medical_cg_20

MANIFESTACIJE: Dan antibiotske svijesti Humanost spaja svjetove Svjetski dan borbe protiv dijabetesa Nacionalni dan kontrole pušenja Dani italijanske otorinolaringologije u Crnoj Gori

INTERVJU: Ivan Maksimović

DECEMBAR 2010. - GODINA II - BROJ 20

1.00

PREDSTAVLJAMO: Urgentni centar KC Crne Gore

ČISTI KOLAGEN IZ MORSKIH DUBINA Najbolje što priroda daje iz morskih dubina

krema protiv bora sa kolagenom liječenje čistim kolagenom dnevna krema za sve tipove kože noćna krema za sve tipove kože dnevna hidratantna krema za izbjeljivanje kože noćna hidratantna krema za izbjeljivanje kože dnevna krema - 24 časa zaštita

U apotekama

MONTEFARM

Tretman ovim proizvodom je istinska kura za podmlađivanje zbog svoje jedinstvene formule prirodno aktivnih supstanci vrlo visoko koncentriranog kolagena morskog porijekla, acide hyaluronique i aktivnog djelovanja esencijalnog ulja (Helichrysum Italicum).

Protivupalnim i cikatrizirajućim načinom povećava mikrocirkulaciju epiderme i na taj način omogućava prodiranje kolagena u epidermu. Sa time je osiguran učinak protiv bora, učvršćivanja kože i optimalna hidratacija.

Uvoznik i distributer za Srbiju: MCG group d.o.o.

Slobodana Selenića 44, Veternik 21203, Novi Sad, tel./fax: 021/824 864, tel: 021 824 936, 649 649 5, mobilni: 063 50 40 13, e-mail: mcg@teamnet.rs, www.mcggroup.rs Uvoznik i distributer za Crnu Goru: Donator d.o.o. kuće Rakića bb, Tuzi, Podgorica 81206, tel. 020/870 082, fax: 020/870 059, e-mail: info@donator.co.me

kašice od povrća Kašice od povrća idealne su za početak dohrane nakon 4. mjeseca. Povrće sadrži sastojke koji su važni za rast i razvoj djeteta. Sve HiPP-ove povrćne kašice pripremljene su bez dodatka vještačkih boja, emulgatora i konzervansa. Ne sadrže so - molimo ne dodavajte nikakve začine.

Ukus povrća zahtijeva sasvim postepeno privikavanje, pa ga je u početku poželjno davati sa mlijekom - dajte djetetu nekoliko kašičica kašice sa povrćem, a onda mu dajte mlijeko.

Kat. br 4010 4012 4023 4033 4060 4070

Vrsta, 125 gr / 190 gr Mlada šargarepa Riža sa brokulom Mlado povrće sa rižom Povrće sa pavlakom Spanać sa pavlakom i krompirom Mlado povrće

ZA ONO NAJVRIJEDNIJE U ŽIVOTU

Uticaj na stolicu Čini tvrđom Normalizuje Normalizuje Normalizuje Čini tvrđom Normalizuje

Ukoliko želite više informacija – tu smo za Vas! "Gruppo Tessile" d.o.o. Kuće Rakića bb – Podgorica Tel./Fax: 00 382 20 870 061; e-mail: gruppotessile@t-com.me www.hipp.co.me

IzdavaÄ?: doo Flaer, Podgorica OsnivaÄ?: Dragan Nikolić IzvrĹĄni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Amer Ramusović UREDNIĹ TVO Dr Ana Mrdak, spec.ped.

Prof. dr sc med. Aneta Boťković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Doc. dr sc med. Boban Mugoťa Prof. dr sc med. BoŞidar M. Bojović Dr med. sc BoŞo Vuković Prim. dr sc med. Djurdjica Ostojić DraŞen Ljumović Dr Ilija Aťanin, spec.hir.

Dr Jelica Staniťić, spec.ped.

Dr Majda Šahman Zaimović, spec.pulm.

Prof. dr sc med. Marina Mugoťa Ratković Doc. dr sc med. Mileta Golubović Dr Milorad Drljević, spec. hir.

Prim. dr sc med. Milovan Živković Prim. dr Mensud Grbović mr sc Doc. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Dr Nebojťa Kavarić, spec.ped.

Ass. prim. dr sc med. Olivera Miljanović Mr ph.SneŞana Stanković Prim. dr sc Todor Baković Prim. dr. Veselin Staniťić, mr sc Doc. dr sc med. Vesna Miranović Doc. dr sc med. Zoran Srzentić Dr Zuhra Hadrović, spec. opť. med.

STALNI SARADNICI Anita Radanović Spec. fiz. Bojan Kraljević Prof. dr Bogdan Pajović Dr DuĹĄan Nenezić spec. za djeÄ?iju reh.

Spec. pedag. Dragana Marković Maja Pejović Dr Marko Savovski, spec. ortop. i baromed.

Dr Milana Ĺ oć Prim. dr Miroslav Femić, spec. pedijatar Dr MiĹĄo Pejaković Dr Nadica PraĹĄÄ?ević Zindović Dr Olivera KovaÄ?ević spec. dermatoven.

Mr ph Pavle Jurlina Prof. dr Rajko Ĺ ofranac Dr Slobodan V. Radonjić Dr Svetlana Radović-VuÄ?eković Dr Tanja Ĺ evaljević-Bojović Dr Vladan KneĹžević Mr ph spec. Zorica Potpara Dr Ĺ˝ana Blagojević dizajn i tehniÄ?ki urednik: Petar Nikolić Ĺ tampa: AP Print Adresa: Mitra Bakića br.140 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadrĹžaj oglasa.

SADRŽAJ

DECEMBAR 2010. - GODINA II - BROJ 20

1.00

" ! " " " " !# !

INTERVJU: Ivan Maksimović

Impresum

INTERVJUI: Prof. dr BoŞina Radević Dr Nemanja Damjanov Bojana Bojović

PREDSTAVLJAMO: Urgentni centar KC Crne Gore

foto: shutterstock NVO MEÄ?UNARODNI KLUB Ĺ˝ENA CRNE GORE 10 – 11 TRANSPLATOLOGIJA I DONATORSTVO 12 – 14 PRAVILNA ISHRANA I HEMODIJALIZA 16 – 17 RANO OTKRIVANJE RAKA DOJKE 22 – 23 RIJETKI TUMORI DIGESTIVNOG SISTEMA 24 – 25 HEMOROIDALNA BOLEST 26 – 27 NAJAVA JAÄŒE BORBE PROTIV PUĹ ENJA 28 – 29 KOMPLEMENTARNA TERAPIJA KAĹ LJA 30 REZISTENTNOST BAKTERIJA NA ANTIBIOTIKE 31 – 33 INTERVJU: IVAN MAKSIMOVIĆ 34 – 35 VARIKOCELA I STERILITET 36 NVO MUĹ KO ZDRAVLJE 37 PREDSTAVLJAMO: URGENTNI CENTAR KCCG 42 – 43 VIRTUELNA MEZOTERAPIJA 44 – 45 BOGINJE – VODENE KOZICE 50 – 51 BAR - BORBA PROTIV Ĺ EĆERNE BOLESTI 52 – 53 ITALIJANSKA OTORINOLARINGOLOGIJA U CRNOJ GORI – SIMPOZIJUM ORL 54 – 56 ZADAH (HALITOSIS) 58 - 59 STRES I ZDRAVLJE 61 – 63 AIDS, STIGMA, DISKRIMINACIJA 64 – 65 DEZINTEGRACIJA ZGLOBNE HRSKAVICE 70 – 72 OÄŒUVANJE ÄŒVRSTINE KOSTIJU 74 – 75 INTOLERANCIJA NA HRANU 76 – 77

U PRIPREMI JE

CRNOGORSKI MEDICINSKI VODIČ 2011 POKLON ČITAOCIMA ČASOPISA

- PREZENTACIJA UČESNIKA U SVIM SEGMENTIMA JAVNOG I PRIVATNOG ZDRAVSTVENO - MEDICINSKOG SEKTORA CRNE GORE

GRATIS - INTERNET PREZENTACIJA VODIČA

INFORMACIJE NA: 067 395 032, 067 262 336; E-MAIL: marketing@medicalcg.me

ZANIMLJIVOSTI

Bilingvalnost utiče na odlaganje pojave Alchajmerove bolesti

Naučnici sa Intituta za istraživanje gerijatrije u Torontu u studiji objavljenoj u naučnom časopisu „Neurolodži” iznijeli su tvrdnju da svakodnevno komuniciranje koje se obavlja upotrebom dvaju različitih jezika usporava pojavu Alchajmerove bolesti. Vršeći analizu zdravstvenih kartona kod više od 200 osoba oboljelih od Alchajmerove bolesti, kanadski istraživači konstatovali su da se prvi simptomi bolesti pojavljuju do pet godina kasnije kod onih koji su redovno govorili dva ili više jezika u dužem vremenskom periodu. Bilingvizam, ili polilingvizam,kako se navodi u studiji, mogu da dovedu do stvaranja „kognitivnih rezervi” u mozgu, a to, prema tumačenju istraživača, usporava pojavu prvih simptoma Alchajmerove bolesti.

Mapa zaljubljenog uma Tokom istraživanja koje je sprovedeno nad 120 „do ušiju zaljubljenih” volontera, naučnici Univeziteta „Sirakuza” iz Njujorka i Univerzitetske bolnice u Ženevi javnosti su predstavili mapirani izgled 12 različitih moždanih područja koja pokazuju posebnu aktivnost u mozgu zaljubljene osobe.

Koristeći funkcionalnu magnetnu rezonancu, naučnici su uspjeli da identifikuju neuronsku zonu koja prva reaguje kada pomislimo ili vidimo osobu u koju smo zaljubljeni. Ovaj opis uključuje sfere koje se aktiviraju pod dejstvom emocija, posebnih motiva, zadovoljstva, koncentrisanosti, kao i tokom preduzimanja određenih socijalnih kontakata i preispitivanja predstave o sebi. U obrazloženju podataka dobijenih istraživanjem, naučnici navode da bi ovaj postupak mogao doprinijeti jasnijem sagledavanju nastanka određenih emocionalnih i seksualnih poremećaja. Detaljan pregled dobijenih rezultata objavljen je u časopisu Džurnal of seksual medisin.

Od limenke do svilenkaste vrećice

Kada je krajem 19. vijeka prodaja čaja dostigla značajnu prodajnu vrijednost, limene kutijice predstavljale su osnovni oblik ambalaže ove ljekovite materije. Tomas Saliven, njujorški trgovac, bio je u to vrijeme veoma poznata osoba u ovom biznisu. Kada je jedanput tokom 1894. godine naručene uzorke čaja poslao zapakovane u kesicama od svilene hartije, naručioci su to pogrešno razumjeli, pa su spravljali čaj ne otvarajući kesice. Ovaj način raspodjele čajnih porcija oduševio je ljubitelje čajnog napitka, pa je postao uobičajen u daljem procesu proizvodnje.

Specifičnosti nekih zakona o zaštiti zdravlja Veoma strogi azijski zakoni specifičnosti su koje se predstavljaju kao kuriozitet življenja na jednom dijelu tog kontinenta.

Nekima možda neobična, ovo su ipak pravila koja se moraju strogo poštovati i sprovoditi, a oni koji pokušavaju da na bilo koji način zaobiđu zabrane, ukoliko se nađu u dijelu ovog regiona, dobiće priliku da osjete ne baš prijatne posljedice nepridržavanja pravila. Takvi prestupnici suočiće se sa raznovrsnim oblicima fizičkog kažnjavanja - od kamenovanja do još uvijek važećeg sprovođenja odredbe kažnjavanja smrću. Strogim etičkim kodeksom i odredbama vjerskih zakona uslovljeno je i sprovođenje kazni zbog konzumiranja alkohola. Za one koji su po prvi put zatečeni u takvom prestupu u Iranu je propisana kazna od 80 udaraca bičem. Ukoliko je neka osoba uhvaćena u ponovno izvršenom prestupu pristupa se osuđivanju na smrtnu kaznu. Za distributere opojnih alkoholnih i narkotičkih proizvoda u ovoj zemlji ne postoji mogućnost poštede.

Smrtna kazna je jedina osuda koja važi za njih.

08

IZ MEDICINE Ljubav na prvi pogled

Nakon što su osjetili nevjerovatnu međusobnu privlačnost, mladić i djevojka britanskog porijekla stupili su u bračnu zajednicu. Ova priča bi vjerovatno imala završetak iz bajke, da mladenci ubrzo nijesu saznali da su u stvari blizanci koji su razdvojeni na porođaju i dati na usvajanje. Ne otkrivajući javnosti identitet dvoje zaljubljenih, britanski sud je donio odluku o poništenju njihovog braka. Zaključak koji je donešen prilikom objavljivanja presude odnosio se na preporuku o obaveznom upoznavanju usvojene djece sa podacima o svojim biološkim roditeljima.

Jestivi pribor za jelo

Prvi i posljednji majčinski poljubac Džuli Velš, dvadesetosmogodišnja majka dječaka Isaka, umrla je neposredno nakon rođenja svog prvog djeteta, ali je nekako iznudila malo vremena da svom novorođenom sinčiću podari poljubac dobrodošlice i oproštaja. Zatečeni ljekari Bolnice „Rojal Darbi” u Darbiju nijesu bili ni svjesni brzine razvoja događaja. Tek nakon neuspješnog oživljavanja postalo je jasno da je Džuli umrla zbog prodiranja plodove vodice u krvotok, nakon čega je nastupila alergijska reakcija koja u 80% takvih slučajeva ima smrtni ishod.

Situaciju je otežala činjenica da se radi o pojavi koja veoma rijetko nastupa tokom porođaja, tj. u 18 od milion slučajeva, te, po svemu sudeći, ni ljekari nijesu bili spremni za ovakav rasplet događaja.

Izbjegavati pijenje vode nakon obroka Vjerovatno nije mali broj osoba koje praktikuju svakodnevno vršenje rituala ispijanja tečnosti nakon i za vrijeme jela. Odnedavno su se pojavile naučne sugestije koje ukazuju na štetnost ovakve navike. Ispijanje hladne tečnosti, najčešće vode, doprinosi očvršćivanju masnih komponenti jela, usporava njihovo varenje i uslovljava taloženje na sluzokoži crijeva, najčešće kolona. Takva pojava predstavlja faktor rizika za nastanak masti koje utiču na razvoj tumora. Stručnjaci savjetuju da ukoliko osoba osjeća potrebu za pijenjem nakon jela, pribjegava konzumiranju toplih napitaka: supa, čajeva, tople vode i sl.

Ne manje čudno nego motiv gutanja štapića za jelo, djeluje vijest o dvadesetosmogodišnjem zadržavanju predmeta za jelo u čovječijem želucu. Pedesetogodišnjaku iz Šangaja hirurzi su nakon 28 godina od gutanja štapića, uspjeli da odstrane strano tijelo iz organizma. Muškarac identifikovan kao Zang izjavio je da nije htio vaditi štapiće jer mu oni nijesu uzrokovali nikakve probleme. Tek nakon što se onesvijestio nakon iznenadne pojave bola u želucu, odlučio je da se javi ljekarima. Da bi obezbijedili prolaz za vađenje predmeta, ljekari su bili prinuđeni da naprave rez na trbuhu.

09

„Humanost spaja svjetove”, moto je koji je zahvaljujući humanitarnom angažmanu žena Crne Gore, od 2009. okupljenih u nevladinoj organizaciji „Međunarodni klub žena Crne Gore” (International Women’s Club of Montenegro - IWCM), počeo da predstavlja veoma prijatnu asocijaciju na događaje upriličene povodom božićnih praznika. Božićni bazar koji polako postaje tradicionalan u Podgorici, biće organizovan i ove godine, 11. decembra 2010, u periodu od 10-18 časova, u Delta sitiju. Cilj ove akcije jeste prikupljanje finansijskih sredstava koja će biti donirana Institutu za bolesti djece Kliničkog centra Crne Gore.

Božićni bazar i ove godine podržava projekat rekonstrukcije instituta za bolesti djece Osvježavajući sjećanje na prošlogodišnji Božićni bazar održan 12. decembra 2009. u Delta sitiju, na neodoljive prezentacije nacionalnih proizvoda tom prilikom predstavljene, kao i na zaista posebne trenutke druženja sa diplomatskim predstavnicima stranih zemalja koji se nalaze u Crnoj Gori, 13. novembra 2010. realizovan je program prezentacije rekonstruktivnih infrastrukturnih radova čije je sprovođenje omogućeno doniranjem finansijskih sredstava prikupljenjih akcijom Bazara u iznosu od 16.000 evra. Tom prilikom, u Institutu za bolesti djece upriličena je i konferencija za štampu na kojoj su se javnosti obratile prim. dr Olivera Miljanović, direktorka Kliničkog centra

10

Crne Gore, doc. dr Vesna Miranović, direktorka Instituta za bolesti djece i Korina Žugić, predsjednica „Međunarodnog kluba žena”.

Ne skrivajući zadovoljstvo zbog svega do sada postignutog zahvaljujući donacijama ove nevladine organizacije, predstavnice zdravstvenog sektora naglasile su

Priliku za ostvarivanje donatorstva namijenjenog Institutu za bolesti djece imaju svi dobronamjerni ljudi koji su zainteresovani da posjete Božićni bazar u Delta sitiju u Podgorici koji će biti organizovan 11. decembra. Učešćem u kreativno osmišljenom programu doprinijeće poboljšanju prijeko potrebnih uslova za rad u ovoj značajnoj instituciji. značaj saradnje i izraženost potrebe za donacijama. - Veoma me raduje namjera NVO „Međunarodni klub žena Crne Gore” da nakon dosadašnjih donacija Institutu za bolesti djece, plodne rezultate svojih humanitarnih aktivnosti opet usmjeri prema organizacionoj jedinici Kliničkog centra.

Zadovoljstvo jeste veliko, ali nije iznenađujuće s obzirom na to da su uvažene dame, članice kluba, prepoznale Klinički centar kao instituciju u koju zaista vrijedi ulagati.

Kliničkom centru je protekle tri godine veliki broj institucija, kompanija i pojedinaca dobre volje opredijelio sredstva za razne razvojne pograme, kao što su nabavka opreme, adaptacije prostora i školovanje zdravstvenih radnika. Učestale donacije govore u prilog činjenici da je Klinički centar prepoznat kao institucija u koju treba ulagati i koja zna da cijeni i dobrim uzvrati na dobročinstvu. Nije rijedak slučaj da institucije i pojedinci koji jendom doniraju našoj ustanovi, na ovaj čin se odluče opet, što ide u prilog činjenici da su uvjereni da su sredstva opredijeli instituciji koja to zaslužuje, a na opše dobro i zadovoljsto i zaposlenih i korisnika naših usluga. Učestale donacije govore da smo

mi zrelo društvo i da znamo da cijenimo i da ulažemo u prave vrijednosti - navela je u svom obraćanju javnosti prim. dr Olivera Miljanović.

- Za nama je još jedna godina uspješne saradnje sa „Međunarodnim klubom žena”. Obilježila ju je intenzivna aktivnost na poboljšanju uslova u kojima borave mali pacijenti na Institutu za bolesti djece. Ponosni smo na promjene koje su se desile nakon uspostavljanja partnerstva sa ovom po svemu netipičnom nevladinom organizacijom u kojoj djeluju ostvarene, uspješne i kreativne žene koje su uvujek spremne da pomognu, da zapale iskru akcije, da zasiju sjeme nade, da uliju optimizam i kada je beznađe na pomolu - srdačno se zahvaljujući dobrotvorima, izjavila je doc. dr Vesna Miranović prilikom revizionog sastanka sa predstavnicima donatorske organizacije, kojem su pored ostalih prisustvovali i predstavnici diplomatskih korova stranih zemalja u Crnoj Gori, kao i medijskog sektora.

Predsjednica „Međunarodnog kluba žena” Korina Žugić najavila je nastavak započete akcije tokom kog će donirana sredstva biti uložena u preostali dio predviđenih rekonstrukcija na objektu Instituta za bolesti djece. Ističući značaj rada volontera, Korina Žugić je navela i da je jedan dio opravki izvršen zahvaljujući dobročinstvu podgoričke kompanije „Čelebić” i Elektroprivrede Crne Gore. Ujedno, ona je pozvala sve ljude dobre volje da uzmu učešća u Božićnom bazaru.

A. Radanović

U okviru posebnog dijela programa manifestacije „Dar za život”, čiji je osnovni cilj predstavljao pokušaj djelovanja na podizanje nivoa svijesti građana Crne Gore o potrebi donacije tjelesnih organa kao jedinim načinom liječenja mnogih bolesnika sa terminalnim bolestima bubrega, jetre, srca itd., Crna Gora je bila domaćin seminara koji je okupio zavidan broj renomiranih stručnjaka transplantologije koji su predstavili iskustva centara u kojima rade i javnosti osvijetlili kontekst dešavanja u oblasti donatorstva i transplantologije zemalja iz regiona. Prvi put u Crnoj Gori, u organizaciji Udruženja nefrologa Crne Gore, 15. i 16. oktobra 2010, u okviru obilježavanja Svjetskog dana donacije tjelesnih organa, održana je ova značajna manifestacija.

Iskustva transplantologije i donatorstva u zemljama regiona Programom promocije donatorske kartice Udruženja nefrologa Crne Gore, 15. oktobra 2010. svečano je započeta priča o jačanju svijesti o donatorstvu koja se odnosi na građane Crne Gore.

Ovo je projekat bez kog je nemoguće zamisliti realizaciju transplantacije tjelesnih organa, programa koji znači mogućnost dobijanja života na dar. U Crnoj Gori su do danas, prema podacima koje je saopštila prof. dr Marina Mugoša Ratković, predsjednica Udruženja nefrologa Crne Gore, izvršene osamdeset dvije transplantacije tjelesnih organa. Od tog broja, 4 transplantacije su izvršene kod djece. Nedovoljno animirana stručna i laička javnost, brojne predrasude, odlazak u zemlje regiona zbog izvršenja ove medicinske intervencije, kupovina tjelesnih organa iz inostranstva, samo su neke od prepreka koje stoje na putu obezbjeđivanju neophodnog broja donatora, a svakako i izvršenja programa transplantacije kod nas.

U okviru manifestacije oživljavanja svijesti o donatorstvu 16-og oktobra, u Rektoratu Univerziteta Crne Gore u Podgorici, upriličen je naučni skup na kom su govorili stručnjaci iz Italije, Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Albanije i Slovenije. Iskustvo razuđene transplantološke tradicije Italije, ovom prilikom se pokazalo kao resurs iz kog se mogu zahvatiti veoma spacifične teme naučnih rasprava. Naravno, to je samo doprinijelo bogatstvu saznanja saopštenih

12

na ovom simpozijumu. Prof. dr Gvido Belingijeri, svjetski poznat transplantolog iz Mesine, govorio je o iskustvu oživljavanja seksualne disfunkcije nakon izvršenja transplantološke intervencije.

Korelativnost rektalne i seksualne funkcije, problem infertilnosti, te pojava infekcije, načini njenog predviđanja i pripreme pacijenta uoči transplantacije, bile su teme na kojima je dr Belingijeri bazirao svoje naučno izlaganje. On je ovom prilikom opisao neke od primjera sa kojima se susretao u radu, specifičnosti kadaverske transplantacije i ukazao na podatke dobijene studijama koji govore o stepenu ostvarenosti željenih efekata kod pacijenata. Povratak seksualne funkcije, prema njegovim riječima, više ne predstavlja nemogućnost. Naprotiv, to je jedan od efekata ovog vida terapije koji je moguće ostvariti u roku od 6 mjeseci po izvršenju intervencije. Poseban uticaj na njen uspjeh, kako je naveo, ima ostvarivanje saradnje sa urologom.

Govoreći u ime matične organizacije, Kliničkog centra Srbije, dr Radmila Blagojević se, zahvaljujući bogatom višedecenijskom radu u ovoj oblasti, predstavila kao odličan poznavalac prilika iz regiona nudeći bogat pregled rezultata koji su ostvareni u ovoj oblasti još od početka 20. vijeka. Presjek tih podataka pokazuje da u ukupnom broju urađenih transplantacija (u Srbiji: 1519) prevlađuje prevalenca dobijanja organa od živog srodnog davaoca (68%). Primjetan je stalni

porast zastupljenosti živih srodnih davalaca, dok zastupljenost kadavera pokazuje značajne oscilacije i predstavlja jedan od problema koje treba prevazići. Ovaj trend, sa izuzetkom centra u Novom Sadu (do 70% donatorstava), pokazuje se kao važeći na nivou zemalja koje su ovom prilikom uporedile svoja iskustva. Trend protivurječnosti sadržaja medijskih i zdravstvenih kampanja predstavlja još jedan od problema sa kojima se, po riječima dr Blagojević, neminovno treba izboriti. Naravno, tu su i uvijek prisutni izazovi borbe sa brojnim komplikacijama kod pacijenata: hipertenzija, kardiovaskularni poremećaji, cerebro-vaskularni insulti, infekcije itd.

Prof. dr Sanja Simić, sa Kliničkog centra Medicinskog fakulteta u Beogradu, govorila je o kardiovaskularnim bolestima koje se javljaju tokom hronične bubrežne insuficijencije. Dr Simić je upozorila na podatke da bolesnici sa hroničnom bubrežnom insuficijencijom imaju do 20 puta izraženiji rizik za umiranje, da su kardiovaskularne bolesti prisutne kod oko 80% pacijenata koji se nalaze na dijaliznom liječenju, da je hipertrofija lijeve srčane komore prisutna kod oko 75% tih pacijenata, te da insuficijencija srca, koja je u opštoj populaciji zastupljena kod 5-6% pripadnika, ovdje je prisutna i u oko 40% ukupnog broja pacijenata. Hipertenzija, dijabetes, tjelesni indeks mase, hipertrofija lijeve srčane komore i anemija, neki su od faktora rizika koji se tokom sprovođenja tradicionalne terapije liječenja pacijenata sa hroničnom bubrežnom bolešću „nakalemljuju” i koje je, prema preporuci dr Simić, moguće preduprijediti ako se interveniše na samom početku razvoja bolesti ili tokom pripreme pacijenta za transplantaciju bubrega. U tom smislu, od neprocjenjive je koristi praćenje detaljnih instrukcija najnovijeg Vodiča za bolesnika sa transplantiranim bubregom.

Jedan od članova Savjetodavnog komiteta Evrotransplanta, prof. dr Josip Pazini, ekspert Kliničkog centra u Zagrebu, detaljno je opisao način funkcionisanja dodjele tjelesnih organa

posredstvom Evrotransplanta, projekta koji je u velikoj mjeri zaživio u Hrvatskoj, državi koja se od 2008. godine nalazi na 11-om mjestu u rangu evropskih zemalja po stepenu ostvarenosti ovog programa. Sistem bodovanja referenci predstavlja osnovni oblik vrednovanja koje je neophodno izvršiti da bi se ostvarilo pravo dodjele organa.

Kompatibilnost krvnih grupa, starosno doba potraživača organa (prednost imaju djeca i omladina starosti 11-16 godina), kao i pripadnost istoj državi, neki su od faktora relevantnih za dodjelu dodatnih bodova. Proširenost tržišta raspoloživih donacija i mogućnost ostvarivanja ponude u roku od 24 časa ukazuju na efikasnost funkcionisanja ovog sistema donatorstva.

Pozivom na služenje ljudskom rodu, upućenom stručnjacima koji treba da se zainteresuju za oblast transplantologije, svoje predavanje je započela dr Jasna Stojić-Brezak, stručnjak Kliničkog centra Zagreba. Budući da, kako je navela, smrt mozga znači smrt organizma, ljekari imaju značajnu, i presudnu, ulogu u kategorisanju potencijalnih kadaveričnih donatora i, nakon obaveznog izvršenja etičkih i zakonskih preduslova, po dobijanju saglasnosti porodice, odgovorni su za kvalitetno održavanje hemodinamike davaoca tjelesnih organa. Sistem ostvarenja donatorstva koje se ostvaruje posredstvom Ministarstva zdravlja, registracije na Listu donatora, jednako je kompleksan kao i regulativa postavljanja dijagnoze smrti, ali je, uz ozbiljan angažman ljekara, cijeli proces moguće obaviti u roku neophodnom za izvršenje transplantacije. - Svako od nas će prije biti u situaciji da mu je potreban organ, nego da će darovati organ - poručila je na kraju dr Stojić-Brezak.

Govoreći o iskustvu u sprovođenju imunosupresivne transplantacije, dr Goran Paunović, predstavnik Kliničkog centra u Nišu, ukazao je na nekoliko novijih preporuka objavljenih u evropskim vodičima za dobru kliničku praksu. - U principu se sve pokreće sa ostvarenjem kompleksa T-celularnog receptora i CD-25 aktivacijom postimulatornih faktora ulaskom kalcijuma u ćeliju, što je početak jedne kaskadne reakcije za proliferaciju T-limfocita. Naš osnovni zadatak je primjena imunosupresivne terapije: da to onemogućimo objasnio je dr Paunović. Primjena induktivne terapije prije početka transplantacije, trostruke imunosupresivne terapije, brzo smanjenje upotrebe kortikosteroida, i eventualna diskontinuacija njihove primjene, predstavljaju neke od savjeta čiju primjenu je, slijedeći preporuke medicinskih vodiča, predložio dr Paunović.

Dr Snežana Pavićević, dječiji nefrolog sa Instituta za bolesti djece KCCG-a, ukazala je na podatke prema kojima se ta ustanova suočava sa potrebom liječenja 23 pacijenta, od 2-og do 5-og

13

stadijuma hronične srčane insuficijencije. U periodu 2001-2005. godine izvršene su dvije transplantacije tjelesnih organa živog donora, a trend porasta tog broja nije se nastavio u periodu do danas. Posebna iskustva svoje klinike u sprovođenju programa transplantacije predstavio je i prof. dr Igor Mitić, upravnik Klinike za nefrologiju i hemodijalizu u Novom Sadu. Iako mala, regionalna bolnica tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite, ova ustanova se zaista može pohvaliti uspješnim transplantološkim radom. Visok procenat zastupljenosti kadaveričnih intervencija (tokom 2010. izvršeno je 16), svega 12-16 časova trajanja vremena potrebnog za sprovođenje procedure koja prethodi izvršenju kadaverske transplantacije, te tradicija rada započeta od 1986. godine, preporučuju ovaj centar kao veoma značajan u regionu.

Crna Gora u ovom trenutku tek pokreće proces osposobljavanja resursa neophodnih za sprovođenje transplantativnog pristupa u liječenju. Ona posjeduje 10 centara za hemodijalizu. Od 2006. godine redovno dostavlja podatke o potrebama svojih pacijenata međunarodno validnom registru u kom su dostupni podaci za 58 država, čime je stala za stepenik bliže efikasnijem ostvarivanju donatorstava. Povećanje broja transplantacija za sada predstavlja jedan od prioriteta.

Stanje u oblasti transplantologije u BiH predstavljeno je izlaganjima triju predavača. Prof. dr Emina Resić, načelnica Odjeljenja nefrologije u Sarajevu, govorila je o iskustvu pokretanja projekta Donatorske mreže koji je započet 2002. godine. Ova nevladina, neprofitabilna organizacija prevashodno je zadužena za edukaciju kako laičke tako i stručne javnosti. Do sada je, kako je navela dr Resić, podijeljeno 8.000 donatorskih kartica sa porukom Darujmo nadu, ali koordinatori programa nijesu zadovoljni konkretnim učinkom za šta glavnu smetnju predstavljaju nesprovođenje zakonske regulative, nizak skor dobijanja odobrenja od članova porodice za pristup izvršenju transplantacije, nedostatak stručnog interesovanja i sl. Prof. dr Enisa Mesić, načelnica Odjeljenja hemodijalize u Tuzli, kazala je da se uprkos postojanju brojnih ozbiljnih problema proces transplantacije obavlja, ali da je neophodno uključiti međunarodne organizacije, prevazići ozbiljne geopolitičke probleme koji otežavaju saradnju triju regionalnih centara, sprovođenja zakonskih normi tipa obaveznog utvrđivanja moždane smrti, te povećati broj kadaveričnih transplantacija. O transplantološkom

14

iskustvu jedne od najmlađih klinika regiona, govorio je dr Darko Golić, šef Anesteziološke službe Kliničkog centra Banje Luke. Budući da je ova ustanova tek 2010. počela sa sprovođenjem programa presađivanja tjelesnih organa, izvršene su svega dvije transplantacije bubrega, i to sa živih donora. Podsjećajući na lično iskustvo posmatranja prestanka rada srčanog mišića mladića stradalog u saobraćajnoj nesreći, te podsjetivši na nepostojanje zakonske regulative koja bi omogućila transplantaciju srca u njegovoj zemlji, dr Golić je apelovao na neophodnost omogućavanja sprovođenja takvog procesa.

Prof. dr Nestor Tereska, stručnjak Kliničkog centra u Tirani, opisao je tradiciju sprovođenja programa transplantacije u Albaniji.

Veoma ozbiljno su realizovane pripreme za sprovođenje programa, proširena mreža centara za dijalizu na gradove u kojima oni nijesu postojali (Đirokastro, Elbasan i dr.), osavremenjen Centar za transplantaciju u Tirani, te pokrenut projekat saradnje sa Barijem u cilju ustanovljenja novih servisa za nefrologiju, urologiju, imunologiju i bakteriologiju. Ono što, prema riječima dr Tereske, u ovom trenutku predstavlja problem u obuhvatnijem sprovođenju programa, jeste činjenica da veoma veliki broj građana Albanije odlazi u inostranstvo (Grčka, Italija, Pakistan) zbog obavljanja tih procedura. Dr Gregor Poglajen, koordinator Slovenija transplanta, organizacije koja je po rezultatima svog rada postala prestižna u regionu, govorio je o načinu organizacije i funkcionisanja ovog sistema. Slovenija transplant je jedan kompleksan sistem baziran na separatnom i povjerljivom sprovođenju dvaju programa: donatorstva i transplantacije. Sistem donatorstva, kako je objasnio dr Poglajen, posjeduje infrastrukturu od 9 donatorskih centara za čiji rad su zaduženi koordinatori. Orijentisan na aktivnu edukaciju građana, ovaj program uspješno funkcioniše u okviru Evrotransplanta.

A. Radanović

SERENITY OZBILJNOST I PROFESIONALIZAM KOJI GARANTUJE: AVANGARDNE, PRAKTIČNE I JEDNOSTAVNE PROIZVODE UZ MAKSIMALNO POŠTOVANJE PRIVATNOSTI Zahvaljujući brendu SERENITY Artsana, je u Italiji cijenjeni lider zadnjih 25 godina u sektoru vezanom za proizvode za inkontinenciju. Da bi konstantno imala jasan pregled i pratila potrebe, oformila je CSS istraživački centar za koordinaciju i programiranje svih intervencija poboljšanja u okviru proizvoda i usluga vezanih za probleme inkontinencije.

Proizvodi SERENITY na tržištu su predstavljeni inovativnom duplom linijom proizvoda visokog kvaliteta i efikasnosti, čime je adekvatno odgovoreno na rastuće potrebe i istovremeno ponuđeno više sigurnosti, udobnosti i dobrog zdravlja.

Pelene za inkontinenciju Idealne su za različite stepene inkontinencije sa fizioanatomskim oblikom, obezbjeđuju maksimalnu zaštitu u slučajevima urinarne i fekalne inkontinencije. Postoje u 3 verzije kapaciteta upijanja, u zavisnosti od težine inkontinencije, od umerene do vrlo teške ili duple. Pelene gaćice su namjenjene prije svega za osobe koje leže, i pri tom su maksimalno protektivne u dužim periodima dana.

Ulošci za inkontinenciju Ulošci fizioanatomskog oblika, idealni su za različite stepene inkontinencije, a asortiman se sastoji iz četiri verzije kapaciteta upijanja.

Koriste se pomoću mrežastih gaćica u svim periodima dana.

Podloga za krevet Upijajući štitnik za jednokratnu upotrebu, lak za primjenu i idealan za sve slučajeve kad je neophodna zaštita kreveta, fotelja ili drugog namještaja.

"Decco Monte int d.o.o."

Kuće Rakića bb; 81206 Tuzi; Podgorica, tel/fax : +382 20 870 083; +382 20 870 098, e-mail: deccomonte@t-com.me

ZNAČAJ PRAVILNE ISHRANE KOD PACIJENATA NA HRONIČNOM PROGRAMU HEMODIJALIZE U CILJU PREVENCIJE KOMPLIKACIJA Ovakva podjela omogućava da se koriste različite namirnice u okviru iste grupe i to se zove Lista izmjena.

Koji su to sastojci hrane važni za dijetu kod pacijenata na hroničnom programu hemodijalize?

Proteini, natrijum, kalijum, fosfati, voda i tečnosti, suplementacija vitamina i minerala.

Piše: Damir Peličić, visokostrukovni medicinski tehničar, Klinika za urologiju i nefrologiju, KCCG, Podgorica Bubrezi imaju čitav dijapazon po život značajnih uloga i utiču na rad svih ostalih organa i organizma u cjelini. Jedna u nizu značajnih uloga jeste da otklanjaju produkte metabolizma nastale iz unijete hrane, a tu se posebno misli na ureu (koja nastaje iz proteina), natrijum, kalijum i fosfate. Kod poremećaja bubrežne funkcije dolazi do nagomilavanja ovih produkata u organizmu. Započinjanjem hemodijalize način ishrane se bitno mijenja, te ona postaje važan dio liječenja.

Pravilnom ishranom preveniramo nastajanje brojnih ranih i kasnih komplikacija, kao što su pothranjenost, hiperkalijemija, promjene na kostima nastale zbog povišenog nivoa fosfata u krvi (renalna osteodistrofija), srčana dekompenzacija, zbog stalne i povremene hipervolemije i dr. Da bi lakše savjetovali pacijente, najbolje je planirati Vodič za pravilnu ishranu, a to podrazumijeva konsultovanje multidisciplinarnog tima: ljekara, medicinske sestre / tehničara i dijetetičara nutricioniste.

