medical_cg_22 by medical cg

Intervjui: Doc. dr Filip Vukmirović

Dr Nadica Praščević-Zindović Goran Radonjić

TEMA BROJA: GRIP I PREHLADE

FEBRUAR 2011. - GODINA II - BROJ 22

1.00

Prvi kongres farmaceuta Crne Gore sa međunarodnim učešćem

Poštovane koleginice i kolege, dragi prijatelji, Sa zadovoljstvom objavljujemo održavanje Prvog kongresa farmaceuta Crne Gore, pod sloganom “Farmacija: juče, danas, sjutra”. Kongres organizuju Farmaceutska komora Crne Gore i Farmaceutski fakultet u Podgorici, u saradnji sa Agencijom za lijekove i medicinska sredstva, a pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore. Od 12. do 15. maja 2011.godine, u hotelu Splendid, u Bečićima, bavićemo se različitim temama na polju farmaceutske djelatnosti, sa posebnim naglaskom na najnovija dostignuća u oblasti nauke, kao i osvrtom na pitanje regulative u farmaciji. Naša zemlja biće domaćin značajnim imenima iz oblasti farmaceutske nauke i prakse, te očekujemo veliko interesovanje i prisustvo velikog broja učesnika i posjetilaca. Imajući u vidu i međunarodni karakter Kongresa, držimo da će ovaj povod, za sve nas, biti dragocjena prilika za ostvarivanje kontakata, razmjenu znanja i afirmaciju Crne Gore kao države. Cijeneći značaj događaja ovih razmjera, uz činjenicu da je i Prvi, veoma odgovorno i profesionalno pristupamo organizaciji Kongresa, te Vas pozivamo da i Vi svojim prisustvom i učešćem doprinesete uspiješnosti ovog skupa.

Vidimo se u Crnoj Gori! web: www.kongresfarmacijacg.me, e-mail: farmaceutska.komora.cg@gmail.com, tel: +382 20 642 541, fax: +382 20 642 540 Organizatori: Univerzitet Crne Gore Farmaceutski fakultet

Pokrovitelj:

Vaše dijete dobija dovoljno bjelančevina iz mliječne hrane i obroka. HiPP kašice od integralnih žitarica i voća zadovoljavaju potrebe djeteta, jer je usled sve veće pokretljivosti potrebno i više energije. Prirodno su slatke, bez dodanog šećera. Hranljive materije iz integralnog zrnja regulišu dječiju probavu na prirodan način. To su bogati, zdravi obroci. Ne treba ih podgrijavati, pa su zato praktični i na putovanjima. Kat. br 4703 4710 4800

Vrsta, 190 gr Kašica od integralne riže sa voćem Jabuka i banana sa dječijim keksom Kašica od integralnih žitarica sa voćem

Nakon 4. i 5. mjeseca

HiPP kašice od integralnih žitarica i voća

ZA ONO NAJVRIJEDNIJE U ŽIVOTU

Ukoliko želite više informacija – tu smo za Vas! "Gruppo Tessile" d.o.o. Kuće Rakića bb – Podgorica Tel./Fax: 00 382 20 870 061; e-mail: gruppotessile@t-com.me www.hipp.co.me

ČISTI KOLAGEN IZ MORSKIH DUBINA Najbolje što priroda daje iz morskih dubina

krema protiv bora sa kolagenom liječenje čistim kolagenom dnevna krema za sve tipove kože noćna krema za sve tipove kože dnevna hidratantna krema za izbjeljivanje kože noćna hidratantna krema za izbjeljivanje kože dnevna krema - 24 časa zaštita

U apotekama APOTEKARSKA USTANOVA CRNE GORE

MONTEFARM

Tretman ovim proizvodom je istinska kura za podmlađivanje zbog svoje jedinstvene formule prirodno aktivnih supstanci vrlo visoko koncentriranog kolagena morskog porijekla, acide hyaluronique i aktivnog djelovanja esencijalnog ulja (Helichrysum Italicum). Protivupalnim i cikatrizirajućim načinom povećava mikrocirkulaciju epiderme i na taj način omogućava prodiranje kolagena u epidermu. Sa time je osiguran učinak protiv bora, učvršćivanja kože i optimalna hidratacija.

Impresum Izdavač: doo Flaer, Podgorica Osnivač: Dragan Nikolić Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Doc. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Ass. prim. dr sc med. Olivera Miljanović Prim. dr sc Todor Baković Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc STALNI SARADNICI Anita Radanović Spec. fiz. Bojan Kraljević Dr Dušan Nenezić spec. za dječiju reh. Spec. pedag. Dragana Marković Dr sc. med Elvir Zvrko, ORL Maja Pejović Dr Marko Savovski, spec. ortop. i baromed. Dr Milana Šoć Dr Milica Šofranac, pedijatar Milorad Aranitović, struč. rad. terapeut Prim. dr Miroslav Femić, spec. pedijatar Dr Mišo Pejaković Dr Nadica Praščević Zindović Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Mr ph Pavle Jurlina Prof. dr Rajko Šofranac Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psih. Prim. dr Radovan Mijanović, int. kardiolog Dr Slobodan V. Radonjić Dr Svetlana Radović-Vučeković Dr Tanja Ševaljević-Bojović Dr Vladan Knežević Mr ph spec. Zorica Potpara dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Mitra Bakića br.140 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

SADRŽAJ foto: shutterstock ZANIMLJIVOSTI I STOMATOLOGIJA 10 -11 INTERVJU: DR NADICA PRAŠČEVIĆ-ZINDOVIĆ 12 – 13 PILOT PROJEKAT: RANO OTKRIVANJE RAKA DEBELOG CRIJEVA 14 – 16 KLINIČKA MIKROBIOLOGIJA 20 – 21 PREVENCIJA I LIJEČENJE GRIPA I PREHLADE 22 – 25 TESTOVI ZA DIJAGNOZU HIV INFEKCIJE 28 - 29 DIJAGNOSTIKA AUTOIMUNSIH BOLESTI 30 – 32 EVROPSKI KONGRES MED. SESTARA / TEHNIČARA 34 – 35 ŠEĆERNA BOLEST 36 – 37 ISHRANA – VITAMINI – ŠEĆERNA BOLEST 38 - 39 INTERVJU: DOC. DR FILIP VUKMIROVIĆ 42 – 43 KRVNE GRUPE 44 VOĆNE KISJELINE 48 - 49 DERMALNI FILERI 50 – 51 UMJETNOST MIRISA 52 – 53 TERAPIJA AKUTNOG KAŠLJA 54 RAK GRKLJANA 55 – 57 HRONIČNA OPSTRUTIVNA BOLEST PLUĆA 58 – 59 MEDICINSKI ASPEKTI SPASAVANJA U PLANINI 62 – 63 INTERVJU: GORAN RADONJIĆ 64 – 65 FAKTORI KOJI REMETE PSIHOTERAPIJSKI PROCES 70 – 71 IZABERITE SVOJU VRSTU TRENINGA 72 – 73 TENISKI LAKAT 74 – 75 AKTIVNOSTI I ENDOPROTEZA 76 – 77 PRIMARIJUS DR ĐORĐIJE RADULOVIĆ PRVI HIRURG PODGORICE 82

Riječurednika Kreacija, kao jedno od najsvijetlijih polja čovjekove djelatnosti, gura naprijed civilizacijski točak od vajkada. Ona plijeni i osvaja i, zasijavši, emituje trag svog dosegnutog maksimuma bliže ili dalje, a ponekad i daleko ispred sebe. Kreacija, odnosno, davanje, kao najplemenitija ljudska osobina i kao najsigurnije utočište čovjekovog duha, temelj njegovog mira i spokoja i, vjerovatno i sama svrha postojanja čovjeka kao vrste - nasuprot uzimanju, koje, iako neophodno, lako umije da se otme mjeri i kontroli - često se desi sasvim spontano i, naizgled, bez većeg razloga. Poštovani čitaoci, znam da ne možete zamjeriti, ja se obraćam autorima, kreatorima tekstova koje čitate, koji su i glavni i odgovorni urednici ovog časopisa, autorima kojima ni jedna riječ nije dodata ili oduzeta u ova 22 izašla broja, autorima koji bez ikakvog materijalnog interesa poklanjaju Vama svoje znanje stečeno visokim obrazovanjem i malim, srednjim ili ogromnim radnim iskustvom. Obraćam se autorima koji sami određuju mjeru svog davanja, sami određuju stepen stručnosti svojih pouka, obraćajući se najčešće čitaocu laiku, a, ponekad i svojim kolegama. Za ove, skoro dvije godine, fizionomija časopisa spontano se modeluje. Nastojaćemo da više prezentujemo rad NVO, odnosno, civilnog sektora u oblasti čovjekovog zdravlja, da, ukoliko obezbijedimo meritorne autore, načnemo zanimljivo i korisno polje alternativne medicine, da se više posvetimo privatnim zdravstvenim ustanovama... planovi su nam poveliki a zadnju riječ (i prvu) daće sami autori tekstova. U susret trećoj godini izlaženja časopisa, suočeni sa sve većom odgovornošću pred značajem ove publikacije i njenom ulogom koju nazirem u vremenu koje je pred nama, smatram da je neophodno da promijenimo organizacioni okvir djelovanja, odnosno, da nastavimo rad udruženi sa predstavnicima javnog i privatnog zdravstvenog sektora i privrede koja servisira zdravstvenu djelatnost, naravno, uz aktivno učešće uredništva časopisa koje je u proteklom periodu obezbijedilo neophodnu podršku i legitimitet ovom projektu, a sada, po mom potpunom uvjerenju, ima i pravo i obavezu da ovaj projekat unaprijedi dajući mu neophodan karakter šire društvene asocijacije, posebno, imajući u vidu da se radi o projektu koji promoviše zdravstveno medicinsku, odnosno, posebno humanu djelatnost. Vrlo značajnom činjenicom smatram uspostavljenu ekonomsku održivost projekta, koja je rezultat pune i korektne saradnje sa privredom naše države koja je prepoznala buduću ulogu časopisa i svesrdno pomogla njegovom opstanku i razvoju.

S poštovanjem, Dragan Nikolić, dipl.ecc.

ZANIMLJIVOSTI

Modernizacija mozga

Ekipa antropologa predvođena dr Džonom Hoksom, stručnjakom univerziteta u Viskonsinu, objavila je rezultate istraživanja kojima je zvanično potvrđena sumnja da se zapremina ljudskog mozga u proteklih 20.000 godina smanjila sa 1.500 na 1.350 kubnih centimetara. Time je, kako se navodi u objašnjenju objavljenom u američkom naučnom časopisu „Diskaveri”, izgubljena zapremina mozga veličine teniske loptice. Promjene su se istovremeno, i u jednakim razmjerama, odvijale kod pripadnika svih rasa i kod oba pola. Prema većini teorija koje se bave obrazloženjem ove pojave, razlog smanjenja zapremine mozga mogao bi se sastojati u privikavanju na nove okolnosti življenja: na prelazak sa isključivo mesožderskog načina ishrane na konzumiranje lakše svarljive hrane, na uslove otopljavanja klimatskih uslova a ujedno i na povećanje potrošnje energije koju tako umanjen mozak koristi. Obrnuto srazmjeran odnos između potrošnje energije i veličine ljudskog mozga ukazuje na zaključak da bi ovakve promjene mogle značiti sofistikaciju ljudskog moždanog sistema karakterističnu za čovjeka našeg vijeka. Budući da mozak koristi 20% energije organizma, nije teško doći do zaključka da mozak manje zapremine postaje efikasniji u radu u odnosu na mozak veće zapremine. Ako se nastavi ovaj trend „modernizacije mozga”, postavlja se pitanje kako bi mogla izgledati supernova varijanta mozga. Da li će to biti neka mikročip verzija, ostaje da se vidi.

U okršaju sa prirodom

Poznati TV avanturista Ben Grils, koji se proslavio serijalom „Ultimate survival” u kom daje praktične savjete o snalaženju u situacijama tipa gubljenja u prirodi, bro doloma, iskrvarenja, povreda ili brojnim ekstremno lošim situacijama u prirodi, nesumnjivo je junak čije savjete „upija” veoma brojna populacija tinejdžera. Iako se mnogim gledaocima Grilsovog TV avanturizma podiže kosa na glavi kada posmatraju kadrove u kojima glavni akter, bez znaka gadljivosti, jede meso živih crva, mrava ili zmija kada pokušava da preživi u pustinji, njegovi savjeti o borbi za opstanak ne jednom su se pokazali kao djelotvorni. Najnoviji primjer uspješnosti Grilsove tehnike predstavlja slučaj kada je američki četrnaestogodišnjak Džejk Denham uspjeo da preživi devet časova izložen ledenoj klimi planine Bačelor u Oregonu, na temperaturi od -17°C. Pošlo mu je za rukom da se, prisjećajući se Grilsovih savjeta, po noći samostalno domogne ekipe koja mu je izmakla. Prateći Veneru i tragove skija koji su ostali za njegovom ekipom, Džejk je uspio da uspješno izbjegne ledenu oluju i nakon 9 časova hodanja pronađe ekipu od koje se odvojio.

Terapija dodirom Terapija dodirom pokazuje se kao veoma uspješna u stresnim situacijama. Iako se u takvim prilikama možda najčešće razgovorom pokušava uspostaviti kontakt sa osobom koja je u nevolji, neka naučna istraživanja ukazuju na podatak da bi dodir mogao imati prednost u odnosu na uobičajene metode. Prema tvrdnjama švedskih naučnika, u trenucima tuge, depresije ili nekog sličnog stanja, zagrljaj drage i voljene osobe može biti djelotvorniji čak i od upotrebe sedativa ili antidepresiva. Zagrljaj, ili kakav drugi oblik dodira: tapšanje po ramenu, poljubac i sl., može da ublaži i fizički bol. Objašnjenje ove pojave veoma je jednostavno: nervi koji se nalaze u koži signaliziraju mozgu da proizvede umirujući osjećaj. Jedan od najstarijih oblika međuljudske komunikacije - dodir - ipak je metoda efektivna i u terapiji stresnih stanja.

IZ MEDICINE Nježne cicamace

Mačke, koje u porodici pripitomljenih životinja drže rekord u atletskim sposobnostima, te ih nije baš lako kazniti za izvršeni prestup, prema novom istraživanju stručnjaka sa univerziteta u Minesoti, ne samo da nije potrebno kažnjavati, već ih i u takvim situacijama treba milovati - jer njihovo predenje blagotorno djeluje na ljudski kardiovaskularni sistem i može da posluži kao odlično iskupljenje za počinjeni prestup. Naučno je utvrđeno da maženje njihove meke dlake blagotvorno utiče na smirenje, smanjenje napetosti i smanjenje krvnog pritiska osobe koja mazi macu. Istraživači su proračunali da svakodnevno druženje sa ovim kućnim ljubimcem smanjuje rizik od nastanka infarkta za čak 40 odsto ! Prijatelja je, kao što kaže priča o Malom Princu, ipak poželjno pripitomiti.

Najpoželjniji potrošači Terapija kupovinom pokazuje se kao veoma uspješan metod nadogradnje emocionalnosti, uspješno sredstvo transfera lošeg emocionalnog sadržaja u osjećaj zadovoljstva i smirenosti. Neki statistički podaci ukazuju na činjenicu da su trošenju velikih suma novca najviše sklone osobe koje su usamljene: da li pod vidom odlaska u kupovinu i potrage za brojnim potrebnim i nepotrebnim sitnicama, da li pod vidom organizovanja putovanja ili pak u namjeri da pronađu sebi dragu osobu. Podaci evropskih agencija za pronalaženje partnera pokazali su da je tokom 2010. godine 42 miliona usamljenih Evropljana potrošilo više od deset milijardi evra ne bi li pronašlo ljubav svog života. Nije teško pogoditi ko najviše ulaže u finansiranje susreta ove vrste. Riječ je o neprevaziđenim romantičarima - Italijanima. Oni su bili spremni da uplate po 400 evra za finansiranje jedne romantične epizode.

Tel: 020 242 258, 069 879 713 www.slusni-aparati.rs

ZANIMLJIVOSTI I STOMATOLOGIJA Časopis MEDICAL, kojeg inače svesrdno preporučujem širokoj čitalačkoj publici, obiluje odabranim tekstovima iz svih oblasti medicine, pružajući na taj način građanima veoma dobru priliku da na dostupan, prikladan i popularan način budu informisani o stanju zdravlja ljudi, a stručnjacima široku lepezu korisnih podataka i dodatnih saznanja. Autor ovog testa odlučio je da MEDICAL-u priredi jedan netipičan članak, koji bi uvaženim čitaocima, moguće, bio interesantan, zanimljiv pa čak i poučan. Piše: prim. mr sc. dr Slobodan V. Radonjić, Spec. za oralnu hirurgiju NAJDUŽI GOVOR VIJEKA Fluorisati ili ne, vodu za piće, u cilju redukcije karijesa zuba, pitanje je kojim su se stručnjaci bavili godinama. Argumenata je bilo i za i protiv. Na ovu temu u Britanskom Donjem domu 1985. godine vođena je debata o predlogu zakona za fluorisanje pijaćih voda, čemu se suprostavljala jedna grupa poslanika zastupajući mišljenje da fluor u vodi ima štetno dejstvo na zube. Nakon trećeg čitanja predloga, zakon je stavljen na usvajanje. Konzervativni poslanik Jan Lovrensi oštro se suprostavio donošenju ovog zakona obrazlažući svoj stav u govoru koji je trajao ravnih 4 časa i 23 minuta. Bio je to najduži govor u Britanskom parlamentu u prošlom, dvadesetom vijeku. Iako je čitava debata trajala punih 21 čas, iako je postignut rekord stoljeća, vladin predlog zakona o fluorisanju pijaćih voda usvojen je velikom većinom glasova poslanika. POKLON PRVAKU SVIJETA U ŠAHU Tigran Vartanovič Petrosjan, 1963. godine, pobjedom nad čuvenim Mihailom Botvinkom, postao je šampion svijeta u šahu. Predstavnik tada sjajne sovjetske šahovske škole, inače Jermenin, bio je za ovaj uspjeh obasut priznanjima, počastima, nagradama i poklonima. Tako mu je jedan stomatolog iz Erevana poslao na dar proteze izrađene u

zlatu i slonovoj kosti, na kojima su umjesto 32 zuba bile ugrađene 32 šahovske figure. IMUĆNI I DOKTOR ZA ZUBE „Zdravlje” - stručno medicinski časopis, prvijenac u Crnoj Gori, u broju 4 (str. 22) od 28.2.1882. god. piše: „Opiljeni, poprijeko izjedeni zubi su obično znak škljofulja. Tome nije mnogo lijeka. Gledajte samo da Vam dijete na tijelu napreduje, a zube zaboravite. Ako ste imućni, potražite ljekara za zube.” SMRT ZBOG ZUBOBOLJE Stari podgorički list „Crnogorski radikal”, 12. februara 1925. godine u rubrici „Dnevnik”, između ostalog, objavio je i sljedeću vijest: „Samoubistvo zbog zubobolje. - U Zamlaćevu dolu, srez Velimski, ubio se iz revolvera Blažo V. Vujačić, zbog zubobolje.” ESKIMI I ZUBOBOLJA U jeziku Eskima ne postoji riječ zubobolja, kao ni nijedna druga riječ koja bi označavala karijes ili neki drugi problem u vezi sa zubima. Tako je bilo sve do dolaska bijelih ljudi i prihvatanja novog načina ishrane i drugih tekovina civilizacije, što im je donijelo, do tada nepoznate, zubne bolesti.

SIMBOLIČNO ZNAČENJE ZUBA Zubi su, van svake sumnje, neobična tvorevina, pa je sasvim razumljivo što su predmet interesovanja ljudi od davnina. Njihova simbolika je toliko raznovrsna i šarolika da nije čudno što je riječ zub veoma često pominjana u raznim izrekama, umotvorinama, izrazima. Naćićemo je i kod velikih pjesnika, slikara, naučnika, filozofa kao i kod običnih ljudi. Pomenimo samo neke, od mnogobrojnih izreka, u kojima zub ima snažno simbolično značenje: Oko za oko, zub za zub. Dosadan je kao zubobolja. Darovnom (poklonjenom) konju se u zube ne gleda. Zubu vremena ništa ne odoli. Uzeo ga je na zub. Rastu mu zazubice. Pokazao je zube. Čvrst ko babini zubi. Govori kroz zube. Naoružan do zuba. Sti’ani zube junače. Drži jezik za zubima. Moramo im pokazati zube. Lako je mrtvom vuku zube brojiti. Procijedio kroz zube. Držati se zubima za vjetar (vazduh). Trbuh do zuba. Zub vremena.

Ovaj tekst završavamo pominjući neke znamenite ličnosti i njihove riječi o zubima. U Homerovoj „Odiseji” Zevs prekorijeva kćerku Atinu zbog njenog pretjeranog zauzimanja za Odiseja - smrtnika, sljedećim riječima: „Čedo, kakva ti riječ iz ograde zubne izmače?” Veliki ruski pripovjedač Anton Pavlovič Čehov napisao je divnu priču „Ah zubi”, njemački sjajni liričar Hajnrih Hajne ispjevao pravu odu: „Pjesmu o zubima”, a u Šekspirovom „Magbetu” postoji sljedeći monolog: „Život je samo sjenka koja hoda, kukavni glumac na pozornici, sat-dva se pući i razbacuje, a potom zuba ne obijeli više.” I u Njegoševom „Gorskom vijencu” zub se pominje na nekoliko mjesta: „[...] uzdu glodat da se lome zubi”, zatim: „Tvrd je orah voćka čudnovata, / Ne slomi ga al’ zube polomi.”

Razgovor u stomatološkoj ordinaciji: dr Nadica Praščević-Zindović, specijalistkinja preventivne i dječije stomatologije

Podgoričani prate modne trendove stomatologije Dr Nadica Praščević-Zindović, stomatolog ambulante „DiosDent”, ordinira u Domu zdravlja Podgorice od 2008. godine. Pružanje zdravstvenih usluga ovdje je posebno usmjereno na tretman pripadnika studentske populacije, jer u sklopu ordinacije funkcioniše i studentska poliklinika. Dr Praščević-Zindović predstavila nam je svoje iskustvo primjene programa reforme stomatološkog sektora u Crnoj Gori, a kako bi se to i očekivalo od ljekara koji je u stalnom kontaktu sa najraznovrsnijim zahtjevima pacijenata, ukazala nam je i na neke specifičnosti rada sa Podgoričanima. Iako smo poželjeli da čujemo i neku anegotu iz ljekarske prakse ordinacije „DiosDent”, ovom prilikom to nije bilo omogućeno. Ljekarska tajna ovdje zaista predstavlja princip poslovanja.

Spadate u grupu stomatologa koji su podržali projekat reforme tog zdravstvenog sektora. Kako je sve počelo i kakav je istorijat postojanja Vaše stomatološke ambulante u okviru Podgoričkog doma zdravlja? Stomatološka ambulanta „DiosDent” postoji od početka reforme stomatološke službe u Crnoj Gori, tačnije od juna 2008. godine. Ovom radu prethodili su višegodišnji rad u Podgoričkom domu zdravlja, a zatim i specijalizacija u Beogradu na Klinici za preventivnu i dječiju stomatologiju. Sada se u Studentskoj poliklinici radi samostalno i u saradnji sa Fondom za zdravstveno osiguranje Crne Gore, sa kojim imamo ugovor o pružanju stomatoloških usluga pacijentima koji

besplatno ostvaruju stomatološku zaštitu. Podsjećamo da se za djecu do 18 godina starosti, trudnice, lica starija od 65 godina i hitna stomatološka stanja ne primjenjuje režim plaćanja stomatoloških usluga.

motivisani za saniranje svog oralnog zdravlja. Stičem utisak kroz svakodnevni praktični rad da je takvih pacijenata ipak sve manje. Svakako da danas u eri izuzetne informisanosti i dostupnosti podataka, to ne bi trebalo da bude tako.

Da li se sadašnji period poslovanja razlikuje u odnosu na period prije početka reforme?

Postoje li neke navike koje bi Podgoričani trebalo da mijenjaju u cilju očuvanja oralnog zdravlja?

Projekat reforme stomatološke službe u Crnoj Gori donio je boljitak na stomatološkoj sceni iz više razloga. Prvenstveno, pacijenti mogu da biraju svog izabranog stomatologa, prema sopstvenom nahođenju, što je za njihovo dobro najbolje. Treba znati da je stomatolog kao i izabrani doktor, neko ko brine o vašem zdravlju tokom života, neko u koga imate povjerenje. Stoga je potrebno da postoji kontinuitet u komunikaciji, u pravilnim vremenskim razmacima. Sa druge strane, smatra se da su stomatolozi tokom perioda ovih reformi u prilici da kreiraju dijapazon stomatoloških usluga koje pružaju pacijentima. Stomatološka oprema, aparati i materijal koje koristimo u svakodnevnom radu svakako da zahtijevaju materijalna ulaganja koja nisu baš tako mala. Pošto raspolažemo sopstvenim sredstvima, sada je svaki stomatolog u mogućnosti da u svojoj ordinaciji organizuje kvalitetnu stomatološku uslugu našim sugrađanima. Formira se jedno zdravo konkurentno tržište stomatoloških usluga građanima, prvenstveno na njihovo zadovoljstvo. Naravno da to znači i napredak u funkcionisanju stomatološkog sektora.

