaj ima lokalizacija primarnog tumora ili udaljenih metastaza i bol nastala usljed indirektnog prisustva tumora,

koja se može manifestovati kroz paraneoplastični sindrom, tegobe povezane sa pasivnim položajem ili imunosupresijom.

S obzirom na to da je bol subjektivan osjećaj, veliku pažnju treba posvetiti adekvatnoj procjeni bola, jer je ona temelj kvalitetnog liječenja malignog bola.

Procjena bola se vrši detaljnom anamnezom koja podrazumijeva dobijanje podataka o lokalizciji bola, mjerenju intenziteta i proširenosti bola, podataka o vremenu javljanja, širenja i provocirajućim faktorima, etiologiji, tipu, kao i podataka o prethodnoj analgetskoj terapiji. Treba uraditi fizikalni i neurološki pregled i eventualna dodatna ispitivanja.

vidual – individualni pristup, attention to detail – pažnja na detalje.

Princip stepenice - terapija se određuje prema intenzitetu bola ali se dovodi u pitanje značaj slabih opioida i njihova prednost u odnosu na nesteroidne antireumatike. Princip analgetskog lifta, koji daje mogućnost primjene svih raspoloživih formacija jakih opioida, adjuvante i invazivne procedure prema indikacijama kod svih jačina bola.

Opšta procjena bola

“PRINCIP STEPENICA” SZO

Analgetski lift

Radi lakše i brže orjentacije o jačini bola koristimo se skalama za procjenu jačine bola.

Skale za procjenu jačine bola su: Numerička skala koja se mjeri od 0 – 10, gdje je 0 stanje bez bola, a10 najjači mogući bol. Prema ovoj skali blagi bol je ≤ 4, umjereni bol od 5 do 6, a jaki bol ≥7.

Verbalna skala koja definiše stanje bez bola, blag, umjereno jak i jak bol.

Pacijent, ukoliko je kompetentan i u stanju da komunicira, treba da bude osnovni procjenjivač svog bola!

Prema principima SZO, analgetike za liječenje hroničnog bola potrebno je prepisivati u redovnim vremenskim intervalima, a ne "po potrebi", kako bi se u plazmi održao potreban terapijski nivo lijeka koji sprečava pojavu proboja bola. Lijek se dodaje "po potrebi" samo za akutne proboje bola. Peroralni put se preporučuje za sve analgetike, uključujući i morfij. Uvođenje parenteralnog načina primjene ljekova treba razmotriti onda kada pacijent ne može da guta, kada povraća, u stanju je konfuzije ili onda kada je bol takvog intenziteta da se zahtijeva brzo povećavanje doza.

Vrstu i dozu analgetičkog lijeka određuje intenzitet bola, pri čemu je potrebno postići ravnotežu između oslobađanja od bola i neželjenih efekata lijeka.

Osnovni principi terapije bola su: By the mouth – oralna primjena ljekova, by the clock – prema satnici, by the ladder – analgetička ljestvica SZO, for the indi-

Važno je upoznati pacijenta sa mogućom pojavom bola u bilo kojem stadijumu bolesti i uključiti ga u terapiju. Takođe, upozoriti na epizode proboja bola. Proboj bola je prolazna egzacerbacija bola, čija jačina probija kontrolu koja je uspostavljena postojećim analgeticima.

U cilju poboljšanja kvaliteta liječenja, za dobrobit pacijenta, napisane su kliničke smjernice koje podrazumijevaju preporuke za dijagnostičke i terapijske postupke, ljekove i strategiju liječenja „prosječnog“ bolesnika od neke bolesti. Jedna od takvih Nacionalnih smjernica dobre kliničke prakse je i medikamentozna terapija hroničnog kancerskog bola.

Kliničke smjernice definišu preporuke koje se mogu primijeniti na većinu bolesnika i biti prikladne u svim okolnostima, ali se odluka o njihovoj primjeni donosi za svakog individualnog bolesnika shodno njegovim osobitostima.

Imajući navedeno u vidu, uz multidisciplinaran pristup, pridržavajući se smjernica za medikamentoznu terapiju hroničnog kancerskog bola i preporuka SZO, uspjeh liječenja je od 70% do 90%.

61

G i s t

tumori Dr Mališa Leković, Opšta hirurgija, Klinički centar Crne Gore Neoplastične alteracije digestivne cijevi se sa hirurško praktične i prognostičke strane mogu najjednostavnije podijeliti na benigne i maligne lezije, dok ishodišna tačka novotvorine može biti vezana za sluzokožne strukture ili mezenhimske, etc.

Gastrointestinalni stromalni tumori (GIST) su mezenhimalni (stromalni) tumori gastrointestinalnog trakta, visokog malignog potencijala, po tipu sarkoma. Karakterišu se pleomorfnom kliničkom, histopatološkom, genetskom i prognostičkom slikom, i u vrhu su najčešćih mezenhimalnih tumora gastrointestinalnog trakta. I pored napretka koji se postiže u preoperativnoj dijagnostici stromalnih tumora, i dalje se veoma često dijagnoza postavlja na operacionom stolu, laparotomijski.

Istraživanjem citogenetskih aberacija se pretpostavlja i dijelom dokazuje da su GIST-omi mezanhimalni tumori, čije ćelije vode porijeklo od intesticijalne Cajal ćelije, koja gradi pejsmejker strukture autonomnog nervnog sistema digestivnog tubusa, i na nju se oslanja regulacija motiliteta gastrointesinalnog trakta. Nadalje, ovi tumori na svojim membranama eksprimuju receptore koje slovimo C-kit, i on predstavlja transmembranozni

62

receptor za tirozin-kinazu, koji se dokazuje vezivanjem specifičnih reagenasa za receptor (CD 117 najspecifičniji) tokom imunohistohemiijskih istraživanja. Kontraverze nastanka ovih neoplazija na molekularnom nivou su vezane za mutacije na KIT receptorima tirozin kinaze (do 10% svih tumora imaju mutacije na faktoru alfa tirozin kinaze), a ove muacije se inače javljaju u populaciji u preko 80% slučajeva. Inače, akcentovano je da različite mutacije na kinaznim genima mogu da daju različite kliničke specifičnosti, a što je posebno važno, i na samu prezentaciju agresivnosti tumora. Potencijal ka davanju udaljenih metastaza, naročito u okolne organe trbušne duplje (jetra, peritoneum, mezoi, etc), metastaziranje u drenažne limfonode, kao i u kosti, pluća, daje kompletnost slike agresivnosti ovih neoplazmi.