Za potrebe dijete namirnice su podijeljene u šest osnovnih grupa, u zavisnosti od sadržaja kalorija, proteina, kalijuma i fosfora. *Meso, riba, jaja. *Mlijeko i proizvodi od mlijeka. *Žitarice i proizvodi od žita. *Povrće *Voće *Masnoće biljnog i životinjskog porijekla.

16

PROTEINI Započinjanjem dijalize način ishrane se znatno mijenja. Treba unositi dovoljno energetskih materija da ne bismo gubili u težini. To je tzv. „suva težina” koju određuje ljekar. Ako je težina normalna, to pokazuje da pacijent ispravno unosi kalorije. U našoj svakodnevnoj ishrani sadržano je previše bjelančevina. Procjenjuje se da prosječna osoba unosi preko 80 gr bjelančevina dnevno. Većina pacijenata na hemodijalizi ima povećan zahtjev za proteinima i njihova tipična dijeta sadrži 70-90% bjelančevina dnevno. Samo izuzetno, kod pacijenata na peritoneumskoj dijalizi, primjenjuje se visokoproteinska dijeta sa preko 90 gr proteina dnevno!

Najbogatiji izvor bioloških proteina jesu životinjske namirnice: bjelance, meso, bijela riba, sir, mlijeko. Najbogatiji izvori biološki manje vrijednih proteina biljnog su porijekla: koštunjavo voće, mahunarke, sjemenke, soja. Međutim, upotreba ovih proizvoda preporučljiva je samo u manjim količinama, zbog prisustva kalijuma.

NATRIJUM Kuhinjska so, koja je hemijski natrijum-hlorid, najčešće se koristi kao začin i konzervans. Kod bubrežne bolesti preporučuje se dijeta sa niskim sadržajem soli - do 6 gr. To znači da treba pomalo soliti hranu pri pripremi, nikada ne dosoljavati jela, izbjegavati sve namirnice konzervisane primjenom soli.

Uobičajen unos natrijuma iznosi oko 150-200 mmol, a samo 10% te količine potiče iz svježih namir-

nica. Hranu bogatu natrijumom čine: sirevi, slanina, šunka, kobasica, gotove supe i slane grickalice, flaširana voda bogata natrijumom, šumeće tablete itd.

KALIJUM Veći unos kalijuma (hranom) može da izazove opasne smetnje u radu srca. U liječenju hemodijalizom, kalijum raste u periodima između sprovođenja tretmana, a opada nakon dijalize. Smatra se da ni jednu vrstu hrane ne treba potpuno izbjegavati samo zbog sadržaja kalijuma, a u većini slučajeva može se primijeniti takozvana dijaliza povrća.

Obrazovane i edukovane medicinske sestre / tehničari koji rade u centrima za dijalizu imaju zadatak da savjetuju pacijente i njihove porodice o pravilnoj ishrani, zdravstveno prosvjećuju i edukuju bolesnike, te preventivno utiču na sprečavanje brojnih komplikacija. Na taj način aktivno utiču na uspješno liječenje i poboljšanje kvaliteta života pacijenata koji se nalaze na hroničnom programu hemodijalize.

Dijaliza povrća Isijecite povrće na kockice, isperite ga pod mlazom tople vode, stavite u sud sa toplom vodom (10 puta više vode od količine povrća) i ostavite da stoji najmanje dva časa. Ocijedite i isperite povrće čistom vodom, a potom kuvajte u dosta vode, koju treba nekoliko puta mijenjati.

Kuvanjem se smanjuje količina kalijuma.

Postoje ljekovi koji smanjuju apsorpciju kalijuma iz crijeva, ali ni oni ne obezbjeđuju potpunu slobodu u ishrani. Hrana bogata kalijumom je povrće i to: paradajz, kukuruz, pečurke, luk, dinja, paprika. Od voća su to: banane, grožđe, ananas, sušeno voće, kruške. Ovdje spadaju slatkiši, kao i napici od čokolade, crna kafa, kakao itd.

FOSFATI Visok nivo fosfata u krvi postaje problem u kasnijim stadijumima bolesti. Da biste izbjegli prob-

leme sa visokim nivoom fosfata i kasnim oštećenjima kostiju treba voditi računa o pravilnom uzimanju proteina u hrani. Kada u kasnim stadijumima oboljenja nivo fosfora počne značajnije da raste, mora se pribjeći korišćenju ljekova koji vezuju fosfate a uzimaju se u vrijeme jela.

Fosfati se nalaze u hrani bogatoj proteinima: sirevi, mlijeko u prahu, iznutrice, morski plodovi, integralno brašno, kakao prah, plava riba i konzervirana hrana. Ako se pacijent pridržava svih navedenih savjeta, ne može se unijeti dovoljna količina kalcijuma u organizam. Zbog toga je kalcijum potrebno unositi u obliku gotovih farmaceutskih preparata, u dozi koju određuje ljekar nefrolog.

TEČNOSTI Unos tečnosti mora biti ograničen ako se želi postići dobra regularizacija krvnog pritiska i spriječiti pojava otoka. Ograničenje je individualno, a obično iznosi od 0,5–1 l dnevno (zavisno od toga koliko se dobije na težini između dvije dijalize). Ukoliko pacijent urinira više od 0,5 l dnevno (nativna diureza), imaće više slobode da unosi tečnosti. Upotrebu alkoholnih pića treba izbjegavati, i u najmanjoj količini, jer je iskustvo pokazalo da pacijenti ne mogu naći pravu mjeru.

Najbolja lična kontrola jeste svakodnevno mjerenje težine, ujutru na prazan stomak, u istoj odjeći.

Treba da se zna da se u tečnosti računaju sve namirnice koje su tečne na sobnoj temperaturi (sladoled, žele, puding) a da većina namirnica koje su u čvrstom stanju sadrži 40-90% vode. Tako onda i unos tečnosti kod bolesnika na hroničnom programu hemodijalize zavisi od više faktora: spoljašnje temperature, temperature bolesnika, stanja srca, prisustva udruženih bolesti, efikasnosti dijalize, pa svakog bolesnika treba posmatrati zasebno.

SUPLEMENTACIJA VITAMINA I MINERALA Kod bolesnika na hroničnom programu hemodijalize neophodno je vršiti stalno dodavanje preparata: gvožđa, kalcijuma, vitamina B grupe. Postupkom dijalize odstranjuju se vitamini rastvorljivi u vodi (hidrosolubilni). Ovih vitamina ima najviše u svježem voću i povrću, čiji je unos ograničen jer sadrže dosta kalijuma koji šteti organizmu bubrežnih bolesnika.

Zbog toga je potrebno redovno uzimati gotove vitaminske preparate koje prepisuje ljekar.

Reference: Vesel M.Osnovi Hemodijalize,Beograd 1996.

Jorga J.Dimković N.Ishrana bubrežnih bolesnika sa dijabetesom tipa 2 .Praktični saveti.

17

Čovjek čita tekst sa kompjuterskog ekrana 25% sporije nego kada čita sa papira.

Ispitivanja obavljena na Državnom univerzitetu Pensilvanije pokazala su da odrasli muškarci treba da spavaju najmanje osam časova dnevno da bi ostali zdravi i smanjili opasnost od dobijanja srčanog udara i šećerne bolesti. Kod žena koje spavaju manje od osam časova dnevno nije zapažena opasnost od pogoršanja zdravstvenog stanja.

Grkinja Vasilki Kalindi, koja je zbog svoje visine od 2.30 m još od 1904. godine držala rekord najvisočije žene na svijetu, odnedavno je zamijenjena na pijedestalu. Amerikanka Sendi Olen, visoka 231 centimetar, trenutno je najvisočija među ženama.

18

Istraživači sa Univerziteta Harvard i Univerziteta Države Vašington ustanovili su da visok krvni pritisak, pušenje, gojaznost i visok nivo šećera u krvi oduzimaju pet godina života kod muškaraca i oko četiri godine života kod žena.

Jabuka je moćan antioksidans čijom se konzumacijom smanjuje rizik od nastanka raka debelog crijeva, srčanog i moždanog udara.

Jedan od najvažnijih simptoma nastanka srčanog udara predstavlja pojava intenzivnog bola u vilici.

Kada izmjeri svoju težinu na nadmorskoj visini koja odgovara planinskom vrhu, osoba ima veću kilažu nego kada to izvrši na nadmorskoj visini na nivou mora.

Med je jedina hrana koja se ne kvari. U grobnicama egipatskih faraona pronađene su zalihe meda čiji kvalitet je bio dovoljno dobar da bi se kao takav mogao jesti.

Najveći procenat osoba koje vode usamljenički život pokazuje zimogrožljivost.

Takve osobe su većinom melanholične i depresivne.

Mravi nikada ne spavaju. Jedna njihova vrsta - termiti, neprestano se nalaze u pokretu, „rade”.

Rekord u najkraćem periodu trudnoće među pripadnicama životinjskog carstva drži ženka američkog oposuma koja rađa mladunce 12-13 dana nakon začeća.

Trudnoća najduže traje kod ženki azijskog slona, čak 608 dana, tj. više od 20 mjeseci.

Sok od limuna vrlo uspješno smanjuje otok nastao usljed ujeda insekta.

Nojevo oko veće je zapremine od njegovog mozga.

Osušene banane četiri puta su hranljivije od svježih.

19

ISTINE I ZABLUDE SIDA/AIDS jedna je od najozloglašenijih epidemija sa kojima se čovjek savremenog doba suočava. Ona predstavlja posljednji stadijum infekcije virusom humane imunodeficijencije (HIV), tokom kog se oboljela osoba usljed pada imunološke odbrane organizma suočava sa nizom najrazličitijih komplikacija bolesti.

Ovo je bolest koja se ne može izliječiti, ali se može odložiti.

Socijalni progon i stigma predstavljaju još samo neke od aspekata ove bolesti. Izgleda da ljudima nikada neće postati dovoljno jasno koliko je prevazilaženje ovog problema značajno za osobe koje su HIV pozitivne ili oboljele od SIDE. Treba shvatiti da se najveći broj tih osoba ne zarazi svojevoljno ili namjerno.

Oni su žrtve epidemije.

HIV pozitivne osobe boluju SIDU. ZABLUDA: HIV pozitivne osobe obolijevaju od SIDE, ali netačno je da su takve osobe obavezno suočene sa simptomima i problemima koje SIDA podrazumijeva kao jedna od najkompleksnijih bolesti od kojih čovječanstvo pati. Može proći dugotrajan vremenski period, dvije-deset godina, nekad i više, dok se kod HIV pozitivne osobe pojave prvi simptomi bolesti. Sve do tada ove osobe žive životom koji je jednako kvalitetan kao kod bilo koje zdrave osobe. Terapijom antiretroviralnim ljekovima oni uspješno odlažu period pojave komplikacija bolesti.

SIDA i AIDS predstavljaju identičan pojam.

ISTINA: SIDA i AIDS su akronimi različitog jezičkog porijekla koji se koriste za označavanje iste bolesti.

SIDA je skraćenica francuskog pojma Syndrome d'immunodéficience acquise, а AIDS potiče od engleskog naziva Acquired Immunodeficiency Syndrome.

HIV virus je termolabilan.

ISTINA: Virus humane imunodeficijencije pripada grupi

20

antiretroviralnih virusa i zaista pokazuje osjetljivost na toplotu. Na temperaturi od 56ºC virus postaje inaktiviran. Loša vijest sastoji se u tome što takav status zadržava najviše 30 minuta. HIV međutim pokazuje visok stepen stabilnosti kada je u pitanju izloženost niskim temperaturama.

Virus HIV-a prisutan je u majčinom mlijeku.

ISTINA: Virus HIV-a prisutan je u svim tjelesnim tečnostima, a kada je u pitanju prenošenje virusa sa majke na dijete presudni su krv i majčino mlijeko.

Komarci mogu prenijeti virus HIV-a ubrizgavajući krv zaražene osobe u kožu nove žrtve.

ZABLUDA: Insekti tipa komaraca ne mogu biti posrednici u prenošenju HIV virusa. Oni se ne mogu ni zaraziti ovim virusom, jer u svom organizmu ne posjeduju limfocite sa CD4 molekulima koji predstavljaju sredinu za prihvat i opstanak ovog virusa u organizmu.

Kao komplikacija SIDE često se pojavljuju tumorske bolesti.

ISTINA: Tumori spadaju u niz veoma često prisutnih oboljenja sa kojima se osobe oboljele od SIDE suočavaju. Pad imunološkog sistema uzrokuje nastanak brojnih zdravstvenih komplikacija, a kada su tumori u pitanju najčešće se pojavljuju karcinom grlića materice, Kapošijev sarkom, skvamozni celularni sarkom i raznovrsni limfomi.

Novorođenčad HIV pozitivnih majki osuđena su na dobijanje SIDE. ZABLUDA: Novorođenčad HIV pozitivnih majki spadaju, nažalost, u grupu osoba sa visoko izraženim rizikom za obolijevanje. Danas, međutim, postoje ispitani načini da se makar unekoliko pravaziđe ta opasnost. Majke koje tokom trudnoće koriste antiviralnu terapiju, porode se putem carskog reza i ne doje bebe svojim mlijekom, učinile su sasvim dovoljno da svojim bebama obezbijede izbjegavanje značajnih faktora rizika za obolijevanje. Bebama se u prvih nekoliko mjeseci života daje antiviralna terapija.

11_Medical ME LaboVOL_10-2010_T.1 1

16-09-2010 16:35:07

Nacionalni program za rano otkrivanje raka dojke predstavlja trenutno najaktuelniji dokument kojim su projektovane posebne mjere zaštite zdravlja građanki Crne Gore kada je u pitanju karcinom dojke. U periodu od juna 2010, kada je usvojen, radi se na njegovoj promociji i animaciji svih segmenata društva, kako bi se i na taj način doprinijelo jačanju svijesti o potrebi što aktivnije primjene odredaba ovog programa. Druga crnogorska konferencija o raku dojke, manifestacija realizovana 22. oktobra 2010. u Podgorici, bila je prilika da se još jedanput istakne značaj ovog projekta. Prim. dr Jadranka Lakićević, pomoćnica ministra zdravlja, govorila je temu

NEKI ASPEKTI NACIONALNOG PROGRAMA ZA RANO OTKRIVANJE RAKA DOJKE (Zapis sa predavanja prim. dr Jadranke Lakićević) Rak dojke predstavlja velik javno-zdravstveni probpored aktivnosti usmjerenih na rano otkrivanje ovog lem, a njegova kompleksnost je uslovljena i drugim faktooboljenja, omogućeni optimalni uslovi odgovarajuće dijagrima, koji se odnose na socijalni, ekonomski, psihološki i nostike, liječenja i boljeg kvaliteta života oboljelih. estetski aspekt bolesti.

U Evropi je 2006. godine dijagnostikovano oko Ono na šta smo posebno ponosni, su podaci koji 430.000 bolesnica sa karcinomom dojke, a iste godine je od ilustruju ono što smo u kontroli raka dojke uradili posljedove bolesti umrlo skoro 132.000 žena. U Crnoj Gori rak dojke je najčešći Broj novooboljelih od karcinoma dojke maligni tumor kod žena i 1996- 2007.godine vodeći uzrok smrti zbog Godina 1997 1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 raka u ženskoj populaciji.

Skrining predBroj novo124 155 186 179 195 179 195 199 192 192 230 232 stavlja organizovanje maoboljelih mografskih pregleda kod Rani uznapredovali Rani uznapredovali Rani uznapredovali asimptomatskih žena sa ciljem da se bolest otkrije 362 56,2% 282 43,7% 509 259 616 72,8% 230 27,2% u ranoj ili pretkliničkoj fazi. Mamografija koju 644 768 846 preporučuje Evropska un2258 ija, po preporuci Vijeća DCIS EU od 2003. godine, pokazuje se efikasnom kod 1,27% 2,36% žena u dobi 50-69 godina starosti. U SAD-u i ŠveBroj umrlih od karcinoma dojke dskoj organizovani skrin1999- 2007.godine ing programi sprovode se Godina 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 kod žena u dobi iznad 40 godina. Treba naglasiti da skrining program može Broj umrlih 65 65 70 77 65 65 78 94 86 biti uspješan samo ako su

22

njih godina. Od 1996. godine u Kliničkom centru Crne Gore funkcioniše Konzilijum za bolesti dojke. On donosi odluke o dijagnostici i terapiji i vrši konsultacije. Čine ga: hirurg-onkolog, radioterapeut, internista hemioterapeut, radiolog dijagnostičar i patolog. Rezultate rada Konzilijuma ažurirali smo za period 1996. -2007. godine, tako što smo rad tokom tih 12 godina analizirali kroz pokazatelje ostvarene u 3 četvorogodišnja perioda. U cjelokupnom posmatranom periodu broj novooboljelih bolesnica porastao je na godišnjem nivou sa 124 (u 1996. godini) na 232 ( u 2007. godini). Međutim, ovo nije dovoljno pouzdan podatak da bi sa sigurnošću mogli da tvrdimo da je u Crnoj Gori karcinom dojke u porastu. Smatramo da je razlog povećanja broja bolesnica bolja dijagnostika, da je veliki broj žena ranije odlazio na liječenje van Crne Gore, a u ovom trenutku su praktično sve pacijentkinje zadržane ovdje, tako da možemo da kažemo da je realna procjena da je broj novooboljelih žena između 200 i 230 na godišnjem nivou.

Taj broj je ustaljen u posljednjih nekoliko godina.

U prvom četvorogodišnjem periodu za koji imamo podatke, ranih karcinoma dojke bilo je 56%, a uznapredovalih čak 43%. U posljednjem analiziranom četvorogodišnjem periodu slika je mnogo drugačija, što je ono na šta možemo biti ponosni. Sada smo u situaciji da se u ranoj fazi bolesti javlja skoro 70% bolesnica, odnosno ¾ njihovog ukupnog broja. Otkrivanje lezija in situ u prvom četvorogodišnjem periodu bilo je 1.27%, a u trećem 2.36%, što je ipak daleko manje od onoga čemu težimo i od brojki koje postoje u razvijenom svijetu. Od 1999. godine od karcinoma dojke umrlo je 65 bolesnica, a posljednjih godina taj broj se kretao izmedju 80-90.

Zašto smo se odlučili za donošenje Nacionalnog programa za rano otkrivanje raka dojke? Prije svega, u pitanju su svjetska iskustva vezana za skrining. Ono što nam je posebno značajno to su ohrabrujući inicijalni rezultati pilot-projekata koji su sprovedeni u Crnoj Gori i to u domovima zdravlja u Danilovgradu, Kotoru i Beranama.

Strategija za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti i Akcioni plan za prvih 5 godina, koji su usvojeni 2008. godine, definisali su kao jedan od ciljeva smanjenje smrtnosti od raka, posebno onih vrsta za koje postoje verifikovano uspješni programi za rano otkrivanje, medju kojima je i rak dojke. I ono što je posebno važno, uspostavljanje ovog programa predstavlja jedan od indikatora uspješnosti naših priprema za integraciju u EU. Za sprovođenje svakog programa ranog otkrivanja raka bitni su resursi, kako kadrovski, tako i tehnološki. U implementaciji ovih programa posebno važnu ulogu ima Institut za javno zdravlje zbog potrebe angažovanja javnozdravstvenih servisa, u prvom redu epidemiologije, statistike, izrade registra za rak i posebnih registara za skrining.

Za program ranog otkrivanja raka dojke, neophodan je dobro obučen kadar različitih specijalnosti: izabrani ljekari, radiolozi, hirurzi, patolozi. Svi oni moraju da prođu dodatnu edukaciju vezanu za senološku problematiku.

Važna je i edukacija radioloških tehničara što podrazumijeva njihovu punu osposobljenost za adekvatno izvođenje mamografskih pregleda. U ovom trenutku u primarnoj zdravstvenoj zaštiti radi 14 ljekara specijalista radiologije, 9 ljekara je na specijalizaciji, imamo 54 radiološka tehničara i 14 mamografskih jedinica koje su ravnomjerno raspoređene u Crnoj Gori.

Vodeći programi skrininga u svijetu transformisani su u digitalnu tehnologiju mamografije koja daje konzistentniji i bolji kvalitet nalaza od analogne tehnologije, koja varira u pouzdanosti i senzibilnosti. Svi mamografi koji se danas koriste u Crnoj Gori su analogni. Planirano je da se oni koriste u započinjanju sprovođenja Programa, a vremenom se, kada se steknu uslovi, planira njihova zamjena visoko kvalitetnim digitalnim uređajima.

Značajno je da projekat skrininga prati formiranje referentnog Nacionalnog dijagnostičkog centra za bolesti dojke u Kliničkom centru Crne Gore, čija je ulogu u praćenju kontrole kvaliteta rada i procjene kliničkih performansi svih mamografskih centara u Crnoj Gori. Da bi se obezbijedila referentna uloga Dijagnostičkog centra za bolesti dojke u Kliničkom centru Crne Gore, isti mora biti najsavremenije opremljen. To podrazumijeva jedan digitalni mamografski aparat sa tomosintezom za definitivnu dijagnostiku. Neophodna je nabavka i namjenskog stola sa mogućnošću vršenja vakumskih stereotaksičnih biopsija nepalpabilnih sumnjivih lezija dojke.

Smatramo da će se tokom samog sprovođenja Programa realne dimenzije problema iskazati tek kada proces skrininga zaokruži nekoliko dvogodišnjih intervala.

Ciljevi ovog Nacionalnog programa su:smanjenje smrtnosti žena od raka dojke za 15% u periodu od 5 godina od početka njegovog sprovođenja; otkrivanje ranog raka dojke kod više od 80% bolesnica; povećanje otkrivanja in situ lezija, sa sadašnjih 2.5% iznad 10% svih slučajeva. Time bismo, naravno, smanjili troškove skupog liječenja uznapredovale bolesti. A ono što je svakako najvažnije, spasili bismo mnogo veći broj života.

Ciljna populacija Nacionalnog programa za rano otkrivanje raka dojke su sve zdrave žene u Crnoj Gori, starosti od 40 do 69 godina života (prema podacima Monstata, na dan 1.1. 2007. godine u ovoj grupi ima oko114 000 žena), sa skrining intervalom od dvije godine.

Ključni nosioci Nacionalnog programa za rano otkrivanje raka dojke su Ministarstvo zdravlja, Institut za javno zdravlje, Klinički centar Crne Gore, domovi zdravlja i Centri za dodatnu dijagnostiku i liječenje.

Ni najstručnije pripremljen i kontrolisan program skrininga ne može imati uspjeh bez snažne političke, finansijske i medijske podrške. Jedino zajedničkim angažovanjem aktera unutar zdravstvenog sistema, ali i cjelokupne društvene zajednice možemo ostvariti uspješnu realizaciju ovog programa.

23

Na seminaru onkologa koji je 20. oktobra upriličen na Plavnici, za čiju su organizaciju bili zaduženi Ljekarska komora Crne Gore i Novartis onkolodži (Novartis onkology), predstavljeno je šest naučnih predavanja koja su se ticala rijetkih gastrointerstromalnih i neuroendokrinih tumora.

Moderator skupa i jedan od predavača bio je prof. dr Vladimir Todorović, sa Klinike za onkologiju i radiologiju u Podgorici. O tumorima neuroendokrinog sistema govorio je prof. dr Svetozar Damjanović, sa Instituta za endokrinologiju KCS-a. Dijagnostika rijetkih tumora digestivnog sistema bila je tema predavanja doc. dr Srđana Đuranovića, gastroenterologa iz KCS-a. Dr Ljiljana Vučković, patolog iz KCCG-a, govorila je o patohistologiji GIST-a i NET-a, doc. dr Ranko Lazović, iz KCCG-a, govorio je o hirurgiji GIST-a, a mr dr Sreten Kavarić, endokrinolog iz KCCG-a, izlagao je na temu sistemska terapija NET-a.

Održavanje ovog događaja pozdravio je i prim. dr Đoko Jočić, predsjednik Ljekarske komore Crne Gore

Rijetki tumori digestivnog sistema (Zapis sa predavanja doc. dr Srđana Đuranovića) Prema većini literaturnih podataka, incidenca dijagnostikovanja gastrointestinalnih stromalnih tumora iznosi oko 1-2 na 100.000 stanovnika godišnje, što je manje od 1% svih malignih tumora digestivnog trakta.

Kada govorimo o gastroenteropankreatitičnim neuroendokrinim tumorima (GEP NET), njihova incidenca je 1-2 na 100.000 slučajeva, a ukupna 8-10, na autopsijskom materijalu. Ako uzmemo u obzir pacijente koji su pravovremeno dijagnostikovani i adekvatno liječeni, može se reći da oni relativno dugo žive.

Gastrointestinalni tumori (GIST) su tzv. mezihimalni tumori, tj. tumori vezivnog

Srđan Đuranović

24

tkiva. Ishodišta su im pejsmejker-ćelije koje regulišu propulzivnost digestivnog trakta.

U prošlosti su ovi tumori bili klasifikovani kao tumori mišićnog tkiva. Neke su vodili kao lejomiome, a neke kao leojmiosarkome.

70-ih godina prošlog vijeka elektronskom mikroskopijom je utvrđeno da samo neki od njih imaju mišićnu komponentu, dok je 1973. godine, na osnovu elektronske mikroskopije i imunohistohemijske analize, pokazano da se u stvari radi o stromalnim tumorima. 90-ih godina jasno je definisan taj imunohistohemijski profil.

GIST-ovi mogu da se jave bukvalno u bilo kojem životnom dobu - od pedijatrijskog doba do ozbiljne starosti. Činjenica je da 75% tih tumora postaje klinički manifestno tek poslije 50. godine. Nema razlike po polu. U trenutku dijagnostikovanja tumora, veličina varira do 40 cm. Prosječna veličina tumora iznosi oko 8 cm. Značajno je reći i da se često radi o pacijentima bez ikakvih simptoma. Oko 1/3 tumora, u trenutku dijagnostikovanja, već ima lokalnu infiltraciju i metastazni rast.

Palpabilna masa u abdomenu, krvarenje iz digestivnog trakta, bolovi u stomaku, nadutost,

otežano gutanje, opstrukcija digestivne cijevi, to su sve simptomi koji mogu da odgovaraju GIST-u. Mali tumori su često asimptomatski.

Najvećim dijelom ovi tumori su locirani u želucu. Vjerovatnoća da je njihovo biološko ponašanje maligno tada iznosi oko 25%. Bitno je istaći da je u jednjaku i kolonu (bez rektuma) lociran vrlo mali broj ovih tumora, ali kada nađemo GIST sa takvom lokalizacijom, znamo da ima izrazit maligni potencijal. Anamneza, endoskopija, endoskopska ultrasonografija, skener, na kraju i intraoperativni postupci, predstavljaju oblike dijagnostikovanja. Uloga histopatologa ovdje je presudna. Na endoskopskom nalazu tumora uočavaju su subepitelijalno postavljane lezije, „znak šatora”, i ulcerisane promjene. Kada govorimo o biopsiji, treba reći da kada biopsijskim kliještima zahvatimo 5-6 mm sluzokože, dobijamo nalaz koji ne govori ništa. Tada moramo imati na umu šta smo vidjeli na endoskopskom pregledu, pa treba preduzeti endoskopsku ultrasonografiju. Ovim postupkom ne možemo postaviti histopatološku dijagnozu, ali možemo dobiti neke indirektne parametre koji mogu da ukazuju na maligni tok. To će reći: 3-4 cm nehomogene ehosonografske strukture, spoljna granica je potpuno nejasna, hiperenogene zone i male cistične strukture koje se vide dosta jasno.

Kompjuterizovana tomografija takođe može da bude korisna, posebno ako se radi o većim tumorima. Uvođenje bežične videokapsule u kliničku praksu učinilo je da danas imamo gotovo sve mogućnosti uvida kada govorimo o tumorima tankog crijeva. „Double balloon“ enteroskopijom (enteroskop sa sistemom duplog balona) možemo da vizuelizujemo sluzokožu cijelog tankog crijeva. Tu je i skener, posebno značajan kada se radi o većim tumorima, koji su gotovo uvijek u kontinuitetu zida, ali mogu da rastu intra- i ekstraluminalno.

Mi zagovaramo tezu, a to je i literaturni podatak, da nije uvijek neophodno preoperativno imati biopsijsku potvrdu ovakvih promjena. Gotovo polovina broja pacijenata ima negativan ili nejasan nalaz, a moguće su brojne komplikacije posle biopsije. Biopsija vođena ultrasonografijom, dobra je, i tu imamo tačan nalaz kod oko 80% pacijenata. Uvijek moramo imati na umu da je tu interpretacija dosta teška.

Ako imamo pacijenta koji ima tumor manji od 5 cm, malu celularnost, malu nekrozu, mali broj mitoza, ne infiltriše okolinu, to su tumori koji imaju mali biološki potencijal i ti pacijenti imaju izvanrednu prognozu.

Veličina tumora u trenutku postavljanja dijagnoze svakako je najvažnija za dugovremeno preživljavanje. Tumori veći od 10 cm, u oko samo 20% slučajeva, daju mogućnost preživljavanja 5 godina.

Neuroendokrini tumori (NET) su neoplazije koje se rijetko javljaju, i to uglavnom u crijevima i pankreasu, ali se ponekad javljaju i u drugim organima - bronhopulmonalni sistem. Ovi tumori mogu da budu sekretorni, dajući endokrini sindrom. Bitno je da 1/5 tih ljudi u toku života dobija još jednu malignu bolest. Prosječno zakašnjenje u dijagnozi traje dvije-četiri godine, a prosječna starost dijagnostikovanih pacijenata iznosi oko 60 godina.

Ako je bolest na vrijeme dijagnostikovana, 70 % pacijenata preživi duže od 5 godina. U američkoj populaciji, prema podacima iz 2008, uočava se porast incidence NET tumora u plućima, a posebno u tankom crijevu i rektumu. Sada iznosi oko 5 na 100.000.

Dijagnostikovanje se vrši prema patološkoj aktivnosti, broju mitoza i Ki 67 proliferativnom indeksu. Ako imamo pacijenta koji ima dobro diferentovan NET (1A), on će sigurno imati benigni tok. Pacijenti sa slabo diferentovanim NET-om, nažalost, žive vrlo kratko. Slabo diferentovani karcinomi, sa lošom prognozom, često imaju lokalizaciju u jednjaku. Kod pacijenata sa kliničkom sumnjom na NET najprije je potrebno uraditi hromogranin A, a potom se orijentisati na specifične biohemijske testove, lokalizaciju tumora i metastatske bolesti.

Flašovi, srčana bolest, dijareja, abdominalni bol, najčešći su simptomi pacijenata koji imaju NET. Zbog karakterističnog porijekla NET-a, endoskopski nekada uočavamo promjene koje djeluju subepitelijalno, a nekada one izgledaju kao klasični polipi digestivne cijevi. Bitno je istaći da i kada se uoči mala promjena sluzokože digestivnog trakta, uzima se biopsija na osnovu koje histopatolog može da postavi životno važnu dijagnozu pacijenta.

U želucu je locirano 10-15% karcinoida. Tu možemo da vidimo i metastaze drugih neuroendokrinih tumora. Prognoza je dobra za promjene koje su manje od 2 cm.

Središnji deo digestivnog sistema predstavlja najčešću lokalizaciju NET-a u 30-60% slučajeva. Pojava metastaza često se može primijetiti u jetri. Slepo crijevo je, vrlo često, primarno stjecište NET-a.

Pacijenti, bez obzira na lokalizaciju, imaju odlično petogodišnje preživljavanje. S druge strane, kod onih koji imaju udaljene metastaze veoma mali procenat oboljelih preživi pet godina.

25

HEMOROIDALNA BOLEST Piše: dr Amel Dacić Hemoroidi su proširene vene i arterije smještene ispod sluzokože krajnjeg dijela debelog crijeva. Najčešće se ne ispoljavaju nikakvim simptomima. Učestvuju u izgradnji hemoroidnih jastučića koji predstavljaju normalnu strukturu završnog dijela debelog crijeva i važni su u kontroli tečnosti i gasova. Pojava simptoma u vidu bola, krvarenja, vlaženja, ispadanja, slivanja, upućuje na to da je došlo do poremećaja, najčešće tromboze ili upale. Ponavljanje tih tegoba naziva se hemoroidalnom bolešću.

Vrste hemoroida: Spoljašnji hemoroidi se nalaze van analnog kanala, ispod sfinktera.

Unutrašnji hemoroidi smješteni su iznad kružnog sfinkteričnog mišića koji drži anus zatvorenim. Sastoje se od vena prekrivenih slojem mukozne membrane porijeklom od crijeva.

Hemoroidalna bolest se dijeli na četiri stadijuma: Prvi stadijum - čvorovi su relativno male veličine i pružaju se u šupljinu anusa. Bolni su na dodir i pri defekaciji.

Drugi stadijum - bolesnici se žale na snažne bolove u oblasti anusa, naročito izražene pri hodu i sjedenju. Čvorovi prolabiraju kada se bolesnik napreže.

Treći stadijum - karakteriše ga prolaps koji je dugotrajan i često je potrebno izvršiti

26

repoziciju. Karakteristično je da se u većini slučajeva iskomplikuju krvarenjem. Četvrti stadijum - predstavlja najtežu fazu bolesti. Čvorovi su stalno prolabirani, stalno vlaže, krvare i često se komplikuju uklještenjem, trombozom, zapaljenjem i jakim bolovima.

Koji su uzroci razvoja hemoroidalne bolesti ?

Nastanak hemoroidalne bolesti tumači se lokalnim venskim zastojem krvi u perifernim djelovima debelog crijeva. U venama ovog područja nema zalistaka i u njima mnogo lakše dolazi do zastoja krvi. Među činiocima koji doprinose stvaranju ove bolesti na prvom mjestu su promjene u zidovima vena, zatim način ishrane, velika količina masti i povišeni nivo mokraćne kisjeline u krvi. Glavni uzrok nastanka hemoroida jeste opstipacija - zatvor. Pod opstipacijom se podrazumijeva postojanje manje od 3 stolice sedmično. Najčešće se pojavljuju kod onih osoba koje mnogo sjede, konzumiraju jela jako začinjena ljutom paprikom i biberom, kao i kod bolesnika koji pate od oboljenja prostate.

Nastanak i razvoj hemoroidalne bolesti mogu pogoršati: tretman vrelim kupkama, gojaznost, pušenje, proliv, dugotrajan kašalj, naprezanje pri defekaciji, podizanje teških predmeta, trudnoća, porođaj.

Koji su simptomi ?

Najčešći znak bolesti jeste svrab u području anusa. Mnogi bolesnici se žale na svrab, žarenje i grčeve u anusu, naročito u vezi sa pražnjenjem crijeva. Područje oko analnog

otvora postaje osjetljivo, bolno, otečeno i svrbi.

Krvarenje je čest znak bolesti. Uvijek je površno, tačkasto ili prugasto, svijetlocrvene boje.

Kako se postavlja dijagnoza ?

Kliničko ispitivanje započinje uzimanjem podataka od pacijenta o vremenu nastanka tegoba i njihovom načinu ispoljavanja. Kada se radi o spoljašnjim hemoroidima, vrlo je jednostavno postavljanje dijagnoze i vrši se inspekcijom u koljeno-lakatnom položaju bolesnika. Unutrašnji čvorovi se ne vide i obično ih je teško prepoznati i pri pipanju. Dijagnoza se postavlja na temelju anoskopije ili rektoskopije.

Liječenje: Nakon postavljanja dijagnoze započinje se liječenje koje je u početku medikamentozno.

Najčešće je dovoljno regulisati i osigurati bolesniku mekanu stolicu. Veoma je bitna ishrana, kao i svakodnevna higijena analne regije.

Medikamentozna terapija se sprovodi kombinacijama vazoprotektiva, antivarikoznih ljekova i laksativa.

Liječenje hemoroidalne bolesti može se sprovoditi i na neki od sljedećih načina: skleroterapijom, ligiranjem hemoroida i operativnim liječenjem.

Savjeti: - Ukoliko po prirodi posla mnogo sjedite, potrebno je da barem jednom u toku jednog sata

GE132

napravite prekid u trajanju od 5–10 minuta.

Vozačima se ne preporučuje da za volanom provedu više od 3 sata bez prekida.

-Treba izbjegavati hranu sa jakim začinima, feferone, žestoka alkoholna pića i crno vino (u pretjeranim količinama), konzervisanu hranu, suvomesnate proizvode, meso, kafu, so.

Pušenje treba smanjiti na najmanju moguću mjeru, a potrebno je smanjiti i upotrebu tijesta i mliječnih proizvoda u ishrani.

- Naročito treba izbjegavati: bijelo brašno, kolače, peciva, keks, mahunasto povrće, crni čaj, kakao.

-Preporučuje se ishrana povrćem, voćem, kuvanim žitom, mekinjama, raznim vrstama pahuljica, sjemenom lana, integralnim hljebom, pirinčem, medom, te pijenje čaja od kamilice, kantariona, nane, koprive, žalfije i soka od šargarepe.

-Za normalno pražnjenje najprikladnija je upotreba kompota od suvih šljiva i smokava, koji se uzima uveče pred spavanje. Osoba koja ima problem sa hemoroidima trebalo bi da svakodnevno pije 6–8 čaša vode. Gladovanje i izbjegavanje pražnjenja stolice nijesu preporučljivi.

-Poslije stolice preporučuje se izbjegavanje upotrebe toaletnog papira, uz obavezno pranje vodom i neparfimisanim sapunom. Na taj način smanjujete svrab.

-Poželjno je obavljati tuširanje mlakom vodom i nanositi hladne obloge u predjelu rektuma sat vremena prije odlaska na spavanje.

Ova bolest se ne smije ignorisati i trpjeti !!!

International Health d.o.o.

