medical_cg_11

MART 2010. - CRNA GORA - BROJ XI

0.80

TEMA BROJA: PEDIJATRIJA INTERVJU: MIOMIR MAROŠ – SMIJEH JE LIJEK PREDSTAVLJAMO:

DOM ZDRAVLJA U PLJEVLJIMA

OTVORENO U PODGORICI!

tel: 020 219 330

There is something new today........ and something OLD! sa čistim organskim Aloe Vera gelom i probiotskim kompleksom LINIJA ZA NJEGU LICA

LINIJA ZA NJEGU TIJELA LINIJA ZA SUNČANJE VERATTIVA je prva kozmetička linija koja kombinuje vječnu ljepotu prirode i najmodernija kozmetološka istraživanja.

VERATTIVA, kozmetička linija iz Italije, sada dostupna i kod nas.

Zastupnik za Crnu Goru OSMI RED-D, DOO tel./fax 020/647-988; 647-980

Impresum Izdavač: doo Flaer, Podgorica Osnivač: Dragan Nikolić Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Amer Ramusović UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped.

Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Doc. dr sc med. Boban Mugoša Prof. dr sc med. Božidar M. Bojović Dr med. sc Božo Vuković Prim. dr sc med. Djurdjica Ostojić Dražen Ljumović Dr Ilija Ašanin, spec.hir.

Dr Jelica Stanišić, spec.ped.

Dr Majda Šahman Zaimović, spec.pulm.

Doc. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Doc. dr sc med. Mileta Golubović Dr Milorad Drljević, spec. hir.

Prim. dr sc med. Milovan Živković Prim. dr Mensud Grbović mr sc Doc. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Dr Nebojša Kavarić, spec.ped.

Ass. prim. dr sc med. Olivera Miljanović Mr ph.Snežana Stanković Prim. dr sc Todor Baković Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Vesna Miranović Doc. dr sc med. Zoran Srzentić Dr Zuhra Hadrović, spec. opš. med.

STALNI SARADNICI Spec. fiz. Bojan Kraljević Dr Dušan Nenezić spec. za dječiju. reh.

Spec. pedag. Dragana Marković Dr Ljiljana Živadinović Maja Pejović Dr Milana Šoć Miroslav Minić Dr Mišo Pejaković Dr Natalija Tkač Dr Nadica Zindović Ognjen Savić Dr Olivera Kovačević Mr ph Pavle Jurlina Dr Slobodan V. Radonjić Dr Svetlana Radović-Vučeković Dr Tanja Ševaljević-Bojović Mr ph spec. Zorica Potpara dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić lektor: Anita Radanović Štampa: AP Print Adresa: Mitra Bakića br.140 81000 Podgorica Tel/fax: 020/623889 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

MART 2010. - CRNA GORA - BROJ XI

0.80

SADRŽAJ

TEMA BROJA: PEDIJATRIJA INTERVJU: MIOMIR MAROŠ – SMIJEH JE LIJEK PREDSTAVLJAMO:

DOM ZDRAVLJA U PLJEVLJIMA

foto: shutterstock USTA SU OGLEDALO ZDRAVLJA 8 CIRKULARNI KARIJES 9 ASTMA 10 - 11 AKUTNE INFEKCIJE DISAJNIH PUTEVA 12 DJEČJI EKCEM 13 GOJAZNOST U DJEČJEM UZRASTU 14 – 16 PRISILNO TREPTANJE KOD DJECE 20 REPRODUKTIVNA DOB ŽENE 23 AKUTNI ISHEMIČKI MOŽDANI UDAR 24 - 25 KOMPJUTERIZOVANA TOMOGRAFIJA 26 TUMAČENJE LABORATORIJSKIH PARAMETARA 28 - 29 URINARNE INFEKCIJE 30 – 32 BREZA 33 KAMEN U ŽUČNOJ KESI 34 - 35 KARCINOM DEBELOG CRIJEVA 36 – 37 INTERVJU: MIOMIR MAROŠ 38 – 40 PREDSTAVLJAMO: DOM ZDRAVLJA U PLJEVLJIMA 42 - 43 KAŠALJ 44 – 45 NARKOLEPSIJA 46 - 47 HIGIJENA ISHRANE 48 ORAŠASTO VOĆE 50 - 51 SAVREMENE METODE DIZAJNIRANJA LIJEKOVA 52 - 53 ELEKTROTERAPIJA 54 – 55 PLANINARSTVO I ALPINIZAM – MEDICINSKI ASPEKTI 56 – 57 AKUPUNKTURA 58 - 59 INTERNET ZAVISNOST 60 - 62 ZAUVIJEK MLADOLIK IZGLED 64 – 66 REFORMISANJE MEDICINE RADA 70 – 71 KVALITET MEDICINSKE USLUGE 72 - 73 INFEKCIJE 74 OPEKOTINE 75 FENG SHUI 76

ek n o o

n Mi o sv krofi v ež l o e m tri l ra !

mleko je belo... je više od mleka!

Kalcijum

Z a h v a l j u j u ć i n a j n o v i j o j t e h n o l o g i j i m i k r o fi l t r a c i j e, p r e d s t av l j a m o Va m j e d i n s t ve n p r o i z vo d n a n a š e m t r ž i š t u - B e l l o s ve ž e m l e ko, v r h u n s ko g k v a l i t e t a i p r o d u ž e n e s ve ž i n e.

P r i m e n o m s av r e m e n e t e h n o l o g i j e m i k r o fi l t r a c i j e postigli smo da svi prirodni sastojci - kalcijum, v i t a m i n i i p r o t e i n i , o s t a n u s a č u v a n i u s vo m i z vo r n o m i n a j z d r av i j e m o b l i k u .

B e l l o s veže m l e ko, i d e a l n o j e k a ko z a d e c u, t a ko i z a o d r a s l e - s ve o n e ko j i vo d e r a č u n a o s vo m zd r av l j u !

Vitamini Proteini Produžena svežina Vrhunski ukus

ZANIMLJIVOSTI Drijemanje dobro za mozak

Popodnevno drijemanje ne utiče samo na obnavljanje mozga, već može da poboljša i mentalne sposobnosti, pokazali su rezultati jednog američkog istraživanja. Naučnici, predvođeni profesorom psihologije Metjuom Vokerom sa Univerziteta Berkli, došli su do tih rezultata nakon ispitivanja koja su obavili na mladim odraslim osobama, među kojima su neke upražnjavale popodnevni odmor, a druge nijesu.

Testovi pamćenja sprovođeni na tim osobama su pokazali pad memorijskih performansi kod osoba koje su bile budne tokom cijelog dana u odnosu na one koje su upražnjavale popodnevno drijemanje.

Voker je istakao da ti rezultati potvrđuju hipotezu da je san neophodan kako bi se kratkoročno “ispraznila” memorija iz mozga i napravilo mjesto novim informacijama.

Riješna ključna zagonetka HIV virusa Tim britanskih i američkih naučnika tvrdi da je, poslije 20-godišnjih istraživanja, riješio ključnu zagonetku HIV virusa side, što bi moglo da dovede do efikasnijih terapija oboljelih. Američki stručnjaci s Univerziteta Harvard, predvođeni Piterom Čerepanovim sa londonskog koledža, uspjeli su da uzgaje kristalnu masu, koja im je omogućile da vide strukturu enzima integraze.

Enzim integraze se može naći u HIV virusu, kao i drugim srodnim, takozvanim "retrovirusima". Neki od najnovijih ljekova protiv side pokušavaju da blokiraju upravo taj enzim.Sada, pošto je poznata struktura integraze, stručnjaci mogu u potpunosti da razumeju kako inhibitori tog enzima deluju, kako ih je moguće poboljšati i kako sprečiti HIV virus da protiv njih razvije otpornost.

"Zarazivši nekog, HIV virus koristi enzim integrazu da "prilijepi" kopiju svoje genetske informacije na DNK domaćina", objašnjava Čerepanov.

Neki novi ljekovi protiv side, kao što su "izentres" kompanije "Merk" i "elvitegravir", eksperimentalni lijek firme "Gilijad sajensiz", djeluju tako što blokiraju integrazu, ali naučnici ne znaju tačno kako bi mogli da budu poboljšani. Jedini način da se to utvrdi je da se razvije visoko kvalitetna kristalna struktura integraze, na čemu se godinama bezuspješno radilo.

Britansko-američkom timu sada je pošlo za rukom da razvije dovoljno kvalitetan kristal integraze, pozajmljene iz jednog retrovirusa koji je veoma sličan virusu side.

Tek nakon više od 40.000 pokušaja, dobijen je kristal kroz koji se mogla vidjeti njegova trodimenzionalna struktura.

Na ovom kristalu testirano je dejstvo ljekova kompanija "Merk" i Gilijad", tako što je prvi put bilo moguće vidjeti kako ti medikamenti prijanjaju uz integrazu i kako je blokiraju.

6

Slušanje muzike pomaže u oporavku od moždanog udara

Svakodnevno slušanje muzike može da pomogne pacijentima koji se oporavljaju od moždanog udara, saopštili su finski naučnici. Slušanje dva sata muzike dnevno može da pomogne pacijentu u oporavku, kao i u popravljanju verbalnih i drugih kognitivnih funkcija ustanovili su naučnici.

Muzika popravlja raspoloženje, više nego slušanje CD-a na kojima je snimljno čitanje knjiga. Blagotvorna dejstva muzike za liječenje anksioznosti, depresije i bola, čak i šizofrenije, demencije i autizma, već su poznata, ali ova studija prvi put sugeriše da je muzika dobra i poslije moždanog udara.

Muzika stimuliše mozak da se navikne na oštećenja izazvana udarom, a koja mogu da utiču na govor, pažnju ili pokrete.

"To je jeftino oruđe koje bi moglo da upotpuni terapiju liječenja", navodi se u studiji, tokom koje su ispitani pacijenti koji su slušali muziku u bolnici neposredno poslije moždanog udara.

IZ MEDICINE Previše vitaminskih pilula škodi zdravlju

Neki vitaminski i mineralni preparati mogu ozbiljno da naškode zdravlju, ako ih dugo koristite, upozorila je britanska Agencija za kontrolu hrane i ljekova (FSA). U najnovijem savjetu namijenjenom javnosti, Agencija opominje da preparat hrom pikolinat može izazvati rak, a identifikovala je još neke popularne vitaminske i mineralne preparate čija bi duga upotreba predstavljala zdravstveni rizik.

Tri najčešće korišćenja preparata: vitamin C, kalcijum i gvožđe, mogu nanijeti štetu organizmu ako se koriste u velikim dozama čak i u kraćem vremenskom periodu, iako štetni simptomi nestaju ako se obustavi dalje korišćenje preparata.

Iako u najvećem broju slučajeva sve potrebne hranljive i zdrave sastojke možete dobiti kroz izbalansiranu ishranu, mnogi i dalje radije posežu za preparatima.

U izveštaju FSA pomalo dramatično se upozorava da dnevna doza od 1.000 miligrama vitamina C, 1.500 miligrama kalcijuma ili 17 miligrama gvožđa u preparatima može kod mnogih osoba izazvati bolove u stomaku i dijareju - iako simptomi iščezavaju kad se obustavi korišćenje preparata.

Agencija, zato, savjetuje da se nikada dnevno ne uzima više od 10 miligrama vitamina B6 - sem ako se to čini pod nadzorom ljekara.

Beta karoten, jedan od antioksidanata koji se nalazi u pomarandži i žutom voću i povrću, može imati nepovratne štetne efekte na organizam pušača - ako se uzima dugo u velikim dozama.

Mangan takođe može biti štetan po zdravlje starijih ljudi u dužem vremenskom periodu, kaže se u izveštaju FSA, dok je dokazano da ozbiljnu štetu po zdravlje imaju nikotinska kiselina, cink i fosfor ako se koriste dugo.

Vježbanjem protiv dijabetesa i holesterola

Osobe oboljele od dijabetesa tipa 2, koji nastaje u poznijim godinama kao posljedica smanjene osjetljivosti tkiva na insulin, mogle bi u velikoj mjeri da regulišu nivo šećera u krvi vježbama. Ove vježbe bi predstavljale kombinaciju aerobika i bodibildinga, pokazali su rezultati jednog kanadskog istraživanja.

Naučnici Univerziteta u Otavi i Instituta za zdravstvena istraživanja u Otavi došli su do tih rezultata pošto su obavili šestomjesečno istraživanje na 251 slučajno odabranoj osobi oboljeloj od dijabetesa, objavio je sajt Stetoskop.

Istraživanje je pokazalo da kod dijabetičara koji sprovode te dvije vrste vježbi dolazi do duplo bržeg poboljšanja nivoa šećera u krvi nego kod osoba koje praktikuju samo aerobik ili bodibilding, iako su osobe koje su sprovodile samo jednu vrstu vježbi uspjele mnogo više da regulišu šećer od onih koje uopšte nijesu vježbale. Što se tiče opasnosti od većih srčanih problema, istraživanje je pokazalo da je kod dijabetičara koji su vježbali ona smanjena za 15 do 20 odsto u odnosu na one koji nijesu to činili.

Stručnjaci takođe ukazuje da je od ranije poznato da fizička aktivnost podiže nivo HDL holesterola, ali japanski tim, na čelu sa dr Satoru Kodamom, htio je preciznije da utvrdi odnos između intenziteta i trajanja aktivnosti i nivoa holesterola, pa je u tu svrhu analizirao rezultate 25 studija.

Pokazalo se da se fizičkom aktivnošću mora sagorjeti najmanje 900 kilokalorija nedjeljno da bi ona imala pozitivno dejtvo na HDL holesterol. Ta potrošnja kalorija ostvaruje se fizičkom aktivnošću u trajanju od oko dva sata.

Ako zadovolje taj uslov, fizički aktivne osobe mogu da povećaju svoj HDL holesterol koji odgovara petoprocentnom smanjenju rizika od srčanog oboljenja kod muškaraca i osmoprocentnom smanjenju rizika kod žena.

7

Usta su ogledalo zdravlja Piše: prim. mr sc dr Slobodan V. Radonjić spec. za oralnu hirurgiju GALEN (131–201), rimski ljekar i filozof, još u drugom vijeku nove ere rekao je da su usta ogledalo zdravlja. Šta se to stvarno događa u usnoj duplji i šta je to što tamo “piše“, što ljekar, najprije stomatolog, treba da „pročita“, vidi i uoči prilikom pregleda usta i zuba?

Usna duplja je lako pristupačan organ pa je stomatolog u prilici da pregledom prvi posumnja (ili otkrije) da kod pacijenta postoji ne samo lokalni, već i neki opšti zdravstveni problem, ponekad veoma ozbiljan, i da su promjene na sluzokoži i zubima samo posljedica nekih dubljih, daleko opasnijih, poremećaja u organizmu čovjeka. Tako, recimo, šećerna bolest, maligna oboljenja, oboljenja srca, bolesti krvi, sida (AIDS), nedostatak vitamina i minerala, kao i niz drugih zdravstvenih problema imaju odraz u usnoj duplji.

Ako stomatolog uoči često zapaljenje desni (gingiva izrazito crvena, otečena, sklona krvarenju) kod osoba koje redovno i detaljno održavaju higijenu usne duplje, kao i češću pojavu tzv. parodontalnih apscesa, uz moguće klaćenje zuba i gljivične promjene, to je sasvim dovoljan razlog da uputi pacijenta na laboratorijski pregled šećera u krvi zbog sumnje da se radi o bolesniku koji ima dijabet.

Pošto medicina ni danas nije u potpunosti riješila uzrok nastanka malignih oboljenja, čime su ograničene mogućnosti liječenja i izlječenja, to je rano otkrivanje ovih bolesti od izuzetne važnosti za njihov tok i krajnji ishod. Za maligna oboljenja usne duplje, posebno karcinom, koji inače čini 2 do 5% svih malignih oboljenja u organizmu, karakterističan je visok stepen smrtnosti, kao posljedica lokalnog širenja i regionalnih metastaza, pa je pozicija stomatologa, a i mogućnost za sumnju u postojanje karcinoma već u početnoj fazi veoma značajna. Zato su promjene u usnoj duplji u vidu različitih lezija, ranica na jeziku, usnama, nepoznate etiologije koje traju duže od 7 do 10 dana upozorenja stomatologu da se radi o stanju koje treba što prije razjasniti i u specijalizovanoj ustanovi provesti dijagnostičke procedure. Dodajmo da su neželjene promjene na sluzokoži usne duplje često uzrokovane lokalnim iritacijama od alkoholnih pića, kafe, a naročito od duvanskog dima koji sadrži preko 4.000 štetnih sastojaka, kao i loše navike poput držanja cigareta na donjoj usni, grickanja sluzokože obraza i drugo.

Kod hematoloških oboljenja promjene se dešavaju najčešće na desnima, jeziku, kao i na ostaloj oralnoj sluzokoži.

Simptomi u vidu krvarenja iz gingive na najmanji dodir, brzo narastanje - hipertrofija desni, krvni podlivi na sluzokoži, sitna, petehijalna krvarenja, bolne ulceracije, sve to ukazuje na opravdanu sumnju na leukemiju.

Neke vrste anemija imaju vrlo karakteristične promjene na mekim tkivima usne duplje. Tipičan primjer je perniciozna anemija (uzrok nastanka je nedostatak vitamina B-12 zbog nemogućnosti njegove apsorpcije) sa svojevrsnim

8

znacima na jeziku koji je glatak, sjajan, atrofičnih papila, bolan (Hunterov glositis).

Sida (AIDS), veliko zlo savremenog svijeta, ta “kuga” 21. vijeka, bolest koja je počela kao misteriozna infekcija među bijelcima - homoseksualcima, da bi tokom perioda od preko 20 i više godina HIV - virus uzročnik, eksplodirao u najgoru epidemiju sa kojom se čovječanstvo ikada suočilo.

Ima česte patološke manifestacije u ustima. Među prvim simptomima AIDS-a javlja se oralna kandidijaza - gljivično oboljenje koje može zahvatiti čitavu usnu duplju, zatim ulceracije, razaranje ivica desni, jak i vrlo neprijatan zadah iz usta, bijele rožaste površine na jeziku, parodontitis (zapaljenje potpornog aparata zuba), suva usta, stomatit.

U usnoj duplji, početnom dijelu organa za varenje, dolazi do promjena i kod nekih gastrointestinalnih oboljenja.

Kronova bolest, hronično inflamatorno oboljenje crijeva koje se obično javlja kod mlađih osoba između 20-ih i 30-ih godina života, često svoje početne simptome ima na oralnoj sluzokoži. Eritematozna, otečena, izborana bukalna sluzokoža, jako crvene i otečene usne preteča su kasnijem stadijumu koji se razvija u crijevima sa punom simptomatologijom Kronove bolesti.

U alternativnoj, tradicionalnoj kineskoj medicini (u kojoj je pogled glavni “aparat” za postavljanje dijagnoze) pregled jezika, pored beonjače, pulsa, kože i sluzokože, od posebnog je značaja za procjenu stanja zdravlja organizma.

Ako je jezik crvene boje, znak je da je osoba sklona srčanim oboljenjima. Jezik bijele boje govori o slabom imunitetu, umoru, dok je ružičasta boja jedan od znakova zdravog organizma.

Stomatolozi ističu četiri perioda kada su žene osjetljive na oralne promjene i moguće probleme u usnoj duplji. To su pubertet, trudnoća, dani menstrualnog ciklusa i menopauza. Naime, tada dolazi do promjena u nivou određenih hormona (estrogena i progesterona), što ima direktan uticaj na sluzokožu duplje. Mogu se dogoditi promjene na desnima u vidu zapaljenja, zatim sklonost ka krvarenju, poremećaj u lučenju pljuvačke, zubobolja, neprijatan zadah iz usta, hiperplazija - uvećanje desni, posebno u trudnoći (“tumori trudnoće”), sve do blijedog i atoničnog jezika sa osjećajem žarenja i pečenja u menopauzi. U sva četiri perioda žene su znatno osjetljivije na pojavu bilo kakvog zadaha u ustima. Baš tada žene bi trebalo češće da posjećuju stomatologa.

Očito da je uloga i značaj stomatologa u očuvanju zdravlja, ne samo usne duplje, već i čitavog organizma čovjeka, velika. Upravo zato stomatolozi i imaju svoje zaštitnike SVETU APOLONIJU ALEKSANDRIJSKU i SVETOG ANTIPA PERGAMSKOG.

CIRKULARNI KARIJES ILI KARIJES BEBI - DJEČIJE FLAŠICE Sinonimi: melanodontija; miloliza flori; odontoklazija; lat. caries circularis Piše: dr Ljiljana Đurašković spec. dječije i preventivne stomatologije Cirkularni karijes predstavlja specifičnu formu karijesa mliječnih zuba kod djece i karakteriše se: 1. Ranim početkom; 2. Atipičnom i specifičnom l okalizacijom na glatkim površinama gornjih mliječnih sjekutića (inciziva), zatim na gornjim i donjim mliječnim molarima. Očnjaci i donji sjekutići rijetko bivaju zahvaćeni; 3. Akutnim tokom i brzim širenjem; 4. Čestim nastankom komplikacija.

Preduslovi za nastanak cirkularnog karijesa su: 1. Opšti predisponirajući faktori: tuberkuloza, lues, ranitis, eksudativna dijateza; 2. Lokalni faktori: a) Neadekvatna ishrana i loše navike: zaslađeno mlijeko, čaj, voda i sokovi, česti dnevni i noćni obroci, uspavljivanje sa flašicom, stavljanje cucle varalice u med ili šećer; b) Loša oralna higijena.

Lokalizacija karijesa u cervikalnoj (vratnoj) trećini krunice zuba objašnjava se time što gleđ u ovom dijelu mliječnih zuba kalcificira poslije rođenja. Dijete u tom uzrastu često pati od oboljenja digestivnog trakta (dijareja i sl.).

Zbog položaja izvodnih kanala pljuvačnih žlijezda i gravitacije protok pljuvačke do gornjih sjekutića je izuzetno mali i spor. Karakteristike te pljuvačke su da ona ima nizak puferski kapacitet, veliku viskoznost -

ljepljivost pljuvačke, upola manje imunoglobina A u odnosu na odrasle. Kod te pljuvačke nizak je salivarni titar antitijela, tako da se mikroorganizmi brzo razvijaju u ustima djeteta.

Akt sisanja tokom hranjenja ometa kretanje pljuvačke, a infantilni mišići usana nedovoljno su razvijeni da bi dobro zatvorili usta. Pljuvačka sa gornjih sjekutića zbog toga isparava i oni ostaju suvi. Namirnice u bočici za hranjenje beba služe kao hrana bakterijama.

Komplikacije: 1. Otoci, fistule, dentalni ulkus (ujedno predstavljaju i fokalna žarišta); 2. Otežana i bolna ishrana; 3. Obrnut preklop; 4. Poremećaj međuviličnih odnosa ortodontske anomalije.

Terapija je veoma složena i zavisi od stadijuma cirkularnog karijesa u momentu javljanja ljekaru - stomatologu. Takođe, zavisi od uzrasta i psiho-fizičkog stanja djeteta.

Uspjeh preventivnih i terapijskih mjera obezbjeđuje se primjenom: - Određenih higijensko-dijetetskih mjera; - Korišćenjem preparata “Fluora”; - Konzervativnim, protetskim, kao i kombinovanim zbrinjavanjem.

Pitanje: Da li dijete koje sisa majčino mlijeko može da ima cirkularni karijes?

Odgovor: Može, ako majka dugo i često drži dijete na podoju.

9

Pulmološki problemi kod djece

ASTMA Piše: prim. dr sci. med. Đurđica Ostojić Astma kod djece izaziva ponavljanje epizoda vizinga (škripanje, visokotonsko zviždanje u toku izdisaja, zviždanje u grudima), nedostatak vazduha, tjeskobu u grudnom košu i kašalj, naročito u toku noći i rano ujutro. Astma je hronično zapaljenjsko oboljenje disajnih puteva. Hronično inflamirani disajni putevi su hiperreaktivni, a protok vazduha kroz njih je ograničen zbog bronhokonstrikcije, postojanja mukusnih čepova i zapaljenja.

Nažalost, astma je jedna od najčešćih hroničnih bolesti svuda u svijetu i njena učestalost je u porastu, naročito među djecom. Prevalencija simptoma astme u djece kreće se od 0–30% u različitim populacijama, a najviša je u Australiji, Novom Zelandu i Engleskoj. Srećom, astma se može liječiti i kontrolisati, tako da sva djeca sa astmom mogu da budu bez zabrinjavajućih simptoma u toku dana i noći, nemaju teže napade i rijetko koriste lijekove za olakšanje disanja. Sva djeca sa astmom imaju produktivan život, fizički su aktivna i imaju normalnu ili skoro normalnu plućnu funkciju.

Faktori rizika za astmu uključuju: -faktore domaćina, koji osobu ili predisponiraju ili štite od razvoja astme (genetska predispozicija, pol, rasa) i -faktore sredine, koji utiču na to da se astma ispolji kod predisponiranih osoba. Oni pokreću pogoršanja astme ili uzrokuju da simptomi dugo traju.

U faktore sredine ubrajaju se: izlaganje alergenima, virusnim i bakterijskim infekcijama (rinovirusi, korona, RSV, v. influence, enterovirusi), način ishrane, duvanski dim, socijalno-ekonomsko stanje, veličina porodice, aerozagađenje, promjene vremena ili sredine, fizički napor, lijekovi, upotreba antibiotika, aditivi.

Napadi astme (egzacerbacije) nastaju povremeno, ali je zapaljenje u disajnim putevima hronično. Za uspješno liječenje astme potreban je partnerski odnos između roditelja, djeteta i zdravstvenih radnika. Ovaj odnos ima za cilj da osposobi djecu i njihove porodice da sami kontrolišu astmu djeteta uz pomoć zdravstvenih radnika.

Da li sva djeca koja imaju vizing imaju i astmu? Što je dijete mlađe veća je vjerovatnoća da ponavl-

10

jani vizing nastaje iz nekog drugog razloga. U prve dvije godine života to su: cistična fibroza, sindrom primarne cilijarne diskinezije, primarne imunodeficijencije, urođene srčane mane, kongenitalne malformacije koje dovode do suženja intratoraksnih disajnih puteva, aspiracija stranog tijela. Rendgenski snimak grudnog koša važan je za dijagnozu ovih alternativnih uzroka vizinga.

Postoje dvije glavne grupe uzroka vizinga kod djece u prve dvije godine života.

Mala djeca koja imaju ponavljane epizode vizinga u toku akutnih virusnih infekcija dolaze iz porodica u kojima nema atopijskih poremećaja, a atopiju nemaju ni djeca sama.

U bronhijalnom stablu nema zapaljenja. Kod ove djece simptomi se gube u predškolskom uzrastu, a kasnije u životu nemaju astmu. Ne reaguju na bronhodilatatore.

Drugu grupu čine djeca koja imaju bliske srodnike sa atopijskim poremećajima, a sama obično imaju pridružen ekcem i povišen nivo IgE u krvi. U ove djece simptomi astme se javljaju u toku djetinjstva, a i kasnije u životu. Znaci zapaljenja disajnih puteva kod djece mogu se utvrditi u najranijem uzrastu. Postoji opasnost od prekomjerne upotrebe lijekova, naročito antibiotika. Preporučuje se da koriste antiinflamacione lijekove i bronhodilatatore jer oni pozitivno reaguju.

Zdravstveni radnici se ohrabruju da koriste termin astma radije nego ostale termine da bi označili ponavljane epizode vizinga u toku virusnih infekcija u ranom djetinjstvu.

Da li je astma?

Normalan nalaz na plućima ne isključuje astmu.

Kašalj koji se pogoršava u toku noći i budi dijete, ponavljane epizode vizinga, otežanog disanja i tjeskobe u grudnom košu kao i pozitivna familijarna anamneza astme ili drugih atopijskih bolesti (atopijski dermatitis, polenska kijavica, alergijski rinitis), pozitivne kožne probe, povišene vrijednosti RIST-a i RAST-a sugerišu postavljanje dijagnoze. PEF (pick expiratory flow) raste za više od 15% u periodu od 15–20 minuta poslije udisanja brzodjelujućeg β2 agonista.

PEF može i da varira za više od 20 % kada se porede jutarnje vrijednosti i vrijednosti mjerene poslije 12 časova kod bolesnika koji uzimaju bronhodilatatore. Vrijednost PEF-a se smanjuje za više od 15% poslije šestominutnog neprekidnog trčanja ili vježbanja.

Da li je astma?

-Anamneza -Klinička slika (20% djece sa atopijom nema astmu)

-Test oslobađanja histamina iz leukocita, periferna eozinofilija, eozinofili u nazalnom sekretu -Bronhodilatatorni i bronhoprovokacioni testovi -NO u izdahnutom vazduhu i ostali markeri inflamacije Program liječenja i kontrole astme Naučiti djecu i članove njihove porodice da razviju partnerski odnos u zbrinjavanju astme. Procijeniti i pratiti težinu astme, izbjegavati izlaganje faktorima rizika, utvrditi individualne planove za primjenu lijekova u cilju dugotrajnog liječenja kao i u liječenju akutnih napada astme kod djece sa astmom. Obezbijediti redovno praćenje djeteta sa astmom.

Ciljevi uspješnog liječenja astme -Nepostojanje ili postojanje minimalnih simptoma u toku dana i noći -Najmanji mogući broj pogoršanja ili napada -Nepostojanje potrebe za neodložnim posjetama ljekaru ili bolnici -Minimalna potreba za lijekovima za olakšanje disanja -Neograničena fizička aktivnost i podnošenje napora -Funkcija pluća što bliža normalnoj

lijekova

-Nepostojanje ili minimalna neželjena dejstva

Napad astme zahtijeva neodložno liječenje. U terapiji napada astme ne preporučuju se: -Sedativi - strogo izbjegavati -Mukolitici (mogu da pogoršaju kašalj) -Respiratorna fizikalna terapija -Antibiotici (osim ako imaju pridruženu infekciju pneumoniju, sinusitis)

11

AKUTNE INFEKCIJE GORNJIH DISAJNIH PUTEVA KOD DJECE Piše: dr Vesna Strainović - Lalović, spec. pedijatar Najčešće bolesti sa kojima se pedijatar sreće u svakodnevnom radu u ambulanti jesu infekcije disajnih puteva kod djece. Procjenjuje se da u pedijatrijskim ambulantama više od 50 % djece dolazi na pregled zbog infekcija koje se javljaju tokom cijele godine, a tipična sezona javljanja je od septembra do aprila.

Djeca u prvim godinama života u prosjeku 6 do 9 puta godišnje obole od akutne infekcije disajnih puteva, a 10% njih ima i do 10–12 infekcija godišnje. U tu grupu spadaju djeca koja idu u vrtiće, kao i djeca koja imaju stariju braću ili sestre koja im prenose uvijek nove infekcije. Zna se da je dijete u prvim godinama života osjetljivije na infekcije, jer po prvi put dolazi u kontakt sa mnogim uzročnicima bolesti protiv kojih nema razvijenu odbranu organizma. Mala „prokuženost“, odnosno nedostatak specifičnog imuniteta na pojedine uzročnike bolesti, specifičnost disajnih puteva, faktori sredine, kao i specifični faktori, razlozi su češćem obolijevanju djece predškolskog uzrasta.

Tipični simptomi obolijevanja su peckanje ili žarenje u nosu i ždrijelu, kijanje, bistra ili sluzava sekrecija iz nosa, blago do umjereno povišena tjelesna temperatura, suv nadražajni ili produktivni kašalj, promuklost. Djeca su uglavnom dobrog opšteg stanja, dok im apetit može biti smanjen. Kod dojenčadi koja ne umiju disati na usta, javlja se i razdražljivost, nemiran san, često buđenje zbog začepljenog nosića ili kašalj zbog sekreta koji se cijedi niz ždrijelo. Moguće su i komplikacije bolesti, od kojih su najčešće upala sinusa i upala srednjeg uha.

Zabrinuti roditelji najčešće odmah dovode dijete pedijatru, koji na osnovu kliničkog nalaza, opštih simptoma infekcije i epidemioloških podataka, u brojnim slučajevima s velikom vjerovatnoćom, može zaključiti da li se radi o virusnoj ili bakterijskoj infekciji.

Suprotno narodnom vjerovanju: izlaganje hladnoći → prehlada, u uslovima savremenog života nema bitnog uticaja na nastanak bolesti. Uvijek su u pitanju infekcije koje se prenose sa bolesnog na zdravo dijete.

Uzročnici akutnih infekcija disajnih puteva kod djece su, procjenjuje se u oko 90% slučajeva, virusi, te liječenje

12

podrazumijeva simptomatsku terapiju (održavanje prohodnosti nosa, obaranje povišene tjelesne temperature, ublažavanje kašlja, pojenje i dr.). Upotreba antibiotika neopravdana je kod virusnih infekcija - oni ne skraćuju tok bolesti, niti sprečavaju nastanak mogućih komplikacija.

Manji procenat akutnih respiratornih infekcija zaista je uzrokovan bakterijama i zahtijeva antibiotsku terapiju.

Oboljelo dijete se nekoliko dana mora odvojiti od druge djece da nepotrebno ne širi infekciju, jer se virusi zahvaljujući svojoj sposobnosti velike zaraznosti i kratkom vremenu do pojave bolesti među djecom nezrelog imuniteta brzo šire kašljem, kijanjem, kao i preko ruku, direktnim kontaktom sa inficiranim materijalom.

Osnovna preporuka za sprečavanje bolesti jeste odvajanje bolesnog od zdravog djeteta, ukoliko je to moguće, uz ostale preventivne mjere - često pranje ruku, izbjegavanje boravka u zatvorenim prostorijama sa većim brojem ljudi, često vjetrenje prostorija, izbjegavanje posjeta od strane bolesnih ljudi sa simptomima bolesti disajnog sistema, naročito ako su u porodici mlađa djeca ili tek novorođene bebe.

Dječji ekcem

(atopski dermatitis – dermatitis atopica)

Piše: Dr Svetlana Radović Vučeković, spec. za kožne i venerične bolesti Ako Vaše dijete ima atopski dermatitis samo od Vas zavisi njegova budućnost. Atopski dermatitis pokazuje da je Vaše dijete sklono alergijskim reakcijama, a prije svega, na hranu i na alergene koji se udišu (kućna prašina, paraziti iz kućne prašine, perje, životinjska dlaka, polen). Što ga ranije uklonite iz kontakta sa alergenima, ili mu smanjite izloženost alergenima, znatno povećavate šanse Vašeg djeteta za ozdravljenje.

Atopski dermatitis je hronično zapaljenje kože koje obično počinje u doba razvoja odojčeta (dječji ekcem) dijete može da se rodi sa crvenim obrazima. On ima svoj razvojni tok, sa brojnim pogoršanjima i poboljšanjima.