Da podsjetimo, oralno zdravlje podrazumijeva zdrave i sanirane zube koji su prisutni, zatim eliminaciju onih zuba i korijenova zuba koji nemaju ili ne mogu imati funkciju u ustima, nadoknadu zuba kojih nema pomoću fiksnih ili mobilnih protetskih nadoknada... Ne manje važno je i stanje gingive i ostatka sluzokože usne duplje i stanje koštanog tkiva. Svi znamo da je zdravlje najveće bogatstvo, da ga treba čuvati i unapređivati svakodnevno. Zubi i usna duplja neodvojivi su dio našeg zdravlja pa ih treba stalno čuvati. Koliko su Podgoričani skloni praćenju modnih trendova u stomatologiji: ukrasne proteze i sl.? Podgoričani i te kako prate nove trendove u stomatologiji. Sve je veći broj pacijenata koji žele da im zubi budu svjetliji, te stoga u ordinaciji imamo pacijente za tretmane bijeljenja zuba, tinejdžerke žele da imaju cirkone na zubima, a sve češće se događa da pacijenti iz estetskih razloga urade cirkon (cirkonijum) krunice. Takođe, djeca u adolescentnom dobu imaju zahtjeve za ispravljanje položaja zuba pomoću fiksnih ortodontskih aparata.

Koliko su Podgoričani odgovorni kada je u pitanju briga o zdravlju zuba?

Kako bi glasila novogodišnja poruka za čitaoce „Medicala”?

Kao i svuda, i u Podgorici postoje dvije grupe pacijenata - jedni koji brinu o zdravlju svojih zuba te dolaze na redovne kontrolne preglede, zainteresovani su da unaprijede zdravlje, raspituju se ima li noviteta u vezi sa tržištem materijala, koje su to plombe bolje, kada je pravo vrijeme da se zamijene stare plombe... Na drugoj strani, nažalost, postoje i pacijenti koji su manje

Čitaocima „Medicala” u novoj 2011. godini želim prije svega zdravlje, potom boljitak u privatnom životu i poslovni uspjeh! Naravno, poručujem im i da redovno posjećuju svog stomatologa, na obostrano zadovoljstvo! A. Radanović

Prezentacija rezultata pilot-projekta „Rano otkrivanje raka debelog crijeva” koji je od 4. marta 2009. realizovan u Domu zdravlja - Danilovgrad i Kliničkom centru Crne Gore upriličena je 24. januara 2011. u hotelu „Podgorica” u Podgorici. Iskustva o učešću u ovom važnom projektu, rađenom u skladu sa ciljevima Nacionalne strategije za prevenciju i rano otkrivanje raka, prisutnima su predstavili dr Brigita Smolović, koordinatorka projekta, prim. dr Olivera Miljanović, direktorka Kliničkog centra Crne Gore, doc. dr Srđan Đuranović, zvanični konsultant KCCG-a uključen u ovaj projekat i dr Ranko Lazović, hirurg u KCCG-u. Učesnicima skupa obratio se i doc. dr Miodrag Radunović, ministar zdravlja u Vladi Crne Gore. U ime Danilovgradskog doma zdravlja govorila je direktorica Zorica Kovačević.

PROJEKAT SISTEMSKE BORBE PROTIV KARCINOMA DEBELOG CRIJEVA Rad na preventivnoj zaštiti i ranom sprovođenju mjera liječenja i očuvanja zdravlja predstavlja jedan od postulata koji se svojom važnošću i naporom za sprovođenje jasno izdvaja kao preporuka za stvaranje djelotvornog sistema zdravstvene zaštite u svim državama svijeta. Budući da se nezarazne bolesti, posebno hronične nezarazne bolesti, u svim savremenim društvima prepoznaju kao faktor posebne opasnosti, opšta je tendencija svih zdravstvenih politika da se takve bolesti preveniraju i ostvari efikasan sistem rane dijagnostike. Takvi projekti podrazumijevaju angažovanje značajnih resursa: prije svega finansijskih i kadrovskih. Kada je u pitanju angažovanost zdravstvenih ustanova u Crnoj Gori, sasvim je evidentno da se po pregalaštvu za sprovođenje ovakvih projekata i realizovanim programima zaštite zdravlja Dom zdravlja u Danilovgradu izdvaja kao jedan od najaktivnijih zdravstvenih centara države. Jedan u nizu programa zaštite zdravlja građana bio je i pilot-projekat „Rano otkrivanje raka debelog crijeva”, koji je sprovođen u Danilovgradskom domu zdravlja. Naravno, ovo ne bi bilo moguće ostvariti bez sistemski vođene saradnje sa Kliničkim centrom Crne Gore u Podgorici, ustanove koja je je omogućila konsultativnu, koordinatorsku i dijagnostičko-terapijsku pomoć pacijentima čije je zdravstveno stanje zahtijevalo brzu i profesionalnu intervenciju na tercijarnom nivou zdravstvene zaštite. - Vodeći uzročnici smrti u našoj zemlji gotovo su identični sa vodećim uzročnicima smrti u širim djelovima svijeta, prvenstveno u zemljama u Evropi, a maligna oboljenja su na drugom mjestu. U našoj zemlji, rak debelog crijeva je na drugom mjestu po broju novih slučajeva

uzroka smrtnosti od raka. Pozitivna iskustva i dobro sproveden pilot-projekat ranog otkrivanja raka dojke, bili su pokretač ovoj zdravstvenoj ustanovi da započnemo realizaciju još jednog veoma značajnog projekta ranog otkrivanja raka debelog crijeva - objasnila je predstavnica Doma zdravlja u Danilovgradu, Zorica Kovačević direktorica te ustanove. Napomenuvši da dobar dio zasluge za realizaciju ovog programa pripada Ministarstvu zdravlja Crne Gore i Kliničkom centru Crne Gore, ona je ukazala na osnovne programske aspekte ovog projekta. Bili su to: obuhvatanje ciljane populacije, osoba starosti 50–74 godine starosti, sa prosječnim rizikom za nastanak raka debelog crijeva, sprovođenje anketiranja o prisustvu simptomatologije i osnovnim fizičkim propozicijama ispitanika, edukacija učešćem u naučno-stručnim radionicama i upoznavanje sa sadržajem namjenski pripremljenih brošura, realizovani saradnjom Danilovgradskog doma zdravlja sa Kliničkim centrom Crne Gore, kao i procjena o neophodnosti sprovođenja daljeg kliničkog nadzora: kolonoskopije, hirurških i radioloških intervencija. Osnovni metod ljekarskog nadzora bio je skrining. Zaključno sa 31. 12. 2010. testirano je blizu 1. 000 pacijenata, a obrađeno je ukupno 750 ispitanika, i to od strane stručnjaka Instituta za javno zdravlje, objasnila je g-ca Zorica Kovačević. Navodeći parametre privatne i sekundarne prevencije, dr Brigita Smolović, učesnica tima Kliničkog centra Crne Gore zaduženog za podršku projekta o kom je riječ, objasnila je da skrining, kao dio sekundarne preventivne akcije, pomaže u otkrivanju preneoplastičnih lezija ili ranih neoplastičnih lezija u asimptomatskoj ili ranoj simptomatskoj fazi. - To znači: otkriti karcinom kod osobe koja nema simptome, da bi njeno liječenje bilo uspješnije, a

Pohvale predanosti profesionalaca Pohvalne ocjene o angažovanosti izabranih ljekara danilovgradskog Doma zdravlja bile su lajtmotiv skoro svih izlaganja na skupu posvećenom prezentaciji rezultata pilot-projekta „Rano otkrivanje raka debelog crijeva”. Ne jednom je konstatovano da se značaj njihove uloge u programu ogleda u veoma visokom procentu postignuća, od preko 70% u odnosu na ukupni broj kontaktiranih osoba. Ono se bazira na motivaciji ispitanika da prihvate sugestije za kontrolu zdravlja i na taj način se uključe u ovaj program. Značajan doprinos njihovom misionarskom radu dale su prateće službe medicinske podrške, u prvom redu medicinski i patronažni tehničari danilovgradske zdravstvene ustanove. preživljavanje duže - navela je dalje dr Smolović. Testiranje prisustva golom oku nevidljivog krvarenja u uzorku stolice, tzv. okultnog krvarenja, bio je, kako je izvijestila dr Smolović, osnovni metod istraživanja. Komfornost u njegovoj realizaciji ostvarivana je prevazilaženjem potrebe za sprovođenjem pripreme za testiranje: izbjegavanje konzumacije crvenog mesa i svježeg voća i povrća u periodu od tri dana pred vršenje nalaza. Detaljno obrazlažući aspekte istraživačkog pristupa i načina daljeg kliničkog procesuiranja pacijenata kod kojih je ustanovljen pozitivan odgovor na testiranje, dr Smolović je navela i podatak da je ukupno odrađeno 128 kolonoskopskih pregleda, 81 skrining, kod 15 osoba ustanovljeno je prisustvo polipa u debelom crijevu, a kod 4 osobe dijagnostikovan je karcinom. Govoreći o rizičnim grupama, ona je objasnila da kod bliskih srodnika osoba kod kojih je dijagnostikovan karcinom rizik za dobijanje ove bolesti veći je 2-3 puta u odnosu na ostali dio populacije. Stoga i nadzor njihovog zdravstvenog stanja predstavlja važan segment programa očuvanja zdravlja građana.

Dr Srđan Đuranović, ljekar Kliničkog centra Crne Gore, ukazao je na prednosti i nedostatke programa sprovođenja rane prevencije, a ukazao je i na neka od iskustava zemalja okruženja u kojima su oni sprovođeni. 2002. godine, skriningom sprovedenim u Mađarskoj otkriveno je 0.2 % slučajeva obolijevanja od karcinoma debelog crijeva (u odnosu na izabrani uzorak populacije od oko 1.000 osoba), u Hrvatskoj je još 1989. godine taj procenat bio identičan prethodno navedenom, u Slovačkoj 0.4%, a u Vojvodini, na uzorku od 800 učesnika, pronađeno je 0.9% slučajeva dijagnostikovanog karcinoma. Podaci istraživanja sprovedenog u Danilovgradu pokazuju 0.5% rano otkrivenih pojava obolijevanja. Dr Đuranović je objasnio da brz, ali vrlo komplikovan pregled kakav je skrining debelog crijeva, zahvaljujući primjeni anestezioloških sredstava, danas predstavlja sve komforniji oblik dijagnostičko-terapijskog djelovanja. Ujedno, on je istakao i značaj integrisanosti hirurških, patohistoloških, kao i gastroenteroloških bolničkih službi u cilju ostvarivanja što efikasnijeg učinka programa ove vrste. Na činjenicu da je skrining debelog crijeva metod koji je 7–10 puta smanjio smrtnost od karcinoma ovog organa kod građana SAD-a, ukazao je dr Ranko Lazović, jedan od ljekara Kliničkog centra Crne Gore koji su uzeli aktivnog učešća u sprovođenju programa rane prevencije i liječenja baziranog na danilovgradskoj regiji. Opisujući prednosti kolonoskopskog pregleda i preporučujući sprovođenje jednog godišnjeg pregleda ove vrste kod pacijenata koji spadaju u grupu sa povećanim rizikom od obolijevanja, on je naveo i da postoje izvjesni problemi u vezi sa njenom realizacijom - u prvom redu mogućnost nanošenja ozljede prilikom pregleda. Stoga, sugerisao je, bilo bi poželjno da se izvrši centralizacija obavljanja kolonoskopije u odnosu na zdravstveni sistem Crne Gore, te da se usluge te vrste vrše u Kliničkom centru Crne Gore, ustanovi tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite u kojoj se svakodnevno obavlja veliki broj pregleda ove vrste. Potrebu za radom na programima preventivnog djelovanja u Crnoj Gori dr Lazović je argumentovao podatkom da se čak 95% slučajeva obolije-

vanja od karcinoma debelog crijeva dijagnostikuje prekasno, u C stadijumu razvoja bolesti. Izrazivši zadovoljstvo zbog uspješne realizacije programa kojim je bio objedinjen sistem zdravstvenih usluga Crne Gore, od angažovanja izabranih ljekara da pružanja usluga na tercijarnom nivou zdravstvene zaštite, prim. dr Olivera Miljanović, direktorica Kliničkog centra Crne Gore, istakla je da je riječ o projektu koji je donio više vrijednosti. - Kroz ovo smo zajedno učili svi. Učili su naši pacijenti, da se, kad imaju tegobe, jave a ne da čekaju da ih zapravo otkrijemo onda kad je kasno. Učili su što je to skrining i kako da prihvate skrining, jednu invazivnu metodu, iako je ona možda malo invazivna po zdravlje. Učili smo mi svi zajedno, od primarnog nivoa do tercijarnog, koliko i kakvih pacijenata imamo i na koji način tom metodologijom da priđemo pacijentima odnosno opštoj populaciji i da na taj način motivišemo da više ulože u svoje sopstveno zdravlje - navela je prim. dr Miljanović. Ona je objasnila i kakav je bio sistem angažovanosti službi Kliničkog centra u obezbjeđivanju podrške projektu rane dijagnostike i liječenja karcinoma debelog crijeva. Pacijentima kod kojih je testiranjem u Danilovgradskom domu zdravlja utvrđeno da postoji potreba za vršenjem dodatnih intervencija u Kliničkom centru, vršeni su pregledi u okviru namjenski osposobljene kololinije, obezbijeđeno je posebno radno vrijeme u popodnevnim časovima, nadasve, brz kontakt pacijenta sa ljekarom - najkasnije za 7 dana. Poseban sistem koordinacije rada dvaju zdravstvenih sistema predstavljalo je pripremanje i sprovođenje programa edukacije građana. Ministar zdravlja u Vladi Crne gore, doc. dr Miodrag Radunović izrazio je spremnost Ministarstva za dalje pružanje podrške ovakvim programima i podsjetio na značaj njihove primjene u očuvanju i unapređenju zdravlja građana Crne Gore. Podsjećajući na činjenicu da od karcinoma debelog crijeva u svijetu godišnje oboli 11.1 miliona osoba, te da se 66% slučajeva obolijevanja evidentira u zemljama u razvoju, on je naveo i podatke koji važe za Crnu Goru. Tokom 2009. godine, od posljedica ove teške bolesti umrle su 891-ije osobe, a prevagu u sklonosti ka obolijevanju nose osobe muškog pola. Sistem programskih akata čiji je noseći element Strategija za nezarazne bolesti, prema

U okviru svog izlaganja, doc. dr Miodrag Radunović naveo je statističke podatke relevantne za opisivanje postignuća ostvarenog sprovođenjem pilot-projekta prevencije i ranog liječenja raka debelog crijeva. Ukupno je testirano 757 ispitanika, od kojih je 128 imalo pozitivne rezultate prisustva okultnog krvarenja. U Kliničkom centru Crne Gore izvršen je 81 kolonoskopski pregled, od čega 46 kod osoba sa povećanim rizikom za obolijevanje. Kod 15 osoba potvrđeno je prisustvo polipa, od kojih je kod 5 osoba izvršena endoskopska polipektomija. Karcinom je dijagnostikovan kod 4 osobe (0.5% ukupnog broja ispitanika), a kod troje njih izvršene su hirurške intervencije.

ministrovoj najavi, od 2011. godine biće obogaćen Nacionalnim programom za kontrolu malignih bolesti i Nacionalnim programom za rano otkrivanje raka debelog crijeva i grlića materice. - Ovim Ministarstvo zdravlja inicira plan aktivnosti koje će precizno definisati ciljeve, specifičnim djelovanjem i sa dinamičnom realizacijom. Ti problemi predstavljaće integrisanu akciju društva, usmjerenu na faktore rizika i socijalne determinante zdravlja, za učešće u bolesti - objasnio je doc. dr Radunović. Izražavajući saglasnost sa od strane više govornika iznesenim sugestijama o neophodnosti aktivnijeg angažovanja i osposobljavanja zdravstvenih službi Sjevera Crne Gore, ministar Radunović je potvrdio i opravdanost potrebe da se ovaj vid borbe proširi sa lokalnog na državni nivo, kao i potrebu za jačanjem kadrovske popune potencijala i zakonske regulative koji će doprinijeti obezbjeđivanju kvalitetnog sistemski vođenog odgovora na karcinom debelog crijeva. Jedan od oblika edikativne podrške ovom projektu Ministarstvo će realizovati krajem februara 2011, distribucijom 5.000 primjeraka edukativnih brošura o ranom otkrivanju karcinoma debelog crijeva. Više puta tokom prezentacije istaknuta je i potreba za nastavkom rada na sprovođenju pilot-projekta Danilovgradskog doma zdravlja i Kliničkog centra Crne Gore. A. Radanović International Health d.o.o. Podgorica, ul. Vuka Karadžića 11 Tel./Faks: 020/ 231-342 Mob.: 067/ 612-611 www.internationalhealth.biz

GE132 dva puta jači antioksodant MEHANIZMI DEJSTVA GE132: SASTAV:

- Stimulacija imunog sistema - Visoko povećanje nivoa kiseonika u ćelijama

Organski germanium 100mg Matični mliječ 130mg Dupli ajkulin protein 30mg Zeleni čaj 80mg Ekstrakt koščice crvenog groždja 80mg Ekstrakt latice ruže 80mg NOVO - MANJE, EKONOMIČNIJE

Prije upotrebe detaljno pročitajte uputstvo, ako vam je potrebna još neka dodatna informacija ili savjet obratite se ljekaru ili farmaceutu

PAKOVANJE

dok traju zalihe Uvoznik i distributer za Srbiju: MCG group d.o.o. Slobodana Selenića 44, Veternik 21203, Novi Sad, tel./fax: 021/824 864, tel: 021 824 936, 649 649 5, mobilni: 063 50 40 13, e-mail: mcg@teamnet.rs, www.mcggroup.rs Uvoznik i distributer za Crnu Goru: Donator d.o.o. Kuće Rakića bb, Tuzi, Podgorica 81206, tel. 020/870-059, fax: 020/870 082, e-mail: info@donator.co.me

Ostriga tokom života može da mijenja svoj pol neograničen broj puta.

Svakih 7 sekundi jedna osoba u svijetu zarazi se virusom SIDE.

Ljekar Žozef Giljoten dao je predlog o korišćenju giljotine.

Najveći čovječiji organ je koža. Smatra se da odrasla osoba ima prosječno 2.7 kg kože.

Koka-kola se u početku prodaje mogla kupiti jedino u apoteci.

Prvim seksologom u svijetu uslovno se smatra Vatsjajana, mitski pisac indijskog djela Kamasutra.

Žaba pomoću očnih jabučica gura hranu niz grlo.

Prva „beba iz epruvete” zove se Lujza Braun.

Vatikan je jedina država u kojoj nema rađanja.

Aleksandar Grejam Bel nikada nije koristio spravu čiji je izumitelj telefon - da bi razgovarao sa svojom ženom i kćerkom. Razlog tome bila je činjenica da su one bile gluvonijeme.

Rimljani su vjerovali da zelena salata uspavljuje. Rimski carevi su se hranili njome pred spavanje.

Mačke mogu proizvesti preko stotinu različitih glasovnih zvukova. Kod pasa se razlikuje svega oko 10 vrsta zvukova.

U srednjem vijeku šećer je bio toliko dragocjen da je vrijedio 9 puta više od mlijeka.

Leonardo da Vinči patio je od disleksije.

KLINIČKA

MIKROBIOLOGIJA Doc. dr Vineta Vuksanović Klinička mikrobiologija je nauka koja se bavi izučavanjem patogenih mikroorganizama: bakterija, virusa, gljivica i parazita. Mikroorganizmi su najmanja živa bića koja nijesu vidljiva golim okom. Laboratorija gdje se vrši ispitivanje bioloških uzoraka na mikroorganizme sa ciljem da se dobije informacija o zdravlju pacijenta naziva se klinička (medicinska) laboratorija. Mikroorganizmi su poznati još od davnih vremena. Skretali su pažnju jer su bili prepoznati kao uzročnici zaraznih bolesti koje su se masovno javljale kod ljudi i životinja. U najstarijim vjerskim i drugim pisanim dokumentima postoje podaci koji govore da su ljudi znali ne samo o zaraznim bolestima, nego i o njihovom porijeklu, prenošenju i sprečavanju. Stari Egipćani, 4000 godina prije nove ere, su znali da neke bolesti se prenose dodirom sa bolesng na zdravog čovjeka. Oni su koristili kuhinjsku so i šalitru kao dezinfekciona sredstva u konzervaciji mumija. Vavilonci i Asirci još 3500. godine prije nove ere su znali da je lepra prenosiva bolest zbog čega su „gubavce” izdvajali od zdravih ljudi. Stari Jevreji su znali da bolesti kao što su kuga, trahom, lepra, antrax i šuga se prenose dodirom, odjećom i prašinom (zapis u III Mojsijevoj knjizi 400 g. prije n. ere). Do XV vijeka, pod uticajem Hippocrates-ovog mišljenja, vjerovalo se da bolesti mogu biti izazvane spoljnim faktorima sredine u vidu štetnih isparenja u

vazduhu koje su nazivali „mijazme”. Srednji vijek je prekretnica u shvatanju pojave zaraznih bolesti jer počinje da dominira učenje o „contagiji”. Girolamo Fracastoro, 1478-1553. godine, italijanski ljekar razvio je učenje o postojanju infektivnog agensa, contagium vivum, koji dovodi do pojave zarazne bolesti. Mikrobiologija postaje određenija pronalaskom mikroskopa. Antony van Leeuwenhoek (1632-1723. godine) bio je holandski trgovac koji je 1674. godine napravio prvi mikroskop. Ovaj mikroskop koji je uvećavao 300 puta, prikazao je prvi put u istoriji čovječanstva prisustvo mikroorganizama u ljudskim sekretima. Mikrobiologija svoj pravi procvat doživljava u XIX vijeku, kada i dovodi do preokreta u medicini. Uticaj mikrobiologije na medicinu u tom periodu najbolje definišu riječi italijanskog istoričara medicine Kastiljonija iz 1925. godine: „Početak mikrobiološkog shvatanja označava ne samo stvaranje nove medicinske grane, već i preokret u celokupnom sklopu ljekarske misli. Istorija bakteriologije je jezgro istorije medicine novog doba”. Svijet koji je otkrio van Leeuwenhoek, danas je smješten u vrlo kompleksnu oblast medicinske (kliničke) mikrobiologije. Medicinska mikrobiologija, kako je već rečeno, izučava četiri grupe mikroorganizama (bakterije, viruse, gljive i parazite). Svaka grupa ima specifičnu kompleksnost, ne samo po pitanju građe, nego i po pitanju bolesti koje izaziva. U svijetu medicine, mikrobiologija danas predstavlja dijagnostičku granu koja je neophodna u svim njenim oblastima kada se sumnja na zarazne bolesti. Zbog toga jedan od najznačajnijih razloga za izučavanje mikroorganizama je činjenica da njihovo poznavanje omogućava razumijevanje bolesti koje izazivaju i na koji način da se kontrolišu. Nažalost, odnosi među domaćina, mikroorganizma i bolesti koje izazivaju nijesu jednostavni. Većina mikroorganizama ne izaziva bolest, iako ima i takvih. Opet, manji broj mikroorganizama je striktno patogen. Umjesto toga, veći broj mikroorganizama izaziva bolest samo u strogo definisanim situacijama. Neke bolesti nastaju

isključivo kada čovjek dođe u kontakt sa spoljnim izvorom infekcije (egzogene infekcije), dok druge bolesti nastaju od sopstvene mikroflore (endogene infekcije). Interakcija domaćina i mikroorganizma je kompleksna. Interakcija može da rezultira tranzitornom kolonizacijom, dugim simbiotičkim odnosom ili bolešću. Virulentnost i lokacija mikroorganizma, kao i mogućnost imunološkog odgovora domaćina, određuju ishod interakcije. Klinička mikrobiološka laboratorija igra značajnu ulogu u dijagnozi i kontroli infektivnih bolesti. Međutim, doprinos laboratorije može biti limitiran ukoliko uzorak koji se dostavlja ne ispunjava potreban kvalitet ili je transport sproveden na neodgovarajući način. Dijagnoza uzročnika infekcije je ključna karika u tretmanu zaraznih bolesti. Dijagnoza infekcije postavlja se utvrđivanjem prisustva mikroorganizama u ljudskom organizmu. Uzorak je biološki materijal koji se uzima od bolesnika i analizira u mikrobiološkoj laboratoriji. Da bi se mikroorganizam naznačio kao etiološki uzročnik za neku zaraznu bolest, potrebno je da budu ispunjeni Kochovi postulati: 1.Od uzorka uzetog od bolesnika treba da se izoluje mikroorganizam u čistoj kulturi. 2.Izolovani mikroorganizam inokuliran u eksperimentalnu životinju daje istu bolest kao kod bolesnog čovjeka. 3.Od uzorka uzetog od prethodno inokulirane životinje treba da se izoluje mikroorganizam u čistoj kulturi. Danas rutinska mikrobiološka dijagnostika obuhvata: uzimanje uzorka, transport do laboratorije, obradu uzorka s izolovanjem i identifikacijom uzročnika, tumačenje rezultata i interpretacija osjetljivosti mikroorganizama. Pravilno uzimanje i transport uzorka, koji se često rade van mikrobiološke laboratorije, neophodan su uslov da bi se dobio validan rezultat i bitno zavise od vrste uzorka. Zbog njihovog velikog značaja, danas postoje procedure koje detaljno govore o svim koracima postavljanja pravilne mikrobiološke dijagnostike: od uzimanja reprezentativnog uzorka do pravilnog tumačenja dobijenog nalaza. Shodno tome, za postavljanje mikrobiološke dijagnostike treba ispoštovati sve korake mikrobiološke procedure, kako bi mikrobiologija kao medicinska grana dala pravi doprinos u liječenju ljudi. Važno je shvatiti da mikrobiološki svijet jeste dinamična zajednica koja stalno evoluira. Danas se otkrivaju nove bolesti i novi mikroorganizmi, a već poznati mikroorganizmi mijenjaju neke svoje osobine. Sadržaj ove knjige usmjeren je da obogati razumijevanje mikroorganizama i bolesti koje one izazivaju. (KLINIČKA MIKROBIOLOGIJA, Uvod, doc. dr Vineta Vuksanović, Univerzitet Crne Gore, Podgorica, 2009.)