Podgorica, ul. Vuka Karadžića 11 Tel./Faks: 020/ 231-342 Mob.: 067/ 612-611 www.internationalhealth.biz

najjači prirodni antioksodant

MEHANIZMI DEJSTVA GE132:

SASTAV:

- Stimulacija imunog sistema

Organski germanium 100mg Matični mliječ 130mg Dupli ajkulin protein 30mg Zeleni čaj 80mg Ekstrakt koščice crvenog groždja 80mg Ekstrakt latice ruže 80mg

- Visoko povećanje nivoa kiseonika u ćelijama

NOVO - MANJE, EKONOMIČNIJE PAKOVANJE

Povodom drugog po redu obilježavanja Nacionalnog dana kontrole pušenja, 11. novembra, u podgoričkom restoranu „Ribnica”, u organizaciji Instituta za javno zdravlje Crne Gore, upriličen je program tokom kojeg su predstavljeni važeći indikatori stanja u domenu pušenja duvanskih proizvoda, a bila je ovo i prilika za formiranje jednog preglednog presjeka aktivnosti urađenih u ovoj oblasti prvenstveno kada su u pitanju nadležnosti državnih institucija. Posebnu temu skupa činilo je poređenje postignutih rezultata u okviru programa uspostavljanja savjetovališta za odvikavanje mladih od pušenja, programa aktuelnog od 2009, koji se sprovodi u savjetovalištima za mlade raspoređenim po domovima zdravlja u Crnoj Gori.

Najave ojačanja borbe protiv pušenja duvanskih proizvoda Problem velike zastupljenosti pušenja u populaciji svrstava Crnu Goru u red zemalja sa najizraženijim parametrima ove društveno nepoželjne pojave. Iako se od 2003. godine počelo aktivno raditi na uspostavljanju institucionalne i zakonske regulative za značajnije suzbijanje ove štetne pojave, dosadašnji rezultati pokazuju da još uvijek nije u dovoljnoj mjeri ostvaren program osvješćivanja građana, a to je posebno izraženo kada je u pitanju nepoštovanje legislative i namjerno stvaranje ambijenta za pasivno pušenje.

Direktor Instituta za javno zdravlje, doc. dr Boban Mugoša, istakao je da će ova institucija, koja je od početka sprovođenja sistemskih mjera za smanjenje broja pušača i kontrolu pušenja „inicirala, sprovodila i evaluirala aktivnosti kontrole pušenja u Crnoj Gori”, nastaviti da to kontinuirano vrši i u narednom periodu. - U cilju dosljedne realizacije aktivnosti kontrole pušenja, važno je istaći da je Institut za javno zdravlje inicirao sprovođenje preventivnih programa u domovima zdravlja, a konkretno osmislio Program odvikavanja od pušenja. Radi efikasnije implementacije ovog programa, odrađeno je više radionica u domovima zdravlja.

Cilj radionica je edukacija pušača. Osim toga, definisan je i vodič za sprovođenje Programa, kako bi realizacija planiranih aktivnosti bila na istom nivou u svim domovima zdravlja - naveo je u svom obraćanju doc. dr Mugoša. Izrada promotivnog i edukativnog materijala, postera kojim je prikazana mreža domova zdravlja u kojima se sprovodi Program odvikavanja od pušenja, opremanje radnih prostorija, omogućavanje dostupnog ostvarivanja kontakata i brojne prateće aktivnosti bile su, kako je navedeno, predmet angažovanja Instituta u prethodnom periodu. Dr Mugoša je saopštio i da se, u cilju podržavanja projekata aktuelnih na međunarodnom nivou, u Crnoj Gori ukrštaju aktivnosti Programa škole za trudnice i Programa za odvikavanje od pušenja.

28

Podsjećajući na činjenicu o široko rasprostranjenoj navici pušenja duvanskih proizvoda, te stvarajući pregled zakonski ustanovljenih akata iz te oblasti: Zakona o kontroli pušenja iz 2004, Nacionalne strategije za kontrolu pušenja iz 2005, i aktivnosti koje su u saradnji s Ministarstvom zdravlja pokrenute, pomoćnica ministra zdravlja prim. dr Jadranka Lakićević navela je da se u ovom trenutku uočava potreba za donošenjem Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o ograničenju upotrebe duvanskih proizvoda u Crnoj Gori, što bi trebalo da bude realizovano u prvom kvartalu 2011. - U tom pravcu se planira zabrana pušenja na javnim mjestima i u zatvorenim prostorima. Takođe, biće propisano da na kutijama cigareta, osim tekstualnog, stoji i slikovno upozorenje o štetnosti pušenja. Prioriteti će biti dosljedna primjena zakonskih odredaba i koordinisan multisektorski pristup u rješavanju ovog problema - pojasnila je prim. dr Lakićević.

Pored navedenog, ona je istakla i značaj edukacije nedovoljno informisanih građana i buđenja svijesti o štetnosti duvana i pušenja kao obrasca ponašanja.

Prezentujući „jedine tačne podatke o rasprostranjenosti pušenja u populaciji Crne Gore”, prof. dr Agima Ljaljević, direktorica Centra za promociju zdravlja, javnosti je ponudila na uvid podatke dobijene kao rezultat

*Svaka popušena cigareta skraćuje život pušača za 8 minuta. *25% svih pušača umire od bolesti prouzrokovanih pušenjem. *Pušenje cigareta je odgovorno za oko 30% smrtnih slučajeva prouzrokovanih rakom. *Pušenje je glavni uzrok približno 85% smrtnih slučajeva raka pluća. *Pušenje je odgovorno za približno 30% svih oboljenja srčanih krvnih sudova. *Muškarci koji puše su u dva puta većoj prilici da obole od čira nego muškarci koji ne puše. *Pušenje usporava proces izlječenja čira. *Pušenjem u trudnoći povećava se rizik od rađanja novorođenčadi male tjelesne težine, prijevremenog porođaja, spontanog pobačaja. *Neke od posljedica pušenja su: bore, neprijatan dah, obojeni zubi, odjeća i kosa neprijatnog mirisa. sprovođenja Nacionalne zdravstvene ankete stanovništva rađene 2008. godine i Globalog istraživanja o potrošnji duvana iz 2008. Treba naglasiti da je praksa istraživanja u ovoj oblasti bazirana na sistematično organizovanom radu, uglavnom raspoređenom po kvartalnim periodima, tako da ovo objašnjava zašto se podaci od prije dvije godine koriste u aktuelnim prikazima stanja oblasti o kojoj je riječ. Zastupljenost pušenja u grupi odraslih osoba, prema podacima iz 2008, bila je 32.7%; u populaciji djece starosti 13-15 godina identifikovano je 5.1 % stalnih pušača, a češće nego svaki treći učenik 6, 7. i 8. razreda osnovne i 1. razreda srednje škole eksperimentisao je sa pušenjem. Gotovo 70% učenika stalno je izloženo uticaju duvanskog dima, a gotovo 90% te populacione grupe pozitivno ocjenjuje primjenu mjera zabrane pušenja. Prevalenca pušenja veća je kod pripadnika muškog pola i izrazitija kod stanovništva sjevernih krajeva Crne Gore. Podaci iz 2008. pokazuju pozitivan pomak u odnosu na podatke iz 2003. godine. To je najevidentnije kada su u pitanju smanjenje broja odraslih pušača (43.8% u 2003), smanjenje broja djece koja su eksperimentisala sa pušenjem i smanjenje broja stalnih pušača u toj grupi.

Predstavnik Nacionalne komisije za kontrolu upotrebe duvana, dr Elvir Zvrko, naveo je problem pasivnog pušenja kao jedan od predmeta pojačane pažnje ovog tijela. Raspolažemo podacima Svjetske zdravstvene organizacije koja procjenjuje da godišnje u svijetu oko 600.000 osoba umire zbog posljedica pušenja, a oko 700 miliona djece u svijetu izloženo je pasivnom pušenju. Procjene, po različitim istraživanjima, ukazuju da je između 60 i 80% stanovništva izloženo pasivnom pušenju. Po našem istraživanju, oko 70% djece izloženo je pasivnom pušenju - saopštio je u obrazloženju dr Zvrko. Priprema kampanja u cilju podizanja svijesti o štetnosti pasivnog pušenja, te organizovanja Nacionalne konferencije o kontroli pušenja neki su od projekata planiranih za naredni period rada Nacionalne komisije.

U ime zdravstvenih radnika Crne Gore, prisutnima se ovom prilikom obratio dr Nebojša Crnogorac, ljekar Kliničkog centra Crne Gore. Skrećući pažnju na to da je borba protiv pušenja civilizacijska tekovina, dr Crnogorac je

naglasio značaj angažovanosti zdravstvenih radnika na planu edukacije i suzbijanja ove štetne pojave. U borbi protiv ove neprihvatljive „ne navike nego bolesti”, trenutno nijesu dovoljno angažovani ljekari koji, između ostalog, treba da nadležnima pruže na uvid povratne informacije o tome kako se u ambulantama primarne zdravstvene njege sprovode programi savjetovanja. Počev od pasivnog (posteri, promotivni materijal) do aktivnog sugerisanja građanima da se u cilju odvikavanja od navike pušenja duvana obrate savjetovalištima za mlade, koja će kasnije, kako je naveo dr Crnogorac, „nadamo se prerasti u savjetovališta za sve one koji osjećaju potrebu da ostave cigarete”.

Rezultati rada u savjetovalištima Poseban segment programa organizovanog povodom obilježavanja Nacionalnog dana kontrole pušenja predstavljalo je prezentovanje izvještaja o ostvarenim rezultatima u sprovođenju Programa odvikavanja od pušenja koji je 2009. godine postao dio obavezne prakse u savjetovalištima za mlade u domovima zdravlja u Crnoj Gori. Institut za javno zdravlje Crne Gore dao je smjernice za organizovanje rada ove namjene, kao i edukativni materijal i edukativna sredstva neophodna za rad u savjetovalištima. Ciljnu populacionu grupu činile su osobe starosti 10-25 godina, što je u stvari inicirano činjenicom da ukoliko se u tom periodu, tačnije do 30. godine, pušenje duvana otkloni kao navika, izbjegava se mogućnost ozbiljnijeg zadržavanja njegovih posljedica. Petodnevni program odvikavanja od pušenja koji je primjenjivan u savjetovalištima podrazumijevao je rad sa grupama od oko 10 članova koji bi tokom pet dana bili uključeni u dvočasovni program organizovan u savjetovalištima. Savjetovališta su primjenjivala različite strategije za animaciju mladih, a veoma često se pribjegavalo angažovanju osnovnoškolaca i srednjoškolaca, bilo po dogovoru sa članovima školske uprave, bilo posrednim animiranjem putem predavanja ili radom volontera iz nevladinih organizacija koji su npr. u Rožajama postigli zavidne rezultate rada.

Dvosmjeran rad - na održavanju predavanja, organizovanju kampanja, dijeljenju flajera i sličnog promotivnog materijala, medijskoj propagandi, ali i radu u radionicama savjetovališta i sprovođenje posebnih programa u njima, što je po ocjeni nekoliko izlagača ključno u sprovođenju Programa, obilježii je način rada u domovima zdravlja u Beranama, Tivtu, Herceg Novom, Danilovgradu, Baru, Cetinju, Rožajama, Pljevljima i Podgorici, čiji predstavnici su izvršili prezentaciju dobijenih podataka. Želja za produženjem sprovođenja ovog projekta, ali i za obezbjeđivanjem stručnjaka koji bi bili posebno posvećeni radu u savjetovalištima, predstavljaju neke od zaključaka ovog skupa.

(Pušenje / Koliko je ono ozbiljan problem ?, Pušenje i zdravlje, Republička komisija za kontrolu pušenja, „Monte Vita”, 2010) A. Radanović

29

Tema naučnog simpozijuma održanog 10-og novembra 2010. u Hotelu „Podgorica” u Podgorici bila je terapija akutnog kašlja, za koju, kako je objasnio medijator i jedan od izlagača sa skupa dr Milan Matković, predstavnik farmaceutske kompanije „Pharmanova”, makar do sada, kod nas nije postojala praksa prevelike zastupljenosti na ovako organizovanim naučnim susretima.

Dr Zorica Vukčević, ljekar Interne klinike KCCG-a iz Podgorice, i dr Zorka Radunović, ljekar Specijalne bolnice za plućne bolesti u Nikšiću, govorile su o nekim od aspekata terapije akutnog kašlja. Organizatori održavanja skupa bili su Udruženje pneumoftiziologa Crne Gore i „Pharmanova”.

KOMPLEMENTARNA TERAPIJA AKUTNOG KAŠLJA (Zapis sa predavanja dr Milana Matkovića) Komplementarna terapija akutnog kašlja, odnosno komplementarna medicina je relativno nov termin na našim prostorima. Ovaj pristup se drugačije naziva i integrativni (ili integrijski) dio medicine, a podrazumijeva praksu kod koje se selektivno, u složene terapijske šeme, uključuju i dodatne terapijske metode, van klasičnih farmakoterapijskih metoda.

Svijest o potrebi primjene komplementarnog pristupa u terapiji, relativno naglo je promijenjenam. Britanski ljekari su 1986. godine tvrdili da primjena, uslovno rečeno, alternativne metode liječenja predstavlja djelatnost koja nije u skladu sa prirodnim zakonima. Od tada je prošlo svega 5 godina do trenutka kada je već 23% ljekara tvrdilo da to ne predstavlja loš pristup liječenju. 1996. godine takvo mišljenje je iskazala oko polovina ukupnog broja ljekara, da bi se 2004. godine utvrdilo da 83% britanskih ljekara podržava ovaj način liječenja. Zbog čega se to tako odvijalo? Zbog toga što pacijenti nijesu bili sasvim zadovoljni klasičnim terapijama koje su im bile na raspolaganju, odnosno farmakoterapijom. Međutim, ni veliki procenat kolega, oko 58%, nije bilo zadovoljno uspjehom klasične hemijske terapije.

Smatra se da je najveći dio ljekova koji postoje u prirodi neiskorišćeno. Istovremeno, treba istaći činjenicu da najmanje 70% svih ljekova koji su u prethodnih 25 godina lansirani na tržištu SAD-a (nesumnjivo najproduktivnije zemlje u tom pogledu) potiču iz prirode.

Kašalj je jedan od najčešćih simptoma. Pored toga, on je čujan, vidljiv, može biti dugotrajan, pa ne čudi podatak da je postao predmet brojnih kućnih recepata u kojima se mogu kombinovati najrazličitiji proizvodi biljnog i životinjskog porijekla. Gdje se u cijeloj priči, sa bapskim ljekovima, s jedne stane, i terapijom klasične interne medicine, nalazi bronhoklir - preparat za pomoć kod pojave akutnog kašlja (Bronhoklir, „Pharmanova”, Obrenovac.

30

Mnogi od ovih preparata upotrebljavaju se zdravo za gotovo, po sistemu ne može da škodi. Sada, međutim, počinje da se traga za kliničkim dokazima. Počinju da se rade kliničke studije, kojih je sve više. U jednoj od novijih njemačkih studija učestvovalo je 150 pacijenata sa akutnim kašljem koji je trajao najmanje 2 dana, a koji nijesu koristili nikakvu terapiju. Oni su podijeljeni u dvije grupe od po 75 učesnika, od kojih je jedna koristila biljni sirup, a druga običan šećerni sirup (placebo) a učinak terapije praćen je preko indeksa jačine bronhitisa. Poslije nedjelju dana pokazalo se da je grupa pacijenata koja je liječena biljnim sirupom imala statistički visoko značajno smanjenje ovog indeksa u odnosu na placebo grupu. Pored toga uočeno je da 58% osoba nije više imala simptome kašlja, dok je u drugoj grupi taj procenat bio svega 5%..

U sastav bronhoklir sirupa, zavisno od njegove namjene, ulaze različiti biljni preparati, gdje svaki ima svoje mjesto i razlog zbog čega se tu nalazi. Ehinacea je jedna od vrlo moćnih biljaka. Ona je, ne bez razloga, postala poznata. Ima snažno antibakterijsko i antiinflamatorno dejstvo, štiti kolagen, stimuliše citokine... Med ima antioksidativno, protektivno, imunostimulatorno, antimikrobno i brojna druga korisna svojstva. Bijeli sljez se, uz kombinaciju sa kamilicom, primjenjuje kod suvog, nadražajnog kašlja. Bršljan djeluje antiinflamatorno, pomaže iskašljavanje i istovremeno smanjuje nadražaj na kašalj. On je dobar izbor i zbog toga što ne sadrži šećer. pa ga mogu koristiti i dijabetičari. Primjena sirupa kod pušačkog kašlja takođe može biti blagotvorna. Naravno, ne mogu se liječiti oštećenja pluća, ali mogu se ublažiti simptomi i pomoći u zaštiti od infekcija, koja je važan faktor pogoršanja hronične opstruktivne bolesti pluća.

Prošlo je vrijeme kada se polako pristupalo terapiji biljem. Biljke uopšte nijesu tako bezazlene da bi im se olako pristupalo. Terapija biljem je moćan saveznik i mora joj se odrediti posebno mjesto u liječenju.

Evropski dan racionalne upotrebe antibiotika, prvi put u Crnoj Gori, obilježen je naučnim seminarom koji 18. novembra 2010, u novoj zgradi Instituta za javno zdravlje u Podgorici organizovala Sekcija ljekara mikrobiologa Crne Gore. Pored jasno deklarisanog cilja manifestacije nazvane „Dan antibiotske svijesti” koji se tiče podizanja svijesti građana o potrebi za racionalnijom upotrebom antibiotika, ovom prilikom je upozoreno i na sve prisutniju pojavu multirezistentnih bakterijskih sojeva, a u vezi sa tim i sve manje djelotvornim dejstvom antibiotika u liječenju. Pitanje o tome da li smo već ušli u postantibiotsku eru, kao i o načinima borbe sa rezistencijom spontano su ušla u tematski opus ovog skupa. Bilo je riječi i o pristupima u tretmanu infekcijama posebno senzitivnih grupa pacijenata, bolničkoj infekciji kao posebnom fenomenu, a detaljno je razmotren i aspekt regulative u proizvodnji ljekova.

Era rezistentnosti bakterija na antibiotike Pozivajući se na podatak da su bakterije jedan od najstarijih oblika života koji pokazujući veoma visok stepen prilagodljivosti opstaje na Zemlji oko 3.8 miliona godina, te da antibiotsko djelovanje doprinosi uništavanju samo najosjetljivijih sojeva, doc. dr Vineta Vuksanović, predsjednica Sekcije ljekara mikrobiologa Crne Gore, upozorila je na rezistentnost bakterijskih vrsta na primjenu antibiotika kao pojavu koja u savremenoj medicini poprima obilježje najzabrinjavajuće karakteristike. Pozivajući na sprovođenje preporuka Strategije Svjetske zdravstvene organizacije o usporavanju antimikrobne rezistencije, ona je istakla da bakterijska rezistencija može da se kontroliše redukcijom upotrebe antibiotika i prevencijom širenja rezistentnih oblika i dala važne preporuke za izbjegavanje ove štetne pojave. - Mi ljekari, lica koja se profesionalno bave problemom očuvanja zdravlja, imamo obavezu da aktivno učestvujemo u opstanku antimikrobnih ljekova i smanjenju mikrobne rezistencije putem odgovorne administracije ljekova i edukacije medicinskog osoblja u prepoznavanju opasnih infekcija, kako bi se spriječilo širenje rezistentnih sojeva - istakla je doc. dr Vuksanović.

Prim. dr Olivera Miljanović, direktorica Kliničkog centra Crne Gore, posebno je istakla značaj upotrebe antibiotika u liječenju, ali je naglasila i štetnost njihovog djelovanja nastalu kao posljedicu neregularne upotrebe.

Saopštavajući da oni čine 15-30% svih propisanih ljekova, te da postoji oko 70 vrsta antibiotika, upozorila je na problem njihove proširene i nekritične upotrebe i postojanje realne opasnosti od prerastanja moćnih ljekova u superotporne bakterije. - Klinički centar je potencijalnu opasnost neracionalne upotrebe antibiotika prepoznao i nastoji da sprovodi sve principe racionalne upotrebe antibiotika i kontrole

intrahospitalnih infekcija, uz angažman svih svojih stručnih resursa - navela je prim. dr Miljanović. Pored ostalog, ona je navela kao veoma bitan i rad Komisije za kontrolu intrahospitalnih infekcija, oformljene 2001. Štetnost antimikrobne rezistencije, rekonvalentnost ranije liječenih oblika bolesti, problem nepoštovanja pravila režima o izdavanju lijeka, te potreba za edukacijom zdravstvenih radnika i stanovništva, neki su od problema navedenih u vezi sa savremenim pristupom primjene antibiotika koje je tokom svog obraćanja na ovom skupu iznio doc. dr Miodrag Radunović, ministar zdravlja u Vladi Crne Gore, koji je ovom prilikom bio zadužen da svečano proglasi početak seminara. - Antibiotici su stub moderne medicine, ali, ukoliko se ne ulože maksimalni napori na globalnom i lokalnom nivou, u vrlo bliskoj budućnosti moraćemo naučiti kako se boriti i liječiti bez njih. U Crnoj Gori imamo

31

normativno uređene propise i trudimo se da poštovanjem propisa učestvujemo u globalnoj borbi protiv rezistencije istakao je ministar Radunović. Edukacija građana u zemljama Zapadne Evrope, kako je između ostalog naveo, dovela je do redukcije upotrebe antibiotika za 20% u odnosu na raniji period. Odgovornost, moglo se zaključiti, pripada svim slojevima opšte populacije i samo zajedničkim naporom moguće je dovesti do napretka u kontroli primjene antibiotika.

Vuksanović, stručnjak Instituta za javno zdravlje i professor sa katedre za mikrobiologiju Medicinskog fakulteta Crne Gore. Terapija karbapanemima, njihova eventualna neaktivnost zbog razvoja dvaju mehanizama rezistentnosti klepsiele, kao i detaljan opis dijagnostičkog pristupa u detekciji ovog bakterijskog soja, predstavljali su osnovne aspekte naučne analize dr Vuksanović. Srećom, rezistentnost na karbapeneme u Institutu za javno zdravlje je detektovana kod manje od 1% sojeva K. pneumoniae.

Rezistentnost, načini kontrole, bolničke infekcije i bezbjednost antibiotika

Bakterijske vrste iz reda stafilokoka (lat. Staphylococcus aureus), enterokoka (lat. Enterococcus spp.), klepsiela (lat. Klebsiella pneumonia), ešerihija (lat.

Escherichia coli) i pseudomonija (lat. Pseudomonas aeruginosa), predstavljaju bakterijske vrste koje su najviše sklone razvoju rezistentnosti na primjenu antibiotika.

Bakterijska rezistencija, posmatrana u sinhronijsko- dijahronom kontekstu dešavanja od perioda konstituisanja antibiotske terapije, bila je predmet izlaganja prof. dr Ane Sabo, predavača sa Katedre za farmakologiju i toksikologiju Medicinskog fakulteta u Novom Sadu.

Prikazujući rezultate istraživačkog rada vezanog za raširenost pojave nekritične primjene antibiotika, ona je istakla da se u našem regionu tradicionalno prekomjerno upotrebljavaju antibiotici. Postojeću rezistentnost nije moguće uništiti, ali je još uvijek moguće djelovati u smislu zadržavanja postojećeg nivoa i sprovođenja kontrole upotrebe antimikrobnih sredstava. Uvođenje novih antibiotskih vrsta, kako se moglo zaključiti, predstavlja sasvim logičan ali ne i posebno preporučljiv oblik borbe. Za sada su u upotrebi lipopeptini, karbapenemi, streptotamini i oksazolipini. Posebno značajnu grupu ljekova, koji se preporučuju za čuvanje u redu rezervnih bolničkih ljekova, predstavljaju karbapanemi. Ertapenem, čija su svojstva ovom prilikom posebno obrazlagana, predstavlja inovativni oblik ove terapije. Specifičnosti ponašanja klepsiele pneumonije (lat. Klebsiella pneumonia), bakterije koja se svrstava u red oblika sa veoma izraženom sklonošću ka rezistentnosti, kao i karakteristike dijagnostičkog i kliničkog djelovanja, predstavila je doc. dr Vineta

32

Bolnička infekcija bila je jedan od veoma često pominjanih termina na simpozijumu. Uprkos presudnom značaju što ranijeg suočavanja sa tim problemom, ne samo kod nas već i u zemljama ekonomski razvijenog svijeta, sam termin i mjere kontrole i prevencije bolesti čiji su one uzročnici, ustanovljeni su 1988. godine, regulativom Američkog centra za kontrolu i prevenciju bolesti (engl. Center for Disease and Prevention). Obrazlažući naučne, iskustvene i pravne aspekte pojave bolničkih infekcija, dr Veselinka Beatović, predstavnica Centra za kontrolu i prevenciju bolesti Instituta za javno zdravlje, saopštila je da iako prema zasad dostupnim podacima sačinjavaju svega 2-4% infekcija u svijetu, bolničke infekcije uvijek zahtijevaju hitnu reakciju. Prevelika opterećenost bolnica, negiranje postojanja problema od strane odgovornih zdravstvenih radnika, nespremnost za suočavanje sa problemom, nepridržavanje mjera aseptološke zaštite, neopreznost i brojni drugi elementi mogu biti uzročnici nastanka infekcije. Ipak, rezultati nekih istraživanja, naglasila je dr Beatović, ukazuju da se nastanak ovakvih pojava može prevenirati u obimu od 6% do čak 1/3 ukupnog broja bolničkih infekcija. Razvoj zakonske regulative, kakav je npr. utvrđen u Hrvatskoj, predstavlja bitan element tretiranja ovog problema. Infekcije čijem razvoju su posebno skloni pacijenti odjeljenja za intenzivnu terapiju, njihova zastupljenost i specifičnosti, bili su tema izlaganja prof. dr Ljubice Pejakov, stručnjaka sa katedre za hirurgiju Medicinskog fakulteta Crne Gore i Kliničkog centra Crne Gore. Rezultati EPIC II, studije izvršene na uzorku od 13.796 odraslih pacijenata koji su boravili na odjeljenjima za intenzivnu njegu u bolnicama iz 75 država svijeta, pokazala je, prema navodu prof. dr Pejakov, da nozokomijalne (bolničke) infekcije postoje kod 51% ukupnog broja pacijenata, a da se, u zavisnosti od trajanja vremenskog perioda provede-

nog na bolničkoj terapiji, zastupljenost obolijevanja kretala od 30 do 70% broja pacijenata. Antibiotska rezistentnost ovih pacijenata, kako je saopšteno, najprisutnija je kada su u pitanju klepsiela pneumonije i ešerihija koli.

Još jednu od veoma senzibilnih grupa pacijenata predstavljaju pacijenti sa hroničnom bubrežnom insuficijencijom. Priroda tretmana kom su svakodnevno i dugoročno podvrgnuti čini ih, kako je navela prof. dr Marina Ratković, ljekar Kliničkog centra i profesor sa katedre za internu medicinu Medicinskog fakulteta Crne Gore, grupom osoba sa posebnim potrebama. Brojnost i raznovrsnost komorbiditeta, kao i značajan učinak u stvaranju multirezistentnosti bakterijskih, najprije stafilokoknih oblika, problem su sa kojima su veoma često suočeni ljekari i pacijenti. Infekcije su najčešće povezane sa vaskularnim pristupom, a čine 15% ukupnog broja uzročnika smrti ovih pacijenata. Značajan aspekt djelovanja, prema riječima prof. dr Ratković, predstavlja postavljanje efektivne dijagnoze, kao i obezbjeđivanje transparentne i detaljno dokumentovane istorije liječenja pacijenta.

Veoma ugroženu populacionu grupu, kada je u pitanju primjena antibiotske terapije, predstavljaju djeca. Budući da su veoma često izložena samoinicijativnom sprovođenju terapije od strane njihovih roditelja, pokazalo se da je ovo problem izražen u cijelom svijetu. Aspekte takve zloupotrebe antibiotika uporednim podacima statistike

svjetskog nivoa predočio je dr Nebojša Kavarić, ljekar Doma zdravlja iz Podgorice. U vezi sa ozbiljnošću problema koji se pokazao kao najviše izražen u Kini, a najmanje u Holandiji, dr Kavarić je predočio i podatke dobijene istraživanjem sprovedenim u Domu zdravlja u Podgorici, na uzorku od 200 ispitanika, roditelja djece stare 9-13 godina, sprovedenom u periodu od oktobra 2001. do februara do 2002. Pokazalo se da 45% ispitanika daje djeci antibiotike bez konsultovanja ljekara, 20% ispitanika samoinicijativno odvodi djecu na vršenje laboratorijskih analiza, a 4% roditelja ne izbjegava ni rendgensko snimanje. 89% ispitanika smatra da laička primjena medicinskih procedura nije zakonski kažnjiva.

Regulatorni aspekt proizvodnje ljekova detaljno je obrazložila mr dr Majda Šahman-Zaimović, predstavnica Agencije za lijekove i medicinska sredstva Crne Gore.

Obrasci registracijske dokumentacije, načini obezbjeđivanja kvaliteta i proizvodnog procesa antibiotika, dostupnost podataka o trendovima svjetske tehnologije ljekova i uključenost Agencije, koja je formirana od prije dvije godine, u praćenje globalnih tokova proizvodnje, neka su od pitanja koja su razjašnjena ovim izlaganjem. Neželjena farmakološka dejstva i nastanak nuspojava takođe su obrazloženi nastupom dr Šahman-Zaimović.

A. Radanović

Pričajte s ljekarom

Slabost mokraćne bešike, odnosno, nemogućnost zadržavanja urina (inkontinencija) je veoma neugodan problem, ali sa njim se treba suočiti otvoreno i bez oklijevanja

rvi korak je obraćanje ljekaru, koji će umjeti da razlikuje inkontinenciju od simptoma koji se pripisuju zapaljenju, infekciji ili neželjenom dejstvu lijekova. Kada isključi druge uzroke, porodični ljekar će preporučiti specijalističko zbrinjavanje kod ginekologa, urologa ili neurologa.

P

Specijalista pregled započinje temeljnim ispitivanjem o trajanju, učestalosti i drugim karakteristikama tegoba; zanimaće ga da li se curenje urina javlja pri odlasku u toalet, tokom kijanja, kašljanja, hodanja uz stepenice... Bitan podatak je i broj porođaja, kao i njegov tok, odnosno porođajna težina djece. Ljekar će se informisati o prethodnim operacijama, odnosno lijekovima koje pacijent pije.

Procedura se nastavlja dijagnostičkim testovima, koji su bezbolni i mogu da se završe u jednom aktu. Labaratorijsko ispitivanje urina je obavezno, a samo u komplikovanijim slučajevima koriste se instrumenti, odnosno sprovode urodinamična ispitivanja pomoću sonde koja se uvodi u mokraćnu cijev i bešiku (cistoskopija). Slika o stanju bešike, bubrega i materice upotpunjuje se ultrazvučnim pregledom. Tokom metode opadajuće urografije pomoću kontrasta se ispituje stanje bubrega i mokraćne bešike, ali to se radi u posebnim slučajevima. Što se tiče lijekova, u opticaju je veliki broj preparata sa različitim mehanizmom dejstva. Izbor odgovarajućeg lijeka prepušta se ljekaru, a on zavisi od prirode samog oboljenja. Kod manje ozbiljnih curenja urina, fizioterapija može biti od velike pomoći. Kombinacijom vježbi i masaža ojačavaju se mišići karlice i postižu drugi povoljni efekti (samo pod nadzorom stručnjaka).

Broj 1 u svijetu Mnogi ljudi skrivaju probleme sa inkontinencijom i do pet godina, pokušavajući da se sažive sa svojim problemom

U nekim slučajevima konačno rješenje problema inkontinencije treba potražiti u hirurškim metodama. Ova mogućnost se uvijek pažljivo razmatra i sprovodi se samo ako konzervativna terapija ne pruži željene rezultate.

U svakom slučaju, neophodna je dobra dijagnoza, koju može da postavi samo vaš ljekar. TENA vam zato preporučuje: razgovarajte o problemu inkontinencije sa vašim ljekarom!

Uvoznik i distributer za Crnu Goru:

Lamex Commerce d.o.o.

Ul. SKOJ-a 57, Podgorica, tel./fax. 020/280-477 www.tena.com www.tena.hr

Poznati i zdravlje: Ivan Maksimović, lice sa TV ekrana

Ne

u i t a j a t s u d o

edukaciji

Slika profesora italijanskog jezika i književnosti, koja bi se, kada bi se to ticalo profesionalne kvalifikovanosti, sasvim plastično dala zamisliti: Ivan Maksimović sa školskim dnevnikom u ruci, zamišljen izgled, omiljen nastavnik... , nekako je odložila svoju realizaciju, a čini se da to ovom omiljenom i veoma popularnom novinaru ne smeta baš previše. Novinar urednik u „In” televiziji, voditelj brojnih manifestacija: muzičkih festivala, promocija, zabavnih programa, radio je u brojnim crnogorskim medijima: Radio-televizija Crne Gore, „Elmag” radio, Radio „Gorica”, Radio „Montena”... Kao osoba lišena megalomanskih poduhvata, čiji je životni stil izgrađen od „malih, relativno lako ostvarljivih ciljeva”, poznao je da ako radiš ono što voliš imaš sigurnu šansu za uspjeh. Razgovarali smo sa njim o stavovima o zdravlju.

kad nešto radiš ne da bi bio poznat, nego zato što to voliš, onda se neke stvari doživljavaju drugačije i proživljavaju lakše.

Koliko ste posvećeni brizi o očuvanju sopstvenog zdravlja? Šta je prioritetno?

Budući da ste jedna od osoba koje dobro poznaju aktuelna dešavanja u oblasti zdravstva, makar kada je crnogorsko podneblje u pitanju, možete li dati ličnu procjenu trenutnih dešavanja na tom planu?

Moram da priznam da baš i nisam od onih koji striktno vode računa o zdravlju, a pod tim podrazumijevam tačno definisane termine obroka, unošenje vitamina u preporučenim količinama, neprestanu fizičku aktivnost i slično... Neću da kažem da ne obraćam pažnju na sve to, već da posao ponekad ne dozvoljava da sve ide idealno. Doduše, podatak da ne pušim i ne pijem možda mi daje privilegiju da ne moram da ispoštujem sve definicije zdravog života. Šta biste nam rekli o današnjim uslovima bavljenja novinarstvom, posebno o statusu mladog novinara?

Novinarstvo je specifična profesija... Mada, sve su na svoj način, ali ovo je posao bez radnog vremena, praznika, često i odmora. Današnje novinarstvo zahtijeva dosta odricanja, a to nije baš omiljeno kod mlađih generacija. Valjda su zato mediji, kao profesija, i manje popularni nego nekad, naročito kod muškog dijela populacije... Ipak,

34

Jedan ste od najpoznatijih novinara kada je u pitanju medijska pozornica Crne Gore. Postoji li nešto čemu posebno zahvaljujete za svoj uspjeh?

Mnogo je preduslova neophodno imati ili ispuniti da bi čovjek u nečemu bio uspješan. Kao što sam već rekao: ambicija, odricanje, ali, prije svega, najbitnije je da čovjek „pogodi” sa izborom, odnosno da je svjestan da mu nešto ide dobro, a nešto ne. Dakle, realnost u procjeni, svijest o sopstvenim vrlinama i manama... to je preduslov za bilo koji uspjeh.

Moram priznati da nisam baš toliko upoznat sa situacijom u našem zdravstvu, osim u mjeri dostupnosti informacija stanovništvu koje nije iz te sfere života. Dakle, pratim obavještenja sa sugestijama koje nam stižu, poput ovog posljednjeg o preporuci da se ne konzumira voda „iz česme”, ali detaljnije, ne mogu se pohvaliti da sam vrsni poznavalac dešavanja.

Kao i svi, svjedok sam da i zdravstvo prolazi kroz neku vrstu tranzicije i da se reformiše, međutim to je proces koji ne ide uvijek previše lako, pa su i kod njih, vjerovatno, problemi neminovni. Činjenica je da su mjesta na kojima se ja „srećem sa zdravstvom” drugačija u odnosu na period mog djetinjstva, da je informatička era uzela maha, da se zakazivanjem pregleda smanjuju gužve i ubrzava proces i da se napreduje u određenoj mjeri i da se približavamo svim onim standardima koje propisuje savremeni život.

Šta, po Vama, podrazumijeva zdrav stil življenja?

U ovom vremenu predstavlja utopiju...

Zdrav stil življenja podsjeća na igru „Puzzle” koja obuhvata mnogo komadića jedne velike slike, a koju najčešće nije baš lako sklopiti. Po mom mišljenju, to je vojnički život - buđenje u 6, jutarnja gimnastika, doručak, dan ispunjen fizičkom, ali i kreativnom aktivnošću, još makar 3 obroka u pravilnim intervalima, odlazak na spavanje u 22...

Mada, ne poznajem mnogo ljudi koji ovako žive svoj život, uglavnom se nešto preskoči, pa se idealni ritam teško može postići...

Mjesec novembar obilježen je roze vrpcom koja simbolizuje borbu protiv HIV-a. Šta, po Vama, predstavlja segment na koji bi trebalo obratiti posebnu pažnju kada je u pitanju borba protiv ovog virusa?

Edukacija, svakako... Ni protiv čega se čovjek ne može izboriti ako to ne uradi glavom i znanjem. Nažalost, to često zna da bude problem, ne zbog manjka inteligencije, nego zbog mentalitetske neprilagođenosti i želje da prkosimo svakom izazovu. Svaka sredina ima svoju specifičnost, a naša bi mogla da bude da nismo baš uvijek upoznati sa svim prijetnjama iako smatramo da bismo svi najbolje vodili fudbalsku reprezentaciju, rješavali društveno- politička pitanja, liječili ljude...

Kako ocjenjujete stanje u Crnoj Gori kada je u pitanju zaraženost ovim virusom i društveno ponašanje u vezi sa njim?

Ne raspolažem baš tačnim podacima o broju zaraženih HIV virusom u Crnoj Gori, ali ne treba biti previše inteligentan da bi se ustvrdilo da koliki god da je - taj broj je svakako alarmantan.

Toga bi, prije svih, morale biti svjesne mlađe generacije... Kao što rekoh, svakom problemu se najčešće pristupa uz princip „neće se to meni desiti”, što često zna da se obije o glavu. Informisanost, edukacija, spremnost da se zaštitom ili bilo kojim drugim metodom povede računa o tome da sopstveni život nije jedino na šta jedan čovjek utiče… načini su da se preskoči svaka prepreka, nebitno koje je vrste.

Da li mislite da je priča o zaštiti zdravlja dovoljno zastupljena u medijskom životu Crne Gore?