Atopija je nasljedno kliničko stanje kod koga mogu biti udruženi zapaljenje kože - dermatitis, bronhijalna astma i alergijska kijavica. Ekcemske promjene na koži u početku se karakterišu crvenilom, vlaženjem, stvaranjem krustâ, a hronične promjene odlikuje zadebljala koža i naglašen kožni crtež. Intenzivni svrab, koji remeti san, jedna je od osnovnih karakteristika atopskog dermatitisa. Bolest u 60% slučajeva počinje u uzrastu od dva mjeseca do jedne godine

života. Do pete godine počinje kod još 30% oboljelih, a u 10% populacije atopski dermatitis se javlja od šeste do dvadesete godine života. Promjene traju mjesecima i godinama.

Atopski dermatitis se javlja tokom prva dva mjeseca života, četrdesetog dana - zato se i zove FIRCIGER. Tok je karakterističan - dolazi do spontanog manje-više potpunog povlačenja bolesti u toku djetinjstva. Više od dvije trećine pacijenata imaju, lično ili u porodici, alergijsku kijavicu, polensku groznicu, bronhitis ili astmu. Ova pojava je učestalija kod muškaraca nego kod žena.

Vodeći elementi kliničke slike su suva koža i svrab.

Atopski dermatitis nije osip koji svrbi, već ”svrab koji se osipa“. Stalno češanje vodi u začarani krug: svrab - češanje.

Isušivanje kože čestim kupkama i pranjem ruku predstavlja provocirajući faktor. Atopski dermatitis se poboljšava ljeti, a pogoršava zimi.

Odjeća je, takođe, od značaja za pogoršanje bolesti.

Svrab se pojačava pri nošenju odjeće od vune i sintetike.

Preporučuje se nošenje isključivo pamučne odjeće. U liječenju se preporučuju: uljne kupke, uljni gelovi, kao i upotreba lokalnih sredstava protiv svraba - mentola, kamfora, vlažnih obloga, lokalna primjena kortikosteroida (samo do postizanja prvog efekta), koju nikad ne treba naglo prekidati već je treba postepeno smanjivati uz uvođenje lokalno hidrirajućih sredstava, oralnih antihistaminika i, po potrebi, antibiotika. Osnovni principi liječenja su: eliminisati zapaljenje i infekciju, očuvati barijernu funkciju kože, pranje blagim sredstvima koja zamašćuju a ne isušuju kožu, lokalna i opšta sredstva protiv svraba, kao i primjena mjera zaštite od kontakta sa provocirajućim agensima.

KOMPLETNO RJEŠENJE ZA ATOPIJSKI DERMATITIS D E R MO – P E D IJAT R IJ A fo rmulis ano pod kont r ol om der m at ol oga i ef i k a s n o s t potv r đe na u pedi j at r i j ski m or di naci j am a

STELATOPIA

ZA B OLJI K VA LITE T ŽIV OTA D JE TE TA I NJEG O VE P OR OD IC E

Svakodnevno

NO

VO

os je k ran a p l Za je i ti

e

St el at opi a kr em ast i si ndet : Pr os ječ no 6 nedjelja pr im jene

R

Stelatopia K re ma : Prosječno 6 nedjelja primjene 2 puta dnev no

HIP OA L E RG E NA F O RMUL A

Stelatopia ml i j e č n o uljna kupka: Prosječno 6 nedjelja primjene

U ra z d o bljim a pogor š a nja

Kupk a u tr aj anj u

St e la t opia krema: Pr o sj e čn o 6 nedjelja primjene

od 10 m i nuta

2 puta dnevno u

2- 3 puta nedj el j no

k o mb i n a c i j i s a

( ne i s pi r a s e)

lijekom

Bez m i r i sa, konze rv a n s a p a ra b e n a i b e z v j e š t a č k i h b o j a .

Pr i l agođeno z a a t o p i j s k i d e rma t i t i s i o s e t l j i v u k o ž u .

EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU tel: 069 39 99 05

Gojaznost u dječijem uzrastu Piše: prim. dr Miroslav Femić, pedijatar Gojaznost (lat. obesitas) potencijalna je bolest, sa jednostavnom i lako prepoznatljivom kliničkom slikom, a, sa druge strane, sa vrlo složenim patofiziološkim i patomorfološkim promjenama u organizmu. Zabrinjava gojaznost odojčadi, djece malog uzrasta, predškolske i školske djece. Gojaznost školske djece u našoj sredini dostiže 10% učestalosti. Problem je tim veći što većina te djece, neki kažu i više od 30% gojazne djece, ostaje gojazno i u odrasloj dobi, kada se, u većini slučajeva, razvijaju komplikacije gojaznosti. Komplikacije gojaznosti mogu se uočiti i u dječijoj dobi, naročito u školskom uzrastu. Te komplikacije su sljedeće: šećerna bolest, hipertenzija, poremećaj metabolizma masti, infarkt srca, moždani udar, gangrena nogu itd. Usljed gojaznosti dolazi do arterioskleroze koja je rana (prijevremena) i ubrzana (progresivna), što dovodi do prijevremenog i ubrzanog starenja organizma, sa ranim obolijevanjem (morbiditetom) i ranom smrću (mortalitetom). Kaže se da je čovjek star onoliko koliko su mu stari krvni sudovi, pa se ovo pravilo može najbolje ilustrovati u gojaznosti. Kod gojazne djece već na uzrastu od dvije godine mogu se naći minimalne arteriosklerotske promjene na krvnim sudovima. Šta je najvažnije u svemu tome? Prvo, ne treba dozvoliti da dođe do gojaznosti, jer je poznato da je u svemu, a naročito u gojaznosti, bolje spriječiti nego liječiti.

Preventiva je najbolji, najefikasniji i najjeftiniji lijek. U suprotnom, ako nastupi gojaznost, ili komplikacije gojaznosti, liječenje je manje uspješno, a vrlo skupo, sa definitivno lošim kvalitetom života i skraćenjem radnog i životnog vijeka. Ako se gojaznost ne spriječi (prevenira), onda se ona, kao takva dijagnoza, da kažemo i bolest, mora liječiti. Ako se izliječi, odlično je, ako se ne izliječi, nastaje niz bolesti čije liječenje je manje ili više (bez)uspješno i izuzetno skupo.

Uzroci gojaznosti u našoj sredini 1. Želja roditeljâ za brzim napretkom njihovog djeteta. Dijete od rođenja nije uobročeno, nego uzima obrok i u vremenskim razmacima manjim od 2−3 časa. Roditelji svaki plač djeteta, zbog drugih razloga (grčevi u stomaku, žeđ, pretopljenost, “mokra beba”...), vezuju za uzimanje hrane i smiruju ga hranom.

2. Upotreba gustih formula u ishrani odojčeta, a kasnije i predškolskog i školskog djeteta. U nekim krajevima je česta uzrečica: “Da si zdrav i debō !” Misli se da je neko zdrav ako je debeo (gojazan), a ako je srednje uhranjen ili mršav da je bolestan ili siromašan.

3. Obilna i nepravilna ishrana, kao simbol visokog standarda i materijalnog statusa porodice. Djeca koja su

14

“jedinčad”, kao i djeca koju bake paze i hrane, predstavljaju problem, jer ih one obično “kljukaju” kaloričnom hranom.

Roditelji koji su u trci zaradom, biznisom i slijede materijalistički princip života, nedostatak ljubavi i vremena za dijete nadoknađuju novcem, koji takva djeca troše za brzu hranu (engl. fast food), obilnu hiperkaloričnu ishranu, a, bogami, i ostale poroke (alkohol, duvan i drogu).

4. Pretjerana upotreba skroba u ishrani (keks, griz, hljeb, krompir...), a naročito koncentrovanih ugljenih hidrata (slatkiša). Kod djece i omladine česta je pojava da vole slatkiše (glicidofagija).

5. Fizička neaktivnost. Savremeni stil življenja, sedanternog načina, uz dugotrajni boravak pored TV-a, dugotrajni rad na kompjuteru, dugotrajno učenje u sjedećem položaju, stalno grickanje štapića, čipseva, slatkiša, korišćenje prevoznih sredstava do škole i bilo gdje da se krene, vremenom dovodi do pozitivnog energetskog bilansa u organizmu djeteta, nagomilavanja masnog tkiva i pojave gojaznosti, tj. prekomjerne tjelesne mase sa visokim indeksom tjelesne mase (BMI).

6. U našoj sredini je čest slučaj da roditelji dovode djecu pedijatru zbog, navodno, lošeg apetita, brinući se kako im dijete slabo jede, i kako je mršavo. To su najčešće djeca koja su sama, nemaju braće i sestara, nemaju navike u uzimanju obroka, nijesu uobročeni, između glavnih obroka stalno nešto jedu, grickaju, piju sokove, što sve spada u hranu i kalorično je. Zato ta djeca slabije jedu u vrijeme glavnih obroka, jer su stalno sita.

Lanac restorana brze hrane (“fast food”) prisutan je na svakom koraku. Naročito školska djeca, često prije, između ili poslije časova, jedu takvu hranu koja je kalorična, brzo se sprema, što odgovara učenicima i prezaposlenim roditeljima.

Može se čuti priča nekih gojaznih osoba o tome kako malo jedu, a gojazni su, navodno da su takve prirode ili imaju hormonske poremećaje. Takve i slične priče demantovao je jedan endokrinolog koji je naveo primjer zarobljenikâ u koncentracionim logorima, gdje od velikog broja njih, ni jedan nije bio gojazan, iako su imali razloga i za najrazličitije poremećaje. Objašnjenje je jednostavno, nijesu bili gojazni zato što nijesu imali šta da jedu; tanjir je bio prazan, bili su gladni, mršavi, mnogi su umirali od gladi.

Niko nije bio gojazan i niko nije umro od gojaznosti ili komplikacija gojaznosti.

U doba renesanse i baroka na mnogim umjetničkim slikama vidjela su se gojazna ženska tijela koja su u to doba bila sinonim ljepote i zdravlja. Kada se u medicini pojavilo saznanje da je gojaznost štetna, počelo se sa raznim oblicima fizičkih akivnosti, vježbanja, fitnesa, dijeta, kako bi organizam bio zdrav i tijelo lijepo izgledalo, pa je

lijepo tijelo počelo da se eksploatiše u komercijalne svrhe u cilju ogromne zarade novca (glumice, pjevačice, manekenke, fotomodeli...). To ponekada ode u krajnost, tj. dovede do anoreksije, nervoze (lat. mentalis), slikovito rečeno, ode u vitkost do kostiju, iz koje se mladi, često adolescenti, teško vraćaju, sa svim komplikacijama koje su, medicinski gledano, štetne po fizičko i mentalno zdravlje, isto kao što je štetna i gojaznost, kao njena suprotnost.

Rizici koje nosi gojaznost Gojaznost je potencijalna bolest sa sljedećim rizicima: 1. Razne forme hiperlipoproteinemija (povišenih masnoća u krvi), koje vode preranoj i ubrzanoj arteriosklerozi, koronarnoj bolesti (lat. angina pectoris; infarkt srca), moždanom udaru (šlogu), zakrčenju perifernih arterija sa gangrenom, invaliditetom i smrću.

2. Povišen krvni pritisak (hipertenzija), zbog arteriosklerotskih promjena na krvnim sudovima.

3. Šećerna bolest (lat. diabetes mellitus). Kod gojaznih, masno tkivo pravi perifernu rezistenciju (otpornost) na insulin, insulin ne može da ubaci glukozu u ćelije zbog masnih ćelija, kompenzatorno se pojačava lučenje insulina (kompenzatorna hiperinsulinemija).

Povećano unošenje hrane, a naročito koncentrovanih ugljenih hidrata, što je odlika gojaznih, stalno povećava šećer u krvi koji stimuliše pankreas na sve veće lučenje insulina. Oba mehanizma vremenom dovode do iscrpljivanja pankreasa, nastanka relativnog i apsolutnog deficita insulina i kliničke manifestacije šećerne bolesti.

Dijabetičari sa dijabetesom tipa 2 u 80% slučajeva su gojazni. Čak je i među adolescentima koji su gojazni sve češća pojava dijabetesa tipa 2 (NIDDM), koji je bio karakterističan samo za starije i gojazne osobe.

4. Masna infiltracija organa: jetre, srca, mišića. Ta pojava se koristi u procjeni stepena gojaznosti i efekata liječenja gojaznosti, na osnovu ultrazvučnog određivanja visceralnog masnog tkiva, kao i potkožnog masnog tkiva.

5. Zbog povećanog izlučivanja holesterola putem žuči, kod gojaznih se često javljaju žučni kamenci (holelitijaza) i upala žučne kese.

6. Gojazna djeca ranije ulaze u pubertet, rast traje kraće i, definitivno, to su djeca sa nižom tjelesnom visinom u odnosu na svoje vršnjake koji nijesu gojazni.

7. Kod gojaznih se javlja rizik za poremećaje menstrualnog ciklusa i plodnosti (amenoreja, sterilitet, impotencija).

8. Na koštano-zglobnom sistemu česte su degenerativne promjene tipa ravnih stopala, krive kičme (skolioza, kifoza), O i X noge, bolovi u kičmi i zglobovima.

9. Gojazni su često pospani jer se zbog obilnog masnog tkiva grudni koš i pluća nedovoljno šire pri disanju, nema dovoljno kiseonika, nagomilava se ugljendioksid koji izaziva pospanost. Zbog toga gojazna djeca lako zaspe dok uče, gledaju TV i slično.

10. Gojazna djeca su manje spretna i okretna u hodu i u toku igre, pa su sklona samopovređivanju.

UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU:

Podgorica, 4. jula 60, tel: +382 20 622 400

11. Često trpe psihičke traume zbog svog izgleda, naročito u pubertetu, kada postoji interesovanje za suprotni pol. Zbog psihotrauma, zatvaraju se u sebe, manje se druže i neka od te djece nalaze utjehu u još obilnijoj ishrani, umjesto da idu kod pedijatra i endokrinologa i da se odmah, uporno, dovoljno dugo i motivisano, liječe.

12. Gojazni imaju ogromne probleme u životu prilikom kupovine odjeće i obuće, pri upisu u školu, zapošljavanju, zasnivanju braka i dr.

Gojaznost se može lako prepoznati i nekada za njenu dijagnozu nije potrebno biti ljekar. Ipak, za dijagnozu i liječenje obavezni su pregledi i kontrole kod pedijatra i endokrinologa, naročito ako se radi o ekstremnoj i morbidnoj gojaznosti.

Na osnovu uzrasta, tjelesne visine i tjelesne težine (mase), ako je tjelesna masa veća od dvije standardne devijacije (+ 2 SD) ili je veća 2 SD od idealne tjelesne mase (ITM), može se postaviti dijagnoza gojaznosti. Takođe, određuje se i indeks tjelesne mase (ITM), tj. “Body Mass Index” (BMI), koji se izračunava tako što se tjelesna masa podijeli sa visinom na kvadrat (kg/m2). Normalna uhranjenost je ako je vrijednost ovog indeksa, BMI, od 18.5 do 24.9. Pretjerana uhranjenost (predgojaznost) javlja se kada je vrijednost BMI od 25 do 29.9. Dalje se dijagnostikuju: I A stepen gojaznosti (BMI 30−34.9); II - B stepen (BMI 35− 39.9) i III stepen - masivna, morbidna, ekstremna gojaznost (BMI 40 i preko 40), kada je rizik za nastanak dijabetesa, hipertenzije i svih ostalih bolesti izuzetno i višestruko povišen.

Obavezno se rade laboratorijski nalazi. Naročito je važan nalaz šećera u krvi. Ako je njegova vrijednost u granicama normale, treba uraditi oralni test opterećenja glukozom (OGTT), jer je kod gojaznih često poremećena tolerancija glukoze. Važan je lipidni status (masnoće u krvi), holesterol, frakcije holesterola, “dobri” HDL i “loši” LDL i VLDL holesterol, kao i trigliceridi. EKG nalaz je bitan da bi se procijenilo stanje srca, tj. da li se smije izložiti naporu u toku fizičkih aktivnosti u toku liječenja. Važan je i ultrazvuk unutrašnjih (visceralnih) organa, kao i određivanje koštane starosti (KS) kod morbidno gojaznih.

Liječenje gojaznosti u djece Redukciona dijeta i fizička aktivnost dva su osnovna načina liječenja gojazne djece. Lijekovi (medikamenti) nijesu preporučljivi u dječijoj dobi zbog štetnosti. Redukciona dijeta sa smanjenim unosom ugljenih hidrata, masti i bjelančevina nije toliko restriktivna, pa je i preporučljiva i prihvatljiva od strane djece. Ona sadrži sve nutritivne i zaštitne materije potrebne za normalan rast i razvoj djeteta.

U dijeti je važna voda. Potrebno je unositi u organizam 2 litra dnevno. Bolje je da voda bude mineralna.

Nulta dijeta je rigorozna i primjenjuje se samo u specijalizovanim ustanovama za liječenje gojaznosti, dijabetesa i bolesti metabolizma.

Zbog razlaganja masti i bjelančevina iz mišića,

16

potrebna je stalna kontrola zdravlja, jer se pri tome u organizmu nagomilavaju štetni produkti metabolizma (ketonska tijela, purini, mokraćna kisjelina). Zbog toga treba uzimati dosta tečnosti i vitamina. Ljekar procjenjuje koju dijetu treba dati kojem pacijentu. Gojaznost se ne liječi na svoju ruku i bez ljekarske kontrole. Pacijent mora biti motivisan i uporan, kako on tako i njegovi roditelji. Svi treba da dolaze na redovne kontrole i uspjeh liječenja je zagarantovan.

Fizička aktivnost je nezamjenljiva terapija gojaznih, kako u prevenciji tako i u liječenju. Ona se odvija od brzog hodanja, trčanja, vožnje biciklom, plivanja, ekipnih sportova, do fitnes klubova, pa i bodibildinga, što sve zavisi od uzrasta djeteta, njegovog zdravlja, da li se smije izložiti određenom intenzitetu fizičkih napora.

Postoje i neki izuzetno rijetki oblici liječenja gojaznosti kao što su: akupunktura, implantacija balona u želudac, resekcija želuca i uklanjanje masnih naslaga operativnim putem, imobilizacija donje vilice. Ovi načini liječenja primjenjuju se izuzetno rijetko, ali treba da se zna da u izuzetnim slučajevima mogu da se primijene, uglavnom kod odraslih.

Međutim, najjeftiniji, najefikasniji i najbolji načini liječenja gojaznosti jesu dijeta i fizička aktivnost.

ZA ONO NAJVRIJEDNIJE U ŽIVOTU

Hipp sokovi Blagi, a ukusni HiPP sokovi važan su izvor vitamina C, karotena, mineralnih materija i elemenata u tragovima. Slabo su kisjeli i prilagođeni su nježnom organizmu djeteta. Sastav gotovo svih sokova je 100% voće, odnosno povrće iz organske proizvodnje. HiPP sokovi sadrže samo prirodnu slatkoću plodova, bez dodanog šećera, bez konzervansa i glutena. HiPP sokovi koji imaju oznaku ( blagi sok od jabuke, sok od grožđa i jabuke, sok od kruške, sok od jabuke i šargarepe, sok od šargarepe) su hipoalergeni i prvenstveno su namijenjeni djeci koja imaju sklonost za razvoj alergija.

• Crveni plodovi

• Jabuka i grožđe

• Baby C

• Kruška

• Jabuka

• Marelica

• Breskva i ananas

• Jabuka i šargarepa

• Šargarepa

• Breskva

• Multivitamin

• Šljiva

Ukoliko želite više informacija – tu smo za Vas! "Gruppo Tessile" d.o.o. Kuće Rakića bb – Podgorica Tel./Fax: 00 382 20 870 061; e-mail: gruppotessile@t-com.me

?

DA LI STE Pušači tokom spavanja provode manje vremena u dubokom, okrepljujućem snu od nepušača.

no nev ica d se šolj Ako e pet ja, ij ča pop fe ili nse da a k or u ša le s ije tum a m ob gu, se d a moz ova n n riva a je otk ja koj a n di stu đena m a ur onsko žu. d d lon al kole i r e Imp

N inte iži niv dru ligen o c g pok i po z ije je rizi azatel načaju j ve ka od ćeg s njih oboljen rčanih ovo j g sm a i r isho da. tnog

a ju d u r vje ici cija za n č avi au anta b n o i pl se sk ans da tan Bri r va tr ogla m bi p erice e. t n ma godi e j dvi

Za naj stvar bolj anj e e oko je od poto mu ms a 1 b 7s ška ati, rati te tva rci r j i spe maju er tad min rm naj a ato v zoid eći br oj a.

Francuski naučnici otkrili su na ostacima jednog ratnika iz kamenog doba očigledne tragove amputacije, što znači da su neolitski ljudi obavljali veoma delikatne operacije, služeći se relativno razvijenim antiseptičkim sredstvima.

18

ZNALI ???

Vje r vije ovali i k l od a nek i ne, p než e že e sam elje ne deseti n s o hg e u ak t kok b a-k o pro rudno ile ub odina ij ć p mu ole. ćka e mog eđene rošlog ju i uz d pop aštit a se iju i lim enk u

Proizvodi sa visokim sadržajem antioksidanata mogu štetno da utiču na zdravlje, ukoliko se konzumiraju u velikim količinama.

ao a k zi t a ozn sna a je p su na i, a kon iču erik kojoj a z m A ni u et lja erovat koji s niji, m e i j z va nev a i on Pensil arac i k šk ne njim o u mu vnom đu a. Tak , ako e ja u m eks er ju na kazn j s m i i i t c r ra! k p la na ivi ere da p 0 dola dož mora 1. 00 od stu mje

ode rov u p oje na e k reme b o Os ogo v anju e mn surfov češć i m o d t rne ugi lju ve e t In o dr nako i l neg zuju z ozori p a u k po esije, nski r a dep u brit aci s s čnj au stru r zitet ve .

Uni Lidsu

utič Žensk u pok kao e oblin i aza e lo j čaša p na m e is i tra va – uški m živa u nje zbuđu ozak spr j ove uće, d uA e me no rici .

Otkriveno je da delfini, osim veličine mozga, imaju još jednu sličnost sa ljudima: boluju od bolesti slične dijabetesu. Delfini imaju sposobnost da noću, dok se ne hrane, iznenadno "isključe" dotok insulina, koji kontroliše nivo šećera u krvi, što je kod ljudi poznato kao prvi simptom dijabetesa tipa 2.Zato naučnici vjeruju da bi sposobnost delfina da uključuju i isključuju dotok insulina mogla da bude od ključne važnosti za liječenje ljudi od ove bolesti i nadaju se da će pronaći "genetički prekidač" koji ovo omogućava.

19

Prisilno treptanje kod djece

Piše: Dr Tanja Ševaljević – Bojović, oftamolog U toku rasta i razvoja kod neke djece može da se javi prisilno treptanje. To se češće dešava u predškolskom i školskom uzrastu. Razlozi za ovu pojavu mogu biti mnogobrojni. Stoga, sa oftalmološke strane, treba uraditi pregled očiju i isključiti mnoge uzroke, kao što su: 1.Refrakcione anomalije (kratkovidost, dalekovidost, astigmatizam); 2.Hronična upala kapaka i konjunktive (lat. blepharoconjunctivitis chronica); 3.Alergijski konjunktivitis; 4.Stidne vaši (lat. Pediculosis).

U skladu sa postavljenom dijagnozom potrebno je sprovesti adekvatan tretman. Kod refrakcionih anomalija trebalo bi dati optimalnu optičku korekciju. Kod hronične upale kapaka, koja je praćena peckanjem i krastama oko korijena trepavica, treba sprovoditi permanentnu higijenu kapaka, povremeno liječiti kombinacijom antibiotskih i kortikosteroidnih kapi ili masti, uz dodatak vještačkih suza, radi stabilizacije kompromitovanog suznog filma. Kada je u pitanju alergijski konjunktivitis, potrebno je djelovati u zavisnosti od tipa (akutni sezonski, hronični - fliktenularni, vernalni, gingatopapilarni). Najčešće je to sezonski tzv. polenski konjunktivis koji nastaje zbog alergije na polen, kućnu prašinu, grinje, gljivice, životinjsku dlaku, perje...

Dominira jak svrab, praćen suzenjem, crvenilom i otokom vežnjače i kapaka, ponekad i sekrecijom iz nosa. Koriste se vazokonstriktorne i kortikosteroidne kapi, uz hladne obloge. U slučaju infekcije korjenova trepavica stidnom vaši, najdjelotvornija je bilo koja mast za oči koja uguši parazite.

Napetost i stres kod djece Ukoliko očni ljekar ne utvrdi uzrok prisilnog

20

treptanja, savjetuje se pregled stolice na parazite, kao i konsultativni pregled kod neurologa.

Veoma često ovakvo ponašanje biva vid oslobađanja od napetosti i stresa kod preosjetljivog djeteta kao jedan vid izvođenja prisilnih radnji (koje mogu biti i drugačije, ne samo u vidu treptanja, nego i u vidu pojave tikova). Razlog može da bude i neka nova situacija u kući (prinova u kući), problemi u školi, sa prijateljima...

Roditeljima treba skrenuti pažnju na to da dijete ne treba da opominju, jer mu na taj način skreću pažnju na ono što radi, što ga još više opterećuje. Najčešće nakon nekog vremena ovo spontano i prođe.

Profesionalna pomo osobama koje pate od prorije enosti kose

3URULMHāHQD NRVD" 6WLçH

&UHVFLQD

5H *URZWK

KLASIFIKACIJA PRORIJE ENOSTI PO HAMILTON/LABOVOJ LJESTVICI

Stepen II CRESCINA 200

Stepen III CRESCINA 300

Stepen IV CRESCINA 500

Stepen V CRESCINA 700

Stepen II CRESCINA 200

Stepen III CRESCINA 300

Stepen IV CRESCINA 500

Stepen V CRESCINA 700

Stepen II CRESCINA 200

Stepen III CRESCINA 300

Stepen IV CRESCINA 500

Stepen V CRESCINA 700

Crescina je jedan preparat namijenjen za topi ku kozmeti ku upotrebu. Crescina nema kontraindikacija. Ne djeluje na potpuno atrofirane folikule. Crescina ne može u potpunosti da riješi problem. Crescina može da pomogne fiziološkom rastu kose u slu aju da su folikuli još aktivni.

Otkri e Crescine Re-Growth

Istraživa i laboratorija firme Labo Cosprophar, ve godinama specijalizovani u prou avanju metabolizma korijena vlasi i tretmanu vlasišta, otkrili su Crescinu Re-Growth, koja se sastoji od dvije aminokiseline i jednog glikoproteina, i koja je razvijena s ciljem da podstakne fiziološki rast kose u prorije enim podru jima vlasišta. Doziranja Crescine su odre ena na osnovu prva tri stepena postepene prorije enosti (doziranja 100, 200 i 300) i na osnovu dva stepena po etne elavosti (doziranja 500 i 700) koji su klasifikovani po Hamiltonovoj ljestvici za muškarce i po Ludvigovoj ljestvici za žene.

Švajcarski patent br. CH 689 821 A5

1998. godine Crescina Re-Growth dobila je švajcarski patent od Saveznog zavoda za industrijsku svojinu (l’Institut Féderal de la Propriété Industrielle) iz Berna.

Ameri ki patent br. US 6 479 059 B2

Patentna organizacija Sjedinjenih Ameri kih Država (US Patent and Trademark Office) 2002. godine odobrila je ameri ki patent.

Evropski patent br. EP 1 089 704

Na osnovu švajcarskog patenta i Evropska patentna organizacija (European Patent Office), sa sjedištem u Minhenu, 2006. godine odobrila je patent Crescine u svim evropskim zemljama.

85% korisnika Crescine izjavljuju da su zadovoljni ponovnim rastom kose

Samoprocjenjivanje vršeno od strane 2.000 muškaraca i žena koji upotrebljavaju Crescinu dovelo je do konstatacije da 1.700 osoba (85%) izjavljuju da su zadovoljni rezultatima ponovnog rasta (dokumentacija je dostupna u firmi Labo).

Profesionalni savet apotekara

Crescina Re-Growth daje apotekaru mogu nost da ponudi profesionalni savjet i personalizovanu pomo osobama koje pate od prorije enosti kose.

Švajcarski Patent N. CH 689 821 A5

Labo Cosprophar Suisse U

a p o t e c i

Distributer za Crnu Goru: NetPharm d.o.o.

81000 Podgorica oka Miraševi a, 7 - Tel. 00382 (0) 20/267-805

02_Medical CR 10-2009.indd 1

26-08-2009 15:33:27

Zablude o ženskim orgazmima O ženskim orgazmima je mnogo rečeno. Ipak, nekada davno raspravljalo se da li uopšte postoji ženski orgazam. Danas parovi pokušavaju da poboljšaju ženino iskustvo kada je orgazam u pitanju. Neki muškarci se trude i previše, a možda nijesu upućeni i žive u zabludi. Na stranici askmen.com navode se četiri mita o ženskim orgazmima. ŽENAMA JE ZA ORGAZAM NEOPHODAN VJEŠT PARTNER. NETAČNO: Mnogi su muškarci ponosni na sebe ako dovedu ženu do orgazma i njihova se vještina svakako cijeni, ali odgovornost za ženski orgazam pripada ženi. Normalno je da neke žene imaju poteškoća s postizanjem orgazma. To znači da žena može postići nevjerovatan orgazam čak i ako je njen partner neiskusan. Muško iskustvo i znanje svakako su dobrodošli, ali to ne zavisi toliko da li će žena postići orgazam.

Ako žena ima problema s anksioznošću, ni najiskusniji muškarac na svijetu neće joj priuštiti orgazam. ŽENAMA JE POTREBAN ORGAZAM DA BI UŽIVALE U SEKSU. NETAČNO: U seksu se može uživati i ako izostane vrhunac.

Ako je odnos ispunjen nježnošću, iskustvo može biti zadovoljavajuće i bez orgazma. Neke žene vole predigru i važnija im je od orgazma i samog seksa. Zašto? Zato jer neke žene jednostavno više uživaju u grljenju, maženju i ljubljenju, i to im je potrebnije. Ako se to sve zajedno kombinuje za vrijeme vođenja ljubavi, žena će biti zadovoljna i ako nije postigla orgazam.

VAGINALNI ORGAZAM JE BOLJI OD KLITORISNOG ORGAZMA. TAČNO/NETAČNO: Oba orgazma su savršena, predivna i jednako zadovoljavajuća. Jedini razlog zašto se vaginalni orgazam smatra vrhuncem ekstaze je taj što je rjeđa pojava od klitorisnog orgazma. Statistički govoreći, procijenjeno je da 30 odsto žena nikada neće doživjeti vaginalni orgazam i da samo 30 odsto njih vaginalni orgazam ima redovno. Ne treba potcjenjivati klitorisni orgazam jer može biti savršen, niti treba vršiti presing na ženu koja nije iskusila vaginalni orgazam. ŽENE NE MOGU EJAKULIRATI. NETAČNO: Žene, naravno, mogu da ejakuliraju. Iako neki stručnjaci i dalje žensku ejakulaciju nazivaju mokraćom, drugi navode da se radi o tečnosti koja nema apsolutno nikakve veze s mokraćom i da je posljedica ejakuliranja stimuliranje G-tačke.

Ali nijesu sve žene imale ovo iskustvo i možda ga nikada ni neće doživjeti, ali to ne znači da njen orgazam nije potpun ili da nije uživala.

22

GINEKOLOŠKI PREGLEDI – dinamika

Reproduktivna dob žene Piše: dr Milana Šoć spec. ginekologije i akušerstva U razdoblju generativne ili reproduktivne dobi kod žena, po pravilu, ciklički, na svakih 28 dana (sa individualnim odstupanjem od 3 do 4 dana) nastupaju ovulacija i menstruacija. Kod nekih žena su već nakon prve pojave nepravilne menstruacije, ali postoji mogućnost oplodnje.

Generativna dob žene traje oko 35 godina, tj. od 13/15. godine do 45/50. godine života. Ta dob se naziva dob polne zrelosti.

Svaka žena koja vodi računa o svom zdravlju, vjerovatno ima dilemu o tome kada započeti sa redovnim ginekološkim pregledima i koliko često posjećivati ginekologa.

Nakon stupanja u seksualni odnos žena dolazi na pregled jednom godišnje. Takav sistematski ginekološki pregled podrazumijeva: bimanuelni pregled, Papa test, kolposkopski pregled, ultrazvučni pregled, ali i preglede vezane za zdravlje dojki. Potrebno je informisati žene o tome da treba da rade samopregled dojki, a jednom godišnje i mamografiju (nakon navršene četrdesete godine), ili ultrazvuk dojki (do četrdesete).

Ono što ženu treba da dovede kod ginekologa i mimo ove uobičajene šeme za preventivne preglede jeste nepravilnost menstrualnog ciklusa u smislu pojave intermenstruacijskog, premenstruacijskog, postmenstruacijskog obilnijeg ili oskudnijeg krvarenja, češćeg ili rjeđjeg krvarenja, kontaktnog krvarenja nakon odnosa i bilo kakva krvarenja u postmenopauzi. Pomoć ginekologa treba potražiti i u slučaju izostanka menstruacije, u slučaju pojave bilo kakvog patološkog iscjedka (sekreta) iz vagine, promjena u oblasti spoljne genitalije (bilo kakve prirode), te bolova u donjem trbuhu ili krstima, oticanja donjih ekstremiteta i tako dalje. Što se tiče trudnica, dinamika pregleda je drugačija. Nakon izostanka menstruacije i sumnje na trudnoću treba se obratiti svom ginekologu. Prvi pregled je od posebnog značaja. Jednom mjesečno se rade ginekološki pregledi, analize krvi i mokraće, mjerenje krvnog pritiska i tjelesne težine, a na početku, prema indikacijama, i testovi na viruse i ispitivanje hormona štitaste žlijezde. U trudnoći bez komplikacija ultrazvučni pregled se radi 3 puta, a kod rizičnih trudnoća se to vrši prema procjeni ordinirajućeg ginekologa. Bolovi, promjena vaginalnog sekreta, oticanje plodove vode, porast krvnog pritiska, otoci i niz drugih simptoma, takođe zahtijevaju ginekološki pregled.

Porast tjelesne mase u optimalnim uslovima se

kreće od 8–12 kg, što obezbjeđuje normalno funkcionisanje organizma majke i normalan razvoj ploda. Svaki porast tjelesne težine iznad predviđenog dodatno opterećuje i majku i plod i dovodi do niza vrlo neugodnih komplikacija. Ovo posebno napominjem, jer naše trudnice vrlo rijetko vode računa o tjelesnoj težini u trudnoći. Trudnice nakon 35. godine starosti, bez obzira na to da li su do tada rađale ili ne, kao i trudnice sa opterećujućom genetikom, zahtijevaju poseban tretman u smislu invazivnih dijagnostičkih metoda radi utvrđivanja hromozomskog potencijala ploda. Trudnice mlađe od 35 godina u obavezi su da urade dabl i tripl test, koji evidentiraju rizičnu grupu predviđenu za dalju dijagnostiku hromozomskih poremećaja ploda.