Specijalizirajući se od samog početka u njezi osjetljive, suve i atopiji sklone kože, Dermatološka laboratorija Uriage nastoji zadovoljiti očekivanja zdravstva, ljekara, dermatologa i farmaceuta na području higijene i njege kože. Danas Uriage pokriva osnovne potrebe kože u svim životnim razdobljima i osigurava kompletnu liniju hipoalergenih proizvoda temeljenih na termalnoj vodi Uriage.

Cu Zn gel -dermatološki gel namijenjen za pranje oštećene kože -sadrži bakar-pidolat i cink-pidolat, minerale koji dezinfikuju kožu. Bez sapuna, parfema i konzervansa -primjenjuje se kao sredstvo za tuširanje, nanosi se na mokru kožu, blago zapjeni i dobro se ispere -pri pranju se ne preporučuje korišćenje sunđera -pri pranju kosmatih djelova razrijediti Uriage Cu Zn gel i 1 dl tople vode -mogu ga koristiti djeca i odrasli -posebno se preporučuje osobama osjetljive kože sklone atopijskom dermatitisu -ne smije doći u kontakt sa očima -kupuje se u apoteci

Pruriced krem i gel -dermatološki krem i gel namijenjeni su koži sklonoj svrabu -sadrže kalamin (ulje iz koštica maline), termalnu vodu koja brzo smanjuje svrab i potrebu za češanjem -bez konzervansa i parfema -primjenjivati ih u tankom sloju na područja zahvaćena svrabom kad god je potebno -mogu ga koristiti djeca i odrasli -Pruriced gel, namijenjen kosmatim djelovima tijela, idealan je za anogenitalnu primjenu

MEDITAS d.o.o. Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

tel: 020 625 016

UPUTSTVO ZA PREVENCIJU

I LIJEČENJE GRIPA I

PREHLADE GRIP (INFLUENCA) Šta je grip/influenca?

Influenca je infekcija respiratornog (disajnog) sistema uzrokovana virusom influence. Postoje tri tipa virusa influence: A, B i C -Tipovi A i B su najozbiljniji. Ovi virusi se stalno mijenjaju i različite vrste cirkulišu širom svijeta svake godine. Prirodni odbrambeni sistem čovjeka ne može da prati ove promjene. Stoga, svake godine obolijevamo od gripa. -Tip C izaziva veoma blagu bolest ili uopšte ne daje simptome. Ne uzrokuje masovno obolijevanje i nema veliki zdravstveni značaj kao virusi influence tipa A i B. Virus tipa AH1N1/09 izazvao je 2009/2010. godine pandemiju. Pandemija gripa nastaje stvaranjem novog podtipa virusa gripa A, koji nikad nije cirkulisao u ljudskoj populaciji i protiv koga ne postoji imunitet. Ova pandemija je bila umjerene težine jer je učestalost oboljelih sa teškom kliničkom slikom bila slična kao kod sezonskog gripa. Virus tipa A H5 N1 je virus avjarne influence, ili ptičjeg gripa. Virusi ptičjeg gripa obično ne inficiraju čovjeka, ali je od 1997. godine registrovano više od 500 slučajeva infekcije ovim virusom kod čovjeka, posebno u Aziji. Stopa smrtnosti kod ovih registrovanih slučajeva je veća od 50%. Virus se obično prenosi na čovjeka direktnim kontaktom sa bolesnom, živom ili mrtvom živinom. Smatra se, iako nije dokazano, da je u nekoliko slučajeva došlo do prenosa ovog virusa sa čovjeka na čovjeka ali samo u vrlo bliskom i dugotrajnom kontaktu. Iako prenos virusa sa čovjeka na čovjeka nije za sada dokazan (ne širi se dalje od jedne osobe), naučnici su ubijeđeni da se može dogoditi da se virus počne širiti kontaktom među ljudima i izazvati masovno obolijevanje u cijelom svijetu, pandemiju. Eksperti, širom svijeta, prate situaciju u Aziji i drugim državama gdje se registruje ptičji grip u cilju brzog uočavanja momenta kada virus počne da se širi, kako bi se na vrijeme reagovalo na pojavu pandemije.

hospitalizaciju -utiče na sve druge aspekte normalnih svakodnevnih aktivnosti osoba i društvene zajednice.

Bolest gripa utiče na svakodnevne aktivnosti: -odsustvo iz škole -odsustvo sa posla -uzrokuje komplikacije kao što je upala pluća koja zahtijeva

Kod djece

Mnoge osobe koje obole od gripa, kažu da se osjećaju kao da ih je pregazio kamion. Ovakav pad u kvalitetu života, izmijenjena priroda virusa, i opasnosti od komplikacija koje mogu da ugroze život, doprinose da se grip smatra ozbiljnim zdravstvenim problemom. Grip može biti fatalan kod: -starih osoba -osoba sa hroničnim bolestima -osoba sa slabim odbrambenim sistemom SIMPTOMI GRIPA Kod odraslih Ako se radi o blažem obliku, grip može da ima karakteristike obične prehlade. Ali mnogo češće, simptomi se javljaju iznenada i mogu da uključe: -temperaturu od 38°C i više -kašalj -bol u mišićima -bol u grlu -groznicu -malaksalost -glavobolja -pandemijski soj AH1N1/09 je uzrokovao i proliv kod manjeg broja oboljelih. Većina osoba se oporavi od gripa u toku jedne ili dvije nedjelje, ali drugi, posebno stare osobe, mogu osjećati slabost dugo vremena poslije prestanka simptoma.

Simptomi kod školske djece i adolescenata su slični kao i kod odraslih. Djeca imaju veću temperaturu nego

INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE Centar za kontrolu i prevenciju bolesti

odrasli koja se kreće od 39°C - 41°C. Kod predškolske djece i odojčadi grip je teško prepoznati, jer su simptomi veoma slični infekcijama koje izazivaju drugi virusi. Ako su navedeni simptomi prisutni, a registrovana je pojava gripa u vašoj oblasti, odmah kontaktirajte vašeg ljekara. LIJEKOVI ZA GRIP 1. Antivirusni lijekovi Sljedeća četiri antiviralna lijeka se koriste za tretiranje virusa influence: oseltamivir (Tamiflu®) zanamivir (Relenza®) amantadine (Symmetrel®) rimantadine (Flumadine®) Prva dva lijeka oseltamivir (Tamiflu®), zanamivir (Relenza®) pripadaju grupi novijih lijekova koje koristimo za liječenje influence tipa A i B, dok su amantadine i rimantadine stariji lijekovi koji se mogu koristiti samo za tretiranje influence tipa A. Vrijeme je osnovni faktor! Započinjanje liječenja sa ovim lijekovima u prva dva dana poslije pojave simptoma gripa smanjit će dužinu trajanja bolesti i ozbiljnost simptoma najmanje jedan dan. Pravovremeno liječenje rezultira bržim oporavkom i prevenira razvoj komplikacija gripa.

minicima, ili njihovom kombinacijom. Postoje mnogi lijekovi za liječenje simptoma gripa koji sadrže oba sastojka. Konsultujte vašeg ljekara ako imate neku hroničnu bolest, kao što su npr. poremećaj funkcije štitne zlijezde, visok krvni pritisak itd. Adekvatna ishrana i uzimanje dosta tečnosti neophodni su za brži oporavak i prevenciju dehidracije. Takodje, preporučuje se i mirovanje. Ne preporučuje se obavljanje uobičajnih aktivnosti dok traju simptomi. Ostanite kod kuće 24h nakon normalizacije tjelesne temperature. ŠTA MOŽETE URADITI DA SPRIJEČITE GRIP Prevencija: Vakcina protiv gripa Postoje dvije vrste vakcina (u formi: injekcija i nazalni sprej). Injekcija pruža bolju zaštitu, a vakcina u spreju se preporučuje grupama koje nijesu u velikom riziku, tj. mogu da je prime samo zdrave osobe. Najbolji način za prevenciju gripa jeste vakcinacija protiv gripa, a najbolji period za vakcinisanje je od početka oktobra do sredine novembra. Vakcina se takodje može primiti u bilo koje vrijeme u toku trajanja sezone gripa (oktobar-mart), čak i kada je virus već počeo da se širi u vašem okruženju.

Napomena: Lijekove nemojte uzimati bez prethodnog pregleda i savjeta ljekara. Obavijestite vašeg ljekara o tome da li imate hronično oboljenje pluća kao što je bronhijalna astma, jer je potreban oprez ako se propisuje zanamivir. Potrebno je da imate bronhodilator ako imate otežano disanje; u takvom slučaju obavijestite vašeg ljekara i prekinite sa uzimanjem zanamivira. 2. Simptomatska terapija Lijekovi mogu smanjiti neprijatnosti koje izazivaju simptomi gripa. Aspirin (preparat na bazi acetil-salicilne kisjeline) ne treba davati djeci mlađoj od 18 godina, jer može da uzrokuje Rey-ov sindrom, rijetku ali ozbiljnu bolest jetre i centralnog nervnog sistema (mozga). Visoku tjelesnu temperaturu treba spuštati rashlađivanjem organizma (tuširanje mlakom vodom) ili lijekovima (tipa paracetamola, ibuprofena i sl.). Kašalj i curenje iz nosa, najbolje se liječe sa sredstvima za dekongestaciju, antihista-

INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE Centar za kontrolu i prevenciju bolesti

Potrebno je da se vakcinišete svake sezone, jer se virus konstantno mijenja zbog čega se vakcine proizvode svake godine, kako bi se ljudi zaštitili od novih vrsta virusa. Koje osobe treba da primaju vakcinu -sva lica starija od 6 mjeseci sa hroničnim zdravstvenim stanjem, posebno astmom, drugim plućnim i srčanim bolestima, gojazni, oboljeli od šećerne bolesti itd. -pacijenti u ustanovama za liječenje hroničnih bolesti, ili stare osobe koje žive u organizovanom obliku smještaja - zdravstveni radnici koji imaju direktan kontakt sa pacijentima - trudnice Za navedene grupe vakcina se obezbjedjuju besplatno. Vakcina protiv gripa se ne preporučuje osobama koje: kcine

-su alergične na jaja ili na neku komponentu va-

-imaju Guillain-Barre sindrom -imaju akutnu bolest i groznicu (vakcina se ne smije primiti do oporavka).

- Perite vaše ruke Čestim pranjem ruku značajno smanjujete mogućnost da se inficirate, raznim mikroorganizmima (bakterijama, virusima i dr.) - Izbjegavajte dodirivanje očiju, nosa ili usta prljavim rukama Mikroorganizmima se često inficirate kada dodirujete rukama nešto što je predhodno kontaminirano (zaprljano) sa klicama, a potom dodirujete sopstvene oči, nos ili usta.

Neželjeni efekti vakcine: ZDRAVE HIGIJENSKE NAVIKE - u prevenciji zaraznih oboljenja - Izbjegavajte blizak kontakt Izbjegavati blizak kontakt sa ljudima koji su bolesni. Kada ste bolesni, držite se na odstojanju od

Vakcina u spreju

drugih ljudi da se ne bi i oni razboljeli.

Napomena: Nijedna vakcina ne pruža 100% zaštitu, pa ni vakcina protiv gripa nije izuzetak. Ponekad, osoba koja je vakcinisana može takoñe da se razboli od gripa. Efektivnost vakcine je izmedju 70 i 80% kod zdravih mladih ljudi, a niža kod starijih i bolesnih osoba.

- Ostanite kući kada ste bolesni Kada ste bolesni, ako je moguãe, ostanite kući, tj. ne idite na posao, u školu. Na taj način ćete pomoći u prevenciji obolijevanja drugih osoba od bolesti od koje vi bolujete. - Zaklonite vaša usta i nos Pokrite vaša usta i nos sa maramicom kada kašljete ili kijate. Na taj način spriječavate da se druge osobe u vašoj okolini inficiraju, odnosno razbole.

-vakcina se dobija iz virusa koji nije više aktivan, s toga, niko ne može dobiti grip od vakcine protiv gripa -kod jedne od tri osobe (33%) pojavi se crvenilo oko mjesta gdje je data vakcina, i to traje jedan ili dva dana, nakon čega nestaje bez posledica -groznica i bolovi nijesu uobičajni a druge ozbiljnije reakcije su rijetke.

Komplikacije gripa Imate povećan rizik za razvoj komplikacija gripa ukoliko ste stariji od 65 godina, trudnica, gojazna osoba, hronični bolesnik ili dijete mlađe od 2 godine. Upala pluća može biti izazvana virusom gripa ili bakterijama koje uđu u pluća kada je odbrambeni sistem osobe oslabljen usljed gripa. Odmah posjetite ljekara ako: -imate otežano disanje -pritisak ili bol u grudima -imate bol u grudima, dok kašljete -ponovnu pojavu temperature -iskašljavate žutozeleni ili sukrvičavi sekret -iznenadnu vrtoglavicu, ošamućenost -povraćanje.

INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE Centar za kontrolu i prevenciju bolesti

Od drugih infekcija koje su povezane sa gripom najčešće su upala sinusa (sinusitis), upala bronhija (bronchitis) i infekcija srednjeg uha. Kašalj poslije infekcije, bez iskašljavanja sekreta, može da traje nekoliko nedjelja ili mjeseci poslije prestanka simptoma gripa. Ovakav kašalj se dovodi u vezu sa simptomima sličnim astmi, i može se nekada tretirati lijekovima koji se primjenjuju kod astme. Posavjetujte se sa svojim ljekarom ako imate ovakvu vrstu kašlja.

povezanih sa simptomima gripa. Odmaranje (mirovanje) u toku trajanja bolesti je vrlo važno ali ne i jedina mjera. Ukoliko ste u većem riziku od razvoja komplikacija gripa, odmah se obratite ljekaru i ne sprovodite liječenje kod kuće bez nadzora ljekara. ZABLUDA: Grip ili prehladu možete dobiti ako izlazite vani po hladnom vremenu ISTINA: Grip i prehlade su mnogo češće u zimskom periodu, iz razloga što se zbog hladnoće osobe skupljaju u zatvorenim prostorima, pa se virus lakše prenese. Tako da grip i prehlada nemaju veze sa boravkom vani po hladnom vremenu (hladnoća može da oslabi imuni sistem ali gripa nema bez kontakta sa virusom gripa).

PREHLADA I GRIP: ZABLUDE I ISTINE

ZABLUDA: uzimanje vitamina C u velikim količinama, može da spriječi grip ili prehladu ili rezultira brzim oporavkom

ZABLUDA: Grip se može dobiti od vakcine protiv gripa

ISTINA: Ovakve tvrdnje nijesu dokazane. Ipak, veoma je važno za ukupno zdravlje uzimati neophodne količine vitamina C, kao i ostalih vitamina.

ISTINA: Vakcina protiv gripa kojom se vakciniše stanovništvo u Republici Crnoj Gori dobija se iz inaktiviranih virusa, tako da ne postoji mogućnost da se od vakcine dobije grip. Kod nekih osoba može da se javi crvenilo na mjestu gdje je aplicirana vakcina, a u rijetkim slučajevima može da dođe do pojave povišene tjelesne temperature, bola u mišićima i malaksalosti u trajanju od nekoliko dana. U veoma rijetkim slučajevima kada je osoba alergična na sastojke vakcine (najčešće na jaja), dolazi do trenutne alergijske reakcije. ZABLUDA: "Stomačni grip" je jedna vrsta gripa

ZABLUDA: "Prehladu treba iscrpiti glađu, a grip nahraniti" ISTINA: Ovakva ideja se ne preporučuje ni u kom slučaju. Kod prehlada i gripa, potrebno je uzimati nešto više tečnosti nego obično. Treba piti vodu i sokove, jesti prema apetitu, i uzimati tople napitke kako bi se ublažio kašalj i upaljeno grlo. Ipak ne treba se «nalivati» tečnošću i opterećivati kardiovaskularni sistem i bubrege, naročito ukoliko imate hronične bolesti srca, pluća i bubrega.

ISTINA: Jedna od tri osobe koja oboli od gripa može da ima i stomačne tegobe, ali to je veoma rijedak glavni simptom gripa. Drugi virusi i bakterije, odnosno trovanje hranom su češći uzroci mučnine, povraćanja i proliva, ipak postoji grip kod odraslih osoba što često počinje sa stomačnim tegobama (prolivom), stoga ukoliko dolazite iz oblasti u kojima je registrovan ptičji grip obavezno to napomenite ljakaru.

ZABLUDA: Bilje je efikasno u liječenju prehlade

ZABLUDA: Kada se razbolite od gripa, jedino što možete da uradite jeste da ostanete u krevetu

ZABLUDA: Pileća supa i vruća alkoholna pića su djelotvorni u liječenju gripa i prehlade

ISTINA: Antiviralni lijekovi, ako se uzmu u prva dva dana od pojave simptoma, mogu da smanje trajanje bolesti i ozbiljnost simptoma. Medikamenti za ublažavanje simptoma (sredstva za snižavanje povišene tjelesne temperature i sredstva protiv bolova) takođe pomažu u smajenju tegoba

ISTINA: Pileća supa je popularan kućni lijek, i ako kao i drugi topli napici mogu da ublaže bol u grlu ili kašalj, pileća supa nema poseban efekat u liječenju gripa i prehlade.Vruća alkoholna pića, kao i sve druge napitke koji sadrže alkohol treba izbjegavati dok ste bolesni.

ISTINA: Echinacea i drugo bilje ima veliki publicitet u liječenju prehlade. Takođe se smatra da i cink pomaže u brzom liječenju prehlade. Do danas, ne postoje čvrsti naučni dokazi za ove tvrdnje.

INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE Centar za kontrolu i prevenciju bolesti

Saopštenje za javnost Za četvrtu nedjelju januara tj. period od 24-30 januara 2011.godine stopa obolijevanja od oboljenja sličnih gripu iznosi 92,4 na 100,000 stanovnika. Registrovano 598 oboljelih od oboljenja sličnih gripu što znači da nije dostignut epidemijski prag. Od početka 2011.godine u Crnoj Gori ukupno je registrovano 1934 oboljelih od oboljenja sličnih gripu. Zaključno sa 30. januarom 2011 godine, a počevši od 10. januara, kada je dokazan prvi slučaj ove sezone, infekcija virusom gripa dokazana je kod ukupno 133 osobe. U dosadašnjem toku ovosezonskog obolijevanja od gripe, klinički tok bolesti je kod najvećeg broja oboljelih blagog do umjereno teškog oblika. Teže forme se, za sada, srijeću uglavnom kod starijih lica i osoba sa komorbiditetom (uglavnom lica sa hroničnim oboljenjima kardiovaskularnog i disajnog sistema, šećernom bolešću, hronični bubrežni bolesnici, pušači, i sl.), iako se teža klinička slika povremeno registruje i kod lica koja nemaju dijagnostiko-

vanu hroničnu bolest (bez komorbiditeta). Do sada, Institutu je prijavljeno pet smrtnih ishoda kod kojih je potvrđena infekcija sa virusom gripa. Među oboljelim od oboljenja sličnih gripu u četvrtoj nedjelji 2011.godine stopa obolijevanja je najizraženija u dobnoj grupi 20-64 godine, a zatim u dobnoj grupi 5-19 godine, dok je najniža u dobnoj grupi 0-4 godine i među starijima od 65 godina. Kretanja obolijevanja od gripe će se i dalje pratiti iz nedjelje u nedjelju. U odnosu na aktuelnu epidemiološku situaciju vršiće se procjena ukupne situacije i u skladu sa tim predlagati odgovarajuće mjere. U narednom periodu Institut će kao i do sada jednom nedjeljno - ponedjeljkom davati redovna saopštenja za javnost o kretanju obolijevanja od gripa u Crnoj Gori. Doc.dr Boban Mugoša Direktor Instituta za javno zdravlje

CRNA GORA INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE

Pandemije zapamćene u istoriji Pandemijska pojava gripa, kakva je i prethodne 2009/2010. godine uznemirila čovječanstvo, pojavljuje se u skoro redovnim intervalima od 10-50 godina. U naučnoj javnosti postoje diskusije o tome u kom su trenutku istorije virusi prenijeti sa životinje na čovjeka i tako postali izvor zaraze u ljudskoj populaciji. Postoje tvrdnje da su primarni nosioci virusa gripa bila perad, posebno jedna njihova vrsta - divlje guske. Smatra se da je takva transmisija virusa gripa započeta prije nekoliko hiljada godina. Istorijski dokazi o prvim epidemijama vezuju se za 1510. godinu. Budući da se pandemije ne odnose samo na širenje zaraze gripom, istoriji je poznata i jedna od najstarijih svjetskih pandemija - masovna zaraza trbušnim tufusom,

tzv. atinska kuga, zbog koje neki istoričari smatraju da je došlo do okončanja „zlatnog doba Atine”. Prva istorijski registrovana pandemija gripa harala je svijetom 1580. godine. Njoj su bile izložene populacija Evrope, Azije i Afrike. Žargonski, naziva se „ruski grip”. 1918/1919. godine svijet je bio ugrožen pojavom „španske groznice”. Mali je broj onih koji mogu reći da makar nijesu čuli za ovaj pojam. Riječ je o pandemiji gripa koja je uzrokovala više od 20 miliona smrtnih slučajeva u svijetu. Iako zaraza nije potekla iz Španije, grip je dobio naziv zbog toga što je vijest o postojanju opasne zaraze objavljena u španskim novinskim glasilima. Izgleda da je u

Evropu stigao iz Tibeta. Uzročnik je virus iz grupe A - svima dobro poznati H1N1. Izolovan je tek prije nekoliko godina, iz tijela vojnika koji je bio zamrznut u ledu. „Prvi udar i nije bio tako smrtonosan, no kada je prešao u Ameriku, virus je mutirao. Brodovima sa vojnicima je ova opasnija varijanta dospela u Francusku, zatim i u Španiju, po kojoj je i nazvana. Španija je tada bila neutralna, pa je štampa bila slobodnija. Bez cenzure novine su pisale o novoj epidemiji, što drugi nisu činili zbog - morala vojski.” („Šta nas je ubijalo u 20. veku: mračna istorija gripa”, http://www. diskusije.net/) Ogroman broj žrtava ove pandemije činile su osobe u najboljoj životnoj snazi, 20-40 godina starosti. Tadašnja medicina nije mogla dati adekvatan odgovor za rješavanje ovog problema, pa za ljude tog vremena ni odlazak ljekaru nije predstavljao nikakvu posebnu prednost. „Već nekoliko sati nakon što bi oboleli stigli u bolnicu, počelo bi krvarenje iz nosa, ušiju, želuca i creva. Njihova pluća bi se punila tekućinom i oni bi umirali gušeći se.” (L. cit.) 1957. godine u opticaju je bio „azijski grip”. Bila je ovo prilika da medicina pokaže na koji način je spremna da interveniše i šta je naučila iz iskustva sa „španskom groznicom”. Te godine vršena je vakcinacija protiv gripa. To je siguran razlog za tvrdnju o uspjehu jer statistika broja umrlih bilježi brojke 1-4 miliona žrtava, što je svakako mnogo manje nego kada se govori o pandemiji iz 1918. Više od jednog miliona osoba bili su žrtve „honkonškog gripa”. Pandemija je nastupila 1968. godine. Virus koji je uzrokovao ovu infekciju bio je H3N2, a izazivač „azijskog gripa” bio je H2N2. Svi izazivači opisanih pandemija gripa pripadali su grupi virusa tipa A.