Postoje neke stvari i neke priče kojih nikad nije dovoljno. Na sreću, raznovrsni mediji, uključujući i internet, danas su nam dostupni, pa se na taj način čovjek može informisati o svemu. Činjenica je da postoji određeni procenat svake, pa i naše populacije, koji prilično vodi računa o zdravom stilu života i pokušava da, kroz porodicu, posao, društvo... animira ostale da se prilagode ne samo aktuelnom trenutku, već, prije svega, i sopstvenom životu i

očuvanju zdravlja, a mediji su tu da potpomognu tu priču i doprinesu podizanju svijesti o značaju onog što imamo, a čega najčešće nismo svjesni.

Postoji li neki poseban cilj čije ostvarivanje ste zacrtali u nastavku svoje karijere?

Iskreno, ne postoji neki veliki cilj. Ja sam osoba čiji se život sastoji iz malih ciljeva, relativno lako ostvarljivih, i zato svaki od njih uvijek predstavlja veliku pobjedu. To je, valjda, i suština dobre priče - ne forsirati sebe na poljima gdje se ne osjećate kao svoj na svome, već se boriti sa izazovima kojima možete doći glave. Upravo to može i biti poruka za čitaoce Medicala, poput one iz Alena Forda: - Ako želiš pobijediti: prva stvar koju ne smiješ ućiniti je - ne smiješ izgubiti... A to „izgubiti”, u stvari znači „lako odustati”.

A. Radanović

35

Piťe: prof.dr Bogdan Pajović Pod terminom varikocela podrazumijevamo proťirenje venskog spleta u moťnicama, koje odvode vensku krv iz testisa.

Varikocela udruĹžena sa neplodnoťću poznata je vijekovima. PoÄ?etkom prvog vijeka n.e. Celsus je opisao uvećane vene testisa i primijetio da je testis na strani varikocele manji.

Prvi izvjeĹĄtaj o poboljĹĄanju kvaliteta sperme nakon operacije varikocele dao je britanski hirurg Beruel u XIX vijeku.

U opĹĄtoj populaciji varikocela se javlja u 10 – 20 % sluÄ?ajeva, te kod 40% neplodnih muĹĄkaraca. Varikocela se po veliÄ?ini proĹĄirenih vena graduiĹĄe u III gradusa.

t( * NBOKB o QSJNKFʉVKF TF TBNP QSJ OBQJOKBOKV JMJ noťenju teťkih predmeta, kada je oteŞano oticanje venske krvi pa se varikocela povećava,

t( ** TSFEOKB o NPäF TF EJKBHOPTUJLPWBUJ PQJQBvanjem testisa,

t( *** WFʉB o VPĘŠBWB TF TBNP QPHMFEPN OB UFTUJT Varikocela se moĹže nalaziti na lijevoj strani, desnoj JMJ PCPTUSBOP .OPHP KF ĘŠFĂ?ʉF OB MJKFWPK TUSBOJ OFHP OB desnoj iz anatmoskih razloga. Nastanak varikocele je nepoznatog uzroka jer kod većine osoba nema popratnih bolesti niti procesa. Razlog proĹĄirenja je mehaniÄ?ki, iz anatomskih razloga, meÄ‘utim, pojava moĹže biti posljedica bolesti gornjih mokraćnih puteva, najÄ?eťće tumora bubrega.

U prilog tome najÄ?eťće govori iznenadna pojava varikocele sa desne strane. Varikocela je obiÄ?no bez simptoma. ÄŒesto se otkriva prilikom obrade pacijenta koji se lijeÄ?i od steriliteta.

Pacijenti se nekad Şale na osjećaj teŞine ili bola u moťnicama. Pri opipavanju moťnica je nalik na vreću punu glista. Na koŞi moťnice mogu se pojaviti upale, crvenilo, ojed.

Varikocela smanjuje plodnost, ali ne kod svih muĹĄkaraca. Ponekad, muĹĄkarci sa velikom varikocelom uopĹĄte nemaju smanjenu plodnost, a ponekad oni sa vrlo malom varikocelom, koja se kliniÄ?ki jedva primjećuje, imaju znaÄ?ajno umanjen kvalitet spermatozoida. Zbog toga je uticaj varikocele na kvalitet i broj spermatozoida teĹĄko definisati i predvidjeti. Uzorak sjemena koji pokazuje smanjen broj spermatozoida i njihovu slabiju pokretljivost Ä?esto TF OB[JWB hhTUSFT V[PSBLhh FOHM TUSFTT QBUUFSO /JKF QP[OBU

36

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

Varikocela i sterilitet

taÄ?an mehanizam kojim varikocela oĹĄtećuje strukturu spermatozoida, njihovu funkciju i proizvodnju, ali se predpostavlja da ima veze sa povećanom temperaturom i povećanim pritiskom u skrotumu, kao i manjka kiseonika a povećanom koncentracijom ugljen dioksida. ZnaÄ?ajno je napomenuti da je temperatura u moĹĄnicama niĹža nego u drugim djelovima tijela jer su za razvoj spermatozoida potrebni takvi toplotni uslovi.

Za prepoznavanje varikocele najvaĹžniji je pregled i opipavanje testisa. Dijagnoza se najÄ?eťće postavlja opipavanjem testisa dok muĹĄkarac stoji na nogama. Pri opipavanju moĹĄnica, imamo karakteristiÄ?an nalaz ''glista u kesi'', a taj nalaz Ä?esto nestane kad pacijent legne. Testis na strani varikocele je Ä?esto manji nego suprotni testis. Dalji postupak kojim se potvrÄ‘uje dijagnoza je ultrazvuÄ?no snimanje, tkz. kolor Doppler ultrazvuk kojim se moĹže prikazati protok krvi u snimanom podruÄ?ju tijela. Kada se sumnja na bolest u trbuĹĄnoj ĹĄupljini koja sekundarno prouzrokuje varikoDFMV NPäF TF VSBEJUJ LPNQKVUFSTLB UFNPHSBÄ•KB $5

Za sada ne postoje ljekovi koji bi na pravi naÄ?in djelovali na varikocelu, iako se intezivno istraĹžuju antioksidansi kao potencionalni nehirurĹĄki ljekovi.

Pravi naÄ?in lijeÄ?enja varikocele je hirurĹĄki zahvat.

On se izvodi u sljedećim sluÄ?ajevima kada je prisutna varikocela:

t"LP JNBNP KBL CPM V UFTUJTJNB LPKJ OF PEHPWBSB OB drugaÄ?ije lijeÄ?enje

t1PSFNFʉVKF GVOLDJKV UFTUJTB o TNBOKFO LWBMJUFU sjemena

t4NBOKFOKF BUSPĕKB UFTUJTB WPMVNFO NBOKJ PE NM EVäJOB NBOKB PE DN

Urolozi koriste nekoliko pristupa u lijeÄ?enju varikoDFMF /BKĘŠFĂ?ʉJ TF LPSJTUJ USCVĂ?OJ SFUSPQFSJUPOFBMOJ QSFQPOTLJ JOHWJOBMOJ J JTQPE QSFQPOF JOGSBJOHWJOFMOJ

4WF QSPĂ?JSFOF WFOF TF USBKOP QPEWF[VKV 7BSJLPDFMB se moĹže lijeÄ?iti i intervalnim radioloĹĄkim metodama gdje se u venu ulazi kateterom i pod kontrolom rendgena se embolizuju proĹĄirene vene. Budući da se radi o lakĹĄoj operaciji, pacijenti se već nakon nekoliko dana mogu vratiti na posao.

Kontrolni spermogram se radi 3-4 mjeseca nakon hirurĹĄke intervencije. Budući da razvoj spermatozoida traje 72 dana, potrebno je da proÄ‘e gore navedeno vrijeme da se na pravi naÄ?in procijeni rezultat hirurĹĄke intervencije.

O ovim problemima, uključujući i problem muškog steriliteta, se, uglavnom, javno ćutalo, a sve rješavalo u ordinacijama. Ali, kako je uvijek bolje spriječiti nego liječiti, jedan od naših ciljeva biće i edukacija građana kako, na pravi način i blagovremeno, mogu prepoznati simptome određene pojave ili bolesti i tako djelovati ili preventitivno ili u prvim fazama bolesti, a čime se ili sprečava bolest ili se ona uspješno liječi. Zato je podizanje nivoa svijesti o pitanjima muškog zdravlja veoma važno i bilo bi potrebno u narednom periodu na način sličan onom koji se već dešava po pitanjima ženskog zdravlja propagirati.

Predsjednik / President Prof. Dr. Bogdan Pajović Podgorica, Montenegro +382 69 640 238 +382 67 640 238 drpajovic@t-com.me Tel.: +382 20 235 078 Fax.: +382 20 235 078

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

A šta je to što je specifično i šta je to odvaja NVO “Muško zdravlje” od drugih organizacija? Prije svega, riječ je o organizaciji koja teži da kroz konkretne aktivnosti pomogne građanima u rješavanju određenih zdravstvenih propblema. Riječ je o, kako i sam naziv kaže, muškom zdravlju, a što i nije bila tema koja je “eksploatisana” u medijima. Svjedoci smo brojnih kampanja za podizanje nivoa svijesti o čuvanju zdravlja, možda se svi najviše sjećamo kampanje o prevenciji karcinoma dojke, što je, moram opet istaći, za svaku pohvalu, ali, na drugoj strani, gotovo da i nije bilo sličnih kampanja koje bi bile posvećene problemima koje ima i druga - muška populacija, a koji su itekako brojni.

----------------------------------------------------------------------------------

Do formiranja organizacije NVO ”Muško zdravlje” bar, koliko mi znamo, u Crnoj Gori nije postojala nijedna organizacija koja se bavila ovim problemom. Možda zvuči čudno da se poslije deset godina formira organizacija koja se po svojim programskim ciljevima razlikuje od svih drugih, a kojih ima na hiljade u Crnoj Gori, ali je istinito.

----------------------------------------------------------------------------------

Svjedoci smo da je u zadnjih deset godina formirano na desetine NVO koje za cilj imaju borbu za ženska prava, pomoć ženama, uključujući i pomoć na planu njihovog zdravlja, što je, naravno, za svaku pohvalu. Poslije toliko vremena u kojem se intenzivno razvio civilni sektor, konačno je formirana i organizacija koja za svoj cilj ima brigu o muškom zdravlju.

-----------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

Predstavljamo: NVO “Muško zdravlje”

Ovo je dvadesetprvi vijek i nema potrebe ćutati o sopstvenim zdravstvenim problemima, ma koliko oni izgledali škakljivo nekome.

Dakle, NVO “Muško zdravlje” će nastojati da u budućem periodu kroz konkretne aktivnosti pomogne građanima. Planiramo da sprovedemo edukativne kampanje o muškom zdravlju organizovanjem tribina, ali i dijeljenjem propagandnog materijala.

Naša nevladina organizacija upravo startuje sa jednim projektom u okviru kojeć će oko hiljadu crnogorskih srednjoškolaca biti pregledano s ciljem utvrđivanja da li imaju varikocelu, koja je jedan od vodećih uzroka steriliteta u kasnijem periodu.

Naši planovi, odnosno projekti koji se sastoje od edukativnih radionica, seminara, brošura do akcija pregleda, u koju upravo krećemo ovih dana, su veoma brojni. Valja napomenuti da su ovu nevladinu organizaciju formirala ukupno dvadesetčetiri crnogorska građana, od kojih desetak eminentnih ljekara, a što je, samo po sebi, garant ozbiljnosti i zato sa razlogom vjerujemo u uspješnost ove organizacije.

Mr sci Krsto Pavićević Predsjednik upravnog odbora NVO Men’s Health

37

Hronika 3. novembar - NAJAVLJEN POČETAK SPROVOĐENJA VAKCINACIJE PROTIV GRIPA Vakcinacija rizičnih grupa stanovništva u cilju preveniranja pojave nastanka komplikacija zdravstvenog stanja usljed obolijevanja od gripa izazvanog humanim A i B sojevima virusa, prema najavi Instituta za javno zdravlje Crne Gore od 3. novembra tekuće godine, biće sprovedena u svim domovima zdravlja u državi. Osobe starije od 65 godina, kao i djeca starija od 6 mjeseci oboljela od hroničnih poremećaja, osobe oboljele od hroničnih bolesti disajnih puteva i plućnog parenhima, kardiovaskularnog sistema, bubrega, metaboličkih poremećaja, osobe zaražene virusom HIV-a, sa ugrađenim transplantatima, zdravstveni radnici i saradnici, kao i hronično oboljele osobe koje se nalaze u kolektivnom smještaju ili stacionarima, imaće prvenstveno pravo u podvrgavanju vakcinaciji. Trenutno je aktuelno distribuiranje vakcina domovima zdravlja, a tačan datum i režim obavljanja vakcinacije naknadno će biti objavljeni posredstvom sredstava medijskog informisanja.

4. novembar - ZAJEDNIČKI STANDARDI LIJEČENJA U ONKOLOGIJI 4-og novembra, u Hotelu „Splendid” u Bečićima, svečano je započet dvodnevni edukativni seminar pod nazivom „Zajednički standardi liječenja u onkologiji: tehnologije i inovacije”. Pokrovitelj manifestacije bio je Institut za postdiplomsko obrazovanje Federalne medicinske agencije, ruska obrazovna institucija. Brojni stručnjaci evropskih klinika iz Njemačke, Francuske, Engleske… uzeli su učešća u realizaciji programa edukacije iz oblasti onkologije. Ministar zdravlja doc. dr Miodrag Radunović ozvaničio je početak programa seminara.

09. novembar - PROMOCIJA FARMACEUTSKOG PREPARATA NAMIJENJENOG PRIMARNOJ PREVENCIJI U organizaciji farmaceutske firme „Maplas” i veledrogerije „Osmi red” iz Podgorice u hotelu Crna Gora u Podgorici, 04. novembra 2010. promovisan je jedan od najpoznatijih preparata holandsko-belgijskog farmaceutskog porijekla (Farma konsalting industrija), Q-10 ERA , lijeka sa veoma širokim spektrom djelovanja i tradicijom uspješno postignutih efekata liječenja, potvrđenim na svjetskom tržištu. Riječ je o lijeku koji ima primarno preventivnu namjenu, udruženu sa konvencionalnom farmakološkom terapijom, a koji je primjenjiv u liječenju aritmije srca, terapiji nekih hroničnih degenerativniuh bolesti i mnogih drugih vrsta oboljenja. Namijenjen je za primjenu kod osoba starijih od 35 godina. Dr Ivan Vujičić,

38

specijalista interne medicine i magistar radiologije Kliničkog centra u Beogradu, detaljno je predočio mehanizme djelovanja promovisanog preparata.

10. novembar - EDUKACIJA O SAVREMENIM TRENDOVIMA TERAPIJE AKUTNOG KAŠLJA Tema naučnog simpozijuma održanog 10-og novembra 2010. u Hotelu „Podgorica” Podgorici bila je terapija akutnog kašlja. Posjetioci skupa bili su u prilici da saslušaju predavanja dr Milana Matkovića, predstavnika farmaceutske kompanije „Pharmanova”, dr Zorice Vukčević, ljekara Interne klinike KCCG-a iz Podgorice, i dr Zorke Radunović, ljekara Specijalne bolnice za plućne bolesti u Nikšiću, koji su govorili o različitim aspektima terapije akutnog kašlja. Organizatori održavanja skupa bili su Udruženje pneumoftiziologa Crne Gore i „Pharmanova”.

11. novembar - PRIGODNO OBILJEŽEN NACIONALNI DAN KONTROLE PUŠENJA 11. novembar, Nacionalni dan kontrole pušenja prigodno je obilježen održavanjem programa javne tribine o pušenju upriličenom u Restoranu „Ribnica”, 11. novembra, u Podgorici. Na konferenciji za javnost govorili su zamjenica ministra zdravlja Crne Gore prim. dr Jadranka Lakićević, direktor Instituta za javno zdravlje doc. dr Boban Mugoša, te prof. dr Agima Ljaljević, direktorica Centra za promociju zdravlja. Predstavnik Nacionalne komisije za kontrolu upotrebe duvana, dr Elvir Zvrko, i dr Nebojša Crnogorac, ljekar Kliničkog centra Crne Gore, takođe su nastupili u svojstvu predavača. Poseban aspekt rada činila je analiza postignuća ostvarenih dvogodišnjim sprovođenjem Programa za odvikavanje od pušenja, aktuelnog u savjetovalištima za mlade domova zdravlja Crne Gore.

Predstavnici zdravstvenih službi koje su uključene u taj koncept rada u Beranama, Tivtu, Herceg Novom, Danilovgradu, Baru, Cetinju, Rožajama, Pljevljima i Podgorici, javnosti su predstavili domene svog djelovanja. Posebno je značajno raditi na prevenciji pušenja i njegovih komplikacija kod mladih, zato je definisan Program odvikavanja od pušenja koji se već dvije godine realizuje u svim domovima zdravlja. U cilju podsticanja rada na ovom programu, Institut za javno zdravlje kontinuirano sarađuje sa realizatorima ovih programa, a s tim ciljem je i organizovana ova radionica - saopšteno je ovim povodom u Zvaničnoj objavi Instituta za javno zdravlje Crne Gore.

12. novembar - PROGRAM PROMOCIJE ZDRAVOG STILA ŽIVLJENJA Udruženje sportske medicine Crne Gore i Agencija za antidoping u sportu bili su koordinatori programa svečane akademije održane 4-og novembra 2010. u Restoranu „Ribnica” u Podgorici. Predsjednik Udruženja sportske medicine Crne Gore dr Sašenko Ćeranić govorio je o iskustvima u radu i aktivnostima te organizacije, a u ime Agencije za antidoping prisutnima se obratio prof. Vasilije Vlatko Stijepović, predsjednik ove nevladine organizacije.

Predrag Dabović, ljekar Vaterpolo reprezentacije Crne Gore, i Goran Radonjić, renomirani sportista, svojim nastupom u okviru ovog događaja ukazali su na značaj prihvatanja zdravog stila življenja dajući lični primjer u tome.

Bila je ovo i prilika da se javnost podsjeti na smisao poruka knjiga „Trening, ishrana i preparati za vrhunsku formu” i „Vodič za sportiste”, autora Vlatka Stijepovića, ostvarenja značajnih u ovom segmentu stručne literature. Skupu su, pored ostalih, prisustvovali diplomatski predstavnici nekih od zemalja regiona.

12. novembar - FOND BOŽIĆNOG BAZARA DONIRAN INSTITUTU ZA BOLESTI DJECE Humanitarni program nevladine organizacije „Međunarodni klub žena Crne Gore” namijenjen prikupljanju finansijskih sredstava neophodnih za renoviranje infrastrukture Instituta za bolesti djece Kliničkog centra Crne Gore, po drugi put će biti realizovan 11. decembra 2010. organizovanjem Božićnog bazara u Delta sitiju u

Problemi sa noktima?

MAVALA IMA RJEŠENJE Meki, slabi nokti?

MAVALA SCIENTIFIQUE - očvršćuje nokte i sprečavа rascjepljivanje i listanje.

Suvi, krti nokti?

NAILACTAN CREAM - MAVALA HRANLJIVI KREM ZA NJEGU hranljivi krem koji stimuliše njihov rast, suzbija suvoću i vraća noktima elastičnost.

Tanki, slabi, osjetljivi nokti?

NAIL SHELD - ZAŠTITA NOKTA / Učvršćivač noktiju dvo-fazni sistem koji ojačava i štiti nokte, sprečava lomljenje.

Nokti sa flekama? Napukli nokti koji se listaju?

MAVALA 002 - osnovni sloj sa dvostrukim dejstvom štiti površinu nokta i poboljšava prijanjanje laka za nokte.

Ispucao lak za nokte bez sjaja?

MAVALA COLORFIX - Mavala sredstvo za fiksiranje boje.

Previše narasla pokožica, zanoktice?

CITICLE REMOVER - MAVALA SREDSTVO ZA UKLANJANJE POKOŽICE

Tvrde, izbrazdane pokožice?

CUTICLE CREAM - MAVALA KREM ZA POKOŽICE sprečava da se pokožica suši i puca ili raste preko noktiju.

Izbrazdani nokti?

RIDGE FILLER - MAVALA SREDSTVO ZA ISPUNAVANJE BRAZDI - stvara ravnomjernu površinu radi glatkog manikira.

Brže sušenje laka?

MAVADRY - suši se na dodir u sekundi.

Izgriženi nokti?

MAVALA STOP - bezopasna a ipak efikasna tečnost koja se nanosi četkicom i pomaže odraslima i djeci da prekinu svoju naviku grickanja noktiju.

Skidanje laka za nokte?

MAVALA SREDSTVO ZA SKIDANJE LAKA ZA NOKTE ekstra blago sredstvo za skidanje laka je bez acetona i posebno je pogodan za korišćenje na lomljivim noktima.

Zgusnut lak za nokte?

THINNER - MAVALA SREDSTVO ZA RAZREĐIVANJE LAKA

SAVRŠENI MAVALA NOKAT Može se postići korišćenjem jednog ili više ovih proizvoda u zavisnosti od vašeg specifičnog problema sa noktima.

MEDITAS d.o.o.

EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU tel: 020 625 016, 020 623 002 mob: 069 39 99 05

Podgorici. U cilju sagledavanja efekata do sada uloženih donacija, 12. novembra 2010, u Amfiteatru Instituta za bolesti djece u Podgorici, upriličena je prezentacija radova kojima je omogućena zamjena plafona i osvjetljenja na Odjeljenju Pedijatrije „A”, Odjeljenju Dječije hirurške klinike i Odjeljenju Laboratorijske dijagnostike te ustanove.

Prisutnima su se obratile prim. dr sci. med. Olivera Miljanović, direktorka Kliničkog centra Crne Gore, doc. dr Vesna Miranović, direktorka Instituta za bolesti djece i Korina Žugić, predsjednica Međunarodnog kluba žena.

Izražavajući zadovoljstvo zbog uspješnog ostvarenja saradnje započete prošlogodišnjim programom Božićnog bazara „Humanost spaja svjetove”, pozvale su sve ljude dobre volje na učešće u humanitarnim akcijama koje sprovode. Prezentaciji su, pored ostalih, prisustvovali i neki predstavnici diplomatskih predstavništava stranih država koji se nalaze u Crnoj Gori.

14. novembar - PROGRAM EDUKACIJE O DIJABETESU

ljekara mikrobiologa Crne Gore. Pored namjere podizanja svijesti građana o potrebi za racionalnijom upotrebom antibiotika, ovom prilikom je upozoreno i na sve prisutniju pojavu multirezistentnih bakterijskih sojeva, a u vezi sa tim i sve manje djelotvornim dejstvom antibiotika u liječenju.

Povodom svečanog označavanja početka manifestacije prisutnima su se obratile doc. dr Vineta Vuksanović, predsjednica Sekcije ljekara mikrobiologa Crne Gore i prim. dr Olivera Miljanović, direktorica Kliničkog centra Crne Gore. Čast da otvori skup, pripala je doc. dr Miodragu Radunoviću, ministru zdravlja u Vladi Crne Gore.

Naučne radove o upotrebi antibiotika, farmakološke pripreme i specifičnosti pojedinih grupa pacijenata izložili su prof. dr Ana Sabo, predavač sa Katedre za farmakologiju i toksikologiju Medicinskog fakulteta u Novom Sadu, doc. dr Vineta Vuksanović, dr Veselinka Beatović, predstavnica Centra za kontrolu i prevenciju bolesti Instituta za javno zdravlje, prof. dr Ljubice Pejakov, sa Medicinskog fakulteta Crne Gore i Kliničkog centra Crne Gore, prof. dr Marina Ratković, ljekar Kliničkog centra i predavač sa Medicinskog fakulteta Crne Gore, dr Nebojša Kavarić, ljekar Doma zdravlja iz Podgorice i mr dr Majda Šahman-Zaimović, predstavnica Agencije za lijekove i medicinska sredstva Crne Gore.

19, 20. novembar - ČETVRTI INTENZIVNI BALKANSKI SEMINAR TELEMEDICINE I ELEKTRONSKOG ZDRAVLJA ODRŽAN U PODGORICI

14. novembar, Svjetski dan borbe protiv dijabetesa, obilježen je ove godine u Baru održavanjem edukativnog programa sa motom „Preuzmi kontrolu nad dijabetesom sada”. Riječ je o jednom od pionirskih poduhvata Društva za borbu protiv šećerne bolesti, osnovanog 2010. godine.

Prisutnima su se obratili: dr Valentina Kalinić, endokrinolog iz Bara i predsjednica Društva za borbu protiv šećerne bolesti - Bar, g. Momir Drljević, predsjednik Saveza Društva za borbu protiv šećerne bolesti, dr Sreten Kavarić, predsjednik Nacionalne komisije za borbu protiv dijabetesa, organizacije koja je pomogla održavanje ovog programa. Dr Snežana Vujošević, endokrinolog Kliničkog centra Crne Gore, bila je medijator programa radionice o poznavanju karakteristika dijabetesa, koja je upriličena nakon predstavljanja predavačkih izlaganja. Sponzori ovog programa, veledrogerija „Meditas” iz Podgorice i laboratorija „Vuksanović” iz Bara, obezbijedili su prigodne poklone u vidu aparata za mjerenje nivoa šećera u krvi i laboratorijske testove.

18. novembar - SEMINAR POVODOM OBILJEŽAVANJA DANA ANTIBIOTSKE SVIJESTI Evropski dan racionalne upotrebe antibiotika u Crnoj Gori obilježen je naučnim seminarom pod nazivom „Dan antibiotske svijesti”, koji je 18. novembra 2010, u Institutu za javno zdravlje u Podgorici organizovala Sekcija

40

Četvrti intenzivni balkanski seminar telemedicine i elektronskog zdravlja, međunarodno značajan događaj, tokom dvodnevnog trajanja, 19. i 20. novembra 2010, imao je za cilj da predstavi najnovija iskustva i periodiku telemedicine kao inovativne medicinske nauke. Projekat je realizovan saradnjom Međunarodne virtuelne elektronske bolničke fondacije (International Virtual e-Hospital Foundation, IVeH) i Ministarstva zdravlja Crne Gore. Doc. dr Miodrag Radunović, ministar zdravlja u Vladi Crne Gore, svečano je proglasio početak rada ovog prezentacijskog skupa. Veliki broj međunarodno priznatih stručnjaka telemedicine i elektronskog zdravlja, uglavnom univerzitetskih profesora sa fakultetâ u SAD-u, predstavili su svoja

izlaganja na veoma posjećenom skupu. Gosti iz Albanije, Kosova i Makedonije ukazali su na iskustva implementiranja ovih savremenih medicinskih trendova kada su u pitanju njihove zemlje. Crna Gora je, kako se moglo zaključiti, sada na putu ustanovljenja pravne regulative koja se tiče ovog procesa, ali je odlikuje riješenost da u cilju sprovođenja modernizacije zdravstvenog sistema uloži napor neophodan za realizaciju ovog sistema rada.

Pojava novih ljekova Tarceva® (erlotinib) i Avastin® (bevacizumab) obogatila je tržište antitumorskih terapeutika kod nas, pa je njihovo predstavljanje bilo i jedan od povoda za održavanje ovog skupa.

27. novembar - OBNOVLJENO POSTOJANJE KLUBA DOBROVOLJNIH DAVALACA KRVI CETINJA

U sklopu Programa savjetovanja za odvikavanje od pušenja rađenog po Vejn-Mekfarlandovoj metodi, koji se više od 7 godina sprovodi u organizaciji Crnogorskog društva za borbu protiv raka, u novembru su održane dvije radionice. Ciljne grupe predstavljali su maturanti i studenti.

U projektu sedmodnevnog odvikavanja od pušenja sprovedenom tokom prve i posljednje sedmice mjeseca učestvovalo je po desetak mladih ljudi raspoređenih u dvije grupe. Angažovani u ovom udruženju saopštavaju da će se nastaviti sa ovim aktivnostima, te da će one i ubuduće biti održavane u prostorijama Društva u KIC „Budo Simonović” u Podgorici.

Klub dobrovoljnih davalaca krvi Cetinja, prvi klub te vrste kod nas, nakon dvodecenijskog prekida postojanja, na Skupštini održanoj 27. novembra, u novim prostorijama Kluba u Cetinju, obnovio je statut i formirao novu instituciju koja danas funkcioniše u sklopu Crvenog krsta Cetinja. Ocjena osnivača je da bi novoformirani klub trebalo da broji 80-100 stalnih davalaca krvi. - Moja bi želja bila da se preko adekvatno stručnih radnika uđe u populaciju mladih ljudi iz 3-4 cetinjska fakulteta, 2-3 srednje stručne škole, i da se formiraju mali klubovi dobrovoljnih davalaca među tim ljudima - istakao je g. Slobodan Martinović, predsjednik novoformirane organizacije, zdravstveni radnik bolnice „Danilo I” sa višedecenijskim iskustvom.

Formiranje institucije strogo humanog karaktera i apel za obnovu najstarije bolnice na Balkanu „Danilo I”, koja se danas nalazi u nezavidnom stanju, bitne su poruke koje bi crnogorska javnost i nadležne institucije trebalo da prihvate kao obavezu izrečenu na ovom skupu.

Novembar 2010 - CRNOGORSKO DRUŠTVO ZA BORBU PROTIV RAKA REALIZOVALO PROGRAM SAVJETOVANJA ZA ODVIKAVANJE OD PUŠENJA

29. novembar - MJESEC BORBE PROTIV KARCINOMA PLUĆA U cilju potpunije realizacije programa „Mjeseca borbe protiv karcinoma pluća”, farmaceutska kompanija „Hoffmann - La Roche Ltd” organizovala je stručni seminar na temu „Savremeni terapijski pristup u terapiji karcinoma pluća - problem ili izazov?”, koji je održan 29-og novembra 2010, u Hotelu „Podgorica” u Podgorici. Radni dio programa obuhvatio je izlaganja doc. dr Danka Živkovića, spec. pulmolog-onkolog Specijalne bolnice za plućne bolesti u Brezoviku, doc. dr Milića Medenice, spec. pulmologije Specijalne bolnice za plućne bolesti u Brezoviku (Kliničke, radiološke i endoskopske osobine karcinoma pluća) i dr Milana Mijovića, spec. grudne hirurgije Klinike za hirurgiju - Klinički Centar Crne Gore, Podgorica (Hirurgija u terapiji karcinoma pluća). Medijator programa doc. dr Danko Živković bio je i promoter primjene Avastina u terapiji karcinoma, a ujedno je osvijetlio i aspekte primjene hemoterapijskog liječenja. - U Crnoj Gori od karcinoma pluća svake godine oboli oko 300 osoba, dok za isti period umre oko 250 osoba. Značajan porast obolijevanja uočavamo u uzrastu od 45-65 godina starosti, a nagli skok od 65 godine, posebno kod muškaraca - saopšteno je na Konferenciji za štampu upriličenoj nakon predstavljanja izlagača.

Tel: 020 242 258, 069 879 713 www.slusni-aparati.rs 41

PREDSTAVLJAMO URGENTNI CENTAR KLINIČKOG CENTRA CRNE GORE

Urgentni centar (UC) jedna je od glavnih arterija organizma koji se zove Klinički centar Crne Gore (KC CG).

Kao dio najeminentnije zdravstvene institucije sistema zdravstva naše zemlje, UC je zadužen za zbrinjavanje svih pacijenata sa oboljenjima koja zahtijevaju hitno medicinsko liječenje. Pored toga, UC pruža još niz medicinskih usluga koje ne spadaju u domen hitnih medicinskih stanja kao što su hirurške intervencije iz dijela „dnevne hirurgije” svih hirurških grana (opšta hirurgija, ortopedija, ORL i maksilofacijalna hirurgija).

U UC-u se godišnje izvrši oko 50.000 medicinskih pregleda i više stotina hiljada dijagnostičkih pregleda i laboratorijskih analiza. S obzirom na broj stanovnika, to je jedan od najopterećenijih centara u okruženju i iz godine u godinu zapažen je visoki trend rasta broja pacijenata.

Vladimir S. Dobričanin

42

Od dolaska novog menadžmenta Kliničkog centra, Urgentni centar je prepoznat kao tzv. hot spot zdravstva Crne Gore i ozbiljno se pristupilo njegovoj temeljnoj reorganizaciji i readaptaciji. Ovaj projekat je sa punim razumijevanjem podržan od strane Ministarstva zdravlja i Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore.

Aktivnosti adaptacije postojećih prostora Urgentnog centra, sprovedene tokom 2008. godine, sada smo zaokružili proširenjem prostora Urgentnog centra za skoro trećinu do sada raspoloživih kapaciteta. Racionalnom prenamjenom i adaptacijom bivšeg Odjeljenja za prijem i otpust, redizajnirali smo ovaj segment, a u preostalom prostoru obezbijedili novi funkcionalniji prostor za Urgentni centar namijenjen pacijentima sa kompleksnim poremećajima zdravlja. Danas se, umjesto u dosadašnju „sobu za opservaciju” od 20m2, koja se nalazila između dva hodnika, bez prirodnog svijetla i ventilacije, urgentni pacijenti primaju i zbrinjavaju u odgovarajućem prostoru opremljenom za dijagnostiku, terapiju i praćenje u toku boravka u Urgentnom centru. U prostoru od oko 100 m2 primaju se pacijenti sa kompleksnim poremećajima zdravlja koji zahtijevaju hitno zbrinjavanje, multidisciplinarni pristup, složenu dijagnostiku i intenzivan nadzor i terapiju.

Osim grubih građevinskih radova, izvršena je zamjena i osavremenjavanje kompletnih instalacija a ugrađena je i nova klimatizacija i ventilacija. Zahvaljujući instalaciji medicinskih gasova, novi prostor Urgentnog centra osposobljen je za liječenje najkompleksnijih hitnih stanja pacijenata, uključujući i mogućnost priključivanja na aparate za arteficijelnu podršku disanja od samog ulaska u Klinički centar.

Naročita pažnja posvećena je kadrovskom dijelu Urgentnog centra. Danas su ovdje radno angažovana tri hirurga, četiri specijaliste interne medicine i dva ljekara koji su specijalisti urgentne medicine. Završetak školovanja dva medicinska tehničara na visokoj zdravstvenoj školi strukovnih studija obezbijedio je značajan napredak u radu srednjeg medicinskog kadra koji oni dalje obučavaju. Radi povećanja efikasnosti i stručnosti u radu ljekara UC-a, uvedeni su najnoviji protokoli liječenja pojedinih oboljenja i stanja koja obezbjeđuju siguran putokaz ka jedinom cilju svakog doktora - potpunom izlječenju pacijenta.

Kada zatražiti pomoć u Urgentnom centru?

Kao dio Kliničkog centra, Urgentni centar pripada mreži javnih zdravstvenih ustanova i pruža zdravstvene usluge na sekundarnom i tercijarnom nivou zdravstvene zaštite za stanovnike grada Podgorice i opština Danilovgrad i Kolašin. Osim toga, UC je ulazno mjesto za tercijarni nivo zdravstvene zaštite za sve opšte bolnice zdravstvenog sistema Crne Gore.

Vrlo često građani ne shvataju razliku između Urgentnog centra i Republičkog zavoda za hitnu medicinsku pomoć Crne Gore (RZHMP CG), popularno - Hitna pomoć.

Postoje jasno definisane oblasti rada ove dvije veoma značajne zdravstvene institucije i one se u principu ne preklapaju već dopunjuju. U jednom od ranijih brojeva Medical-a jasno je predstavljena djelatnost rada RZHMP CG. Svi pacijenti kojima je neophodna hitna medicinska pomoć trebalo bi da se za to prvenstveno obrate RZHMP CG, jer su ljekari ove ustanove upravo specijalizovani za pružanje te vrste pomoći. Nakon toga, oni su ti koji odlučuju o daljoj potrebi za transportom pacijenta u UC KCCG. Na ovaj način, naši pacijenti izbjegavaju nepotreban dolazak u UC i u značajnoj mjeri pomažu i nama da sve svoje znanje i resurse usmjerimo ka onima kojima je naša pomoć zaista potrebna. Vrlo često se dešava da pacijenti samostalno dođu u UC zbog oboljenja koje ne zahtijeva tretman na nivou na kome je u UC-u predviđeno da radi (blago ili umjereno povišen krvni pritisak, osjećaj vrtoglavice, blagi ili umjereni bolovi u trbuhu koji ne zahtijevaju hitan hirurški ili internistički/infektološki tretman itd.). Navedeni pacijenti, uvijek, treba da se jave ili ljekarima RZHMP CG ili svom izabranom doktoru,

koji su u potpunosti kvalifikovani da procijene da li to oboljenje oni samostalno mogu liječiti ili im je potrebna konsultacija nekog od specijalista UC-a. Poštujući ove Zakonom propisane procedure liječenja i upućivanja, ne samo da naši pacijenti pomažu nama u tome da se smanji pritisak na UC, već najviše pomažu sebi, jer izbjegavaju nepotreban gubitak vremena od uspostavljanja dijagnoze do početka liječenja.

Iako su ove procedure u principu obavezujuće, do sada se nije desilo da se pacijent koji zatraži pomoć od ljekarâ UC-a vrati radi ispunjavanja proceduralnih obaveza.

Naprotiv, svako ko se za pomoć obratio u potpunosti je bio medicinski zbrinut. Na ovaj način bih apelovao na naše građane da ovo ne bude praksa, već da se direktno javljaju onda kada im je hitno medicinsko zbrinjavanje neophodno i kada realno nemaju vremena da se jave bližoj zdravstvenoj ustanovi. Na ovaj način ćemo, zajedno sa našim pacijentima, poboljšati kvalitet rada ne samo UC-a, već i čitavog zdravstvenog sistema.

Rad UC-a je u potpunosti transparentan, kako za stručnu tako i za javnost uopšte. Često smo u prilici da slušamo pohvale ali i pritužbe na naš rad.

Najčešće pritužbe pacijenata odnose se na dužinu vremena provedenu u UC-u.

Propisano vrijeme provedeno u UC-u u principu je ograničeno na 4h. U tom periodu trebalo bi završiti sve potrebne preglede i dijagnostičko-terapijske procedure, kao i donijeti odluku o daljem tretmanu pacijenta, tj. o tome da li će on biti otpušten na dalji ambulantni tretman ili zadržan na daljem liječenju na nekoj od klinika ili centara Kliničkog centra Crne Gore.