23

Akutni ishemični moždani udar Piše: prim. dr Slavica Vujisić, spec. neurolog Moždani udar je uzrok smrtnosti kod 5.540.000 ljudi u svijetu godišnje, a u razvijenijim zemljama je treći uzrok smrtnosti. Najveća smrtnost je u prvih mjesec dana od nastanka moždanog udara. Incidenca moždanog udara je 150 do 200 slučajeva na 100.000 osoba godišnje, što znači da u Crnoj Gori moždani udar godišnje dobije najmanje 1.000 osoba. Moždani udar je neurološka bolest sa najvećim stepenom invaliditeta. Polovina preživjelih pacijenata se poslije moždanog udara oporavi i funkcioniše samostalno, a 30% zavisi od tuđe pomoći. U opštim bolnicama, od odraslih pacijenata sa neurološkim oboljenjima, oko 50% su pacijenti sa moždanim udarom.

Moždani udar se može definisati kao naglo nastalo stanje neurološke disfunkcije koje je uzrokovano nedovoljnim protokom krvi u mozgu uslovljenim cerebrovaskularnim bolestima. Nedovoljan moždani protok u određenom regionu dovodi do metaboličkih disfunkcija koje potom vode u pojavu fokalnog neurološkog deficita.

Ishemički moždani udar (uslovljen okluzijom, zapušenjem krvnog suda) javlja se kod oko 85% pacijenata u odnosu na 15% pacijenata sa hemoragičnim udarom (uslovljenim krvarenjem u mozgu). Oko 90% preživjelih sa moždanim udarom ima neki rezidualni neurološki deficit.

Moždani udar je medicinska hitnost koja može uzrokovati stalno neurološko oštećenje, komplikacije i smrt. Kod odraslih predstavlja vodeći uzrok invaliditeta, a na drugom je mjestu po smrtnosti. Moguće je da uskoro postane vodeći uzrok smrtnosti u svijetu. Faktori rizika za moždani udar uključuju odmakle godine, povišen krvni pritisak, prethodni moždani udar ili tranzitorni (prolazni) ishemički atak, dijabetes, povišeni holesterol, pušenje i atrijalnu fibrilaciju. Od svih nabrojanih faktora, hipertenzija je najznačajniji faktor rizika na koji se može uticati.

24

Osjećaj hitnosti kada je moždani udar u pitanju uspostavljen je u 1990-tim, kada je pojava trombolitičke terapije kao snažne i djelotvorne zahtijevala dijagnostiku i procjenu stanja pacijenta u roku od nekoliko minuta do nekoliko sati nakon početka.

Patofiziologija ishemičnog moždanog udara U osnovi moždanog udara leži ishemija (nedovoljna prokrvljenost) jednog moždanog regiona ili cijelog mozga koja pritom dovodi do nedostatka kiseonika, glukoze i drugih neophodnih sastojaka krvi koji omogućavaju normalno funkcionisanje mozga. Poremećaji metabolizma mozga u zahvaćenom regionu nastaju već poslije 30 sekundi nakon nastale ishemije. Funkcije mozga bivaju oštećene nakon jednog minuta, dok nakon 5 minuta nastaju poremećaji koji dovode do moždanog infarkta.

Nakon nastanka ishemije u određenom moždanom regionu javlja se relativno brz razvoj kolateralne cirkulacije koji je pokušaj organizma da prevaziđe nastanak definitivnog moždanog udara. Ovaj proces može biti ometen aterosklerotskim promjenama drugih krvnih sudova mozga ili nekim drugim oboljenjem krvnih sudova mozga.

Klinička slika akutnog ishemičnog moždanog udara Najznačajnija karakteristika akutnog ishemičnog moždanog udara jeste razvijanje žarišnih neuroloških ispada tokom nekoliko časova (rjeđe nekoliko dana). U toku razvoja ishemičnog moždanog udara klinička slika može imati oscilirajući (promjenljiv) karakter, sa napredovanjem razvoja neurološkog deficita, kao i njegovim opadanjem. Kod oko jedne trećine pacijenata početak je nagao, momentalan i neurološki deficit se ispoljava odmah, u punom intenzitetu.

U kliničkoj slici moždanog udara dominiraju žarišni znaci moždane disfunkcije, dok su opšti moždani simptomi na početku manje izraženi. Žarišni znaci zavise od teritorije pogođene moždanim infarktom i u direktnoj su vezi sa okludiranim (zapušenim) krvnim sudom. Značajnu ulogu u ispoljavanju žarišnih simptoma ima stanje kolateralne cirkulacije. Mozak opskrbljuju krvlju dva osnovna sliva, takozvani prednji ili karotidni i zadnji ili vertebrobazilarni sliv.

Komplikovanost građe i funkcije mozga odražava se komplikovanošću tegoba i znakova moždanog udara u poređenju sa relativno jednostavnim ispoljavanjem srčanog udara. To znači da slabosti jedne polovine tijela, oduzetosti u rukama ili nogama, vrtoglavica, privremeni poremećaji vida, poremećaj ravnoteže, pojava duplih slika, trnjenje ili utrnulost dijelova tijela, otežan govor ili potpuni gubitak govora, nemogućnost razumijevanja govora, promjene ponašanja i pojava otežane komunikacije kod osoba koje do tada nisu imale slične smetnje, treba da budu alarm za javljanje ljekaru.

Sumnja na moždani udar stanje je hitnosti, kako za osnovno zbrinjavanje od strane ljekara hitne pomoći tako i u zbrinjavanju i liječenju od strane specijalizovanog tima za

moždani udar.

Šta možemo da uradimo na sprečavanju nastanka moždanog udara Pošto smo već jasno naglasili značaj povišenog krvnog pritiska kao faktora rizika, neophodno je ozbiljno kontrolisati i liječiti povišeni krvni pritisak.

Takođe, bolesti srca, dijabetes melitus i druga oboljenja moraju biti pod kontrolom specijaliste.

Pušenje, neadekvatna ishrana i fizička neaktivnost faktori su rizika koje treba promijeniti u životnom stilu. To znači da najviše što možemo da uradimo za sebe jeste prestanak pušenja. Takođe, naširoko preporučivanu „mediteransku ishranu“ ne mogu svi sebi omogućiti, a mnogi na našem području i nemaju naviku da se tako hrane.

Dovoljno je izbjegavati dimljenu, konzervisanu, masnu i visoko kaloričnu ishranu i orjentisati se na više svježeg, kuvanog ili barenog povrća.

Ono što baš svi mogu, bez ulaganja finansijskih sredstava, jeste kretanje, pješačenje, obavljanje kućnih ili drugih fizičkih poslova.

25

Radiološka dijagnostička metoda - kompjuterizovana tomografija Piše: dr Mira Obradović, specijalizant radiologije Zabrinutost zbog štetnog dejstva X-zraka koji se koriste pri izvođenju CT-pregleda, sve više je prisutna u populaciji, kako u svijetu tako i kod nas. Često se postavlja pitanje koliko je ova metoda štetna po zdravlje pacijenata?

Kompjuterizovana tomografija je metoda pregleda određenog dijela tijela koja koristi X-zrake za dobijanje rendgenske slike. Predstavlja otkriće u oblasti medicine za koje je sedamdesetih godina prošlog vijeka njen pronalazač Godfri Honsfeld (eng. Godfrey Hounsfield) dobio Nobelovu nagradu.

Prototip prvog CT-skenera bio je isključivo namijenjen za snimanje glave i montiran je u Melroj bolnici u Atkinsonu 1971. godine. Tokom 1973. godine na Mejo klinici pušten je u rad prvi skener za kliničku upotrebu.

Tokom narednih decenija prošlog vijeka naučnici su učinili značajan pomak na usavršavanju CT-uređaja, naročito na račun smanjenja vremena potrebnog za izvođenje ove metode. Na taj način je značajno smanjena i količina zračenja koju bi bolesnik primio. Usavršavanje CT-uređaja odvijalo se kroz nekoliko faza, odnosno generacija, sve do današnjih uređaja koje karakterišu dobra rezolucija slike i kratko vrijeme trajanja pregleda.

Dijagnostičke mogućnosti ovih uređaja mnogobrojne su i obuhvataju rano otkrivanje promjena u plućima, srcu, na organima trbušne duplje, na mozgu, kičmenom stubu itd. Imaju mogućnost pregleda šupljih organa virtuelnom kolonoskopijom i virtuelnom bronhoskopijom. Poseban značaj imaju u dijagnostici oboljenja krvnih sudova srca, angiografiji određene regije tijela i CT vođenoj biopsiji sumnjivog tkiva.

Kada govorimo o ozračenju pacijenta tokom izvođenja CT-pregleda važno je naglasiti da se doze kreću od 0,6 mSv pri pregledu sinusa do 10 mSv kod pregleda debelog crijeva ili organa abdomena, što predstavlja

26

efektivnu dozu zračenja. Konstitucija pacijenta utiče na dozu koju će primiti, tako da ove doze predstavljaju srednje vrijednosti. Takođe, prirodni mehanizam zaštite gena različit je za svakog čovjeka i to uslovljava različitost reagovanja pri ozračenju. Čovjek je svakodnevno izložen radioaktivnom zračenju iz prirodnih izvora i kosmičkog zračenja. Prirodne doze zračenja razlikuju se na različitim područjima Zemljine kugle i kreću se npr. od 0,03 mSv pri samo jednom putovanju avionom pa do 3 mSv koju, u prosjeku, dobije osoba koja živi na prostoru SAD-a u toku jedne godine.

Dozvoljena godišnja doza iznosi 5 mSv za neprofesionalna lica.

Imajući u vidu sve prednosti i značaj koji metoda CT-pregleda ima pri vizuelizaciji organa i različitih patoloških stanja, kao i potencijalnu dozu rizika, neophodno je jasno i usko definisati indikacije za izvođenje ove metode, a pri izvođenju pregleda potrebno je primijeniti standarde usko specifične za određenu regiju od interesa. Takođe je neophodno u dijagnostičkom postupku iskoristiti sve druge dijagnostičke metode koje nose manji rizik a mogu dati značajne informacije.

TUMAČENJE LABORATORIJSKIH PARAMETARA Piše: prof. dr Jovan Kavarić Racionalno tumačenje laboratorijskih nalaza zahtijeva inezivnu saradnju ljekara pacijenta i laboratorijske dijagnostike.

Uput laboratorijsku obradu mora biti potpun sa svim podacima koji mogu u pripremi pacijenta uticati na dobijanje neadekvatnih nalaza (pacijent na: dijalizi, infuziji glaukozom, fizijološkim rastvorom...).

Ljekar je dužan da pacijentu da uputstvo za pripremu koje je potrebno ispoštovati kako bi rezultat bio referentan. Najveći broj analiza zahtijeva da pacijent prije davanja materijala za analitičku proceduru izbjegava: fizičke napore i isključi ljekove koji mogu uticati na analizu.

Faktori koji utiču na analizu mogu biti promjenjivi i nepromjenjivi. U promjenjive faktore ubrajamo: fizičku aktivnost, ishranu, unošenje kofeina, pušenje, položaj tijela, dnevni ritam itd.

Kao nepromjenjive faktore najčešće pominjemo nasleđe: pol, starost, fizijološko stanje ( menstrualni ciklus, trudnoća).

Pol: postoje značajne razlike između “muškaraca i žena“ (hemoglobin, elitrociti, lipidne frakcije, mokraćna kisjelina, gvožđe, holesterol).

Rasa: vitamin B 12 je 1,3 puta veći kod crnaca u poređenju sa bijelcima. Poznato je na primjer da 50 odsto zapadnih Indijanaca u odnosu na druge populacione grupe imaju povećanje vrijednosti alfa amilaze.

Starost: čitav niz parametara se značajno razlikuje kod ljudi u zavisnosti od godina života ili čak dana života neposredno iza rađanja. To se u prvom redu odnosi na vrijednosti hemoglobina, eritrocita, bilirubina...Sa godinama se značajno povećavaju vrijednosti čitavog niza različitih

28

parametara (holesterol, urea, laktat-dehritdrogenaza). Sa godinama života u određenom periodu značajno opada vrijednost fosfata, kalcijuma, proteina.....

Trudnoća: postoje značajna odstupanja u vrijeme trudnoće u odnosu na „normalne“ referentne vrijednosti: hormoni, enzimi, inhibitori kolgulacije krvi, brzina sedimentacije, fosvataze, broj leukocita, estradiola.

Položaj tijela: pri promjeni položaja tijela iz horizontalnog u vertikalni položaj oko osam odsto vode iz vaskularnog sistema prelazi u intersticijelni prostor. Usljed toga u plazmi dolazi do promjena u čitavom nizu parametara. Kalcijum se značajno povećava čak u roku od 30 minuta nakon ustajanja (izlazak iz mišića). Naročito je značajan porast hormona tiroskina nakon ustajanja za oko 12 odsto.

Kod dugog ležanja značajno se povećava koncentracija u urinu: azota, natrijuma, kalcijuma, fosfata i sulfata.

Fizička aktivnost: u zavisnosti od intezivnosti vježbanja, odnosno utroška ATP ( trčanje, plivanje ) dolazi do promjene u krvi koja se manifestuju promjenama u aerobnom i anaerobnom metabolizmu. Najznačajnije promjene nastaju u koncentraciji: epinefrima, glukagona, insulina.

Usred intezivnog treninga povećava se broj i veličina mitohondrija, što je povezeno sa pojačanim kapacitetom oksidativno-enzimskim sistema. Odmjerena fizička aktivnost utiče na vrijednosti glukoze u krvi i pojačano izlučivanje insulina pri čemu se snižava arterijski pH i pCO2.

Visinske razlike: pri visinskoj adaptaciji značajno rastu C-reaktivni protein hemoglobin, eritrociti....Adaptacije na velikim visinama izazivaju povećanu aktivnost eritropoetina što ima veliki uticaj na hematopezu koštane srži.

Ishrana: ishrana ima prvorazredni uticaj na vrijednosti krvnih varijabila kao što su glukoza, lipidne frakcije, fosfataze...

Kozumiranje hrane u večernjim satima može dovesti do značajnih promjena vrijednosti u krvi: urea, urati, fosfati...obilni obroci sa velikim količinama proteina značajno povećavaju vrijednosti čitavog niza lipidnih frakcija, hormona rasta....Interesantno je ustaći da stimulacija ishranom bogatom proteinima, dolazi do nagle sekrecije, glukagona i insuluna. Statistički je veoma značajna hipersekrecija insulina kod intezivne ishrane velikim kličinama ugljenih hidrata.

Kofein koji se nalazi u raznim napitcima ( kafa, čaj, kokakola ) ima značajan uticaj na krvne parametre. Kateholamini koje luče nadbubrežne žlijezde se naglo povećavaju kod uzimanja kofeinskih preparata. Kofeinski preparati takođe ako se u velikim količinama uzimaju mogu izazvati smanjenu toleranciju na glukozu. Samo dvije šolje kafe mogu značajno izazvati povećanje slobodnih masnih kisjelina u serumu. Kofein ima veliki uticaj i na lučenja želudačnog soka ( hlorovodičnea kisjelina i pepsin ).

Lijekovi: veliki broj lijekova može bitno uticati na različite laboratorijske vrijednosti, o čemu postoje veoma obimne studije, naprimjer, značajan uticaj na povećane vrijednosti ureje u krvi imaju terapijski tretmani kada se koriste: acetazolamid, adrenalin, aluminijum nikotinat, ACTH, L-arginin, izoniazid, etionamid, litijum karbonat, mofrin, kofein, hlortalidon, klopamid, kortikosteroidi, dekstran, dekstrotiroksin,diazoksid, estrogeni, imipramin, nikotinska kiselina, indometacin, nitrofurtanoin, peraldehid, fenolfalein, fizostigmin, kvinetazon, defenilhidantoin, epinefrin, furosemid, pankreatektomija... a snižene vrijednosti urej u krvi posledica su terapijskih tretmana kada se koriste: aminosalicilna kiselina, anabolički steroidi, askorbinska kiselina, metformin, insulin, fenelzin, karbutamid, kalijum oksalat, fruktoza, guanetidin, fenformin, fosfor, kalijum hlorid, klofibrat, tolbutamid, propanolol, hlorpropamid, rezerpin, marihuana, gastrekomija, gastrenterostonija...

Povišena temperatura: može izazvati hiperglikemiju koja stimuliše sekreciju insulina što izaziva povećanu toleranciju na glukozu. Povećana temperatura dovodi do promjena u koncentraciji tiroksina, kortizola i drugih parametara. Šok i trauma: obično prate: povećana sekrecija kortizola, renina i kateholamina, porast hormona rasta glukagona i insulina.

Referentne „normalne vrijednosti“ različitih krvnih varijabila podliježu uticaju čitavog niza biohemijskih i fizioloških faktora, što zahtijeva njihovu individualnu procjenu na relaciji pacijent, tarapeut i laboratorijska dijagnostika u svakodnevnoj komunikaciji.

Za kliničku interpretaciju laboratorijskih podataka svih analiziranih sastojaka ljudskog organizma neophodno je ustanoviti referentne vrijednosti pojedinih populacionih grupa. Posebno bi bilo interesantno ispitivanje referntnih vrijednosti: selena, cinka, aluminijuma i drugih mikroelemenata u različitim djelovima biohemijskih materijala obzirom na značaj ovih elemenata i brojnih istraživanja u svijetu.

29

URINARNE INFEKCIJE I ZNAČAJ RANE DIJAGNOSTIKE OBOLJENJA PROSTATE

Piše: dr med. Vuk Niković, spec. urgentne medicine Infekcije urinarnog trakta dijele se na dvije anatomske kategorije: infekcije donjih urinarnih puteva (uretritis, cistitis i prostatitis) i infekcije gornjih urinarnih puteva (pijelonefritis i intrarenalni i perirenalni apsces). One se mogu javiti nezavisno ili zajedno, mogu biti asimptomatske ili se manifestovati izraženom kliničkom slikom.

Mikrobiološki kriterijum za postojanje urinarne infekcije je nalaz značajne (signifikantne) bakteriurije od 100.000 (105) bakterija u mililitru čisto uzetog uzorka srednjeg mlaza urina.

Patogeneza infekcije urinarnog trakta: Bakterije prodiru u urinarni trakt preko uretre, hematogenim ili limfogenim širenjem, ili iz crijeva, preko fistule. Najčešći uzročnici su Escherichia coli, u 85% slučajeva, a u ostale spadaju: Proteus, Klebsiella, Enterococci, Pseudomonas, mikoplazma, ureaplazma, hlamidija. Infekciji obično prethodi kolonizacija periuretralnog prostora visokim brojem uropatogenih bakterija.

URINARNE INFEKCIJE

Do zapaljenskih promjena dolazi: - Širenjem bakterija iz analnog predjela (zbog loše higijene) - Seksualnim putem - Usljed prehlade koja smanjuje otpornost sluznice na bakterije - Kod opstipacije, prolaskom kroz zid crijeva ka urinarnim putevima - Kod raznih anatomskih anomalija Podjela urinarnih infekcija: - Infekcije donjeg urinarnog trakta (cistitis, uretritis i vaginitis) - Recidivišuće infekcije - Zapaljenje prostate (prostatitis) - Infekcije gornjeg urinarnog trakta (pijelonefritis i intrarenalni i perirenalni apsces)

30

Simptomi urinarne infekcije: Simptomi mogu, ali ne moraju, biti izraženi (asimptomatska bakteriurija). Najčešće je riječ o učestalom mokrenju, dizuriji i boli. Često se izlučuju male količine urina i ima se osjećaj neispražnjene bešike. Nokturija je opšta pojava. Hematurija se javlja kod trećine akutnih slučajeva. Kod osoba sa recidivišućom infekcijom, a naročito starijih, simptomi mogu biti različitog intenziteta.

U neliječenim slučajevima simptomi napreduju ka karakteristikama infekcije gornjeg urinarnog trakta: bol u slabinama, povišena tjelesna temperatura, rigor i povraćanje.

Dijagnostika se vrši na osnovu laboratorijskog pregleda urina, urinokulture i bakterioloških briseva uretre.

Liječenje urinarnih infekcija: Simptomatske infekcije urinarnog trakta treba liječiti antibakterijskom terapijom. Liječenje zavisi od toga da li se radi o prvoj ili o recidivišućim infekcijama. Liječenje bi trebalo sprovoditi po antibiogramu.

OBOLJENJA PROSTATE

Podjela oboljenja prostate: - Benigna prostatična hiperplazija (BPH) - Prostatitis - Karcinom prostate

Prostata je žlijezda koja predstavlja dio muškog reproduktivnog sistema. Ona proizvodi materije koje ulaze u sastav ejakulata (sperme). Normalno, prostata je veličine i oblika kestena (“kestenjača”). Prosječne dimenzije prostate su: 3.5 × 4.5 × 2.5 cm. Ona se nalazi u dubini karlice, ispod mokraćne bešike. Kroz nju prolazi mokraćna cijev, uretra, koja transportuje mokraću od bešike do otvora na vrhu penisa.

Funkcija prostate nije do kraja razjašnjena. Produkti prostate ulaze u sastav ejakulata (sperme). U sjemenoj tečnosti se nalaze materije koje imaju razna biološka dejstva: prostaglandini, imunoglobulini, spermin, fruktoza, limunska kisjelina, razni enzimi.

Prostaglandini su važni za procese kao što su erekcija, ejakulacija, pokretljivost spermatozoida. Sekret prostate sadrži i materije koje štite reproduktivne i mokraćne puteve od infekcije.

Statistike su pokazale da od svih unutrašnjih organa čovjeka prostata najčešće obolijeva.

BENIGNA PROSTATIČNA HIPERPLAZIJA (BHP) Već od 30. godine života kod mnogih muškaraca dolazi do povećanja veličine prostate. Obično se radi o benignom uvećanju prostate (BPH). Oboljenje je veoma često, do te mjere da se, iako pogrešno, često vjeruje da je to normalna pojava. Sa godinama starosti raste i učestalost ovog oboljenja tako da 50–90% muškarca starosti između 50 i 80 godina ima znake BPH-a. Značaj ovog oboljenja je u tome što uvećana prostata može pritiskivati izvodnu mokraćnu cijev smanjujući protok mokraće i na taj način otežavati mokrenje.

Simptomi BPH-a: - Slabljenje mlaza mokraće - Otežano započinjanje mokrenja - Napinjanje pri mokrenju - Nepotpuno pražnjenje bešike - Neodoljivi nagoni za mokrenjem koji se teško ili nikako ne mogu suzbiti - Učestalo mokrenje (danju i/ili noću) Takvo stanje može takođe da dovede i do daljih komp-

Uvoznik i distributer za Crnu Goru: Lamex Commerce d.o.o. ul. Skoj-a 51, Podgorica tel./fax. 020/280-477

likacija: - Infekcija urinarnog trakta koje se teško liječe i često se ponovo javljaju - Iznenadne blokade mokraćne cijevi sa posljedičnom nemogućnošću mokrenja - Pojava krvi u mokraći - Oštećenja bešike i bubrega (stvaranje kamena, divertiku loza) - Intoksikacija, tj. trovanje organizma (uremija) zbog poremećene funkcije bubrega Dijagnoza se uspostavlja na osnovu: - Detaljnog razgovora sa pacijentom - Laboratorijske analize - Ultrazvučnog pregleda prostate - Digitorektalnog pregleda prostate (DRE) - Ostalih snimanja i procedura po potrebi Liječenje: Sama činjenica da je prostata uvećana ne mora da znači da je treba obavezno liječiti. U slučajevima slabo izraženih simptoma biće dovoljne (ali i veoma važne) redovne kontrole prostate. Liječenje se preduzima u slučaju jače izraženih simptoma ili poremećaja urotrakta i nastanka komplikacija (infekcija, kamen, oštećenje bubrega ili bešike itd.)

Odluku o načinu liječenja donose dvije osobe - zajednički.

To su pacijent i urolog.

Postoje tri metode liječenja BPH-a: -Medikamentno (Ovdje spadaju ljekovi koji utiču na androgene hormone, alfa-blokatori. Biljni preparati se veoma mnogo koriste i kod nas i u svijetu.)

-Hirurški -Ostale metode

PROSTATITIS (akutni i hronični, bakterijski, nebakterijski)

Prostatitis je zapaljenje prostate. Zapaljenje predstavlja odbrambenu reakciju organizma na štetne agense. Ti agensi mogu biti biološki (bakterije, virusi, gljivice), hemijski, fizički i mehanički. Zapaljenje prostate najčešće izazivaju biološki agensi. Ranije je najčešći uzrok prostatitisa bio gonokok - izazivač gonoreje (triper, kapavac). U posljednjih nekoliko decenija to više nije slučaj, već su najčešći izazivači prostatitisa sljedeći: -Koli bacili (iz mokraćnih puteva ili crijeva) -Stafilokoke (iz gnojnih ognjišta, čireva itd.)

-Streptokoke (iz disajnih puteva ili polnih organa) -Virusi (grip, mononukleoza, parotitis) -Gljivice -Trihomonas -Hlamidija Akutni prostatitis Akutni prostatitis počinje naglo, skokom tjelesne temperature i preko 39 stepeni. Javljaju se glavobolja, malaksalost, gubitak apetita, gađenje, povraćanje, jeza i drhtavica. Kretanje je otežano, pa čak i nemoguće. Bolovi su locirani u predjelu dna male karlice (između testisa i analnog otvora, u dubini) i pojačavaju se pri vršenju velike nužde. Mokrenje je otežano, učestalo i bolno.

Dijagnoza se postavlja na osnovu pregleda pacijenta i laboratorijskih analiza. Urinokulturom i pregledom sekreta prostate identifikuju se uzročnici.

Liječenje podrazumijeva mirovanje u postelji, suzbijanje temperature i unošenje dovoljno tečnosti (zbog pojačanog gubitka usljed pojave visoke temperature). Pored simptomatske terapije, primjenjuje se i antibiotska terapija prema utvrđenom uzročniku. Liječenje mora da se izvodi u trajanju od mjesec dana. U protivnom, može doći do nastanka hroničnog prostatitisa.

Hronični prostatitis Simptomi mogu biti u potpunosti odsutni ili veoma blagi. Povremeno se mogu naći bakterije u mokraći.

Mokrenje može biti učestalo, naročito noću, i otežano.

Može se primijetiti i curenje sekreta iz mokraćne cijevi, naročito ujutru. Rijetko se javlja krv u mokraći ili spermi.

Potencija može biti oslabljena u većoj ili manjoj mjeri.

32

Liječenje hroničnog prostatitisa predstavlja problem zbog toga što u hronično zapaljeno tkivo prostate antibiotici teško prodiru.

KARCINOM PROSTATE

Karcinom prostate predstavlja maligno oboljenje prostate (rak prostate).

To je jedan od najčešćih tumora kod muškaraca, pored raka debelog crijeva i pluća. Najčešće se javlja kod muškaraca starijih od 45 godina. Kod mlađih predstavlja rijetkost.

Mada postoje mnoge teorije, još uvijek se ne zna razlog nastanka karcinoma prostate. Ipak, nijedna od tih teorija do sada nije do kraja prihvaćena, a vrlo je vjerovatno da više faktora zajednički doprinose nastanku karcinoma.

Postoje različiti stadijumi razvoja raka prostate i oni se klasifikuju prema TNM ili ABC klasifikaciji (ova druga se koristi u SAD-u).

Podjela: 1. Intraprostatični stadijum se karakteriše razvojem tumora u samoj prostati.

2. Stadijum lokalne invazije nastaje kada tumor probije kapsulu (omotač) prostate i počne da se širi na okolinu.

3. Stadijum generalizacije podrazumijeva nastanak udaljenih metastaza (pluća, jetra, bubrezi, kosti, mozak itd.).

Simptomi karcinoma prostate: Nastanak karcinoma prostate obično protiče bez ikakvih simptoma. To je razlog zašto ga je teško otkriti na vrijeme - dok je još izlječiv. Ukoliko istovremeno postoji i BPH, mogu postojati simptomi koji su karakteristični za uvećanu prostatu.

U kasnijem razvoju oboljenja javljaju se različiti simptomi, pa i bolovi, u zavisnosti od organa koji su zahvaćeni (pluća, jetra, bubrezi, debelo crijevo, kičma, zglobovi, mozak).

Tada je poremećeno i opšte stanje organizma.

Javljaju se malaksalost, gubitak apetita i anemija.

Dijagnostika: -Laboratorijske analize -PSA (Specifični antigen prostate. Normalna vrijednost je manja od 4 ng/mL.) Kod jednog od 12 muškaraca koji imaju problem sa prostatom razvije se karcinom, pa muškarci stariji od 50 godina treba da se jave na preventivni pregled!

Liječenje: Na izbor liječenja utiče više faktora: starost pacijenta, opšte stanje organizma, stanje srca i pluća, stadijum razvoja raka, kao i stepen maligniteta, neželjeni efekti i moguće komplikacije različitih načina liječenja.

Breza

lat. Betula pendula Piše: inž. preh. tehn. Srđan Orlandić Bijela breza, ili obična breza, listopadno je drvo visoko do 20 metara. Kora mladog stabla je bijela i ljušti se u vodoravnim krugovima, a mlade grančice su povijene i crvenkastosmeđe.

Mladi listovi su ljepljivi i goli, sa naličja svijetlozeleni, a sa lica tamniji. Kod nas je rasprostranjena na Bjelasici, Vojniku, Krnovu... Raste na suvim, svijetlim staništima krečnjačke ili silikatne podloge. Pojedinačno ili u malim grupama javlja se i u svijetlim šumama. Od breze se koristi mladi list, lat. Betulae folium, kora, lat.

Betulae cortex, i brezov sok, lat. Betulae succus. Brezov list, sok i koru najbolje je sakupljati u proljeće. Beru se mladi listovi koji se suše na promaji u hladu. Kora se skida u kružnim trakama, onako kako se prirodno odvaja.

List breze sadrži do 3% flavonoida, tanine, saponine, fenil-karbonske kisjeline, vitamin C, triterpenske alkohole. Pouzdan je i priznat diuretik (pospješuje izbacivanje viška tečnosti mokrenjem) i zato ga važeća evropska farmakopeja propisuje kao zvanično sredstvo protiv ovih tegoba. Pomaže kod upala urogenitalnog trakta, bilo kao čist čaj, ili u mješavini sa drugim čajevima slične namjene. List breze sprečava stvaranje pijeska u bubrezima, a u narodnoj medicini koristi se kod reumatizma i artritisa.

U mnogim zemljama koristi se i kambijalni sok iz drveta breze (lat. Betulae succus). Sadrži invertni šećer, jabučnu i limunsku kisjelinu, neke vitamine i minerale, a puju ga i protiv upala bubrega i bešike ili gihta.

Tokom marta, prije listanja, vrši se plitko zarezivanje ili bušenje stabla i postavlja se posuda u koju

lagano curi ovaj sladunjavi sok. Sam postupak je pipav, jer ako se bušenje vrši nestručno, drvo može da se osuši.

Pravilo je da se sok uzima samo sa stabla u dubokoj šumi. U Rusiji ovaj postupak nazivaju podsočavanje ili plač breze i veoma je rasprostranjen. Sprovodi se po planinskim područjima i u širokim razmjerama, pri čemu se nikad ne uzima sav sok, sem ukoliko drvo nije predviđeno za sječu. Pije se prirodni sok, koji je čist ili se dodaje kvasac (nekad i šećer), pri čemu dolazi do fermentacije, pa se koristi za izradu piva i vina. Za izradu vina, pored kvasca, dodaje se i med, karanfilić ili kora limuna. veleprodaja: 00382 78 101 440 maloprodaja: 00382 30 316 397

* APIURO * URO SEPT KAPI * EKOURO ČAJ ORGANSKI PROIZVODI NA BAZI MEDA I ORGANSKOG LIJEKOVITOG BILJA. POMAŽE KOD BAKTERIJSKIH INFEKCIJA I UPALA URINARNOG TRAKTA.

D.O.O. IN SPE BAR ul. J. Tоmaševića 32 www.eliksir.co.me, e-mail: orlando@t-com.me

KAMEN U ŽUČNOJ KESI BOLEST SAVREMENOG DOBA Piše: prim. dr Veselin Stanišić, mr sci. med.

Jedno od najčešćih oboljenja žučne kese jeste prisustvo kamenaca u njoj, rjeđe u žučnim putevima, a operacija žučne kese danas predstavlja najčešću hiruršku proceduru u svijetu (češću nego operacija kila ili slijepog crijeva). Od kamena u žuči pati svaki peti stanovnik planete. Žučne kamence ima najmanje 20% žena i 8% muškaraca starijih od 40 godina. Žučna kesa je kruškolik organ koji služi kao rezervoar koncentrovane žuči, smeđe ili zelenkaste tečnosti koja pomaže razgradnju masne hrane. Žuč se stvara u jetri, a njegovi glavni sastojci su holesterol i žučne kisjeline. Žučni kamenci su veće skupine kristala, nalik šljunku, različitih veličina, od vrlo sitnih 1–2 mm, ili sitnijih, nalik pijesku, pa do velikih kamenaca poput manjeg kokošijeg jajeta. Prisutni su u 20–30 % populacije... Mogu nastati u žučnoj kesi ili žučnim vodovima. Formiraju se taloženjem nekog od sastojaka žučnog soka.

Po sastavu, kamenci mogu biti holesterinski (sa predominacijom holesterola), pigmentni - bilirubinski (sa predominacijom bilirubina) i mješoviti. Međutim, često kod jednog bolesnika postoji mješavina pijeska, sitnijih i većih kamenaca, ili jednog velikog kamenca.

Najvažniju ulogu u stvaranju kamenaca imaju zastoj u pražnjenju žuči, njen izmijenjeni sastav ili zapaljenje žučne kese.

Najčešći razlog izmijenjenog sastava žuči jeste nepravilna ishrana. Kod gojaznih osoba i pretjerane masne ishrane jetra počinje da stvara više holesterola nego što žučne kisjeline mogu da razgrade. Jedan dio suvišnog holesterola potom očvrsne i pretvori se u kristale, tj. kamenje. Oko 80 posto kamenaca nastaje na ovaj način, dok preostalih 20 posto predstavlja nataloženi kalcijum pomiješan sa žučnim pigmentom bilirubinom.

34

Zanimljiva je i činjenica da naglo mršavljenje i vrlo nisko kalorične dijete mogu podstaknuti stvaranje kamenaca. Naime, ishrana sa malo masti utiče na stvaranje kamena jer žučna kesa tada smanjuje aktivnost, rjeđe vrši svoju funkciju pa holesterol u žuči ima više vremena da otvrdne. Žučno kamenje može da bude glatko ili zupčasto, mekano kao mulj ili tvrdo, da djelimično, ili u potpunosti, ispuni žučnu kesu, da ga ima više, ili da je samo jedan kamen.

Kamenci su češći kod osoba starijih od 45 godina života, kod gojaznih, kao i kod žena - žene obolijevaju dva puta češće nego muškarci. Često se javljaju kod bolesnika sa šećernom bolesti, smanjenom funkcijom štitne žlijezde, kod bolesnika sa hroničnim upalama gušterače i cirozom jetre.

Povećan rizik postoji i kod osoba sa naglim gubitkom tjelesne težine, u trudnoći, zbog većeg broja porođaja, kod osoba koje ne uzimaju hranu na usta, zbog uzimanja nekih lijekova (naročito oralnih kontraceptiva), kao i nakon većih operacija na crijevima.

Bolest ima tri faze: asimptomatsku, simptomatsku i komplikovanu.