Pandemija „meksičkog gripa” Nakon pandemija zapamćenih u 20-om vijeku koje su imale ogroman broj žrtava, početkom 21. vijeka nastupila je pandemija gripa izazvana virusom H1N1. Virus je na čovjeka prenešen sa zaražene svinje, pa je to i bio razlog da se bolest nazove „svinjski grip”. Kasnije su se pojavili dodatni nazivi: „meksički”, „novi” i „sjevernoamerički” grip. U martu 2009. prijavljeni su prvi slučajevi novog tipa gripa koji je uzrokovao masovno obolijevanje stanovništva Kalifornije i Teksasa. Krajem aprila 2009. došlo je do veoma invazivne pojave gripa u Meksiku. Veoma brzo pomjerane su ljestvice na skali pandemijskog intenziteta, pa je do trenutka kada je prestala opasnost od daljeg širenja zaraze pandemija zauzela svih šest podjeljaka prijetnje. Prema propisima Svjetske zdravstvene organizacije, opasnost od prisustva pandemije šestog i posljednjeg stepena pandemije, odlikovala se intenzivnim širenjem novog podtipa virusa u populaciji ili mogućnošću da isti virus uspije da održi zarazu u zajednici sa najmanje još jednom državom druge regije Svjetske zdravstvene organizacije. Postojanje pandemije „svinjskog gripa” u svijetu zvanično je potvrđeno od strane Svjetske zdravstvene organizacije 11. juna 2009. Mutiranje virusa izazivača infekcije,

nedovoljno brza reakcija vakcine protiv ovog oblika gripa, ozbiljne opstrukcije funkcionisanja pluća koje A (H1N1) izaziva, stvorili su uspaničenost kod građana cijelog svijeta, što je izazvalo i probleme u funkcionisanju različitih oblika društvenog djelovanja, blokade sistema obrazovanja i sl. Ispostavilo se da je takvo stanje ipak bilo prenaglašeno. 10. avgusta 2010. godine Svjetska zdravstvena organizacija zvanično je saopštila da pandemija jenjava i da se nalazi u postpandemijskom periodu. Prema podacima objavljenim 16. jula 2010. od strane Svjetske zdravstvene organizacije, tokom 2009. godine u više od 214 zemalja svijeta utvrđena je cifra od 18.337 smrtnih slučajeva uzrokovanih posljedicama pandemijske influence H1N1. Zone u kojima je zabilježen najveći procenat obolijevanja od virusa H1N1 bile su: Južna Azija, Zapadna Afrika i Centralna Amerika. Najveći broj smrtnih slučajeva zabilježen je u Americi 8.523. Slijede Evropa sa 4.879, potom Jugoistočna Azija sa 1.900, Zapadnopacifički region sa 1.848, Istočnomediteranski region sa 1.019 i Afrika sa 168 smrtnih slučajeva. Kada je riječ o statistici vođenoj od strane crnogorskog zdravstva, oko 50 hiljada ljudi bilo je zahvaćeno novim gripom, a vakcinisane su svega 5.124 osobe. „Od dana registrovanja prvog slučaja obolijevanja od novog virusa gripa A/H1N1/09 u jesenje-zimskom talasu (01.11.2009. g.), zaključno sa 14.03.2010. godine, registrovano je ukupno 295 laboratorijski potvrđenih slučajeva. Od 22. juna, kada je registrovan prvi slučaj obolijevanja u Crnoj Gori, do 15.3.2010.g. laboratorijski je potvrđeno real-time PCR metodom ukupno 322 slučajeva obolijevanja, a osam osoba ja preminulo sa potvrđenom infekcijom novog virusa gripa”, navedeno je u Saopštenju Instituta za javno zdravlje Crne Gore objavljenom 15.3.2010. godine na sajtu te institucije. Ako je suditi po statističkom bilansu pandemije, čini se da je genetski oblik virusa koji je bio u opticaju ipak prouzrokovao mnogo manje posljedice nego što je bilo predviđano. Virus gripa čiji je nosilac bila svinja a na koji su postali senzitivni i ljudi, koji je uzrokovao globalni nemir zbog pribojavanja od posljedica, ipak nije imao katastrofalne posljedice po svjetsku populaciju. Trenutno aktuelni tipovi influence, prema parametrima kojima raspolaže SZO, pokazuju daleko manju agresivnost u odnosu na virus H1N1. Kada je u pitanju Crna Gora, prema objavi Instituta za javno zdravlje, u opticaju je oslabljeni, postpandemijski oblik prošlogodišnjeg pandemijskog virusa koji će ove godine uzrokovati sezonsku pojavu gripa. D.N.

TESTOVI ZA DIJAGNOZU

HIV INFEKCIJE Piše: dr Luka Gjokaj, spec. opšte medicine Za 27 godina otkad je otkriven HIV agens kao uzročnik AIDS-a ovaj virus se rasplamsava bez ikakvog zastoja izazivajući najrazorniju pandemiju koju je ikad zabilježila ljudska istorija. Više od 25 miliona ljudi umrlo je od virusa HIV-a i komplikacija koje slijede ovu infekciju, a skoro 33,3 miliona ljudi zaraženi su i žive sa virusom AIDS-a. Drugim riječima, svakog dana, globalno gledano, pojavi se 7.400 novoinficiranih osoba, a kao uzrok smrti ovaj virus se još uvijek rangira na četvrtom mjestu.

Za otkrivanje (identifikaciju) HIV virusa koriste se testovi na antitijela i testovi kojima se utvrđuje agensov genetski materijal (nukleinske kisjeline) u krvi zaražene osobe. Kada se osoba inficira HIV virusom onda njen odbrambeni sistem počinje da stvara specifične proteine — antitijela, koji u vidu sendviča blokiraju umnožavanje i širenje tog agensa. Ova antitijela se nalaze u krvi (serumu), ali se mogu naći i u pljuvački i mokraći inficirane osobe.

Agens HIV-a, što u prevodu znači virus humane imunodeficijencije, uzročnik je AIDS-a (engl. Aquired Immuno Deficiency Syndrome). Ovo je bolest za koju se često koristi i naziv SIDA, što je akronim francuskih riječi istog značenja. Po pravilu, bolest je fatalnog ishoda jer razara i uništava imunitet, što ima za posljedicu pojavu smrtonosnih oportunističkih infekcija. Budući da su putevi prenošenja i mogućnosti zaraze višestruki, oprez i pažnja moraju biti na visokom nivou radi sprečavanja i zaštite od ove stigmatizirane bolesti. Ko se jednom zarazi HIV-om, ostaje zaražen čitavog života. Stoga, ako je neko uplašen ili sumnja da je inficiran ovim virusom, onda je vrlo bitno da što prije uradi HIV-test. Strah od infekcije mora biti još veći i opravdaniji ako je osoba u posljednje vrijeme imala:

Standardni test na HIV antitijela naziva se ELISA (engl. Enzyme-Linked ImmunoSorbent Assay) koji se često naziva i EIA (engl. Enzyme ImmunoAssay) ili jednostavnije HIV-test. Tražena antitijela ne stvaraju se odmah nakon infekcije nego mora proći izvjesno vrijeme. Ovaj period, tj. vrijeme od dana zaraze pa do početka stvaranja antitijela na HIV virus, traje od 6 do 12 sedmica i naziva se „window period”. U nekim slučajevima ovaj period može trajati i više mjeseci. Zbog toga se HIV-test mora ponoviti nakon 3 mjeseca i nakon 6 mjeseci od dana kontakta sa oboljelom osobom ili osobom sumnjivom na postojanje AIDS ili HIV infekcije. Bitno je da za vrijeme „widow perioda”, i ako su testovi negativni i zaražena osoba nema nikakvih simptoma, ona je ipak izvor infekcije i virus može prenijeti na druge osobe.

-Više seksualnih partnera -Nezaštićen seksualni odnos sa osobom koja je sumnjiva ili ima pozitivne rezultate HIV-testa -Nezaštićen seksualni odnos sa osobom kojoj nije poznata prošlost seksualnog života -Plaćeni seksualni odnos za novac ili opojnu drogu -Gonoreju ili drugu seksualno prenosivu bolest, žuticu ili TBC.

Serološki HIV-test je dobar i ekstremno siguran, ali ipak se njime nekada dobijaju lažnopozitivni rezultati (engl. false positive). Zato se prije konačne dijagnoze tačnost ovog nalaza mora provjeriti još jednim testom, recimo Western Blot-om ili IFA (Indirect ImmunoFluorescence Assay). Antitijela na HIV virus mogu se naći ne samo u krvi (serum) nego i u urinu i pljuvački zaražene osobe (salivatest). Sem ovih testova, često se koriste i takozvani brzi

testovi ili Rapid HIV-test, koji se bazira na istim principima antitijela, ali se rezultati dobijaju vrlo brzo - za 20 minuta. Za testiranje uzoraka krvi test se u SAD-u koristi od 2002. godine, a od 2004. godine koristi se i za testiranje sline. Od 2008. godine test koriste i brojne zemlje Evropske unije. I rezultati brzih testova (engl. Rapid Tests), takođe se moraju konfirmirati ostalim serološkim i drugim testovima prije postavljanja konačne dijagnoze. Osim testova na antitijela, za dijagnozu HIV infekcije koristi se i test zvani PCR (engl Polimeraz Chain Reaction). Ovim testom se određuje virusov genetski materijal (nukleinske kisjeline) u krvi zaražene osobe, a rezultati se dobijaju mnogo brže u odnosu na antitijela, tj. za dvije-tri sedmice od dana inficiranja. Ovaj nalaz je vrlo bitan jer se njime provjeravaju rezultati dobijeni serološkim testovima, zatim, vrlo je bitan za praćenje toka liječenja, s obzirom na to da se ovim testom određuje stepen viremije, tj. količina virusa u krvi inficirane osobe. Zbog toga se i naziv Viral Load Test (engl.) često koristi kao alternativno ime. Što je veći nivo virusa u krvi, veći je probabilitet da se i u sjemenu i u vaginalnom sekretu nalazi veća količina HIV-a. Zbog stigme i ustručenja koji prate i opterećuju

osobe inficirane HIV-om i oboljele sa AIDS-om, FDA (USA) je odobrila set testova koji se mogu upotrebiti i kod kuće zainteresovanih, tako da se sumnjiva osoba na vrijeme može testirati i pratiti predviđeni algoritam. Komplet se zove Home Access HIV-1 Test System i može se kupiti u lokalnim apotekama. Upotreba je vrlo jednostavna: lancetom se ubode jagodica prsta, nekoliko kapi krvi se ubacuje u sabirnu kartu, sprema se po uputstvu, upisuje se identifikacioni broj i poštom se šalje u dotičnu laboratoriju za analizu. Rezultati se dobijaju telefonskim putem, nakon nedjelju dana i bivaju potpuno anonimni jer se komunicira samo šiframa. Ostali testovi se koriste nakon konačne dijagnoze i time se prati zdravstveno stanje bolesnika: kad treba početi sa antiretroviralnom terapijom, efikasnost terapije, otpornost virusa na medikamente itd. Testiranje, posebno na HIV, uvijek znači stres, a neizvjesnost u očekivanju rezultata može predstavljati neugodno i teško iskustvo. Međutim, rano otkrivanje HIV infekcije omogućiće ranije liječenje i duži i kvalitetniji životni vijek inficiranoj osobi. S druge strane, treba imati uvid u to da negativan test samo potvrđuje prošlost i ne daje nikakvu garanciju za buduće rizične situacije.

OSNOVAN 1972. godine SA JASNIM CILJEM PROIZVODNJE PRIRODNE, EFIKASNE, BEZBJEDNE KOZMETIKE PRIJATNE ZA ČULA I KOŽU

VISOK KVALITET HELAN PROIZVODA JE REZULTAT

Za poseban užitak Proizvodi za osvježenje prostora

UJEDINJENJA: PRIRODE: našeg dragocjenog izvora rijetkih materijala TRADICIJE, drevnog blaga znanja NAUČNOG ISTRAŽIVANJA i inovativnih tehnoloških rješenja NJEGA KOŽE LICA NJEGA KOŽE TIJELA NJEGA KOSE NJEGA STOPALA MAKE-UP PREPARATI NJEGA NJEŽNE, OSJETLJIVE KOŽE BEBA

tel: 020 625 016

Samo u apotekama

RINA n.4251/00/s Certification

MEDITAS d.o.o. Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

RINA n.EMS-77/s Certification

DIJAGNOSTIKA

AUTOIMUNSKIH BOLESTI - značaj, interpretacija, dileme i primjena -

Piše: dr Tamara Jovićević, imunolog, Centar za medicinsku genetiku i imunologiju, KCCG Autoimunske bolesti se definišu kao oboljenja koja nastaju usljed sloma mehanizama autotolerancije, što sopstrezultira sljedstvenim imunskim odgovorom prema sopst venim, odnosno, autologim antigenima. Termin imunološka tolerancija podrazumijeva odsustvo imunskog odgoodgo vora, odnosno imunsku neresponsivnost prema antigenu, koja je indukovana prethodnim kontaktom specifičnih definilimfocita i datog antigena, koji se u tom smislu može defini sati kao tolerogen. Imunološka tolerancija je uvijek antigen specifična, što znači da ne govorimo o globalnoj toleranciji već o procesima čiji nosioci su, kao i u klasičnom specifičnom imunskom odgovoru, antigen-specifični T i B limfociti. Autotolerancija podrazumijeva imunološku toleranciju prema sopstvenim antigenima uz potpuno očuvanu imunsku reaktivnost prema stranim antigenima i predstavlja jednu od najvažnijih odlika zdravog, normalnog imunskog sistema. Mehanizmi kojima se autotolerancija indukuje i održava veoma su složeni, i sprovode se kako u centralnim limfidnim organima (kostnoj srži i timusu), u toku sazrije sazrijevanja limfocita, tako i u perifernim tkivima. Uopšteno, ovi mehanizmi podrazumijevaju prepoznavanje sopstvenih antigena od strane autoreaktivnih limfocita, pod specijal specijalnim okolnostima. Bilo da dođe do poremećaja u uslovima ili načinu prezentovanja autoantigena, bilo da postoji poremećaj na nivou selekcije ili regulacije funkcionisanja limfocita, može da nastane defekt u ovim mehanizmima. To

se gotovo po pravilu dešava kod genetski predisponiranih osoba i to nakon odloženog djelovanja nekog od spoljašnjih okidača, tzv. faktora spoljašnje okoline, odnosno „negenskih faktora”, među kojima infekcije imaju najznačajnije mjesto. Kada započne autoimunski odgovor, sami imunski efektorski mehanizmi koji dovode do oštećenja tkiva isti su koji se odvijaju u normalnom imunskom odgovoru, samo što je on sada pogrešno usmjeren. Autoimunske bolesti (AIB) mogu da se klasifikuju na nekoliko načina. O definitivnim autoimunskim bolestima govorimo ukoliko postoje jasni klinički i eksperimentalni dokazi o autoimunskoj patogenezi, dok ukoliko su takvi dokazi indirektni, odnosno posredni, onda govorimo o vjerovatnim autoimunskim bolestima. Zavisno od zahvaćenosti organa ili tkiva, možemo da ih klasifikujemo na organ-specifične i organ-nespecifične (sistemske). Primjer organ-specifičnih bolesti bio bi npr. Hašimoto tireoiditis. Sistemske autoimunske bolesti su heterogena grupa AIB sa znacima zahvatanja više tkiva i organa, i obuhvataju reumatoidni artritis (RA), sistemske vaskulitise, antifosfolipidni sindrom (APS) i sistemske bolesti vezivnog tkiva (SBVT) - sistemski eritemski lupus, Sjegrenov sindrom, sistemska skleroza, dermato / polimiozitis, mješovita bolest vezivnog tkiva, nediferencirana bolest vezivnog tkiva i tzv. sindromi preklapanja). Značajna zajednička karakteristika SBVT-a je heterogenost, te čak i u okviru jednog definisanog entiteta, odnosno, jedne bolesti, među različitim bolesnicima, postoji ogromna raznovrsnost i samim time kompleksnost, u pogledu kliničkih manifestacija, genetske osnove i profila autoantitijela. Nezavisno od toga koji patogenetski mehanizam dominira u razvoju određene AIB, prisustvo manje ili više specifičnih autoantitijela glavna je odlika ovih oboljenja. Treba napomenuti da pored patološke autoimunosti postoji

i fenomen tzv. fiziološke autoimunosti i fizioloških autoantitijela, a koja se generišu npr. u procesu čišćenja tkiva poslije infekcije, traume i sl. i prolaznog su karaktera. Patološka autoantitijela se, kao i same bolesti, mogu klasifikovati na organ-specifična i organ-nespecifična, zavisno od toga da li im je ciljni antigen specifičan za dato tkivo ili je široko distribuiran u različitim ćelijskim tipovima. Za autoantitijela kažemo da su primarno patogena ukoliko postoje jasni dokazi za njihov patogeni potencijal koji mogu da ispoljavaju bilo interferirajući sa ćelijskim i molekularnim funkcijama na mjestu gdje se vezuju za antigen (npr. antitijela specifična za acetil-holinski receptor), bilo tako što direktno aktiviraju efektorske mehanizme koji su uzrok oštećenja tkiva (npr. anti GBM antitijela). Za antitijela za koja nema dokaza za patološki potencijal, a mogu biti indikator autoimunskih manifestacija u tkivu, kažemo da su sekundarna i ona mogu biti korisni dijagnostički markeri. Kao i za same bolesti, tako i za autoantitijela, karakteristična je izrazita raznovrsnost, te i u okviru jedne iste specifičnosti, među različitim pacijentima postoje razlike, kako u pogledu klase, tako i u pogledu afiniteta za ciljni antigen, i konačno, u pogledu fine specifičnosti za određenu antigensku determinantu jednog velikog antigena. Upravo te varijacije mogu biti odgovorne za razlike u rezultatima testiranja primjenom različitih vrsta testova, zatim razlike u njihovoj patogenosti, u kliničkim manifestacijama i toku jedne određene bolesti. Imunološke laboratorije koriste veliki broj metoda za detekciju i mjerenje antitijela. Svaka od ovih metoda ima svoje prednosti i nedostatke, koji nisu uvijek poznati kliničarima, a koji značajno utiču na tumačenje dobijenih rezultata. Ovdje će biti riječi o metodi indirektne imunofluorescencije (IIF) i metodi zasnovanoj na principu enzimo- imunotesta (ELISA). METODA INDIREKTNE IMUNOFLUORESCENCIJE Metoda indirektne imunoflorescencije (IIF) je najčešće korišćena u svim imunološkim laboratorijama, jer predstavlja osnovu za najčešće traženu analizu, a to je test za detekciju antinuklearnih antitijela. Takođe, ova metoda je u širokoj upotrebi i za detekciju nekih tkivno specifičnih antitijela na tkivnim substratima (antiparijetalnih, antiglatkomišićnih antitijela...). Antinuklearna antitijela (ANA) predstavljaju organ-nespecifična antitijela i vrlo su heterogena populacija sa preko stotinu definisanih antigenskih specifičnosti usmjerenih prema antigenima jedra i citoplazme. Predstavljaju najčešće detektovana autoantitijela u serumu oboljelih od autoimunskih bolesti, ali i u serumu ljudi koji nemaju autoimunsku bolest. Metoda indirektne imunoflorescencije na HEp-2 supstratu predstavlja tehniku zlatnog standarda, jedinu preporučenu, za detekciju antinuklearnih antitijela i pred-

stavlja prvi postupak u jednom veoma složenom dijagnostičkom algoritmu za sistemske bolesti vezivnog tkiva. Kada je otkrivena, prije 50-ak godina, koristio se supstrat jetre pacova, a već dugi niz godina koristi se HEp-2 supstrat (supstrat malignih ćelija humanog epitelnog porijekla). Ukratko, metoda IIF izvodi se tako što se razblažen serum pacijenta inkubira sa Hep-2 ćelijama fiksiranim na mikroskopskoj pločici. Zatim se nakon procesa pranja, vezana autoantitijela pacijenta dokazuju primjenom antiimunoglobulinskih antitijela obilježenih fluorohromom koja se vezuju za vezana antitijela pacijenta. Preparat se posmatra pod fluorescentnim mikroskopom. Obrazac fluorescencije odgovara obrascu vezanih antitijela za određene nuklearne ili citoplazmatske antigene, i korelira sa specifičnošću prisutnih autoantitijela koja mogu biti dijagnostički značajna za pojedine sistemske bolesti. Važno je naglasiti da nalaz određenog obrasca u većini slučajeva nije dijagnostički specifičan za samo jedno određeno antitijelo ili pak bolest. Obrasci su samo indikatori postojanja autoantitijela od kojih neka mogu biti relevantna za dijagnozu pojedinih bolesti. S obzirom na to da jedan obrazac ne znači prisustvo antitijela jedne specifičnosti, odnosno da više različitih antitijela može da bude odgovorno za nalaz istog ili sličnih obrazaca, u slučaju nalaza određenih obrazaca neophodno je uraditi dodatne potvrdne testove za dokazivanje ili isključivanje postojanja specifičnih, dijagnostički relevantnih antitijela (ELISA, imunoblot...). U rutinskoj praksi obično detektujemo oko 30 obrazaca, mada ih je opisano više od 50. U imunološkom izvještaju, nakon izvršenja analize, pored detektovanog obrasca, navodi se pretpostavljena specifičnost autoantitijela odgovornih za detektovani obrazac, kao i njihov dijagnostički značaj. To je naročito važno za ona autoantitijela koja dalje ne možemo da potvrdimo drugim testovima.

Metoda IIF je semikvantitativna. To znači da se rezultat izražava kroz intenzitet detektovane florescencije, od 1 do 4+, ili kroz titar-antitijela. I jedna i druga navedena metoda predstavljaju samo relativnu, ni u kom slučaj preciznu evaluaciju količine antitijela. Pri evaluaciji nalaza treba imati u vidu da je prevalenca ANA u populaciji zdravih različita u odnosu na prevalencu u grupi oboljelih od autoimunskih bolesti i s tim u vezi, dijagnostički značaj ANA u velikoj mjeri zavisi od od kliničkih manifestacija kod određenog pacijenta. Zato, rezultat analize se isključivo može evaluirati u kontekstu kliničkih manifestacija koje pacijent prezentuje, te je dovoljno informativna uputna dijagnoza, od velikog značaja imunologu za evaluaciju rezultata. Npr. nalaz slabo pozitivnih ANA kod starijih pacijenata ne mora da bude indikator bolesti te u takvom slučaju potvrdne testove nije neophodno uraditi ukoliko ne postoji jasno definisana klinička indikacija. Pitanje kliničkog značaja antinuklearnih antitijela veoma je kompleksno. Kada su otkrivena, smatralo se da su specifična za sistemski eritemski lupus, međutim, vrlo brzo je postalo jasno da se detektuju u relativno visokom procentu i kod osoba oboljelih od drugih sistemskih bolesti, organ-specifičnih autoimunskih bolesti, ali i kod bolesnika sa raznim neautoimunskim bolestima. Tako se ova antitijela mogu detektovati i kod bolesnika sa autoimunskim, ali i virusnim i drugim bolestima jetre, bolestima respiratornih organa, hroničnim alergijskim bolestima, malignim bolestima, infektivnim bolestima (naročito pojedinim virusnim i hroničnim bakterijskim), kao posljedica uzimanja određenih lijekova, a u određenom procentu i kod zdravih osoba (do 3% mladih, odnosno i do 20% zdravih osoba starijih od 60 godina). U svim ovim slučajevima nalaz antinuklearnih antitijela nema dijagnostički i klinički značaj. Dijagnostički značaj određenog testa za pojedine bolesti najčešće se opisuje kroz njegovu dijagnostičku osjetljivost i specifičnost. U praksi se smatra da je klinička osjetljivost (senzitivnost) testa za određenu bolest velika ukoliko je rezultat testa pozitivan kod većine oboljelih od te bolesti (detektuje „sve oboljele”), dok je klinička specifičnost testa za određenu bolest velika ako se detektuje velik broj negativnih nalaza u populaciji u kojoj ta bolest ne postoji (detektuje „samo oboljele od date bolesti”). Npr. na osnovu višedecenijskog istraživanja došlo se do zaključka da je klinička osjetljivost (senzitivnost) testa IIF za detekciju ANA za dijagnozu SLE veoma velika, pošto se ANA detektuju kod 98-99% oboljelih, tj. praktično su izuzetno rijetki bolesnici sa SLE kod kojih se ANA tehnikom IIF ne mogu detektovati. Upravo zbog ovako velike kliničke senzitivnosti ANA za dijagnozu SLE, njihov nalaz je svrstan u revidirane kriterijume Američkog reumatološkog društva (ARD) za dijagnozu SLE. S druge strane strane, klinička specifičnost ukupnih ANA detektovanih metodom IIF relativno je mala (oko 49%), upravo zato što se ANA mogu detektovati u sklopu niza drugih bolesti, pa i kod zdravih, što znači da pozitivan rezultat ne potvrđuje dijagnozu SLE-a. Međutim, ukoliko bi iz te heterogene populacije

ukupnih ANA izdvojili pojedina specifična antinuklearna antitijela, pokazalo bi se da specifičnost pojedinih ANA može biti visoka za SLE, ili pak neke druge bolesti, te takva antitijela u rutinskoj praksi postaju „markeri” pojedinih bolesti (npr. anti Sm antitijela za SLE, anti Scl-70 antitijela za sistemsku sklerozu...). Ipak, s obzirom na to da je osjetljivost ovih pojedinih specifičnih ANA za date bolesti mala, npr. anti Sm antitijela se detektuju u svega 10-40% SLE pacijenata, imunološko testiranje bolesnika sa sumnjom na postojanje neke sistemske bolesti vezivnog tkiva (SBVT) počinje primjenom osjetljivijeg testa IIF za detekciju ukupnih ANA kao najosjetljivijeg i najnespecifičnijeg pokazatelja, a u slučaju pozitivnog nalaza nastavlja se sa primjenom specifičnijih metoda za dokazivanje pojedinih specifičnih ANA koje mogu biti odgovorne za nalaz karakterističnog obrasca na IIF preparatu. Da bi rezultat analize ANA na Hep-2 substratu bio adekvatan i pouzdan, neophodno je da bude ispunjeno nekoliko pretpostavki: od kvalitetnog Hep-2 preparata, koga dobijamo komercijalnim putem, adekvatnog izbora početnog razblaženja (da bi izbjegli veliki broj „lažno pozitivnih” rezultata), upotrebe odgovarajućih antiseruma i kontrolnih seruma, servisiranog i uvijek održavanog kvalitetnog fluorescentnog mikroskopa, i konačno, obučenog kadra koji je upoznat sa svim obrascima i njihovim značajem. Od prednosti ove metode, sem što je tehnički jednostavna i relativno jeftina, najznačajnija je velika osjetljivost na dijagnozu sistemskih bolesti vezivnog tkiva. Ona nam omogućava da iz jednog uzorka u relativno kratkom vremenskom roku dobijemo podatke o svim relevantnim autoantitijelima u serumu bolesnika. Glavni nedostaci ove metode su: subjektivnost (da li će određeni obrazac biti evidentiran i koji intenzitet fluorescence će biti registrovan, zavisi u velikoj mjeri od posmatrača, ali i karakteristika preparata), potreba za visoko obučenim kadrom, odsustvo automatizacije ( i potreba za većim utroškom radnog vremena tehničkog osoblja i ljekara), nizak nivo standardizacije (od proizvodnje preparata do tehničke izvedbe procedure), slabe mogućnosti za adekvatno vođenje dokumentacije. Glavni zahtjevi dobre laboratorijske prakse (standardizacija i dokumentacija) onemogućeni su prije svega zbog osnovnih karakteristika mikroskopske tehnike i postojanja velikog broja varijabli na koje utiču brojni subjektivni i objektivni faktori. Zbog svega gore navedenog, uprkos kvalitetnom dijagnostičkom laboratorijskom postupku, nerijetko se detektuje relativno velika međulaboratorijska kao i unutarlaboratorijska varijabilnost dobijenih rezultata za pojedinačne pacijente. (U narednom broju ELISA metoda)