Epidemioloska statistika nam govori da se ovi tumori rjeđe srijeću u opštoj populaciji, ukupno do 0.5-3% malignih novotvorina GIST cijevi. Mogu da se distriburiraju podjednako kod oba pola, sa preko 80% u starijoj životnoj dobi, i najčešće ne pokazuje sklonost ka određenoj rasi. Lokalizacija je vezana za bilo koji segment digestivnog trakta, u preko 50% na želucu,

25% na tankom crijevu, oko 10% na debelom crijevu, 3% na jednjaku... Rjeđe, mogu da se jave u retroperitoneumu, mezenterijumu, maloj karlici... Ishod bolesti kod bolesnika sa GIST umnogome zavisi od težine kliničke slike, manifestacija i patohistoloških osobina (veličine, lokalizacije, tipa tumora). Pacijenti sa neurofibromatozom imaju povećani rizik da razviju GIST-om, a kod oboljelih su opisani slučajevi paraganglioma, ili plućnih hondroma, kao i sinhronih adenokarcinomskih lezija drugih organa trbuha. Petogodišnja stopa preživljavanja bolesnika sa GIST-om kreće se od 30 do 60 posto, i ona može biti različita od bolesnika do bolesnika, na šta utiče lokalizacija primarnih promjena, ekstenzivnost malignosti i metastaskih promjena, kao i recidiv bolesti. Inače, se mogu klasifikovati u visoko i nisko rizične, na osnovu veličine tumora i mitotske aktivnosti, što implikuje prognozu hirurškog i drugog konzilijarno odlučenog tretmana.

Makroskopska slika je polimorfna, ali se GIST najčešće javljaju u vidu veće, pečurkaste intraluminalne, jasno ograničene pseudoinkapsulirane submukozne mase. Nerijetko izbočuje serozu organa sa ekstraluminalnom propagacijom. Histomorfologija ovih tumora pokazuje širok dijapazon strukturnih i ćelijskih varijacija. Histološki su građeni od vretenastih ćelija (do 70% slučajeva), rjeđe od epiteloidnih (oko 30% slučajeva), i veoma rijetko od mješovitih i prelaznih (intermedijarnih). Stroma je sastavljena od rastresitog ili slabo kolagenizovanog veziva sa izdašnijom neoangiogenezom, naročito upadljivom kod GIST sa većim malignim potencijalom.

Vodeći simptomi pacijenata sa GIST-omima želuca i duodenuma su: gastrointestinalno krvarenje, anemija, bol u epigastrijumu, opsta slabost, dispepsija, mučnina, povraćanje,

bilijarna opstrukcija (Vaterova ampula), intususepcija tankog crijeva, smrtonosmog krvarenje ukoliko rupturiraju u peritoneum (zato u dijagnostici treba izbjegavati perkutanu biopsiju GIST-a), kao i zatvor i proliv kod aboralnijih lokalizacija. Rektalnim tuseom nekad možemo naici na tragove svjeze ili hematizovane krvi, a samo u manjem postotku slučajeva (do 10%) je tumor želuca palpatorno predočen. Naravno, uznapredovala forma će dati simptome i znakove za odmaklu malignu bolest.

GIST-omi mogu uznapredovati veličinom a ne davati nikakve simptome, i ostati neprimijećeni prilikom rutinskih vizuelnih dijagnostičkih pretraga. Gastroskopijom se, u zavisnosti od veličine, dijagnostikuje postojanje intramuralne tumefakcije koja prominira u lumen želuca uz nepromijenjenu mukozu zida, što predstavlja prepreku za adekvatno uzimanje biopsije preoperativno. U ovim slučajevima indikovano je preoperativno uraditi CT abdomena i intraluminalnu sonografiju. Veličina GIST-oma se kreće od 0,5 do 30 cm u prečniku. Tumori promjera preko 5 cm koji poseduju nekrozu unutar tumora imaju lošu prognozu!

Ipak, dijagnoza i tretman se najsigurnije uspostavlja i sprovodi na hirurškom stolu, laparotomijom. Spektar hirurških intervencija se kreće od minimalnih interevencija, kao što su ekscizije zida želuca uz enukleaciju tumora (često i laparoskopskom metodom) za benigne, pa sve do radikalnih resekcionih procedura kao što su suptotalne i totalne gastrektomije (uznapredovale forme malignih GIST-oma). Odluka za obimnost i pravac operativnog tretmana zavisi od klasifikacije (veličina tumora i broj mitoza) na: veoma nisko rizičnu grupu, nisko rizičnu grupu, intermedijarno rizičnu grupu, visoko rizičnu grupu i sigurno malignu grupu:

TABELA

Rizična grupa

Veličina

Mitoze/50hpf

Veoma niska rizična grupa

<2cm

<5

Nisko rizična grupa

2-5cm

<5

Intermedijerno – rizična grupa

<5cm ili 5-10cm

6-10cm ili <5cm

Visoko rizična grupa

>5cm ili >10cm

>5 ili bilo koja aktivnost

Sigurno maligna grupa

Pacijenti sa dokazanim metastazama u vrijeme dijagnoze

Histološka metoda je zlatni standard dijagnoze GIST! Nažalost, kod velikog procenta operisanih nakon hirurškog liječenja (u 20% do 40%) slučajeva mogu se javiti recidivi, i takođe se poslije kraćeg ili dužeg vremena nailazi na distalne metastaze u jetri, što značajno sužava indikacije i domen daljih hirurških intervencija. Tada, Adjuvantna terapija blokatorom tirozin kinaznih

receptora) je za sada u praksi najprihvaćenija, jer poboljšava prognozu bolesti i može se koristiti u slučaju odmaklog, rekurentnog i/ili metastatskog GIST. Treba akcentovati da redovnim nespecifičnim i specifičnim dijagnostickim postupcima i blagovremenim tretmanom ovog tumora se može postići visestruko uvećavnje šansi za dugogodišnje preživljavanje ove zloćudne bolesti.