U asimptomatskoj fazi kamenje jednostavno pluta u žučnoj kesi (“tiho kamenje”) i oko 50–75% bolesnika ima te “mirne” kamence koji ne daju nikakve simptome, ili su simptomi izuzetno blagi. Obično su to pojedinačni kamenci koji se slučajno otkrivaju pri ultrazvučnom pregledu trbuha.

Simptomatska faza nastaje kada se kamenci pomaknu i zatvore izlaz iz žučne kese ili glavnog žučnog voda. Ponekad postoji tištanje sa desne strane ispod rebara, javlja se gubitak apetita, naduvenost, podrigivanje ili povraćanje.

“Aktivni” kamenci nastaju pomjeranjem ili zbog

zapaljenja žučne kese i dovode do bolnog napada - bilijarne kolike (lat. colica biliaris), tj. “napada žuči” karakterističnog i sigurnog znaka bolesti. Ako je sa napadom udruženo zapaljenje žučne kese, tjelesna temperatura može da bude veoma visoka i obično je to praćeno drhtavicom i osjećajem hladnoće. Žučni napad karakterišu napadi bola koji počinju ispod desnog rebarnog luka, šire se i “sijevaju” u leđima i pod desnom lopaticom, a često i u desnom ramenu. Nekada se bol širi ka grudima, pa liči na anginozni napad i imitira oboljenja kardiovaskularnog sistema.

Bolovi su obično provocirani masnom, obilnom i teškom hranom (mast, jaja, kvasac, sladoled i suvo meso), a izazvani su pokretanjem kamenaca i obično se javljaju pola sata nakon uzimanja hrane. Žučni napad mogu da izazovu i trčanje, podizanje tereta, jači naponi prilikom stolice, jahanje, drmanje pri vožnji, ali i jako uzbuđenje, svađe i tome slično. Bol je kod većine bolesnika praćen mučninom i povraćanjem koje ne donosi olakšanje. Bolovi traju više časova, a popuštaju poslije injekcija spazmolitika ili tableta.

Ako je prisutna i infekcija, tjelesna temperatura može da bude povišena. Kada se kamen potisne u žučni kanal, bol prestaje.

Ako se kamen zaglavi na ulasku žučnog kanala u dvanaestopalačno crijevo, nastaje žutica. Kod 10–15% bolesnika s kamencima u žučnoj kesi kamence možemo naći i u glavnom žučnom vodu.

U dijagnostici žučnih kamenaca najvažniji je pregled abdomena ultrazvukom. To je vrlo pouzdana i po bolesnika bezbjedna metoda kojom se može u gotovo 100 % slučajeva postaviti tačna dijagnoza. Osim UZV, postoje i neke druge radiološke i radioizotopne pretrage koje se rijetko primjenjuju za dijagnostiku žučnih kamenaca i njihovih komplikacija.

Bolesnici koji nemaju tegoba, ili imaju manje zdravstvene smetnje, a operativni zahvat im je zbog nekih drugih bolesti ili stanja kontraindikovan, treba da se pridržavaju uputstava za higijensko-dijetetski režim načina života i ishrane.

Napadi bolova mogu se spriječiti pridržavanjem posebne dijete bez masnoća, a ukoliko se pojave tegobe, one se mogu ublažiti primjenom određenih lijekova (analgetika i spazmolitika).

Postoji nekoliko mogućnosti za liječenje žučnih kamenaca kod bolesnika kod kojih kamenci uzrokuju značajne smetnje koje remete svakodnevni život bolesnika ili nose rizik od razvoja komplikacija.

Hirurška terapija je metoda izbora u liječenju kamenaca oboljele žučne kese. Svake godine se u svijetu uradi oko 1.5 milion operacija zbog prisustva kamenaca u žučnoj kesi. Dva su načina izvođenja operativnog zahvata: klasičan (velikim rezom ispod desnog rebarnog luka) ili laparoskopski.

Laparoskopija je minimalno invazivna hirurška procedura kojom se pristupa žučnoj kesi kroz tri do četiri reza veličine do 1 cm na trbušnom zidu kroz koje uvodimo laparoskop i instrumente i kroz koje se žučna kesa sa svojim sadržajem vadi van. Nekoliko časova nakon operacije

pacijent može da ustaje i da počne sa unosom tečnosti i lake hrane, a bolnicu napušta istog dana ili sjutradan. Prednosti ove metode su kraće zadržavanje u bolnici, brz oporavak, manji postoperativni bol, bolji estetski efekat, manja mogućnost nastanka infekcije, brži povratak radnim aktivnostima, manji troškovi liječenja. Optimalno vrijeme za povratak radnim aktivnostima nastaje 7 dana nakon operacije.

U Crnoj Gori se ova operativna procedura izvodi u Hirurškoj klinici Kliničkog centra Crne Gore i većini hirurških odjeljenja opštih bolnica. U ekonomski razvijenim zemljama 90 posto operacija uradi se laparoskopskom procedurom.

Osim hirurške terapije, može se primijeniti i metoda otapanja žučnih kamenaca, koje je moguće kod određenog broja pažljivo odabranih bolesnika sa malim kamencima (manjim od 1.5 cm), koji se ne vide na rentgenogramu i kojima dobro funkcioniše žučna kesa.

Razbijanje žučnih kamenaca primjenom šoknih talasa (litotripsija) rijetko se upotrebljava zbog toga što je tako moguće liječiti manji broj bolesnika. Nedostatak ovih dviju metoda jeste česta pojava ponovnog stvaranja kamenaca, jer one ne podrazumijevaju odstranjenje žučne kese. Iz tih razloga je operacija, tj. uklanjanje žučne kese (holecistektomija), metoda izbora u liječenju kamenaca žučne kese.

Prevencija nastanka kamenaca u žučnoj kesi -Pravilna, raznovrsna ishrana sa umjerenim unosom masti.

-Smanjite tjelesnu težinu.

-Izbjegavajte naglo mršavljenje.

-Ograničite unos holesterola - unosite što manje namirnica životinjskog porijekla (iznutrice, posebno mozak).

-Jedite hranu bogatu biljnim vlaknima i vitaminom C, jer on pospješuje razlaganje holesterola u žučnoj kesi.

-Smanjite šećer - šećer povećava količinu holesterola u žučnoj kesi i time pospješuje stvaranje kamena.

-Jedite ribu - riblja ulja smanjuju stvaranje kamena u žuči.

Ona ne mogu da rastvore već formiran kamen, ali mogu da uspore njegovo stvaranje.

-Redovna umjerena fizička aktivnost - oko 30 minuta vježbanja dnevno, može da uspori stvaranje kamena u žučnoj kesi.

-Normalizujte povišeni holesterol pod kontrolom ljekara, dijetom ili lijekovima iz grupe statina.

35

Karcinom debelog crijeva Piše: dr Žana Blagojević Karcinom debelog crijeva je tipičan maligni tumor savremene civilizacije sa njenim, od prirode otuđenim, načinom života.

Učestalost: Karcinom debelog crijeva je treći po učestalosti maligni tumor savremenog čovjeka (poslije karcinoma pluća kod oba pola, karcinoma dojke kod žena i karcinoma prostate kod muškaraca). Podjednako se javlja kod osoba oba pola. U svijetu se godišnje registruje više od milion novih slučajeva, a u Evropi svake godine od njega umre oko 10.000 ljudi. Učestalost oboljenja počinje da raste poslije 35. godine života, a rapidno se povećava poslije 50. godine.

Način nastanka: Još uvijek nije poznat tačan mehanizam nastanka. Većina se razvije iz nemalignih

36

tvorevina poznatih kao adenomi, koji se u ranim stadijumima prezentuju kao polipi (studije pokazuju da sekvenca adenom - karcinom traje 10 godina).

Faktori rizika: Utvrđeni su mnogi faktori koji pomažu razvoju karcinoma: -Genetska predispozicija; -Životni stil i prehrambene navike (smanjena fizička aktivnost, dugotrajno sjedenje, ishrana bogata mesom i mastima, alkohol, pušenje, profesionalna izloženost štetnim noksama). Veza između ovog tumora i kulture ishrane definitivno postoji (kod vegetarijanaca je ova vrsta tumora znatno rjeđa, jer je prisutan visok procenat vlakana u ishrani); -Prethodne bolesti debelog crijeva (npr. postojanje polipa, zapaljenjska oboljenja).

Simptomi: Zavise od veličine i lokalizacije tumora, a mogu se ispoljiti kao: -Promjene u navikama, ritmu i karakteru pražnjenja crijeva (npr. neredovne, istanjene stolice, smjenjivanje zatvora i proliva, osjećaj nedovoljnog pražnjenja, nadutost trbuha, kao i odsustvo vjetrova). Ne uzimati sredstva za čisćenje crijeva (čajeve, tablete itd.) bez prethodnog razgovora sa ljekarom!

-Krvarenje i sluz u stolici, -Bolovi u trbuhu, -Opšta slabost, -Gubitak u tjelesnoj težini.

Najčešći prvi simptom je krvarenje za vrijeme stolice. Kod pojedinih ljudi koji imaju hemoroide i povremeno krvare nakon stolice treba isključiti mogućnost raka debelog crijeva, naročito ako su stariji od 40 godina.

Svako krvarenje u toku i nakon stolice ne pripisivati hemoroidima dok se ne obave odgovarajući pregledi!

Ako osjetite bilo koji od ovih simptoma obavezno se javite ljekaru, a poslije 50-e godine obavezni su pregledi po protokolu.

Rak debelog crijeva u početku može da ne daje vidljive simptome, a da ipak postoji krvarenje u stolici, tzv. okultno krvarenje, koje je neprepoznatljivo za pacijenta.

Od laboratorijskih analiza može da bude prisutna anemija.

Povećane vrijednosti tumor-markera CEA mogu da ukažu na prisustvo tumora.

Uznapredovala bolest zahvata regionalne limfne čvorove, jetru, pluća i kosti, kasnije i udaljenija područja.

Američko društvo za karcinom preporučuje da se sa skriningom započne od 50-e godine života, kod muškaraca i žena koji imaju prosječan rizik za razvoj ovog tumora. Na raspolaganju je 5 skrining opcija: 1.Digitorektalni pregled i fekalni test na okultno krvarenje svake godine; Rano otkrivanje karcinoma - ”screening“ program 2.Fleksibilna sigmoidoskopija svakih 3–5 godina, ili 3.Jednom godišnje 1. i 2.

Cilj skrininga je otkrivanje bolesti u stadijumu 4.Kolonoskopija svakih 10 godina, ukoliko je prethodni kada još nije došlo do razvoja znakova bolesti. To je rani nalaz bio uredan (posljednjih godina se radi u anesteziji, što stadijum i tada je liječenje neuporedivo efikasnije nego je bezbolno za pacijenta); kada su se simptomi bolesti već razvili (skrining može da 6.Virtuelna kolonoskopija; umanji stopu smrtnosti za 60%).

7.Irigografija sa dvojnim kontrastom.

Osobe sa navršenih 50 godina starosti, i starije, bez Kod pacijenata sa povišenim rizikom, sa skriningom bi simptoma, imaju prosječan rizik, dok osobe koje imaju trebalo početi ranije i/ili ga sprovoditi češće. zapaljenjske bolesti crijeva (hron. ulcerozni kolitis, ChroLiječenje: Radikalno hirurško sa zračnom i heminova bolest), genetsko opterećenje, pozitivnu porodičnu i oterapijom. ličnu anamnezu imaju povećan rizik.

Prognoza: Važno je rano otkrivanje jer prognoza zavisi od proširenosti bolesti u trenutku otkrivanja i od pravovremeno započete Bioaktivni prirodni preparat terapije.

Prevencija: Podrazumijeva kako spriječiti nastanak bolesti. Preporuke su: 1. Ishrana i piće: Hrana treba da bude bogata prirodnim vlaknima.

Preporučuje se uzimanje svježeg voća i povrća, smanjeno uzimanje crvenog Prirodni dijetetski preparat sastavljen od visoko protetnih pečenog mesa (svinjetina, govedina, bioaktivnih sastojaka ljekovitog bilja i korijena sa planine jagnjetina itd.), iznutrica i suhomesnatih Bjelasice i Durmitora, spremljen u svježem stanju sadrži i proizvoda. Preporučuje se često uzimanje ribe i živinskog mesa (piletina, zvornu ljekovitu snagu prirode. ćuretina), smanjeno unošenje alkohola i BIOCIL koriste gaziranih pića (koca-kola, fanta, pacijenti širom naše koncentrati sokova, redovno zemlje kao i pacijenti konzumiranje piva takođe dovodi do u inostranstvu povećanog rizika). Ukoliko ne promi promiPreparat pomaže Lpočele su da se šire na zabrinjavajući naččku sredinu i pred ( Amerika, Kanada, jenimo način ishrane, zbog zadržavanja bolesnicima sa teškim Južnaistraživanja Afrika i zdravstveni takvih navika zadržaće se i sredina u malignim oboljenjima problem,zaszultati u Evropa ).

Prihvaćeno kojoj tumor nastaje, tako da će recidiv raznim fazama razvoja francusko-švedskog tima stručnjaka. je da se postižu praktično biti predodređen. karcinoma čiji i posjeduje Istraživanje su rezultati objavljeni u "onlajn" naučnom izuzetni rezultati 2. Fizička aktivnost: Umjereno fizičko sertifikat za ispravnost časopisu "PlosVan" sprovedeno je na takozibovima", primjenomveoma BIOvježbanje.

CILA bioindikai zračne: prisutnim na Mediteranu, koji se mogu smatrati 3. Održavanje adekvatne tjelesne mase citostatske terapije. torima stanja životne sredine. tokom cijelog života (BMI = 18–25).

4. Uzimanje acetilsalicilne kisjeline Sada je, kako su istakli naučnici, primijećeno zabrinjavajuće (aspirin, andol), ali ne samoinicijativno, širenje otpornihje pokazao na antibiotike van Praćenljudskih od stranebakterija ljekara preparat izuzetnoi dobre zbog mogućnosti krvavljenja, već uz rezultate u tretmanu tumora bubrega, bolničke sredine, tako malignih da se ljudi njimapluća, mogujetre, zaraziti i na odobrenje ljekara. želuca,mjestima, debelog crjeva, mozga, i kod je ženskih drugim znatnoprostate, više nego ranije,kao prenio fran5. Prestanak pušenja. reproduktivnih organa materice, jajnika i dojki.

6. Redovna ljekarska kontrola po utvrđenom protokolu - skrining.

BIOCIL

BIOCIL - VIŠE OD NADE BIOCIL - Bijelo Polje - vl. Cile Žujović 050 473 900 ; 069 052 229

Literatura: Dijagnostika i terapija GIT oboljenja, Lj. Glišić. www.emedicine.com Clinical Radiology, Daffner.

Prevencija malignih bolesti, SLD, 2005.

37

POZNATI I ZDRAVLJE - MIOMIR MAROŠ, DOBITNIK GODIŠNJE NAGRADE DRUŠTVA CRNOGORSKIH NOVINARA 2010.

Smijeh je lijek Miomir Maroš je novinar RTCG2. Voli da se potpisuje kao Mijo, Maro, Feštađun. Apsolvent je Pravnog fakulteta u Podgorici. Novinarsku karijeru započeo je radom u Radio Kotoru, a od decembra 1998. godine radi u Televiziji Crne Gore. Kao urednik-voditelj radi brojne TV emisije od kojih su svima dobro poznate: ”Fleš“ (vijesti), ”Duoptrija“ (dva suprotstavljena mišljenja o aktuelnoj i kontroverznoj temi), ”Dosije“ (reportaže o aktivnostima policije), društveno-politički magazin ”Spektar“, ali njegov autorski profil posebno ocrtava emisija “Zapis” (reportaže o ljudima, mjestima i događajima), koja od 2002. godine ne prestaje da bude aktuelna. Zaslužan je za projekciju dokumentarnog serijala ”Gradovi“, a na RTCG1 uređivao je i turistički magazin ”Montenegro brand“ i Jutarnji vikend program. Piše za časopise. Autor je i izvjesnog broja stihova koji su objavljivani u raznim medijima.

U novinarstvo, kaže, nije ušao slučajno. O tome najbolje svjedoče brojna novinarska priznanja čiji je Maroš ponosni vlasnik. Dobitnik je Godišnje nagrade RTCG za reportažu (2005), Priznanja Opštine Vrnjačka Banja - Srbija (2007), Nagrade Nacionalne turističke organizacije Crne Gore WILD BEAUTY AWARD za 2008. godinu, u kategoriji elektronskih medija, kao i Priznanja “Žućenica festa” iz Tivta - “Travesa sa zlatnim nitima” (2009). 23. januara 2010. postao je laureat Godišnje nagrade Društva crnogorskih novinara za 2010. godinu. Osoben novinarski izraz uspješno prezentuje uvijek razdraganim nastupom začinjenim živopisnim bokeškim govorom.

Medical: Mijo veseljače, odnosno feštađune - kako voliš da kažeš, šta misliš da može da proizvede jedno Tvoje pojavljivanje u časopisu koji promoviše način življenja usklađen sa preporukama medicinara, pa između ostalog i dijetetski režim ishrane? Kakvo je Tvoje mišljenje o svemu tome?

Mijo Feštađun: Ja, eto, liječim smijehom i sebe i druge, pa može biti blagotvorno. Drago mi je da ste me pozvali za gosta u vašem časopisu. Lijepo je da i mi u Crnoj Gori imamo novine koje se bave zdravljem i medicinom i nadam se da ćete uspjeti, jer teško je opstati na malom crnogorskom tržištu. Što se tiče zdravog života i dijetetskog načina ishrane, to podržavam i toplo preporučujem, zbog toga što je novo doba donijelo mnogo bolesti. Znači, učinimo što je

38

do nas, bavimo se rekreacijom, jedimo ono što je zdravo i javimo se na vrijeme ljekaru. Prevencija je bolja nego liječenje!

Medical: Na tvojoj raskošnoj veb prezentaciji www.miomirmaros.com posebno mjesto pripada kužini.

Nesporno da je to oblast u kojoj si dokazao i svoje kulinarsko umijeće. Možeš li nam ukratko opisati pejzaž crnogorske kuhinje?

Mijo Feštađun: Nedavno, gostujući u serijalu o crnogorskoj kuhinji, koji radi mađarsko-poljska koprodukcija, kazao sam da svako mjesto ima karakterističnu kuhinju, ali da je jedino na Primorju ona lagana, dok je u kontinentalnom dijelu, pogotovo na Sjeveru jaka, ali ukusna i primamljiva.

To zbog toga što takvi predjeli zahtijevaju masniju i kaloričniju hranu, jer pojačani napori kojima se ljudi izlažu

tokom rada na selu i svjež vazduh, zahtijevaju više kalorija.

No, ipak treba brinuti da se ne natalože mnoge masnoće, koje dižu pritisak, šećeri su opasni za dijabetičare, itd. Volim ja sve to, veoma. Ko ne bi uživao u priganicama, skorupu, siru njeguškom i prlju, u jagnjetini, kobasicama, kaštradini, ali i ribi, žućenici, primorskim specijalitetima...

Slatko – slana žućenica salata Potrebno - 250 g mlade žućenice, 200 g šunke, nekoliko malih paradajza - pamidora, so, biber, maslinovo ulje, 2 narandže, 2 limuna, malo džema od brusnica.

Priprema - Šunku isjeći na trake, a narandže na fete. Na drugoj strani, žućenicu krupnije isjeći, pa je začiniti uljem, solju i biberom. Pomiješati to sa šunkom i narandžama, staviti na tanjir za posluživanje i zaliti limunovim sokom. Na listove žućenice, po rubovima tanjira, staviti džem od brusnice. Lijepo izgleda i ukusno je!

Preuzeto sa www.miomirmaros.com, Mijova kužina.

Medical: U mnoštvu gastronomskih preporuka našu pažnju posebno privlači žućenica. Jako popularna u mediteranskoj ishrani, na Sjeveru bespravno zapostavljena, čini se da je to biljka zaista čarobnih moći. Možeš li da nam kažeš nešto više o njoj?

Mijo Feštađun: „Bečka šnicla najljepša je u Beču, a žućenica, sa dvije slane ribe, najljepši je dar koji turista može dobiti u Boki“, rekao bi moj kolega Mašo Čekić, animator Bokeške kužine. Žućenica, jestiva trava, dok ne procvjeta, slična je maslačku.

No, za razliku od njegovog žutog, ona ima plavi cvijet!! U farmaciji je poznata kao cikorija, ljekoviti su joj korijen, cvijet i lišće. Specijalnu aromu — gorak ukus, žućenici daje inulin, ljekoviti dio. U Boki je ona nekrunisana carica među jestivim biljkama, sveta trava hraniteljka. Ima je svuda u Crnoj Gori, samonikla je, a u posljednje vrijeme postala je i uzgojna sorta. Kako bi joj se zahvalili za gladne godine, kad je bila glavno jelo koje se nikad nije plaćalo, i da bi je predstavili turistima kao autohtoni specijalitet, Tivćani su joj posvetili festival koji je krajem maja 2009. održan po peti put. Tada sam nagrađen “Travesom sa zlatnom nitima“ Žućenica festa. Recepte za jela sa njom, naći ćete na mom sajtu.

Medical: Šta misliš o narodnoj medicini?

Mijo Feštađun: Mač s dvije oštrice... Mislim da kod mnogih bolesti može biti djelotvorna i od pomoći zvaničnoj medicini u liječenju i oporavku bolesnika. Zdravije je, svakako, koristiti prirodne supstance i tako liječiti mnoge bolesti.

Kad su u pitanju prirodni lijekovi, onda ne postoje mogućnosti za kontraindikacije i tu je sve sigurno, uglavnom. Ipak, kod ozbiljnih bolesti, ne treba pravu medicinu zamijeniti ovom, jer to nije dobra alternativa.

Teža bolest zahtijeva adekvatno liječenje. No, u mnogim slučajevima, kad više nema spasa, ljudi se okreću njoj, pa što bude, a čuda se dešavaju...

Medical: Kada gledamo Tvoje izvještaje iz „Zapisa“, pratimo relije koji se u njima prikazuju, javlja se silna želja da se nađemo „in medias res“ i doživimo to zadovoljstvo rekreacije i uživanja u ljepoti. Koja nas putovanja očekuju u Tvojim budućim emisijama?

Mijo Feštađun: Hvala vam, to je najveća satisfakcija za moj rad. U martu, vikend pred Dan žena, idemo na jedan takav reli, od Nikšića, preko Cuca, Njeguša i Vrmca, do Tivta, gdje ćemo noćiti. Drugog dana s džipovima idemo na prelijepu Lušticu, da probamo čuveni sir i masline iz tog kraja! Inače, kad svanu dani, kako se kaže, kad okopni, krećemo na Sjever, da pričama o zanimljivim ljudima i krajevima dočaramo nama samima zaboravljenu Crnu Goru.

Medical: Da li si od osoba koje imaju sportske hobije? Koji je Tvoj sport?

Mijo Feštađun: Rado bih vam odgovorio pozitivno, ali ne mogu. Trebalo bi da idem na rekreaciju, ali zbog brojnih obaveza i van posla, ne stižem. Ipak, uskoro me očekuje kraj jednog projekta, pa ću od ljeta da džogiram, za početak.

Nekad sam trenirao karate i stekao dva pojasa. Volim da plivam kad je ljeto, da planinarim. Inače, volim tenis, više individualne, a manje kolektivne sportove. Takav sam i u životu, nijesam asocijalan, ali najbolje samostalno djelujem!

Medical: Koliko novinarski posao može da bude stresan?

Mijo Feštađun: Mnogo, veoma. To je prilično nezdrav posao, a lijep! Zamislite kad to kažem ja, koji ne radim u informativi, koja je svakodnevno stresna. Taj posao radite 24 sata, pogotovo kad bi radili kao ja. Javljam se po cijeli dan na telefon, sa svakim se pozdravim na ulici, gnjave me za svašta, a ja sve to stoički trpim. Nije lako ni kad mijenjate klime, u jednom danu — sve tri. Ipak, novinarstvo je više slatko nego gorko. Kasnije steknete imunitet da vas ne potresa baš sve...

Medical: Boka, po Tvojoj najavi na vebu, počinje da „fešta, bala, diverti, papa, ćakula, a sve iz gušta i za svoju dušu...“ Koje su specifičnosti dionizijskih svečanosti koje očekuju ovo podneblje u periodu koji je pred nama i koje ćemo u Tvojoj interpretaciji „sa uzlom na kraju rupca“ moći da pratimo?

Mijo Feštađun: Ko ne ode na feštu i ne učestvuje 100 posto u njoj, ne shvata što je to. Zato ima onih koji ih ne vole, ne razumiju, ali svi koji vole život, i da se dobro provedu, žive za fešte. Evo, danas je maskenbal, stavite bilo kakvu masku i onda plešete, ludujete, super vam je. Skriveni ste, a uživate!

Skoro sam na jednom maskenbalu u Tivtu sa mažoretkama iz „Modesta“ dobio prvu nagradu — za masku „Mocart i bombone“. A ja sam bio Mocart! Dobro smo iznijeli tu masku, plesali, ja dirigovao, a maske je savršeno sašila Anuška Vlahović. Danas ću skrpiti nešto, neku svoju verziju, niko me neće poznati. Da vam otkrijem — biću kuvar! Staviću neku kapu što sam dobio na fešti u

39

(...) Ispred kolibe dvije babe i djeca. Kažu nam da je lijepo na katunu, ali da ih sve manje izlazi. Dok jedna baba prede, ona druga kaže da vune ima, no nema ko da je prede. Tu izdižu Čovići, Vidakovići, Filipovići, a ranije i neki drugi... Zadržaće se i oni sve do jeseni, kad se spuštaju u mojkovačko selo Slatina. Iznad Mojkovca nalazi se vidik Sveviđe, sa kojeg se baš sve vidi, a najviše Tara, koja vijuga ispod planina. U Mojkovcu je bio priređen ručak u hotelu „Palas“, a oni koji su ranije stigli imali su priliku i da zateknu takmičenje u skokovima sa Starog mosta, međunarodni kup koji je prvi put održan, a na kojem je pobijedio Kolašinac Šćepanović. Drugog dana vozilo se makadamskih i dijelom asfaltnih 150 kilometara. Tog istog dana, u subotu, 5. jula, u hotelu „Planinka“ održana je promocija knjige „Sveta zemlja“ autora Nedjeljka Samardžića, ranijeg domaćina, a sada učesnika džip relija. Nakon toga priređena je prezentacija fotografija „Off road prethodnica“, Marije Milovanović Maksimović i Milana Živkovića (…)

Miomir Maroš, Džip reli — ljeto, 2008, www.miomirmaros.com, tekstovi Reževićima, oči pokriti krinkom, a preko odjeće staviću kecelju na kojoj je tijelo Mikelanđelovog Davida! Skrenuću pažnju, sigurno!

40

Medical: Kako feštađuni gledaju na zdravlje? Smijeh je lijek?

Mijo Feštađun: Eto, rekao sam u ranijem odgovoru, smijeh je zaista lijek! Zamislite čovjeka koji se nikad nije nasmijao, kakvi su njegov organizam i njegova svijest! Mada, treba se ponekad i dobro isplakati, lakše bude za mnoge patnje!

Mada sam vam u tome više nego tipičan Crnogorac, nikad ne plačem, sem kad je baš velika tuga. Da, smijeh je lijek, zato se družim samo sa pozitivnim ljudima.

Medical: Imaš li neku pozdravnu poruku za čitaoce „Medicala“?

Mijo Feštađun: Dragi moji, živite zdravo, budite se rano, jutro je najljepši dio dana, udahnućete tada najljepši vazduh, obasjaće vas prvi zraci Sunca, uživaćete u cvrkutu ptica i buđenju grada! Ne pijte mnogo alkohola, samo koliko je potrebno za dobro raspoloženje, i to samo prirodne rakije i vino. Ne pušite, vi to možete, moj otac je ostavio cigare poslije više od 40 godina! Sve možete, ako hoćete! I ne sjekirajte se, učinite sve što je do vas, doći će sve na svoje! Pretjerana ambicija je loša kao i izostanak ambicije. Ne živite za druge, a posvetite im potrebnu pažnju! Sve u svemu, mjera u svemu je mudrost života!

R. A.

?`USXM VQ :[bM \MXQ`M YXUVQÓZUT \^[Ufb[PM 9XVQWM^Q :UWM

<^bU a /^Z[V 3[^U U ^QSU[Za

;^SMZ_WU \^[Ufb[PU <-B8-7- 6;3A>@ ?5>1B5 ?- 8617;B5@59 .58619

BM Z[ VQ PM fZM ?bQ `[ ZM Q W^MbQ VQPa \^U^[PZ[ VQ

;^SMZ_WU \^[Ufb[PU a `b[V[V U_T^MZU fZMÓQ bU Q bU`MYUZM

/M < 2Q 9S bU`MYUZ / U ;YQSM

YM_ZUT WU_QXUZM

M ZVUT[b \^U^[PZU NMXMZ_ ÓabM `b[VQ fP^MbXVQ U fP^MbXVQ `b[VQ \[^[PUOQ

Predstavljamo vam Javnu zdravstvenu ustanovu Dom zdravlja - Pljevlja

U korak s vremenom Isplatom stimulativnih otpremnina radnicima koji su proglašeni tehnološkim viškom broj zaposlenih je smanjen sa 232 na 142 radnika. Racionalizaciju i reformske zahtjeve prati kontinuirano obezbjeđenje savremene medicinske opreme, čime se preventivna zdravstvena zaštita podiže na primjeran nivo kvaliteta.

Zdravstvena zaštita u pljevaljskom kraju ima svoj kontinuitet razvoja od kraja 19. i početka 20. vijeka. Istina, zdravstvena zaštita tada se oslanjala na tradicionalna medicinska saznanja zasnovana na narodnom iskustvu i mjerama koje su narodni vidari prenosili s koljena na koljeno. Drugim riječima, nizak stepen privrednog i društvenog razvoja i veoma nizak standard stanovništva nije pružao uslove za zdravstvenu zaštitu zasnovanu na naučnim saznanjima.

Međutim, organizovaniji oblici zdravstvene zaštite, zasnovani na metodama medicinske nauke, zaživljavaju otvaranjem Doma narodnog zdravlja 1928. godine. Dom je podignut na inicijativu tadašnjeg načelnika Centralnog higijenskog zavoda Ministarstva narodnog zdravlja u Beogradu, dr Andrije Štampara, uz značajnu pomoć fondacije Rokfelera, poznatog američkog industrijalca čija je fondacija raspolagala sa oko pola milijarde dolara.

Dom zdravlja u Pljevljima danas je primjerna zdravstvena ustanova.

Tehnički je dobro opremljena, u skladu sa zahtjevima savremene, efikasne i kvalitetne preventivne zdravstvene zaštite stanovništva.

Ova zdravstvena ustanova je među prvima u Crnoj Gori implementirala reformska rješenja u ovoj Prim. dr Vera Bojović oblasti i već pokazala visok nivo prednosti, racionalnosti i opravdanosti reformskih promjena.

Prim. dr Vera Bojović, direktorica Doma zdravlja u Pljevljima pružila nam je osnovne informacije vezane za rad ove ustanove - Dom zdravlja je referentni centar primarne zdravstvene zaštite za opštine Pljevlja i Žabljak. U njenom sastavu je i zdravstvena stanica na Žabljaku kao i terenske ambulante u Kosanici, Vrulji, Boljanićima, Gracu, Šulima, Bukovici, Njegovuđi i Maloj Crnoj Gori. Ova zdravstvena ustanova pruža podršku izabranom timu ili izabranom

42

doktoru iz oblasti imunizacije protiv glavnih zaraznih bolesti, otkrivanja i suzbijanja činilaca koji utiču na pojavu i širenje zaraznih bolesti, zdravstvene zaštite žena, planiranja porodice, kućnog liječenja, patronaže. Naporedo sa tim aktivnostima, Dom zdravlja omogućava sprovođenje zdravstvene edukacije i obrazovanja o najčešćim zdravstvenim problemima stanovništva i metodama njihove edukacije, sprovodi higijensko-epidemiološku zaštitu, radi na liječenju plućnih bolesnika, sprovodi radiološku, laboratorijsku i drugu dijagnostičku proceduru - kaže prim. dr Vera Bojović.

Prema njenim riječima, a shodno utvrđenim normama kojima je regulisana ova oblast, Dom zdravlja je organizovao praksu izabranog ljekara (za odrasle, za djecu i za žene), centre i jedinice za podršku. U okviru Centra za podršku funkcioniše Centar za plućne bolesti i TBC, sa jedinicom u Žabljaku, Centar za dijagnostiku, Centar za mentalno zdravlje, Centar za prevenciju, u okviru koga se obavljaju razni oblici savjetovališta za djecu, mlade, reproduktivno zdravlje. Tu je i Higijensko-epidemiološka služba.

Jedinice za podršku obuhvataju Jedinicu za patronažu, Jedinicu za fizikalnu terapiju primarnog nivoa i Jedinicu za sanitetski prevoz. Od ostalih djelatnosti u organizacionoj strukturi je i Medicina rada, Sportska medicina i Hitna medicinska pomoć. Sve te funkcije Doma zdravlja uspješno prati menadžment i administrativno-tehničko osoblje.

Ono što je posebno karakteristično za Dom zdravlja u Pljevljima jeste odlučan iskorak u primjeni reformskih rješenja u ovoj oblasti, o čemu govore konkretni rezultati. S tim u vezi, direktorica Doma zdravlja, inače prva žena direktor ove ustanove u istoriji pljevaljskog zdravstva, kaže: - Racionalizaciju u kolektivu, pored drugih mjera koje nalaže reforma, shvatili smo kao prioritetan zadatak.

Isplatom stimulativnih otpremnina radnicima koji su oglašeni tehnološkim viškom, završen je reformski proces u ovoj ustanovi. Prije reformisanja Dom zdravlja u Pljevljima je imao 232, a sada, nakon reformisanja, ima 142 radnika. U ukupnom broju zaposlenih u Domu zdravlja radi 121

medicinski radnik u čijoj strukturi je 27 ljekara specijalista, šest doktora medicine, jedan fizioterapeut sa visokom školskom spremom, 9 medicinskih sestara sa višom i 78 medicinskih sestara sa srednjom stručnom spremom. Na određeno vrijeme angažovana su još tri doktora medicine i tri medicinske sestre sa srednjom stručnom spremom.

Prema riječima dr Bojović, indikativan je primjer rješenja statusa 39 stomatoloških radnika, od kojih je dvanaest sklopilo ugovore sa RFZ za pružanje usluga osiguranicima, a devet koristi prostorije Doma zdravlja u skladu sa zaključenim ugovorom. Dakle, stomatološke usluge više se ne obavljaju u državnoj ustanovi, to jest Domu zdravlja, već u privatnim ordinacijama.

Uz podršku Ministarstva zdravlja i Republičkog fonda zdravstva učinjen je značajan napredak u obezbjeđenju savremene medicinske opreme. Dom zdravlja raspolaže savremenom opremom za Centar za RTG i ultrazvučnu dijagnostiku i najsavremenijim aparatima za rad u Jedinici fizikalne terapije. Tu su i brojni drugi medicinski aparati koji uz dobru organizaciju i kvalitetan kadar značajno doprinose poboljšanju kvaliteta u pružanju zdravstvenih usluga.