PregnaVitality Trudnoća i laktacija predstavljaju period života kada postoji povećana potreba za vitaminima i mineralima i tada se mora obratiti pažnja na unos esencijalnih nutrijenata i energije. Mnogobrojne studije su pokazale korist suplementacije i za dijete i za majku tokom cijele trudnoće. Posebno su važni dodatni unos folne kiseline, magnezijuma, kalcijuma i gvožđa. PregnaVitality, novi preparat iz linije Mislim , sadrži 16 vitamina i minerala: kalcijum, vitamin C, niacin, vitamin E, cink, gvožđe, pantotenska kiselina, vitamin B6, vitamin B1, vitamin B2, bakar, folna kiselina, selen, biotin, vitamin D, vitamin B12 i omega 3 masne kiseline i riblje ulje. Namijenjen je trudnicama, dojiljama i ženama koje planiraju trudnoću. PregnaVitality, kompleks vitamina, minerala i omega 3 masnih kiselina: tupotpunjuje pravilnu, uravnoteženu ishranu trudnica i dojilja tpriprema organizam žena koje planiraju trudnoću za period povećanih potreba za vitaminima i mineralima Trudnoća je stanje koje ženu uvodi u novi životni

ciklus, blagosloven, ali i izazovan. Zato treba pažljivo i na vrijeme pripremati tijelo, um i duh, kao i okruženje, na promjene koje će uslijediti. Ovaj podsticaj treba iskorititi za usvajanje novih zdravih navika, jer će njihov blagotvorni uticaj osjetiti i trudnica i beba. Uravnotežena i zdrava ishrana je jedna od njih. Pravilna ishrana tokom trudnoće doprinosi zdravlju žene i omogućuje pravilan rast i razvoj ploda. Energetske potrebe trudnice, kao i prihvatljivi dobitak na težini, određuju se na osnovu stanja uhranjenosti žene prije početka trudnoće, a povećavaju se tokom svakog trimestra. Ishrana trudnice treba da bude bogata svježim voćem i povrćem, kao i proteinima iz ribe, mesa i jaja, mlijeka i mliječnih proizvoda, dok žitarice treba da budu integralne, cijelog zrna. Najbolji načini pripremanja hrane su barenje, roštilj i pečenje u foliji bez dodataka ulja i masti. Zdravoj trudnici je potrebno više tečnosti nego prije trudnoće, prije svega mineralne vode, i to oko 3 litra u prvom do 3,75 litra u trećem trimestru. Plan ishrane za svaku ženu tokom trudnoće je individualan, pa je najbolje konsultovati ljekara.

IZVJEŠTAJ SA XXXIX EVROPSKOG KONGRESA MEDICINSKIH SESTARA / TEHNIČARA NEFROLOGIJE, DIJALIZE I TRANSPLANTACIJE (EDTNA/ERCA) (2010, DABLIN/ REPUBLIKA IRSKA) Aktivni delegat iz Crne Gore koji je prisustvovao prestižnoj Evropskoj konferenciji medicinskih sestara / tehničara: nefrologije, dijalize i transplantacije bio je Damir Peličić, predstavnik Klinike za urologiju i nefrologiju Kliničkog Centra Crne Gore. Kao član evropske asocijacije EDTNA/ERCA, od 2005. godine do sada prezentovao je četiri autorska rada - u tri navrata: 2008, Prag, 2009, Hamburg i 2010, Dablin. - Ove godine sam prezentovao prospektivnu studiju na temu: Prevencija influence kod pacijenata u Crnoj Gori kojima je vršena transplantacija. Studija je obuhvatila osamdeset pacijenata iz naše zemlje. Poteškoće su bile veće jer pacijenti kojima je vršena transplantacija predstavljaju vulnerabilnu grupu. Oni se liječe imunosupresivnom terapijom, a specifična prevencija nije poželjna. Moj rad se nalazi na sajtu EDTNA/ERCA, u PDF formatu, i dostupan je svim članovima ove asocijacije koji

nijesu imali priliku da prisustvuju Kongresu - objasnio je Peličić. XXXIX evropski kongres medicinskih sestara / tehničara nefrologije, dijalize i transplantacije (EDTNA/ ERCA) otvorila je predsjednica Republike Irske, gđa Meri Mekalisi. Glavne teme Kongresa bile su: edukacija i inovacije u kliničkoj praksi medicinskih sestara/tehničara. Ovom prilikom date su smjernice za njegu bolesnika koji se liječe na nefrološkim odjeljenjima, kao i liječenje i poremećaji metabolizma kalcijuma i fosfora. Najveći primat dat je njezi pacijenata na kućnoj dijalizi i značaju sestrinske prakse u prevenciji nefroloških oboljenja. Na Kongresu su promovisane tri publikacije koje su napisale vodeće medicinske sestre, doktori nauka iz Velike Britanije, specijalisti zdravstvene njege u nefrologiji.

Istorijat EDTNA-ERCA organizacije datira od početka sedamdesetih godina prošlog vijeka. Prva konferencija održana je u Firenci, 1972. god. Organizacija broji 4.000 članova iz više od 49 zemalja. - Prisustvo na konferenciji nosi maksimalno 18 kredita kontinuirane medicinske edukacije (CME), koji služe za obnavljanje licence. Predavači, uz sertifikat o učešću, dobijaju štampani autorski rad u apstrakt-knjizi, koji donosi dodatne kredite za autora i najviše dva koautora - objašnjava Damir Peličić. Prezentovan je i sadržaj vodiča za dobru praksu u: transplantaciji, peritoneumskoj dijalizi i hematologiji. Vodiči su besplatno dijeljeni učesnicima Kongresa, a štampani su na pet jezika: engleskom, španskom, grčkom, italijanskom i hebrejskom. Vodeći predavači na Kongresu bili su eminentni profesori iz: Velike Britanije, Njemačke, Španije, Italije, Danske i Izraela. Od ukupno 360 prijavljenih sažetaka, za prezentaciju je prihvaćeno 130 radova. Obilaženje kulturnih znamenitosti ove evropske prestonice prije svega Triniti koledža u Dablinu, koji je poslije reformacije 1591 god. osnovala engleska kraljica Elizabeta I i na kome su studirala vodeća imena u

književnosti starog kontinenta s kraja devetnaestog i početka dvadesetog vijeka (Oskar Vajld, Džems Džojs, Semjuel Beket i drugi), ali i druženje i razmjena iskustava sa kolegenicama i kolegama iz zemalja u okruženju, pružaju mogućnost da se bar na kratko postane dio evropske porodice medicinskih sestara/tehničara iz oblasti zdravstvene njege u nefrologiji, dijalizi i transplantaciji. Poštovane koleginice i kolege, Treba mnogo učiti i raditi na svome formalnom i neformalnom obrazovanju, razvijati struku do profesije jer je zdravstvena njega posebna naučna disciplina. Treba razumjeti globalizaciju medicine i zdravstvene njege zasnovane na dokazima. Mi se i te kako možemo baviti istraživačkim radom i evaluirati rezultate našeg rada u cilju kvalitetnije njege, kako zdrave tako i populacije bolesnih osoba. Sljedeći cilj nam je da svoja iskustva apliciramo u strukovnim evropskim asocijacijama, u cilju poboljšanja znanja, vještina i širenja vidika, jer mi pripadamo Evropi. Imamo rezultate na kojima nam oni mogu pozavidjeti - samo ih treba prikazati. Damir Peličić, visokostrukovni med. tehn., Klinika za urologiju i nefrologiju, KCCG

Jedinstvena dermatokozmetička linija koja stimuliše ćelijsku aktivnost Otkrijte obnavljajuću moć ORGANSKOG AKTIVNOG ĆELIJSKOG REGENERATIVNOG KOMPLEKSA - ACR (patentirano) koji sadrži: - DERMOPLACENTU 100 % biljnog porijekla, poznatu po snažnom učinku podmlađivanja i regeneracije, - Bioaktivne komponente: ENZIMI, VITAMINI, PROTEINI I AMINOKISELINE.

100 % BEZ: - KONZERVANSA - BOJA - MIRISA - DERIVATA ŽIVOTINJSKOG PORIJEKLA

MEDITAS d.o.o. EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU tel: 020 625 016, 020 623 002 mob: 069 39 99 05

POSLIJE SAMO 11 DANA ĆELIJSKO UMNOŽAVANJE SE POVEĆAVA ZA 26

Š E Ć E R N A

BOLEST Samo kap krvi za pravovremenu pomoć

Ass. mr sci dr Sreten Kavarić, predsjednik Nacionalne komisije za borbu protiv dijabetesa Šećerna bolest je hronično doživotno stanje, ali sa kojim se može normalno i kvalitetno živjeti. Podaci Internacionalne dijabetes federacije o broju pacijenata oboljelih od šećerne bolesti, govore o tome da u svijetu trenutno postoji samo jedna država u kojoj se zna tačan broj oboljelih od ove bolesti, a to je Njemačka, zahvaljujući preciznim registrima pacijenata, 6.9% registrovanih dijabetičara.

koji se bave liječenjem adultne populacije i troje endokrinologa pedijatara. U poređenju sa ostalim državama Evrope, npr. Austrijom (koja ima oko 10 miliona stanovnika), koja je jedna od vodećih zemalja u pogledu regulisanja dijabetološke zaštite, liječenje sprovode 30 endokrinologa, 80 internista i veliki broj ljekara u primarnoj zdravstenoj zaštiti.

Poznata je i procjena da na jednog dijagnostikovanog dijabetičara, širom planete, dolazi i po jedna osoba kod koje još uvijek nije dijagnostikovan dijabetes.

Opšti stav ljekara koji se bave liječenjem dijabetesa (izabrani ljekari, specijalisti interne medicine, endokrinolozi) jeste da dijabetičari treba vremenom da preuzmu brigu o svom liječenju u oko 90-95% a da svega 5-10% preostaje za angažovanje izabranih ljekara, ljekara internista i endokrinologa.

Početkom 2000 godine procjene su predviđale 2030. godine u svijetu postojati oko 230 miliona dijabetičara. Danas se smatra da će od dijabetesa biti dijagnostikovano oko 435 miliona ljudi. Ukoliko budu dovoljno angažovani svi koji mogu da se angažuju (mediji, zdravstevni radnici, prosvjetni radnici, porodice, resorna ministarstva, Fond za zdravstvo, nevladin sektor...), vjerovatno će ovaj broj biti manji a ranom dijagnozom dijabetesa moguće je prevenirati i/ili odložiti nastanak hroničnih komplikacija za 15-20 godina. Rano otkrivanje dijabetesa i pravovremeni početak liječenja predstavljaju optimalne parametre za kvalitetan život oboljelih. U Crnoj Gori trenutno postoji 12 endokrinologa

Svjetski dan borbe protiv dijabetesa, 14. novembar, ustanovljen je 2006. godine i od 2007. pod pokroviteljstvom Internacionalne dijabetes federacije obilježava se skoro na svim kontinentima. 14. novembar je dan rođenja Frederika Bantinga, jednog od pronalazača insulina.

Ljekari se trude da u kontaktu sa ovakvim pacijentima budu „diplomate” i edukatori. Malo je prostora za kritiku. Podrška putem konsultacija i obostrano povjerenje treba da rezultiraju kvalitetom života, kakvim žive oni koje smatramo zdravima. Kada je u pitanju angažovanost ljekara u Crnoj Gori, izuzetno je važna činjenica da se u svim opštim bolnicama u Crnoj Gori usješno rješavaju akutne komplikacije šećerne bolesti. Ljekari specijalisti interne medicine, anesteziolozi i specijalisti interne medicine-endokrinolozi dostupni su pacijentima tokom 24 časa, 365 dana u godini.

U relativno kratkom vremenskom roku rješavaju se ne samo akutni problemi bolesti, nego se u visokom procentu rješavaju gotovo svi problemi koje dijabetičari imaju. Zahvaljujući odličnoj dnevnoj komunikaciji između kolega u Opštim bolnicama i Kliničkom centru Crne Gore, najugroženiji pacijenti se upućuju u najbliže ustanove u kojima rade specijalisti interne medicineendokrinolozi, koji imaju pripravnost i mogu biti konsultovani 24 sata za sva akutne komplikacije ne samo u oblasti dijabeteologije nego i u oblasti endokrinologije. Zahvaljujući Ministarstvu zdravlja specijalisti interne medicine-endokrinolozi rade u Beranama, Bijelom Polju, Nikšiću, Podgorici, Kotoru i u Baru. Svjetski dan za šećernu bolest i mjesec borbe protiv šećerne bolesti-april IDF i ostale svjetske organizacije koriste da se ukaže na značaj ozbiljnosti dijabetesa, pandemijske razmjere i ogromne troškove za za prevenciju i liječenje ovog oboljenja i potencijalnih komplikacija. Raznim manifestacijama u svijetu omogućava se finansijska podrška mladim ljekarima i medicinskom osoblju i podstrek da se angažuju u naučnim studijama, koje se bave otkrivanjem novih dijagnostičkih i terapijskih metoda. Riječ dijabetes u svakodnevnoj praksi koristimo kao sinonim za šećernu bolest. Međutim, treba obratiti pažnju i na činjenicu da postoji i insipidni dijabetes, poremećaj koji nema nikakve veze sa šećernom bolešću, kao i gestacijski dijabetes, karakterističan za period trudnoće, koji takođe spada u posebnu oblast. Prevencija je jako značajna u borbi protiv dijabetesa. Ako se neko javi na početku bolesti moguća je i pravovremena pomoć. Ko spada u tkz rizičnu grupu? Oni koji u porodici imaju oboljele od šećerne bolesti, gojazni i oni koji istovremeno boluju od hipertenzije, kandidati su da nekada u životu postanu dijabetičari. Poznato je da se sa dijagnozom šećerne bolesti kasni 6-10 godina. Ukoliko postoji izostanak pravovremene dijagnostike, navedeni vremenski period je dovoljno dug da se kod 25-30% novo dijagnostikovanih dijabetičara dijagnostikuju istovremeno i hronične komplikacije bolesti, poput dijabetične retinopatije.

gubi na težini, neko može da ima samo problem pojačanog žeđanja ili da ima samo tegobe obimnijeg i učestalog mokrenja... Svakom od nas dostupne su informacije koje se i od kuće mogu prikupiti posredstvom interneta, tako da je moguće informisati se o svemu što se zove preventiva ili o svemu kada se radi o samokontroli, načinu ishrane, vremenu uzimanja ljekova, neophodnoj dijagnostici i sl.. Sve su to razlozi da jednom-dvaput godišnje dozvolimo da nam u nekoj državnoj ili privatnoj laboratoriji bude uzeta najmanja kap krvi i na taj način blagovremeno omogućimo otkrivanje ovog stanja. Dijabetes tipa 1 je bolest koja ne može da se izliječi, a oboljeli ne mogu da žive bez insulina. Radi se o bolesti koja je posljedica imunoloških dešavanja u organizmu čovjeka. Izraziti simptomi su prekomjerno žednjenje, nejaasan vid. Ponekad prva prezentacija bude urgentno kada pacijenti moraju da budu u jedinicama intenzivnog liječenja zbod istovremenih neuroloških tj poremećaja stanja svijesti, čak i kome. Ovaj tip bolesti ne razlikuje se mnogo od dijabetesa tipa 2, za koji u početku najčešće nije potrebno liječenje insulinom.

Za prevenciju i rano otkrivanje prisustva šećerne bolesti dovoljna je samo jedna kap krvi.

Mi danas znamo da se u bilo koje doba dana može dati krv, pa na osnovu te vrijednosti možemo da kažemo: ili smo sumnjivi ili nijesmo ili imate problem sa dijabetesom (za koji nijesmo znali). Opasnost od kašnjenja posebno je se vezuje za mlađe životno doba.

Klasični simptomi šećerne bolesti (pojačano žeđanje, pojačano mokrenje, pojačan apetit) ne moraju da se jave kod iste osobe u isto vrijeme. Neko može samo da

Poruka je da svi ponekad treba da upozorimo sebe ili sebi najbliže osobe da možda neko od nas već boluje od šećerne bolesti. Dovoljno je dati kap krv.

Hrana je jedno od najvećih zadovoljstava ali i osnova dobrog zdravlja. Tempo života nametnuo je izvjesne promene u ishrani, tako da se u posljednjih nekoliko godina jelovnik najčešće sastoji od „brze hrane” bogate ugljenim hidratima, a siromašne vitaminima i drugim važnim nutritijentima. Zbog toga je sve više gojaznih osoba, a gojaznost, pored genetske predispozicije, pretvara zdravu osobu u potencijalnog dijabetičara.

VITAMINI U ISHRANI OSOBA OBOLJELIH OD ŠEĆERNE BOLESTI Piše: dr Milica Glišić

Vrijednost unošenja određenih vrsta hrane, da bi se održalo zdravlje, bila je prepoznata još mnogo prije momenta otkrića vitamina. Još su stari Egipćani znali da hranjenje pacijenta sirovom životinjskom jetrom može da pomogne u izlječenju noćnog, „kokošijeg”, sljepila - bolesti za koju se danas zna da nastaje kao posljedica nedovoljnog unosa vitamina A, kojim je inače jetra bogata.

Vitamine je prvi put 1912. god. sintetisao Kazimir Funk koji ih je nazvao „mikronutritijentima” i dao im naziv vitamini = vita + amini (za život važni amini – oblik njihove hemijske supstance). Nobelovu nagradu za otkriće nekoliko vrsta vitamina dobili su 1929. god Frederik Hopkins i Kristijan Ajkman. Od tada se ređaju otkrića različitih grupa, ovih za život esencijalnih supstanci.

Vitamini su za život važne supstance, što i samo ime govori: „vita” na latinskom znači život. Vitamini su zaštitnici organizma i čuvari zdravlja neophodni za normalno funkcionisanje organizma. Oni se u manjoj ili većoj količini nalaze u skoro svim namirnicama biljnog i životinjskog porijekla, ali većina ovih namirnica često nije dostupna ili nije dozvoljena pacijentima oboljelim od DM-a (lat. diabetes mellitus). Pored toga, vitamini se ne mogu u dovoljnoj mjeri sintetisati u organizmu, a neki ne mogu uopšte da se sintetišu, pa je potrebna raznovrsna ishrana da bi se obezbijedile potrebne količine svih vitamina. Danas se oni mogu proizvesti hemijskom ekstrakcijom iz sirovina, u vidu tableta, sirupa i perli. Postoje stanja kada je upotreba ovih preparata neophodna, kao što je DM, zbog kog je ishrana pacijenata osnovnom bolešću limitirana na tzv. dozvoljene namirnice.

Vitamini se mogu podijeliti u nekoliko grupa: vitamini B grupe, antioksidanti (A, C, E...), vitamini rastvorljivi u mastima (D, E, K, A) itd. Imena su dobijali prema vremenu otkrića. Prvi je otkriven vitamin A (1909). On je izolovan iz jetre životinja. Zatim su se ređala otkrića vitamina B (1912), vitamina C (1912) itd. Najveća je grupa B vitamina koja se sastoji od 8 hidrosolubilnih vitamina, dosta različitih po hemijskom sastavu, ali se oni često nalaze u istim vrstama namirnica. Vitamini B kompleksa su potrebni za energiju u metaboličkim procesima i za održavanje nervnih funkcija. Dokazano je da vitamini B kompleksa imaju analgetičko (sprečavaju bol) i neurotropno dejstvo (poboljšavaju funkciju nervnih vlakana). Pored toga, jedna od najtežih komplikacija dijabetesa - dijabetesna neuropatija, upravo je

posljedica nepostojanja dovoljne količine B vitamina u nervnim ćelijama. Iz tog razloga bi osobe sa dijabetesom i karakterističnim trnjenjem, žarenjem i paljenjem u nogama bili pravi kandidati da otpočnu uzimanje preparata namijenjenih dijabetičarima, u kojima je sadržana pravilna količina vitamina B. U antioksidativne vitamine spadaju vitamin A, C, i vitamin E. Njihova glavna uloga u organizmu jeste zaštita ćelija i organa od oksidativnog stresa izazvanog različitim agensima ili bolestima. Posebno je važno da se ovi vitamini uzimaju u toku hroničnih bolesti kao što je npr. dijabetes melitus. Pored navedenih vitamina, za osobe oboljele od šećerne bolesti postoje još dva minerala koji su izuzetno važni za sprečavanje pojave komplikacija šećerne bolesti, a to su hrom i cink. Imajući u vidu naš način ishrane, ova dva elementa su dosta deficitarna, pa bi ih trebalo nadoknađivati kroz upotrebu odgovarajućih suplementacionih preparata. Deficit hroma uglavnom je povezan sa slabom kontrolom glikemije (odnosno povišenim šećerom u krvi). Njegovo dodavanje ishrani može poboljšati regulaciju dijabetesa, što može odložiti pojavu komplikacija. Nazivaju ga još i faktorom tolerancije glukoze. Njegov nedostatak je tipičan za dijabetičare, a prati ga i povećanje holesterola i triglicerida. Većina ljudi ne unosi potrebnu dnevnu dozu hroma u organizam. Velika učestalost pojave DM-a tipa II u

starijoj životnoj dobi ukazuje na potrebu da bi svakodnevno trebalo uzimati hrom, u manjim količinama (u preporučenim dnevnim dozama). Cink je neophodan za normalno dejstvo insulina. Njegov deficit je povezan sa poremećenom regulacijom glikemije (šečera u krvi), kao i sa usporenim zarastanjem rana. Cink je neophodan za stvaranje rezervi insulina. On ne ulazi u sastav insulina već pospješuje njegovo dejstvo i sprečava njegovu razgradnju. Kod pacijenata oboljelih od DM-a količina cinka u organizmu za 2 puta je manja od normalne. Imajući u vidu izuzetan značaj vitamina za normalno funkcionisanje organizma, a posebno organizma osoba oboljelih od dijabetesa, neophodno je u dnevni režim ishrane uključiti raznovrsne namirnice koje se nalaze u preporučenom jelovniku namijenjenom pacijentima oboljelim od šećerne bolesti. Osim toga, na tržištu se nalaze razne vrste vitaminskih suplemenata koji doduše ne mogu zamijeniti zdravu, uravnoteženu ishranu, ali mogu spriječiti nedostatke koji se često pojavljuju, pogotovo kod osoba sa restriktivnim režimom ishrane, a samim tim preduprijediti komplikacije koje nastaju kao posljedica deficita pojedinih vitamina u organizmu. S obzirom na to da je hrana treći preduslov života (voda i vazduh su prva dva), a vitamini su svakako važan dio ovog trećeg preduslova našeg postojanja, vodite računa o tome šta unosite u Vaš organizam.