Na kraju, pozvao bih naše građane na razumijevanje i strpljenje za naš veoma odgovoran i težak posao, na koji način ćemo, zajedničkim snagama, unaprijediti naš Urgentni centar koji predstavlja dio jedne od najvećih fabrika Crne Gore, a to je Klinički centar Crne Gore koji proizvodi samo jedan proizvod - ZDRAVLJE!

Direktor Urgentnog centra Kliničkog centra Crne Gore Dr Vladimir S. Dobričanin, mr sc.

Specijalista opšte hirurgije

43

VIRTUELNA MEZOTERAPIJA - No Needle Piše: dr Ljiljana Škrinjar Probiti prirodnu barijeru kakva je koža kako bi sastojci korisni za podmlađivanje kože dospjeti do dubokih nivoa kože a da to bude bezbolno za pacijenta - kozmetički je san.

Mezoterapija je savremena tehnika koja se koristi u estetskoj medicini i dermatologiji - sa iglama ili bez njih (virtuelna mezoterapija). Cilj oba postupka jeste da se visoke koncentracije pročišćenih aktivnih sastojaka dopreme u dublje slojeve kože - do dermisa, kada se na kontrolisan način želi postići obnova kolagena, ili do potkožnog masnog tkiva, kada se djeluje na celulit.

Elektroporacija je metoda koja primjenjuje struju za potiskivanje aktivnih sastojaka, bez igala, u dublje slojeve kože. Za razliku od elektroforeze, kod elektroporacije struja ne prolazi kroz cijelo tijelo, stvarajući strujno kolo. Zato se može koristiti veći napon, koji stvara magnetno polje i pulsnu struju sa dejstvom proširenim i do dubokih nivoa kože.

Da se obezbijedi maksimalan efekat, uz minimalnu dozu lijekova Mezoterapijske igle, koje su mnogim ženama ostavile traumatična iskustva, moguće je zamijeniti neinvazivnim metodom: preko kože se nanose gelovi s aktivnim supstancama preko kojih se onda nježno prelazi različitim terapeutskim sondama.

VIRTUELNA MEZOTERAPIJA - EFIKASNOST KROZ ČETIRI POSTUPKA 1.Aktivirajuća struja - omogućava bolju prokrvljenost tretirane oblasti i ravnomjernu apsorpciju sastojaka.

2.Hidroelektroforeza - koristi pulsne struje da omogući sastojcima u vodenim rastvorima da prodru u unutrašnjost kože.

3.Elektroporacija - koristi električne struje značajne voltaže sa kratkim pulsevima, da uveća propustljivost ćelijske membrane i otvori put prolazu supstanci.

4.Krioelektroforeza - hlađenjem zaustavlja proces dreniranja aktivnih komponenti i ne dozvoljava molekulima da promijene svoju strukturnu formulu sve dok se ne resorbuju. Dobro je poznato da nakon efekta krioterapije, prilikom čega dođe do skupljanja krvnih sudova, širenje krvnih sudova odvija se tri puta brže pa samim tim ova metoda utiče na povećanje lokalne prokrvljenosti, što je još važnije, potiskuje aktivnu supstancu ka nižim slojevima, pod optimalnim uslovima, olakšavajući njeno bolje iskorišćavanje.

Pored četiri postupka na osnovu kojih mezoterapija „No Needle” ostvaruje svoje rezultate, podjednako je bitan i unos pročišćenih aktivnih supstanci.

Faktor prenosa u mezokozmetici Gel za dobru provodljivost koji se prilagođava snazi aparata smanjujući svaku mogućnost pojave neudobnosti, faktor je prenosa u mezokozmetici. Visoke je vlažnosti, izuzetno blag i rastegljiv, što omogućava da se masiraju velike površine bez ponovnog nanošenja. Nema nikakvih ostataka, tako da nema potrebe za spiranjem vodom ili sunđerom. Napravljen je sa minimalnom količinom sastojaka koji zatežu da bi se izbjegla iritacija kože. Sadrži antioksidante rastvorljive u mastima (engl. tocopherols) i vodi (engl. proanthocyanidines), koji smanjuju rizik od iritacije i blokiraju formiranje slobodnih radikala. Potpuno je kompatibilan sa kožom.

Mezokoncentrade Mezokoncentrade su ultrakoncentrovane ampule koje sadrže sistem kapsula (sistem isporuke - oslobađanja) i

44

JEDAN APARAT - VIŠE NAMJENA Djelujući lokalno, mezoterapija „No Needle” omogućava distribuciju aktivnih supstanci kod pojave: t CPSB tDFMVMJUB t TUSJKB tSFVNF tTQPSUTLJI QPWSFEB tBMPQFDJKF t CPMB t PäJMKBLB agense penetracije koji omogućavaju aktivnim sastojcima da stignu do najdubljih slojeva i garantuju savršeno očuvanje čistog sastojka. Sadrže niz efikasnih sastojaka određene veličine, polariteta i afiniteta, potrebnih za najbolje efekte.

Obogaćene polianjoničnim supstancama sa ultramalom molekularnom masom, što povećava veličinu i vrijeme otvaranja kanala stvorenih tehnikom virtuelne igle (elektroporacija), umnožavaju efekat apsorpcije aktivnih sastojaka od strane ćelije.

Mezofiler („FACE”) Aktivni sastojci obnavljaju ćelijsku komunikaciju i stimulišu neosintezu elemenata koji formiraju strukturnu matricu kože: kolagen, elastin, hijaluronska kisjelina.

Idealno za tretman ostarjele kože i one koja je oštećena

dejstvom sunčeve svjetlosti. Reaktivira ćelijske funkcije oslabljene starenjem. Ima dermostimulativni efekat.

Poboljšava sintezu kolagena. Popunjava bore iznutra, uz trenutni lifting efekat.

Mezoslim („BODY”) Koncentrat koji djeluje na četiri glavne tačke koje su okidač za pojavljivanje celulita i kože poput pomorandžine kore: neuspjeh u povratku mikrosistema, neuravnotežena lipoliza, lipogeneza i efekat kompezacije. Aktivni sastojci (ekstrakt laminarije, artičoke, dekapeptidi...) smanjuju debljinu masnog tkiva. Povećava katabolizam masti, smanjuje otok i poboljšava eliminaciju toksina iz organizma.

Mesofirmenss („BODY”) Ovaj tretman djeluje na tkiva oštećena starenjem, trudnoćom i mršavljenjem (dijetama). Na nivou epiderma obezbjeđuje se oporavak ćelije, tako da koža postaje baršunasta i kroz nju mnogo lakše prolaze aktivne supstance (organski silikon, kolagen amino-kisjeline). Na dermalnom nivou, pospješuje se obnavljanje kolagena i elastina, a u hipodermalnom - mikrocirkulacija. Konture figure bivaju promijenjene, uz vidno popravljen izgled kože.

Predstavlja idealan tretman za strije.

Tamo gdje se spajaju njega kože i zdravlje

Kozmetički centar • Naučno zasnovana njega kože VIRTUELNA MEZOTERAPIJA No needl (Tretman koji uz savremenu tehnologiju djeluje na kožu lica i tijela. Odabirom nekog od programa postiže se efekat umanjenja bora i crta lica, vraća čvrstina vaše kože, posvjetljuju sve stečene pigmentacije ili pak djeluje na smanjenje celulita i strija.

ostali tretmani: • Eternal - tretman „vječna mladost” sa stem ćelijama • SK Hydra filler - tretman „vlažnost koja traje” sa efikasnom korekcijom bora • Aquatherm Recovery - tretman za posebno osjetljivu kožu • Platinum SK - tretman za zatezanje kože lica • Platinum - tretman za njegu očiju i usana

“MEDITAS” • Odaberite put za lijepu i zdravu kožu

Dr • Tretman voćnim kiselinama • Tretman enzimima protiv akni i masne kože • Tretman vitaminom C • Reaktivizirajući tretman • Tretman za osjetljivu kožu i protiv crvenila • Tretman protiv celulita i strija • IP5 tretman sa Immuno Skin-Complexom NOVO!

Upoznajte se sa vašom kožom, pružite joj odgovarajuću njegu!

Ul.Oktobarske revolucije 52 ”Pejton”, Podgorica, Montenegro e-mail: kcmeditas@t-com, Tel: +382 20 634 834 Mob: +382 69 399 904, +382 69 327 214

Urađena klinička studija procjene efikasnosti primjene proizvoda „Fit Effect” u saradnji sa KBC „Bežanijska Kosa”

FIT EFFECT - za zdravo mršavljenje Kompanija IMLEK za svoj proizvod „Fit Effect” predstavila je kliničku studiju koja dokazuje pozitivna svojstva ovog proizvoda na ljudski organizam. „Fit Effect” ima 0 odsto mliječne masti i u sebi sadrži koenzim Q-10 i L-karnitin koji imaju važnu ulogu u prirodnom sagorijevanju masti. Kombinacija ova dva sastojka pomaže smanjenju tjelesne težine, povećava opštu vitalnost i poboljšava odnos vode i masnoće u tijelu.

Na inicijativu kompanije „Imlek”, KBC „Bežanijska Kosa” sprovela je drugo kliničko istraživanje koje potvrđuje djelotvornost Imlekovih funkcionalnih proizvoda na ljudski organizam (prvo kliničko istraživanje je sprovedeno za proizvod „Balans +”).

Klinička studija sprovedena je u periodu od februara do maja 2010. godine u Kliničko-bolničkom centru „Bežanijska Kosa”. U studiji je učestvovalo 50 pacijenata muškog i ženskog pola u starosnoj dobi od 18 do 75 godina, sa indeksom tjelesne mase (BMI) većim od 25kg/m2. Praćeni su šezdeset dana, tokom kojih su uzimali po 500 ml „Fit Effecta” podijeljenog u dvije

46

doze. Faktori uključenja u studiju bile su prekomjerno uhranjene osobe kod kojih je isključeno postojanje endokrinološke i gastroenterološke patologije. Tokom trajanja studije, pacijenti nisu bili na redukovanoj ishrani niti su koristili druga dijetetska pomoćna sredstva. „L-karnitin i koenzim Q-10 koji se nalaze u ’Fit Effect‘ proizvodu djeluju sinergistički u metaboličkim procesima u kojima se koriste masti i na taj način smanjuju količinu masti u krvi i doprinose očuvanju kardiovaskularnog sistema. Cilj studije bio je da procijenimo efikasnost ispitivanog proizvoda na nutritivni status prekomjerno uhranjenih osoba. Praćeni su laboratorijski markeri, parametri određivani metodom električne bioimpendance i antropometrijske karakteristike ispitanika”, objasnila je mr dr Branka Filipović, specijalista interne medicine u KBC–u „Bežanijska kosa”.

Jedan od glavnih pravaca ulaganja i strateško opredjeljenje kompanije IMLEK jesu proizvodi koji pored toga što su napravljeni od vrhunskog sirovog mlijeka pozitivno utiču na ljudski organizam, a sve u cilju prevencije i očuvanja zdravlja.

Nije bitno da li ste muškarac ili žena, jeste li mladi ili stari, bogati ili siromašni - zaista je posebno kad vam neko kaže: „Lijepo mirišete”. Čije samopouzdanje ne ojača kada to čuje?

Kompliment „lijepo mirišeš” potvrda je posebnosti naše ličnosti. Osjećamo da smo prihvaćeni kao jedinka i uživamo u prijatnom osjećanju da smo odabrali pravi parfem, čime smo potvrdili osjećaj za stil. „Da nemamo čulo mirisa, ne bismo imali ni osjećanja”, kaže američki psiholog mirisa Rejčel Herc u svojoj knjizi „Miris želje”. Mirisi značajno utiču na naš život.

Mogu da prenesu osjećanje sigurnosti, podstaknu strahove i radost ili probude sjećanja. Mirisi utiču na učenje, navike u kupovini, procjenjivanje drugih ljudi. Čulo mirisa određuje i ukus, ne samo u pogledu jela i pića, već i izbora partnera.

Mozak upija informacije o mirisima, čak i kada toga nijesmo svjesni. Zavirite u istorijske knjige i vidjećete da su mirisi i prve vrste „parfema” uvijek igrali bitnu ulogu u životu ljudi. Čak su i primitivni narodi smatrali da je miris divljeg cvijeća, vlažne šume ili svježeg bilja - prijatan,

ljekovit i privlačan. Stoga je sasvim prirodan poriv za obitavanjem u okruženju prijatnih mirisa, ili još više, za stvaranjem tih mirisa.

Prije najmanje pet hiljada godina Egipćani su spaljivali mirisno cvijeće, začine i smole u čast boga Sunca Amona Ra. Do danas su sačuvani crteži na zidovima pogrebnog hrama kraljice Hatšepsut koji prikazuju priču o plovidbi pet brodova ka Rogu Afrike, da bi otuda bile donesene skupocjenosti - tamjan i miro za vjerske obrede.

Upotreba tamjana raširena je iz Arabije do Grcke i Indije, a on je goreo u grčkim domaćinstvima svakom mogućom prilikom. Svaki bog je imao svoj miris. Ubrzo su i Rimljani prihvatili ovaj običaj, koristeći ga i u ritualima i u kozmetičke svrhe. Sagorevali su mirisne smole u svojim domovima da bi im sobe bile mirišljave, a i sami su stajali u dimu da bi se namirisali. S vremenom su zaboravili ritualno značenje ovog procesa i otkrili da mirisi doprinose postizanju ličnog zadovoljstva.

Prelazak sa ritualne na ličnu primjenu ispoljio se u svim naprednim kulturama tog doba, od starih Egipćana do Grka i Rimljana. Prvi su čak sproveli i prave studije o proizvodnji i primjeni parfema, koje su imale i naučni pristup.

Tim putem Egipćani su vrlo rano uspjeli da vežu aromatične supstance mirišljavih biljaka za masnoće ulja i tako stvorili mirisne masti. Ne iznenađuje podatak da su samo bogati ljudi koristili mirise. Dakle, čak i u prvim drevnim društvima „parfem” je bio statusni simbol.

48

Pravi pioniri upotrebe parfema bili su Arapi. Oni su unaprijedili tehnike destilacije koje su bile poznate Egipćanima i Vizantincima do tog stepena da su proizvodili čista esencijalna ulja. Ljekaru i alhemičaru Ibn Sini, poznatom pod imenom Avicena, pripisuje se otkriće ružine vodice. On je koristio alkohol da izdvoji esencijalna ulja iz cvjetova, čime je udario kamen temeljac za proizvodnju parfema u tečnom stanju.

U XI i XII vijeku krstaši su prvi donijeli u Evropu saznanje o mirišljavim vodama. Prve dozvole za proizvodnju parfema izdate su u Francuskoj, u XII vijeku, kada je kralj Filip Avgust 1190. godine osnovao prvi esnaf proizvođača parfema i rukavica. Isprva dva dosta različita zanata, stvorila su koristan savez. Pošto su nove rukavice imale jak i neprijatan miris sredstva za štavljenje, prije prodaje na njih su nanosili lijepe parfemdžijske mirise.

Prvi parfem savremenog profila stvoren je 1370. godine. Nazivao se Eau de Hongrie („mađarska voda”), a nastao je od mješavine esencijalnih ulja ruzmarina i lavande. Po jednoj verziji, napravljen je za mađarsku kraljicu Eržebet.

Kada je Katarina Mediči došla na francuski prijesto, poslije udaje za Anrija II (1533), dovela je i svog ličnog kreatora parfema. Kraljica je vjerovala svom parfemaru Reneu le Florentenu, pa su se ubrzo mirišljave vode, puderi i pomade ovog darovitog Italijana uveliko prodavali

u Parizu. Radnja čuvenog stručnjaka za mirise nalazila se u ulici Pont o šanž, na mostu koji je dugo važio za stjecište pariskih parfemdžija. Parfemi su se u to vrijeme takođe proizvodili u Grasu, malom gradu u Provansi.

U XVI vijeku pojavila se ekstravagantna nova bočica po imenu pomander i izazvala uzbuđenje među plemkinjama.

Bila je to posudica od srebra, zlata ili ebanovine, napunjena mošusom, cimetom, alojom ili ćilibarom, poznata stoga i kao „jabuka od ćilibara” ( franc. pomme d`ambre), od čega je potekao izraz „pomander”. Pored estetske i dekorativne svrhe, pomander je trebalo da služi kao zaštita od kuge, pošto se vjerovalo da miris ima očišćavajuću moć. Čistoća je tada imala drugačije značenje od današnjeg i odnosila se isključivo na spoljašnjost, prije svega na odjeću. Parfem je služio kao zaštitna maska, koja je mogla i da „pročisti” sredinu.

Luj XIV važio je za nekoga ko ima neprijatan tjelesni zadah. Pokušavao je da ga prikrije tako što bi u šetnju nosio pomander napunjen ćilibarom, a posteljina mu je bila natopljena vodicom od pomorandžinog cvijeta. Čitav krem društva XVII vijeka parfemisao se, samo da bi se prikrili neprijatni mirisi. Za vrijeme vladavine Luja XV etikecija je čak propisivala obaveznu upotrebu mirisa, koji su svakoga dana morali da se mijenjaju. Smatralo se da je čuvena Madam de Pompadur svake godine samo na parfeme trošila pola miliona franaka.

OSNOVAN 1972. godine SA JASNIM CILJEM PROIZVODNJE PRIRODNE, EFIKASNE, BEZBJEDNE KOZMETIKE PRIJATNE ZA ČULA I KOŽU

VISOK KVALITET HELAN PROIZVODA JE REZULTAT

Za poseban užitak Proizvodi za osvježenje prostora

UJEDINJENJA: PRIRODE: našeg dragocjenog izvora rijetkih materijala TRADICIJE, drevnog blaga znanja NAUČNOG ISTRAŽIVANJA i inovativnih tehnoloških rješenja NJEGA KOŽE LICA NJEGA KOŽE TIJELA NJEGA KOSE NJEGA STOPALA MAKE-UP PREPARATI NJEGA NJEŽNE, OSJETLJIVE KOŽE BEBA

tel: 020 625 016

Samo u apotekama

RINA n.4251/00/s Certification

MEDITAS d.o.o.

Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

RINA n.EMS-77/s Certification

BOGINJE - VODENE KOZICE (varicellae) Piše: dr Ljiljana Škrinjar Šta su boginje (varicellae) ?

t7JSVTOB PTJQOB CPMFTU V[SPLPWBOB WJSVTPN varicella zoster MBU

t0CPMJKFWBKV OBKʊFÝʉF EKFDB 5BEB KF PWP CF[B[MFOB CPMFTU EKFDB EP NKFTFDJ TUBSPTUJ [BÝUJʉFOB TV USBOTQMBDFOUBSOP QSFOJKFUJN BOUJUJKFMJNB NBKLF VLPMJLP KF QSFCPMKFMB WBSJʊFMV

t0ESBTMJ SKFÿF PCPMJKFWBKV 5PL CPMFTUJ KF UFäJ J ʊFÝʉF OBTUBKV LPNQMJLBDJKF

t#PMFTU QPLB[VKF TF[POTLJ LBSBLUFS +BWMKB TF TB NBLTJNVNPN PCPMKFMJI V TF[POJ KFTFO [JNB QSPMKFʉF Kako se bolest prenosi ?

t,BQMKJDBNB LJKBOKFN LBÝMKBOKFN QPTFCOP QSWJI EBOB CPMFTUJ LBEB TF WJSVT OBMB[J V VTUJNB J OPTV B PTJQB KPÝ OFNB QP UJKFMV

Kada dijete oboli ?

t7JSVT WBSJʊFMF OFPUQPSBO KF V TQPMKBÝOKPK TSFEJOJ J MBLP HB VOJÝUBWBKV ĕ[JʊLJ QPTUVQDJ J IFNJKTLB TSFETUWB 3F[FSWPBS JOGFLDJKF V QSJSPEJ KFTUF ʊPWKFL *[WPS JOGFLDJKF KF OB[PGBSJOHBMOJ TFLSFU PCPMKFMF PTPCF V QFSJPEV OBLPO JOLVCBDJKF J [B WSJKFNF BLVUOF GB[F CPMFTUJ

t0CPMJ POP EJKFUF LPKF OJKF QSFCPMKFMPCPHJOKF WB SJʊFMV B OBMB[JMP TF V CMJ[JOJ PTPCF LPKB KF V QSWPK GB[J CPMFTUJ EBOB QSJKF QPKBWF PTJQB JMJ PTPCF LPKB WFʉ JNB WJEMKJW PTJQ

7SFNFOTLJ SB[NBL PE USFOVULB [BSB[F EP QPKBWF QSWJI TJNQUPNB USBKF EBOB Kako prepoznati bolest ?

t1PWJÝFOB UKFMFTOB UFNQFSBUVSB

t.BMBLTBMPTU

t1PWSBʉBOKF

t(MBWPCPMKB

t0TJQ QP LPäJ J LPTNBUJN EKFMPWJNB UJKFMB 0TJQ KF J[SBäFOJKJ J V QPʊFULV TF KBWMKB OB USVQV QPUPN OB FLTUSFNJUFUJNB MJDV LPTNBUJN EKFMPWJNB UJKFMB KBWMKB TF UPLPN EBOB BMJ KF UP NPHVʉF J EP EBOB

0TJQ TF CS[P SB[WJKB QB V SPLV PE OFLPMJLP ʊBTPWB NPäF QSFʉJ J[ KFEOF GB[F V ESVHV PTJQ NKFIVSJʉJ JTQVOKFOJ UFʊOPÝʉV LSBTUF

,BEB TF PTJQ QPKBWJ OJKF NPHVʉF EKFMPWBUJ OB TQSFʊBWBOKF OJ OB CS[P OFTUBKBOKF KFS QSPNKFOF OB LPäJ

50

JNBKV TWPK UPL

t1PKBWB PTJQB NPHVʉB KF J V VTOPK ÝVQMKJOJ OPTOPK TMV[OJDJ OB SVCV PCSWB V VÝOPN LBOBMV Kako ublažiti simptome ? t4WBLJ EBO LVQBUJ UJKFMP VLMKVʊVKVʉJ J LPTNBUF EJKFMPWF V CMBHPK LVQLJ LBMJKVNQFSNBOHBOBUB IJQFSNB OHBO JMJ UVÝJSBOKF HFMBTUJN QSFQBSBUJNB OB CB[J $V QJEPMBUB J ;O QJEPMBUB

/BWFEFOJN TSFETUWJNB EF[JOĕLVKFNP LPäV J TNBOKVKFNP NPHVʉOPTU CBLUFSJKTLF JOGFLDJKF LPäF

1SJ LVQBOKV J UVÝJSBOKV OF LPSJTUJUJ VPCJʊBKFOB TSFETUWB [B IJHJKFOV UJKFMB TBQVOF ÝBNQPOF HFMPWF

t1PTFCBO USFUNBO LPäF IJQFSNBOHBOPN JMJ QSFQBSBUJNB LPKJ V TWPN TBTUBWV JNBKV ;O QJEPMBU J $V QJEPMBU o LPKJ QPLB[VKV J[SB[JUP BOUJTFQUJʊLP EKFMPWBOKF

QSFTUBKF LBEB TF QSPNKFOF OB LPäJ QSFUWPSF V LSBTUF

t4WBLJ EBO QSFTWMBʊJUJ QPTUFMKJOV J SVCMKF LPKF KF QSFUIPEOP JTQFHMBOP

t1SPNKFOF OB LPäJ J TMV[OJDJ /& 4.*+6 TF EJSBUJ USMKBUJ ʊFÝBUJ

t"LP TV QSPNKFOF V VTOPK ÝVQMKJOJ J[CKFHBWBUJ KBLF [BʊJOF J LJTKFMF OBQJULF /KFHPWBUJ VTOV EVQMKV OFVUSBMOJN EF[JOĕDJKFOTJNB 1SFQPSVʊVKF TF ʊBK PE LBNJMJDF [B JTQJSBOKF VTOF ÝVMKJOF

t5PLPN CPMFTUJ EJKFUF OF J[MBHBUJ TVODV J OF PEMB[JUJ V TPMBSJKVN Kako ublažiti svrab ? t4WSBC USFCB VCMBäJUJ KFS ʊFÝBOKFN NPäF EPʉJ EP JOGFLDJKF B OB NKFTUV NKFIVSJʉB LSBTUF PTUBʉF PäJMKBL

t"LP TF ʊFÝBOKF OF NPäF TQSJKFʊJUJ QSFQPSVLB KF QPESF[BUJ OPLUF TUBWJUJ OB SVLF SVLBWJDF JMJ NKFTUB TB J[SBäFOJN TWBSBCPN NB[BUJ QSFQBSBUJNB LPKJ V TWPN TBTUBWV JNBKV ,BMBNJO LPKJ ʉF VCMBäJUJ TWSB TQSJKFʊJUJ ÝJSFOKF JOGFLDJKF J VCS[BUJ [BDJKFMKJWBOKF QSPNKFOB OB LPäJ Šta je kalijum-permanganat - hipermangan ?

t4JUOB [SODB UBNOPMKVCJʊBTUF CPKF

t%PWPMKOP KF TBNP [SOB PUPQJUJ V EM WPEF QB UV LPMJʊJOV TJQBUJ V LBEV TB WPEPN 5BLP QSJQSFNMKFOB LVQLB NPSB CJUJ TWJKFUMPSVäJʊBTUF CPKF

t/F QSFQPSVʊVKF TF EJSFLUOP OBOPÝFOKF OB TMV[OJDV

oÄ?iju, usta, nosa.

t,BMJKVN QFSNBOHBOBU CPKJ LPäV QB KF [B QSJQSF NV SBTUWPSB QPUSFCOP LPSJTUJUJ SVLBWJDF

t,VQBOKF V IJQFSNBOHBOV OF USFCB EB USBKF EVäF PE NJOVUB

t/F QSFQPSVʊVKF TF PTPCBNB TVWF LPäF JMJ EKFDJ J PESBTMJNB TB BUPQJKTLJN EFSNBUJUJTPN KFS QSFUKFSBOP JTV �VKF LPäV

t ,VQVKF TF V BQPUFDJ Ĺ ta je Kalamin ?

t)FNJKTLB NKF�BWJOB DJOL PLTJEB ;O0 TB PLP HWPäÿF***PLTJEB 'F 0

t1P[OBU KF V MJKFĘŠFOKV QSVSJUJTB ĘŠFTU TBTUPKBL V QSFQBSBUJNB [B MJKFĘŠFOKF 7BSJDFMMBF QSFQBSBSUJNB [B NB[BOKF OBLPO VKFEB JOTFLBUB

t,PSJTUJ TF J LBP CMBH BOUJTFQUJ [B TQSFĘŠBWBOKF JOGFLDJKB LPKF NPHV CJUJ V[SPLPWBOF ĘŠFĂ?BOKFN [BIWBʉFOJI PCMBTUJ 1PLB[VKF J CMBHP BETUSJHFOUOP EKFMPWBOKF QPHPEBO LPE WPEFOJI QMJIPWB J MJKFĘŠFOKV BLOJ Kako sprijeÄ?iti ĹĄirenje bolesti ?

t*[CKFHBWBUJ JMJ TNBOKJUJ LPOUBLU TB ESVHJN PTPCBNB LPMJLP HPE KF NPHVʉF 1SFQPSVʊVKF TF EB EJKFUF UPLPN CPMFTUJ TWF EP QPKBWF LSBTUB OF J[MB[J J[ TUBOB LVʉF LBLP OF CJ EBMKF �JSJMP CPMFTU Kada dijete prestaje da bude izvor zaraze ?

t%JKFUF WJ�F OJKF J[WPS [BSB[F LBEB TF TWJ NKFIVSJʉJ QSFUWPSF V LSBTUF Jesu li moguće komplikacije ?

t%B OBKʊF�ʉF KF UP [CPH CBLUFSJKTLF JOGFLDJKF LPäOJI QSPNKFOB QJPEFSNJKB 3JKFULP TF EF�BWB BMJ TV NPHVʉF P[CJMKOF LPNQMJLBDJKF LBP �UP TV 6QBMB QMVʉB QOFVNPOJKB

6QBMB NPäEBOJI PWPKOJDB J NP[HB NFOJOHPFODFGBMJUJT

6QBMB NBMPH NP[HB DFSFCFMJUJT

6QBMB TSʊBOPH NJ�JʉB NJPLBSEJUJT

MoĹže li se bolest ponoviti ?

t+FEOPN LBEB TF QSFCPMF CPHJOKF WPEFOF LP[JDF WBSJĘŠFMB WJĂ?F TF OF NPHV QPOPWP KBWJUJ Ostaju li nakon osipa oĹžiljci ?

t 0äJMKDJ V QSBWJMV OF PTUBKV

t .PHVʉF KF [BDKFMKFOKF LPäF PäJMKLPN BLP KF OBTUBMB CBLUFSJKTLB JOGFLDJKB JMJ BLP KF LSBTUB OBTJMOP TLJOVUB Postoji li zaĹĄtita (prevencija) od virusa variÄ?ele zoster ?

Specijalizirajući se od samog poÄ?etka u njezi osjetljive, suve i atopiji sklone koĹže, DermatoloĹĄka laboratorija Uriage nastoji zadovoljiti oÄ?ekivanja zdravstva, ljekara, dermatologa i farmaceuta na podruÄ?ju higijene i njege koĹže. Danas Uriage pokriva osnovne potrebe koĹže u svim Ĺživotnim razdobljima i osigurava kompletnu liniju hipoalergenih proizvoda temeljenih na termalnoj vodi Uriage.

Cu Zn gel -dermatoloĹĄki gel namijenjen za pranje oĹĄtećene koĹže -sadrĹži bakar-pidolat i cink-pidolat, minerale koji dezinfikuju koĹžu. Bez sapuna, parfema i konzervansa -primjenjuje se kao sredstvo za tuĹĄiranje, nanosi se na mokru koĹžu, blago zapjeni i dobro se ispere -pri pranju se ne preporuÄ?uje koriťćenje sunÄ‘era -pri pranju kosmatih djelova razrijediti Uriage Cu Zn gel i 1 dl tople vode -mogu ga koristiti djeca i odrasli -posebno se preporuÄ?uje osobama osjetljive koĹže sklone atopijskom dermatitisu -ne smije doći u kontakt sa oÄ?ima -kupuje se u apoteci

Pruriced krem i gel -dermatoloĹĄki krem i gel namijenjeni su koĹži sklonoj svrabu -sadrĹže kalamin (ulje iz koĹĄtica maline), termalnu vodu koja brzo smanjuje svrab i potrebu za Ä?eĹĄanjem -bez konzervansa i parfema -primjenjivati ih u tankom sloju na podruÄ?ja zahvaćena svrabom kad god je potebno -mogu ga koristiti djeca i odrasli -Pruriced gel, namijenjen kosmatim djelovima tijela, idealan je za anogenitalnu primjenu

t6 QSFWFODJKJ TF QSJNKFOKVKF QBTJWOB QSJNKFOB WBSJʊFMB [PTUFS JNVOPHMPCVMJOB J BLUJWOB JNVOPQSPĕMBLTB WBLDJOB 6 USVEOPʉJ TF BLUJWOB JNVOPQSPĕMBLTB NE SMIJE PRIMJENJIVATI.

5SBKBOKF [BĂ?UJUF OBLPO WBLDJOBDJKF QSPDKFOKVKF TF OB HPEJOB

MEDITAS d.o.o.

Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

tel: 020 625 016

14. novembar, Svjetski dan borbe protiv dijabetesa, obilježen je ove godine u Baru na jedan posve originalan način. Društvo za borbu protiv šećerne bolesti, novoosnovana barska organizacija koja do sada broji 60-ak članova, iniciralo je održavanje edukativnog programa tokom kojeg su istaknute najznačajnije pojedinosti vezane za dijabetesnu bolest.

sada

Preuzeti kontrolu nad dijabetesom Slogan PREUZMI KONTROLU NAD DIJABETESOM - SADA upadljiva je preporuka koja ostaje u svijesti čitalaca nakon posjete internet stranici Društva za borbu protiv šećerne bolesti iz Bara (www.dijabetes.me). Edukacija kao vid borbe protiv dijabetesa jedna je od aktuelnih preporuka i Svjetske zdravstvene organizacije. Upozoravajući na činjenicu da svakih 10 sekundi jedna osoba u svijetu umre zbog posljedica ove tihe neuzlječive bolesti, te da za isto to vrijeme po dvije osobe u svijetu razviju dijabetes, a da zbog nje godišnje umre 4 miliona osoba, dr Valentina Kalinić, endokrinolog iz Bara i predsjednica Društva za borbu protiv šećerne bolesti - Bar, ocijenila je kao nužnu potrebu

52

da se svi elementi društva uključe u borbu protiv ove teške bolesti. - Ne treba se stidjeti svoje bolesti. Uz dijabetes možete živjeti kao svi drugi, ako preuzmete kontrolu - jasne su poruke koje je dr Kalinić ovom prilikom naglasila.

U ime društva za borbu protiv šećerne bolesti, prisutnima se obratio g. Momir Drljević, predsjednik tog udruženja. Ističući obavezu povezivanja svih struktura društva u cilju sprovođenja borbe protiv ove bolesti, on je postavio niz pitanja kojima bi crnogorsko društvo trebalo da se pozabavi u tom smislu. Pitanje edukativnog djelovanja: formiranja škola namijenjenih pripadnicima

najmlađeg dijela populacije oboljelim od dijabetesa, te smanjivanje cijene hrane za dijabetičare na ekonomski prihvatljiv nivo, neki su od problema te vrste koji bi trebalo da budu riješeni. Predsjednik Nacionalne komisije za borbu protiv dijabetesa, organizacije koja je pomogla održavanje ovog programa, dr Sreten Kavarić, istakao je da u poređenju sa aktuelnim trendovima zdravstvenih politika

Sponzori programa realizovanog povodom obilježavanja Dana dijabetesa, veledrogerija „Meditas” iz Podgorice i laboratorija „Vuksanović” iz Bara, obezbijedili su prigodne poklone u vidu aparata za mjerenje nivoa šećera u krvi i labaratorijskih testova. Ovim je i završen novembarski edukativni program Društva za borbu protiv šećerne bolesti.

zemalja svijeta, stanje u Crnoj Gori, pogotovu kada je u pitanju broj angažovanih ljekara specijalista, te njihova dostupnost i raspoloživost, nimalo nijesu u zaostatku.

Ističući značaj preventivnog djelovanja, te osnovni cilj sprovođenja ovakvih programa - shvatanje ozbiljnosti oboljenja i povećanje finansijskih fondova namijenjenih za borbu protiv bolesti - dr Kavarić je naveo i da perfektna edukacija predstavlja bitan uslov efektivnog djelovanja.

Centralni dio programa bio je namijenjen potenciranju osnovnih pojmova vezanih za dijabetes, što je realizovano programom radionice koja je podrazumijevala interaktivno učešće prisutnih u publici. Medijator programa dr Snežana Vujošević, endokrinolog Kliničkog centra Crne Gore koordinirala je radom postavljajući pitanja vezana za pojam dijabetesne bolesti, njene osnovne oblike, faktore rizika, simptome, specifičnosti dijagnostikovanja, oblike terapijskog djelovanja, pravilan način doziranja insulina, način prevazilaženja akutnih komplikacija bolesti (hipoglikemije i hiperglikemije), kao i značaj samokontrole i ostalih vidova obavljanja zdravstvenih pregleda. Možda naizgled svima dostupne, ove informacije čini se još uvijek nijesu u potrebnoj mjeri prodrle u svijest pripadnika opšte populacije. Stoga se poduhvat Društva iz Bara ističe kao veoma podsticajan, a utisak je i da bi ovakvi događaji trebalo da postanu što prisutniji.

A. Radanović

NJEGA LICA I TIJELA REGISTROVANIM PREPARATIMA PO VLASTITOJ RECEPTURI Naš tim se sastoji od: mr ph specijalista farmaceutske tehnologije, dipl. farmaceut farmaceutski tehničari kozmetičari

NJEGA ZDRAVE KOŽE NJEGA PROBLEMATIČNE KOŽE KONSULTACIJE I SAVJETI

TRETMANI:

INFO: Svetozara Markovića 1, Podgorica, tel/fax: +382 20 248 914, 248 913, mob: +382 69 015 303, e-mail: fontis@t-com.me, web: www.fontiscg.com

- medicinski tretman aknozne kože - mikro dermoabrazija - tretmani hijaluronom - BDR metodom - otklanjanje i ublažavanje ožiljaka i bora - epilacija - uklanjanje celulita i masnih naslaga - relaksaciona i sportska masaža - depilacija kože voskom - depilacija kože šećernom pastom - pedikir i manikir - tretmani RF biPolarom - kavitacija

U okviru po prvi put u Crnoj Gori realizovanog programa „Dani italijanske otorinolaringologije u Crnoj Gori”, u Podgorici je održan Drugi simpozijum otorinolaringologa Crne Gore.

Teme dvodnevnog programa (29-30. oktobar 2010), koji je imao karakter međunarodnog simpozijuma, bile su: novine u endoskopskoj hirurgiji sinusa i baze lobanje, novine u otohirurgiji, a stručnoj javnosti predstavljen je i jedan broj slobodnih tema koje su se ticale ovih oblasti medicine. Na Simpozijumu su, kao predavači po pozivu, učestvovali dr Franko Trabalcini, dr Luiđi Fazanela, dr Mauricio Jakoanđeli, prof. dr Slobodan Spremo, prof. dr Anton Mikić, doc. dr Nenad Arsović i dr Milanko Milojević, stručnjaci zemalja iz regiona. Skup je svečano otvorio ministar zdravlja u Vladi Crne Gore doc. dr Miodrag Radunović

SKUP OD MEĐUNARODNOG ZNAČAJA Udruženje otorinolaringologa Crne Gore, italijanska kompanija „Novarais” i Klinika za ORL i MFH / Klinički centar Crne Gore uspjele su da zajedničkim naporom organizuju projekat međunarodno značajnog simpozijuma otorinolaringologa i hirurga koji je krajem oktobra održan u Podgorici. Serđo Barbanti, ambasador Italije u Crnoj Gori, doc. dr Miodrag Radunović, ministar zdravlja, dr Suad Numanović, ministar rada i socijalnog staranja, prim. dr Đoko Jočić, predsjednik Ljekarske komore Crne Gore i prim. dr Olivera Miljanović, direktorica Kliničkog centra Crne Gore, bili su članovi Počasnog organizacionog odbora Simpozijuma. Predsjednik Organizacionog odbora Simpozijuma bio je dr Elvir Zvrko, a članovi ovog tijela bili su: dr Vladan Knežević, dr Ognjen Jovićević, dr Đovani Mamarela, dr Mirko Popović, dr Srboljub Ivanović i dr Ivana Mićević. Ambasada Italije u Podgorici bila je pokrovitelj skupa, a za finansiranje su, kao glavni sponzori, bili zaduženi Ministarstvo zdravlja Crne Gore, Fond za zdravstvo Crne Gore i „Evropa lek”. Učešće na Simpozijumu kategorisano je prema odluci Komisije Ljekarske komore Crne Gore za kontinuiranu edukaciju.