U skladu sa reformskim potrebama učinjenene su i značajne promjene u prilagođavanju prostora za rad u svim segmentima rada Doma zdravlja.

- Izvršili smo dogradnju, rekonstrukciju i adaptaciju prostora u skladu sa pravilima o uslovima u pogledu standarda, normativa i načina ostavarivanja zdravstvene

zaštite preko izabranog tima doktora ili izabranog doktora.

U okviru te aktivnosti adaptirali smo i opremili ambulante izabranog doktora za odrasle, djecu i žene, obezbijedili prostorije za centre za podršku (Centar za plućne bolesti, Centar za dijagnostiku, RTG i ultrazvučnu dijagnostiku), Centar za mentalno zdravlje, Centar za prevenciju i jedinice za podršku (Patronažu, Sanitetski prevoz i Fizikalnu terapiju).

Takođe, izvršili smo rekonstrukciju i adaptaciju stomatološkog prostora u skladu sa postojećim normativima i taj prostor dali u zakup stomatolozima i zubnim tehničarima koji su proglašeni za tehnološki višak - kaže prim. dr Vera Bojović.

- Kreativna ideja uvijek nailazi na podršku, dodaje dr Bojović, potkrijepljujući tu konstataciju primjerom saradnje sa lokalnom upravom, uz čiju podršku je zamijenjen krovni pokrivač na objektu Medicine rada u Pljevljima.

Radi lakšeg poslovnog i stručnog komuniciranja uspostavljena je računarska mreža, što govori da ova ustanova kontinuirano prati savremena informatička dostignuća i nastoji da ih stavi u funkciju medicinskih potreba. Sve to navodi na zaključak da je Dom zdravlja u Pljevljima zdravstvena ustanova za ugled, koja je dosadašnjom praksom potvrdila da ide u korak s vremenom i uspješno realizuje reformska rješenja koja obezbjeđuju efikasnu zdravstvenu zaštitu stanovništva.

Milorad Joknić

43

KAŠALJ Piše: Mr ph spec. Zorica Potpara Kašalj predstavlja odbrambeni fiziološki refleks kojim se obezbjeđuje prohodnost disajnih puteva. Kašalj nastaje uslijed nadražaja receptora za kašalj koji se nalazi u čitavom disajnom traktu, pri čemu se iz disajnih puteva izbacuju strane čestice ( čestice prašine, dima i drugog zagađenja) ili sekret i sluz. To je nagli zvučni izdisaj, gdje je brzina izdahnutog vazduha oko 100 puta veća nego pri normalnom izdisaju.

Povremeni kašalj omogućava normalno disanje, jer se njime čiste disajni putevi. Međutim, često može da predstavlja osnovni i najčešći simptom bolesti respiratornog sistema. Kašalj može ukazivati na oboljenja disajnih puteva, ali i na opterećeno srce, neželjenu reakciju na neke ljekove, alergiju… Neki ljudi su skloni razvoju infekcija disajnih puteva i sinusa, naročito djeca. Zapušen nos i kijavica se javljaju kao posledica lokalnih infekcija sluznice nosa.

Zavisno od dužine trajanja, kašalj može biti akutan ( traje manje od tri nedelje) ili hroničan (traje duže od tri nedelje). Akutan kašalj može biti nadražajni i produktivni.

Kod produktivnog kašlja postoji sekret koji se izbacuje.

Produktivni kašalj ima zaštitnu ulogu jer se sa sekretom iskašljavaju i uzročnici kašlja (bakterije, virusi..), a nekad se ovaj kašalj naziva i zreo kašalj. Kod produktivnog kašlja treba omogućiti da se gusti sekret razrijedi i lakše izbaci.

Ovaj kašalj je karakterističan za bronhitis i astmu. Sman-

44

jenju viskoznosti sekreta i lakšem iskašljavanju mogu doprinijeti sirupi na bazi bilja, npr. sa ekstraktom bršljana, timijana, jagorčevine, koja utiče na pokretanje sekreta i brže iskašljavanje, zatim list bokvice koja je veoma efikasna kod upalnih procesa sluznice i usta, gavez, bijeli sljez i mnogi drugi. Takođe se preporučuje unos što veće količine tečnosti radi razređivanja sekreta i lakšeg izbacivanja.

Najčešći uzroci kašlja - Alergijska reakcija : Na alergiju ukazuje suvi nadražajni kašalj sa grebanjem u grlu. Javlja se kod pojedinih osoba u određeno doba godine i to ukazuje da se radi o alergiji na polen ili neku određenu vrstu polena. Poslednjih godina su česte alergije na ambroziju. Ako su tegobe prisutne tokom čitave godine onda je u pitanju alergija na određenu vrstu hrane, na perje ili nešto slično. Ponekad se iza kašlja krije astma, kod koje on može da bude jedini simptom.

- Infekcije disajnih puteva : Hronična kijavica ili hronična upala sinusa mogu biti uzrok dugotrajnog kašlja, odnosno edem i hiperemija vazdušnih puteva i alveola uslijed laringitisa, traheitisa, bronhitisa i pneumonitisa.

Najčešći uzroci akutnih i hroničnih respiratornih infekcija su virusi, bakterije, hlamidije i mikoplazme. Česte infekcije disajnih puteva pogotovo u zimskim mjesecima kod osoba koje su podložne virusnim i bakterijskim infekcijama, mogu se umanjiti ili spriječiti jačanjem imuniteta i upotrebom prirodnih proizvoda na bazi propolisa i matičnog mliječa, vitamina C, ehinacee -koja je prirodni imunostimulator i dr. U slučaju upale sinusa preporučuje se inhalacija etarskim uljima eukaliptusa, timijana, bora ili čajem od bosiljka ili kamilice, u lakšim slučajevima.

- Hronični bronhitis ili proširenje bronhija: Kašalj koji se javlja u ovakvim stanjima je hroničan i produktivan, a praćen je iskašljavanjem koje se najčešće javlja ujutru.

- Kardiovaskularna oboljenja: Kašalj se javlja kao posledica bolesti kardiovaskularnog sistema kada dolazi do slabljenja srca, a pacijenti su većinom u starijoj životnoj dobi. Zbog insuficijencije srca dolazi do širenja krvnih sudova u bronhijama, čime se nadražuju receptori za kašalj.

Kod pacijenata koji uzimaju terapiju za liječenje bolesti srca, kašalj se može javiti kao neželjeno dejstvo nekih lijekova ( najčešće se kašalj javlja pri primjeni ACE inhibi-

tora). U tom slučaju treba se obratiti ljekaru za promjenu terapije.

- Želudačna kisjelina: Kisjeli želudačni sadržaj koji se penje u jednjak može da stigne do ždrijela i nadraži grkljan ili dospije u dušnik i izazove nadražaj na kašalj. To se posebno javlja noću, kada je osoba u ležećem položaju i kada kisjelina lakše stigne do gornjih disajnih organa.

Liječenje ove vrste kašlja svodi se na uzimanje preparata koji snižavaju kisjelinu u želucu, kao što su antacidi ili inhibitori protonske pumpe.

- Kašalj izazvan duvanom : Pušački kašalj je prouzrokovan prevelikim opterećenjem disajnih puteva štetnim materijama iz duvanskog dima. Pušenje izaziva gašenje refleksa kašlja i sakupljanje sekreta u dnu pluća, zbog čega se kod hroničnih pušača javlja jutarnji kašalj. Da bi barem malo neutralisali štetne efekte otrovnih materija iz duvana, preporučuje se uzimanje antioksidanasa, vitamina E, vitamina C, bioflavonoida, propolisa, cinka, sirupa na bazi bršljana, jagorčevine i timijana.

- Tuberkuloza: Kašalj koji se javlja kod osoba oboljelih od tuberkuloze je dugotrajan, suv, traje mjesecima uz pojavu sukrvice pri iskašljavanju. Nekada je i prvi simptom u otkrivanju ove teške bolesti koju prati niska tjelesna temperatura, malaksalost, gubljenje apetita i mršavljenje.

- Termički uzroci (udisanje veoma hladnog ili vrelog vazduha), hemijski uzroci ( udisanje jakih nadražujućih hemijskih sredstava), psihički uzroci i drugi mogu dovesti do upornog ili nadražujućeg kašlja. Kašalj praćen otežanim disanjem i stezanjem u grudima je simp-

tom astme i u tom slučaju obavezno se treba obratiti ljekaru.

Lijekovi za kašalj se primijenjuju zavisno od vrste i porijekla kašlja: • U slučaju produktivnog kašlja sa sekretom, primjenjuju se ekspektoransi koji razvodnjavaju bronhijalni sekret i samim tim olakšavaju njegovo iskašljavanje.

Osnovni i najefikasniji ekspektorans je obična voda.

Uzimanjem dovoljne vode oralnim putem bitno se razrijedi sekret a inhaliranjem vodenom parom omogućava se molekulima vode da direktno prodru u sekret. Aktivni principi iz biljnih droga iz grupe saponina posjeduju snažno ekspektorantno dejstvo ( jagorčevina).

• Mukolitici su lijekovi koji kidaju disulfidne mostove u sekretu i tako mu smanjuju viskoznost ( acetilcistein, karbocistein, bromheksin hlorid).

• Antitusici su lijekovi koji suprimiraju suv, neproduktivan kašalj. Oni mogu suzbiti kašalj inhibicijom centra za kašalj – to su centralni antitusici(folkodin), ili smanjenjem osjetljivosti receptora u predjelu larinksa i traheja – to su periferni antitusici. Najpoznatiji biljni antitusik iz ove grupe je macerat korjena bijelog sljeza , koji sadrži sluzave materije koje oblažu tusigene zone i smanjuju nadražaj receptora.

Bez obzira na vrstu i porijeklo kašlja, ne treba ga ignorisati. Treba se obratiti stručnoj osobi radi utvrđivanja uzroka nastanka kašlja i primjene adekvatne terapije.

NJEGA LICA I TIJELA REGISTROVANIM PREPARATIMA PO VLASTITOJ RECEPTURI Naš tim se sastoji od: mr ph specijalista farmaceutske tehnologije, dipl. farmaceut farmaceutski tehničari kozmetičari

NJEGA ZDRAVE KOŽE NJEGA PROBLEMATIČNE KOŽE KONSULTACIJE I SAVJETI TRETMANI:

INFO: Svetozara Markovića 1, Podgorica, tel/fax: +382 20 248 914, 248 913, mob: +382 69 015 303, e-mail: fontis@t-com.me, web: www.fontiscg.com

- medicinski tretman aknozne kože - mikro dermoabrazija - tretmani hijaluronom - BDR metodom - otklanjanje i ublažavanje ožiljaka i bora - epilacija - uklanjanje celulita i masnih naslaga - relaksaciona i sportska masaža - depilacija kože voskom - depilacija kože šećernom pastom - pedikir i manikir - tretmani RF biPolarom - kavitacija

Povodom 18. marta 2010 - prvog evropskog Dana narkolepsije

NARKOLEPSIJA

BOLEST NEPOZNATOG UZROKA

Piše: dr Ljiljana Radulović Spec. neurologije Pretpostavlja se da jedna polovina svjetske populacije ima poremećaje spavanja tj. prekomjernu dnevnu pospanost ili narkolepsiju.

Koliko o ovoj bolesti znaju ljekari, a koliko društvo uopšte? Cilj je da se ovom potpuno zapostavljenom zdravstvenom problemu posveti odgovarajuća pažnja, kako sa aspekta neurloškog dijagnostikovanja i liječenja, tako i sa socijalnog aspekta mogućih posljedica ove bolesti.

Pored toga što trećinu našeg života provodimo u spavanju, tačan mehanizam nastanka i značaja ove fiziološke pojave još uvijek nije poznat. Imati dobar, osvježavajući san ne znači samo spustiti glavu na jastuk noću i probuditi se ujutru. To je fiziološki složena pojava sa specifičnim ciklusima određenog kvaliteta i trajanja, neophodna za održavanje vitalnosti našeg tijela.

Ovu pojavu su još antički ljekari pokušali da objasne. Vjekovima su nastajale brojne teorije, od Aristotelove pretpostavke da spavanje nastaje zbog isparenja iz želuca (napadi spavanja su češći posle jela), do nešto novijih, da smanjenje draži iz okoline u toku noći dovodi do „moždane neaktivnosti“. Savremena medicina pretpostavlja da je uloga spavanja u oporavku neurona, memorije i imunog sistema, kao i u brisanju biološki nevažnog pamćenja.

Pretpostavlja se da jedna polovina svjetske populacije ima jedan od brojnih poremećaja ovog tako važnog procesa, a jedan od najčešćih je prekomjerna dnevna pospanost ili narkolepsija.

Međunarodna klasifikacija bolesti spavanja narkolepsiju definiše kao bolest nepoznatog uzroka, koju karakteriše ekstenzivna (izražena) pospanost, obično povezana sa katapleksijom (klonulošću) i drugim fenom-

46

enima u toku jedne od faza spavanja (takozvana REM faza), kao što su paralize u toku spavanja (hipnagogne paralize) i nestvarni doživljaji u toku spavanja (hipnagogne halucinacije).

Dekadama se narkolepsija shvatala kao kontroverzni entitet, pa je smatrana za simptom različitih oboljenja epilepsije, histerije i encefalitisa. Ona se u posljednjih pola vijeka, sa razvojem tehnike i mogućnosti objektivnih mjerenja spavanja, izdvaja kao zasebna bolest koja nije tako rijetka kako se pretpostavljalo. Tačna prevalenca nije poznata, ali se smatra da je približno 0.02–0.05% kod bijelaca, što bi značilo da u našoj zemlji ima oko 150 oboljelih, sa podjednakom zastupljenošću u oba pola. Ranija ispitivanja su ukazivala na genetsku osnovu ove bolesti sa velikom učestalošću u zahvaćenim porodicama, ali se danas smatra da je rizik za pojavu kod djeteta oboljele osobe oko 1%.

Da bi se postavila dijagnoza ovog oboljenja neophodno je postojanje ponovljenih, gotovo svakodnevnih napada pospanosti ili spavanja u toku 6 mjeseci, uz kliničku potvrdu pojave katapleksije, odnosno iznenadnih gubitaka mišićnog tonusa pri jakim emocijama.

Napadi neodoljive pospanosti javljaju se u neuobičajenim okolnostima kao što su razgovor, stajanje, hodanje, vožnja. Češće se javljaju u toku popodneva, nakon obilnih obroka, boravka u toploj prostoriji, pri smanjenoj fizičkoj aktivnosti. Obično traju manje od 30 minuta, lako se prekidaju spoljašnjim stimulusima, a između njih je period budnosti od 2 do 3 h. Bolesnik se nakon toga osjeća odmorno, ali zbog nepravilne strukture sna već nakon nekoliko časova dolazi do ponovne pospanosti. Jedna trećina oboljenih tada ima i snove. Mnogi bolesnici se žale i na periode pospanosti u toku dana, kada su u stanju da

vrše automatizovane, nesvrsishodne radnje (besmisleno pisanje, premještanje predmeta iz okoline, besciljno hodanje, pa čak i vožnja automobila), kojih se kasnije ne sjećaju.

Katapleksija, kao druga bitna pojava kod bolesnika, jeste iznenadni gubitak tonusa mišića nakon jakih emocija kao što su radost, ljutnja, strah. Najizraženija je na antigravitacionim mišićima (mišićima zaduženim za uspravan položaj ljudskog organizma), pa pacijent nije u stanju da ustane iz sjedećeg položaja. Ona, međutim, zahvata i ostale mišiće, pa se javlja i spuštanje kapaka, otežani govor.

Ovo stanje traje od nekoliko sekundi do nekoliko minuta.

Najčešće počinje na mišićima glave, a zatim zahvata trup i ekstremitete, što omogućava oboljelom da sjedne u slučaju javljanja ove pojave u toku stajanja. Za vrijeme katapleksije svijest i sjećanje na događaj su očuvani.

Narkolepsija utiče na sve sfere života oboljelog.

Mnoge aktivnosti, kao što su hodanje, vožnja, kuvanje,

potencijalno su jako opasne. Okolina, koja po pravilu ima malo saznanja o postojanju ove bolesti, nema razumijevanja, oboljele podvrgava podsmijehu, na poslu se obično smatraju lijenim radnicima koji dio radnog vremena provode drijemajući, uz čestu pojavu poteškoće upamćivanja. Privatni život, posebno supružnički, takođe pati, jer pretjerana pospanost često dovodi do impotencije.

Sve ovo utiče na psihičku izmijenjenost oboljelog, pa dolazi do pojave depresivnosti, anksioznosti, alkoholizma.

Liječenje ove bolesti je doživotno. Obuhvata primjenu lijekova (antidepresiva i stimulatora centralnog nervnog sistema), izmjenu režima spavanja i budnosti (u toku dana se savjetuje više kratkih odmora sa spavanjem), psihijatrijsku podršku bolesnog i njegove porodice, kao i medijske akcije o povećanju saznanja javnosti o postojanju ovog, ne tako rijetkog oboljenja. Zbog toga je ove godine 18. mart proglašen „prvim evropskim Danom narkolepsije“.

47

Higijena ishrane Piše: mr ph. Svetlana Lazarević Higijena je osnov zdravlja. Da bismo kvalitetno živjeli neophodno je obratiti pažnju na: higijenu ishrane, tijela, odijevanja, stanovanja, to jest na higijenu svega što nas okružuje.

Higijena ishrane obuhvata predstavu o tome šta, kako i koliko jedemo, šta, kako i koliko pijemo. Moramo shvatiti da smo mi ti koji kreiramo svoj život. Ništa ne dolazi samo po sebi. Kad bismo pogledali unazad na ono šta smo sebi radili, svjesno ili nesvjesno, mogli bismo biti srećni što još postojimo. Koliko smo tokom dana pojeli konzervisanih namirnica? Uzimanje jednog konzervisanog preparata ne može nam napraviti štetu, ali nekoliko takvih sigurno hoće. Umjesto da svježom namirnicom organizmu nadoknadimo potrošeno, mi ćemo ga preopteretiti brzom konzervisanom hranom i napraviti još veću štetu. To ne mislim ja kao jedinka, već statistika oboljenja prouzrokovanih nepravilnon ishranom. NIJE BITNO KOLIKO JEDEMO, VEĆ ŠTA JEDEMO. Pravilan izbor namirnica učiniće nam dan ljepšim i dati nam snage da se radujemo novom danu. U svakodnevnoj ishrani forsira se meso i prerađevine od mesa. Tjestenine i, naravno, neki zašećereni preparat, torta, kolač i

48

slično. Šta je sa voćem, povrćem i mlječnim proizvodima?

Pripadnice ljepšeg pola radije će staviti kolutiće krastavca na lice, da im lice ljepše izgleda, a neće se sjetiti da ga svakodnevno konzumiraju i time nahrane cijelo tijelo. Tjestenine, mesa i šećeri učiniće nas sitim, ali i nesposobnim da obavljamo bilo kakvu fizičku aktivnost. Moja želja je da podstaknem na razmišljanje sve one koji BRZO ŽIVE da je život jedan i da treba uživati u svakom trenutku, a ne po svaku cijenu završiti sve, a na sebe ni na tren ne pomisliti.

Kad zanemarimo sebe, to jest svoj organizam, čemu sve ostalo? Koliko ČISTE, ŽIVE VODE unesemo tokom dana u organizam; da li smo svjesni šta dobijamo, to jest šta gubimo, unošenjem ili neunošenjem te dragocjene tečnosti koje imamo i nemilosrdno je rasipamo?

Kada bismo dali svom organizmu dovoljno zdrave hrane, čiste vode, ne bismo imali potrebu da se dopingujemo raznim hemijskim preparatima koji će nam u jednom momentu biti od koristi, a kasnije ćemo, kad ubijedimo sebe da su nam oni nadomjestili sve vitamine i minerale, sve rjeđe konzumirati zdravu hranu. Naravno da ćemo obratiti pažnju na to da taj preparat sadrži sve vitamine i minerale, a da pri tom bude i jeftin, pa ćemo zanemariti činjenicu da sagledamo sve ono što on u stvari i jeste - HEMIJA.

ZELENI ČAJ Piše: Dr Snežana Bašić Ekstrakt zelenog čaja je bogat bioflavonidima, moćan ekstrakt koji se koristi primarno za borbu protiv slobodnih radikala. Sadrži veliku koncentraciju polifenola, koji su grupa bioflavonida.

Ekstrakt zelenog čaja sadrži jak antioksidant, EGCG, koji je više od 200 puta jači od vitamina E što se tiče neutralizacije pro-oksidanta i slobodnih radikala koji napadaju lipide u mozgu.

Ovaj važan sastojak Epigalokatehin Galat ( EGCG ) štiti od digestivne i respiratorne infekcije, pomaže blokiranju rada karcinogena koji potpomažu rak, štiti od visokog, totalnog i LDL holesterola i pomaže kod infekcija zuba i desni (paradontopatija).

Dejstvo ekstrakta zelenog čaja je antioksidaciono, pomaže u borbi protiv starenja, radijacije, masnoće u krvi, šećera, kao i u borbi protiv raka i bolesti kardiovaskularnog zastoja, uklanja slobodne radikale i sprečava nastanak infekcija.

International Health d.o.o.

Podgorica, Kralja Nikole 122 tel.: + 382 20 64 78 23 mob.: + 382 67 612 611 www.internationalhealth.biz

GE132 najjači prirodni antioksodant MEHANIZMI DEJSTVA GE132:

SASTAV:

- Stimulacija imunog sistema

Organski germanium 100mg Matični mliječ 130mg Dupli ajkulin protein 30mg Zeleni čaj 80mg Ekstrakt koščice crvenog groždja 80mg Ekstrakt latice ruže 80mg

- Visoko povećanje nivoa kiseonika u ćelijama

Orašasto voće

sve pozitivne i negativne strane Piše: mr ph. Pavle Jurlina Orašasto voće u svom sastavu ima veliku količinu masti, te stoga predstavlja svojevrsnu energetsku bombu.

Svakako, valja istaknuti da su masti koje ono sadrži uglavnom višestruko nezasićene - masti koje su poželjne u prehrani čovjeka današnjice. Naime, tokom proteklih stotinjak godina, tzv. trend zapadnjačke prehrane zanemario je unos ovih vrijednih masnoća. Smatra se da je ovaj obrat u prehrani prouzrokovao povećanu učestalost kardiovaskularnih bolesti.

Ipak, kada konzumirate ovo voće, pripazite da Vaš ukupni energetski unos ne bude izrazito povišen i “uštedite” na drugim namirnicama, tj. ograničite unos zasićenih masnoća.

50

Orašasti plodovi podstiču vitkost. Pojedete li šaku badema, oraha ili nekih drugih orašastih plodova na dan, možete značajno smanjiti rizik od smrtonosnih srčanih oboljenja.

Pod “šaku” podrazumijevamo ukupno: 2–3 oraha, 2–3 badema, nekoliko lješnika, što je preporučena količina za cijeli dan. Najbolje ih je sitno isjeckati da dobijemo vizuelno veću količinu.

Orašasti plodovi su izvrstan izvor bjelančevina, zdravih ulja i drugih hranljivih materija, posebno vitamina E (koji je antioksidans). Bjelančevine su biološki vrijedne, s dobrim rasporedom aminokisjelina, pa mogu zamijeniti one iz mesa. Svi orašasti plodovi sadrže omega-tri nezasićene masne kisjeline (kao i losos), a one poboljšavaju nivo dobrog holesterola i štite srce.

Znači, kao zdravija alternativa čipsu, štapićima ili perecama, bolje je posegnuti za bademima, orasima bilo koje vrste (obični, indijski, brazilski) ili kikirikijem - ali treba posebno voditi računa o količinama. Ne više od jedne male šačice dnevno, raspoređeno tokom dana!!

Orašasto voće se može, osim uzimanja sirovih plodova, pripremati na razne načine (prženjem, kuvanjem), kao dodatak jelima ili kao jedan od sastojaka gotovih proizvoda. Koristi se i u kozmetičkoj industriji, prerađeno u vidi ulja ili sastojci mnogobrojnih preparata.

Neka naučna istraživanja navode da često konzumiranje orašastih plodova može pomoći u prevenciji čak i više nego maslinovo ulje. Uz to je neophodno jesti hranu u kojoj prednost ima riba, bijeli luk, vino i svježe povrće. Istraživanje navodi da čak i ukoliko konzumirate dovoljno koštunjavog voća, a pritom jedete samo “fast food”, rezultat će neminovno izostati.

Bademi su bogatiji kalcijumom od drugog orašastog voća. Dijele se na slatke i gorke bademe, s tim da gorki mogu biti otrovni, a slatki su najukusniji kao mladi i svježi. Sadrže nezasićene masne kisjeline sa monozasićenim masnim kisjelinama, bogati su vitaminom E, magnezijumom, umjerenom količinom proteina,

vlakana, vitaminom B-2, bakrom i fosforom. Oni sadrže i folnu kisjelinu. 100 g badema sadrži 578 kalorija, 21.26 g proteina, 19.74 g ugljenih hidrata, 11.80 g dijetalnih vlakana i 50.64 g masti.

100 g kokosovog oraha ima 359 kalorija, 35 g masti, 14 g ugljenih hidrata i 4 g proteina. Za razliku od drugih koštunjavih plodova, kokosov orah ima upola manje kalorija, ali zato sadrži nezdrave zasićene masne kisjeline, pa nije pogodan za kuvanje. Kokosovo mlijeko je bogato vitaminom C i mineralnim materijama, zbog čega je izuzetno pogodno za sportiste.

Orasi su krcati nezasićenim masnim kisjelinama; linolnom, oleinskom i alfa-linolenskom kisjelinom, te se stoga preporučuju kao nezaobilazan sastojak svakodnevne prehrane, naročito trudnicama. Više od 60% ovog ploda čine upravo masti, a mana im je jedino kaloričnost. Naime, 117 g ima 765 kalorija, 76 g masti, 18 g proteina, 16 g ugljenih hidrata i 8 g dijetalnih vlakana. Bogati su vitaminom C i E, kalcijumom, magnezijumom i željezom.

Kesteni, najmanje od sveg orašastog voća, sadrže masnoća. 100 g ovog ploda sadrži 2.42 g proteina, 45.54 g ugljenih hidrata, 8.10 g dijetalnih vlakana, 2.26 g masti.

Bogat je vitaminom C, K, kalcijumom, željezom, a sadrži nešto manje količine sumpora, bakra i mangana. Kesten je bogatiji skrobom od ostalog orašastog voća, pa je nešto teže probavljiv. Šoljica kikirikija (146 g) ima otprilike 828 kalorija, 38 g proteina, 24 g ugljenih hidrata, 72 g masti, 13 g kalcijuma, 37 g željeza, izvor je niacina, folne kisjeline

(preporučuje se trudnicama), ima mangana i cinka.

Kikiriki je prirodan izvor vitamina D i E. Snižava nivo holesterola u krvi, pomaže u sprečavanju dijabetesa.

Preporučuje se kupovanje neljuštenog kikirikija, jer takav sadrži više vitamina i minerala. Šoljica (115 g) lješnika sadrži 722 kalorije, 17 g proteina, 19 g ugljenih hidrata, 70 g masti, 11 g dijetalnih vlakana. Bogati su vitaminom C, kalcijumom i željezom.

Lješnici sadrže bakar, mangan, bogat su izvor vitamina E, a preporučuju se za uklanjanje žgaravice.

Pistacio (pistaći) jedna je od najpoznatijih grickalica. Grickanjem 123 g pistaća unosi se u organizam 685 kalorija. Oni sadrže vitamin C, odličan antioksidant, vitamin A, kalcijum, željezo, vitamin B-6, tiamin, bakar i mangan. Količina od 100 g pistaća sadrži 5.9 g proteina, 51.6 g ugljenih hidrata, 17.4 g masti, te 6.5 g dijetalnih vlakana.

Brazilski i makadamijski orasi takođe su bogati kalcijumom, dobar su izvor mangana i tiamina, ali jedna šoljica ovih oraščića sadrži gotovo 1000 kalorija pa ne valja pretjerivati s konzumiranjem.

Orašasti plodovi su zdravi za naš organizam. Valja ih redovno konzumirati jer su bogat izvor mnogih vitamina i minerala kojih nema u drugom voću i povrću, samo, kao što smo već naveli, s određenim oprezom što se tiče količine, jer sadrže masnoće i vrlo su kalorični.

Dnevna rutina konzumiranja dovoljno je da sadrži šaku grickalica ukoliko želite biti zdravi, zadržati dobru formu, ali i težinu.

SAVREMENE METODE DIZAJNIRANJA LIJEKOVA II Pretklinički razvoj - molekul potencijalnog lijeka testira se brojnim eksperimentalnim metodama na životinjama i na in vitro kulturama ćelija i tkiva; III Klinički razvoj - ispitivanje efikasnosti, toksičnosti i neželjenih efekata na zdravim dobrovoljcima i pacijentima; Piše: mr ph. Vera Dabanović Ideja o tome da je svaka supstanca lijek i otrov, a da efekti zavise od doze, poznata je još od srednjeg vijeka. Kroz istoriju su glavni izvor biološki aktivnih supstanci bili prirodni izvori - droge biljnog, životinjskog i mineralnog porijekla. Počeci liječenja ljekovitim biljem izgubljeni su u prošlosti. Smatra se da su to prvo otkrile životinje, jer većina životinja zavisi od biljaka kao izvora hrane. U početku su se kao lijek koristile droge (djelovi biljke koje sadrže aktivne principe). Kasnije su, postupkom ekstrakcije aktivnih principa iz prirodnih izvora, dobijane polazne supstance za sintezu lijekova. Međutim, sadržaj aktivnih principa u biljci varira i zavisi od niza faktora - od zemljišta, godišnjeg doba, klime, vremena branja, pakovanja, čuvanja, ekstrakcije... To su razlozi što se sve manje koriste biljke kao sirovine za ekstrakciju i što se sve više pribjegava sintetskim sirovinama.

Mehanizam dejstva lijeka zasniva se na vezivanju lijeka za receptor. Vezivanjem za receptor, lijek prenosi hemijske signale i indukuje promjene u ćeliji izazivajući farmakološki efekat. Ovo vezivanje je veoma specifično.

Samo mali dio molekula lijeka može biti uključen u adekvatnu interakciju sa receptorom. Funkcionalne grupe molekula koje su odgovorne za interakciju sa receptorom nazivaju se farmakofori, a svi ostali atomi u molekulima su auksofori. Iako je farmakofor odgovoran za farmakološki učinak, ne može se zanemariti uloga auksofora. Oni su odgovorni za fizičko-hemijske osobine lijeka, rastvorljivost i lipofilnost, koji utiču na farmakokinetiku lijeka aplikaciju, resorpciju, distribuciju, metabolizam i izlučivanje.

Moderan koncept ispitivanja lijekova uspostavljen je tek krajem 60-ih godina XX vijeka. Pronalaženje novog lijeka je složen proces. Ovaj proces, može, grubo, biti podijeljen u tri faze: I Dizajniranje novog lijeka - selekcija molekula na osnovu farmakološkog djelovanja;

52

Otkriće novog lijeka je dugotrajan (12–15 godina) i skup proces (600–800 miliona dolara). Zahtijeva puno istraživačkog rada, pri čemu su mogući veliki finansijski gubici.

Da bi se moglo pristupiti dizajniranju lijekova mora se, kao prvo, ustanoviti razvojni ciklus oboljenja. Na primjer, kod dizajniranja citostatika, znanja o patobiologiji kancera tek su u razvoju. Kancer je bolest kod koje u tijelu oboljelog dolazi do nekontrolisanog rasta i širenja nenormalnih formi ćelija. Hemioterapija kancera u odnosu na liječenje bakterijskih infekcija predstavlja veći problem.

Biohemijski gledano, mikroorganizmi su i kvalitativno i kvantitativno različiti od ćelija čovjeka, dok su kancerske i normalne ćelije veoma slične u mnogim aspektima, pa je teže naći upotrebljive biohemijske razlike između njih.

Normalna ćelija postaje kancerska zbog jedne ili više mutacija u svojoj DNK koje mogu biti stečene ili nasljedne.

Ove genske promjene dovode do četiri karakteristike koje posjeduju kancerske ćelije i odvajaju ih od normalnih ćelija, a to su: nekontrolisana proliferacija, diferencijacija i gubitak funkcije, invazivnost i metastaziranje.

Drugi ključni momenat kod dizajniranja lijekova jeste definisanje ciljnog mjesta djelovanja. Većina antikancerskih lijekova djeluje antiproliferativno, sa ciljnim mjestom djelovanja na DNK, vršeći oštećenje ili inhibiciju sinteze DNK. Nakon definisanja ciljnog mjesta vrši se dizajniranje vodećih molekula koji stupaju u reakcije sa ciljnim mjestom. Kod alkilirajućih citostatika osnovni molekul ima sposobnost stvaranja karbonijum-jona koji je veoma reaktivan i djeluje prenošenjem alkil-grupe na DNK na poziciji N-7 guanina za vrijeme ćelijske diobe. Usljed toga slijedi pucanje lanaca DNK ili unakrsno povezivanje dva lanca, tako da je normalna sinteza onemogućena i dolazi do induciranja ćelijske smrti u proliferirajućem tkivu.

Pored dizajniranja osnovnih, vodećih molekula, neophodno je izvršiti i optimizaciju lijeka, odnosno dizajnirati efektivan i bezbjedan lijek koji će pokazivati visoku

specifičnost sa što manje neželjenih efekata i toksičnosti, koji će biti hemijski stabilan i posjedovati određene fizičko-hemijske osobine (rastvorljivost i lipofilnost). Ovu optimizaciju najbolje pokazuje sinteza platina-kompleksa, čime je povećana rastvorljivost, smanjena rezistentnost i umanjeni neželjeni efekti (nefrotoksičnost).

Najdužu, najkomplikovaniju i najrigorozniju proceduru prolaze nove supstance koje pretenduju da postanu lijekovi. Do nove ljekovite supstance dolazi se na nekoliko načina: •Sintezom potpuno nove supstance, •Modifikacijom poznatih hemijskih jedinjenja, •Modifikovanjem biološki aktivnih jedinjenja iz čovjeka, biljaka, životinja i gljiva, •Planskim istraživanjem biohemijskih procesa i molekula koji na njih mogu uticati.

U cilju racionalizacije utrošenog vremena i novca, naučnici su pri istraživanju i sintezi novih lijekova pokušali razviti racionalniji pristup, pa se sve veća pažnja poklanja molekularnom modeliranju. Ovaj proces je danas praktično automatizovan i sprovodi se korišćenjem kompjuterskih simulacija i kombinatornom hemijom. Kompjuterskim simulacijama traži se klasa struktura koje bi mogle da ostvare željeno dejstvo. Jedan od najznačajnijih pristupa u modeliranju novih lijekova uključuje metode QSPR (Quantitative Structure - Property Relationship) i QSAR (Quantitative Structure - Activity Relationship). Sve osobine molekula kodirane su i rezultat su molekulske strukture. Pronalaženje veze između molekulske strukture i osobine molekula predstavlja ekstremni izazov. Osnovni

princip QSAR metode jeste primjena matematičkih i statističkih metoda koje omogućavaju pronalaženje matematičke zakonitosti koja povezuje biološku aktivnost molekula i njegovu strukturu. Strukturni faktori, poznati kao molekularni deskriptori, identifikuju osobine molekula. Danas je poznato preko 1.600 deskriptora koji olakšavaju odabir polaznih molekula u sintezi i modifikaciji lijekova.