63

MELANOMA JUVENILE Dr Olivera Simić-Kovačević, Spec. dermatovenerolog PZU „Dr Kovačević”, Budva Juvenilnim melanomom se smatra melanom (zloćudni tumor melanocita-ćelija koje nose pigment - melanin u koži) koji se javlja od rođenja do 21. godine života.

To je rijedak maligni tumor djece na koji otpada 3% od svih pedijatrijskih zloćudnih tumora. S druge strane, broj oboljelih od juvenilnog melanoma predstavlja 1 do 4% ukupnog broja oboljelih od melanoma svih uzrasta.

Juvenilni melanom se javlja u 0,3 do 0,4% prije puberteta, u 90% slučajeva od 10 do 19 godina – medijana za godine je 18 godina (sa podatkom o pozitivnoj SLNB – Sentinel Lymph Node Biopsy medijani sa 17 godina). Više oboljevaju djevojčice (57,9%) sa +SLNB 54,8%. Bijelci oboljevaju u 94,4% slučajeva. Stopa preživljavanja na 5 godina je 74 – 86% pri +SNLB od 79%.

64

Ono što je posebno važno i upozoravajuće za ovu, inače ne tako čestu, ali vrlo zloćudnu bolest je porast godišnje incidence od 1-4% posljednjih godina.

okrugao i jednobojan, ne prati ABCDE vodič za dijagnostiku, predstavlja kombinaciju genetske predispozicije i drugih nepoznatih okidača,pokazuje nedostatak BRAF i NRAS mutacija).

Juvenilni melanom se po dobi nastajanja može podijeliti na: 1. KONGENITALNI MELANOM (nastaje in utero, prenatalno ili na rođenju) 2. NEONATALNI / INFANTILNI MELANOM (nastaje na rođenju i do 1. godine života) 3. PEDIJATRIJSKI MELANOM ( nastaje od 1. do 13. godine) 4. ADOLESCENTNI MELANOM (nastaje od 13. do 21. godine)

3. KONGENITALNI MELANOCITNI NEVUS (Veliki pigmentni nevus prisutan od rođenja, u 5 – 10% slučajeva preraste u melanom, NRAS mutacije su češće).

Juvenilni melanom se po tipu može podijeliti na: 1. KONVENCIONALNI MELANOM (Rijetko se dijagnostifikuje prije puberteta, klinički pokazuje slične karakteristike melanomu odraslih, etiopatogenetskim faktorima se smatraju UV indukovano DNA oštećenje i slično indukovane UV mutacije – BRAF mutacija, dok su rizik faktori identični kao kod odraslih).

2. SPITZOID MELANOM (Otkriven 1948. godine od strane dr Sophie Spitz; po dobi nastajanja to je “pedijatrijski melanom”, često nodularan,

Poznati su spoljašni i unutrašnji faktori rizika pri nastanku juvenilnog melanoma.

Spoljašnji faktori rizika obuhvataju UV radijaciju (UV ekspozicija – posebno UVA, dok je ponavljana UVB ekspozicija kofaktor rizika, posebno opekotine od sunca u djetinjstvu su u bliskoj korelaciji sa rizikom od melanoma, geografska širina i upotreba solarijuma – jedna jedina upotreba solarijuma do 35. godine života povećava rizik od nastajanja melanoma za 75%), neke lijekove (psoralen, UVA svjetlosna terapija i neonatalna fototerapija plavim svjetlom) i uticaj spoljašnje sredine (polivinil hlorid, teški metali i pesticidi).

Unutrašnje faktore rizika predstavlja istorija malignih oboljenja kože (lična ili porodična anamneza melanoma ili nemelanomskih karcinoma kože, „germline“ mutacija CDKN2A i CDK4), mladeži (veliki broj kongenitalnih nevusa, nevusi velikog dijametra ili displastični nevusi - ≥ 100 displastičnih nevusa ili ≥

65

jedan displastični nevus dijametra ≥ od 8mm ili ≥ 10 displastičnih nevusa dijametra > od 5mm), podatak o uzimanju nekih lijekova (imunosupresivi, podatak o malignim tumorima u prošlosti), defekat u reparaciji DNA (Xeroderma pigmentosum) i fototip kože (fototip kože I i II). Melanom u vrlo ranim godinama, prije 6. godine, je moguće rezultat mutacija ključnih regulatornih gena koji se prenose preko ploda.

Pri dijagnostici i diferencijalnoj dijagnostici juvenilnog melanoma prisustvo pigmentnih melanocitnih nevusa je vrlo značajno: 1. SPITZ NEVUS (češći kod djece; ≥ 40 % lezija dijagnostifokovanih kao juvenilni melanom u stvari su Spitz nevusi) 2. ATIPIČNI ILI DISPLASTIČNI NEVUS (pojava u djetinjstvu prije 20. godine dokazano povećava rizik od melanoma; multipli su marker povećanog individualnog rizika) 3. REKURENTNI NEVUS 4. KONGENITALNI MELANOCITNI NEVUS (maligni potencijal korelira sa veličinom; ≥ 20 cm = 5-10% rizik od melanoma) 5. SUTTON (“HALO”) NEVUS (čest kod teenager-a) 6. SEBACEALNI NEVUS 7. NEVUS SPILLUS (pjegavi lentiginozni nevus) 8. PLAVI NEVUS. Pregled djece sa pigmentnim promjenama je jedan od najizazovnijih u pedijatrijskoj dermatologiji.

Fototip kože (podjela na VI tipova po T. Fitzpatrick-u iz 1975. godine) je vrlo značajan unutrašnji faktor rizika nastanka juvenilnog melanoma. Poseban rizik nose fototipovi I (koža boje slonovače ili blijedo bijela, MED – Minimal Erithemal Dose 15 – 30 mJ/ cm2, UV odgovor – brzo i jako „gori“, nikada ne tamni, melanoma rizik ++++) i fototip II (boja kože vrlo bijela, MED 25 – 40 mJ/cm2 UV zračenja, odgovor na UV zračenje – brzo „gori“, teško i minimalno tamni, melanoma rizik +++/++++).

Pri tome treba podsjetiti da je MED , Minimalna Eritomatogena Doza, doza UVB zračenja koja „padne“ na cm2 kože, izazivajući minimalni – početni eritem – crvenilo.