Pozivajući se na poznatu izjavu Helen Keler o tome da sljepilo odvaja od stvari, a gluvoća od ljudi, doc. dr Miodrag Radunović je, otvarajući skup, podsjetio na činjenicu da je najveća vjerovatnoća gubljenja neke od čulnih funkcija vezana upravo za gubitak sluha. Izrazivši opredijeljenost Ministarstva zdravlja da maksimalno podržava dalji razvoj ORL discipline, što podrazumijeva i uvođenje novih metoda liječenja, on je podsjetio i da su, u okviru raznovrsne otohirurške operativne tradicije koja se

54

rutinski sprovodi u Crnoj Gori, do sada, počev od 2008. godine, ugrađena 3 kohlearna implanta. Uvođenje metode skrininga novorođenčadi i ranog otkrivanja poremećaja sluha kod djece, programi su sa kojima će se crnogorski otolozi suočiti u najskorijem periodu, a uvođenje minimalno invazivne endoskopske hirurgije sinusa već sada je aktuelan program. Endoskopska hirurgija, kao jedan od trendova savremene medicinske nauke, saopštio je dr Radunović, oblast je koju je potrebno razvijati u Crnoj Gori, naravno uz saradnju sa iskusnim italijanskim kolegama koji su svoja znanja predstavili na ovom naučnom skupu.

Priliku da pozdrave učesnike Drugog simpozijuma otorinolaringologa i neurohirurga iskoristili su i dr Elvir Zvrko, dr Vladan Knežević, predsjednik Udruženja otorinolaringologa Crne Gore i dr Đovani Marmarela, predstavnik „Novaraisa”, udruženja italijanskih firmi regije Lacio koje su inicirale održavanje ove manifestacije.

Dr Franko Trabalcini, otorinolaringolog i neurohirurg ekspert hirurgije uha na bazi lobanje, jedan od stručnjaka Univerziteta u Sijeni, Cirihu i Marseju, generalni sekretar Evropske naučne akademije posvećene neurootologiji, bio je prvi u nizu predavača na Drugom simpozijumu. Timpanoplastika i osikularna rekonstrukcija, hirurgija specifičnih otoloških regija, kohlearna implantacija, te akustički neurinom i hirurgija lateralne baze lobanje, bili su predmeti njegovog izlaganja. Obrazlažući aspekte i mehanizme djelovanja u savremenoj otološkoj nauci, kao i svim graničnim medicinskim područjima sa kojima je neophodno ostvartiti korelativnost, dr Trapalcini je podsjetio

na činjenicu da se nerijetko zapostavlja mogućnost izlječenja, te da se ljudi suočavaju sa statistikom po kojoj je jedno od 1.000 novorođenčadi pogođeno ozbiljnim problemima gluvoće, i ukoliko se problem ne liječi na vrijeme, osuđeno je na gluvonijemost, sa posljedično projektovanim ličnim i socijalnim gubicima. - U populaciji se kod 3 od 1.000 odraslih osoba javlja oštećenje sluha povezano sa ankilozom stapesa (otoskleroza) koje može biti sanirano intervencijom u lokalnoj anesteziji u režimu ’dnevne bolnice‘ - naveo je u nastavku svog izlaganja dr Trabalcini.

Dr Luiđi Fazanela, primarijus otorinolaringolog Bolnice Civitanova Marke, osnivač tamošnjeg Centra za endoskopsku hirurgiju nosa i sinusa, govorio je o funkcionalnoj endoskopskoj hirurgiji rinosinusalne regije. Ovaj metod liječenja, pored sve sofisticiranijeg pristupa i svakodnevnog obnavljanja i modernizacije radne aparature, zahtijeva krajnje obazriv i strogo projektovan sistem rada vođen od strane ljekara. On obuhvata ciljano istraživanje istorije bolesti, izradu nazalne endoskopije, obavljanje preoperativnog snimanja po tipu kompjuterizovane tomografije ili magnetne rezonance, te ljekarski tematski tretman. Multidisciplinarno angažovanje stručnjaka, prije svih pulmologa, alergologa i imunologa, i tretman patoloških stanja koja nijesu strogo vezana za kategoriju inflamatornih nosnih sinusa, predstavljaju endoskopsku hirurgiju kao granu hirurgije sa sve značajnijom primjenom u liječenju. Posebno značajan vid njene primjene čini kraniofacijalna resekcija koja se, kako je navedeno u izlaganju dr Fazanelija, trenutno smatra zlatnim standardom u liječenju malignih sinonazalnih tumora koji uključuju prednju bazu lobanje.

Viđenje uloge novih endoskopskih i neuronavigacijskih tehnika u obavljanju hirurških pristupa „ničijoj zemlji” prednje baze lobanje, graničnoj oblasti neurokranijuma i splanhokranijuma, obrazložio je dr Mauricio Jakoanđeli, neurohirurg sa Politehničkog univerziteta u Ankoni. Presudno bitnu prednost savremenog terapijskog pristupa predstavlja saradnja neurohirurga i hirurga glave i vrata koja je povratila nadu u mogućnost sprovođenja

hirurškog tretmana u ovoj oblasti. - Mnoge operacije baze lobanje sada se mogu izvesti endoskopski, što omogućava hirurzima da većinu bolesnika liječe bez incizije lobanje i / ili lica, već koristeći „prirodne puteve” - objasnio je dr Jakoanđeli. Tumori ove regije, moglo se zaključiti, predstavljaju izazov u čije liječenje se uvodi sve veći broj kombinovanih ili modifikovanih tehnoloških pristupa, a smanjenje stope komplikacija postavlja se kao sasvim legalan zahtjev u sprovođenju te složene terapije.

Savremeni principi rekonstruktivne mikrohirurgije srednjeg uha, kliničke karakteristike i hirurški tretman kongenitalnog holesteatoma, hirurgija stapesa, endoskopska dakriocistorinostomija i iskustva u hirurškom liječenju juvenilnog fibroma, bile su teme izlagača po pozivu koji su nastupili drugog dana Simpozijuma. Dr Slobodan Spremo, stručnjak Klinike za otorinolaringologiju iz KC Banja Luka, predstavio je kompleksan niz mogućnosti liječenja holesteatoma. Timpanoplastički pristup autolognim koštanim graftom, usavršavanje hirurške tehnike rekonstrukcije

55

nog sistema. Minimalna hirurška trauma i brz postoperativni tok pokazatelji su efektivnosti ove tehnike.

Pregled hirurškog liječenja juvenilnog fibroma u Kliničkom centru Srbije, kod 46 pacijenata starosti 10 do 25 godina, obrazložio je prof. dr Anton Mikić, stručnjak Instituta za otorinolaringolgiju i maksilofacijalnu hirurgiju KC Srbije. Ovaj benigni vaskularni tumor koji se javlja skoro isključivo u nazofarinksu adolescenata, kod pacijenata tretiranih u periodu od septembra 1983. do septembra 2010. godine, otklanjan je sa prethodno izvršenom arteriografijom i embolizacijom. srednjeg uha, smanjenje procenta rezidualnog ili atelektatičkog procesa, poboljšanje stanja sluha, te primjena osikuloplastičke tehnike, predstavljaju, prema izvještaju koji je ovom prilikom obrazložen, aktuelne činioce rada u ovoj oblasti. Doc. dr Nenad Arsović, sa Instituta za otorinilaringologiju i maksilofacijalnu hirurgiju KC Srbije u Beogradu, govorio je o mogućnostima tretmana kongenitalnog holesteatoma i poređenju mogućnosti klasične i inverzne hirurgije stapesa. Metoda timpanoplastičkog liječenja, nekada modifikovana u timpanomastoidektomiju ili timpanomastoidektomiju sa labirintektomijom i obliteracijom iskustva su u tretiranju kongenitalnog holesteatoma koja je ovom prilikom opisao doc. dr Arsović. Riječ je, kako je objašnjeno, o bolesti koja može biti uzrok konduktivne nagluvosti u dječijem uzrastu, a ukoliko se potcijeni značaj liječenja, može da ima čak i trajne posljedice.

Rezultate retrospektivne studije dakricistorinostomije za čije sprovođenje je zaslužna grupa istraživača sa Klinike za otorinolaringologiju i Klinike za oftalmologiju VMA iz Beograda i Instituta za vazduhoplovnu medicinu Beograda, predstavio je dr Milanko Milojević, ekspert Klinike za otorinolaringologiju Vojnomedicinske akademije iz Beograda. Studija kojom je obuhvaćeno praćenje postoperativnog stanja 12 pacijentkinja starosti 34 do 83 godine, tokom perioda od septembra 2007. do aprila 2009. godine, pokazala je da se metodom endoskopske dakriocistorinostomije uspješno rješavaju opstrukcije nazolakrimal-

UČEŠĆE DOMAĆIH AUTORA Spektar slobodnih tema objavljenih u „Zborniku sažetaka radova” Drugog simozijuma (Podgorica, oktobar 2010) obuhvatio je četrnaest radova medicinskih stručnjaka iz Crne Gore. Ukupno 34 autora uzelo je učešća u izradi tema koje su se ticale objašnjenja pojave oštećenja sluha industrijskom bukom, predstavljanja iskustva kohlearne implantacije u Crnoj Gori, efekata hirurškog liječenja sekretorne otitis medije, otogenih komplikacija kod pacijenata liječenih u Opštoj bolnici „Danilo I” na Cetinju, prikaza rada Otorinolaringološkog odjeljenja te bolnice, funkcionalne endoskopske sinusne hirurgije u pedijatrijskoj populaciji, hirurgije hrkanja, odnosa citokina i hroničnog tonzilitisa, angiogeneze kod karcinoma larinksa, karakteristikama glasa kod pacijenata sa parcijalnim vertikalnim laringektomijama, povezanosti starosne dobi, pola i razvoja stranih tijela jednjaka, bazocelularnog karcinoma kože glave i vrata, rekonstrukcije defekata kože nakon operacije malignih tumora kože glave i upotrebe glabelarnog režnja u operativnoj terapiji malignih tumora kože glave. Sastavni dio programa Drugog simpozijuma činile su prezentacije pojedinih farmaceutskih proizvoda kompanija koje su dale doprinos uspješnijoj realizaciji ovog naučnog skupa. Dodjelom sertifikata Ljekarske komore Crne Gore završen je radni dio ove značajne manifestacije.

A. Radanović

NAJSAVREMENIJI SLUŠNI APARATI U CRNOJ GORI

NOVO

POZNATE KUĆE Podgorica, Njegoševa 49 tel: 067 827 909 Herceg Novi, Sava Ilića 46 Igalo tel/fax: 00382 31 332 266 sms: 069 345 926 www.tomicalfa.com; e-mail: tomicalfa@t-com.me

OTICON ACTO ENERGIJA RAZUMIJEVANJA

NOVO

t o m i ć

generalni zastupnik

za crnu goru

ConnectLine

OTICON CHILI SUPER SILA

PC

MUSIC

PHONE

TV

MOBILE

REMOTE

U Kini relativno mali broj stanovnika nosi naočare za vid. Razlog za to su vježbe za očuvanje vida koje praktikuju od ranog detinjstva, prije pojave znakova koji upućuju na oštećenje vida, kao što su glavobolja, povremeni bljeskovi pred očima, oslabljen vid na blizinu i daljinu, udvajanje slike, noćno sljepilo i slično. Vježbe iziskuju samo nekoliko minuta dnevno, a njihov učinak je dugotrajan, ako se redovno rade.

Kolutajte očima polako, u jednom pa u drugom smjeru.

Glavu držite pravo. Pogledajte prvo prema podu, a zatim prema plafonu.

Zatim uputite pogled kroz prozor, što dalje, ka jednoj unaprijed određenoj tački.

Gledajte što je više moguće u lijevo, a potom što je više moguće u desno.

Ovu vježbu ponavljajte nekoliko puta.

Svrha očne gimnastike je jačenje šest mišića koji pokreću oko. Kao i svi drugi mišići u tijelu i oni mogu da se treniraju.

Prijevremena opuštenost tih mišića dovodi do različitih problema, između ostalih i do slabovidosti. Zato je važno da preduzmete odlučne korake i sačuvate svoj vid. Uz ovakve vježbe preporučuju se i dodaci ishrani koji sadrže biljne ekstrakte i kompleks vitamina B2, E, A, C i koenzim Q10.

Sada gledajte na gore u lijevo, pa zatim ka dolje u desno.

Fiksirajte jedan minut tačku u sobi kaja se nalazi na relativno maloj udaljenosti, ne više od metar do dva.

Piše: Miloš Radulović, doktor stomatologije Kod pojedinih osoba iz usta se osjeća neprijatan miris (lat. foetor ex ore ili halitosis). Uzroci neprijatnog zadaha mogu biti različiti. On može biti prouzrokovan nekim gangrenoznim procesima u usnoj duplji, može se javiti u slučaju nekih ekstraoralnih oboljenja kao i pri nekim fiziološkim stanjima. Ovaj problem može dovesti do desocijalizacije i do stvaranja psihičkih problema (u vidu depresije i neuroze) kod pacijenata.

Upravo zbog ovakvog uticaja zadaha na život pacijenata, treba pridati veliku pažnju otkrivanju uzroka neprijatnog zadaha i, shodno tim nalazima, ili ukloniti uzrok, ili takvu osobu poslati odgovarajućem specijalisti.

Uzroci neprijatnog zadaha dijele se na: oralne, fiziološke, ekstraoralne i tzv. idiopatske uzroke.

Fiziološki uzroci Normalno se kod svih osoba javlja diskretan, blag i sladunjav miris pri izdisaju. Intenzitet tog neprijatnog mirisa zavisi od: doba dana, starosti osobe, ishrane, kao i nekih fizioloških stanja koja se javljaju u genitalnom životu žene (menstrualni ciklus).

Doba dana utiče tako što se ujutro osjeća neprijatan zadah. To se objašnjava time što u toku noći, kada je smanjeno lučenje pljuvačke, nastaje pojačano raspadanje otpalih ćelija sluzokože i ostataka hrane. U toku dana se luči veća količina pljuvačke koja stalno spira zube i oralna tkiva, te je samim tim i zadah iz usta slabiji.

Doba starosti utiče tako što se intenzitet neprijatnog mirisa povećava sa starošću.

Kod zdrave djece mlađeg uzrasta disajni miris je prijatan. Kod starijih osoba osjeća se kisjeo i težak zadah, koji je veoma neprijatan za okolinu, uprkos besprekornosti oralne higijene.

58

Glad, takođe, može da djeluje na pojavu neprijatnog zadaha. Tako se kod nekih osoba neprijatan zadah osjeća samo dok su gladne. On iščezava poslije jela.

Menstrualni ciklus često je praćen pojavom zadaha iz usta. Ovaj simptom se objašnjava dejstvom polnih hormona na oralna tkiva, usljed čega nastaju izvjesne promjene na sluzokoži usne duplje. Zadah iz usta koji se javlja za vrijeme menstruacije traje kratko i gubi se po prestanku uzroka.

Oralni uzroci Kao glavni uzrok neprijatnog zadaha iz usta smatraju se ulceronekrozni ili gangrenozni procesi koji se odvijaju u usnoj duplji. Ti procesi se najčešće dešavaju na gingivi. Zadah se javlja kao posljedica raspadanja djelova gingive, odnosno oralne sluzokože. Smatra se da intenzitet mirisa zavisi od stepena nekroze. Ovakvi procesi u ustima, naročito oni u predjelu parodontijuma, praćeni su i bolovima. Zbog toga bolesnici izbjegavaju da peru zube i hrane se uglavnom kašastom hranom. Usljed toga dolazi do akumulacije i zadržavanja hrane a kasnije i do raspadanja iste, što još više doprinosi nastanku zadaha.

Sličan zadah nastaje i poslije nekih oralnohirurških zahvata, naročito poslije vađenja zuba. Taj neprijatan zadah nastaje kao posljedica raspadanja krvnog koaguluma. Zadah je i u ovom slučaju potenciran time što bolesnici najčešće poslije vađenja ne održavaju oralnu higijenu i izbjegavaju čvrstu hranu.

Neprijatan zadah iz usta nekad se javlja i kod osoba koje jednostavno ne održavaju oralnu higijenu a da pri tom ne postoje neki gangrenozni procesi u ustima.

Ekstraoralni uzroci Neprijatan zadah koji nastaje usljed nekih ekstraoralnih uzroka smatra se osnovnim vidom zadaha.

Ova vrsta zadaha ne prolazi poslije sanacije usta.

Najčešći ekstraoralni uzroci neprijatnog zadaha su: oboljenja disajnih puteva, oboljenja organa za varenje kao i neka druga opšta oboljenja. Neprijatan zadah se takođe javlja i poslije unošenja mirišljavih materija i ljekova, kao i u slučaju neadekvatne ishrane i poremećaja u varenju. Može se javiti i usljed dehidratacije organizma, kao i zbog nekih psihičkih i stresnih situacija.

Oboljenja disajnih puteva nastala zbog anatomske povezanosti sa usnom dupljom mogu predstavljati uzrok

pojave zadaha. To se dešava pogotovo kod oboljenja gornjih disajnih puteva (nosa, krajnika, sinusa, grla). Neprijatan zadah u nekim slučajevima može biti posljedica oboljenja donjih disajnih puteva. Smatra se da je zadah pouzdan simptom bronhiektazija i apscesa pluća.

Oboljenja digestivnog trakta mogu biti praćena neprijatnim zadahom. To se često dešava kod patoloških promjena na jednjaku, želucu i crijevima. On je naročito izražen kod divertikuluma jednjaka, suženja jednjaka i karcinoma želuca.

Neka opšta oboljenja koja su praćena poremećajem u metabolizmu mogu biti uzrok pojave nekih produkata neprijatnog mirisa koji prouzrokuju i neprijatan zadah iz usta. Tako se kod dijabetičara osjeća miris voća koji potiče od acetona, kod oboljelih od ciroze osjeća se miris raspadnute krvi itd.

Unošenje mirišljavih materija u organizam može dovesti do nastanka zadaha, iako u organima za disanje i varenje ne postoje patološki procesi. Ove materije poslije resorpcije dolaze u krv, odakle se eliminišu iz pluća. Tako se prilikom ekspiracije osjeća miris bijelog i crnog luka, alkohola, kuvanih jaja, sira. Zadah tih materija ne osjeća se zbog njihovog zadržavanja u digestivnom traktu, već iz pluća, što je dokazano eksperimentima. Ako se bijeli luk stavi direktno u crijeva, za kratko vrijeme njegov miris će se pojaviti iz usta. Oralnom higijenom ili ispiranjem usta raznim sredstvima ne može se spriječiti miris koji potiče od bijelog luka ili neke druge hrane. To je zbog toga što taj miris potiče iz pluća.

Na sličan način osjeća se i miris nekih lijekova, kao što su neki antibiotici, preparati joda, formaldehida i hloralhidrata. Miris duvana osjeća se i do 15 časova poslije pušenja.

Neadekvatna ishrana utiče na pojavu zadaha na taj način što kod osoba koje pretežno unose proteine i masti, a ne ugljene hidrate, nastaju neki međuprodukti varenja koji su neprijatnog mirisa.

Dehidratacija organizma može takođe biti uzrok neprijatnog zadaha iz usta. Tako se kod osoba za izrazitom dehidratacijom, kao što je slučaj u toku perioda pojave visoke tjelesne temperature, stalnog povraćanja i upornih proliva, iz usta osjeća kisjeo zadah.

Idiopatski uzroci Nekada pacijenti mogu imati neprijatan zadah iz usta a da nije moguće otkriti ni oralne ni ekstraoralne uzroke njegovog nastanka. To su etiološki potpuno nerazjašnjeni slučajevi. Zadah iz usta ovih bolesnika može se javljati samo povremeno ili biti stalan.

Liječenje Liječenje oboljelih ima za cilj da se ukloni neprijatan zadah i da se bolesnik oslobodi neprijatnosti. Sam

terapijski uspjeh zavisi od toga da li je pronađen uzrok.

Ukoliko je zadah iz usta posljedica nekog opšteg oboljenja, potrebno je prije svega pristupiti liječenju tog ili tih oboljenja. Kod tih pacijenata neophodno je preduzeti istovremeno i lokalne mjere kojima se utiče na oralne uzroke, jer je često u pitanju udruženo dejstvo. Tada zadah nastaje kombinacijom intra- i ekstraoralnih faktora.

Vrlo značajna mjera u otklanjanju oralnih uzroka jeste otklanjanje zubnih naslaga i uspostavljanje oralne higijene. Stvaranje uslova za obavljanje oralne higijene podrazumijeva i plombiranje karioznih zuba i uklanjanje neprikladnih protetskih radova.

Naročitu pažnju treba obratiti na aproksimalne plombe (plombe koje se nalaze sa bočne strane zuba), koje mogu da stvore retenciona mjesta na kojima se zadržavaju ostaci hrane, koje je teško ukloniti pranjem zuba. Plombe je potrebno ispolirati a zaostale korjenove izvaditi.

Pažnju treba da obrate i pacijenti sa totalnim i parcijalnim protezama, koji moraju održavati higijenu istih. U protivnom, dolazi do stvaranja naslaga hrane i pigmenata na njima, kao i do razvijanja kolonija gljivica koje prouzrokuju pojavu zadaha iz usta.

Poslije uklanjanja zubnih naslaga i uspostavljanja oralne higijene, bolesnika treba obučiti u održavanju oralne higijene. Takve bolesnike valja kontrolisati i pratiti kroz duži vremenski period: koliko uspješno peru zube i održavaju oralnu higijenu.

Pored ovih postupaka, u liječenju se koriste i dezodorantna sredstva koja lokalnom primjenom uklanjaju neprijatan zadah. Takav je vodeni rastvor vodonik-peroksida koji se aplikuje u vidu spreja. Kao dezodorantno sredstvo može se koristiti i jednoprocentni rastvor hloramina. Radi poboljšanja ukusa, ovom rastvoru se dodaju i različita aromatična ulja.

Upravo zbog svega gore navedenog, problem zadaha predstavlja jedan kompleksan problem čijem rješavanju treba prići sa dosta strpljenja jer se jedino upornošću, kako ljekara tako i pacijenta, može ukloniti.

59

Alveolit

Bol poslije ekstrakcije Piše: prim. med. sci. dr Slobodan V. Radonjić Spec. za oralnu hirurgiju Alveolit je problem sa kojim se stomatolog susreće dosta često u svojoj svakodnevnoj praksi i predstavlja jednu od najneprijatnijih komplikacija poslije vađenja zuba. Uz najčešće upotrebljavani naziv alveolit, u literaturi se za ovo oboljenje sreću i imena: osteomyelitis localisata (lat.), osteitis postoperativa (lat.), dry socket (engl.), dolor post ekstractionem (lat.), alveolitis sicca dolorosa (lat.) i dr. U stvari, i pored postojanja raznih sinonima, u suštini se radi o poremećaju u zarastanju rane nastale vađenjem zuba.

Učestalost ovog oboljenja različito je interpretirana od strane brojnih autora i kreće se od manje od 1% pa do preko 3,2%, a ima i ekstremnih podataka koji govore o učestalosti pojave u više od 10% ukupnog broja intervencija.

Međutim, najčešće se pominju frekvencije učestalosti alveolita između 1% i 2,04%, što su i najrealnije prihvaćeni podaci. Šarolikost podataka najvjerovatnije je posljedica činjenice da se različita a ponekad i sva bolna stanja poslije vađenja zuba svrstavaju pod jedno ime - alveolit.

Alveolit se češće javlja kod muškaraca nego kod žena (mada ima i suprotnih podataka). Učestaliji je poslije vađenja zuba u donjoj nego u gornjoj vilici, a najčešće se javlja u donjoj malarnoj regiji, nakon ekstrakcije umnjaka.

Frekvencija mu je učestalija poslije vađenja gangrenoznih i pulpitičnih zuba, dok se poslije odstranjivanja paradontopatičnih zuba praktično i ne javlja. Što se životnog doba tiče, najfrekfentniji je kod osoba koje imaju između 30 i 40 godina, a njegova pojava nije zabilježena kod osoba koje imaju manje od 18 godina. U odnosu na stepen težine ekstrakcije zuba, alveolit je učestaliji kod komplikovanijih težih vađenja, da bi kod jednostavnijih i lakših zahvata bio znatno rjeđe prisutan. Kod pojedinačnih ekstrakcija zuba alveolit je znatno češća komplikacija nego kod multiplih, a u odnosu na upotrebu određenog lokalnog anestetičkog sredstva, češće se javlja pri upotrebi anestetika koji u sebi sadrži vazokonstriktor nego ako u njemu nema dodatka za sužavanje krvnih sudova.

Etiologija alveolita nije sasvim razjašnjena. Neki stručnjaci ističu traumu prilikom vađenja zuba kao uzrok nastanka ovog oboljenja, drugi pominju insuficijentnu ishranu postekstrakcione rane, a treći infekciju, pa i alergiju, dok ima i mišljenja da fibrinolitička aktivnost onemogućava normalnu organizaciju krvnog koaguluma, što vodi u alveolit. Međutim, preovladava mišljenje da u nastanku alveolita odlučujući uticaj imaju lokalni faktori i njihovo direktno djelovanje na vaskularizaciju ekstrakcione rane i njenog koaguluma. Naime, trauma u toku vađenja zuba, kompaktna kost (naročito oko same alveole - lat. lamina dura), upotreba

60

zuba

anestetika sa vazokonstriktorom, inflamacija i infekcija, utiču na adekvatnu ishranu rane i koaguluma, zbog čega se krvni ugrušak ne može organizovati već se raspada, što remeti dalji tok normalnog zarašćivanja rane pa nastaje usporen i dug proces njenog ozdravljenja. U ovakvoj rani nastaje i veoma jak bol jer su prekinuti nervni završeci izloženi spoljnjim mehaničkim, hemijskim i termičkim nadražajima, kao i bakterijskim toksinima. Takođe je dokazano da se u toku razgradnje krvnog koaguluma (i fibrina) stvara kinin koji je jedan od najjačih stimulatora bola, što sve ukupno ide u prilog objašnjenju pitanja zašto je izuzetno jak i neprijatan bol stalni pratilac alveolita.

U kliničkoj slici preovlađuju tipični znaci: veoma jak bol i raspadnut krvni koagulum uz prateći zadah iz usta (lat. foetor ex ore). U odnosu na vrijeme ekstrakcionog zahvata, početak bola nastupa odmah po prestanku dejstva anestezije, ili nekoliko časova poslije. Bol se, takođe, može javiti prvog, drugog ili trećeg dana poslije vađenja zuba, a ponekad i kasnije. Inače, bol je veoma jak, uporan, jači noću nego danju, pojačan kada se tijelo nalazi u vodoravnom položaju, iridira prema uvetu ili sljepoočnici. Provjerava se uzimanjem hrane, dodirom jezika i drugim mehaničkim nadražajima.

Uobičajeni analgetici obično ne pomažu ili je poboljšanje neznatno. Tipično je odsustvo zdravog koaguluma u rani.

On je raspadnut - dezintegrisan, usljed čega je alveola djelimično ili sasvim ispunjena fetidnim sadržajem (raspadnut koagulum, deskvamiran epitel, leukociti, bakterije), pa se ova forma naziva alveolitis esudativa, lat. (Sl. 1) ili je rjeđe alveola prazna, suva, zjapi i veoma je osjetljiva na dodir (lat. alveolitis sicca), Sl. 1-a i Sl. 2. Ovakvo stanje je pogodno za nastanak infekcije (iako alveolit sam po sebi nije infekcija), pa može doći do razvoja regionalnog limfadenita kao i pojave lokalnih i sasvim rijetko opštih znaka infekcije.

U terapiji alveolita prevashodni cilj jeste otklanjanje bola i stvaranje uslova za formiranje zdravog koaguluma koji je ujedno i uslov za normalno zarašćivanje ekstrakcione rane. To se postiže na način što se primjenom lokalne anestezije ukloni raspadnuti koagulum, rana se ispere fiziološkim rastvorom, a aktom kiretiranja isprovocira se krvarenje sa čitave površine alveole. U ranu se potom aplikuje neki od medikamenata koji prije svega ima analgetsko dejstvo (npr.

Apernyl, Alvogyl, jodoform traka sa solutio Hlumski, Soketol pasta i dr.). Uz navedeni postupak, djelotvornom se pokazala i primjena infracrvenih zraka (soluks lampa). Ovakvim tretmanom u jednoj, dvije, rjeđe tri i više seansi, bol se smanjuje ili gubi, pa se na taj način terapeutski postupak završava.

Uticaj stresa na zdravlje djece i odraslih Stres i bolesti adaptacije - kako ih prevenirati kod djece (nastavak iz prošlog broja časopisa)

Bolesti adaptacije

Piše: prim. dr Miroslav Femić, spec. pedijatar Stresni hormoni Sve ove promjene u organizmu su posljedica lučenja stresnih hormona: kortizola, hormona rasta, adrenalina, noradrenalina, endorfina i dr.

Kortizol povećava šećer u krvi, koji je potreban kao energija u stresu, za borbu ili bježanje. Ovim mehanizmom se objašnjava pojava diabetes mellitusa (šećerne bolesti) u nekih osoba koje su izložene dugotrajnom stresu. Naime, stalno ubacivanje glukoze u krv (dugotrajna hiperglikemija), dovodi do povećanog lučenja insulina u krv (reaktivna hiperinsulinemija), što poslije izvjesnog vremena dovodi do iscrpljenja pankreasa i relativnog ili apsolutnog deficita insulina i manifestacije dijabetesa.

Adrenalin, naziva se još i hormonom straha, ubrzava rad srca, širi zjenice i izaziva spazam krvnih sudova (zato se osobi u stresu „potkrate” noge i poblijedi u licu).

Osoba u stresu može i da potamni, zbog povećanog lučenja MSH (melanostimulirajućeg hormona) u hipofizi, da ga neprijatelj nebi uočio i prepoznao, analogno kameleonu.

Noradrenalin (hormon agresije), povećava krvni pritisak i organizuje moždanu koru ka agresiji.

Zavisno od ova dva hormona koji se više luči (dominira), zavisi reakcija organizma: ili se javlja strah (bježanje- dominira adrenalin) ili se javlja borba (agresija – dominira noradrenalin).

U stresu se luči i endorfin, koji obezbjeđuje analgeziju (podiže prag za bol) i zato u stresu osoba ne osjeti bol pri povređivanju, tako da najjači bol osjeti tek kada prođe stres i padne nivo endorfina u krvi.

Treća faza ili faza iscrpljivanja organizma, nastaje ako stres dugo traje, iscrpljuju se sve funkcije zbog povećane mobilizacije i dolazi do pojave neke od psihosomatskih bolesti, koje nazivamo još i bolestima adaptacije, jer predstavljaju nesposobnost organizma da se prilagodi (adaptira) novim situacijama. Četvrta faza ili faza regeneracije ili faza restitucije organizma, tj. faza dovođenja organizma u prethodno stanje.

Stanja i bolesti nastali kao posljedica hroničnog stresa su: bolovi u mišićima, glavobolja (zbog zategnutosti vratnih mišića), hipertireoza, psorijaza, hipertenzija, ulkusna bolest želuca i dvanaestopalačnog crijeva (zbog spazma krvnih sudova, hiperkoagulabilnosti i fibrinolitičkog dejstva kortizola), zatim ishemijska bolest srca (hiperkoagulabilnost krvi i spazam krvnih sudova miokarda), dijabetes, duševne bolesti, maligne bolesti (zbog pada imuniteta u dugotrajnom stresu), infekcije, naročito virusne (herpes simplex i zoster), poremećaji menstruacije (amenoreja, impotencija), pa čak i gojaznost.

Postoje profesije koje su naročito stresogene, to su posao pilota, mašinovođe, ljekara, novinara, menadžera, političara i dr.

Vremenski – meteorološki stres Poseban entitet stresa je vremenski stres, koji se ogleda kao uticaj vremenskih uslova na zdravlje (meteoropatije).

Kolebanja atmosferskog pritiska mogu izazvati tegobe kod zdravih i bolesnih osoba u vidu glavobolje, bolova u mišićima, oscilacija krvnog pritiska, malaksalosti, astmatičnog napada, napada epilepsije i dr. Prisustvo u atmosferi pozitivnih jona, koji su fiziološki nepovoljni po organizam i djeluju depresivno, izazivaju ove gore pomenute zdravstvene probleme i tegobe.

61

Proces pretvaranja pozitivnih (fiziološki nepovoljnih) u negativne (fiziološki povoljne) jone, naziva se jonizacija. Da se izvršila jonizacija u prirodi vidimo kada se poslije oblačnog i tmurnog vremena (dominiraju pozitivni joni u atmosferi), padne kiša, koja pretvori pozitivne u negativne (fiziološki povoljne jone), dovede do nagle promjene raspoloženja i povoljnog efekta na zdravlje. Isti mehanizam je kada se osoba tušira, zašto često pjevuši ili zvižduće ?

Zato što je prilikom tuširanja došlo do jonizacije vazduha u negativne, fiziološki povoljne, relaksirajuće jone, koji su proizveli dobro raspoloženje.

U prevenciji stresa najvažnije je djelovati u ranom djetinjstvu, takoreći čim se dijete rodi, uvođenjem određenih navika i discipline u život djeteta. Kasnije treba djelovati pravilnim vaspitavanjem djece od strane oba roditelja, ostalih ukućana (djeda, baba...), vaspitača, staratelja, zatim izbjegavanjem stresnih situacija, koliko se može.

Igra i bavljenje sportom mogu značajno prevenirati stres i njegove štetne posljedice po dječji organizam. Naime, sport je dozirani stres i njime se jača psihofizičko stanje organizma koji će kao takav lakše savladati neku stresnu situaciju. Potrebno je da postoji životni optimizam, zatim druženje, ljubav, šetnja u prirodi, meloditerapija, smijeh, humor, a u novije vrijeme se sve veći značaj pridaje i transcendentalnoj meditaciji, kao vrsti antistresne terapije.

Rekli smo da je vaspitanje veoma važan segment u zaštiti djeteta od stresa. Cilj vaspitanja jeste da se od djece naprave i izgrade duševno slobodni ljudi, otporni na abnormalne reakcije, koji se mogu prilagoditi društvenoj zajednici i snaći se u svakoj životnoj situaciji. Vaspitanje odojčeta

62

sastoji se u navikavanju na određeni red u uzimanju hrane, kupanju, a treba mu obezbijediti i mir za spavanje.

U predškolskoj dobi (dobi igranja) presudno se utiče na budućnost djeteta. Dijete treba da ima obzira prema okolini, da očvrsne prema neugodnim utiscima.

Važno je postići rano navikavanje na samostalnost (pri uzimanju hrane, oblačenju, svlačenju, navikavanje na čistoću). U igri je važnije da dijete samostalno modelira u pijesku, glini, nego da se igra gotovim igračkama, zbog formiranja stvaralačkog duha.

Djetetu ne treba previše zabranjivati, niti popuštati.

Kaznu treba izvršiti tako da ono zna šta je dopušteno, a šta nije, ali ipak da osjeća ljubav i autoritet roditelja. Greške koje roditelji čine u vaspitavanju djece su: preblago ili prestrogo vaspitavanje, maženje, zapostavljanje djeteta, nedosljednost (danas maze, a sjutra kažnjavaju). One mogu nastati i u slučaju kada majka ima histerični strah od bolesti djeteta.

Naročito se loše vaspitavaju jedinci („bolest jedinčadi”), mada ovo nije pravilo. Isti je slučaj sa prvorođenom djecom - zbog neiskustva roditelja, ali i sa najmlađim djetetom („maza”).

Psihogeni oblici reagovanja djece Mnoga djeca u predškolskom, a naročito školskom uzrastu, konkurišu svojim psihogenim reakcijama da u adolescenciji i odrasloj dobi imaju neku od psihosomatskih, odnosno bolesti adaptacije, tj. bolesti prilagođavanja.

Postoje djeca sa neuropatskom konstitucijom (nervozno - osjetljivo dijete). Ta djeca već u odojčadskom uzrastu plaču na mali dodir, bacakaju se na prsa, ljute se,

trzaju se na šumove i površno spavaju. Neka gutaju vazduh (aerokolija), što izaziva plač (zbog stvaranja kolika - grčeva - u stomaku). Neka od djece sa neuropatskom konstitucijom u toku afekta, ljutnje, inata, počnu da povraćaju (habitualno povraćanje). To se naziva i centralno acetonemično povraćanje. Neka djeca stiču naviku da se zacenjuju (afektivni respiratorni grčevi - krize).

Objektivno (klinički) gledano, nervozno, osjetljivo dijete ima astenični (mršavi) habitus sa zaliscima u kosi („uglovi tajnog savjetnika”) i čuperkom na čelu koji strči.

Postoje i neuropate sa pastoznim (gojaznim) habitusom i flegmatičnim temperamentom. Ta djeca imaju labilan vazomotorni sistem, često mijenjaju boju lica (bljedilo lica, crvenilo lica), zavisno od situacije. Psiha im je lako povredljiva (plaču na najmanju draž). Pojedina djeca regrediraju na infantilne obrasce ponašanja. Moguća je pojava noćnog i dnevnog nevoljnog umokravanja (lat. enuresis nocturna et diurna), ali oni mogu i da sisaju palac, grickaju nokte itd. Često se djeca, kada treba da pođu u vrtić ili školu, žale na bolove u trbuhu („pupčane kolike”), koji se ponavljaju, bez organskog uzroka, a koji nastaju zbog spazma (grčeva) tankog i debelog crijeva i spazama (sužavanja) krvnih sudova crijeva. Ovo što se dešava u crijevima ekvivalent je migreni i epilepsiji.