Sinteza novih bioloških lijekova rekombinantnom DNK tehnologijom savremena je metoda u terapiji oboljenja i sintezi lijekova. Pojam rekombinantne DNK označava molekul koji je nastao kombinacijom dva različita molekula DNK. U tehnologiji postoji pet bitnih faza: 1.Stvaranje fragmenata DNK upotrebom enzima koji poput “makaza” sijeku specifične oligonukleotidne sekvence DNK tako da je omogućena izolacija i manipulisanje izolovanim genom.

2.Ugrađivanje fragmenata DNK u pogodan vektor (plazmidi, bakterofagi).

3.Vektori se unose u ćeliju domaćina (najčešće E. coli).

4.Kompleks domaćin-vektor umnožava se kultivacijom in vitro u cilju dobijanja klonova koji sadrže određene fragmente DNK. 5.Odabir klonova sa rekombinantnim fragmentom DNK. U prošlosti je čovjek pratio prirodu gledajući kako životinje pronalaze ljekovite biljke, a danas se lijekovi proizvode savremenim metodama, korišćenjem kompjuterskih programa i modifikovanjem bioloških aktivnih jedinjenja.

53

ELEKTROTERAPIJA

(primjena modaliteta elektroterapije u fizioterapiji)

Piše: Bojan Kraljević, Spec. primijenjene fizioterapije (BApp, Spec.App) Primjena različitih oblika električne energije u cilju liječenja naziva se elektroterapija. Elektroterapija predstavlja metodu fizikalne terapije u kojoj se koristi niskofrekventna, srednjefrekventna i visokofrekntna struja za ispunjenje terapijskih ciljeva. Iako se ova metoda odavno koristi u fizikalnoj terapiji njena primjena je uvijek strogo individualna, u skladu sa terapijskim planom, zbog mnogobrojnih neželjenih posledica. U sklopu elektroterapije česta je primjena: - Galvanske struje (Jonto (Elektro)-foreze) - Dijadinamičnih struja - Interferentnih struja - TENS- a (Transkutane električne nervne stimulacije)

Primjena galvanske struje (galvanizacije) i jontoforeze

Galvanizacija je primena jednosmjerne struje koja djeluje na tkivo između prethodno postavljenih elektroda.

Kod primjene koriste se dvije elektrode: jedna- aktivna, koja se postavlja na mjesto koje se liječi i druga- neaktivna, koja se postavlja bilo gdje na tijelu. Oblik elektroda može biti različit ili isti. Galvanizacija se primenjuje kod otoka, bolnih stanja, reumatskih stanja i sl.

Elektroforeza predstavlja proces unošenje ljekova u organizam uz pomoć jednosmjerne konstantne ili jednosmjerne impulsne struje srednje frekvence, čime je omogućeno da lijek za najkraće moguće vrijeme bude na mjestu povrede ili zapaljenja. Ovim se postiže visoka koncentracija lijeka, imamo produženo dejstvo lijeka i stvaranje depoa. Elektroforeza ima niz prednosti: - Unijeti lijek djeluje protrahovano, - Djeluje lokalno; - Izbjegava se intolerancija digestivnog trakta; - Unošenje lijeka je bezbolno; - Neki ljekovi su aktivniji unijeti na ovaj način.

Jedini nedostatak se ogleda u tome što se ne zna

54

tačna količina unijetog lijeka. Lijek se unosi sa one elektrode koja ima isti polaritet kao i njegov aktivni gradijent.

Indikacije za primjenu galvanske struje su: elektroforeza ljekova, neuralgije, mijalgije, akutni bolovi, Morbus Raynaud, cervikalni sindrom, lumbalni sindrom i sl.

Među kontraindikacijama napominjem: krvarenja, lokalna akutna krvarenja, hipertenziju, dekompenzaciju srca, metal u predjelu dejstva struje, a kod elektroforeze i moguća alergija na lijek koji se ovim načinom unosi.

Primjena dijadinamičnih struja

Dijadinamične struje su polusinusoidne niskofrekventne jednosmerne struje. U medicini su prvi put prikazane od strane dr Bernarda, zato se često nazivaju i Bernardove struje. Primjenjuju se u vidu pet modulacija, gdje svaka od modulacija ima svoj terapijski efekat.

Terapijski efekati dijadinamičnoh struja se donose na smanjenje bola (analgetsko dejstvo), mišićnog spazma, a time se smanjuje i bol, jer se prekida začaran krug “bol – spazam – bol”, utiče na normalizaciju poremećene cirkulacije (dovodi do vazodilatacije (širenja krvnih sudova)), ubrzava cirkulaciju, a tim i bolje ishranjuje tkiva i lakše odstranjuje štetne produkte metabolizma iz organizma, zatim utiče na smanjenje otoka i hematoma. Dijadinamičke struje stimulišu normalno inervisanu muskulaturu koja je aktivna ili je duže vremena bila neaktivna (nakon imobilizacije i inaktivne atrofije mišića).

Dijadinamične struje se primjenjuju putem elektroda raznih oblika i veličine koje se aplikuju na kožu.

Terapija traje, u zavisnosti od modulacije koja se primjenjuje i stanja pacijenta, najčešće osam, odnosno 12 minuta (nekada i oko 15 minuta) u jednoj sesija, a učestala je preporučena doza od 10, najviše 15 sesija u jednoj seriji.

Dijadinamične struje se primjenjuju kod degenerativnih oboljenja (cervikalnog sindroma, lumbalnog sindroma, artroza perifernih zglobova), tendinitisa, sindroma karpalnog tunela, entezitisa, periartritisa ramena i kuka; posttraumatskih stanja: distorzija (uganuća), distenzija (istegnuća), luksacija (iščašenja), postraumatskih kontraktura; migrena, herpesa zostera, neuralgija, radikulopatija i sl.

Primjena interferentnih struja

Interferentne stuje su niskofrekventne naizmjenične struje dobijene ukrštanjem tj. interferenci-

AKCIJA U SVIM APOTEKAMA jom dvije struje srednje frekvencije, stoga se i nazivaju „ ukrštene struje“. Konstruisao ih je austrijski naučnik Nemec 1949. godine, po kome se nazivaju još i Nemecove struje.

Prednost ove terapije jeste dubinski efekat na mjestu ukrštanja struja, a da pri tome ne nadražuju kožu.

Jedini su modalitet elektroterapije koji se može primjenjivati i kod bolesnika koji imaju prisustvo metala u organizmu ( npr: nakon ugradnje endoproteze kuka (veštačkog kuka), unutrašnje fiksacije kod preloma kosti i sl. ). U kombinaciji sa vakumom postiže se znatno jača i bolja stimulacija cirkulacije što utiče na smanjenje bola koji može nastati kao posledica nedovoljnog priliva kiseonika.

Interferentne struje imaju terapijski efekat koji se ogleda u poboljšavanju ishrane i snadbijevanju tkiva kiseonikom, poboljšanju cirkulacije krvi i limfe a time bržem uklanjaju štetnih produkata iz organizma, smanjenju bola, pospješivanju osteogeneze tj. zarastanja kostiju nakon fraktura (preloma), regenerisanju perifernih nerava (npr. kod povreda). Primjenjuju se posredstvom dvije ili četiri elektrode različitih oblika i veličina koje se postavljaju na kožu. Danas se više koristi bipolarna tehnika primjene (sa dvije elektrode), koja je naročito efikasna kod npr. stres inkontinencije. Procedura obično traje oko 15 minuta u seriji od oko 10- ak dana. Nakon završene primjene jedne serije liječenja porebno je napraviti pauzu!

Indikacije za primjenu interferentnih struja su: cervikalni sindrom, lumbalni sindrom, periartritis humeroskapularis (PHS)- bolno rame, artroze, entezopatije, reumatoidni artristis (RA), Morbus Becterev (ankilozirajući spondilitis), fibromialgija, Sudekov sindrom, posttraumatska stanja, povrede perifernih nerava, stres inkontinencija, kontrakture, neuritis i sl.

NO-DOL paketići (krema, kapsule i na poklon rastvor)

Muče vas bolovi u: - leđima - rukama - nogama NO-DOL je dijetetski proizvod koji sadrži: glukozamin sulfat, kondroitin sulfat, mangan, MSM kompleks, ekstrakt đavolje kandže, ekstrakt aloje NO-DOL kapsule, krema i rastvor su korisni za održavanje zglobova u dobrom fiziološkom stanju.Preporučuje se svakodnevna upotreba 1-3 kapsule.

Najbolji rezultati se postižu upotrebom kapsula ili rastvora u kombinaciji sa NO-DOL kremom.

Primjena TENS- a (transkutane elekrične nervne stimulacije) TENS ima povoljno analgesko dejstvo (smanjenje bola). Ovdje se radi o analgetskom TENS- u. On predstavlja jednu od najdjelotvornijih metada u pristupu smanjenju bola, kako onog akutnog, tako i hroničnog. Metoda liječenja bola zasnovana je na električnom draženju senzitivnih nervnih završetaka u koži. Ovim postupkom se vrši blokada bola i time se daje mogućnost zamjene do sada upotrebljive nervne blokade ljekovima.

TENS- om se bol liječi putem električnog draženja senzitivnih nervnih završetaka u koži i to naizmjeničnom niskofrekventnom impulsnom strujom čime se blokira prenos impulsa bola do CNS – a (centralnog nervnog sistema). Primjenjuje se posredstvom elektroda koje se postavljaju na kožu iznad bolnih tačaka, duž mišića ili eventualno perifernog nerva.

TENS je efikasan za kontrolu akutnog, hroničnog, postoperativnog, neurogenog, porođajnog bola, zatim u liječenju posttraumatskih stanja, artroza, cervikalnog i lumbalnog sindroma (bola u vratu i donjem dijelu leđa), i kada je bol izrazito jak, PHS- a (periartritis humeroskapularis), radikulopatija, Fantomskog bola nakon amputacije i sl.

Kuće Rakića bb; 81206 Tuzi; Podgorica tel/fax : +382 020 870 083; +382 020 870 098 e-mail: deccomonte@t-com.me

PLANINARSTVO I ALPINIZAM MEDICINSKI ASPEKTI

Piše: prim. dr Radovan Raco Mijanović internista kardiolog Alpinizam se javlja prije otprilike 250 godina.

Nastao je kao odraz novih ekonomskih prilika i urođene čovjekove težnje za otkrivanjem nepoznatog. On ne predstavlja samo sportsko djelovanje u visokim planinama, već svojevrsno estetsko doživljavanje. Ako ga posmatramo kao sport, alpinizam se razlikuje od ostalih grana po tome što odražava borbu čovjeka sa prirodom, bez prisustva gledalaca. To je, u stvari, dokazivanje čovjeka pred samim sobom, čime se potvrđuje njegova težnja ka bogatijem i sadržajnijem životu.

U današnje doba planinarenje predstavlja vrstu aktivnog odmora, relaksaciju od psihičkih stresova na radnom mjestu i uopšte u svakodnevnom životu. Planinariti se može na više načina. Planinarenje u bližoj okolini, koje je ujedno i najdostupnije, mogli bi nazvati izletničkim.

Sistematsko planinarenje bi bilo ono kod koga se akter ne zadovoljava osvajanjem vrhova u bližoj okolini, već sistematski osvaja sve više i nepristupačnije vrhove. Takva rekreacija zahtijeva određenu fizičku kondiciju i poznavanje osnovnih planinarskih pravila. Najkompleksniji stupanj u planinarstvu predstavlja alpinizam. Njime se može baviti isključivo fizički i psihički zdrava ličnost koja ima veliko iskustvo u planini, odlično poznaje tehniku penjanja i sve druge pojedinosti neophodne za savlađivanje prepreka pri usponu.

Bavljenje visokoplaninskim alpinizmom postalo je masovnije početkom XX vijeka, kada su osvojeni svi značajniji vrhovi u Evropi. Usavršavanjem tehničkih pomagala omogućeno je osvajanje do tada nepristupačnih litica i uspona. Alpinizmom se počinju baviti ljudi svih društvenih slojeva, najprije pojedinačno, i u manjim grupama, da bi u posljednje vrijeme sve više maha uzeo ekspedicioni alpinizam.

Planina, ma koliko bila lijepa i privlačna, krije u sebi i niz opasnosti koje mogu biti objektivne i subjektivne prirode. Objektivne opasnosti su teško predvidljive i vezane su, uglavnom, za vremenske nepogode, dok subjektivne

56

dolaze od samog planinara: neiskustvo, nespremnost, slabo poznavanje planine, slaba procjena situacije, nezdrave ambicije i sl.

Zbog toga, izbor zdrave i sposobne ličnosti za ekspediciju na visoke planine predstavlja problem čak i u današnjim uslovima kada je moguće uraditi niz kvalitetnih laboratorijskih i kliničkih ispitivanja. Ipak je najbolje osloniti se na staro provjereno pravilo koje i danas vrijedi: planina je najbolja provjera.

Vrlo čest emotivni doživljaj koji se javlja kod planinara jeste strah, skopčan sa nagonom za samoodržanjem. Često odstupanje od određenog smjera, nepredviđena prepreka, neiskustvo u savlađivanju prepreka i elementarne nepogode, mogu izazvati snažan duševni stres. Tako prestrašen penjač najčešće vrši nekontrolisane pokrete ili ostaje nepokretan pred opasnošću u situacijama u kojima može sam sebi pomoći.

Za vrijeme planinarenja i penjanja česte su i pojave panike. Strah pojedinca najčešće se prenosi na grupu koja je nedovoljno pripremljena, što može biti kobno. Javlja se nekontrolisanost u postupcima i neodgovornost pojedinaca, što se jače manifestuje u manjim grupama. Uz strah, jedna od čestih pojava je agresivnost, pogotovu ako nijesu zadovoljene neke osnovne potrebe organizma (umor, žeđ, hladnoća, glad itd.). U tim situacijama čovjek nije u stanju da se svjesno kontroliše, podržava druge, pa besmislenim postupcima samo otežava situaciju.

Strah i paniku sprečava samodisciplina. Potrebno je unaprijed dobro odabrati zdrave osobe koje su prošle kroz školu planinarstva i alpinizma, dobro su tehnički i fizički pripremljene, vole planinu, a za vođu imaju čovjeka koji uživa povjerenje članova grupe.

Ne treba zaboraviti da su planinari i alpinisti izrazito snažne ličnosti, sklone individualizmu i težnji za isticanjem. Motivi za bavljenje alpinizmom su različiti, ali je činjenica da svaki od članova ekspedicije želi da bude u jurišnoj grupi koja će osvojiti vrh. Ma koliko shvatio da je to kolektivni uspjeh, alpinista se teško miri sa činjenicom da je pomažući član. Ovo psihološko prilagođavanje polazi za rukom samo psihički najzrelijim i socijalno usklađenim ličnostima.

Jedan od bitnih faktora u postizanju vrhunskih rezultata u alpinizmu jeste aklimatizacija na visinu, jer u protivnom može doći do akutne visinske bolesti (glavobolja, tahikardija, nesanica, povraćanje, hladan znoj, a u najtežim slučajevima nesvjestica pa i smrt). U eksperimentima u barokomori većina osoba se onesvijesti nakon

20 minuta ako ih izložimo uslovima koji vladaju na visini od 7.000 m, a isto se događa i nakon 2 minuta provedena na visini od 10.000 m. U alpinizmu, slika je nešto drugačija, jer se mora poštovati princip postepene adaptacije na visinu.

Prilikom penjanja, neophodno je zadržati se izvjesno vrijeme na određenoj visini, a potom se vratiti u logor, da bi se sjutradan popeli visočije i logor formirali na većoj visini.

Tako hipoksija djeluje kao podražaj i izbjegavaju se neprijatnosti visinske bolesti.

Trajno prilagođavanje na visinu od 6.000 m nije moguće, bar ne za alpiniste bijelce. Starosjedioci na Andima otporni su na hroničnu hipoksiju, najvjerovatnije kao odraz selekcije koja je trajala vjekovima. Međutim, i kod tih gorštaka najmanja infekcija respiratornog sistema znači smrtonosno oboljenje.

Na visini od 5.000 m parcijalni pritisak O2 u alveolarnom zraku smanjen je na polovinu, dok je u hemoglobinu, pri tom alveolarnom pritisku kiseonika, još uvijek osigurano oko 80% hemoglobina. Taj procenat vezivanja kiseonika naglo pada na visini od 7.000 m.

Prva kompenzaciona mjera, kojom se organizam privikava na visinu, jeste povećana ventilacija pluća. Ona nastaje zbog draženja centra za disanje, posebno preko hemoreceptora. Podražajno na centar, pored hipoksije, djeluje i mliječna kisjelina koja se oslobađa prilikom mišićnog rada. Povećana ventilacija oslobađa iz organizma CO2, čija smanjena koncentracija dovodi do smanjenog protoka krvi kroz mozak. U takvim stanjima karakteristična je nekritičnost u procjenjivanju vlastitih sposobnosti, te se o nesrećama u planini može reći da su uzrokovane, a ne da se događaju.

Najpoznatija mjera adaptacije je povećanje koncentracije hemoglobina u krvi. Mnogi eksperimenti su pokazali da eritropoeza nije proporcionalna parcijalnom pritisku O2. Povećanje broja eritrocita čini korisnu adaptaciju samo do određene granice. Porastom viskoznosti krvi, cirkulacija je sporija, a samim tim lošije je i doturanje kiseonika tkivima. Mnogi autori koji su se bavili fiziologijom na visinama, utvrdili su da eritrocitozi pripada najmanje važna mjera adaptacije na hipoksiju. Organizam se na visinama više koristi eritrocitozom ukoliko su manje uspješne druge mjere adaptacije, osobito ventilacija pluća.

Osim toga, eritrocitoza je opasna. Zbog sporije cirkulacije viskozne krvi, vrlo lako mogu da se pojave i flebotromboze, što je više puta opisano u himalajskim ekspedicijama.

Sa gledišta hipoksije, treba pomenuti i hranu ekspedicija, koja je još uvijek veliki problem. Pored vode, soli i vitamina, neophodno je uzimati ugljene hidrate, masti i proteine, hranu koja služi kao izvor energija i gradiva.

Koncentrovani šećeri i masti ne idu u slast na visini. Treba izbjegavati masnu hranu, a šećer uzimati u obliku keksa i prepečenog hljeba, a proteini se ne mogu adekvatno nadoknađivati u visinskim logorima. Do ovih spoznaja došlo se praćenjem načina ishrane šerpasa, koji su čak izbjegavali da na visini većoj od 6.000 m uzimaju i mlijeko.

Zbog jednolične ishrane, gubitka apetita, gubitka osjećaja za miris i ukus hrane, pojačanog katabolizma, karakterističan je gubitak težine kod članova ekspedicije.

Pored problema koji se javljaju sa adaptacijom na visinu česti su i drugi zdravstveni problemi kao sinuziti, traheiti, opstipacija, hemoroidi, opekotine od sunca, problemi ohlađivanja i dr.

Lakomisleno je shvatiti da se planinarstvom i alpinizmom mogu baviti ljudi bez dužeg planinarskog iskustva.

Postepenim prilagođavanjem postižu se određene osobine koje su neophodne za bavljenje ovom vrstom aktivnosti. To, dakle, podrazumijeva temeljnu fizičku i psihičku pripremu, naročito jačanje funkcionalnih sposobnosti kardiovaskularnog i respiratornog sistema, čiji su kvaliteti u najtješnjoj vezi sa odgovarajućom mišićnom pripremom (snaga, specifična izdržljivost, brzina itd.).

Da su poštovani svi uslovi o kojima smo do sada govorili ne bi se desilo da Gorska služba spašavanja Crne Gore - stanica Nikšić u prosjeku od godinu dana interveniše do 23 puta na području Crne Gore, a nažalost desetak puta kasno, kada su izgubljeni životi.

57

AKUPUNKTURA

NAJEFIKASNIJI LIJEK PROTIV MIGRENE. BRZI REZULTATI BEZ NEGATIVNIH EFEKATA Rasprostranjena širom svijeta, akupunktura je cijenjena zbog blagotvornih efekata na bolove različitog porijekla, pa i na rješavanje nekih hroničnih bolesti poput migrena, alergija, pojedinih vrsta zavisnosti i slično.

Piše: dr Dušan Nenezić, fizijatar - akupunkturolog - kiropraktičar, spec. za dječiju rehabilitaciju Akupunktura je stara kineska metoda (stara oko 5.000 godina), koja se zasniva na kineskoj tradiciji, kulturi i filozofiji. Godine 2864, stare ere, kineski car Huan Ti napisao je na Kineskom zidu zapis o akupunkturi, i od tada se, samo usavršavajući se, mijenjala ova tehnika. Znanja o akupunkturi proširila su se Evropom posredstvom evropskih misionara krajem 16. vijeka.

Riječ akupunktura potiče od latinske riječi acus igla i punctere - bosti. To znači da je akupunktura metoda liječenja kod koje se ubadanjem igala u određene tačke na površini tijela postiže terapeutski efekat, tj. stimulacijom periferije stvaraju se određene biohemijske supstance u organizmu koje djeluju protiv određenih bolesti i postižu imunitet.

Kineska teorija zdravlja je energetska, ali je to i ravnoteža koja mora postojati u kretanju energije u tijelu.

Okolina u kojoj čovjek egzistira u velikoj mjeri utiče na njegov život i zdravlje. On je sposoban da se prilagođava prirodi do određenih granica.

Kineska tradicionalna medicina zasnovana je na univerzalnoj filozofiji jina i janga, koji su u stalnoj suprotnosti i ravnoteži (hladno-vruće, tuga-radost, vlaga-suvoća…).

Ta iskonska veza između čovjeka i prirode simbolično je predstavljena u zakonu pet elemenata: drvo, vatra, zemlja, metal i voda. Ovih pet elemenata predstavljaju dijalektičko načelo suprotnosti i međusobne zavisnosti

58

sila jina i janga.

Kinezi su pošli od činjenice da pošto naš organizam ima 12 unutrašnjih organa (jetra, bubrezi, slezina, žuč, pankreas itd.), od tih organa polaze nevidljivi kanali kojima kruži životna energija (ki energija), pa kad se poremeti ravnoteža životne energije u tim kanalima dolazi do oboljenja. Kinezi su hiljadama godina tražili tačke na tim kanalima kako bi ubadanjem igala u njih preusmjeravali energiju iz većih kanala u manje radi uspostavljanja ravnoteže.

Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) 1979. godine preporučila je više od 50 bolesti za liječenje akupunkturom, a akupunkturnu iglu je 1996. američka organizacija “Food and Drug Administration” (FDA) preporučila kao siguran medicinski instrument.

Ono što akupunkturu kao metod liječenja razlikuje od klasične medicine, odnosno medikamentne terapije, jeste činjenica da ona nema nikakve štetne efekte. Ona u saradnji sa fizikalnom terapijom može da pomogne i tamo gdje drugi metodi liječenja ne mogu, ili daju slabe rezultate.

Smatra se zato da je akupunktura medicina 21. vijeka.

Vrste glavobolje prema tradicionalnoj medicini

Drevna kineska tehnika, akupunktura, u stvari je umetanje vrlo tankih iglica u određene tačke tijela za preusmjeravanje ki, naše životne energije. Uvjerenje je da bol kod migrena i glavobolja nastaje kada je prirodni tok ki prekinut. Kroz akupunkturu odgovarajuće tačke na tijelu, prirodni tok ki može biti obnovljen i tada se smanjuje okidač za glavobolje i migrene - bol.

Prema tradicionalnoj medicini, glava je mjesto gde se susreću jang meridijani svih ekstremiteta. Od jin meridi-

jana, jedino se meridijan jetre penje do glave, pa se susretanja tih meridijana vezuju za pojavu glavobolje.

Uzroci glavobolje mogu biti: •Spoljašnji patogeni faktori (toplota, hladnoća…)

•Poremećaji funkcija unutrašnjih organa (jetra, slezina…)

•Smanjenje protoka vitalne energijje ki / ci krvi •Povrede Prestanak pojave bilo kog od ovih uzroka, ili ublažavanje njihovih dejstava, dovodi do prestanka glavobolje.

Simptomi glavobolje prema tracionalnoj medicini

Simptomi se određuju prema dijelu glave u kojem je prisutna glavobolja, kao i prema dijelu meridijana i energije koja je napadnuta.

•Glavobolja zadnjeg dijela glave (potiljak i predio vrata) •Glavobolja u predjelu čela i ispod obrva •Bolovi u predjelu sljepoočnica •Bolovi u vrhu glave (tjemena )

Tretman akupunkture

Prije početka liječenja akupunkturom pacijent se podvrgava informativnom razgovoru o zdravstvenim problemima, a potom i specifičnom pregledu tijela, koji se po potrebi dopunjava i pregledom jezika, stopala. Prema prastarom učenju, poremećeni ili prekinuti tok vitalne energije može se ponovo uspostaviti ubadanjem igala na određene tačke. Broj tretmana zavisi od kondicije i stanja pacijenta, pa je u nekim slučajevima dovoljno osam do deset tretmana, dok ih je ponekad potrebno i mnogo više, ili jedan do tri sedmično tokom cijele godine.

Tretmani se sprovode iglama tankim poput dlake,

načinjenim od plemenitih metala. Broj igala koje se koriste i dubina uboda zavisi od stanja pacijenta i vrste poremećaja.

U toku jednog tretmana uglavnom se koristi 6 do 12 igala, iako ih može biti i manje, pa čak i više od dvadeset. Igle se ubadaju u tijelo u dubini od 2 milimetra do nekoliko centimetara i ostaju zabodene uglavnom od 20 do najviše 30 minuta.

Za vrijeme tretmana pacijenti moraju ležati mirno, bez micanja ruku i nogu, jer pokretanje tijela može uzrokovati promjenu pozicije igle i neutralizovati njeno djelovanje, ali i izazvati bol. Na početku tretmana većina pacijenata ima osjećaj topline i težine u tijelu, koji nakon nekoliko minuta prerasta u sveopštu fizičku i psihičku opuštenost. Iako je postupak za većinu pacijenata apsolutno bezbolan, oni osjetljiviji ipak osjećaju laku nelagodnost.

Kada je riječ o ublažavanju i otklanjanju simptoma, neki pacijenti osjećaju značajno poboljšanje stanja već za vrijeme tretmana, neki neposredno nakon tretmana, dok neki poboljšanje uočavaju tek nakon nekoliko dana.

Dobro je da znate Akupunktura liječi sve što liječi klasična medicina, a najbolji rezultati se postižu u liječenju glavobolje, bronhitisa, bronhijalne astme, noćnog mokrenja kod djece i gojaznosti.

Svjetska zdravstvena organizacija navodi akupunkturu kao najuspješniju metodu kod liječenja migrena, dok je, prema klasifikaciji iste organizacije, djelotvornost klasične medicine u liječenju migrene tek na trećem mjestu.

Bolesti zavisnosti - Internet zavisnost

Tamna strana virtuelne stvarnosti Zavisnost od interneta je psihički poremećaj koji se manifestuje kao opsesivna želja da se vrijeme provodi na internetu - ili - Zavisnost od interneta je pretjerano korišćenje interneta koje narušava fizičko i psihičko zdravlje i socijalno funkcionisanje - ili - Zavisnost od interneta je klinički poremećaj sa snažnim negativnim posljedicama na socijalno, radno, porodično i ekonomsko funkcionisanje ličnosti – neke su od definicija ove bolesti zavisnosti, koja se kao takva prvi put pominje 1995. godine. Iako još nije uvrštena u međunarodnu klasifikaciju bolesti, mnogi ljekari, naročito oni u razvijenim zemljama, upozoravaju da je riječ o bolesti koja se ni u čemu ne razlikuje od alkoholizma, zavisnosti od pušenja, narkomanije ili kockanja, te da će se medicina sve više baviti ovim poremećajem. U tom tonu je i agencije Rojters nedavno objavila podatke koji upozoravaju da već 76 odsto Britanaca tvrdi da ne može da živi bez interneta, da 19 odsto provodi više vremena na internetu nego sa svojom porodicom, njih 47 odsto misli da je internet važniji od religije, a 20 odsto poklanja više pažnje internetu nego svom partneru. Dalje, kada je već riječ o statistici, napominje se da je 30 odsto Južnokoreanaca ispod 18 godina pod rizikom od sticanja

Dr Marina Roganović

60

ove bolesti zavisnosti, a u Kini već postoje klinike za odvikavanje od interneta, jer tamošnja istraživanje govore da je svaki sedmi korisnik interneta zavistan... I još, u oktobru prošle godine dva pilota avio-kompanije „Nort–vest“ promašili su odredišni aerodrom za oko 200 kilometara, jer im je, kako su rekli, pažnju odvuklo nešto na ekranu laptopa!

Načelnik odjeljenja za bolesti zavisnosti u Specijalnoj psihijatrijskoj bolnici u Dobroti, dr Marina Roganović, slaže se da se u ovom psihičkom poremećaju prepoznaju skoro sve karakteristike drugih bolesti zavisnosti.

- Internet zavisnici ne mogu da kontrolišu vrijeme provedeno pred kompjuterom, ne govore istinu kada ih neko pita koliko vremena provode na internetu, internet im zauzima visoko mjesto na listi prioriteta, imaju osjećaj krivice, uvijek su na internetu kada su neraspoloženi (radi samomedikacije), ne obraćaju pažnju kad zanemare školske ili radne obaveze, partnera, djecu, prijatelje... Kada pitam djecu šta im je to tako privlačno kod interneta, odgovaraju da se osjećaju bolje jer su u grupi, da imaju osjećaj pripadnosti i podrške, što srijećemo i kod zavisnika od psihoaktivnih supstanci PAS-a – tvrdi dr Roganović.

Jedna grupa ljekara-autora smatra da se zavisnik postaje ako se internet koristi više od pet (5) sati dnevno, dok druga zastupa mišljenje da se postaje zavisnik u slučaju da upotreba interneta naruši somatsko i psihičko zdravlje korisnika, a da on pri tome i dalje nastavi, čak i protiv savjeta ljekara. U svakom slučaju, dijagnosticiranje zavisi od vremena koje se provede za kompjuterom, kao i od toga da li je sajber svijet postao svijet za sebe, takoreći bijeg od realnosti.

- Liječila sam samo nekoliko mladih zavisnika od interneta, ali sam stalno u kontaktu sa mladima, i vidim da je ova zavisnost i kod nas sve učestalija. Međutim, ovaj problem još nije prepoznat na pravi način, te u Crnoj Gori nema mnogo zabrinutih. Ali, radeći stalno sa zdravom djecom, s obzirom na to da predajem u srednjoj školi, a radim i u Opštinskoj Kancelariji za preveciju narkomanije i rizičnih ponašanja, a isto tako i kao roditelj, sagledavam ozbiljnost i pravu dimenziju problema. Naime, skoro da nema mlade osobe koja nema profil na Facebook-u. Uvijek pitam djecu koliko vremena provode za kompjuterom i

odgovori su zapanjujući: od jednog do pet, šest i više sati, svakodnevno! Tu su povezani sa prijateljima, momcima, devojkama, nalaze se stari i novi drugari. Često se zapostavljaju svakodnevne obaveze, opada uspjeh u školi, a i interesovanje za druge aktivnosti. Čak, na pitanje postavljeno osnovcima kako se osjećaju kad ostanu bez kompjutera ili mobilnog telefona, jedan broj je odgovorio da su napeti, nervozni, ljuti, svadljivi – napominje dr Roganović, i dodaje: Ako duže razgovaramo sa tom djecom vidjećemo da su najčešće usamljena, bez samopouzdanja ili raspoloženja, povučena, nesigurna, nezadovoljna, i da priželjkuju da promijene svoj život. A epilog je ustvari još veća usamljenost, nedostatak zdrave komunikacije i osjećaj krivice zbog neispunjenih obaveza.“ Ona ističe da su upravo adolescenti pod najvećim rizikom da obole od ove bolesti, jer pretjerana upotreba interneta u tom periodu svakako loše utiče na dalji razvoj čovjeka.

- Imam utisak da ljudi u Crnoj Gori rezonuju ovako: bolje je da je dijete kod kuće, pod kontrolom, znam šta radi, ne drogira se, ne pije alkohol, nije u lošem društvu, i td. A zapravo u ovoj bolesti imamo više komponenti zavisnosti može biti i u lošem društvu, može biti iskorišćeno u razne svrhe, može mu prijetiti opasnost po život. Roditelj ne može u svakom trenutku znati sa kim je njegovo dijete u vezi, kako ta osoba utiče na njega i slično. Druga karakteristika je što mladi, ako postanu zavisni od interneta, ne vode zdrav život, nemaju vremena za druženje, za komunikaciju, za šetnje, za izlaske, zabavljanje. Evo, na primjer, moj pacijent, mlad, pametan, zbog ljubavi prema kompjuteru upisao je informatiku, ali nije mogao da ide na fakultet i izgubio je tri godine, sjedeći sam u sobi uz kompjuter. Njegova soba je neprovjetrena, mračna, a on je ugojen, blijed, zamišljen. Radeći sa njim primjetila sam da se početno povremeno neraspoloženje pretvara u pravu depresiju. Slabi mu koncentracija i pamćenje. Sva druga, ranija, zanimanja prestaju. Uglavnom ni sa ukućanima nema vremena da razgovara. Postaje trom, apatičan,

INTERNET GENERACIJI PRIJETI RAHITIS Rahitične kosti dodate su na listu bolesti koje bi mogle lako da se razviju kod djece koja provode sate pred kompjuterom, pokazalo je nedavno britansko istraživanje. Iako je ova bolest bila karakteristična za XIX vijek, ljekari upozoravaju da je opet postala uobičajena.

Rahitis kod djece najčešće je posljedica hroničnog nedostatka vitamina D, a simptomi su bolne deformacije krivih nogu koje se ne razvijaju kako bi trebalo. Manjak vitamina povezuje se s kardiovaskularnim bolestima, dijabetesom tip 2, raznim oblicima raka i stanja mekih kostiju koji se naziva osteomalacija. A čest je i uzrok depresije.

Iako su u fokusu istraživanja bila djeca u Velikoj Britaniji, stručnjaci sugerišu da je stanje slično i u drugim zemljama.

Kao rješenje predlaže se izlaganje suncu, koje podstiče stvaranje vitamina D, ali treba imati na umu i zaštitu zbog razvoja raka kože. Trebalo bi uravnotežiti i ishranu.

Rahitis suzbijaju vitamini iz ribljeg ulja i mlijeka. inertan. Obroci se svode na sendviče i nezdrave grickalice.