Polimorfizam MC1R gena je u korelaciji sa količinom epidermalnog eumelanina, bojom kože, UV senzivitetom i povećanim rizikom od kancera.

Osnovne karekteristike juvenilnog melanoma su: biologija drukčija nego kod odraslih, regularne granice, atipična prezentacija, pink ili bijela boja (amelanoza), jednobojnost, varijabilni dijametar, nodularnost, brz rast, čest razvoj De novo (kao početna lezija), debljina (medijana 1,6 mm), svrab, krvarenje i ulceracija, agresivno ponašanje, nejasna histopatologija, metastaze u limfne čvorove (25 – 40%), posebno SN (29%), česte rekurencije i smrti poslije 5 godina, dobro podnošenje agresivnih tretmana i preživljavanje bolje nego što se očekuje.

Može se reći da se juvenilni melanom umnogome razlikuje od melanoma odraslih, te je želja za upoznavanjem šire stručne i čitalačke javnosti sa ovom činjenicom bio jedan od razloga za izbor teme ovog članka.

U patogenezi juvenilnog melanoma iz benignog nevusa mogu se prepoznati slijedeća biološka dešavanja: benigni nevus (limitiranog rasta, smešten u epidermisu, ne zahvatajući bazalnu membranu), displastični nevus ( premaligna lezija koja može da re-

66

gredira ili razvije atipiju), faza radijalnog rasta ( smanjena diferencijacija, nekontrolisana hiperplazija, klonalna prolifelacija), faza vertikalnog rasta (prodirući bazalnu membranu, formiranje tumora) i faza metastatskog melanoma (disocijacija od primarnog tumora i rast na udaljenim mjestima, posebno plućima, jetri i mozgu).

Faze razvoja juvenilnog melanoma od benignog nevusa na molekularnom nivou su: BRAF mutacija u fazi benignog nevusa, gubitak CDKN2A i PTEN u fazi displastičnog nevusa, povećanje CD1 u fazi radijalnog rasta tumora, gubitak E – kaderina, N – kaderin ekspresija, αVβ3 integrin ekspresija, MMP – 2 ekpresija, Survivin ekspresija i redukcija TRPM1 u fazi vertikalnog rasta tumora i odsustvo TRPM1 u fazi metastatskog melanoma.

Može se reći da melanomi koji nastaju uslijed hronične ekspozicije suncu nastaju od normalnog melanocita preko injiciranog melanocita, velikog broja nevusa sa 80% BRAF mutacija do BRAF melanoma, najčešće u blizini početnih nevusa.

Melanomi koji nastaju bez uticaja sunčevog zračenja pokazuju non BRAF mutacije i često LMM subtipove.

Kako se većina karakteristika juvenilnog melanoma razlikuje umnogome od adultnog melanoma za dijagnozu juvenilnog melanoma predloženo je 2013. godine alternativno ABCD pravilo. Naime, 60% prepubertetskog i 40% pubertetskog melanoma pokazuje odsustvo konvencionalnih ABCDEF kriterijuma! Da podsjetim: kod konvencionalnog ABCD pravila, A znači asimetriju (Asymetry), B znači granice (Border), C znači boju (Color), D znači promjer (Diameter). Kod novog predloženog ABCD pravila za dijagnostiku juvenilnog melanoma, A znači bezbojan (AMELONOTIC), B znači krvarenje, čvorić (BLEEDING, BUMP), C znači jednobojnost (COLOR UNIFORMITY), D znači nastanak ne iz pigmentne lezije i promjer (DE NOVO, DIAMETER).

Juvenilni melanom ima i naglašeno nejasnu histopatologiju, te je histopatološka dijagnoza juvenilnog melanoma veliki izazov i za iskusne patologe; 44% juvenilnih melanoma se histopatološki ne može klasifikovati u poznate subtipove (nodularni, spitzoidni), već se smatra „neklasifikovanim“ histopatološkim oblikom.

Juvenilni melanom se liječi identičnim terapeutskim procedurama kao i adultni melanom, sa naglaskom na dobro podnošenje agresivnih tretmana, što ponovo potencira specifično i neočekivano ponašanje juvenilnog melanoma u odnosu na melanom odraslih.

Ono što je važno zapamtiti na kraju ovog članka je da su djeca u manjem riziku od UV uslovljenih šteta na koži, što je i logično jer u djetinjstvu tek počinje, i to treba naglasiti, životni period inicijacije latentnog komulativnog, štetnog djelovanja UV zračenja, i to od prvog ljeta života, a koje se manifestuje kasnije u životu!

Kako je juvenilni melanom često rezultat mutacija ključnih regulatornih gena koji se prenose preko ploda, može se reći da treba imati na umu da dijete nikada nije premalo za stvaranje i razvoj melanoma, KAO NI ZA PAŽNJU RODITELJA, PEDIJATARA, DERMATOLOGA ILI DRUGIH LJEKARA PRI PREGLEDU PIGMENTNIH LEZIJA DJETETA I POSEBNO SPROVOĐENJE PREVENTIVNIH MJERA, O KOJIMA JE BILO RIJEČI U PRETHODNOM BROJU!

Hijaluronski fileri Dr Vesna Mitić-Lakušić, Klinički centar Crne Gore Hijaluronski fileri po hemijskom sastavu predstavljaju umrezenu hijaluronsku kisjelinu koja služi prvenstveno popunjavanju bora, dok ujedno jako dobro hidriraju kožu. Hijaluronska kisjelina je bezbjedna i prirodna supstanca. Prirodno se nalazi u ljudskom organizmu, a 50% njene ukupne količine se nalazi u koži. To je supstanca u obliku gela koja pruža potporu kolagenim vlaknima i ostalim činiocima kože. Hijaluronska kisjelina se vremenom, tokom prirodnog procesa starenja, nakon 25. godine resorbuje. Suština tretmana filerima je da nadoknadimo količinu hijaluronske kisjeline koja se tokom vremena resorbovala. Fileri su, zapravo, hijaluronska kisjelina u obliku gela koja se ubrizgava u kožu.