Prije upotrebe detaljno pročitajte uputstvo, ako vam je potrebna još neka dodatna informacija ili savjet obratite se ljekaru ili farmaceutu

Hronika 17. januar - PREDAVANJE I RAZGOVOR NA TEMU „ŠTA SVAKA ŽENA TREBA DA ZNA O SVOJIM DOJKAMA” Crnogorsko društvo za borbu protiv raka i Centar za odgoj i obrazovanje „Don Bosco” u cilju sprovođenja stalne prevencije u borbi protiv raka dojke organizovali su radionicu na temu „Šta svaka žena treba da zna o svojim dojkama”. Predavač je bila prim. mr sci. med. Vesna Oborina, a događaj je upriličen 17. januara tekuće godine u Sali Centra za odgoj i obrazovanje „Don Bosco”, u Podgorici. - Od ove opake bolesti u savremenom svijetu izliječi se oko 90% žena, ako se tumor blagovremeno otkrije. Takođe, treba znati da u Crnoj Gori godišnje umre od raka dojke između sedamdeset i osamdeset osoba (u poslednjih pet godina za koje su dostupni podaci: 2004. godine - 65, 2005. godine - 77, 2006. godine - 94, 2007. godine - 86, a 2008. godine - 83). Prije predavanja čitana je i poezija prim. dr Oborina. Razgovorom su bili obuhvaćeni i problemi koji nastaju u vezi sa obolijevanjem dojki, koje ljekari primarne zdravstvene zaštite pokušavaju da riješe na dobro pacijentkinja, a sa kojima se svakodnevno susreću kroz praksu. 21. januar - MLIJEČNI JOGURTI PRILAGOĐENI SPECIFIČNIM POTREBAMA POTROŠAČA U cilju ostvarivanja što efektnije marketinške podrške proizvodima iz sopstvenog asortimana, mliječna industrija „Imlek” organizovala je prezentaciju dvaju mliječnih jogurata iz „Viva” i „Balans” proizvodne linije. Prezentacija je izvršena 21.januara u Podgorici, a u ime kompanije „Imlek” govorila je g. Marta Jevtović - Kada lansiramo bilo koji proizvod, mi prvo radimo istraživanje, pratimo koje segmente pokrivamo, šta je to što dalje potrošači žele i sada stvarno možemo da se pohvalimo da imamo svetsku ponudu portfolija proizvodnje - navela je Jevtović „Moja kravica”, kako je istaknuto ovom prilikom, predstavlja brend koji je na istraživanju vršenom tokom 2010. na uzorku od 5.864 ispitanika i u konkurenciji od 174 brenda Srbije proglašen za najomiljeniji. Novi mliječni jogurt namijenjen osobama koje su netolerantne na laktozu, „Balans”, dostupan je na tržištu, a sam projekt pokrenut je 2009. godine. Proizvod koji je sasvim nov i koji tek treba da se lansira u prodaju, jeste „Viva” jogurt sa ukusom breskve i aloje vere. Budući da sadrži preporučenu dnevnu dozu vitamina C, a da pored osnovnog sastava mliječnog jogurta sadrži i kombinaciju probiotika i prebiotika, njegovu osnovnu namjenu predstavlja pomoć u obezbjeđivanju optimalnog funkcionisanja imunog sistema.

24. januar - JOŠ JEDAN USPJEŠAN PROJEKAT DANILOVGRADSKE BOLNICE Pregled rezultata ostvarenih sprovođenjem pilotprojekta „Rano otkrivanje raka debelog crijeva”, koji je od marta 2010. primarno realizovan u Domu zdravlja u Danilovgradu, prezentovan je organizovanjem skupa eksperata koji su uzeli učešća u ovom projektu, a održan je u hotelu „Podgorica” u Podgorici, 24. januara tekuće godine. Podršku realizaciji ovog i sličnih projekata izrazio je i ministar zdravlja Crne Gore doc. dr Miodrag Radunović. Iskustva neposrednih učesnika projekta javnosti su ovom prilikom predstavili dr Brigita Smolović, koordinatorka projekta, i dr Srđan Đuranović, jedan od stalnih konsultanata. Ljekar Kliničkog centra Crne Gore, dr Ranko Lazović, govorio je o opštim karakteristikama ovakvih projekata i dao nekoliko sugestija za nastavak rada na prevenciji i ranom otkrivanju bolesti. Dr Olivera Miljanović, direktorica Kliničkog centra Crne Gore, opisala je mehanizam sinergijskog djelovanja te ustanove i Doma zdravlja u Danilovgradu, što je veoma uspješno ostvareno sprovođenjem pilot-projekta. Rad na afirmaciji i što frekventnijoj primjeni ovakvih programa zdravstvene zaštite, opšta je ocjena, pokazuje se ne samo kao poželjan obrazac djelovanja, već i kao efikasan sistem preventivne zaštite zdravlja građana i rane dijagnostike neoplastičkih promjena. Tokom prezentacije saopšteno je da, prema analizama Svjetske zdravstvene organizacije, u svijetu od karcinoma trenutno boluje više od 22 miliona ljudi, a godišnje se registruje oko 11 miliona novooboljelih. U Crnoj Gori je tokom 2009. godine od posljedica ove bolesti umrla 891-na osoba. Danilovgradski projekat obuhvatio je testiranje i skrining oko 750 osoba, od oko 1.000 izabranih pripadnika ciljane populacije srednje i visoko izraženog rizika za obolijevanje. U saradnji sa Kliničkim centrom, urađeno je 128 kolonoskopskih pregleda, 81 skrining, kod 15 osoba ustanovljeno je prisustvo polipa u debelom crijevu, a kod 4 osobe dijagnostikovan je karcinom. 24. januar - GRIP U CRNOJ GORI Institut za javno zdravlje Crne Gore 24. januara objavio je Saopštenje za javnost o stanju obolijevanja stanovništva Crne Gore kada su u pitanju infekcije slične gripu. Prema tim podacima, od početka 2011. u crnogors-

kim zdravstvenim ustanovama registrovano je ukupno 1.336 oboljelih, a samo tokom treće sedmice januara zabilježeno je 616 takvih slučajeva. Infekcija virusom gripa, od 10. januara (kada je zabilježen prvi slučaj pojave) dijagnostikovana je kod 132-ije osobe. Prema ocjeni nadležnih stručnjaka Instituta, pri ovako opisanom širenju oboljenja sličnih gripu, ne postoje uslovi za proglašenje epidemije. U Saopštenju se takođe navodi i da klinički tok ovosezonskog obolijevanja od gripa ima blag do umjereno težak karakter. Registrovano je 5 slučajeva smrtnog ishoda bolesti. Na internet stranici Instituta javnog zdravlja postavljeno je i korisno Uputstvo za samoprocjenu težine bolesti i samozbrinjavanje u slučaju postojanja sumnje na infekciju virusom gripa. Tamo se, između ostalog, navode simptomi pojave infekcije: groznica, tjelesna temperatura veća od 38°C, osjećaj hladnoće, drhtavica, opšta slabost i nemoć, glavobolja, bolovi u mišićima i zglobovima, kašalj, curenje ili začepljenost nosa. Samoizolacija, simptomatsko liječenje i pridržavanje savjeta o sprečavanju širenja infekcije, neke su od mjera čija je primjena sugerisana Uputstvom. Javljanje ljekaru preporučuje se u slučaju postojanja rizika od razvoja komplikacija bolesti svojstvenog hroničnim bolesnicima ili drugim specifičnim grupama pacijenata. 26. januar - RAZMATRANJE PREDLOGA PLANA O KONCESIJAMA ZA 2011. 26. januara 2011. Ministarstvo zdravlja Crne Gore na svojoj internet stanici objavilo je Predlog plana koncesija Ministarstva zdravlja za 2011. godinu. Poziv za učešće u javnoj raspravi Ministarstvo je uputilo stručnoj javnosti, nevladinim organizacijama, građanima Crne Gore i svim ostalim zainteresovanim licima. Planirano je da rasprave o koncesijama budu održane u roku od 15 dana od objavljivanja Poziva u dnevnom listu „Pobjeda”. U cilju modernizovanja ustanova javnozdravstvenog sektora, Planom je predviđeno izvršenje revitalizacije stare zgrade bolnice u okviru Opšte bolnice „Danilo I” - Cetinje, a oblast sportske medicine i opremanje zdravstvenih ustanova multislajsnom, radiološkom i opremom nuklearne medicine predstavljaju neke od prioriteta u skladu sa kojima će biti sprovođen ovaj plan. 27, 28. januar - RADIONICA O POSPJEŠIVANJU KVALITETA BAZENSKIH VODA U skladu sa odredbama Sporazuma o saradnji Crne Gore i Svjetske zdravstvene organizacije za 2010/2011. godinu, Ministarstvo zdravlja i Kancelarija Svjetske zdravstvene organizacije u Podgorici organizovali su radionicu na temu „Kvalitet bazenskih voda - usaglašenost i primjena”. Sanacija fizičke, mikrobiološke i hemijske zagađenosti priobalnih voda namijenjenih za korišćenje u svrhu rekreacije, izgradnja postrojenja za tretman kanalizacionog otpada i uređaja za podmorske ispuste, bile su teme čija je važnost istaknuta tokom realizacije skupa. - Naglašeno je da je broj zatvorenih i otvorenih bazena u upotrebi u porastu,

te da su bolesti poput tifusne i paratifusne groznice, amebne dizenterije, leptospiroze, bacilarne dizenterije, ponekad vezane za zagađenost pijaće vode, prenosive i plivanjem u zagađenoj vodi bazena. Takođe, bazeni i njihova okolina često su izvor povreda i prenosa infekcija očiju, ušiju, nosa i grla, gljivičnih oboljenja tj. atletskog stopala, impetiga, i drugih dermatoza - navedeno je u Saopštenju Ministarstva. Učešće u „Radionici” održanoj u podgoričkom hotelu „Siti” uzeli su eksperti Svjetske zdravstvene organizacije dr Džordž Kanizulis i prof. Atena Mavridu, a u ime ove organizacije govorila je i Mina Brajović, šefica Kancelarije SZO za Crnu Goru. - Vode za rekreaciju ili njihovo korišćenje vezuju se sa brojnim benefitima: na individualnom nivou, u smislu zdravlja pojedinaca koji koriste i te vode za rekreaciju, a takođe i na lokalnom ili nacionalnom nivou, u smislu unapređenja javnog zdravlja, kao i u smislu unapređenja same ekonomije, na finalnom nivou - navela je Brajović. Ona je posebno naglasila značaj sistemskog djelovanja i angažovanost svih predstavnika oblasti koje bi mogle imati interes u zaštiti i očuvanju kvaliteta ovih voda. U ime Ministarstva zdravlja u projekat su bili uključeni dr Ljiljana Jovićević, glavni sanitarni inspektor, i dr Rajko Strahinja, pomoćnik ministra zdravlja. - Crna Gora, kao turistička zemlja koju godišnje posjeti oko 1.2 miliona turista koji većim dijelom koriste hotelski smještaj, pitanje obezbjeđivanja kvaliteta voda tretira kao vrlo značajno - naveo je dr Strahinja i rekao da se utvrđivanjem minimalnih higijenskih zahtjeva koje moraju ispunjavati bazenske vode teži što većem smanjenju rizika po zdravlje kupača ili rekreativaca koji koriste javne bazene. Ministarstvo zdravlja je ovim povodom izradilo Nacrt Pravilnika o higijenskim i drugim zahtjevima za bazenske vode, dokument čiji je sadržaj prezentovan u sklopu „Radionice”. 28. januar - MEĐUNARODNI SPORAZUM O BESPLATNOM LIJEČENJU DJECE Jedan u nizu sporazuma o saradnji na međunarodnom nivou čiji je potpisnik Ministarstvo zdravlja Crne Gore, a kojim se stvaraju uslovi za umrežavanje u sistem globalne zdravstvene saradnje, svakako je i onaj potpisan 28. januara 2011. u Rimu. Riječ je o zvanično usvojenom aktu o besplatnom liječenju najmlađih crnogorskih pacijenata u pedijatrijskoj bolnici „Bambino Đezu” u Vatikanu. Riječ je o pacijentima sa kardiohirurškom i neurološkom istorijom bolesti. Ugovor je od strane vatikanskih predstavnika potpisao predsjednik borda direktora te ustanove Šloficijus, uz prisustvo dr Pesimonea i dr Mađerea. U ime najviše ustanove crnogorskog zdravstvenog sistema, ugovor je potpisao ministar zdravlja doc. dr Miodrag Radunović, a za organizaciju ovog događaja zaslužan je i dr Kenan Hrapović, direktor Fonda za zdravstvo Crne Gore. Prilikom ozvaničenja ovog događaja saopšteno je da se u bolnici „Bambino Đezu” trenutno liječe dvoje mladih pacijenata iz Crne Gore.

Intervju: doc. dr Filip Vukmirović, direktor Centra za nauku KCCG-a

INSTITUCIJA ZADUŽENA ZA NAUČNI PROSPERITET KLINIČKOG CENTRA CRNE GORE Centar za nauku Kliničkog centra Crne Gore predstavlja instituciju nadležnu za organizaciju edukativnih programa posredstvom kojih je medicinskim radnicima Crne Gore omogućeno licenciranje rada, a time i stručno-naučno napredovanje. Zahvaljujući aktivnostima medicinskih stručnjaka uključenih u rad Centra, u ovoj ustanovi se svakodnevno sprovodi istraživačka djelatnost, a omogućen je i osavremenjeni pristup aktuelnim novinama u struci. Direktor Centra za nauku, doc. dr Filip Vukmirović, kaže da zahvaljujući aktivnostima ovog centra godišnje oko 150 ljekara, u svojstvu specijalizanata, učestvuje u programu edukacije, a samo tokom 2010. godine 60 medicinskih sestara i tehničara ostvarili su pravo na doedukaciju u vidu dobijanja diplome o ostvarenom visokom obrazovanju ili učešća u kratkoročnim edukativnim programima u inostranstvu. Doc. dr Vukmirović ističe da će se na planu međunarodne saradnje u periodu koji je pred nama, pored unapređivanja regionalne saradnje, posebno raditi na unapređivanju saradnje sa zemljama napredne tehnologije sa kojima je već ostvaren zadovoljavajući nivo komunikacije: Italijom i Francuskom.

doc. dr Filip Vukmirović Centar za nauku predstavlja instituciju koja bi trebalo da pokriva veoma širok spektar djelovanja. Možete li opisati dosadašnja usmjerenja u njegovom radu? Šta je činilo prioritete? Centar za nauku (CEZANA) je organizaciona jedinica Kliničkog centra Crne Gore kroz koju se sprovodi edukativna i istraživačka djelatnost u KC CG-u. Kao

ustanova tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite, KC CG je edukativna baza Medicinskog fakulteta u Podgorici, edukativna baza za veći dio specijalističkog staža iz svih oblasti specijalizacija za ljekare, edukativna baza za dio pripravničkog staža za ljekare i medicinske sestre/tehničare, te baza za sprovođenje kontinuirane medicinske edukacije za sve zdravstvene radnike u Crnoj Gori. Edukacija je jedna od bitnih aktivnosti koja se praktično svakodnevno odvija u KC CG-u. Zdravstveni radnici su u obavezi da prate savremena dostignuća iz oblasti njihovog djelovanja, da usavršavaju postojeće znanje, dograđuju ga i implementiraju novine u praksi. Prisustvo edukativnim događajima u sklopu kontinuirane medicinske edukacije i, u skladu sa tim, dobijanje određenog broja bodova osnova je i za obnavljanje licence ljekarima koju odobrava Ljekarska komora Crne Gore. U skladu sa svjetskim trendovima, i kod nas je ovaj vid kontinuirane medicinske edukacije u potpunosti zaživio, a naši zdravstveni radnici prisustvuju značajnom broju edukativnih skupova koji se organizuju u Crnoj Gori, ali i na raznim internacionalnim skupovima, kongresima, konferencijama, seminarima i sl. Kada je riječ o edukativnim skupovima u Crnoj Gori, CEZANA ima značajan doprinos organizaciji ovakvih edukacija koje se odvijaju kroz saradnju sa drugim organizacionim jedinicama KC CG-a, strukovnim udruženjima ljekara, Medicinskim fakultetom u Podgorici, kao i sa raznim farmaceutskim kućama, uz sertifikaciju ovakvih edukacija od strane Ljekarske komore Crne Gore. Ove godine je organizovano dvadesetak edukativnih skupova u KC CG-u, sa različitom tematikom, koji su organizovani pod pokroviteljstvom CEZANE, a kojima je prisustvovalo više od 500 zdravstvenih radnika. Značajna aktivnost CEZANE usmjerena je i na koordinaciju edukacije specispeci jalizanata. Specijalistička edukacija u KC-u obavlja se za specijalizante svih zdravstvenih ustanova iz Crne Gore, kojih prosječno godišnje ima oko 150, a istu sprovodi oko 100 naših iskusnih ljekara koji su mentori za određene oblasti medicine. Jedan segment rada CEZANE usmjeren je u pravcu edukacije srednjeg i višeg medicinskog kadra i ove godine smo uspjeli da omogućimo doškolovavanje kojim je 16 viših medicinskih sestara i tehničara dobilo diplomu visoke medicinske škole, dok su 44 medicinske sestre i tehničara prisustvovali kratkoročnim edukacijama u inostranstvu.

Da li se u Centru primjenjuje istraživačka djelatnost? Kakva su dosadašnja iskustva u tom smislu? Ako uzmemo u obzir činjenicu da je KC CG nastavna baza Medicinskog fakulteta u Podgorici, te da ljekari KC CG-a čine najveći dio nastavnog osoblja na Medicinskom fakultetu, onda možemo tvrditi da se istraživačka djelatnost gotovo svakodnevno obavlja u KC CG-u. Uz činjenicu da je na Medicinskom fakultetu formirano nekoliko novih, modernih istraživačkih laboratorija, sigurno je da će u narednom periodu istraživačka djelatnost iz oblasti medicine u Crnoj Gori biti u velikom usponu i da ćemo ubrzo imati značajne rezultate i u ovom dijelu. Osposobljenost KC CG-a, i u tehničkom i u kadrovskom smislu, kao istraživačke baze, potvrđuje i sve veći broj kliničkih studija koje se, osim u velikim svjetskim centrima, te centrima u okruženju, od prije par godina izvode i u našoj kući. Na ovaj način KC CG učestvuje u značajnim regionalnim i svjetskim kliničkim studijama, i prepoznat je kao ustanova koja ima kadrovski i tehnički potencijal za sprovođenje ovih bitnih istraživanja. Kakvi su infrastrukturni i kadrovski resursi Centra za nauku? CEZANA kao specifična organizaciona jedinica u svom radu maksimalno sarađuje sa ostalim organizacionim jedinicama KC CG-a, te zajedno sa njima koordinira edukativnu i istraživačku djelatnost. U okviru CEZANE, osim klasične, funkcioniše i elektronska biblioteka u kojoj naši zaposleni imaju pristup na tri medicinske baze podataka, i to: EBSCO, HINARI i OVID, što im omogućava da pristupe na oko 10 000 medicinskih časopisa, te da i na ovaj način, praktično svakodnevno, prate novosti iz oblasti njihovog interesovanja. Čini se da osnovu rada Vaše institucije predstavlja interaktivno angažovanje naučnih radnika medicinske oblasti, što se organizuje posredstvom raznih manifestacija, seminara i sl. U kojoj mjeri su crnogorski ljekari zainteresovani za takav angažman? U kojoj mjeri crnogorska medicinska nauka prati trendove moderne svjetske medicinske nauke? Činjenica je da je država zadnjih godina uložila značajna materijalna sredstva u infrastrukturu i opremu u zdravstvenom sistemu Crne Gore, te da su u toku ključne reforme u ovoj oblasti kojima se dostižu evropski standardi zdravstvene zaštite stanovnika. Paralelno sa tim, ulagano je i u formiranje nedostajućeg kadra, pa je tako samo u KC CG u protekle četiri godine primljeno više od 100 mladih ljekara na specijalizaciji. Takođe, svake godine više od 200 naših ljekara prisustvuje nekom od svjetskih ili evropskih kongresa iz raznih oblasti medicine, što im omogućava usvajanje najnovih saznanja i razmjenu iskustava. Danas u KC CG-u o zdravstvenom stanju stanovnika Crne Gore brigu vodi specijalizovani medicinski kadar, koji čine 365 ljekara, od kojih su 244 specijalisti, a 48 subspecijalisti, dok okosnicu zdravstvene njege predstavljaju 42 medicinske

sestre i tehničara sa visokom i 930 sa srednjom stručnom spremom. Kao referentna ustanova za medicinsku edukaciju, KC CG pažnju posvećuje i akademskom obrazovanju zaposlenih. U KC danas rade 42 doktora medicinskih nauka i 49 magistara medicinskih nauka, 10 ljekara sa zvanjem primarijus, odnosno više od 30 profesora i docenata Medicinskog fakulteta Univerziteta Crne Gore. Danas medicina u Crnoj Gori u velikom dijelu ne samo da zadovoljava potrebe stanovništva za zdravstvenom uslugom, nego je taj dio usluge na veoma visokom nivou. Kroz ciljane razvojne projekte, kroz uvođenje novih dijagnostičkih i terapijskih procedura, u KC CG-u je ostvaren značajan pomak u proširenju dijapazona zdravstvenih usluga i, na zadovoljstvo naših građana, najveći dio tih usluga danas se obavlja pravovremeno i kvalitetno u Crnoj Gori. U toku 2010. godine u KC CG je dat primat edukaciji kadra za potrebe novoizgrađene Klinike za onkologiju. I pored teške finansijske situacije omogućena je edukacija kadra Odjeljenja za radioterapiju neophodna za stavljanje nove, sofisticirane opreme u rad. U cilju obuke za rad sa novom opremom za radioterapiju sprovedena je edukacija ljekara, fizičara i tehničara Klinike za onkologiju u Beogradu, Virzborgu, Miškolcu, Estorilu, Dablinu, Budimpešti, Segedinu i Skoplju u ukupnom trajanju od 9 mjeseci. U toku je nastavak programa sa obukom ljekara koja se odvija na Klinici za onkologiju u Skoplju, a sa ciljem uvođenja brahiterapije kao nove metode liječenja onkoloških bolesnika. Ove edukacije su realizovane u saradnji sa ZAMTES-om i Međunarodnom agencijom za atomsku energiju (IAEA). Koji su ciljevi koje Centar treba da realizuje u periodu koji je pred nama? Cezana svake godine predlaže Plan stručnog i naučnog usavršavanja za KC CG. To je jedan od bitnih dokumenata koji precizira usavršavanje ljekara, medicinskih sestara i tehničara. Na ovaj način se projektuje i uvođenje novih dijagnostičkih i terapijskih procedura u KC CG-u. U toku je izrada ovog Plana i definisanje razvojnih prioriteta za naredni period. Takođe, i dalje ćemo nastaviti sa programima kontinuirane medicinske edukacije, te u granicama materijalnih mogućnosti podržavati odlazak naših zdravstvenih radnika na edukativne skupove u inostranstvu. Ono što je uvijek značajno jeste saradnja sa zdravstvenim institucijama u inostranstvu i tu moram da istaknem da sem odlične saradnje sa institucijama iz zemalja bivše Jugoslavije, imamo značajnu saradnju sa velikim zdravstvenim institucijama iz Italije i Francuske i da ćemo u narednom periodu intenzivno raditi na razvoju dalje saradnje. A. Radanović

K R V N E

grupe roditelja naslijediti po jedno „O”, u suprotnom može biti i „A” i „B”. Da bi dijete imalo krvnu grupu „AB”, mora naslijediti od jednog roditelja „A”, a od drugog „B” krvnu grupu.

Piše: dr Milica Šofranac, pedijatar

A B A A

KOJE JE KRVNE GRUPE MOJE DIJETE ? Ovo je pitanje koje roditelji često postavljaju u ambulanti pedijatra: da li je dijete naslijedilo krvnu grupu od majke ili oca, kako je moguće da nije naslijedilo ni jednu … Za roditelje ovo komplikovano pitanje u suštini ima jednostavan odgovor. Pol roditelja nema nikakvog uticaja na nasljeđivanje krvne grupe! Ona se ne nasljeđuje od oca ili majke, nego od oba roditelja !!! OD ČEGA ZAVISI KRVNA GRUPA?

+ + + +

A B O B

= = = =

KRVNA GRUPA

Od majke

Od oca A B O

A AA AB AO

B AB BB BO

Pol roditelja nema nikakvog uticaja na nasljeđivanje krvne grupe! Ona se ne nasljeđuje od oca ili od majke, nego od oba roditelja. ABO SISTEM KRVNIH GRUPA Ukoliko na površini eritrocita postoji antigen A, radi se o krvnoj grupi „A”, ukoliko postoji B antigen, radi se o krvnoj grupi „B”, a ukoliko nema tih antigena na površini, radi se o krvnoj grupi „O”. Kombinacijom ovih krvnih grupa dobijaju se različiti „rezultati”. U tabeli su prikazane moguće kombinacije i njihovi rezultati. Primjećuje se da je „O” „slabije” od A i B, tj. da bi krvna grupa djeteta bila „O” (nulta), ono mora od oba

O AO BO OO

Danas postoji 30 priznatih krvnogrupnih sistema od kojih se najviše koriste ABO i Rh. KRVNE GRUPE

Kao i sve naše osobine, krvnu grupu određuje cjelokupan genetski materijal koji smo naslijedili, takozvani genotip. Genotip čine 46 hromozoma, tačnije 23 para hromozoma od kojih smo polovinu naslijedili od oca a polovinu od majke. Na hromozomima se nalaze geni, nosioci nasljednih osobina koji nijesu ništa drugo nego zapisi koji određuju naše karakteristike. Po jedan zapis naslijedimo od majke, a po jedan od oca. Pod uticajem gena, naše ćelije stvaraju jedinjenja različite strukture koja se vide na površini naših ćelija - takozvani antigeni. Krvna grupa određena je prisustvom naslijeđenih antigena na površini crvenih krvnih ćelija - eritrocita. Danas postoji 30 priznatih krvnogrupnih sistema od kojih se najviše koriste ABO i Rh.