U pubertetu, koji predstavlja vulnerabilni period, zbog značajnih tjelesnih (somatskih) i psihoseksualnih transformacija, često se pedijatru jave djevojke koje dobiju

Šta je najvažnije uraditi u ovakvim stanjima?

Najvažnija je psihoterapija. Treba liječiti bolesnu ličnost djeteta koja je u toj dobi plastična i da se transformisati. Veliki značaj ima i promjena sredine (privremeno ili stalno). Važno je i milovanje „malog” djeteta. Sa djetetom treba boraviti na čistom vazduhu. Dobro je navesti ga na druženje sa djecom „jačeg” nervnog sistema.

Rana socijalizacija (smještaj u vrtiće) bitna je iz razloga što će dijete da se oslobodi egocentrizma (sebičnosti) i da se razvija u psihosomatski zdravu ličnost, sposobnu da prebrodi bilo koju vrstu krize u budućem životu, a takođe će znati da vaspitava svoje potomstvo u pravilnom smjeru. Time će se preduprijediti - prevenirati, mnoge bolesti adaptacije, koje će u aktuelnom vremenu, a u budućem vremenu sigurno i više, predstavljati veliki socijalno-medicinski i ekonomski problem svakog društva, bilo ono siromašno, ili bogato.

T

H I T

trainingpants

histerični atak kao reakciju na neku situaciju u porodici, školi, društvu, ljubavi itd. Kada nastane histerični atak, djevojke počnu da hiperventilišu i dobiju grčeve u mišićima i trzaje (zbog respiratorne alkaloze - pada ugljen-dioksida u krvi i pada kalcijuma).

Osim loših strana, povišena osjetljivost (senzibilitet) ima i dobrih strana, jer ta djeca u odraslom dobu postaju dobri naučnici i umjetnici.

Ukoliko želite više informacija – tu smo za Vas! "Gruppo Tessile" d.o.o. Kuće Rakića bb - Podgorica Tel./Fax: 00 382 20 870 061; e-mail: gruppotessile@t-com.me; www.bambinomio.com

NVO „KREATIVNI CENTAR MONTEVITA“ APELUJE NA SMANJENJE STIGME I DISKRIMINACIJE KOJI PRATE HIV/AIDS

AIDS, STIGMA, DISKRIMINACIJA...

I primjer Sredinom septembra 2001, većina učenika Osnovne škole „Milorad Musa Burzan“, u Podgorici, bojkotovala je nastavu zbog odluke rukovodstva škole da dječak zaražen virusom SIDE bude raspoređen u njihovo odjeljenje. Zbog sličnog protivljenja, za ovog dječaka je, u prve četiri godine školovanja, organizovana individualna nastava. Bez obzira na ljekarsko uvjerenje, koje potvrđuje da ovaj dječak nije opasan po okolinu, djeca i roditelji ostali su pri svom zahtjevu. Nakon protesta dječak je pohađao nastavu u odjeljenju sastavljenom od tri učenika. Osim dvojice njegovih drugova svi učenici su odbili da idu s njim u razred.

II primjer U jednu beogradsku školu, 1997/98. godine, upisan je HIV pozitivan dječak. Uprava škole i zvaničnici Ministarstva zdravlja obavijestili su roditelje druge djece u razredu o tome. Uslijedila je brutalna kampanja roditelja da dijete bude izbačeno iz škole ili bar prebačeno iz tog odjeljenja.

Nakon što je podignuta medijska prašina, nesrećni dječak i njegovi staratelji dovedeni su u još gori položaj. Uz posredovanje Ministarstva prosvjete organizovana je posebna (individualna) nastava za inficiranog dječaka.

III primjer (Hrvatska) Početkom 1999. bolesnik je doživio saobraćajnu nesreću.

64

Ljekarka iz hitne pomoći sanirala ga je za put do bolnice, a on joj je saopštio svoju dijagnozu što je ona javila u hitnu službu bolnice u koju su se uputili. Tamo je došlo do negodovanja zbog dolaska pacijenta. Gotovo dva sata ležao je pred ulazom u hitnu službu dok su oni raspravljali hoće li ga primiti ili ne. Na kraju nisu, te je bolesnik prebačen u drugu bolnicu.

STIGMA Stigma, odnosno stigmatizacija, znači diskreditovanje pojedinaca u očima drugih ljudi žigosanjem, etiketiranjem, blaćenjem, sramoćenjem, klevetanjem... Stigma proizilazi iz straha, neznanja i predrasuda koji još uvijek okružuju HIV/AIDS: nerazumijevanje bolesti, mitovi o nastanku virusa, neznanje kako se HIV prenosi, činjenica da je AIDS zasad neizlječiv, neodgovorno medijsko praćenje (upotreba negativne ili netačne terminologije, neprimjereni komentari), društveni strahovi u vezi sa seksualnošću, strahovi povezani sa smrću, strahovi u vezi sa uzimanjem droga itd.

DISKRIMINACIJA Diskriminacija nastaje kada se neka osoba, zbog stvarne pripadnosti ili samo pretpostavke da pripada određenoj društvenoj grupi, stavlja u nejednak, nepovoljan i neprave-

dan položaj u odnosu na druge. Diskriminišući odnos ogleda se i u upotrebi pogrdnih i uvredljivih termina (npr. sidaši, drogaši itd.).

POSLJEDICE - Kršenje ljudskih prava; - Osobama koje žive sa HIV/AIDS-om uskraćuje se pravo na liječenje, školovanje, rad; - Razarajući uticaj na pojedinca; - Stigma izaziva osjećaj stida, krivice, gubitak samopoštovanja, , izolacije i želje da se što bolje sakrije svoj status; - Strah od diskriminacije u okviru zdrastvenog sistema sprečava ljude u traženju liječenja od HIV/AIDS-a i drugih medicinskih usluga; - Strah da će informacija procuriti u javnost i da će okolina saznati njihov HIV status; - Smanjenje efikasnosti preventivnih programa; - Strah od stigmatizacije sprečava ljude da koriste kondome (i štite se od prenosa virusa) i da se testiraju (i utvrde svoj HIV status).

IZLAZ U borbi protiv predrasuda, stigme i diskriminacije postoji nekoliko pristupa.

Najprije, pravna regulativa trebalo bi da spriječi stigmu i

diskriminaciju. Osobe sa HIV/ AIDS- om imaju pravo na privatnost, zaštitu ličnih podataka, pravo na školovanje i zaposlenje.

Potrebna je kontinuirana edukacija stanovništva o HIV-u kako bi građani znali šta je rizično ponašanje. HIV se može prenijeti samo u kontaktu sa zaraženom osobom i to na tri načina: nezaštićenim seksualnim odnosom, putem zaražene krvi i krvnih derivata i sa HIV pozitivne majke na plod. Svi socijalni kontakti su bezopasni (rukovanje, ljubljenje, mijenjanje odjeće, kupanje u bazenu, jesti hranu koju je spremila osoba koja živi sa HIV-om itd...).

Kontakti sa HIV pozitivnim osobama su ključni za razbijanje stigmatizacije. Oni su neophodni da se pripadnik diskriminisane grupe ponovo humanizuje, prepozna kao podjednako vrijedno ljudsko biće.

Mediji su odgovorni za širenje predrasuda i stereotipa (forsiranjem jezika mržnje, širenjem dezinformacija ili senzacionalističkih informacija), ali i za njihovo otklanjanje (iznošenjem tolerantnih stavova i tačnih informacija).

NVO „Kreativni centar MonteVita“ iz Bijelog Polja od samog početka epidemije realizuje projekat čiji je cilj smanjenje stigme i diskriminacije koji prate HIV/ AIDS. Projekat je podržan od strane Globalnog fonda za borbu protiv AIDS- a, tuberkuloze i malarije (GFATM) i kancelarije UNDP- a u Crnoj Gori.

O.S.

65

Hronika - svijet Novembar 2010 - KOLERA I POLIO-VIRUSI TRENUTNO NAJRASPROSTRANJENIJE OPASNOSTI PO JAVNO ZDRAVLJE

22. novembar - POVEĆATI ULAGANJA U FINANSIRANJE ZDRAVSTVENIH USLUGA

Prema izvještaju zdravstvenih vlasti u Haitiju objavljenom 24. novembra 2010, u toj državi trenutno postoji 60.240 osoba zaraženih kolerom, a 1.415 slučajeva obolijevanja imalo je smrtni ishod. Ministarstvo zdravlja Dominikanske Republike prijavilo je 19. novembra dva slučaja pojave kolere. U cijelom regionu se čine napori za uspostavljanjem što većeg broja centara za pružanje zdravstvene pomoći što većem broju pacijenata.

„Svjetski zdravstveni izvještaj” ustanovljen na Ministarskoj konferenciji o finansiranju zdravstva, održanoj 22. novembra 2010. u Berlinu, trenutno je najnoviji dokument kojim su, na globalnom nivou, precizirane smjernice finansiranja zdravstvenih usluga. Prepoznajući kao zabrinjavajuću činjenicu da svake godine više od 100 miliona ljudi u svijetu osiromaši zbog obaveze finansiranja zdravstvenih usluga, Svjetska zdravstvena organizacija apelovala je na vlade zemalja da pojačaju ulaganja u finansiranje zdravstvenih usluga. - Izvještajem je predložen postepeni način rada. Ohrabrujemo sve zemlje da reaguju na ove predloge i učine makar jednu stvar kako bi poboljšale finansiranje zdravstva i poboljšale izvještavanje tokom naredne godine - istakla je Margaret Čen, generalni direktor Svjetske zdravstvene organizacije.

Svjetska zdravstvena organizacija objavila je da drastično raste prijetnja od proširenja obima zaraze poliovirusima iz Centralne Azije i Sjevernokavkaske oblasti u susjedne zemlje. Prvi slučaj pojave virusa koji izaziva dječju paralizu konstatovan je u Kazahstanu, 12. avgusta 2010.

Otuda se proširio na Tadžikistan, Turkmenistan, Uzbekistan i Dagestan. Za sada nije poznat tačan broj osoba zaraženih polio-virusom, ali se preduzimaju mjere masovne vakcinacije kako bi se zaustavio porast broja oboljelih.

23–26. novembar - DRUGA MINISTARSKA KONFERENCIJA ZDRAVLJA I ŽIVOTNE SREDINE

18, 19. novembar - OSAMNAESTI STALNI REGIONALNI KOMITET SZO ODRŽAN U ANDORI Osamnaesti stalni regionalni komitet Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu održao je svoje drugo zasijedanje 18-og i 19-og novembra 2010. u Andori. Na dnevnom redu su se našla pitanja vezana za sesiju iz 2010. godine kao i najava aktivnosti koje će u domenu ove institucije biti sprovođene tokom 2011. godine. Posebno su razmatrani izvještaji radnih grupa o radu Evropskog SZO-a.

Prema saopštenju jednog od učesnika Kongresa, doc. dr Bobana Mugoše, direktora Instituta za javno zdravlje Crne Gore, bilo je riječi i o sljedećim aktivnostima: razvijanju strategije javnog zdravstva i pregledu osnovnih funkcija i kapaciteta, Akcionom planu za implementaciju Evropske strategije za nezarazne bolesti, što uključuje promociju zdravlja u evropskoj regiji, kao i o Evropskom akcionom planu za HIV/AIDS. Broj zemalja učesnica Kongresa ovom prilikom je proširen sa dosadašnjih 9 na 12.

66

Druga ministarska konferencija zdravlja i životne sredine pod pokroviteljstvom Svjetske zdravstvene organizacije održana je u Luandi u Angoli. Učesnici su, kako je objavljeno na sajtu Svjetske zdravstvene organizacije, analizirali u kojoj mjeri je implementiran program Librvilske deklaracije iz 2008, identifikovali stepen ostvarenosti tih zahtjeva i razmatrali prioritete koji se mogu regulisati Milenijumskim ciljevima. Bila je ovo prilika i za izradu Izvještaja o klimatskim promjenama u Africi, koji će biti podnesen na 16-oj konferenciji Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama čije održavanje je najavljeno za decembar 2010. u Kankunu u Meksiku.

23-25. novembar - DELEGACIJA MINISTARSTVA ZDRAVLJA CRNE GORE POSJETILA ESTONIJU U cilju upoznavanja iskustava reforme sekundarnog i tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite estonskog zdravstvenog sistema, kao i sticanja novih saznanja o licenciranju pružalaca zdravstvenih usluga i ljekara, metodama unapređenja kvaliteta zdravstva i mehanizama plaćanja usluga, Delegacija Ministarstva zdravlja Crne Gore, na čelu sa ministrom doc. dr Miodragom Radunovićem, boravila je u studijskoj posjeti Estoniji u periodu od 23. do 25. novembra 2010. godine. Pokrovitelj programa bila je Svjetska zdravstvena organizacija, čiji je predstavnik Jarno Habiht

toksičnost enzima i neurone odgovorne za ćelijsku smrt.

Istraživanje koje su predvodili Liza Elerbi, istraživač sa Bakovog instituta, i Džonatan Elman, profesor sa Jejlovog univerziteta. - Ovi molekuli daju samo djelimično obećanje.

Oni uništavaju krvno-moždane barijere i selektivno djeluju na blokadu procesa uključenih u Hantingtonovu bolest objasnio je dr Elerbi u razgovoru sa Medikal njuvz tudejem, 25. novembra 2010.

25. novembar - OPREZNO SA VRŠENJEM LABORATORIJSKIH ANALIZA

prvog dana posjete primio Delegaciju. Upriličeni su i susreti sa predstavnicima Ministarstva za socijalna pitanja Estonije i Fonda za zdravstveno osiguranje, a ministar Radunović učestvovao je u bilateralnom susretu sa ministrom socijalnog staranja Estonije Hanom Pevkurom.

Delegacija Ministarstva zdravlja Crne Gore posjetila je 23. novembra jedan od najvećih medicinskih centara Estonije, gdje je, pored ostalog, bilo riječi o bolničkom menadžmentu. Narednog dana delegacija Crne Gore posjetila je Univerzitetsku bolnicu u Tartuu, koja predstavlja jednu od najstarijih i koja je baza za obuku medicinskog kadra. Tom prilikom su, kako je objašnjeno u Saopštenju Ministarstva zdravlja, prenesena iskustva iz oblasti porodične medicine, politike ljekova i procjene zdravstvene tehnologije.

24. novembar - GLOBALNI PROJEKAT BORBE SA EPIDEMIJOM HRONIČNIH NEZARAZNIH BOLESTI Predstavnici 40-ak svjetskih vlada sastali su se 25. i 26. novembra u Oslu u Norveškoj kako bi pokušali usaglasiti mjere prevencije i kontrole epidemije hroničnih nezaraznih bolesti u svijetu: kardiovaskularnih bolesti, kancera, dijabetesa i hroničnih plućnih bolesti. Saopšteno je da hronične nezarazne bolesti čine 77% svih bolesti, a odgovorne su za 83% smrtnih slučajeva u 53 države članice Ujedinjenih nacija. - Države Evrope odigraće glavnu ulogu u globalnom naporu za ostvarivanje kontrole nad ovom epidemijom - istakla je na sastanku u Oslu Suzana Džejkab, direktor Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu. Na skupu je najavljeno održavanje susreta najvišeg nivoa koji se tiče ove teme, koji bi trebalo da bude realizovan u septembru 2011.

Univerzitet u Lesteru u Velikoj Britaniji bio je nosilac istraživačkog projekta kojim je ustanovljeno da analiza urinoproteina žene u drugom stanju u toku perioda prije 20. sedmice trudnoće prediktuje pojavu preeklampsije.

Tim predvođen dr Metom Holom, sa Odjeljenja za infekciju, imunizaciju i inflamaciju Univerziteta u Lesteru, regrutovao je u istraživačke svrhe 145 pacijentkinja.

Ustanovljeno je da procenat uslovljenosti nastanka komplikacija preuranjenim i neopreznim sprovođenjem laboratorijskih istraživanja iznosi čak oko 92% kada je riječ o ispitivanju proteinskog sastava urina.

1. decembar - SVJETSKI DAN AIDS-A Svjetski dan AIDS-a, dan solidarnosti i edukacije o toj bolesti, njenoj prevenciji i tretmanu, jedan je od trenutno najaktuelnijih datuma kada je u pitanju neki od datuma posvećenih borbi protiv bolesti. Svjetska zdravstvena organizacija objavila je podatak da u ovom trenutku u svijetu postoji 33.4 miliona ljudi koji žive sa HIV-om. Otprilike 2.7 miliona ljudi inficirano je ovim virusom od 2008. godine, a oko 2 miliona ljudi umrlo je od posljedica AIDS-a tokom ove godine. Najugroženije područje predstavlja region Subsaharske Afrike, koji, prema najnovijim podacima, broji oko 67% osoba zaraženih HIV-om, posmatrano na svjetskom nivou. 91% ukupnog broja novozaražene djece u svijetu, smatraju u ovoj organizaciji, odnosi se upravo na djecu ovog regiona. 72% ukupnog broja smrtnih slučajeva koncentrisano je u ovom dijelu Afrike.

25. novembar - POMACI U TERAPIJI HANTINGTONOVE BOLESTI Hantingtonova bolest, neizlječiva progresivna neurodegenerativna genetička bolest, odnedavno je dobila još neka pojašnjenja važna za dijagnostiku i suzbijanje efekata bolesti. Naučnici su uspjeli da identifikuju tri mala molekula koji inhibiraju aktivnost kaspaze suzbijajući

67

Diskriminacija, strah od potvrde prisustva virusa, nesavjesno ponašanje, s jedne, i rad na dobrotvornoj osnovi u doniranju finansijskih i materijalnih sredstava namijenjenih za borbu protiv HIV/AIDS-a, s druge strane, odlike su i svijeta slavnih kada je ova kobna bolest u pitanju - Kada sam saznao da sam HIV pozitivan to me nije iznenadilo, nije me šokiralo jer sam imao nekoliko nesigurnih veza. Prvo što sam pomislio bilo je šta ću reći Bogu kada umrem. Onda sam počeo da učim o tome, i saznao da mogu dugo živjeti sa virusom u sebi. Mnogo prijatelja me je podržalo, dok su samo neki okrenuli leđa. Ali još uvijek boli, jer to su bili jedni od mojih najboljih prijatelja - kazao je jedan HIV pozitivni mladić kada je prvi put javno progovorio o svom problemu nakon premijere dokumentarca „Ne možeš dobiti AIDS kroz prijateljstvo” koja je 19. maja 2008. održana u „Sava centru” u Beogradu. Pored problema izbjegavanja diskriminacije, postavlja se i izazov traženja odgovora na pitanje šta je potrebno dodati edukaciji o HIV-u kako bi se izbjeglo učenje nakon zaraze virusom SIDE? Ovo je jedno od pitanja koje se, zanimljivo, ne pokazuje kao bitno za rješavanje samo u domenu nerazvijenih i zemalja u razvoju, već i na nivou ekonomski najrazvijenijih zemalja. O tome jasno svjedoči slavni britanski pjevač Elton Džon u intervjuu za CNN: - Svakih deset godina, nakon toliko mnogo novca potrošenog na edukaciju mladih i predavanja o tome da je zaštita neophodna, dolazi nova

zahvalnost jednoj od najznačajnijih osoba u njenom životu, učitelju plesa Kristoferu Flinu, koji je bio žrtva SIDE. Andželina Džoli i Bred Pit osnovali su 2006. godine fondaciju koja je u okviru jednog od svojih donatorskih projekata podarila po milion dolara Globalnoj akciji za djecu i Ljekarima bez granica. Višedecenijskim radom u ovoj oblasti izdvaja se i Elizabet Tejlor. Jedna od najseksipilnijih Ukrajinki Ani Lorak, koja je 2008. nastupila sa pjesmom „Hladna lejdi” kao jedna od favoritkinja Evrovizije, bila je angažovana u radu na dokumentarnom filmu „Ne možeš dobiti AIDS kroz prijateljstvo”. - Moramo razumjeti da možemo zaustaviti AIDS, pa se moramo zajedno boriti.

Edukacija i zaštita čine veliko po tom pitanju - rekla je Lorak. Bez obzira na to kakav je motiv slavnih da se bave ovim djelatnostima, jedno je sigurno, potrebno je da glas o ovom problemu što snažnije odjekne kako bi svi ljudi bili na vrijeme upoznati sa svim aspektima ove bolesti.

Film Džulijana Šnabela „Prije nego padne mrak” snimljen je prema istinitoj životnoj priči kontroverznog kubanskog pisca Rejnalda Arenasa. Homoseksualac koji je zbog svojih stavova bio hapšen u Kubi, a kasnije emigrirao

Sida u svijetu slavnih generacija ljudi kojima opet moramo da govorimo sve ispočetka. To je jako frustrirajuće jer nam treba još novca za edukaciju. - Svjetski poznat pjevač koji je istakao da je imao mnogo sreće što se tokom svog života nije zarazio opasnim virusom HIV-a, poznat je po veoma velikoj angažovanosti u borbi za suzbijanje epidemije HIV-a. On je osnivač Fondacije za borbu protiv SIDE sa sjedištima u Velikoj Britaniji i u SAD-u, a prisutan je u logistici projekata vezanih za Afriku i Južnu Ameriku.

Jedan od popularnih vidova borbe protiv HIV/ AIDS-a predstavlja i angažovanje slavnih ličnosti na polju edukacije i doniranja finansijskih sredstava namijenjenih za suzbijanje epidemije i terapiju oboljelih. Pop diva Madona organizovala je niz koncerata od čijeg održavanja je finansirana značajna suma novca koja predstavlja doprinos borbi protiv eidemije HIV-a. Slavna pjevačica nikada nije skrivala

68

u SAD krajem 80-ih prošlog vijeka zarazio se HIV virusom i umro kao žrtva AIDS-a. Medžik Džonson, slavni košarkaš NBA lige, jedan je od prvih u redu slavnih osoba koje su javno obznanile podatak o tome da su HIV pozitivne.

Ostaće zapamćena oproštajna Džonsonova utakmica koja je 1992. godine odigrana u hali Lejkersa. Roj Simons, igrač „Vašington redskinsa” i „Njujork džajantsa”, Greg Luganis, šampion plivanja, i Rudi Galindo, šampion umjetničkog klizanja, samo su još neke od svjetski poznatih ličnosti koje su krajem prošlog vijeka javno iznijele podatke o svom HIV pozitivnom statusu.

Jednu od trenutno najaktuelnijih afera u svijetu šou-biznisa predstavlja suđenje Nađi Benaisi za namjerno širenje zaraze HIV virusom. Dvadesetosmogodišnjoj pjevačici njemačkog benda „No endžls” započelo je suđenje u Darmštatu po kom se Benaisa optužuje za prećutkivanje

istine o HIV pozitivnom statusu kada su u pitanju njeni seksualni partneri. U svojstvu tužioca pojavio se jedan od njenih partnera koji je tokom 2008. otkrio da je zaražen virusom. Pjevačica je pred sudom izjavila da iz dubine srca žali što svojim partnerima nije rekla da je bolesna. Prisustvo virusa HIV-a kod nje je potvrđeno kada je imala 17 godina.

U slučaju da je sud proglasi krivom, Nađa bi mogla biti osuđena na izdržavanje kazne zatvora u trajanju do deset godina.

Poznat po kontroverznosti svojih stavova, slavni pjevač Džordž Majkl, ne prestajući da zgražava javnost svojim izjavama, rekao je da od 2004. godine nije izvršio nijedno testiranje na prisustvo HIV-a, jer „ne vjeruje testovima”. Pošto je javnosti u okviru BBC-ove emisije „HIV i ja” objelodanjena istorija njegovog seksualno rizičnog ponašanja, a poznata su i imena njegovih dugogodišnjih seksualnih partnera koji su umrli od AIDS-a, u medijima se sada spekuliše idejom o tome da Majkl strahuje od sasvim izvjesne potvrde prisustva virusa.

Slavni holivudski glumac Rok Hadson umro je 1985. kao žrtva AIDS-a. 1991. godine od iste bolesti su umrli Fredi Merkjuri (solista „Kvina”) i slavni američki režiser Bil Šervud koji je bio jedan od inicijatora uvođenja tema homoseksualnosti i AIDS-a u filmske priče. Poznanstvo sa HIV pozitivnim osobama inspirisalo je i Džada Vinika da napiše scenario za strip „Zelena strijela” (Green Arrow) u kom je jedan od glavnih likova HIV pozitivna tinejdžerka Mia. Autor je uvjeren da je na ovaj način obezbijedio odličnu motivaciju i originalnost svoje priče.

Rok Hadson

Nađa Benaisi

Medžik Džonson Fredi Merkjuri

69

Degenerativne bolesti zglobova ( osteoartroze )

Proces dezintegracije zglobne hrskavice (Nastavak teksta objavljenog u prethodnom izdanju časopisa) Piše: dr Vladimir Vujović, spec. ortoped Kada govorimo o patološkom procesu dezintegracije zglobne hrskavice treba navesti da je ona usko povezana sa posljedično nastalim prevelikim opterećenjem subhondralne kosti, koja usljed pritiska puca (podliježe mikroprelomima). Ti mikroprelomi nestaju aktivacijom procesa zarastanja kosti iz koštane srži, ali je novostvorena kost nedovoljno tvrda i ne zadovoljava potporne potrebe regije u kojoj se nalazi. Već ionako oštećena hrskavica nad njom, i dalje izložena istom pritisku, nastavlja sa propadanjem i još više omekšava. To dodatno povećava pritisak na subhondralnu kost, dovodeći do pojave novih mikropreloma. Sada su potrebe za matriksom, preko kojeg se hrskavica uvećava, povećane, tako da se umnožava broj hondrocita (hrskavičave ćelije koje sintetišu matriks), kako bi se stvorila što veća količina matriksa i očuvalo hidroelastično svojstvo hrskavice. Međutim, na taj način se narušava fiziološki odnos matriks-hondrocit u korist

hondrocita i slabe mehaničke osobine hrskavice. Tako ulazimo u jedan začarani krug u kojem hrskavica i subhondralna kost, progresivnim gubitkom sopstvenih mehaničkih osobina, sve više doprinose obostranom propadanju.

Kao rezultat ovog patološkog procesa, zglobne površine više nisu tako glatke i ravne, već postaju nepravilne i neravne, sa erozivnim promjenama na hrskavici po tipu površne fibrilacije (resice površnog sloja hrskavice) koje se jasno razlikuju od okolnog potpuno normalnog dijela hrskavice udaljenog svega nekoliko milimetara. U drugom stadijumu procesa erozivne promjene se proširuju na dublje slojeve hrskavice, sve do subhondralne kosti, da bi se u krajnjem stadijumu degradacije hrskavice dobio izgled ogoljele (eburnirane) subhondralne kosti sa propadanjem sva četiri sloja hrskavice.

Ove promjene su praćene hiperemijom i venskom stazom u oboljelim poljima subhondralne kosti. Posljedica tako ubrzanog metabolizma jeste progresivno zadebljanje subhondralne kosti i pojava fokalnih cističnih formacija ispunjenih želatinoznom masom - tzv. žeode. Nedostatak potpornog hrskavičavog tkiva organizam pokušava da nadomjesti pojačanom hondroblasnom i osteoblasnom proliferacijom usljed čega dolazi do stvaranja rubnih osteofita na zglobnim površinama.

Pojačani zapaljenjski procesi odigravaju se u zglobnoj kapsuli, što stimuliše perifernu vaskularizaciju i doprinosi razvoju rubnih osteofita. Kapsula fibrozira, zateže se i skraćuje, a sinovijalna membrana reaguje inflamacijom i blagom limfocitnom infiltracijom. Upravo zbog ovih reaktivnih promjena, u okolnoj zglobnoj kapsuli i sinovijalnoj membrani dolazi do pojačanog lučenja sinovijalne tečnosti i razvoja lokalne zapaljenjske reakcije zahvaćenog zloba, pa je zbog toga u anglosaksonskoj literaturi naziv osteoartroza zamijenjen terminom osteoartritis oboljelog zgloba. One umnogome zavise od tipa zgloba koji je zavhaćen patološkim procesom, od mjesta lokalizacije primarnog patološkog procesa, kao i od uzrasta pacijenta i postojanja

70

udruženih bolesti i stanja. Klinički simptomi su mnogo izraženiji na tzv. nosećim zglobovima donjih ekstremiteta kao što su zglob kuka, koljena i skočni zglob. To su zglobovi koji trpe opterećenje znatno veće od tjelesne težine tijela pri svakodnevnim aktivnostima. Tako npr., opterećenje u koljenu pri hodu po ravnoj podlozi iznosi od 2‚06 do 4,0 puta tjelesne težine čovjeka, dok se pri penjanju uz stepenice to opterećenje povećava na 4,25 puta veće od tjelesne težine tijela, a pri silaženju niz stepenice ono je 3,83 puta veće. Slično opterećenje pri svakodnevnim aktivnostima trpe i zglob kuka i skočni zglob. Zatim, ne trpe svi djelovi zglobne površine podjednako opterećenje, pa samim tim i proces degradacije hrskavice različit je na različitim djelovima hrskavice zgloba. To prije svega zavisi od tipa zgloba koji je zahvaćen promjenama. Ako se radi o tzv. kugličnim zglobovima kao što je zglob kuka, patološke promjene su difuzne i prisutne čak i u poljima hrskavice koja nisu makroskopski izmijenjena, dok kad se radi o zglobovima tipa šarke, kao što su zglob koljena i skočni zglob, degradacija hrskavice je fokalna, što u prvi plan stavlja mehaničku teoriju nastanka osteoartroze. Kada su u pitanju zglobovi na gornjim ekstremitetima, tzv. viseći zglobovi - rame, lakat i ručni zglob, stepen opterećenja njihovih zglobnih površina pri svakodnevnim aktivnostima znatno je manji, gotovo zanemarljiv u odnosu na zglobove donjih ekstremiteta, pa samim tim mehanička teorija nastanka osteoartroze ne bi mogla da se koristi kao objašnjenje za nastanak procesa degradacije zglobne hrskavice ovih zglobova. Udružena oboljenja, prije svega venskog drenažnog sistema, naročito na donjim ekstremitetima, predisponiraju razvoj degenerativnih promjena zglobne hrskavice, prevashodno na koljenom zglobu. Ovakvo zapažanje, često prisutno u svakodnevnoj kliničkoj praksi, predmet je interesovanja brojnih istraživanja, naročito ukoliko se poznaje tip hrskavice koja je lišena krvnih, limfnih i nervnih sudova, ishranjuje se iz sinovijalne tečnosti koju luči sinovijalna membrana zgloba.

Glavni i vodeći klinički simptom kod osteoartroze jeste BOL. Intenzitet i dužina trajanja bola zavise prije svega od stepena izraženosti patoloških promjena. U početnom stadijumu bol je prisutan pri dužem hodu ili stajanju, a kasnije, u uznapredovalom stadijumu bolesti, prisutan je kako pri naporu tako i pri mirovanju. Tada je naročito karakteristična pojava noćnih bolova, pri mirovanju i tokom spavanja. Tada se javljaju i ograničeni pokreti zahvaćenih zglobova sa posljedično nastalim skraćenjem okolnih mišića usljed uznapredovalosti procesa, odnosno reaktivne zapaljenjske reakcije zgloba. Nastali deformiteti i ograničena pokretljivost ekstremiteta, posebno kuka i koljena, značajno remete obavljanje svakodnevnih aktivnosti i ovakvim pacijentima veoma brzo se ograničavaju radne sposobnosti i oni predstavljaju veliki ekonomski balast društva u kojem žive.

Ne postoji jedinstvena skala koja bi odredila težinu bola koji dovodi do nefunkcionalnosti, već se stepen težine bolnosti određuje individualno, a liječenje, odnosno kupiranje bola prilagođava se svakom pacijentu ponaosob.

Modaliteti liječenja koji se primjenjuju prilagođavaju se težini oštećenja zglobne hrskavice i generalno gledano liječenje ovakvih pacijenata je etapno. Ono podrazumijeva najprije procjenu stepena oštećenja zglobne hrskavice, lokalizaciju patološkog procesa, tip zgloba koji je zahvaćen procesom degradacije zglobne hrskavice, postojanje udruženih bolesti i stanja koja predisponiraju razvoj osteoartroze, kao i procjenu biološke starosti pacijenta.

Osim kliničke slike, dodatne dijagnostičke metode, prije svega rendgensko snimanje i laboratorijske analize od neprocjenjivog su značaja u ocjeni stepena i težine patološkog procesa kao i postojanja udruženih bolesti. Na rendgenskim snimcima zglobova zahvaćenih patološkim procesom degradacije zglobne hrskavice, prvi i najraniji znak poremećaja jeste suženje zglobnog prostora sa subhondralnom sklerozom okolne kosti usljed zadebljanja nastalog kao posljedica mikrofraktura i posljedičnog zarastanja subhondralno. U kasnijem stadijumu, na snimcima se jasno vide rubni osteofiti i pojava subhondralno fokalnih, cističnih šupljina (žeoda), kao znak uznapredovalosti patološkog procesa. Ove promjene u krajnjem stadijumu vode progresivno ka kompletnoj destrukciji zglobnih površina i samim tim okončanju funkcije jednog zgloba.

Laboratorijski testovi mogu biti od značajne pomoći u cilju traganja za drugim uzrocima propadanja hrskavice, kao što je to slučaj kod reumatoidnog artritisa, Pagetove bolesti, sistemskog lupus eritematodusa, gihta, i drugih metaboličkih i hormonskih oboljenja kao i bolesti jetre i bubrega. Navedena stanja čest su uzrok nastanka tzv. sekundarne osteoartroze, naročito zgloba kuka i koljena.

Od medikamentozne terapije u svakodnevnoj kliničkoj praksi ordiniraju se prije svega nesteroidni antiinflamatorni ljekovi (Ibuprofen, Naproksen...), čije se dnevno doziranje i dužina primjene prilagođavaju svakom pacijentu individualno, u zavisnosti od stepena izraženih tegoba. U novije

71

vrijeme, sve je veća potreba i težnja ka primjeni medikamenata koji direktno pospješuju obnavljanje oštećene hrskavice, odnosno hrskavičavog matriksa, pa je i upotreba ovih ljekova, koji kao osnovnu supstancu sadrže hondroit-sulfat, glukozamin-sulfat, našla široku primjenu u svakodnevnoj ortopedskoj praksi. Primjena ovih medikamenata u zemljama Zapadne Evrope i SAD-a trenutno je u ekspanziji, dok je u našoj kliničkoj praksi u začetku, ali sa obećavajućim rezultatima. Kada je u pitanju intraartikularno davanje injekcija (direktno u oštećeni zglob) u upotrebi je primjena tzv. hondroprotektiva, supstanci koje obezbjeđuju glatkoću i pospješuju ishranu i bezbolnije klizanje oštećenih zglobnih površina, povećavajući viskozitet zglobne šupljine (podmazuju zglob). Primjena ovih medikamenata indikovana je u određenim vremenskim intervalima (jedna injekcija sedmično, u trajanju od tri do pet sedmica). Lokalno, intraartikularno davanje kortikosteroida, posebno depo preparata, ŠTETNO djeluje na zglobnu hrskavicu.

Eksperimentalno je dokazano da to dovodi do fibrilacije zglobne površine i degeneracije (izumiranja) hondrocita, sa stvaranjem kristalnih depozita u zglobu. Jedina indikacija za primjenu ovih ljekova jesu sekundarne inflamatorne osteoartroze. Tada ih ne treba davati često, a minimalni vremenski interval između injekcija treba da traje četiri do osam sedmica.

Danas, zahvaljujući razvoju tehnoloških nauka, u svakodnevnoj ortopedskoj praksi primjenjuje se artroskopska metoda u cilju egzaktnije lokalizacije patološkog procesa i njegovog efikasnijeg liječenja. Ova metoda, koja spada u grupu minimalno invazivnih hirurških tehnika, omogućava da se na jednostavan i brz način uz minimalno traumatiziranje okolnog tkiva locira i odredi stepen oštećenja zglobne hrskavice i u istom aktu preduzmu odgovarajuće artroskopski dostupne terapijske mjere (engl. shaving - brijanje hrskavice, foraž - bušenje eburnirane subhondralne kosti, pa u novije vrijeme i zamjena defekta hrkavice novim hrskavičavim alogrefonom). Ova metoda je prvi put počela da se primjenjuje za koljeni zglob i, zbog velikog uspjeha u liječenju osteoartrotičnih promjena zgloba koljena tokom posljednjih 15 godina, upotreba ove metode proširena je i u liječenju drugih zglobova (rame, kuk, skočni zglob, lakat, ručni zglob). Od ostalih operativnih procedura u upotrebi su i druge, invazivnije operativne metode koje su rezervisane za uznapredovale stadijume oštećenja hrskavice, kao što su korektivne osteotomije, hirurško ukočenje zgloba, a u novije vrijeme sve više se primjenjuje hirurška procedura ugradnje vještačkog zgloba (aloartroplastične procedure). Totalne proteze kuka i koljena podrazumijevaju resekciju oštećenih djelova kostiju koje izgrađuju zglob i njihovu zamjenu vještačkim materijalima sa cementom ili bez cementa.

020 / 237-383 mob.tel. 069-517-727

email: rajkosofr@t-com.me

Nudi usluge za implementaciju Evropskih standarda: ISO 9000, dobre apotekarske (DAP) i proizvođačke (GMP) prakse za: apoteke koje se bave prodajom i veleprodajom ljekova, apoteke koje se pored prodaje bave i proizvodnjom galenskih i magistralnih ljekova, uvoz i prodaju medicinske opreme (ISO 9001:2008,ISO 13485) medicinske laboratorije ( ISO 9001:2008, ISO 15189,ISO 17025)

Usaglašenost Vašeg poslovanja sa ovim standardima omogućava: integrativne procese unutar ustanove afirmaciju dobre apotekarske prakse (DAP) afirmaciju dobre proizvođačke prakse GMP (Good manufacturing practice) uspostavljen mehanizam za definisanje korisnikovih iskazanih potreba u cilju njegovog potpunog zadovoljstva kvalitetom usluge-proizvoda, poboljšanje kolektivne želja za unapređenje kvaliteta u svim segmentima poslovanja imperativ da planiranje i stalno poboljšanje kvaliteta moraju postati još više dio poslovnog stila ustanove Uspješno realizovani projekti u proteklom periodu, prve knjige i rešenja iz ove oblasti u Crnoj Gori i šire daju nam za pravo da kažemo: POKLONITE NAM VAŠE POVJERENJE, JER MI SMO AGENCIJA KOJOJ SE VJERUJE.