Hijaluronski fileri su svoju primjenu našli u širokom spektru indikacija u estetskoj medicini, tako da je njima moguće postići:

68

t popunjavanje nazo-labijalnih bora i marionetskih bora, t QPWFʉBOKF J PCMJLPWBOKF KBHPEJDB t QPQVOKBWBOKF PCSB[B t LPSJHPWBOKF OPTB t QPEJ[BOKF WSIB OPTB t QPQVOKBWBOKF U[W NSÝUBMJDB CPSF OB ʊFMV J J[NFÿV obrva, t QPQVOKBWBOKF CPSB OB WSBUV t QPQVOKBWBOKF CPSB OB EFLPMUFV J[NFÿV HSVEJ t QPQVOKBWBOKF CPSJDB PLP PʊJKV U[W DSPX GFFU TWSBʊKF OPHF

t SFHFOFSBDJKV ÝBLB t VWFʉBOKF VTBOB QSPNKFOB PCMJLB J WFMJʊJOF

t QPQVOKBWBOKF CPSJDB J[OBE HPSOKF VTOF t QPQVOKBWBOKF CPSJDB JTQPE EPOKF VTOF t QPENMBÿJWBOKF VÝOJI SFTJDB t [BUF[BOKF WJMJʊOF MJOJKF TMKFQPʊOF SFHJKF J QPEWBMKLB t QPQVOKBWBOKF PäJMKLBLB PE BLOJ

t [BUF[BOKF LPäF CSBEF t QPEJ[BOKF PCSWB

)JKBMVSPOTLJ ĕMFSJ QSFETUBWMKBKV JEFBMOP SKFTFOKF [B PTPCF LPKF äFMF EB [BES[F QSJSPEBO J[HMFE QSPDFEVSB KF CF[CKFEOB J V[ EPEBUBL MPLBMOF BOFTUF[JKF CF[CPMOB 0WBK USFUNBO KF QPQVMBSOPTU J ÝJSPLV QSJNKFOV OBÝBP VQSBWP [BIWBMKVKVʉJ NJOJNBMOPK JOWB [JWOPTUJ J OF[OBUOPN PQPSBWLV TB KFEOF J J[WBOSFEOJN SF[VMUBUJNB TB ESVHF TUSBOF *EFBMBO KF J[CPS [B POF LPKJ äFMF EB QPQVOF EVCMKF J QMJʉF CPSF TB NJOJNBMOPN USBVNPN ULJWB

5SFUNBO KF KFEOPTUBWBO CF[CKFEBO J CF[CPMBO USBKF PE EP NJOVUB 3F[VMUBUJ TF WJEF PENBI OBLPO USFUNBOB 1PTUJäF TF FGFLBU [BUFHOVUPTUJ KFESJOF J IJESBUBDJKF ,PäB QPTUBKF HMBULB WSBʉB TF NMBEBMBʊLB TUSVLUVSB MJDB ÝUP ʊJOJ EB TF PTKFʉBUF NMBÿF J QSJKBUOJKF *TLVTUWP QPLB[VKF EB OFLJ QBDJKFOUJ JNBKV OFMB HPEBO PTFʉBK OB NKFTUV VCPEB ÝUP USBKF QBS EBOB OBLPO QVOKFOKB CPSB /BLPO USFUNBOB NPäF EB TF QPKBWJ DSWFOJMP JMJ CMBHJ PUPL LPKJ USBKF NBOKF PE EBOB

69

Hronika 1. avgust – NOVI SLUČAJEVI ZIKE NA FLORIDI – SAD Američki centri za kontrolu bolesti izdali su upozorenje trudnicama da ne putuju u saveznu državu Florida, na jugoistoku zemlje, gde su prijavljeni novi slučajevi zaraze virusom zika, koji izaziva mikrocefaliju i ozbiljna oštećenja mozga kod novorođenčadi. Nadležni su zabilježili čak 10 novih slučajeva zike na Floridi, što znači da ih sada ukupno ima 14, zbog čega je guverner te države Rik Skot tražio federalnu pomoć za borbu protiv širenja virusa. Skot je takođe upozorio da su svi zaraženi u Floridi dobili virus od lokalnih komaraca. Američki zdravstveni radnici su još prije nekoliko mjeseci upozoravali na moguću pojavu zike, ali Kongres još nije odobrio fondove za borbu protiv komaraca.

Očekuje se da će zika preći i izvan granica Floride.

- Majami ima sličnu klimu kao Hjuston. Majami ima iste komarce kao Hjuston, i ostatak Meksičkog zaliva. Dakle ovo hitno mora da se riješi - navodi Tod Prajs, ljekar specijalista za infektivne bolesti.

5. avgust – TESTIRANJEM SLUHA SADA JE MOGUĆE OTKRITI DJECU SA RIZIKOM ZA AUTIZMA – SAD Američki naučnici sa Univerziteta Rochester u svom istraživanju su otkrili da kod djece sa autizmom se javljaju poteškoće sa funkcijom unutrašnjeg uha. Taj poremećaj negativno utiče na sposobnost prepoznavanja govora. Testiranjem unutrašnjeg uha moguće je otkriti postoji li veći rizik za autizam kod djece i prije nego što budu dovoljno stara za početak govora.

Studija je objavljena u stručom časopisu Autism Research, a navodi se i kako je raniji početak terapije povezan sa izraženijim pozitivnim učinkom.

6. avgust – BORBA ZA SPAS MAJKI I NOVOROĐENČADI – SAD

1. avgust – USPJEŠNO SPROVEDENA ISTRAŽIVANJA UNIVERZALNE VAKCINE ZA RAK – Njemačka Naučnici sa Univerziteta Johannes Gutenberg u Mainzu u Njemačkoj su uspješno sproveli tri ispitivanja na ljudima univerzalne vakcine za rak. Radi se o testiranju prije velikog kliničkog ispitivanja koje bi trebalo uslijediti. Liječenje raka nije jednostavno pošto postoji nebrojeno podvrsta tumora, a najdjelotvornije liječenje u modernoj medicini je hemoterapijom i zračenjem. No, naučnici traže i druge metode kako liječiti ovu opasnu bolest.

Jedno od načina je i imunoterapija, tj. liječenje raka kroz osnaživanje imunološkog sistema kako bi podstakli tijelo da se samo bori protiv raka. To je temelj nove vakcine koju pokušavaju razviti naučnici, da podstaknu tijelo da se samo bori kroz imunitet.