A B A AB

O A B AB

OTAC

MAJKA O O O, A O, B A, B

A O, A O, A O, A, B, AB A, B, AB

B O, B O, A, B, AB O, B A, B, AB

AB A, B A, B, AB A, B, AB A, B, AB

Rh SISTEM KRVNIH GRUPA Klasifikacija krvnih grupa u ovom sistemu vrši se na osnovu prisustva ili odsustva određenih antigena. Najčešće se misli na antigen „D”. Njegovo prisustvo označava se kao „D”, a odsustvo kao „d”. On nije jedini u ovom sistemu, ali je najzastupljeniji i najbitniji. Nasljeđivanje je slično kao u ABO sistemu — od svakog roditelja se nasljeđuje po jedan „+” ili „–”, a njihov zbir odrediće da li će Rh faktor biti pozitivan ili negativan. Obično se u svakodnevnom govoru krvna grupa opisuje kao „pozitivna” (+) ili „negativna” (–). Da bi ovaj element bio prisutan, dovoljno je da dijete naslijedi bar jedan „+”, a odsutan je isključivo ako dijete naslijedi dva „–”. RH FAKTOR Otac Rh + Rh –

Majka Rh + Rh + Rh +, Rh –

Rh – Rh +, Rh – Rh –

Dragi roditelji, ukrstite vaše krvne grupe, u tabelama pronađite odgovor na vaše pitanje i razriješite vaše dileme. Srdačan pozdrav !

PROCJENA EFIKASNOSTI KOZMETIČKOG KVALITETA I TOLERANCIJE ZA FIZIOLOŠKI RAST I JAČANJE KOSE Autori: Karolina Busoleti¹, Marija Vitorija Tolaini², Leonardo Čeleno¹

Kosa je važan elemenat fizičkog izgleda i žena i muškaraca, koji savremeno društvo postavlja kao jedan od kriterija za ljepotu i mladost. Od davnina nastaju proizvodi za njegu i zdravlje kose, a kozmetička industrija je posljednjih godina znatno napredovala na ovom polju, nudeći raznovrsne proizvode kako bi što bolje odgovorila na potrebe potrošača. Danas su dostupni mnogi proizvodi, kako kozmetički tako i parafarmacijski. Oni se koriste za higijenu i očuvanje zdravlja kose, a sektor koji se najviše razvija bavi se prevencijom i tretmanima protiv gubitka kose, s obzirom na činjenicu da ovo postaje jedan od najvećih problema današnjice zapadnog svijeta od kojeg pate i muškarci i žene. Postoji više tipova alopecije (nedostatak kose koji može zahvatiti veće ili manje površine kože). One su u najvećem broju slučajeva stečene tokom života, dok nekoliko oblika nastaje kao posljedica nasljednog faktora. Najzastupljeniji oblik alopecije je genetski naslijeđen (u oko 70% slučajeva). Razvija se od puberteta i uzrokuje gubitak kose različitog tipa kod oba pola a uzrokuju je i neke hormonalne promjene i genetsko nasljeđe. Oblici alopecije koji se rjeđe javljaju su: alopecija areata, ožiljna alopecija, telogen effluvium (problemi koji nastaju kada faza mirovanja rasta dlake predugo traje, a uzroci mogu biti izloženost stresu, upotreba raznih ljekova i sl.), alopecija koju su prouzrokovali ljekovi, neuhranjenost, hirurški zahvati, hormoni, infekcije i autoimune bolesti.

KOZMETIČKI LOSION ZA FIZIOLOŠKI RAST I POVEĆANJE GUSTINE KOSE CRESCINA RE-GROWTH Ovaj proizvod je testiran na subjektima oba pola starosti između 35 i 60 godina, a koji pate od urođene alopecije drugog stepena, po Hamiltonovoj skali za muškarce, ili prvog i drugog stepena, po Ludvigovoj skali za žene. Testirani subjekti nisu imali kožna oboljenja tjemena glave, alergije, niti neželjene reakcije na koži uzrokovane upotrebom preparata koji bi uticali na rezultate testa. Izmjerena je kozmetička aktivnost proizvoda: -Tehnikom fototriksograma, koja je sprovođena kao finalna procjena postignutog efekta, nakon 60 i 90 dana tretmana. -Pul-testovima (engl. pull - povući, počupati), koji su sprovođeni u periodu evaluacije, nakon 30, 60 i 90 dana od početka tretmana.

-Metodom mjerenja dužine dlake koje je obavljeno prilikom 10 šišanja kose, i koja je sprovođena kao finalna procjena postignutog efekta 90 dana nakon početka tretmana. -Metodom subjektivne procjene volontera koji su učestvovali u ovom eksperimentalnom istraživanju, a koji su izrazili svoje mišljenje vezano za sljedeće činjenice: PROIZVOD POMAŽE NOVI RAST KOSE, POVEĆAVANJE GUSTINE KOSE, UTIČE NA SMANJENJE GUBITKA KOSE, POMAŽE BRŽI RAST KOSE I JAČA KORIJEN DLAKE Kvalitet ovog kozmetičkog preparata testiran je subjektivnom procjenom volontera koji su učestvovali u ovom eksperimentalnom istraživanju i koji su izrazili svoje ¹Katolički univerzitet Sv. Srca, Odjeljenje za dermatologiju, Rim, Italija ²EVIC, Italija

mišljenje nakon 30, 60 i 90 dana od početka tretmana, vezano za sljedeće činjenice: proizvod ima prijatan miris, lako se nanosi, ne masti kosu, ne kovrdža kosu, čini kosu mekom i ne mrsi je. Testirana je tolerantnost kože na ovaj proizvod: -Dermatološkom kontrolom od samog početka tretmana i nakon 30, 60 i 90 dana; -Subjektivnom procjenom volontera koji su učestvovali u ovom eksperimentalnom istraživanju, koji su podnosili dnevne izvještaje o eventualnim neželjenim efektima. Tokom deset dana prije početka istraživanja, volonteri su upotrebljavali poseban šampon bez ovog specifičnog sastojka. Šampon su koristili 2-3 puta nedjeljno, za pranje kose i tjemena glave. Volonteri nisu upotrebljavali nijedan drugi preparat za pranje kose (šampon, losion itd.). Isti nježni šampon korišćen je tokom 90 dana trajanja istraživanja.

Bar 92% ispitanika tvrdi da im losion jača korijen

Što se tiče kozmetičkog kvaliteta losiona, nakon 90 dana od početka tretmana, 84% volontera smatra da losion ima prijatan miris, 88% smatra da se proizvod lako nanosi, 84% je zadovoljno što proizvod ne masti kosu, 76% je zadovoljno što proizvod ne kovrdža kosu. Takođe, 60% ispitanika istaklo je da im proizvod čini kosu nježnom, a 68% smatra da proizvod olakšava češljanje kose. Kada je riječ o tolerantnosti kože na losion, treba istaći da nije uočen nastanak nikakve reakcije kože prilikom upotrebe proizvoda i da volonteri nisu prijavili niti jedan neželjeni efekat tokom tretmana.

S obzirom na rezultate koji su dobijeni ovim istraživanjem, možemo zaključiti da ovaj kozmetički preparat daje dobre rezultate i da uspješno potpomaže

Losion je nanošen svake druge noći, kap po kap, u količini od 3,5 ml. Primjenjivan je na prorijeđene dijelove tjemena, tokom 90 dana. Kosa nije ispirana poslije nanošenja preparata. Volonteri nisu nanosili nijedan drugi kozmetički preparat na kosu i tjeme, i nisu mijenjali svoje navike kad je higijena kose u pitanju. Takođe, nisu se izlagali suncu niti UVE zračenju tokom trajanja tretmana.

fiziološki rast kose povećavajući u isto vrijeme gustinu

REZULTATI

folikula koje upadaju u telogenu fazu (–8,54%), što

Aktivnim djelovanjem losiona i tehnikom fototriksograma utvrđeno je da poslije 90 dana primjene proizvod podstiče povećanje broja dlaka kose za 2,61 %, povećanje od 9,23 % u anagenoj fazi (aktivna faza rasta kose), povećanje gustine kose od 6,75 % u ovoj fazi i smanjenje od 8,54% folikula koje upadaju u telogenu fazu (faza gubitka kose).

kose. Zaista, na kraju istraživanja primijećeno je da dlaka kose postaje deblja, a rezultati testiranja tehnikom fototriksograma pokazuju povećanje broja dlaka u anagenoj fazi (+ 9,32%) i smanjenje broja

govori o pozitivnom djelovanju ovog preparata. Ovi rezultati su potvrđeni pul-testovima, koji još pokazuju i otpornost korijena dlake na čupanje. Volonteri potvrđuju efikasnost preparata: prije svega zato što preparat podstiče prirodan rast kose (68%), povećava

Pul-test (test izvlačenja, čupanja) pokazao je da losion, nakon primjene od 30 dana, utiče na smanjenje iščupane kose za 18,28 %, za 27,24 %, poslije 60 dana primjene, i 44,03 % poslije 90 dana, pokazujući u isto vrijeme otpornost korijena dlake na čupanje kose.

gustinu kose (68%) i čini korijen dlake jačim (92%).

Mjerenje prečnika dlake pokazuje da nakon 90 dana od početka tretmana proizvod pomaže kod povećanja debljanja prečnika dlake za 2,41 %.

da ne utiče na mašćenje kose.

U zavisnosti od subjektivnog mišljenja ispitanika, nakon 90 dana od početka tretmana 68% volontera smatra da proizvod potpomaže rast nove kose u istom procentu u kome smatraju da pomaže kod povećavanja gustine kose. 80% volontera smatra da losion pomaže kod smanjenja gubitka kose i 72% ispitanika smatra da proizvod pomaže da kosa brze raste.

dlake.

Još treba naglasiti da su mnogi volonteri bili zadovoljni i kozmetičkim kvalitetima preparata, kao što su: prijatan miris, lakoća nanošenja i osobina preparata

Na kraju, treba istaći da je ovaj preparat pokazao izuzetnu tolerantnost kože i da nije izazivao nikakve neželjene reakcije kože.

(Sa italijanskog prevela: ..Tamara Brkan)

�

Labo Cosprophar Suisse U

: Crescina Re-Growth, koja se sastoji od dvije aminokiseline i jednog glikoproteina, je razvijena s ciljem da podstakne fiziološki rast kose u prorije enim podru jima vlasišta. Doziranja Crescine su odre ena na osnovu prva tri stepena postepene prorije enosti (doziranja 100, 200 i 300) i na osnovu dva stepena po etne elavosti (doziranja 500 i 700). : Podvrgnuta ispitivanju in vitro, Crescina Re-Growth pokazuje zna ajnu aktivnost u proteinskom stvaranju keratinocita. + 242% u odnosu na elije koje nisu tretirane Crescinom. 83,9% korisnika Crescine izjavljuju zadovoljstvo ponovnim rastom kose (samoprocenjivanje vršeno od strane 4.194 od 5.000 muškaraca i žena koji upotrebljavaju Crescinu). : Švajcarski patent CH 689 821 A5, Ameri ki patent US 6 479 059 B2; Evropski patent br. EP 1 089 704. Crescina je jedan preparat namijenjen za topi ku kozmeti ku upotrebu. Nema kontroindikacija. Ne djeluje na potpuno atrofirane folikule. Crescina može da pomogne fiziološkom rastu kose u slu aju da su folikule još aktivne.

Distributer za Crnu Goru: NetPharm d.o.o. 81000 Podgorica oka Miraševi a, 7 Tel. 00382 (0) 20/267-805 www.labosuisse.com

a p o t e c i

VOĆNE KISJELINE Voćne kisjeline spadaju među najstarije kozmetičke sirovine koje su ljudi koristili kroz dugu istoriju njegovanja estetskog izgleda kože. Postoje zapisi da se egipatska carica Kleopatra kupala u kisjelom mlijeku da bi sačuvala svježinu svoje kože, a da su dame za vrijeme vladavine Luja XV umivale lica starim vinom, da su koristile talog stvoren na dnu vinskih bačvi i time masirale kožu, kao i da su naše bake koristile limun za skidanje fleka sa kože. Posljednjih decenija XX vijeka obnovljeno je interesovanje za voćne kisjeline, međutim i danas postoje zablude i strah prilikom primjene i tretiranja kože voćnim kisjelinama. Voćne kisjeline su alfa-hidroksi kisjeline (najčešće se koriste glikolna i mliječna), a dobile su naziv po tome što se uglavnom dobijaju iz voća. U ovu grupu ubrajaju se i beta-hidroksi kiseline (BHA), od kojih je najpoznatija salicilna kisjelina.

Zbog ozbiljnog pitanja sigurnosti i nepostojanja kontrole primjene preparata sa AHA, organizacije kao šta su FDA (Food and Drug Administration), CTFA (CosmeticTtoiletry and Fragrance Association), CIR (Cosmetic Ingredient Review) i Američka akademija za deramatologe preduzele su aktivnosti i istraživanja sa ciljem da se ispita da li ovi preparati treba da se definišu kao lijek ili kao kozmetika; koliko efekat penetracije odnosno oštećenja funkcije barijere kože ugrožava organizam zbog olakšanog djelovanja drugih agresivnih faktora okoline; da li postoji povećanje fotoosjetljivosti i da li se definiše koncentracija AHA u preparatima. Decembra 1996. godine definisane su preporuke za korišćenje preparata sa AHA: Smatra se da glikolna ili mliječna kisjelina kao najčešće korišćene AHA kisjeline, njihove soli i estri, mogu biti bezbjedni za upotrebu u kozmetičkim preparatima gdje je predviđeno da: –Koncentracija AHA u preparatu bude 10% –Finalni proizvod ima Ph 3.5 ili više –Nakon korišćenja AHA obavezna preporuka jeste efikasna zaštita od sunca. Koncentracija AHA predviđena u preparatima za profesionalnu upotrebu najčešće iznosi 20%, 40% i 70%. U kozmetičkoj praksi najčešće se koristi čista glikolna kisjelina, djelimično neutralisana ili esterifikovana, sa niskim vrijednostima Ph (1,8-3). Akne se tretiraju glikolnom kisjelinom u koncentraciji od 25-40%. Piling rađen manjim koncentracijama i ponavljan u odgovarajućim vremenskim razmacima, daje bolje rezultate. Protokolom višefaznog pilinga obezbjeđuje se: razlaganje mrtvih ćelija, eksfolijacija orožalih slojeva epiderma, uravnoteženje lučenja sebuma, kontrola mikroflore, sprečavanje pojave i razvoja komedona, obnavljanje ćelija na prirodan način i hidriranje kože. Serija od 6 tretmana preporučuje se kao optimalna, pri čemu se prva 4 tretmana rade jedanput sedmično, a peti i šesti u razmaku od 10 dana. RAZLIKE IZMEĐU ALFA-HIDROKSI KISJELINA I BETA-HIDROKSI KISJELINA Glavna razlika između alfa-hidroksi kisjeline i betahidroksi kisjeline sastoji se u njihovoj rastvorljivosti. Alfa-hidroksi kisjeline su rastvorljive u vodi, dok su beta-hidroksi kisjeline rastvorljive u ulju. To znači da

beta-hidroksi kisjelina može da prodre u pore koje sadrže sebum i ljušte mrtve ćelije kože. Zbog ove razlike u svojstvima, beta-hidroksi kisjeline se češće koriste za tretman masne kože sa mitiserima. Alfa-hidroksi kisjeline su bolje u tretiranju kože oštećene suncem, ožiljaka, bora... DJELOVANJE AHA NA KOŽU -Otklanja površinske izumrle ćelije -Smanjuje lučenje sebacelnih žlijezda -Djeluje baktericidno -Djeluje na ožiljke i stečene hiperpigmentacije -Prodirući u dublje slojeve derma, podstiče fibroblaste da sintetišu više kolagena i elastičnih vlakana -Ubrzava ćelijsku diobu u bazalnom sloju kože, čime se postiže smanjenje sitnih bora -Povećava elastičnost i vlažnost kože AHA su bezbjedne za primjenu ukoliko se postupa prema predviđenim propisima, aplikuje odgovarajuća koncentracija AHA, zavisno od stanja i podnošljivosti kože i toga šta je najbitnije. Nakon tretiranja kože alfa-hidroksi kisjelinama, obavezna je UVA i UVB zaštita sa odgovarajućim SPF faktorom. Djelujući prema predviđenim propisima, gotovo je nemoguće izazivanje bilo kakve iritacije kože: crvenilo, svrab ili bol!

KONTRAINDIKACIJE U PRIMJENI ENZIMA I VOĆNIH KISJELINA -Ne preporučuje se osobama koje su na terapiji retinoidima -Ne preporučuje se odmah nakon mikrodermoabrazije (sačekati 7-10 dana) -Ne primjenjuju se na svježe depiliranoj koži (sačekati 24-48 h) IDEALNA PRIMJENA KOD MASNE I AKNOZNE KOŽE JESTE: -Tretirati kožu enzimima sve dok postoji upalni proces. Zavisno od stanja kože, nekad je potrebno uraditi više od jedne serije -Nakon saniranja upalnih procesa preći na tretmane voćnim kisjelinama koje će pored djelovanja na prekomjerno lučenje sebuma djelovati na fleke, ožiljke i proširene pore. Savremena žena teži tome da izađe na ulicu zdrave kože, bez potrebe za skrivanjem i kamufliranjem nepravilnosti ! Maja Nikolić, dipl. estetičar-kozmetičar

Tamo gdje se spajaju njega kože i zdravlje

Kozmetički centar • Naučno zasnovana njega kože VIRTUELNA MEZOTERAPIJA No needl (Tretman koji uz savremenu tehnologiju djeluje na kožu lica i tijela. Odabirom nekog od programa postiže se efekat umanjenja bora i crta lica, vraća čvrstina vaše kože, posvjetljuju sve stečene pigmentacije ili pak djeluje na smanjenje celulita i strija.

ostali tretmani: • Eternal - tretman „vječna mladost” sa stem ćelijama • SK Hydra filler - tretman „vlažnost koja traje” sa efikasnom korekcijom bora • Aquatherm Recovery - tretman za posebno osjetljivu kožu • Platinum SK - tretman za zatezanje kože lica • Platinum - tretman za njegu očiju i usana

“MEDITAS” • Odaberite put za lijepu i zdravu kožu

Dr • Tretman voćnim kiselinama • Tretman enzimima protiv akni i masne kože • Tretman vitaminom C • Reaktivizirajući tretman • Tretman za osjetljivu kožu i protiv crvenila • Tretman protiv celulita i strija • IP5 tretman sa Immuno Skin-Complexom NOVO!

Upoznajte se sa vašom kožom, pružite joj odgovarajuću njegu! Ul.Oktobarske revolucije 52 ”Pejton”, Podgorica, Montenegro e-mail: kcmeditas@t-com.me, Tel: +382 20 634 834 Mob: +382 69 399 904, +382 69 327 214

Postoje dermalni fileri neživotinjskog, životinjskog i sintetskog porijekla. Kadaverični dermalni fileri koriste se samo za tretman pacijenata sa opekotinama. Izbor tipa filera zavisi od lokacije koja će biti popunjavana, dubine promjena, željene dužine trajanja filera i željenog efekta. Goveđi kolagen koristio se kao prvi FDA odobreni dermalni filer sve do ove, 2010. godine ! Kolagen je glavni strukturalni sastojak kože i njegovim dodavanjem koža djeluje zategnutije. Bioinžinjeringom stvoren humani kolagen odobren je za primjenu u tretmanima od strane FDA u martu 2003. godine. Do 2010. godine i goveđi (Zyderm I, Zyderm II, Zyplast) i humani kolagen (CosmoDerm I, CosmoDerm II, CosmoPlast) bili su jedini dermalni fileri koji su sadržavali lidokain koji ima funkciju smanjivanja bolnosti injiciranja, kao i smanjivanja stvaranja otoka i modrica inhibicijom aktivacije eozinofila. Svi dermalni kolageni fileri degradiraju se aktivnošću enzima kolagenaza i moraju se držati u frižideru.

DERMALNI FILERI (MATERIJALI ZA PUNJENJE I UVEĆANJE MEKOG TKIVA) Nastavak iz prošlog broja

Piše: dr Olivera Simić-Kovačević, Spec. dermatovenerolog

GOVEĐI KOLAGEN

Od svih dermalnih filera, intervencija goveđim kolagenom je najjeftinija. Sve tri vrste goveđeg kolagenog filera sadrže 95% tip I goveđeg kolagena i 5% tip III goveđeg kolagena, a nalaze se u pakovanju od 0,5 do 2 ml. Pošto se radi o proteinu drukčijem od humanog kolagena, obavezna su 2 kožna alergotestiranja koja se sprovode prije intervencije. Generalno, postoji rizik od troprocentne alergijske reakcije. Prvi kožni test treba uraditi najmanje 6 sedmica prije intervencije, a sljedeći 4 sedmice kasnije, tj. dvije sedmice prije početka intervencije. Zyderm I je odobren od strane FDA 1981. godine, a sadrži 35 mg/ml goveđeg kolagena i 0,3 % lidokaina. Injicira se u površinski epidermis i pogodan je za tretiranje plitkih bora (glabelarne linije mrštenja, bore oko očiju, fine perioralne komisure, plitki ožiljci). Zyderm II je odobren za upotrebu 1983. godine, sadrži 65mg/ml goveđeg kolagena, a injicira se u površinski derm. Zbog veće koncentracije kolagena ima duži period korekcije, ali ga treba injicirati bez naknadnih korekcija. Indikacije za upotrebu su mu iste kao i za Zyderm I. Zyplast je odobren za upotrebu 1983. godine. On sadrži 35 mg/ml goveđeg kolagena koji je unakrsno umrežen sa glutaraldehidom, što ga čini dugotrajnijim za korekciju (3–4 mjeseca). Injicira se u srednji derm, bez ponovne

mogućnosti korekcije. Rezervisan je za iskusne praktičare. Pogodan je za korekciju dubljih brazda i bora, naglašavanje vermiliona usana i atrofične ožiljke. Injiciranje u glabelarni region nije preporučljivo zbog moguće nekroze. Alergotestiranje se radi tako da se 0,1 ml Zyderm I kolagena injicira u površinski derm „prednjeg dijela” podlaktice. Test se očitava nakon 48 časova, u smislu pojave crvenila, otoka i svraba. Mogu se uočiti dvije vrste reakcija: 1. nehipersenzitivna reakcija (podlivi, lokalna kožna nekroza, formiranje cisti, niza poput perlica, apscesa, lokalne bakterijske infekcije i herpesne virusne infekcije) i 2. alergijska hipersenzitivna reakcija. Rizik od ovakvih reakcija može se smanjiti prestankom upotrebe antikoagulanata (aspirin, nestreroidni antireumatici, vitamin E, varfarin) bar 10 dana prije početka tretmana. Pacijenti sa anamnezom herpes simpleks labijalisa treba da počnu da uzimaju peroralnu terapiju antiviroticima 2 dana prije intervencije. Rizik od alergije na goveđi kolagen ostaje i nakon dvostrukog alergotestiranja. Ako se javi, reakcija traje 4–24 mjeseca. Preporučuje se upotreba kortikosteroida (topikalnih, intralezionih ili sistemskih), kao i topikalnog takrolimusa i oralnog ciklosporina.

BIOINŽENJERINGOM DOBIJEN HUMANI KOLAGEN Zbog rizika od nastanka alergijske reakcije na goveđi kolagen, farmaceutske kompanije su otkrile humani derivat kolagena. On ne sadrži goveđi kolagen, tako da prethodna alergo testiranja nisu neophodna. Takođe, nisu zabilježene unakrsne reakcije humanog i goveđeg kolagena, tako da pacijenti alergični na goveđi kolagen mogu biti tretirani humanim kolagenom. Dermalni fibroblasti bili su posađeni bioinženjeringom na ljudsku kožu i smješteni u trodimenzionalnu mrežu. Ovi fibroblasti sintetizuju kolagen i proteine ekstracelularnog matriksa, koji se kasnije upotrebljavaju kao dermalni fileri. U martu 2003. godine FDA je odobrila upotrebu triju dermalnih filera- CosmoDerm I, CosmoDerm II i CosmoPlast. Ovi dermalni fileri na humanoj osnovi najvjerovatnije

imaju najkraće vrijeme do punog efekta u odnosu na sve ostale dermalne filere. CosmoDerm I sadrži 35 mg/ml bioinženjerskog humanog kolagena distribuiranog u slanom rastvoru fosfatne baze i 0,3% lidokaina. Karakteristike i indikacije su iste kao kod Zyderm-a I. CosmoDerm II sadrži dva puta više bioinženjerskog humanog kolagena u jednom mililitru zapremine. Karakteristike i indikacije su iste kao i kod Zyderm-a II. CosmoPlast sadrži iste sastojke kao i CosmoDerm I, ali su proteini kolagena unakrsno vezani sa glutaraldehidom na isti način kao Zyplast. Ova vrsta kolagena ima iste karakteristike i indikacije kao Zyplast.

svinjske tetive. Van USA, Evolence se koristi od 2004, a u USA se koristi od druge polovine 2008. i 2009. godine. Iz razloga što je svinjski kolagen vrlo sličan ljudskom, rizik od alergijske reakcije je smanjen i obavljanje alergotestiranja prije početka intervencije nije potrebno. Evolence se upotrebljava za srednjeduboke i duboke bore. Slično kao i kod svih ostalih kolagenih filera, rezultati su trenutni. Ovaj kolagen je unakrsno vezan za D-ribozu, prirodni šećer. Preporučuje se injiciranje u srednjedubok ili duboki derm. Rezulati traju duže nego pri tretmanu goveđim i humanim kolagenom - oko 6 mjeseci. Nuspojave su vrlo rijetke, a javljaju se u vidu srednjejakog oticanja, crvenila i bola. Alergijske reakcije su ekstremno rijetke. Svinjski kolagen se čuva na sobnoj temperaturi.