Kao hrana, izvanredna je prirodna preventiva zbog visokog sadržaja polisaharida koji zaštitnički djeluje na ćelije od slobodnih radikala jača imuni sistem podstiče cirkulaciju snažan prirodni afrodizijak ublažava menstrualne tegobe i simptome Sadrži: * vitamin C * vitamin B1, B2 i B6 * vitamin E i A * kalijum * gvožđe Fe * polisaharid, selen i grmanijum * ima uravnotežen balans Ca i Mg

menopauze podmlađuje i blagotvorno djeluje na kožu pojačava izgradnju proteina u mišićima učestvuje u prevenciji staračkog sljepila preventivno djeluje kod obolijevanja od hroničnih bolesti pomaže kod stabilizacije krvnog pritiska i triglicerida pomaže uravnoteženju nivoa glukoze u krvi pomaže pri smanjenju nivoa LDL holesterola i pri podizanju nivoa HDL holesterola

Poruka NE DOZVOLI DA TE OSTEOPOROZA ISKRIVI koja je oktobra ove godine projektovana prilikom četvrtog po redu obilježavanja Svjetskog dana borbe protiv osteoporoze, bila je dovoljan razlog da se zapitamo o tome koliko smo zaista u mogućnosti da doprinesemo očuvanju svog koštanog sistema i koliko mu ustaljenim štetnim ponašanjem činimo loše usluge.

Dr Nataša Miketić, internista i reumatolog Kliničkog centra Crne Gore, i Doc. dr sci. Dušan Mustur, fizijatar i reumatolog sa Instituta „Dr Simo Milošević” u Igalu, ponudili su ovom prilikom veliki broj odgovora.

Borba za očuvanje čvrstine kostiju Piše: doc. Dr sci Dušan Mustur Osteoporoza je metaboličko oboljenje kostiju, to je skeletni poremećaj koji karakteriše poremećaj čvrstine kosti, a što dovodi do povećane sklonosti ka prelomima (frakturama). Čvrstina kosti je pojam koji se odnosi na кvantitet (gustinu) kosti i na кvalitet kosti. Osteodenzitometrijom mjerimo koštanu gustinu, koja učestvuje u čvrstini kosti sa 60-80%, a preostalih 20-40% odnose se na kvalitet kosti, koji se precizno može odrediti jedino biopsijom kosti, a koja se zbog toga što predstavlja invazivnu metodu, radi izuzetno rijetko. Stoga se osteodenzitometrija smatra zlatnim standardom u mjerenju koštane čvrstine.

Uzrok nastanka osteoporoze je poremećaj ravnoteže izmedju stvaranja i razgradnje kostiju, pojačana je aktivnost ćelija osteoklasta, tj. povećana je razgradnja kosti, koju osteoblasti kao metaboličke ćelije koje je obnavljaju nisu u stanju da nadoknade. Samo koštano tkivo predstavlja jednu promjenljivu strukturu gdje se u toku cijelog života stalno odvijaju ciklusi izgradnje i razgradnje kosti, a što se zove “remodeliranje kosti”. Na ove procese utiče čitav niz hormona koje luče endokrine žlezde i različite materije unete hranom, prvenstveno kalcijum i vitamin D. Kod djece i mladih do 30-te godine postoji tzv. ”pozitivan bilans u remodeliranju kosti“, tj. veća je izgradnja od razgradnje kosti. U 30-tim i 40-tim godinama uspostavlja se ravnoteža, da bi nakon toga sve više dominirala razgradnja u odnosu na izgradnju kost. To dovodi do razvoja šupljikavosti kosti i pojave preloma kostiju. Kroz cijeli život traje borba za “čvrste” kosti: u mladosti je to u pravcu što bolje izgradnje kosti, u odrasloj dobi u cilju očuvanja koštane mase, a u starosti u cilju spriječavanja gubitka kosti.

Od osteoporoze obolijeva znatno veći broj žena nego muškaraca. Kod muškaraca je osteoporoza rijeđa jer testosteron stimuliše perostalnu apoziciju, pa je kortikalna kost kod muškaraca deblja! Estrogeni snažno podstiču

74

obnavljanje kostiju kod žena, ali kada u menopauzi dođe do pada koncentracije estrogena, dolazi do pojačane razgradnje kosti, pa kosti postaju sve krtije, sklone prelomima koji nastaju i na minimalnu ”fiziološku” traumu.

Masovnost obolijevanja je takva da čak oko 10% svjetske populacije boluje od osteoporoze, a svaka druga žena i svaki peti muškarac stariji od 55 godina boluju od ove bolesti. Osteoporoza ne boli sve do momenta nastanka fraktura, gubitak koštane mase u osteoporozi je jedan nijem i dugotrajni proces koji nastaje postepeno. Ono što predstavlja veliki problem jeste da kod oko 50% žena sa osteoporozom nije uopšte identifikovano da boluju od ove bolesti, a samo oko 20% oboljelih se liječi. Po istraživanju sprovedenom 2001. u SAD-u, na 385 bolesnika sa prelomima koji su nastali bez povrede, utvrđeno je da većina ispitanika (čak 73% od ukupnog broja) smatra da njihov prelom nije nastao zbog osteoporoze, a 20% ispitanika nije nikada ranije čulo za osteoporozu!

Osteoporoza je češća kod ženskog pola, kod osoba starijih od 60 godina i kada je već prisutna u familiji, a značajni su i rasa (bijela rasa je znatno podložnija osteoporozi), rana menopauza (prije 45. godine života), smanjena tjelesna težina, pušenje, kafa, alkohol, sedentalni način življenja, upotreba nekih vrsta ljekova (npr. glikokortikoida), javlja se češće kod nerotkinja, kod osoba sa zapaljenjskim reumatskim bolestima, zapaljenskim bolestima crijeva, hipertireozom, hiperparatireoidizmom, Kušingovim sindromom,...

Opšte mjere prevencije osteoporoze važno je sprovoditi sve od najranijeg djetinjstva (u cilju postizanja što bolje izgradnje kosti), kroz cijeli život. u odrasloj dobi u cilju očuvanja, a u starosti u cilju spriječavanja gubitka kosti. U prevenciji nastanka ove bolesti bitnu ulogu ima pravilna ishrana, koja podrazumjeva svakodnevno unošenje

mliječnih proizvoda, ribe i dr. namirnica bogatih kalcijumom i vitaminom D tokom cijelog života, a posebno prije 30. godine kada se postiže pik koštane mase! Takođe je bitan i dovoljan unos drugih minerala i vitamina (fosfora, cinka, magnezijuma, vitamina K,…). Treba posebno naglasiti činjenicu da će sunčanje u ljetnjem periodu tokom 10-15 dana napraviti depoe vitamina D dovoljne za naredna 3 mjeseca. Naravno, treba voditi računa i o tome da korišćenje krema sa zaštitnim faktorom stvara prepreku apsorpciji ovog vitamina, pa je neophodno napraviti balans u zaštiti od sunca i povremenom izlaganju njegovom dejstvu. Odnos kalcijuma i vitamina D slikovito možemo prikazati “simbolikom ključa i vrata”- vitamin D3 predstavlja ključ koji otključava vrata i omogućava ulazak kalcijuma u krvotok i njegovu ugradnju u kost.

U cilju sprovođenja prevencije treba izbjegavati sedentalni način života, sprečavati padove, ostvariti dobitak u težini, prekinuti pušenje i konzumiranje većih količina kafe i alkohola. Kofein može da umjereno smanji apsorpciju kalcijuma u crijevima i poveća njegovo izlučivanje. Jedna šoljica kafe prouzrokuje gubitak 10-15 mg kalcijuma, što se veoma lako može nadoknaditi uzimanjem male količine mlijeka.

U prevenciji i liječenju osteoporoze i preloma izuzetno bitna je svakodnevna fizička aktivnost, šetnje, bavljenje sportom, vježbanje, izbjegavanje sedentarnog načina života (dugotrajno sjedenje ispred TV, kompjutera, u fotelji). Preporučene vježbe su aerobne (na svježem vazduhu) i sa opterećenjem, zatim vježbe balansa i neke vježbe na spravama. Vježbe sa raznim stepenima opterećenja predstavljaju aktivnosti čije sprovođenje je bitno od najranijeg djetinjstva. Tu spadaju trčanje, šetnje, hod uz stepenice, ples, fudbal, tenis, odbojka, trening protiv otpora, trening snage... Tenis se pokazao veoma korisnim za

poboljšanje kardiovaskularnog sistema, poboljšanje gipkosti, koordinacije, koštane gustine, čak povoljno i za liječenje stresa i napetosti. To je zasnovano na dokazima, teško je naći aktivnost koja pruža tako širok obim sveobuhvatne koristi za zdravlje kao tenis.

Vježbe se sprovode individualno, dozirano uz postepeno se povećanje opterećenja. Potrebno je uvesti vježbe sa gravitacionim opterećenjem kosti, ali prethodno se mora uvijek prvo konsultovati ljekar fizijatar koje su vježbe kontraindikovane, kako se ne bi napravila veća šteta od koristi! Za metabolizam kostiju veoma su pogodne vježbe sa opterećenjem i vježbe uz otpor, vježbe sa tzv. tera bend trakom različitih boja, koje se mogu prilagoditi svakom bolesniku ponaosob u zavisnosti od njegove kondicije i stanja skeletnog sistema. Velika korist ovih vježbi ispoljava se preko jačanja mišića, poboljšanja mišićne funkcije i povećanja koštane mase. Sve to dovodi do spriječavanja padova i smanjenja rizika od nastanka osteoporotičnih preloma.

Ciljevi fizikalne terapije u prevenciji i kontroli osteoporoze su djelovanje na kost, kontrola bola, usporavanje razvoja torakalne kifoze, prevencija padova i smanjenje rizika od preloma. Postupci fizikalne terapije su jačanje mišića u rasteretnom položaju ili uz pomoć rasteretnih pomagala (specijalne vježbe), upotreba raznih fizikalnih agenasa u cilju suzbijanje bola i kao uvod u kineziterapiju, ali posebno treba naglasiti da ovdje ne treba primjenjivati toplotne procedure. Bitnu ulogu imaju i ortoze: zaštitnici za kukove i mideri, koji ne smiju da se koriste stalno, jer značajno utiču na snagu muskulature.

Spriječavanje padova je veoma bitno u prevenciji nastanka osteoporotičnih preloma. Vježbe i fizička aktivnost značajno smanjuju rizik od pada kod starije populacije. U tom smislu važnu ulogu ima i davanje savjeta za opremanje stana: dobro osvjetljenje stana, odstraniti pragove, gajtane i žice, izbjegavati rad na visini, izbjegavati upotrebu određenih ljekova (sedativa i sličnih ljekova), izvršiti kontrolu vida kod oftalmologa... Naučno je dokazano i da primjena drevne azijske manuelne tehnike tai-či smanjuje rizik od nastanka padova. Svakodnevna upotreba hodalica kod osoba sa razvijenom osteoporozom je od velikog značaja u cilju spriječavanja osteoporotskih preloma. Posljednjih nekoliko godina se fizikalno liječenje se posebno fokusira na potencijalno efikasno liječenje hiperkifoze vezane za godine starosti kod senilne osteoporoze.

Pri propisivanju fizikalnih procedura treba uvijek imati u vidu eventualne kontraindikacije. Pokazalo se da pojedini fizikalni agensi, npr. ultrazvučni talasi, mogu da potenciraju razvoj osteoporoze. Na kraju, podsjetio bih vas da se još uvijek nalazimo u ”Dekadi borbe za očuvanje naših kostiju i zglobova” koju je proglasila Svjetska Zdravstvena Organizacija u cilju spriječavanja širenja tihe epidemije ovih masovnih nezaraznih bolesti. Osteoporoza predstavlja jedan od najvećih javnozdravstvenih problema u razvijenim zemljama svijeta. Mnogo je razloga za to: svjetska populacija postaje sve starija, ishrana sve siromašnija vitaminima i mineralima a fizička aktivnost je sve manja.

75

Intolerancija na

HRANU

DIFERENCIJALNO-DIJAGNOSTIČKE DILEME KOD ALERGIJE I INTOLERANCIJE NA HRANU (Nastavak teksta objavljenog u prethodnom izdanju časopisa)

uzročnika intolerancije umanjuju se simptomi, ali se problem ne rješava u potpunosti. Vremenom pacijent može uspostaviti toleranciju na određenu vrstu hrane.

Problemi koji mogu biti povezani sa alergijom na hranu Piše: dr Milica Šofranac, pedijatar Alergija na hranu, kao i sve klasične alergijske reakcije, posredovana je IgE antitijelima i poznata je već dugo vremena. Intolerancija na hranu (nastaje posredovanjem IgG-a), koja po svojoj patogenezi ne pripada alergijama u užem smislu te riječi, manje je poznat i prepoznat poremećaj budući da su njene manifestacije sporije, često neprepoznate ili zamijenjene simptomima drugih bolesti.

Zbog posljedica netačne ili samo djelimično tačne dijagnoze, pacijent se neadekvatno liječi, pa se simptomi povećavaju. Postoji i druga mogućnost - da se poremećaj jednostavno ne prepozna, pa osoba živi sa svojim tegobama uzimajući ih zdravo za gotovo.

Alergija na hranu češće se javlja kod djece nego kod odraslih. Simptomi se pojavljuju trenutno. Uključen je mali broj namirnica, mala količina hrane može da pokrene reakciju, reakcije se odigravaju na koži i sluznicama, a ponekad ih pacijenti/roditelji mogu i sami prepoznati.

Isključivanjem uzročnika/vrste hrane jednostavno se definiše dijeta i rješava se problem. Međutim, gotovo nikada se ne može ponovo uspostaviti podnošljivost na tu vrstu hrane.

Intolerancija na hranu češće se javlja kod odraslih.

Simptomi se javljaju kasnije. Uključen je veći broj namirnica, veća količina hrane pokreće reakciju, reakcije se mogu odigravati u svim tkivima, a pacijent teže prepoznaje o čemu se radi. Dijetu je teže definisati. Isključivanjem

76

Generalizovani poremećaji koji upućuju na alergiju tipa I Nagli poremećaj disanja Anafilaktički šok

Lokalizovani poremećaji i reakcije Koža: Kvinkeov edem, urtikarija Respiratorna sluznica: astma, rinitis Sluznica probavnog sistema: dijareja

Problemi koji mogu biti povezani sa intolerancijom na hranu Medicinska grupa simptoma Dermatološki

Gastrointestinalni

Mišićno-koštani

Opis problema Akne, ekcem, svrab, osip, rozacea, urtikarija, psorijaza Abdominalna bol, nadutost, opstipacija, dijareja, gorušica, gubitak apetita, mučnina, iritabilna crijeva, grčevi, problemi sa tjelesnom težinom Degenerativne i zapaljenjske bolesti kičme i zglobova, artritis, fibromijalgija, otečeni zglobovi

Neurološki

Vrtoglavica, glavobolja, migrena, multipla skleroza, tenzijska glavobolja

Psihološki

Anksioznost, autizam, depresija, hronični umor, nedostatak motivacije, hiperaktivni sindrom, poremećaj sna, sindrom deficitarne pažnje kod djece, letargija, mučnina, omaglica, napadi panike, napetost, gubitak motivacije

Respiratorni

Poteškoće sa disanjem, astma, rinitis, sinusitis, začepljenost uha, šum u uhu, nadražajni kašalj, napadi kijanja

Endokrinološki

Klimakterične promjene, neregularnost menstruacionog ciklusa

Postoji niz oblika intolerancije na hranu koji se ne mogu objasniti niti jednom alergijskom reakcijom posredo-

vanom IgE i IgG antitijelima, a koje takođe treba uzeti u obzir pri postavljanju dijagnoze.

Najvažniji su: intolerancija na hranu zbog nedostatka crijevne laktaze; intolerancija na vazoaktivne amine (tiramin i histamin) koji su sadržani u hrani (npr. fermentirani sirevi, alkohol, tunjevina, sušena svinjetina, kobasice); intolerancija na različite dodatke hrani (aditivi): sulfiti koji se nalaze u nekim vinima i uzrokuju nastanak glavobolje, ili pak glutamat koji uzrokuje težu probavljivost (često se koristi u kineskoj kuhinji); intolerancije na pesticide, konzervanse i boje kao dodatke hrani. Dakle, treba uzeti u obzir ne samo procese posredovane IgE-om, već i one posredovane IgG antitijelima, tako da u dijagnostičkom postupku pacijente treba testirati na prisustvo IgE i IgG antitijela.

Treba razlikovati dva različita koncepta tih dviju različitih kliničkih manifestacija.

S jedne strane, imamo alergije na hranu čiji je mehanizam djelovanja već odavno poznat. Alergija je kompleksni imunološki proces posredovan specifičnim IgE antitijelima u odnosu na proteine hrane. U laboratoriji se precizno, u serumu, određuje nivo specifičnog IgE-a koji je uzročnik alergijske reakcije. U slučaju postojanja alergije, nastaje uzročno-posljedična reakcija koja se pojavljuje vrlo brzo, tj. nekoliko časova nakon konzumacije određene vrste hrane, uključujući i evidentnu kliničku manifestaciju. U tom slučaju alergen (specifični protein iz hrane) izaziva specifični imuni odgovor organizma, a to se ogleda kroz nastanak sljedećih kliničkih manifestacija: edemi, proliv, urtikarija, ekcem, astma sa klasičnom alergijskom kliničkom slikom.

Drugi proces je teže otkriti jer za razliku od alergije izostaje brza uzročno-posljedična reakcija, a kliničke manifestacije su često manje jasne, neprimjetne i ponekad teško uočljive i nepredvidive. Ovaj proces nazivamo intolerancija na hranu, pri kojoj određena osoba pokazuje osjetljivost (ali ne alergiju!) na određenu vrstu hrane. Antigeni iz hrane koji mogu izazvati štetne reakcije jesu proteini, a otporni su na želudačnu kisjelinu i na aktivnost probavnih enzima, ali se denaturišu dejstvom toplote. Ovi molekuli bivaju obuhvaćeni gornjim slojem sluznice crijeva, a zatim i fagocitirani pomoću makrofaga.

Najčešće ne dolazi do ove reakcije jer organizam ne prepoznaje proteine hrane kao strano tijelo, ali se u određenim slučajevima pojavljuje imunološka osjetljivost koja u prvoj fazi razvoja rezultira pojavom formacije antitijela, ali ne tipa IgE (koja ukazuju na alergiju) već IgA antitijela, a nakon višestruke stimulacije IgG antitijela.

Dakle, imamo situaciju pri kojoj određena vrsta hrane može podstaknuti proizvodnju specifičnih IgG antitijela, odnosno imunu reakciju koja nakon ponovne konzumacije iste vrste hrane izaziva abnormalnu reakciju organizma. U pojedinim slučajevima radi se o probavnim tegobama, a u drugim slučajevima manifestacija je neprimjetna

i vrlo je teško povezati je sa hranom, zbog toga jer dolazi do promjene hronične patologije. Ukidanjem jedne ili više vrsta hrane u više od dvije trećine slučajeva dolazi do značajnog poboljšanja kliničkih manifestacija koje se mogu povezati s intolerancijom na hranu: gastrointestinalne tegobe (bolovi u stomaku, zatvor, proliv, nadutost, sindrom iritabilnog crijeva). Kod pojave ovakve simptomatologije, uz nedovoljno klinički definisanu etiologiju, preporučljivo je napraviti biohemijsko testiranje IgG antitijela na hranu.

Laboratorijski testovi koji se koriste u dijagnostici ovih poremećaja Test intolerancije na hranu Kada se vrši testiranje intolerancije na hranu koristi se ELISA test kojim se u serumu utvrđuje prisutnost IgG antitijela u odnosu na proteine različitih vrsta hrane. Rezultati se izražavaju grafički i u bojama, po principu određivanja različitih stepena osjetljivosti: vrsta hrane koja je dopuštena, nije preporučena i ona koja je zabranjena.

Testovi kože U ovim slučajevima pacijenti se obično upućuju alergologu koji uzima anamnezu, izvodi testiranje kože i šalje uzorke na analizu u specijalizovane laboratorije u kojima se utvrđuje i mjeri stepen prisustva različitih alergena. Na temelju svih prikupljenih podataka ljekar konačno može preciznije i sa većom sigurnošću utvrditi uzroke alergijskih reakcija.

77

POKLONI ČITAOCIMA 1

Ordinacija Zdravlje, Podgorica 067 881 575 poklanja preglede specijaliste fizijatrakičma i zglobovi

2

3

4

5

6

Centar za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ul. 8 mart 74 - Podgorica, tel: 020 662 198, 067 835 565 Poklanja: 1. Masažu leđa, 2. Tretman u hidromasažnom bazenu.

GRUPPO TESSILE poklanja 3 kompleta BAMBINO MIO

IN SPE, Bar

poklanja: tri poklon paketa organskog proizvoda

poklanja: 5 poklon paketa * Priroda na dohvat ruke od Imleka *

tel: 020 664 589 poklanja: 3 poklon paketa svojih proizvoda

Nagrađeni čitaoci: Podgorica: Marina Janković, Milica Gašić, Emilija Pejaković, Snežana Jakšić, Svetlana Vujačić, Lidija Lađić,

Nikšić: Gavrilo Ilić, Jovanka Marković, Berane: Lilja Raičević, Mojkovac: Dragica Delić, Cetinje: Biljana Dragutinović, Bar: Iva Kovačević, Asima Kondić, Marija Đerković Lakićević, Dejan Milošević, Budva: Sonja Šumar,

---------------Kotor: Vesna Bulajić, Herceg Novi: Teodora Đurišić, Vesna Radović, Jelica Milačić.

POKLON KUPON ZA ČITAOCE (20)

IME I PREZIME ČITAOCA: ________________________________________ ADRESA: ______________________________________________________________ TELEFON: _____________________________________________________________ UNIJETI REDNI BROJ JEDNOG POKLONA: ____________________

KUPON SLATI NA ADRESU: ul. Mitra Bakića 140, Podgorica ZA MEDICAL CG IMENA NAGRAĐENIH ČITALACA BIĆE OBJAVLJENA U SLEDEĆEM BROJU MEDICAL-A

SMIJEH JE LIJEK Došao čovjek kod ljekara i žali se: — Doktore, mislim da sam nevidljiv...

Ljekar mu kaže: — Ko to tamo priča?

Po završenom pregledu ljekar propisuje pacijentu pilule najnovije proizvodnje. Pacijent pita: — Doktore, da li ste sigurni da bi mi ovo moglo pomoći?

Ljekar kaže: — Bog da im dušu prosti, niko se do sad nije žalio.

Ljekar pokušava da opipa puls kod jako bolesnog pacijenta, ali mu to nikako ne polazi za rukom. Pogleda na časovnik pa kaže: — Ili je ovaj čovjek umro, ili moj sat stoji.

Pita nutricionista svog gojaznog pacijenta: — Jedete li zdravu hranu?

— Da, doktore. Omlet sa šunkom uvijek pržim na maslinovom ulju.

— Da li ste nekada možda uočili pojavu krvi u mokraći?— pita ljekar pacijenta.

— Prekjuče, ali su mi bile krvave oči... — odgovara ovaj.

Došao Mujo kod ljekara i žali se: — Doktore, kašljem, kišem — jedva dišem!

— Da li Vam je neko u familiji imao TBC ?

— Nije, ali je amidža Suljo imao BMW. Mujo zapao u depresiju i koliko god se trudi, nikako da se oraspoloži. Krivica i osjećaj srama su prejaki, ali on uporno pokušava da se utješi, pa počne da govori sebi: — Mujo, ne brini se. Pa nisi ti ni prvi ni posljednji doktor koji je imao odnos sa pacijentkinjom. Uostalom, nemaš čak ni stalnu vezu....

Međutim, ubrzo se pojavi i drugi glas: — Mujo, bolan, sjeti se: ti si veterinar...

80 80

Došao Piroćanac u privatnu ambulantu na pregled, a na vratima ga dočeka napomena: — Prvi pregled košta 50 €, a ostali po 25.

Odvaži se da uđe, pa će glasno: — Evo mene opet!

Nakon mnogo godina sreli se Mujo i Haso na ulici, pa će Mujo: — Bolan, Haso, dođi kod mene na kafu!

Haso odluči da tri dana kasnije svrati kod drugara. Nađe on zgradu i sprat, ali ne zna tačno koja su vrata Mujovog stana. Na prvim vratima piše MR, na drugim DR, a na trećim FR. — Mora da je ovo treće — pomisli Haso.

Pozvoni, kad stvarno, pojavi se Mujo. Pita ga Haso: — Bolan, Mujo, znam šta znači mr — magistar, znam i dr — doktor, al’ šta ti je fr?

— Ih, Haso, kako ne znaš?! Pa, fizički radnik!

— Mujo, bolan, kad bi morao da izabereš bolest, koja bi to bila — pita Suljo.

— Skleroza! — odgovori Mujo bez razmišljanja.

— Au, meni se ona nikako ne dopada... A što baš nju izabra?

— Fino, bolan... Ne boli, a svakog dana čuješ nešto novo...

MEDICINSKI RJEČNIK

A B

taksija, grč. ataxia, izraz kojim se označava bilo kakva nepravilnost ili neurednost u toku bolesti.

arotrauma, ozljeda u uhu izazvana promjenom nivoa vazdušnog pritiska. Najčešće se javlja pri naglom dizanju ili spuštanju sa atmosfernih slojeva različite visine. Ozljeda nastaje zbog nemogućnosti izjednačenja pritiska vazduha u srednjem uhu sa spoljnim pritiskom, ako uslovi za ventilaciju srednjeg uha nisu dobri. Javljaju se osjećaj zapušenosti u uhu, bol, šum i oslabljeni sluh. Kod osoba koje imaju neprohodne nosne puteve, najčešće zbog prisustva nosnih polipa, ova promjena može da se javi i u nosnim sinusima.

E F H

khimoza, lat. ecchymosis, mali krvni podliv u ravni kože koji je uočljiv na koži i sluznicama.

Uglavnom je nepravilnog oblika, crvene ili modre boje. Uzroci njegovog nastanka mogu biti različiti: povreda, oboljenje krvnog suda, sistemska oboljenja. lebektomija, lat. phlebectomia, resekcija venskog krvnog suda. Operativni zahvat koji se najčešće sprovodi u cilju saniranja oštećenja krvnih sudova nastalih zbog njihove proširenosti.

iperkalijemija, lat. hyperkaliaemia, povećanje nivoa kalijuma u krvi. Poremećaj koji je najčešće uslovljen disfunkcionalnošću bubrega.

Ovo stanje može se pratiti elektrokardiogramom. U težem stepenu izraženosti poremećaja javljaju se mlitave mišićne paralize. Termin suprotnog značenja je hipokalijemija.

K N

esonska bolest, nastaje usljed oslobađanja mjehurića azota koji začepljuju kapilare i veće krvne sudove. Prilikom pojave ovog poremećaja postoji opasnost od začepljenja krvnih sudova, što ozbiljno ugrožava funkcionisanje vitalnih centara organizma. istagmus, lat. nystagmus, nevoljni pokreti očnih jabučica u vidu pojave ritmičnih grčeva.

Uglavnom se ispoljava na oba oka. Postoji veliki broj različitih vrsta nistagmusa, zavisno od vrste pokreta koji se vrše (lat. nystagmus atacticus, nystagmus diagonalis, nystagmus horizontalis, kalorijski, fiziološki nistagmus...). Ovaj poremećaj može biti urođen ili stečen.

O P R S V

steohondritis, lat. osteochondritis, zapaljenjsko oboljenje kostiju. Nekada se ovaj pojam odnosi na oboljenje koštane hrskavice. Ovo je pojava koja može biti veoma zastupljena kod mladih osoba, zbog dugotrajne izloženosti kosti dejstvu neke lokalne traume. areza, lat. paresis, nepotpuna motorna oduzetost.

Kao najčešći simptomi njene pojave javljaju se: slabost i smanjena motorna snaga. Suprotno ovom pojmu, paraliza označava oduzetost i nesposobnost obavljanja pojedinih funkcija. esuscitacija, lat. resuscitatio, termin upotrebljen u širem smislu označava svako oživljavanje ili vraćanje prividno umrle osobe u svjesno stanje.

Kada se misli na resuscitaciju pojedinih vitalno značajnih funkcija, obično je riječ o resuscitaciji srca, uspostavljanje pravilnog režima srčanih kontrakcija. eptikemija, lat. septicaemia, bolest izazvana prisustvom bakterija u krvi. Bakterije prelaze u krv iz određenog septičkog žarišta u organizmu. Oboljenje je praćeno groznicom, znojenjem, intermitentnom tjelesnom temperaturom. Ukoliko postoji nemogućnost identifikovanja žarišta iz kog se bakterije šire u krv, riječ je o kriptogenoj septikemiji. olemija, lat. volaemia, termin kojim se označava normalna količina krvi koja cirkuliše u organizmu. Upotrebljava se u izvedenim izrazima hipervolemija, povećanje cirkulišuće krvi koje najčešće nastaje zbog povećanja zapremine plazme, i hipovolemija, smanjenje količine krvi u organizmu.

81

U svijetu viralnih liliputanaca Lik Montanjije (Luc Montagnier) francuski je virolog koji je za rad na otkrivanju HIV virusa 2008. godine nagrađen Nobelovom nagradom. Rođen je 18. avgusta 1932. godine u Šabriju u Francuskoj, naselju poljoprivrednika koje je poznato po nekoliko sasvim osobenih proizvoda: velškoj zečetini, kozjem siru i bijelom asparagusu.

Odlučivši još u ranom djetinjstvu da će se njegov profesionalni poziv bazirati na medicinskoj nauci, talentovan za izučavanje prirodnih nauka i sa istraživačkim duhom, Montanjije je uspješno, i istovremeno, pohađao Medicinsku školu i Fakultet prirodnih nauka u Poatjeu. Već u 21. godini života autorizovao je svoje prvo značajnije otkriće koje se odnosilo na uočavanje pravila distribucije svjetlosti različitih boja u hloroplastima, što ga je uvelo u svijet bakteriologije i odvelo u Pariz, na Pasterov institut, na dovršenje studija medicine. Za dvije godine postao je saradnik u nastavi na studijama.

Od 1957. godine Montanjiju je postalo jasno da će se ubuduće baviti virologijom. Njegovo prvo otkriće u ovoj oblasti odnosilo se na identifikaciju jednostrukog RNA virusa iz ćelija inficiranih encefalomiokardnim virusom.

To je, po prvi put, ukazalo na činjenicu da se RNA može ponašati slično DNA, stvarajući komplementarne skupove funkcionalnih elemenata. Angažman u radu na naučnim institucijama Karšaltona (kod Londona), a posebno Glazgova, kasnije i Instituta „Kiri” u Francuskoj, bio je značajan za specijalizovanje Montanjijevih zapažanja vezanih za oblast onkogeneze. Majkl Stoker i Renato Dulbeko bili su autoriteti značajni za njegov rad u tom periodu. Rad na otkrivanju principa transformacije tumorskih ćelija, načina funkcionisanja retrovirusa i RNA-DNA interakcije postao je dio svakodnevnice ovog istraživača.

1972. godine Žak Mono, načelnik Pasterovog instituta, povjerio mu je zadatak formiranja Istraživačke jedinice, projekta koji bi se sprovodio u saradnji sa novoformiranim Odjeljenjem za virologiju. To je predstavljalo početak dugogodišnjeg rada vezanog za njegovo najznačajnije naučno otkriće - identifikaciju virusa HIV-a. Fransoaz Bare-Sinusi, naučnica sa kojom je 2008. godine podijelio Nobelovu nagradu za ovo revolucionarno otkriće, pridružila mu se u radu od 1975. godine. Potpomognuti radom niza saradnika (među kojima se nalazio i Robert Galo), svoja istraživanja su započeli prateći principe funkcionisanja retrovirusa humanih kancera. U dvijema labora-

82

torijama sprovođena su istraživanja koja su ponudila objašnjenja interferonskih reakcija i identifikovala T-limfocite u ćelijama kancera pluća.

1980, kada je sve bilo spremno za potvrđivanje DNA sekvence slične MMTV-u, kod pacijentkinje koja je poticala iz Sjeverne Afrike takva pojava je uočena ne samo u ćelijama inflamatornog plućnog kancera nego i u sastavu T-limfocita. Primjena antiinterferonskog seruma i rad sa dugotrajnim T-limfocitima omogućili su izolaciju HIVvirusa koja je zvanično izvšena 1983. godine. - Nažalost, molekularna tehnologija koju smo tada posjedovali nije nam pokazivala da li radimo sa endogenim retroviralnim sekvencama ili sa egzogenim virusima. Danas smo u mogućnosti da se koristimo moćnim tehnologijama.

Planiram da reiniciram ove studije - objašnjava Montanjije u Autobiografiji.

Virus AIDS-a postao je predmet istraživanja tek 1982. godine, kada se počelo spekulisati o mogućnosti postojanja virusa uzročnika nove misteriozne bolesti. Po nagovoru bivše studentkinje Fransoaz Brun-Vezine, Montanjije se prihvatio rada na organizaciji istraživanja podstaknutih pojavom mladog homoseksualca koji je u Pariz stigao iz SAD-a, a kod kog su primijećene karakteristične nodusne promjene na vratu i imunodepresija.

Drugi aspekt istraživanja predstavljalo je uočavanje pojave širenja infekcije transfuzijom krvi. 3. januara 1983. dobijeni su rezultati biopsije limfnog čvora zaraženog pacijenta.

Izvršivši stimulaciju limfocita pomoću proteina A, nakon trodnevnog mirovanja uzorka Montanjije je uočio da limfociti posjeduju sposobnost da pokrenu virus. Tokom ove naučne ekspertize, Fransoaz Bare-Sinusi identifikovala je sposobnost virusa da nakon isteka vremena od petnaest dana omogući proces inkorporacije radioaktivnog timidina u polimeričku DNA. Pozivajući na entuzijastičnost istraživanja vezanih za AIDS, kao i obraćanje posebne pažnje na učinak oksidativnog stresa u stvaranju imunodepresije (i ne samo AIDS-a nego i bolesti tipa Parkinsonove i Alchajmerove ili reumatoidnog artritisa), Montanjije i danas nastavlja sa radom u ovoj oblasti. Jedan je od inspiratora ideje o formiranju istraživačkih centara u AIDS-om posebno pogođenim regionima afričkih zemalja.

A. Radanović

Zamisli želju...

- Potrošački krediti - Gotovinski krediti do 20.000€ - Sprint krediti - Krediti za kupovinu automobila - Krediti za penzionere i studente - Krediti za pomorce do 25.000€ - Krediti za adaptaciju i izgradnju

Ovo nije magija, već...

FER KREDITI Vama posvećena

VENDOKSIN KAPI cirkulacija, vene, hemoroidi Kapi ispoljavaju blagotvorno dejstvo kod gotovo svih poznatih poreme}aja u krvnim sudovima.

Vendoksin otklanja ose}aj zamora i trnjenja nogu i ruku.

Snabdeva tkivo kiseonikom, pobolj{avaju}i protok krvi kroz periferne krvne sudove, smanjuju mogu}nost stvaranja tromba i za{titno deluju kod dubokih venskih tromboza u periodima posebnog rizika (mirovanja u postelji, traume, stanja posle infarkta, mo`danog udara).

Povoljno uti~u na otklanjanje simptoma izazvanih infarktom: dezorijentisanost, povi{ena temperatura, ose}aj zamora, glavobolja ...

Povoljan uticaj imaju na funkciju jetre, detoksikaciju i metabolizam masti, smanjuju}i koncentraciju triglicerida i holesterola u krvi.

Kapi deluju na hemoroide gde uti~u na njihovo zarastanje, epitelizaciju i su{enje.

Povoljno uti~u kod povreda u sportu, tupih povreda i nagnje~enja posle preloma.

Zbog svog blagotvornog dejstva na prokrvljenost svih organa Vendoksin kapi mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

ZODEKS ^AJ infekcije i kamenci u bubrezima i be{ici ^aj je namenjen ubla`avanju problema nastalih kao posledica infekcije urinarnog trakta i prostate ili prisustva kamena i peska u bubrezima, mokra}noj be{ici ili `u~i.

Potpoma`e otapanje kamenca i deluje za{titno kod ponovne pojave kamena i peska.

Deluje kroz poja~ano lu~enje mokra}ne kiseline gde dolazi do postupnog ~i{}enja bubrega i uretera od spiranog taloga mulja i peska, ubrzavaju}i proces epitelizacije o{te}enog tkiva.

Ubla`ava gr~eve i bolove i uti~e na smanjenje telesne temperature izazvane upalnim procesima tako da ceo proces prolazi prili~no bezbolno.

Tako|e treba napomenuti da ~aj ima blagotvoran efekat i na upalne procese mokra}nih kanala i infekcije prostate izazvane kako gram pozitivnim tako i gram negativnim bakterijama.

Povoljno uti~e na smanjenje nivoa ureje i kreatinina u krvi i ima povojan efekat kod pojedina~nih cisti bubrega.

Zbog svog dejstva na kompletan rad urinarnog trakta, Zodeks ~aj mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

Proizvodi preduze}a ALTERNATIVA MEDICA izra|eni su prema principima dobre proizvo|a~ke prakse

Uvoznik za Crnu Goru: “ALTERNATIVA MEDICA MONTENEGRO d.o.o. Herceg Novi Herceg Novi, I Boke{ke brigade 58 Tel/fax: 031/345-773

Mob. 069/929-003, 068/666-791

Proizvodi:

d.o.o.

Loznica