4. avgust – GENETSKIM MODIFIKOVANIM ĆELIJAMA SE MOŽE OLAKŠATI BORBA PROTIV TUMORA – Velika Britanija Britanski naučnici sa Univerzizeta University College London objavili su kako modifikovanjem ćelija imunološkog sistema mogu unaprijediti njihovu funkciju i na taj način olakšati borbu protiv tumora. Istraživanja su sprovedena na miševima, a dosadašnji rezultati ukazuju na to da je moguće manipulacijama DNK poništiti negativan učinak tumora na djelovanje imuniteta.

Modifikovane ćelije su imunološke T- ćelije, a kod testiranih životinja povećali su izglede za preživljavanje oko 3 puta.

Ova metoda pokazala se djelotvornom protiv melanoma i fibrosarkoma.

70

Zbog velike smrtnosti majki i novorođenčadi u siromašnim zemljama neophodno je izumiti jeftine medicinske uređaje.

Najbolji pokazatelj globalnog jaza između bogatih i siromašnih država je pristup medicinskoj tehnologiji. Kako bi smanjile smrtnost novorođenčadi i njihovih majki u siromašnim zemljama, vlade i humanitarne organizacije od inžInjera traže da izume jeftine medicinske uređaje i tretmane koji bi mogli imati široku distribuciju. Napredak u medicini je impresivan, ali često ne dotiče najsiromašnije. Blizu 80 posto medicinske tehnologije namijenjeno je liječenju samo 10 posto svjetske populacije.

U posljednjih šest godina inovatori se okupljaju u Vašingtonu kako bi se takmičili za grantove kojima bi svoje koncepte pretvorili u praktične proizvode, nutritijente i terapijska rješenja za manje razvijene države. Jedan takav projekat je i razvoj jeftinog uređaja za praćenje tjelesne temperature, koji su razvili indijski dizajneri kako bi spriječili hipotermiju kod novorođenčadi. Uređaj

od livenog željeza za kuvanje, testiran u Kambodži, obogaćuje hranu i piće za anemične majke.

- U posljednjih šest godina, više od 4.000 ovakvih ideja takmičilo se u konkurenciji više stotina zemalja. Od tog broja, stotinu inovacija sada je u masovnoj upotrebi. Sudije biraju pobjedničke projekte ne samo na osnovu njihovog tehničkog kvaliteta ili društvene koristi, već moraju imati poslovni model.

Mogu li napraviti nešto finansijski samoodrživo, razumiju li dovoljno tržište i sl. - kaže Carol Dahl iz fondacije Lemelson.

6. avgust – NAUČNICI OTKRILI TAJNU NEURODEGERATIVNIH BOLESTI – Velika Britanija Tim naučnika iz Kembridža pod vodstvom hrvatske naučnice dr Anđele Šarić otkrio je da se naslage u mozgu koje uzrokuju Alchajmerovu i Parkinsonovu bolest, nakon što se jednom stvore u starosti, počinju samoreplicirati tako da se bolest dalje razvija, i to ubrzano. Ova studija po prvi put daje jasan odgovor na pitanje zašto neke neurodegenerativne bolesti u starosti vrlo brzo napreduju. Ona bi takođe trebala da omogući pronalazak ljekova za njih.

Studija je objavljena u časopisu Nature Physics, a opisuje fibrile, proteinska vlakna koja uzrokuju neurodegenerativne bolesti, a upravo se oni mogu umnažati bez složenih mehanizama, kakvi su potrebni za replikaciju DNK i RNK - molekula života.

7. avgust - GMO KOMARCI U BORBI PROTIV VIRUSA ZIKA – SAD Američka uprava za hranu i ljekove (FDA) poslije nekoliko mjeseci debate početkom avgusta je dala dozvolu kompaniji Oksitek da na slobodu puste hiljade genetski modifikovanih komaraca, kako bi se borili protiv širenja bolesti, među kojima je i virus zika. Komarci će biti pušteni u Floridi, a projekat kompanije koja se bavi biotehnologijom, a specijalizovana je za inovativnu kontrolu insekata, trebalo bi da drastično smanji populaciju divljih komaraca u ovoj američkoj državi, a u budućnosti i u drugim zemljama poput Brazila, gdje zika prijeti milionima građana, kao i sportistima i posjetiocima ljetnjih Olimpijskih igara u Rio De Žaneiru.

Iz Svjetske zdravstvene organizacije kažu da još nema dokaza da ovakve metode zaista sprečavaju epidemije i procjenjuju da bi oko 4 miliona ljudi moglo da bude inficirano zika virusom do kraja godine, a najveća zabrinutost je veza virusa sa deformitetima lobanje i mozga kod novorođenčadi. Ipak, s obzirom na slabe dosadašnje rezultate borbe sa zikom, izgleda da je jedini način da se virus zaustavi - da se uništi ili promijeni komarac koji ga prenosi. Pošto ne postoji vakcina protiv virusa zika, borba protiv njega svodi se na kontrolisanje komarca koji prenosi virus.

Zemlje u Latinskoj Americi zaprašuju komarce insekticidima da bi ih uništili, ali potrebno je uraditi više od toga.

ŠVAJCARSKA DERMATOLOŠKA NJEGA

POBOLJŠAVA ELASTIČNOST

UMANJUJE BORE POVEĆAVA HIDRATACIJU Rezultati kliničke studije u trajanju od 28 dana

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

priroda stvorila zajednički mehanizam za regeneraciju upisan u genima kod svih životinja, pa tako i kod ljudi – navodi Yin. 17. avgust – PRONAĐENI ORGANIZMI NA DNU OKEANA

Istraživači iz britanske kompanije Oksitek modifikovali su komarca tako da njegovo potomstvo umire prije nego što može da se reprodukuje. Testovi na Kajmanskim Ostrvima i u Brazilu smanjili su broj larvi divljih komaraca za više od 80 odsto.

10. avgust - UMRLA BEBA OD ZIKE U TEKSASU – SAD Zvaničnici američke savezne države Teksas saopštili su da je beba, čija je majka putovala u El Salvador dok je bila u drugom stanju, umrla neposredno poslije rođenja, i da je razlog smrti virus zika. Beba je umrla u bolnici u Hjustonu, a dr Umar Šah, izvršni direktor Odeljenja za javno zdravlje okruga Haris, izjavio je da je imala mikrocefaliju, bolest koja se povezuje sa infekcijom od virusa zika.