Poslije stalnih psihoterapijskih seansi, uz medikamentnu terapiju i uz saradnju sa roditeljima, uspjeli smo da ga odvojimo od kompjutera toliko da se ponovo vrati na fakultet, ide na vježbe i predavanja, uči i komunicira nešto više sa ukućanima, ali još uvijek nismo uspjeli u potpunosti, jer je i dalje uz kompjuter kad je kod kuće. Očekuje nas dalja borba, ali optimisti smo – navodi dr Roganović.

PROSJEČAN INTERNET ZAVISNIK

Star je od 15 do 27godina, mada granica pada sve više ka mlađem uzrastu. Kako dr Roganović kaže, internet zavisnici mogu biti veoma inteligentni i obrazovani, „lijepo vaspitani“, pa se ne može zastupati teza da je uzrok ove bolesti nemar roditelja.

61

- U našoj praksi su u većem broju anksiozno depresivne i nesigurne osobe. Takođe, u svojoj praksi imala sam par susreta sa majkom koja je izbezumljena došla za savjet jer je uhvatila, kako kaže, kćerku sa drugaricom, dok su se slikale polu gole i slale svoje fotografije preko interneta.

Uslijedio je razgovor sa djevojčicama koje nisu ni svjesne da se ovakve slike mogu veoma loše iskoristiti. Djelovale su u početku tako sigurno, čak drsko. Pitale su: „Ko ste vi da nam to branite“, ali poslije nekoliko edukativnih seansi, shvatile su da tako mogu postati plijen osoba sa poremećajem ličnosti, kojih je takođe puno na internetu, a što roditelji ne mogu da kontrolišu – upozorava dr Roganović.

Ona smatra da je često zavisnost od interneta kod djece udružena sa nekom drugom zavisnošću, recimo sa zavisnošću od loše ishrane, od duvana i povremenog alkoholisanja. Zavisnost od kocke i interneta je takođe povezana, jer se mnogi kockaju i preko interneta. Ona predlaže da se u Crnoj Gori formira tim stručnjaka, psihijatara, psihologa, internista, nutricionista, sociologa, ginekologa, koji bi s jedne strane radili na primarnoj prevenciji, kao najdjelotvornijoj, a s druge na liječenju internet zavisnika.

VRSTE INTERNET ZAVISNOSTI

1. Information overload - prezasićenost informacijama na netu i svakodnevno korišćenje interneta; 2. Cyber-relationship addiction - opsjednutost virtuelnim prijateljstvima. Npr. chat room.

3. Cybersexual addiction - opsjednutost sajbersexom -

62

kompulsivno korišćenje interneta za sajbersex i ponografiju; 4. Net compulsions - opsjednutost igranjem na mreži opsesivno kockanje, šoping...

5. Mailholism - pretjerana upotreba i zavisnost od elektronske pošte; 6. Compjuter addiction - generalna zavisnost od kompjutera.

LIJEČENJE

Dr Roganović navodi da se kod liječenja prvo dijagnostikuje postojanje komorbiditeta, obično je to anksioznost, depresija, insomnija (nesanica), te ukoliko se pronađu primenjuju se lijekovi i psihoterapija, a ukoliko nema komorbiditeta, liječenje se vrši kao kod drugih bolesti zavisnosti, individualnom i grupnom psihoterapijom. Obično u trajanju od tri mjeseca do godine. Za razliku od tretmana drugih zavisnosti, ovdje se odvikavanje, tj. „oduzimanje interneta“, obavlja postepeno, dok se recimo alkohol naglo oduzima. Takođe, razlika je u tome što se alkoholičar i narkoman uče da mijenjaju stil življenja, ali s tim da više nikada ne upotrijebe ni alkohol ni druge supstance od koji se liječio, a zavisnicima od interneta nastoji se, takođe, da izmijene stil življenja, ali tako da nauče da intrenet i dalje upotrebljavaju, ali na pozitivan način, kratko i ciljano, bez zanemarivanja „drugih aktivnosti“.

Ognjen Savić

Crnogorski ljekari u Kopenhagenu Posredstvom kompanije „Alfa - Tomić“ grupa istaknutih crnogorskih ljekara, specijalista ORL, boravila je krajem prošle godine u Kopenhagenu, gdje su, između ostalog, edukovani i o evropskim pravilima izdavanja slušnih aparata. Tokom višednevnog specijalističkog seminara naši ljekari su boravili u kompaniji „Otikon“, inače vodećoj u svijetu po proizvodnji slušnih aparata. Tamo su im prezentovana i najnovija dostignuća u ovoj oblasti.

Tokom seminara posebno je bilo riječi o slušnom aparatu „Epok“, koji je minule godine proglašen za najbolje pomagalo te vrste u svijetu, a od prošlog ljeta dostupan je i pacijentima u Crnoj Gori.

Uz izuzetno gostoprimstvo i susretljivost danskih domaćina, crnogorski ljekari su posjetili i Eriksholm, u svijetu jedinstven istraživački centar iz oblasti audiologije.

Po završetku edukacije dodijeljeni su im i posebni sertifikati.

Danci su, inače, veoma zainteresovani za Crnu Goru. Naročito su privrženi našem Primorju. Ovdje je riječ o nastavku dugogodišnje plodne saradnje s kompanijom

„Alfa - Tomić“, s kojom je tokom decenije i po saradnje realizovan niz specijalističkih edukativnih skupova u Herceg Novom i Kopenhagenu.

Ova kompanija će, po najnovijem dogovoru, biti i domaćin narednog 6. balkanskog susreta predstavnika, najvjerovatnije u Mediteranskom zdravstvenom centru Igalo, rekla je Slobodanka Tomić, direktorica ove hercegnovske kompanije i generalni zastupnik „Otikona“ za Crnu Goru.

Najnovija iskustva i saznanja iz oblasti audiologije ljekari će primijeniti u neposrednom radu sa ljudima kojima je oštećen sluh.

Mr sci. Dr Mišo Pejaković

NAJSAVREMENIJI SLUŠNI APARATI U CRNOJ GORI POZNATE KUĆE Herceg Novi, Sava Ilića 46 Igalo tel/fax: 00382 31 332 266 sms: 069 345 926 www.tomicalfa.com; e-mail: tomicalfa@t-com.me

t o m i ć

generalni zastupnik

za crnu goru

epoq

epoq power

dual connect

vigo

vigo power

dual mini

amigo t21

amigo arc

ConnectLine

PC

MUSIC

PHONE

TV

MOBILE

REMOTE

Vaše lice - šta uraditi da budemo blizu one izreke

ZAUVIJEK MLADOLIK IZGLED Piše: mr ph Pavle Jurlina Kako pravilno spriječiti nepovoljan uticaj hladnoće, vjetra, dima cigareta i suvog vazduha grijanih prostorija na kožu vašeg lica? Neka vaše lice blista od ljepote i na niskim temperaturama. Ko ima malo više novca može sebi priuštiti i skuplje tretmane...

Došli su hladni dani, i to sa jakim i neugodnim vjetrom. Počeli smo grijati prostorije, a pušenje se na velika vrata vratilo u kafiće. Sve to jako loše utiče na našu kožu, prvenstveno na kožu lica. Hladnoća + vjetar + suv zagrijani vazduh + nagle promjene temperature + dim cigareta = umorna, beživotna, perutava koža. Dodajmo tome i eventualne mrljice, crvenilo, nedostatak vlažnosti i imamo dobitnu kombinaciju za dermatološku katastrofu na licu, koje je zimi (uz ruke i uši) najizloženije nepovoljnim uticajima.

“Hrana” za suvu kožu Tokom hladne sezone, koži je potrebno posvetiti veliku pažnju. Posebno zbog toga što je u tom periodu svaki kožni problem još izraženiji. Suva koža postaje još suvlja, perutavija, podložna jačem boranju i neugodnom osjećaju zatezanja. Ako se zanemari, na njenoj površini će se javiti i lišajevi.

Suvoj koži je potrebna dodatna hrana, jer je uobičajena dnevna hidratacija neće zadovoljiti. Nahraniti je morate IZNUTRA - hranom bogatom omega-tri kisjelinama (riba, maslinovo ulje, orašasti plodovi), biolipidima, cinkom, te vitaminima A, C i E (voće, povrće, žitarice)...

Dakako, morate je hraniti i IZVANA - bogatim “zimskim” kremama raskošne teksture, koje takođe sadrže neke od spomenutih sastojaka.

Borba protiv masnog sjaja Nasuprot važećim stavovima o tome kako je masna koža „neposlušnija” ljeti i kako se na vrućini izlučuje puno više sebuma, osobama koje imaju masnu kožu zima je puno teži period za njeno održavanje.

Vazduh je u zimskom period mnogo više nečist i nije lako zaštititi kožu koja je zbog prekomjernog lučenja

64

lojnih žlijezda uvijek sjajna i mnogo prljavija nego ljeti.

Zato svakodnevno čišćenje svih tipova kože, a posebno masne i mješovite, zimi mora biti temeljnije. Koža se zimi mnogo intenzivnije prlja, jer više boravimo u zatvorenim prostorijama koje se zagrijavaju. U vazduhu ima puno čestica prljavštine i čađi. U zimskom periodu, za njegu masne kože treba odabrati pogodno mlijeko, losion, gel za umivanje i piling.

Serumi: moderna blagodat Najmodernije dostignuće visokotehnološke kozmetičke industrije jesu serumi. Oni obnavljaju strukturu kože i štite je od nepovoljnih spoljnih uticaja, te uticaja starenja. Stavljaju se na dobro očišćeno lice i nose ispod omiljene kreme.

Noćni saveznici Iako se nameću sve glasnije teorije kako je kožu najbolje noću ostaviti da se sama prirodno regeneriše, bez pomoći preparata, većina kozmetičkih kuća čvrsto stoji iza svojih „noćnih zvijezda”. Svakako, učinite kako vam odgovara. Ako osjetite potrebu, posebno zimi, da pomognete svojoj koži kvalitetnim preparatom, učinite to, nećete napraviti nikakvu štetu. Dakle, ako osjećate zatezanje, suvoću, nedostatak hidratantnosti, onda u krevet pođite sa nježnim slojem noćne regenerativne njege.

S.O.S. za kožu oko očiju U zimskom periodu posebno brižno treba njegovati tanku i osjetljivu kožu oko očiju. Ona je takva - tanušna i nježna - jer ima malo lojnih žlijezda. Veliki broj žena alergičan je na hladnoću, što se manifestuje suzenjem očiju i žmirkanjem. Suzenje dodatno suši kožu oko očiju, a žmirkanje utiče na pojavu bora.

Kreme treba nanositi ujutro, prije šminkanja, i uveče, poslije skidanja šminke. Dnevna krema oko očiju najbolja je kao lagani kremasti gel koji koža oko očiju brzo upija, tako da se oči odmah mogu šminkati. Ovakvim tretmanom vratiće se elastičnost koži oko očiju, ali i sjaj vašem pogledu.

Bore oko očiju Bore oko očiju nastaju usljed uticaja okoline, prije svega sunca, i kao posljedica brojnih pokreta očnog mišića tokom života. Uz sunce, i ostali vanjski faktori, poput pušenja, smoga i stresa, oštećuju vezivno tkivo i stanjuju kožu, što podstiče razvoj bora. Bore nije moguće 100% ukloniti, ali se one mogu znatno smanjiti.

Očni mišić, tzv. orbicularis oris, kružnog je oblika i okružuje oko, a sastoji se od više dijelova. Kretanjem mišića slabi vezivno tkivo unutar dijelova mišića i stvaraju se bore.

Ne preporučuje se čekanje razvoja većih bora. Savjetuje se preventivno započinjanje tretmana početkom 30-ih godina.

Prije tretmana uklanjanja bora oko očiju potrebno je prvo odrediti jesu li bore nastale zbog uticaja spoljnih faktora, kretanja mišića, ili kombinovano. Nakon toga se odabira metoda ili tretman, zavisno od uzroka nastanka bora. Za što bolje rezultate nekad je potrebno uticati na oba uzroka. Pri tome se savjetuje korigovanje i određivanje jesu li kapci i obrve spušteni, te jesu li prisutni podočnjaci, pigmentacije i masni jastučići ispod očiju. Podizanje obrva i kapaka doprinosi boljem rezultatu jer se time oči otvaraju. Na raspolaganju imamo brojne metode i tretmane, pa uklanjanje bora oko očiju više ne predstavlja problem.

Neodimij jag-laser Laser izaziva toplotno oštećenje kože i upalu kojom se popravlja nastalo oštećenje. Pri tome se jača postojeći kolagen i stvara novi, uz efekat zatezanja kože. Potrebna su tri tretmana. Početni rezultat je vidljiv za 2 do 3 mjeseca nakon posljednjeg tretmana, s tim što se konačni rezultat vidi za 9 do 12 mjeseci. Rezultat traje jednu do dvije godine.

Savjetuje se tretman održavanja jedanput godišnje. Nije potreban oporavak.

Radiotalasi Imaju isti princip djelovanja kao neodimij jag-laser, ali daju bolji rezultat. Umjesto optičke energije, ovdje se koristi elektromagnetna energija. Savjetuje se tretman održavanja jedanput godišnje. Nije potreban oporavak.

Rezultati se ne vide odmah, nego se svakodnevno poboljšavaju mjesecima nakon tretmana. Početni rezultat vidljiv je za 2 do 3 mjeseca nakon tretmana, a konačni rezultat 9 do 12 mjeseci nakon posljednjeg tretmana.

Led tehnologija Metoda koja pomoću posebnih dioda koje emituju svijetlo određene talasne dužine podstiče razvoj novog kolagena i zatezanje kože. Potrebno je 6 do 8 tretmana mjesečno, a nakon toga jedan tretman održavanja. Već nakon nekoliko tretmana vide se početni rezultati. Nema oporavka.

Frakcijski laseri Cilj tretmana je izazivanje mikroskopskih oštećenja

UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU:

Podgorica, 4. jula 60, tel: +382 20 622 400

ispod površine kože koja se izbacuju iz organizma i nadomještaju novim tkivom. Bitno je nastajanje oštećenja kolagena i upala, što organizmu daje signal da uz jačanje postojećeg dodatno stvara novi kolagen. Oporavak traje 1 do 7 dana, zavisno od vrste lasera i snage tretmana.

Frakcijski radiotalasi Tretman ima dvostruki učinak: piling efekat i zatezanje kože. Pri tome se stvara novo vezivno tkivo, što

dodatno smanjuje bore. Princip djelovanja tretmana isti je kao i kod frakcijskog lasera, osim što se umjesto optičke energije koristi elektromagnetna energija. Nastalo oštećenje i upala znak su organizmu da stvori novo vezivno tkivo, a postojeće ojača uz jak efekat zatezanja i podmlađivanja kože. Tretman se vrši svega 30 do 60 sekundi. Oporavak traje 1 do 3 dana, iako crvenilo kože ponekad traje svega nekoliko sati.

Botoks Tretman se koristi kod mimičkih bora nastalih zbog kretnji mišića koji se nalaze oko očiju. Botoks djeluje tako što opušta mišić, a bore se potom smanjuju. Efekat tretmana traje od 3 do 10 mjeseci. Tretman nije bolan niti neugodan. Nema nikakvog oporavka. Rezultat je vidljiv 7 do 15 dana nakon tretmana.

Karboterapija Ovo je tretman pri kom se vrše ubodi sitnom iglom kojom se ubrizgava plin CO2. On podstiče razvoj novog kolagena i tako smanjuje bore. Vrše se 2 do 3 uboda sa strane oka. Uz to, CO2 limfnom drenažom jača se cirkulacija, te se po potrebi mogu istovremeno podizati kapci, uklanjati podočnjaci i masni jastuci ispod očiju. Oporavak, u principu, nije potreban. Potrebno je 3 do 5 tretmana. Tretman nije bolan, može biti malo neugodan, ali ništa strašno ni nepodnošljivo.

Punjači Pretežno se koristi hijaluronska kisjelina koja je jedan od glavnih sastojaka kože. Ubrizgava se pomoću injekcije. Time se mehanički ispunjavaju bore i podstiče razvoj novog kolagena, pa se na taj način smanjuju bore.

Vrši se ubrizgavanje sa strane oka, a po potrebi i ispod oka. Jedan od prvih znakova starenja je spuštanje lica ispod donjeg kapka. Ubrizgavanje hijaluronske kisjeline nadoknađuje gubitak volumena i time podiže lice, što znatno popravlja izgled lica.

66

RUKE, NAŠI VJERNI PRIJATELJI...

Koža naših ruku veoma je nježna zbog lošeg kvaliteta mreže lojnih žlijezda u njima. One se zato lako isušuju, a da bi bilo još gore, često ih izlažemo deterdžentima i drugim sredstvima za čišćenje koja su bez adekvatne zaštite. Zajedno sa štetnim Sunčevim zracima ovi faktori ubrzavaju dehidrataciju ruku.

Pomislite koliko su ruke važne u našem životu!

One mogu da predstavljaju toliko mnogo stvari: štit od bolnih šokova; medijum za milovanje; zamjenu za riječ koja vam nedostaje u konverzaciji; kad je sve izgubljeno, vaše sredstvo za preživljavanje (opstanak). Zar ne mislite da zaslužuju njegu i pažnju?

Da li ste ikada pomislili da izbrojite koliko puta dnevno izlažete svoje ruke brutalnom režimu promjena pomislite samo na pranje ruku, nekad u hladnoj, nekad u vrućoj vodi. Sam efekt izlaženja iz zagrijane prostorije na spoljnu hladnoću može da stvori probleme. Uzimajući u obzir šokantni tretman koji čini osnovu aktivnog dnevnog života, nije iznenađujuće da ruke postaju crvene, ispucale i suve.

Svakako da ruke imaju svoju sopstvenu prirodnu odbranu. Prva barijera ruku prema njihovim dnevnim stresovima jeste hidrolipidni sloj koji je prirodna zaštita od normalnih klimatskih promjena. Ova lojna barijera daje samo ograničeni otpor u modernom životu. Stoga je potrebno da se ovaj sloj svakog dana regeneriše uz pomoć jednog ili više odgovarajućih komplementarnih proizvoda.

PROBLEMI SA NOKTIMA? MAVALA IMA RJEŠENJE Meki, slabi nokti?

MAVALA SCIENTIFIQUE – očvršćuje nokte i sprečavа rascjepljivanje i listanje.

Suvi, krti nokti?

MAVALA HRANLJIVI KREM ZA NJEGU – hranljivi krem koji stimuliše njihov rast, suzbija suvoću i vraća noktima elastičnost.

Tanki, slabi, osjetljivi nokti?

ZAŠTITA NOKTA / Učvršćivač noktiju – dvo-fazni sistem koji ojačava i štiti nokte, sprečava lomljenje.

Nokti sa flekama? Napukli nokti koji se listaju?

MAVALA 002- osnovni sloj sa dvostrukim dejstvom štiti površinu nokta i poboljšava prijanjanje laka za nokte.

Ispucao lak za nokte bez sjaja?

MAVALA COLORFIX – Mavala sredstvo za fiksiranje boje.

Previše narasla pokožica, zanoktice?

MAVALA SREDSTVO ZA UKLANJANJE POKOŽICE Tvrde, izbrazdane pokožice?

MAVALA KREM ZA POKOŽICE – sprečava da se pokožica suši i puca ili raste preko noktiju.

Izbrazdani nokti?

MAVALA SREDSTVO ZA ISPUNAVANJE BRAZDI – stvara ravnomjernu površinu radi glatkog manikira.

Brže sušenje laka?

MAVADRY – suši se na dodir u sekundi.

Izgriženi nokti?

MAVALA STOP – bezopasna a ipak efikasna tečnost koja se nanosi četkicom i pomaže odraslima i djeci da prekinu svoju naviku grickanja noktiju.

Skidanje laka za nokte?

MAVALA SREDSTVO ZA SKIDANJE LAKA ZA NOKTE – ekstra blago sredstvo za skidanje laka je bez acetona i posebno je pogodan za korišćenje na lomljivim noktima.

Zgusnut lak za nokte?

MAVALA SREDSTVO ZA RAZREĐIVANJE LAKA

SAVRŠENI MAVALA NOKAT Može se postići korišćenjem jednog ili više ovih proizvoda u zavisnosti od vašeg specifičnog problema sa noktima.

EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU tel: 069 39 99 05

Najromantičnije filmske scene O romantičnim filmovima teško je govoriti na objektivan način. Svako ima različito viđenje šta je romantično, pa bi lista ovakvih filmova bila beskonačna. Svi dobro pamtimo „Prohujalo s vihorom“, „Ljubavnu priču“, „Doručak kod Tifanija“, „Vrijeme nježnosti“, „Zgodnu ženu“, „Doktora Živaga“, „Ameliju Pulen“', „Ja u ljubav vjerujem“... Lista je dosta raznolika, jer će svako naći nešto za sebe, neko ostvarenje koje će pamtiti, film koji će upotpuniti romantičnu veče. Veliki reditelj Sidni Polak jednom prilikom je izjavio da su ipak ljubavni filmovi ti koji se najbolje nastane u sjećanju. Prošlog mjeseca mnogi filmski kritičari sastavljali su liste najromantičnijih filmova, filmskih scena. Mnogi su bili začuđeni izborom, jer smatraju da su izostali romantični klasici. Na vrhu mnogih lista našli su se filmovi koji su prema mišljenju mnogih najromantičniji: „Kazablanka“, „Praznik u Rimu“, „Zapravo ljubav“, „Mulen ruž“ i „Titanik“.

Kazablanka „Kazablanka“ sa Hamfri Bogartom i Ingrid Bergman u glavnim ulogama, upravo je jedna od neodoljivih priča.

Američki filmski institut proglasio je prije par godina "Kazablanku" najlepšim ljubavnim filmom svih vremena. „Kazablanku“ i danas mnogi smatraju najvećom ljubavnom pričom svih vremena, a posljednja scena rastanka obilježila je istoriju filmske umjetnosti. Gotovo 70 godina od premijere, „Kazablanka“ rastuži mnoge ljubitelje filma. Bezvremenska dirljiva moć „Kazablanke“ skrivena je u činjenici da prikazuje najveći kvalitet ljubavi. Ljubav ne traži ništa za sebe, niti išta zauzvrat. Upravo takvu veliku žrtvu podnosti Hamfri Bogart dok stoji na marokanskom aerodromu, ne samo sa svojom vječnom ljubavi, već i s njenim suprugom nagovarajući ga da zgrabi djevojku i pobjegne pred nacističkim neprijateljem. Znamo kako dalje ide, a zajedno s njima i mi nalazimo utjehu u tome što će „uvijek imati Pariz“.

Praznik u Rimu Još jedan klasik, s neodoljivom Odri Hepbern, nedavno proglašenom najljepšom glumicom svih vremena. Partner joj je Gregori Pek, a kad se smjesti u Rim, nakon Pariza i Venecije najromantičniji grad svijeta, scena je spremna za pravu ljubavnu priču. Ova romantična priča prerasla je u bezvremenski klasik te je i danas jednako aktuelna jer je riječ o jednostavnoj ljubavnoj bajci s kojom se publika uvijek lako mogla poistovjetiti, a hemija između njih dvoje jedan je od ključnih elemenata uspjeha ove ljubavne priče.

68

Zapravo ljubav

Mulen ruž Juanu Makgregoru kao mladom pjesniku, zelenom pod svjetlima raskalašenog Pariza s kraja 18. vijeka, ne smeta što je Satin kurtizana, niti što ju je uticajni knez praktički otkupio za sebe.

Ne smeta mu ni što ga Satin šikanira kad god to želi, jer on naprosto zna da je ona stvorena za njega. U trenutku kada ga ona zamijeni za imućnog kneza pokazujući mu naklonost najluđom verzijom sebe, on je u potpunosti razoružava pjesmom.

Mnoge poruke možemo izvući iz filma „Mulen Ruž“, a na poseban, bajkoviti način toliko je iskren da mu jednostavno vjerujemo.

„Zapravo ljubav“ pretrpan je romantičnim scenama, ali nekim čudom vješto izbjegava sladunjave klišeje. Ponajbolje to pokazuje scena kakvu smo vidjeli već u bezbroj filmova – javna prosidba u prepunom restoranu.

Ima nešto jednako romantično koliko i smiješno u jezičnoj barijeri koju Kolin Firt pobjeđuje zajedno sa svojim strahovima dok na nespretnom portugalskom izjavljuje ljubav Aureliji, što cijelu scenu čini svježom.

Jednako je simpatično vidjeti Hjua Granta kao britanskog premijera kako pjeva božićne pjesme zbog očajničke potrebe da pronađe djevojku koja je osvojila njegovo srce.

Definitivno, film pokazuje da, iako ponekad na neočekivan i nevjerojatno nespretan način, ljubav prelazi sve prepreke.

Titanik Epska romansa Džejmsa Kamerona postala je najunosniji film u istoriji dodavši poznatoj priči o najvećoj tragediji upečatljivu romantičnu notu. Pomiješavši spektakularne scene sa strastvenom ljubavnom aferom, „Titanik“ je upisao ime Leonarda Dikaprija u knjigu slavnih ljubavnika. Ono što je najvažnije za našu priču, film nije zapamćen po spektakularnim scenama tragedije i broda koji tone, na koje su potrošeni milioni dolara, nego po ruci Kejt Vinslet na zamagljenom staklu automobila te po već legendarnoj sceni „letenja“ na pramcu Titanika.

69

REFORMISANJE MEDICINE RADA

CILJ - UNAPREĐENJE I OČUVANJE ZDRAVLJA SVIH ZAPOSLENIH (nastavak iz prošlog broja)

Piše: prim. mr med. sc. Mensud Grbović, specijalista medicine rada Strategija kao odgovor na izazove Strategija za unapređenje zdravlja zaposlenih i zaštite na radu u Crnoj Gori za period 2010–2014. daje prikaz stanja u oblasti zdravlja zaposlenih i zaštite na radu u Crnoj Gori, kao i aktivnosti i mjere koje treba implementirati u cilju daljeg unapređenja ove oblasti.

Svrha Strategije je stvaranje društveno-ekonomske motivacije kod svih aktera u procesima rada, tako da sve veći procenat privrednih subjekata aktivno upravlja zaštitom i zdravljem na radu, radi postizanja najbolje prakse u ovoj oblasti. Strategija nalazi svoje uporište u pozitivno pravnim propisima baziranim na principima socijalnog dijaloga na svim nivoima između predstavnika zaposlenih, poslodavaca i zastupnika javnog interesa. Takođe, strateški okvir razvijen je uz puno poštovanje preporuka Svjetske zdravstvene organizacije, relevantnih međunarodnih dokumenata MOR-a i direktiva EU. Strateški cilj kojem se teži jeste unapređenje i očuvanje zdravlja svih zaposlenih kroz razvijanje i implementaciju inovativnog organizacionog modela fokusiranog na jačanje kadrovskih kapaciteta, uvođenje novih tehnologija, sistema i metoda menadžmenta usmjerenih ka unapređenju uslova rada, radi smanjivanja i sprečavanja povreda na radu, profesionalnih bolesti i sa ovim povezanih ekonomskih i socijalnih gubitaka.

70

2. Implementacija relevantnih propisa, 3. Obezbjeđivanje zdrave radne sredine, 4. Razvoj zdravih načina rada i promocije zdravlja na radu, 5. Poklanjanje posebne pažnje vulnerabilnim kategorijama (trudnice, mladi, stari, migranti...) u cilju iznalaženja adekvatnog rješenja, društveno i kulturološki prihvatljivog, radi unapređenja njihovog zdravlja i zaštite na radu, 6. Unapređenje usluga medicine rada, 7. Organizovanje medicine rada u skladu sa BOSH (Basic Occupational Health Services) 8. Obezbjeđivanje podrške u pružanju usluga medicine rada, uključujući formiranje Zavoda za medicinu rada Crne Gore, 9. Razvoj standarda u zaštiti zdravlja zaposlenih koji su zasnovani na savremenoj stručnoj i naučnoj procjeni rizika, 10. Razvoj ljudskih resursa potrebnih za pružanje usluga medicine rada, 11. Promovisanje multidisciplinarnosti u cilju unapređivanja zdravlja zaposlenih i zaštite na radu, 12. Uspostavljanje sistema za prikupljanje i obradu podataka, uz razvoj novih informacionih sistema, 13. Unapređenje istraživačke djelatnosti, 14. Razvijanje svijesti o značaju zdravlja zaposlenih i zaštite na radu, kroz javno informisanje.

Uspješnost u implementaciji Strategije i realizaciji strateških ciljeva mjeriće se korišćenjem EUROSTAT-ovih indikatora: 1. Incidenca i prevalenca profesionalnih bolesti, 2. Incidenca i prevalenca bolesti u vezi sa radom, 3. Broj fatalnih nesreća i povreda na radu, 4. Stepen morbiditeta u aktivnoj radnoj populaciji, 5. Incidenca radne nesposobnosti iskazane na 100.000 stanovnika.

Prioritetni ciljevi Strategije su:

Koncept medicine rada u Crnoj Gori

1. Jačanje politike koja se bavi zdravljem zaposlenih i zaštitom na radu uključujući integrisanje zdravlja zaposlenih i zaštite na radu u druge sektorske politike i iznalaženje novih sinergija,

Prema SZO-u i MOR-u, medicina rada predstavlja promociju i obezbjeđivanje najvećeg stepena fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja zaposlenih u svim profesijama, sa posebnim fokusom na:

- Koncept prevencije, - Zaštitu zdravlja zaposlenih i njihove radne sposobnosti i kapaciteta.

Ova definicija je odredila koncept, uključujući i model organizacije i pružanja usluga medicine rada, koji se kao takav po prvi put inauguriše u Crnoj Gori kroz Strategiju unapređenja zdravlja zaposlenih i zaštite na radu.

Radi se o posve novom, sveobuhvatnom konceptu medicine rada koji pored uskog tumačenja prevencije profesionalnih oboljenja i povreda obuhvata zaštitu i promociju zdravlja svih zaposlenih i njihove radne sposobnosti.

Zdrav, motivisan i zadovoljan zaposleni fundamentalni je uslov i ključ postizanja budućeg socijalnog i ekonomskog blagostanja i napretka svakog društva. Za postizanje ovog cilja nije dovoljno preduzeti mjere prevencije rizika na radnom mjestu i zaštite zaposlenih.

Neophodno je preduzeti pozitivne mjere radi poboljšanja postojećeg zdravstvenog stanja zaposlenog i promocije zdravlja kao i uspostavljanja kulture u čijem fokusu je zaštita na radu. Ovakve mjere obuhvataju promociju zdravlja, edukaciju i obuku.

Model organizacije i pružanja usluga medicine rada Globalno Novi koncept pružanja usluga medicine rada za sve zaposlene, bez obzira na sektor, vrstu i tip zaposlenja, veličinu i profil poslodavca ili geografsku lokaciju, sublimiran je u BOHS (Basic Occupational Health Services) modelu pružanja osnovnih usluga medicine rada.

BOHS model podrazumijeva pristup uslugama koje su relevantne, dostupne, prihvatljive, priuštive i

dobrog kvaliteta. Ovaj model predlaže postepeno razvijanje infrastrukture i kapaciteta od osnovnog stepena do najvišeg sveobuhvatnog nivoa pružanja usluga medicine rada.

Koncept BOHS modela proističe iz člana 6 Alma Ata deklaracije (1978. god.) u kojem je eksplicitno definisano: “Primarna zdravstvena zaštita predstavlja osnovnu zdravstvenu zaštitu zasnovanu na praktičnim, naučno utemeljenim i socijalno prihvatljivim metodama… To je prvi nivo kontakta koji se ostvaruje između pojedinca, porodice i zajednice sa zdravstvenim sistemom čime se zdravstvena zaštita približava što je moguće više mjestu u kojem ljudi žive i rade...“ BOHS model predstavlja primjenu i uvođenje principa sadržanih u Alma Ata deklaraciji na zdravlje zaposlenih i zaštitu na radu. Radi se o naporu na planu obezbjeđivanja dostupnosti usluga medicine rada i onim kategorijama zaposlenih osoba koje nijesu imale tu mogućnost. Ovaj model je istovremeno i metod razvijanja usluga medicine rada do nivoa definisanog konvencijama MOR-a, br. 161 i 155.

Principi BOHS modela po prvi put su razmatrani na zajedničkoj sjednici SZO / MOR komiteta za medicinu rada održanoj 2003. god. Od tada BOHS model zauzima prominentno mjesto na globalnoj agendi razvoja medicine rada. Važno je istaći da obije međunarodne organizacije naglašavaju važnost strategije i akcionih planova za inkorporiranje medicine rada u svim sektorskim politikama.

Uspješna implementacija strategije razvoja medicine rada i BOHS modela zahtijeva rukovodeću ulogu nacionalnih vlasti i punu tripartitnu saradnju. Razvijanje infrastrukture, obuka i edukacija kadra, tj. pružaoca usluga medicine rada, važna je pretpostavka uspješne implementacije BOHS modela.

Nastavak i kraj u sljedećem broju

71

KAKO POBOLJŠATI KVALITET MEDICINSKE USLUGE?

Piše: dr Rajko Šofranac Medicinska usluga se definiše kao aktivnost u procesu zdravstvene zaštite koja se može obavljati samostalno ili u paketu sa drugim uslugama, jednokratno ili više puta u toku pružanja zdravstvene zaštite, ali se uvijek sprovodi na isti način i predstavlja cjelinu po sebi.

Medicinska usluga se realizuje kroz strukturu zdravstvene službe, određene procese koje zdravstveni radnici obavljaju sa pacijentima, i dovodi do određenog ishoda po zdravlje pacijenta. U skladu sa tim Donabedianova (1966) podjela na strukturne, procesne i ishodne aspekte usluge uvela je određenu sistematičnost u razmatranju koncepta menadžmenta u procesima u zdravstvenim uslugama.

Kvalitet medicinske usluge podrazumijeva obučeno osoblje, standardizovanost medicinske usluge, prevenciju, liječenje što je prije moguće, smanjivanje rizika u radu, efikasnost i efektivnost u postavljanju dijagnoza i sprovođenje terapijskih procedura, široku kulturu i komuniciranje. Najkraće rečeno, to je skup mjera kojima se rješavaju zdravstveni problemi pacijenta. Komponente visokog kvaliteta podrazumijevaju visok stepen profesionalnosti i znanja u odnosu na raspoložive tehnologije, efikasnost u korišćenju resursa, koji su minimalnog rizika za pacijente, zadovoljstvo pacijenata i konačan ishod pružene zdravstvene usluge.

Ključna stvar je da je kvalitet kompleksan i multidi-

PRIJEM

DIJAGNOZA

menzionalan i da ga često nije lako kvantitativno izraziti niti sumirati na jednostavan način, zbog čega postoji izreka kvalitet je teško definisati, nemoguće mjeriti, a lako prepoznati.

Na slici je prikazan model procesa pružanja medicinskih usluga.

Tok aktivnosti u pružanju zdravstvenih usluga Proces kontinualnog poboljšanja podrazumijeva prepoznavanje novih i modifikovanje postojećih želja korisnika, kao i rješavanje problema koji proističu iz mjerenja pojedinih komponenti sistema. Kada je jedan proces značajno poboljšan onda se mora pratiti i mjeriti po svim segmentima po kojima je svojevremeno analiziran.