Ovo je drugi smrtni slučaj povezan sa zikom u Sjedinjenim Državama. Prvi je bio stariji čovjek koji je umro u saveznoj državi Juta u junu, kada se zarazio virusom, ali je on imao i druge zdravstvene probleme. Na Floridi, guverner Rik Skot rekao je da su u Majamiju prijavljena četiri nova slučaja, za koje se sumnja da su ih prenijeli komarci. Naveo je da je do sada 21 osoba zaražena lokalnim prenošenjem virusa i ponovo apelovao na Kongres da se vrati sa ljetnje pauze i usvoji mjere kojim se odobravaju vanredna sredstva za pomoć Floridi da se nosi sa ovom zdravstvenom krizom.

Naučnici su pronašli organizme na izvorima metana na Arktiku. Istraživanje objavljeno u časopisu Marine Ecology Progress Series pokazalo je da hladni izvori mogu dramatično uticati na razne djelove životnih zajednica okeanskog dna, uprkos hladnoći i mraku.

- Po prvi put, zabilježili smo kako izvor metana utiče na sastav zajednice faune na dnu okeana na području Arktika u okolini Svalbardskog arhipelaga - navodi Emmelie Åström, glavna autorica na radu u Centru za arktičke plinovite hidrate, klimu i okolinu (CAGE).

Otkrića su povezana sa topljenjem metan hidrata, spoja koji nalikuje ledu kad je stabilan i koji se nalazi ispod morskog dna na niskim temperaturama i pod visokim pritiskom.

19. avgust – ZIKA VIRUS MOŽE RAZORITI I ĆELIJE MOZGA ODRASLIH OSOBA - SAD Istraživanje koje je objavljeno u časopisu Cell Stem pokazalo je kako Zika virus može imati razarujući učinak i na neke tipove ćelija mozga odraslih osoba. Dakle, Zika nije opasan samo za mozak fetusa, već i za odrasle, objavljeno je u SAD-u.

- Pokazalo se da zika može ući u mozak odraslih osoba i razoriti ga - rekla je jedna od autorica Sujan Shresta, profesorica na La Jolla Institute of Allergy and Immunology. Ćelije dva dijela mozga pokazale su se posebno osjetljivim na virus, a nalaze se i u hipokampusu. Dugoročni učinci na mozak teško se mogu predvidjeti.

11. avgust – OTKRIVENI GENI ZA REGENERACIJU UDOVA U radu objavljenom u časopisu PLOS ONE istraživači sa Biološke Laboratorije MDI Benjamin L. King i Voot P. Yin otkrili su zajedničke regulatore gena kod 3 vrste koje imaju sposobnost regeneracije: riba zebrica, aksolotl i bihiri i jedna vrsta mnogoperke. Otkriće zajedničkih genetskih regulatora potencijalno bi moglo predstavljati dobru podlogu za istraživanja nove hipoteze o genetičkim mehanizmima koji upravljaju regeneracijom udova.

Otkriće takođe predstavlja velik napredak u razumijevanju tipova tkiva kod ljudi, poput tkiva udova, koji se teže regenerišu i to kako bi se moglo manipulisati tim mehanizmima.

- Regeneracija udova kod ljudi zvuči kao naučna fantastika, no ipak nije tako daleko od istine. Činjenica da smo identifikovali genetske potpise odgovorne za regeneraciju udova kod 3 različite vrste sa različitim tipovima udova već sugeriše da je

72

20. avgust – NOVI SLUČAJEVI DJEČIJE PARALIZE U NIGERIJI – Afrika Nigerija se spremala da proslavi drugu godišnjicu bez zabilježenih slučajeva dječije paralize kada je vlada izvjestila da je dvoje djece paralisano tom bolešću. Zemlja sada planira masovni program vakcinacije koji će početi odmah.

Virus dječije paralize je ponovo pogodio Nigeriju. To je posljednja zemlja u Africi u kojoj taj opasni virus postoji. Sada

je na sjeveru zemlje dvoje djece paralisano za cio život. Ekstremisti Boko Harama su učinili vakcinaciju opasnom u sjevernom dijelu zemlje.

Dr Muhamed Ali Pate je pomogao da se učvrsti povjerenje kod plemenskih lidera i nastavlja da radi na iskorjenjivanju dječije paralize u njegovoj domovini. Partneri Nigerije su udvostručili podršku toj zemlji u iskorjenjavanju dječije paralize.

Mada je u Nigeriji zabilježeno nazadovanje, svijet je veoma blizu iskorjenjavanja dječije paralize. Ove godine je izvješteno o samo 23 slučaja do sada. Prije sedamdeset godina dječija paraliza bi usmrtila ili paralisala pola miliona ljudi godišnje. Samo dvije zemlje su izvijestile o novoj pojavi dječje paralize: Pakistan i Avganistan. Dr Pate ukazuje da je nastojanje da se iskorijeni dječija paraliza primjer onoga što globalno partnerstvo može da postigne.

21. avgust - PARALIZOVANI PACIJENTI PONOVO HODAJU – Brazil Nevjerovatan uspjeh postigli su brazilski naučnici. Naime, muškarac sa teškom ozljedom karlice ponovno je počeo pomjerati noge nakon vježbanja sa egzoskeletonom (vanjskim kosturom) povezanim direktno sa njegovim mozgom. Čak je uspio potpuno sam da napravi nekoliko koraka koristeći samo štake.

Projekat Walk Again zamišljen je kako bi paraplegičarima ponovno omogućio pokretanje nogu i to zahvaljujući vanjskom skeletonu kojeg pokreću misli. No naučnici su se iznenadili kad su ustanovili da se tokom treninga pacijentima vraća i izgubljeni osjećaj.

Naime, prije se mislilo da je usljed ozljede karlice osjećaj nepovratno izgubljen, no sada se čini da se ozlijeđeni nervi mogu ponovno aktivirati treningom.

Jedan od pacijenata koji nije mogao stajati ni pomoću proteze, nakon deset mjeseci treninga bio je sposoban da hoda samo pomoću hodalice i uz malu asistenciju terapeuta. U drugom primjeru, pacijent je mogao hodati samo pomoću štaka. Dr Miguel Nicolelis, direktor instituta u kojem je sproveden projekat, kazao je kako se ukupno sedam pacijenata koji su prije imali potpunu paralizu, sada vode kao djelomično paralizirani. - Njihov oporavak još nije završen i oni će nastaviti da napreduju - rekao je dr Nicolelis.

Na svečanosti otvorenja Fifa svjetskog kupa 2014. godine početni udarac sa sredine terena zadao je muškarac paralizovan od vrata naniže i to upravo koristeći sučelje povezano sa mozgom i egzoskeleton.

Pokrenite novi život vaše kose uz Migliorin proizvode za savršenu njegu iznutra i spolja.

MEDITAS d.o.o., Oktobarske revolucije 130, Podgorica, tel: +382 20 625 016, mob: +382 69 024 084, e-mail: vpmeditas@t-com.me, MEDITAS Crna Gora, www.meditas.me

Spasoje Mićunović (1925 - 2016.)

Istaknuti borac protiv alkoholizma Doc. dr sci med. Božo Vuković

a za trećeg čuvara svinja, koji nije pio alkohol Spasoje Mićunović, rođen je u Trepči i nije pušio kaže da je „dugo živio i preživio kod Nikšića. Bio je učesnik Narodnooslomnoge mlađe u manastiru i Prnjavoru“. Čak bodilačke borbe od 13. jula 1941. godine do je Adam, seljak, nagovorio starca, kaluđera, 15. maja 1945. godine. Kao mlad čovjek, pun isposnika da ne pije rakiju, kako je običavao pouzdanja i energije, više je bio sklon, predisvako jutro. sponiran da se bavi naukom, nego vojničkom Ivo Andrić u pripovjetci „Jakov, drug karijerom. Želio je da stekne obrazovanje, jer iz mog djetinjstva“, opisuje mladog čovjeka, je smatro da se tako može više odužiti hrabrodruga iz djetinjstva, kome je djeda bio majstor, sti Mićunovića. Smatrao je da školovanjem pa se kao majstor dunđer navikao da pije. može više učiniti za svoju osobnu ličnost, za Govorilo se dunđer biti, a ne piti, može li biti. svoje plemenike i za sve ljude svog kraja i CrJednog dana, našli su ga obješenog o gredi ne Gore. U tome se nije prevario. To ga je tek dovršenog krova. Jakov, kao đak u gipodstaklo da uspješno završi Pravni fakultet Spasoje Mićunović mnaziji, bio je odličan matematičar. Nije 1952. godine. Poslije završetka studija radio nastavio školovanje, zaposlio se u lokalnoj je u Nikšiću dvije godine, a zatim je prešao banci pa nastavio da pije, pa su i njega našli da radi u Okružnom sudu u Bijelom Polju, obješenog na tavanu. kada je i položio sudijski ispit. Iza toga, bio je izabran za predsjedMićunović je kao glavni i odgovorni urednik objavio nika suda u Nevesinju. Iz Nevesinja, ponovo je došao u Bijelo monografiju „Trezvenjački pokret u Crnoj Gori (1900. – 1984.

Polje za predsjednika suda. Već u to vrijeme počeo se intezivno godine)“. To je koristan i u današnje vrijeme podsticajni priručnik baviti širenjem trezvenosti. protiv alkoholizma, narkomanije i pušenja duvana. U Monografiji Nemjerljiv je njegov uticaj na širenju trezvenosti. To mu opisani su trezvenjački pokreti kroz Crnu Goru i širom Jugoslavije je bila životna želja, da štiti đake i mlade naraštaje od štetnosti sa fotografijama Skupštine na Cetinju i fotografijom prvog Doma droga, alkohola i pušenja duvana. Kao intiligentan pravnik, trezvenosti u Jugoslaviji u Beranama. Izgradnja Doma u Beranama školovan i načitan sudijski vještak, objavljuje brojne članke iz počela je 1925. godine, a Dom je izgrađen 1934. godine. U monografiji oblasti pravnog sistema. Istovremeno je glavni i odgovorni uredsu biografije i snimci istaknutih sudionika trezvenjačkog pokreta u nik časopisa Trezvenost. U časopisu Trezvenost i Alkoholizam Crnoj Gori, sa naznakom publikacija i članaka koji su objavljivali. objavio je primjere štetnog djelovanja alkohola na tjelesno zdravlje Među njih trideset, Radenko Smolović je uvrstio dvije gospođe, i zdravu pamet. Pojedini primjeri iz života korisniji su i ubjedljiviji nosioce spomenica Biserku Vučinić – Mandrap i Vojislavku Brajović. nego opširni pripovjedački zapisi. Primjeri su za to pripovjetka U Crnoj Gori se i danas često čuje Andrićeva opomena. „Ko rakijom Sima Matavulja „Svinjar Adam“ i pripovjetka Iva Andrića „Jakov, tugu liječi, taj ne ozdravi od tuge, nego umire od rakije“. drug iz djetinjstva“. Ko pročita ove dvije pripovjetke, neće se I u današnje vrijeme, kada đaci rano počnu piti alkohol, opijati, čuvaće se od štetnog alkohola. poučno ih je upoznati na Matavuljeve i Andrićeve pripovjetke Matavulj je sažeto, medicinski, dijagnostički, logično i u kojima je ispoljena želja da se kod učenika djeluje na razvoj razumljivo opisao dugotrajno uzimanje alkohola, kliničko ispoljalogičnog rasuđivanja o djelovanju droga, alkohola i duvana, da vanje oboljenja u vidu drhtanja, deliriuma tremensa i u vidu sami đaci misli i emocije umjere na radost i ljepotu življenja i priviđanja, halucinacija i padavice, epilepsije. Matavulj je opisao čuvanja zdravlja. rano umiranje dva čuvara svinja pod kliničkom slikom padavice,

74

V sajam

edicine

27, 28, 29. oktobar 2016. - Hotel Hilton, Podgorica

Organizator: Medical CG Informacije na tel.: 00382 20 238 841, 067 395 032 redakcija@medicalcg.me

www.medicalcg.me