Težište je, dakle, na aktivnosti definisanja i mjerenja učinka procesa sa aspekta: •Analize efikasnosti, •Analize uzroka negativnih pojava u zdravstvenoj ustanovi, •Potreba da procesi budu usmjereni na zadovoljenje potreba pacijenta na način koji je povoljan za zdravstvenu organizaciju i

TERAPIJA

KONTROLNA DIJAGNOSTIKA

SANACIJA ZDRAVSTVENOG

PROBLEMA AMBULANTNI HITNI BOLNIČKI

72

STACIONARNO AMBULANTNO

PROMJENA ŽIVOTNIH NAVIKA OPERATIVNI ZAHTJEV MEDIKAMENTOZNA TERAPIJA

STACIONARNO AMBULANTNO

POBOLJŠANJE KONTINUIRANA TERAPIJA NESANIRANO

•Da procesi budu na nivou svjetske klase i usmjereni ka zadovoljstvu pacijenata, što je i jedna od direktiva Svjetske zdravstvene organizacije.

Jedna od osnovnih uloga menadžmenta zdravstvene ustanove jeste da identifikuje probleme a onda organizuje da se oni eliminišu. Efikasna eliminacija problema podrazumijeva logičan redosljed koraka unapređenja. U literaturi postoje definisani koraci neophodni za unapređenje i otklanjanje problema.

U vezi sa problemima neophodno je naglasiti sljedeće: problem postoji samo onda kada razlog odstupanja nije poznat. Problem je ono što smatramo dovoljno važnim za rješavanje.

Smatra se da se poboljšanje kvaliteta medicinske usluge odnosi prvenstveno na strukturu, opremu, objekte i osoblje, a ne na operativne procese i rezultate. Sve dok se ne definišu kriterijumi za realizaciju i dobar monitoring (indikatori) smatraće se da je „najbolja” ona služba koja ima najviše resursa. Greške se ili prikriju ili prebace na pojedince, umjesto da se iskoristi jedna od mogućnosti da se poboljša sistem i smanje greške. Na menadžment kvalitetom u medicini se u takvoj situaciji gleda kao na jedan od metoda inspekcije koja kontroliše a ne podstiče razvoj zdravstvene organizacije.

Profesionalci, kao i korisnici, imaju ograničeno znanje ili razumijevanje o postojećoj organizaciji zdravstvenih službi u smislu ostvarivanja njihovih prava i uloga.

Otuda zdravstvena organizacija egzistira izolovano, umjesto da se međusobno povezuje sa drugim organizacijama.

Jedno od zajedničkih iskustava jeste da poboljšanje kvaliteta ne zavisi mnogo od većeg broja osoblja, opreme ili novca, nego od reorganizacije korišćenja postojećih resursa i promjene načina rada. Poboljšanje kvaliteta više zavisi od ponašanja, nego od tehnologije; upravo zbog toga metode poboljšanja kvaliteta koje se koriste u jednoj državi ne moraju dati dobre rezultate ako se koriste u nekoj drugoj državi. Ne smije se zanemariti ni kultura kvaliteta.

Otvorenost, povjerenje, motivacija i opredijeljenost, temelji su kulture kvaliteta.

Bitno je naglasiti da medicinske usluge koji se realizuju moraju biti: •Krute, a ipak fleksibilne, •Efikasne, a ipak efektne, •Kontrolisane, a ipak slobodne, •Stabilne, a ipak promjenljive.

Nalaženje mjere u ovim procesima moguće je jedino uvođenjem standarda kvaliteta.

Uskoro izlazi iz štampe knjiga: MENADŽMENT KVALITETOM ZAŠTITI

U

PRIMARNOJ

ZDRAVSTVENOJ

Autori: dr Rajko Šofranac, dr Milica Šofranac Izvod iz recenzije: „Autori knjige ’Menadžment kvalitetom u domovima zdravlja‘ dr Rajko Šofranac i dr Milica Šofranac su uložili značajan trud da jednu vrlo kompleksnu i aktuelnu temu obrade na stručan, razumljiv i prije svega primjenjiv način. Knjiga je prikladna za korišćenje pri studiranju ali i za uspostavljanje i vrednovanje sistema kvaliteta u domovima zdravlja. Pristupi kvalitetu i menadžmentu, primjena opštih standarda kvaliteta i posebnih standarda za medicinske usluge su znalački obrađeni u ovoj knjizi, omogućuju da se kvalitet izdigne na viši nivo i širi na segmente od značaja za veliki broj korisnika.

Ova knjiga, sa jasnim tekstom i razumljivim ilustracijama i bogatom literaturom, predstavlja doprinos razumijevanju ove složene i aktuelne teme.“ Dr Milan J. Perović Prof. emeritus Univerziteta Crne Gore

73

NOVE KNJIGE VODIČ ZA PRVU POMOĆ, grupa autora, urednik dr Jovan Utješinović

INFEKCIJE Infekcija predstavlja prodor mikroorganizama u organizam, tj. tkiva i organe.

Usljed infekcije mikroorganizama dolazi do oštećenja pojedinih tkiva i organa, koja su praćena reaktivnim pojavama: crvenilom, otokom, povišenom temperaturom, bolom, oslabljenom funkcijom organa.

Organizam je neprestano izložem bakterijama kojih ima u usnoj šupljini, disajnim putevima, debelom crijevu. Pored toga, organizam je ponekad izložen djelovanju mikroorganizama (virusa, bakterija...) spolja.

Infektivni agensi (mikroorganizmi) „ulaze“ u organizam na različite načine. Najčešće je to prilikom kijanja, kašlja ili govora. Tada govorimo o tzv. kapljičnim infekcijama. Mogu ući putem prljavih ruku, zaraženom hranom, vodom ili drugim životnim namirnicama (npr. hepatitis A).

Danas je dosta rasprostranjen tzv. hematogeni (krvni) put širenja infekcije. Ovim putem se mogu prenijeti virusi hepatitisa (žutice) B ili C, HIV virus. Posebno bitna je i infekcija rane.

Mjesto na kome je došlo do prekida kontinuiteta kože i vidljivih sluznica predstavlja savršenu podlogu za razvoj mikroorganizama, te se svaka interakcija sa ranama mora vršiti sa najvećom pažnjom i obzirom.

Kod nekih rana (rane vatrenim i hladnim oružjem, prskotine, duboke laceracije) mogućnost razvijanja infekcije je veoma velika te treba biti veoma obazriv pri pružanju prve pomoći povrijeđenima sa ovakvim ranama. Preko ovakve rane, zbog izloženosti krvnih sudova, moguće je prenijeti veliki broj bolesti, a među njima se izdvajaju tetanus i gasna gangrena. Bakterijama koje izazivaju tetanus i gasnu gangrenu naročito pogoduje lokalna mikrosredina dubokih rana.

Ukoliko se ne primjeni vakcina, i ne započne liječenje, neizbježno dolazi do razvoja teških komplikacija i smtri.

U novije vrijeme infekcije rane potiču od bakterija od kojih neke normalno nastanjuju kožu čovjeka i okoline prirodnih otvora. Razvojem rezistencije na antibiotike, zbog njihove nerezonske upotrebe proteklih decenija, ove infekcije su postale veoma uporne i potencijalno opasne po život.

Kada se radi o otvorenim ranama veoma je važno svesti rizik od infekcije na minimum. Onaj koji pruža prvu pomoć bi trbao:

74

1.Voditi računa da se ne dođe u kontakt sa krvi ili drugim ekskretima unesrećenog; 2.Oprati ruke sapunom i vodom prije, i poslije ukazivanja prve pomoći, ako je moguće; 3.Upotrebljavati rukavice za jednokratnu upotrebu, ako je moguće. Ako ne, upotrijebiti plastičnu kesu da bi zaštitili ruke; 4.Oprezno rukovati sa oštrim predmetima i uklonite ih na siguran način.

Opekotine (lat. combustio) Prva pomoć i naknadni tretman Piše: dr Ivan Lekić U radu ljekara HMP često se susrećemo sa opekotinama, tj. povredama uzrokovanim dejstvom prekomjerne toplote plamena, vrelih tečnosti i para, električne struje, hemikalija itd. Postupak sa opečenim u velikoj mjeri zavisi od procjene težine opekotine (lake i teške opekotine). Ona se vrši na osnovu ocjene stanja površine zahvaćene kože, dubine i lokalizacije opekotine.

Osnovno oštećenje kod opekotine jeste gubitak kože sa smanjenjem svih njenih zaštitnih funkcija, čime se stvaraju uslovi za razvoj infekcija, kao i gubitak tečnosti i elektrolita i razvoja hipovolemijskog soka. Time se može ugroziti i život pacijenta.

Površinu opekotine posmatramo u odnosu na ukupnu površinu kože i izražavamo je u procentima.

Dubina se određuje na osnovu izgleda opečene površine, jer zavisno od težine opekotine vrši se i sam medicinski tretman.

Prema dubini, opekotine dijelimo na: 1.Opekotine I stepena, gdje je zahvaćen površinski sloj kože (epiderm). Opečena površina je crvena, bolna i otečena.

2.Opekotine II stepena, gdje se pored crvenila, bola i otoka javljaju i plikovi.

3.Opekotine III stepena su veoma ozbiljne jer je uništena cijela debljina kože, oštećena su tkiva, mišići i krvni sudovi.

Ovdje postoji velika opasnost od infekcija, ali i od šoka, naročito u slučajevima opečenosti velikih površina.

Neke opekotine zahtijevaju obavezno bolničko liječenje. To su velike opekotine, opekotine III stepena,

opekotine lica, šakâ i stopala, opekotine genitalija, kao i opekotine nastale udisanjem vrelih gasova i para.

Prva pomoć se sastoji u uklanjanju uzroka opekotine i obilnom hlađenju vodom ili fiziološkim rastvorom.

Zalijepljene dijelove odjeće ne skidati silom i ne otvarati plikove ! Opečenu površinu treba prekriti čistim materijalom. Pacijenti često na opečenu površinu stavljaju razne masti i praškove, čime dodatno otežavaju adekvatnu obradu i stvaraju odličnu podlogu za razvoj infekcija. Znači, na opečenu površinu nikada ne stavljati masti, praškove i druga sredstva. Opečene ekstremitete treba podići i povrijeđenog evakuisati u ležećem položaju. U osnovi medicinske pomoći nalazi se adekvatna obrada opekotine, primjena antibiotske terapije, obavezna antitetanusna zaštita i nadoknada tečnosti.

Opekotine I stepena ne zahtijevaju hiruršku obradu. To su blaže opekotine koje spontano zacjeljuju za nekoliko dana. Primjer su solarne opekotine. Njihovo liječenje se sastoji u prestanku daljeg izlaganja suncu i hlađenju opečene površine. Eventualno, mogu se dati analgoantipiretici, ibuprofen, npr.

Opekotine II stepena su teže opekotine. Njihov tretman se sastoji u pranju grube prljavštine vodom i sapunom, a opečena površina se pere nekim od dezinfekcionih sredstava, tipa povidon-jod pjene, asepsola i sl. Bule se uklanjaju kao i sva oštećena koža, do dobijanja čiste ružičaste površine koja se obilno ispira fiziološkim rastvorom. Rana se mora dobro isušiti sterilnom gazom, nakon čega slijedi postavljanje specijalnog, višeslojnog zavoja koji ima ulogu da privremeno zamijeni oštećenu kožu.

Opekotine III stepena su najteže i zahtijevaju obaveznu hiruršku obradu i specijalno liječenje. Opečenom se obavezno daje antibiotska terapija, antitetanusna zaštita, a obavezna je i adekvatna nadoknada tečnosti.

75

Feng šui - “nova škola”

Feng šui je tehnika uređenja enterijera koja ima za cilj balans energije u prostoru u kojem boravimo. Cilj ove tehnike je umirujuća, kao i stimulativna atmosfera koja se pozitivno odražava na vašu ličnu energiju i zdravlje (prije svega).

Vremenom je, osim klasične, tzv. „škole kompasa“, formiran veliki broj škola od kojih se najviše koristi i škola koja ima korijene u budizmu. Najpopularnija je u Americi, pa se tamo najviše i primjenjuje. Zbog toga što ova škola isključuje upotrebu kompasa, malo je lakša za primjenu, ali i manje precizna. Omogućava lakši pristup, daje veću slobodu pri uređenju enterijera i prilično je lako savladati pravila koja ona nameće.

Da biste primijenili ovu tehniku na vaš stambeni prostor potrebno je da imate: - nacrt (plan) stana ili kuće - rotirajuću pa-kua ( ili ba-gua ) mapu

Osnova pa-kua mape je tzv. magični kvadrat sa devet brojeva. Poznato je da se Kinezi oslanjaju na petnaestodnevni ciklus (15 dana) između pojave mladog i punog Mjeseca. Zanimljivost vezana za magični kvadrat jeste to da su brojevi na njemu postavljeni tako da sa koje god strane sabirate cifre, pa i dijagonalno, zbir je uvijek petnaest. Brojevi predstavljaju različite vrste energije (kao i ciljeve), a sabiranje je njihovo međusobno prožimanje. Ovo opet ukazuje na to koliki značaj ima pravilno korišćenje energije da bi postigli krajnji cilj, a to je uspostavljanje balansa (broj 15).

Svaki broj zauzima jedan od sektora vaše kuće.

Osim broja, svaki sektor ima i poseban naziv: 1 – voda; 2 – zemlja; 3 – grom; 4 – vjetar; 5 – jezgro; 6 – nebo; 7 – jezero; 8 – planina; 9 – vatra.

U skladu sa tim šta broj i naziv predstavljaju u odnosu na prostor, vrše se promjene sa ciljem da se ostvari harmoničan tok energije od koje možete imati mnogo koristi.

Rotirajuća pa-kua mapa („rotirajuća“ zato što se pomjera u odnosu na plan kuće, odnosno ulazna vrata).

Možete je koristiti i za svaku prostoriju pojedinačno. Pa-kua mapa se postavlja na plan kuće (za koji se podrazumijeva da je precizan i proporcionalan). Mapa se crta na što tanjem papiru i postavlja na plan.

Kada ovo uradite, imaćete jasniju sliku o tome kako treba urediti vaš dom, šta treba ojačati, šta oslabiti... Ako ste bolje upoznati sa feng šuijem, uvidjećete gdje postoji prob-

76

lem, gdje se energije međusobno „kose“ , a gdje je energetski tok pravilan i povoljan.

Pojednostavljeno, izgledalo bi ovako: Bogatstvo Zdravlje Znanje

Slava Centar Karijera

Ljubav Djeca Pomoć

Ako pažnju usmjerite na energiju koja je bitna za zdravlje, onda bi to bio lijevi centralni ugao. Kao i škola kompasa, i ova se služi teorijom pet elemenata i njihovim međusobnim odnosom. Iz ovog dijela kuće treba izbaciti ili pomjeriti: - metalne predmete - oštre ukrasne predmete (npr. bodeže, starinsko ukrasno oružje...)

- kompjuter, televizor (ako postoji mogućnost) - metalne sprave za vježbanje -uvelo, suvo, vještačko cvijeće, kaktuse - slike sa motivima „mrtve prirode“ U ovaj dio unesite: - plave, tirkizne, zelene zavjese - dekorativne predmete sa motivima vode i drveta - biljke (visoke, zaobljenih listova). Preporučuje se bambus.

- zelene, plave prostirke, tepisi - neke od drvenih figurica feng šui simbola (npr. slon) -slike porodice. Izbjegnite metalne ramove. Umjesto njih upotrebite drvene.

Maja Pejović, feng šui konsultant

FIZIOTERAPEUTSKA AMBULANTA

“GILE-SPI” - MSC Budva

Zdravko Filipović - Gile Zoran Lazarević dipl. fizioterapeut dipl. fizioterapeut 067 313 782 OBAVEZNO ZAKAZIVANJE 069 083 955 ORDINACIJA

&

VA Š E P O R O D I C E dr Svetlana Vučeković Specijalista za kožne i venerične bolesti dr Slobodan Mandić Specijalista urgentne medicine

DERMATOLOGIJA:

* SPECIJALISTIČKI PREGLEDI DJECE I ODRASLIH * SPECIJALISTIČKI PREGLEDI POLNIH BOLESTI * ELEKTROKAUTER - skidanje bradavica - elektroepilacija dlake * TEČNI AZOT - liječenje virusnih bradavica - liječenje kondiloma na polnim organima

PHARMACIA

GALEN

Jedin i u Crn oj Gori sa v rlo usp ješ n im rez ultatima : - Mast z a dek ubite - Lijek p rotiv E.COLI u v agin aln om sek retu

U ORDINACIJI SE VRŠE USLUGE:

* OPŠTI PREGLEDI * ULTRAZVUK STOMAKA, JETRA, ŽUČNA KESA, SLEZINA, PROSTATA * TERAPIJA BOLA

KUĆNO LIJEČENJE:

* PREGLEDI ODRASLIH I DJECE * OBRADA I PREVIJANJE RANA * DEKUBITUSI, SKIDANJE KONACA * POSTAVLJANJE ILI ZAMJENA KATETERA * INFUZIONA TERAPIJA I TERAPIJA BOLA

U O

H ERPES ZOSTERA

:

KOZMETOLOGIJA:

*TRETMANI LICA a) klasični i biološki (murad i neostrata) b) tretmani za akne c) pedikir d) manikir e) parafino terapija f) depilacija

adresa: ul. Slobode, 17/1, Podgorica, e-mai: dr.dermatologija@t-com.me PREGLEDI SE MOGU ZAKAZATI NA TEL: 020 664 648

- Losion p rotiv ak n i

Kotor, Škaljari bb Tel: 032 304 212, mob.tel: 067 268 690 e-mail: galen@t-com.me

POKLONI ČITAOCIMA 1

Ordinacija Zdravlje,

Podgorica 067 881 575 poklanja preglede specijaliste fizijatrakičma i zglobovi

3 5

2 apoteka

FONTIS *Fontela*

Svetozara Markovića br.1 tel.

020 248 914 poklanja: Pregled i preparat za njegu kože iz palete proizvoda po vlastitoj recepturi

GALEN Kotor, 032 304 212 poklanja: gel za vene

4 IN SPE,

Bar

Centar za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ul. 8 mart 74 – Podgorica, tel: 020 662 198, 067 835 565 Poklanja: 1.Pregled specijaliste fizijatra 2.Tretman u hidromasažnom bazenu, sauni ili infracrvenoj kabini 3.Masaža

poklanja: tri poklon paketa organskog proizvoda ApiBronhi

---------------POKLON KUPON ZA ČITAOCE (11)

IME I PREZIME ČITAOCA: ________________________________________ ADRESA: ______________________________________________________________ TELEFON: _____________________________________________________________ UNIJETI REDNI BROJ JEDNOG POKLONA: ____________________

KUPON SLATI NA ADRESU: ul. Mitra Bakića 140, Podgorica ZA MEDICAL CG IMENA NAGRAĐENIH ČITALACA BIĆE OBJAVLJENA U SLEDEĆEM BROJU MEDICAL-A

6

poklanja: 5 poklon paketa * Priroda na dohvat ruke od Imleka *

BIOPROTEKTOR

7 8

poklanja: zaštitu od zračenja . *Bioprotektor za mobilni telefon* - 2 kom

tel: 020 664 589 poklanja: 5 poklon paketa svojih proizvoda

Nagrađeni čitaoci: Podgorica: Munevera Vučeković, Itana Živković, Vera Korać, Jelena Baturan, Ostojić Relja, Ivana Živković, Milena Baković, Nikšić: Milijana Nikolić, Saveta Radović, Petar Savić, Cetinje: Branojka Sjekloća, Bar: Danica Karanikić, Borko Vlahović, Marina Vuković, Danka Kostić, Tivat: Milorad Ćuk, Kotor: Velinka Mrvošević, Dragana Nedić, Herceg Novi: Nebojša Pekić, Milan Mašan, Igalo: Slobo Radanović, Mojkovac: Veljko Rakočević, Andrijevica: Rajko Tadić, Pljevlja: Vanja Dendić, Marina Zvizdić, Rožaje: Rabija Marković

79

MALO SMIJEHA Jesu li instrumenti spremni - pita doktor uoči operacije.

- Jesu, svi su u redu - odgovara glavna sestra.

- Šta je ovo! Ja tu umirem, a vi se spremate za sviranje! - javi se pacijent.

-Moram da vam operišem slijepo crijevo – reče hirurg poznatoj estradnoj umjetnici.

-Oh, bože, da li će se vidjeti ožiljak?

-Sve zavisi od toga koliki će vam biti dekolte.

Pita šef bolnice zabrinutog ljekara: -Zaboga kolega, šta ste se umusili, ozdravio vam je težak bolesnik. Radujte se!

-Ma radovao bih se kada bih sve znao. Saznao sam od čega boluje, ali pojma nemam od čega je ozdravio.

-Doktore, imam problem zbog svojih velikih grudi!

-Ne brinite ništa, odmah ću problem uzeti u svoje ruke.

Dolazi tip kod doktora i sa vrata kaže: -Doktore, zaljubljen sam u svog psa!

-Pa dobro, mnogi ljudi vole životinje...

-Ali, doktore, mene moj pas fizički privlači!

-Aha... a je l' to mužjak ili ženka?

-Naravno da je ženka, pa nijesam ja homoseksualac!

Došao čovjek u apoteku i traži lijek protiv štucavice. Apotekar mu zvizne šamar. -Zašto ste mi opalili šamar?

-To uvijek pomaze - kaže apotekar.

-Ali, lijek je za moju ženu - reče čovjek.

Je li kod vas mucanje nasljedno?

- Nnnijje..., tttaatta mmucca, allli đeddd pprressstttaoooo....

- Zar se izliječio?

- Mmmaaa....nnnne....huuuhuuuuhuuu.. Ummmmrrroooo je!

Imate puno sreće! Auto vas je srušio upravo ispred kuće u kojoij stanuje doktor!

80

- Koja sreća! Pa ja sam doktor i ovo je moja kuća!

Kolega, izvadite li vi uvijek zub bez boli?

- Pa, baš i ne. Juče sam, na primjer - izvrnuo ruku, i još me malo boli! Čujem da je tvoj suprug kao doktor jako omiljen?

- Naravno! Pacijenti zbog njega i u smrt polaze!

Doktor: Ne brinite, nije opasno to što pričate sami sa sobom.

Pacijent: Ali doktore, ja sam tako dosadan!

MEDICINSKI RJEČNIK

A

utizam - vrlo složeni poremećaj u razvoju mozga, koji karakteriše slaba ili nikakva socijalna interakcija i komunikacija, te ograničeni i ponavljajući obrasci ponašanja.

Autizam je poremećaj u mnogim djelovima mozga, ali se ne može sa punom sigurnošću dokazati kako oni ostvaruju svoj uticaj na sveukupno ponašanje organizma. Autizam je jedan od pet pervazivnih razvojnih poremećaja kod djece, koji se karakteriše široko rasprostranjenim abnormalnostima u socijalnoj interakciji i komunikaciji, izrazito ograničenim interesima i čestom ponavljajućem ponašanju (“automatizmu”). Najpoznatiji pervazivni poremećaj je Autizam, ostali su Retov sindrom, Dječiji disintegrativni poremećaj, Aspergerov sindrom i Pervazivni razvojni poremećaj ne drugačije određen (engl. PDD-NOS).

Kod autizma nema smanjenja ili povratka na početno stanje, on je ravnomjeran u svom intenzitetu i toku. Dok se kod jednih vide teža oštećenja poput mentalne retardacije, izraženog ćutanja, ponavljajuće motorike (kao što je lupkanje rukama ili ljuljanje); kod drugih s blažim oštećenjima može postojati aktivan ali prepoznatljivo neobičan socijalan pristup usko ograničenih interesa i opširno pedantne komunikacije.

C

rveni vetar (Erizipel) - akutno infektivno oboljenje koje se klinički manifestuje lokalizovanim, oštro ograničenim crvenilom, otokom kože i simptomima opšte infekcije. Uzročnik ove bolesti je bakterija Streptococcus beta haemolythicus grupe A, koja uzrokuje i druge slične bolesti. Mnogo rjeđe se kao uzročnici mogu pojaviti i streptokoke iz grupe C, D ili G, dok kod novorođenčadi uzročnik erizipela može biti i bakterija iz grupe B. Rezervoar infekcije je osoba oboljela od neke vrste streptokokne infekcije, koja se najčešće prenosi neposrednim kontaktom sa inficiranom osobom. Oboljenje nije zarazno (kontagiozno), a javlja se sporadično i to uglavnom u hladnijem vremenskom periodu kada ima više drugih streptokoknih oboljenja.

D

ekompresiona bolest (DB) (Aeroembolizam ili disbarizam) - oboljenje koje nastaje poslije nagle dekompresije (promene pritiska gasova) u kesonima, ronjenju, avijaciji i astronautici.

Osnovni uzročnik bolesti su gasni mjehurići azota, koji iz rastvorljivog stanja u krvi i tkivima prelaze u gasne mjehuriće i pri tome se nagomilavaju u tjelesnim tečnostima i tkivima. Dekompresiona povreda se može javiti kao rezultat dekompresije od velikih dubina mora do visina svemira.

U zavisnosti od toga gdje je došlo do nakupljanja mjehurića, zavisi i u kojim tkivima i organima će doći do poremećaja.

Ti poremećaji mogu preći u bolest ukoliko se ne preduzmu adekvatne mjere. Postoje dokazi da neotkriveni, zanemareni

ili asimptomatski dekompresioni poremećaji mogu dovesti i do nepovratnog organskog i funkcionalnog oštećenja organizma.

F

rigidnost - termin se upotrebljava u značenju emocionalno-seksualne „hladnoće“, odnosno seksualnog poremećaja koji se sastoji od nesposobnosti za seksualno uzbuđenje ili za doživljaj orgazma kod žena. Prema savremenim shvatanjima, ovaj pojam je višestruko uslovljen psihodinamičkim razlozima te je neophodan dubinsko-psihološki tretman.

J

etra - organ kod kičmenjaka, uključujući i ljude. Jetra ima važnu ulogu u metabolizmu obavljajući mnoštvo funkcija, uključujući detoksifikaciju, odlaganje glikogena i proizvodnju proteina krvi. Jetra takođe proizvodi žuč, koja je važna prilikom varenja. Medicinski termini koji su u vezi sa jetrom, uglavnom počinju sa hepato- od grčke riječi za jetru, hepar.

L

ibido - opšta oznaka za psihičku energiju. To je jedan od ključnih pojmova psihoanalize i odnosi se na energiju seksualnog nagona. Zato su nagonske težnje uvijek usmjerene ka traženju prijatnosti i zadovoljstva bilo na sopstvenom tijelu (autoerotsko), na spoljašnjem objektu (stvarno) ili fantazmatsko, incesno, homoseksualno i sl. Energija libida, odnosno seksualnog nagona, mijenja se u fazama, kao što su oralna i analna, dok ne dostigne genitalni stadijum i ne pronađe odgovarajući seksualni objekt koji nije dat prije ovog iskustva. Po Jungovom shvatanju libido se definiše kao cjelokupna psihička, odnosno životna energija kojom svaka osoba raspolaže.

Ž

ivac (Nerv, lat. nervus) - dio perifernog nervnog sistema, koga sačinjavaju snopovi produžetaka (aksona) nervih ćelija različitog volumena i brojnosti. Osim toga, u sastav živca ulaze i vezivne ćelije, kolagena vlakna i krvni sudovi, koji se jednim imenom nazivaju endoneurijum. Oko živca se nalazi vezivni omotač epineurijum i od njega polaze vezivni izdanci koji grade perifascikularne omotače ili perineurijum. Živci povezuju centralni nervni sistem sa periferijom, tj. sa svim tkivima i organima. Aferentni nervi donose signale (nervne impulse) u centralni nervni sistem, gde se informacije obrađuju i odakle se šalju povratni signali preko eferentnih nerava u odgovarajuće strukture (mišiće, žlijezde, organe itd). Na osnovu lokalizacije tijela nervnih ćelija, čiji aksoni grade živce, oni se dijele u dvije osnovne grupe: moždane živce (lat. nervi craniales) kojih ima 13 pari, i kičmene živce (lat. nervi spinales), kojih ima 31 par.

81

Jedno od najznačajnijih otkrića u 19. vijeku - engleski ljekar Ronald Ros zaključio kako se malarija može spriječiti

Nemirni duh i veliki borac Ljekar Ronald Ros otkrio je 21. avgusta 1897. godine vrstu komarca koji prenosi malariju, što je bilo presudno za suzbijanje bolesti koja je uzrokovala smrt miliona ljudi. Ros je jedan od prvih dobitnika Nobelove nagrade za medicinu - 1902. godine. Malarija je parazitska infektivna bolest koju izaziva sićušni parazit Plasmodium i to bilo koji od četiri vrste koliko ih postoji. Svaka od ovih vrsta ima svoje specifičnosti, bilo prema reakciji na medikamente ili prema lokaciji u organizmu nakon infekcije, ali i prema efektima koje ima po zdravlje čovjeka.

Infekcija ovim parazitom može ugroziti život oboljelog u toku par dana od ulaska parazita u organizam, a kod parazita postoji rezistencija na većinu dostupnih medikamenata, tako da terapija mora biti kombinovana.

Za ime Ronalda Rosa svi povezujemo malariju, ali rijetko ko zna nešto o njemu. U svojoj karijeri bavio se matematikom i fizikom, a u prvom redu bio je pjesnik i romanopisac, koji je postigao najskromniju ljekarsku kvalifikaciju koja će mu omogućiti da zarađuje za život.

Tokom rada u indijskoj medicinskoj službi bio je svjedok nadaleko raširene bijede, prouzrokovane malarijom. On je otkrio glavne faze u životnom ciklusu malarijskog parazita i pronašao način kako se malarija može spriječiti.

Bilo je to jedno od najznačajnijih otkrića u 19. vijeku Ronald Ros se rodio u Almori, u brdima Himalaja, u Indiji, 13. maja 1857. godine.

Otac mu je bio britanski general u Indiji, a Rosova majka poticala je iz pravničke porodice. Porodica Ros imala je desetoro djece, a skoro sva su rođena u Indiji. Ronald Ros je bio najstarije dijete. Kad je imao osam godina vratio se u Englesku, jer su roditelji željeli da Ronald ima najbolje obrazovanje.

Tokom srednje škole konstantno je crtao i želio je

82

da postane umjetnik. Ipak, očeva želja je bila da Ronald postane ljekar. Upisao je ljekarsku školu "Sveti Vartolomej" u Londonu. Nije bio neki student i morao je da se muči da nađe posao. Prihvatio je mjesto hirurga na prekookeanskim brodovima. Godine 1884. postavljen je za privremenog hirurga u garnizonu u Bangaloreu. Tada su ga prvi put izgrizli komarci, što ga je dodatno podstaklo da ih proučava. Tokom 1895. godine, naučnici nijesu znali kako se malarija prenosi. Ros se zainteresovao za tu opaku bolest, a pretpostavljao je da se malarija prenosi ujedom komarca.

Rosa niko nije razumio. Po velikoj vrućini 1897, secirao je zaražene komarce.

Pregledao im je ćelije želudačnog tkiva. Otkrio je crna zrnca, onakva kakva je vidio kod parazita malarije.

Nedvosmisleno je utvrdio da komarac Anopheles nosi parazite koji se prepoznaju po svom crnom pigmentu.

Ronald Ros je nastavio sa proučavanjem malarije, pa je u aprilu 1898. godine pomoću velikog broja eksperimenata dokazao da se malarija može prenositi ujedom komarca.

Sagledavajući značaj svoga otkrića i opasnosti koje ljudima prijete od malarije, Ros je očekivao da će dobiti velika sredstva za borbu protiv opake bolesti. Britanske vlasti međutim, nisu ni prstom mrdnule, pa je Ros razočaran podnio ostavku u Indijskoj medicinskoj službi. Ipak, ovaj veliki naučnik je 1902. godine dobio pismo iz Stokholma u kojem su ga obavijestili da je dobio Nobelovu nagradu za medicinu.

Tada se njegova materijalna situacija znatno poboljšala, pa je mogao mirnije da se bavi naučnim radom. Predvodio je naučne ekspedicije u borbi protiv malarije.

Umro je 16. septembra 1932. godine u Londonu.

VENDOKSIN KAPI cirkulacija, vene, hemoroidi Kapi ispoljavaju blagotvorno dejstvo kod gotovo svih poznatih poreme}aja u krvnim sudovima.

Vendoksin otklanja ose}aj zamora i trnjenja nogu i ruku.

Snabdeva tkivo kiseonikom, pobolj{avaju}i protok krvi kroz periferne krvne sudove, smanjuju mogu}nost stvaranja tromba i za{titno deluju kod dubokih venskih tromboza u periodima posebnog rizika (mirovanja u postelji, traume, stanja posle infarkta, mo`danog udara).

Povoljno uti~u na otklanjanje simptoma izazvanih infarktom: dezorijentisanost, povi{ena temperatura, ose}aj zamora, glavobolja ...

Povoljan uticaj imaju na funkciju jetre, detoksikaciju i metabolizam masti, smanjuju}i koncentraciju triglicerida i holesterola u krvi.

Kapi deluju na hemoroide gde uti~u na njihovo zarastanje, epitelizaciju i su{enje.

Povoljno uti~u kod povreda u sportu, tupih povreda i nagnje~enja posle preloma.

Zbog svog blagotvornog dejstva na prokrvljenost svih organa Vendoksin kapi mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

ZODEKS ^AJ infekcije i kamenci u bubrezima i be{ici ^aj je namenjen ubla`avanju problema nastalih kao posledica infekcije urinarnog trakta i prostate ili prisustva kamena i peska u bubrezima, mokra}noj be{ici ili `u~i.

Potpoma`e otapanje kamenca i deluje za{titno kod ponovne pojave kamena i peska.

Deluje kroz poja~ano lu~enje mokra}ne kiseline gde dolazi do postupnog ~i{}enja bubrega i uretera od spiranog taloga mulja i peska, ubrzavaju}i proces epitelizacije o{te}enog tkiva.

Ubla`ava gr~eve i bolove i uti~e na smanjenje telesne temperature izazvane upalnim procesima tako da ceo proces prolazi prili~no bezbolno.

Tako|e treba napomenuti da ~aj ima blagotvoran efekat i na upalne procese mokra}nih kanala i infekcije prostate izazvane kako gram pozitivnim tako i gram negativnim bakterijama.

Povoljno uti~e na smanjenje nivoa ureje i kreatinina u krvi i ima povojan efekat kod pojedina~nih cisti bubrega.

Zbog svog dejstva na kompletan rad urinarnog trakta, Zodeks ~aj mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

Proizvodi preduze}a ALTERNATIVA MEDICA izra|eni su prema principima dobre proizvo|a~ke prakse

Uvoznik za Crnu Goru: â&#x20AC;&#x153;ALTERNATIVA MEDICA MONTENEGRO d.o.o. Herceg Novi Herceg Novi, I Boke{ke brigade 58 Tel/fax: 031/345-773

Mob. 069/929-003, 068/666-791

Proizvodi:

d.o.o.

Loznica