SVINJSKI KOLAGEN

VRLO JE VAŽNO ZNATI DA OD KRAJA 2010. GODINE KOLAGENI FILERI VIŠE NIJESU NAMIJENJENI ZA PROIZVODNJU !

Posljednji oblik kolagenih dermalnih filera na farmaceutskom tržištu jeste prirodni kolageni filer, derivat

NJEGA LICA I TIJELA REGISTROVANIM PREPARATIMA PO VLASTITOJ RECEPTURI Naš tim se sastoji od: mr ph specijalista farmaceutske tehnologije, dipl. farmaceut farmaceutski tehničari kozmetičari

NJEGA ZDRAVE KOŽE NJEGA PROBLEMATIČNE KOŽE KONSULTACIJE I SAVJETI

TRETMANI:

INFO: Svetozara Markovića 1, Podgorica, tel/fax: +382 20 248 914, 248 913, mob: +382 69 015 303, e-mail: fontis@t-com.me, web: www.fontiscg.com

- medicinski tretman aknozne kože - mikro dermoabrazija - tretmani hijaluronom - BDR metodom - otklanjanje i ublažavanje ožiljaka i bora - epilacija - uklanjanje celulita i masnih naslaga - relaksaciona i sportska masaža - depilacija kože voskom - depilacija kože šećernom pastom - pedikir i manikir - tretmani RF biPolarom - kavitacija BICOM biorezonantna terapija pokazala se kao posebno uspješna kod alergije i intolerancije namirnica, hrane. Terapija putem pacijentovih sopstvenih vibracija. BICOM BIOREZONANTNA TERAPIJA SE USPJEŠNO KORISTI ZA ODVIKAVANJE OD PUŠENJA, ŠTO JE VEĆ DALO ODLIČNE REZULTATE.

UMJETNOST

M I R I S A Kroz istoriju, parfem je uvijek bio sa nama - služeći kao inspiracija umjetnicima, simbol moći aristokratima, zarada trgovcima, uvijek je bio tu i, nekad svjesno a nekad podsvjesno, dozvoljavali smo mu da utiče na naše živote a tako i na našu istoriju. Međutim, prava neraskidiva veza, čvrsta simbioza između nas i parfema, javlja se nakon prvih godina XIX vijeka, kada dolazi do potpune promjene u razmišljanju ljudi, a čovjek konačno shvata bitnost i značaj parfemske industrije. Početak XX vijeka bio je vrlo revolucionaran u istoriji čovječanstva. Došlo je do promjene u umjetnosti, industriji, modi... Polijeću prvi avioni, automobili postaju sve više korišćeno prevozno sredstvo, film zaživljava kao umjetnost a žene sve više postaju ravnopravne sa muškarcima. Pojavljuje se secesija, još poznatija i kao „art nuvo” ili „moderni stil”. Ona je dosta uticala na promjene u umjetnosti uopšte, a samim

tim umnogome promijenila i istoriju parfema od tada pa nadalje. Značaj parfemske industrije raste. Javljaju se novi mirisi, dok izgled parfema poprima mnogo veći značaj nego što je to bio slučaj do tad. Jedni od odgovornih za ovo bili su Fransoa Koti i Rene Lalik, koji su zajedničkim snagama od parfema napravili novu vrstu umjetnosti. Naime, tada već svjetski poznati dizajner stakla Rene Lalik i jedan od najvećih parfemista ikada, Fransoa Koti, udružili su se i podigli parfemsku industriju na potpuno novi nivo, kreirajući parfeme kao što su „La Rose Jacqueminot”, „L’Origan”, „Ambre Antique” i druge. Sem njih dvojice, u ovom periodu su živjeli i stvarali mnogi drugi veliki ljudi bez kojih parfem ne bi bio ono što danas jeste. Neki od najpoznatijih bili su Koko Šanel, Lusien Lelong, Žan Patu kao i Elza Skjapareli, jedna od najvećih rivalki Koko Šanel, koja je bila poznata po svom radu nastalom pod uticajem nadrealizma i dadaizma kao i njenoj saradnji sa Marselom Dišanom, Salvadorom Dalijem, Albertom Đakometijem i drugim velikim umjetnicima. Kreiranjem parfema „Shoking”, sa bočicom u obliku ženskog poprsja prekrivenog cvijećem, i „Snuff ”, čija je bočica bila u obliku lule, postavila se ispred svog vremena i odigrala veliku ulogu u promjeni tadašnjeg poimanja parfema. Treba pomenutu i ljude koji nijesu toliko poznati javnosti, a bez kojih parfem uopšte ne bi postojao - ljude iz sjenke koji stoje u pozadini svake velike kompanije koja se bavi proizvodnjom parfema, temelj i osnovu parfemske industrije parfemiste. Ekvivalenti dizajnerima u modnoj industriji, parfemisti, u žargonu poznatiji kao „nosevi”, kombinuju i prepoznaju mirise kreirajući jedinstvene mirisne note za parfeme. Iako naizgled rade lak posao, „nosevi” su teški radnici i čitav svoj život posvećuju parfemima. Najpoznatije škole za edukaciju „noseva” formirane su u sklopu „Grasa”, jednog od najvećih i najboljih proizvođača parfema na svijetu, a obuka može da traje čak i do

7 godina. Mnogi od njih završavaju napredne kurseve hemije, a neki čak studiraju i psihologiju, s obzirom na to da je ona veoma bitan faktor u svijetu parfemske industrije. Da bi neko postao „nos”, za početak mora da ima sposobnost da razlikuje i izdvoji više od 400 različitih mirisa, dok se kasnije ovaj broj može povećati i na preko 2.000. Međutim, miris nije jedina stvar na koju parfemisti moraju da misle. Oni, takođe, moraju da paze na pol, starost i nacionalnost ciljne grupe potrošača, da misle na stvari kao što su cijena parfema, stabilnost mirisa nakon stavljanja u bočicu, njegova interakcija sa drugim supstancama... Zato su njihove usluge obično veoma skupe i iziskuju dosta novca. Postoje i osobe koje plaćaju parfemistima da kreiraju parfem samo za njih, međutim, s obzirom na visoku cijenu, ovakve usluge su dostupne samo vrlo imućnim ljudima. U svijetu je postojalo i postoji na hiljade ljudi koji se bave ovom strukom, ali samo pedesetak njih mogu se izdvojiti kao najbolji. Neki od najpoznatijih su bili i ostali Fransoa Koti, Ernest Bo, Henri Almeras... Naime, oni su zaslužni za najbolje i najkvalitetnije parfeme koji su ikada proizvedeni. Fransoa Koti je prvi kombinovao prirodne sa sintetičkim mirisima, kako je i nastalo jedno od njegovih najvećih dostignuća, „Chypre”, a sa njim i moderni parfemi kakve danas poznajemo. Henri Almeras, koji je 1930. godine stvorio jedan od najskupljih i najprodavanijih parfema na svijetu - „Joy”. Cijena za samo 30 ml ovog parfema iznosi oko 600 evra. „Joy” je takođe poznat i po svojoj velikoj

koncentraciji, a da bi se proizvelo 30 ml ovog parfema, potrebno je čak 336 ruža i preko 10.000 cvjetova jasmina. Ernest Bo je najpoznatiji po svojoj kreaciji „Chanel N5”, koji nosi titulu najprodavanijeg a vjerovatno i najpoznatijeg parfema na svijetu. Sve u svemu, „nosevi” su pokretači parfemske industrije i možemo samo da im zahvalimo na ogromnom doprinosu i usluzi koju su ponudili čovječanstvu. U drugoj polovini XX vijeka, tačnije od 60-ih i 70-ih godina pa nadalje, parfemska industrija je naglo krenula naprijed. Razvijala se ogromnom brzinom, a najbolji primjer za to jeste činjenica da se početkom 90-ih godina proizvodio po jedan novi parfem sedmično, dok danas svakodnevno imamo priliku da vidimo neku novu kreaciju. Kako se razvijala industrija tako su se mijenjali i stilovi parfema. Tokom 70-ih godina preferirani su parfemi sa cvjetnim i orijentalnim mirisnim notama, tokom 80-ih najzastupljeniji su bili jaki mirisi koji su odavali utisak snage i moći. Kada su 90-ih godina ljudi počeli da brinu o okolini i ekologiji, popularne su bile svježe ozonične i slatke mirisne note. Danas je na snazi sloboda stila. Bilo kako bilo, parfem je uvijek bio uz nas i uvijek će biti. Bez obzira na to da li smo crni ili bijeli, stari ili mladi, političari ili umjetnici, parfem će uvijek biti sredstvo koje nas ujedinjuje i spaja, jedna od najboljih kreacija čovjeka koja nas čini jedinstvenim a opet nas tjera da zaboravimo na različitosti.

Meditas d.o.o. Uvoznik i distributer za Crnu Goru tel:+382 20 625 016 ; +382 20 623 002 e-mail:meditas@t-com.me

Srđan Ninković

TERAPIJA AKUTNOG KAŠLJA

BEZ ZLATNOG STANDARDA U LIJEČENJU Piše: dr Zorka Radulović, Specijalna bolnica za plućne bolesti i tuberkulozu, Brezovik, Nikšić Akutni kašalj je vrlo česta pojava zbog koje se pacijenti javljaju na pregled. Možemo reći da je to vrlo značajan faktor u širenju infekcije. Korisna funkcija kašlja ogleda se u čišćenju disajnih puteva od velike količine udahnutih čestica, sluzi nakupljene zbog povećane sekrecije ili poremećenog mukocilijarnog klirensa i patoloških supstanci. Akutni kašalj se najčešće javlja kao posljedica virusnih infekcija gornjih disajnih puteva (GDP). Prestaje uglavnom bez terapije, ukoliko nije povezan sa nekim značajnim komorbiditetom. Epidemiološka istraživanja (Thorax, 2006) pokazuju da od 120 miliona onih koji imaju infekcije gornjih disajnih puteva, nešto manje od polovine ima zastupljen akutni kašalj, a pola tog broja se samoliječi, 12 miliona tih osoba dospije na pregled kod ljekara opšte prakse, a samo 2 miliona pacijenata se hospitalizuje. Kašljanje koje traje duže od 3 sedmice indikuje detaljan pregled bolesnika. Kašalj može biti suvi, nadražajni ili koristan produktivni. Postoji i podjela na akutni, koji traje kraće od tri sedmice i hronični, duže od 8 sedmica. Akutni suvi kašalj najčešće je posljedica zapaljenja u gornjim disajnim putevima (virisi, bakterije). Može da bude i posljedica zapaljenja donjih disajnih puteva (DDP), a rijetko i posljedica zapaljenja pleure. Akutni produktivni kašalj treba razlikovati kod akutnog bronhitisa izazvanog virusom influence, a egzacerbacije astme ili HOPB λ kod prehlada. Na osnovu anamnestičkih podataka i fizikalnog pregleda odlučujemo da li treba raditi dodatna ispitivanja. Najvažnija je procjena da li je kašalj znak životno ugrožavajućeg oboljenja (pneumonija, teška egzacerbacija astme ili hronične opstruktivne bolesti pluća, plućne tromboembolije, srčane slabosti i drugih teških bolesti) ili je rezultat prehlade, dejstva alergena ili iritanasa iz okruženja. Akutna virusna infekcija gornjih respiratornih puteva - prehlada (engl. Common Cold) najčešći je pojedinačni uzrok akutnog kašlja i najčešća infektivna bolest od koje ljudi boluju. Odrasle osobe obično imaju dvije–četiri prehlade godišnje. Više od 100 serotipova rinovirusa izaziva prehladu kod odraslih i djece. Često nastaje virusni rinosinuzitis. Tretman kašlja uzrokovan virusnom upalom gornjih respiratornih puteva treba da bude simptomatski. Anamneza i fizikalni

Protusivna terapija obuhvata sekretolitike, ljekove koji poboljšavaju efikasnost kašlja, povećavajući volumen sekreta, suprimirajući stvaranje mukusa, mijenjajući konzistenciju mukusa i pojačavajući cilijarnu funkciju. Britansko torakalno društvo u preporukama za liječenje akutnog kašlja (2006) navodi OTC preparate (od engleskog izraza Over The Counter - „preko pulta”). Međutim, malo je dokaza o specifičnom farmakološkom efektu i primjeni „kućnih ljekova” kao što su limun i med. Predlaže se i primjena dekstromorfana (centralnog aktitusika sa opiodnim djelovanjem), kao i sedativnih antihistaminika prve generacije. U preporukama „American Colledge of Chest Physicians” (ACCP, 2006) navode se preporuke o primjeni antihistaminika prve generacije, uz dekongestante, kao i nesteroidnog antiinflamatornog lijeka naproksena. pregled dovoljni su da utvrde da li je kašalj uzrokovan infekcijom GRP-a, DRP-a, egzacerbacijom postojećih stanja ili zbog SAKGRP-a. U nekim slučajevima akutni kašalj može biti znak težih oboljenja i zahtijeva dodatnu dijagnostiku. Kod egzacerbacije astme, kašalj prolazi primjenom inhalacionih kortikosteroida. U terapiju hronične opstruktivne bolesti, u egzacerbaciji, mogu se dodati antibiotici, kao i kod pogoršanja bronhiektazija. U slučajevima kada se javljaju hemoptizije, visoka tjelesna temperatura, bolovi u grudima i gubitak u težini potrebno je uraditi radiografiju grudnog koša. Uzroci nastanka kašlja podijeljeni su na unutargrudne i vangrudne. Hronična opstruktivna bolest, astma, endobronhijalna tuberkuloza, slabost lijevog srca, intersticijske bolesti srca, cistična fibroza, bronhiektazije, spadaju u unutargrudne faktore. Od vangrudnih uzroka kašlja navode se slivanje sekreta iz sinusa, gastroezofagusni refluks i ACE inhibitori. Zlatnog standarda za liječenje akutnog kašlja nema. Po pravilu, treba liječiti samo neproduktivni kašalj koji remeti dnevne aktivnosti i otežava spavanje. Koristan ili produktivan kašalj suzbija se samo ako iscrpljuje bolesnika. Farmakološko liječenje obuhvata antitusivnu terapiju i protusivnu terapiju. Antitusivna terapija koristi se za kontrolu, sprečavanje ili eliminaciju kašlja. Ona se može podijeliti na specifičnu terapiju koja je usmjerena na etiološki uzročnik ili patofiziološki mehanizam kašlja i nespecifičnu - simptomatsku terapiju.

RAK SE MOĹ˝E SPRIJEÄ&#x152;ITI, MOĹ˝E SE LIJEÄ&#x152;ITI, OBOLJELIMA SE MOĹ˝E POMOÄ&#x2020;I!

RAK GRKLJANA PiĹĄe: dr sc. med. Elvir Zvrko, otorinolaringolog Grkljan (larinks) je cjevasti organ, smjeĹĄten u prednjem dijelu vrata, iznad duĹĄnika, koji koristimo tokom disanja, govora ili gutanja. Poput ostalih organa u tijelu, grkljan je saÄ?injen od Ä&#x2021;elija. Kada Ä&#x2021;elije postanu abnormalne i poÄ?nu se dijeliti bez kontrole i reda, nastaje tumor koji moĹže biti benigni (dobroÄ&#x2021;udan) ili maligni (zloÄ&#x2021;udan). Maligne tumore nazivamo rak. Rak grkljana (karcinom larinksa) zloÄ&#x2021;udni je tumor koji dovodi do razaranja strukture grkljana i remeÄ&#x2021;enja njegovih funkcija. MoĹže se razviti u svim djelovima grkljana - glotisu (gdje su smjeĹĄtene glasne Ĺžice), supraglotisu (podruÄ?ju iznad glasnih Ĺžica) ili u subglotisu (podruÄ?ju koje spaja grkljan s duĹĄnikom). Metastaze predstavljaju ĹĄirenje raka izvan grkljana. ObiÄ?no se prvo ĹĄiri u limfne Ä?vorove u vratu ali se moĹže proĹĄiriti i u pluÄ&#x2021;a i druge organe. Oboljeli od raka grkljana najÄ?eĹĄÄ&#x2021;e su starosti od 50 do 75 godina, ali mogu oboljeti i znatno mlaÄ&#x2018;e osobe. MuĹĄkarci obolijevaju znatno Ä?eĹĄÄ&#x2021;e od Ĺžena. Prognoza oboljelih relativno je dobra, a zavisi od veliÄ?ine tumora, mjesta njegovog razvoja, raĹĄirenosti (metastaze) i drugih faktora.

OMK Medicus www.medicus.4mg.com e-mail: medicus@t-com.me

UZROCI NASTANKA Maligna oboljenja prouzrokovana su kako spoljaĹĄnjim (hemijske materije, zraÄ?enje, virusi) tako i unutraĹĄnjim faktorima (hormoni, imuni status, naslijeÄ&#x2018;ene mutacije). UzroÄ?ni faktori mogu djelovati zajedno ili u nizu, dovodeÄ&#x2021;i do promjena koje vode nastanku zloÄ&#x2021;udne bolesti. Poznati su brojni faktori koji pogoduju nastanku raka grkljana. PuĹĄenje cigareta je najznaÄ?ajniji faktor rizika; puĹĄaÄ?i Ä?ine 95% oboljelih. Konzumiranje alkoholnih piÄ&#x2021;a takoÄ&#x2018;e znaÄ?ajno doprinosi razvoju raka grkljana. Rizik je viĹĄestruko veÄ&#x2021;i ako je osoba i puĹĄaÄ? i konzument alkohola. Faktori rizika su i neadekvatna ishrana i izloĹženost ĹĄtetnim supstancama (npr. azbest). U nekim porodicama postoji sklonost razvoju tumora,ali rak nije prenosna bolest i ne moĹže preÄ&#x2021;i s osobe na osobu. ISPOLJAVANJE BOLESTI Pojava simptoma bolesti zavisi od mjesta gdje se tumor razvija i njegove veliÄ?ine, a najÄ?eĹĄÄ&#x2021;e se zapaĹžaju: t1SPNVLMPTU USBKF EVĂ¤F WSJKFNF OF QSFTUBKF OBLPO QSJ mjene uobiÄ?ajene terapije, pojaÄ?ava se vremenom; t0TKFĘ&#x2030;BK QSJTVTUWB TUSBOPH UJKFMB V HSMV t,BĂ?BMK USBKF EVĂ¤F WSJKFNF t,SWBW JTQMKVWBL t/FQSJKBUBO [BEBI t#PM V HSMV t4NFUOKF QSJ EJTBOKV

t0UPL OB WSBUV t4NFUOKF QSJ HVUBOKV t(VCJUBL UKFMFTOF UFäJOF POSTAVLJANJE DIJAGNOZE ,BLP CJ PULSJP V[SPL TJNQUPNB LPKF JNB QBDJKFOU TQFDJKBMJTUB PUPSJOPMBSJOHPMPH vodi razgovor sa pacijentom J QSPDKFOKVKF JTUPSJKV CPMFTUJ -KFLBS [BUJN PCBWMKB LPNQMFUBO QSFHMFE HMBWF J WSBUB Pregled grkljana PCBWMKB TF NBMJN PHMFEBMPN J CF[CPMBO KF 4MKFEFʉJ LPSBL V EJKBHOPTUJDJ QSFETUBWMKB MB SJOHPNJLSPTLPQJKB (LMS) LPKB TF J[WPEJ V LSBULPUSB KOPK PQÝUPK BOFTUF[JKJ 5PLPN PWPH QSFHMFEB MKFLBS QPTNB USB HSLMKBO QPE NJLSPTLP QPN "LP PULSJKF ULJWP [B LPKF QPTVNOKB EB TF SBEJ P UVNPSV QPUSFCOP KF EB VSBEJ biopsiju UK V[NF JTKFʊBL ULJWB [B EBMKV BOBMJ[V 1BUPMPH QPTNBUSB JTKFʊBL ULJWB QPE NJLSPTLPQPN J QSPWKFSBWB EB MJ QPTUPKF [MPʉVEOF ʉFMJKF (patohistološka dijagnoza) #JPQTJKB KF KFEJOJ TJHVSBO OBʊJO LPKJN TF VUWSÿVKF QPTUPKBOKF LBSDJOPNB "LP QBUPMPH PULSJKF SBL PUPSJOPMBSJOHPMPH NPSB TB[OBUJ LBLWB KF QSPÝJSFOPTU CPMFTUJ TUBEJKVN LBLP CJ VUWSEJP QMBO OBKCPMKFH OBʊJOB MJKFʊFOKB Ultrazvuk $5 JMJ LPNQKVUFSJ[PWBOB UPNPHSBĕKB („skener”), magnetna rezonanca .3 J ESVHF SBEJPMPÝLF NFUPEF PNPHVʉBWBKV EB TF VUWSEJ ÝJSFOKF UVNPSB V PLPMOB ULJWB JMJ V ESVHF PSHBOF LIJEČENJE -JKFʊFOKF SBLB HSLMKBOB [BWJTJ PE CSPKOJI GBLUPSB 1SJ PESFÿJWBOKV MJKFʊFOKB V[JNB TF V PC[JS WFMJʊJOB UVNPSB J OKFHPWB QSPÝJSFOPTU BMJ J TUBSPTOB EPC PQÝUF [ESBWTUWFOP TUBOKF J TUBWPWJ QBDJKFOUB /B SBTQPMBHBOKV OBN TUPKF TMKFEFʉJ PCMJDJ MJKFʊFOKB Hirurško liječenje KF VLMBOKBOKF UVNPSB J [BIWB ʉFOJI MJNGOJI ʊWPSPWB WSBUB 5PLPN PQFSBDJKF TF VLMBOKB ʊJUBW HSLMKBO UPUBMOB MBSJOHFLUPNJKB JMJ TBNP KFEBO OKFHPW EJP QBSDJKBMOB MBSJOHFLUPNJKB 1BSDJKBMOB MBSJOHFLUPNJKB ÝUFEJ TQPTPCOPTU HPWPSB ,PE UPUBMOF MBSJOHFLUPNJKF PETUSBOKVKF TF ʊJUBW HPWPSOJ BQBSBU B QBDJKFOU EJÝF LSP[ USBIFPTUPNV PUWPS OB QSFEOKPK TUSBOJ WSBUB Radioterapija („zračna terapija”) LPSJTUJ WJTPLPFOFSHFUTLP [SBʊFOKF LBLP CJ TF VOJÝUJMF UVNPSTLF ʉFMJKF J [BVTUBWJP OKJIPW SBTU 3BEJPUFSBQJKB TF PCJʊOP QSJNKFOKVKF EBOB OFEKFMKOP UPLPN EP TFENJDB Hemoterapija KF VWPÿFOKF MKFLPWB V LSWPUPL TB DJMKFN EB POJ EPÿV EP [MPʉVEOJI ʉFMJKB J VOJÝUF JI 0WP MJKFʊFOKF TF PCJʊOP TQSPWPEJ V DJLMVTJNB UFSBQJKTLJN QFSJPEJNB QSBʉFOJN SB[EPCMKFN CF[ MJKFʊFOKB LPKJ TF NFÿVTPCOP J[NKFOKVKV 4WBLB PE OBWFEFOJI NFUPEB NPäF CJUJ KFEJOJ J[CPS V MJKFʊFOKV JMJ TF PWF NFUPEF LPNCJOVKV

LBLP CJ SF[VMUBU CJP ÝUP CPMKJ ;OBʊBKOB FUBQB V MJKFʊFOKV KFTUF rehabilitacija /BLPO WFMJLJI PQFSBDJKB QPUSFCOP KF QPOPWP VTQPTUBWJUJ GVOLDJKF QSPJ[WPEOKF HMBTB HPWPSB J HVUBOKB 6[ TUSVʊOV QPNPʉ WFʉJOB CPMFTOJLB WSMP VTQKFÝOP TBWMBEB OPWF WKFÝUJOF PREVENCIJA /BKKFEOPTUBWOJKJ OBKVTQKFÝOJKJ J OBKKFęJOJKJ OBʊJO CPSCF QSPUJW SBLB KF QSFWFODJKB J PCVIWBUB WJÝF NKFSB Prestanak pušenja je najznačajniji korak 0TPCB LPKB QSFTUBOF EB QVÝJ [OBʊBKOP TNBOKVKF SJ[JL PE SB[WPKB CSPKOJI PCPMKFOKB SBL HSLMKBOB QMVʉB VTOF EVQMKF KFEOKBLB JUE "MLPIPMOB QJʉB TF OF QSFQPSVʊVKV JMJ JI USFCB PHSBOJʊJUJ OB KFEOP QJʉF EOFWOP 3FEPWOB ĕ[JʊLB BLUJWOPTU KF WBäOB LBP [BÝUJUB QSPUJW QPWFʉBOPH SJ[JLB PE [MPʉVEOJI PCPMKFOKB *TISBOB USFCB EB CVEF CPHBUB WPʉFN QPWSʉFN J äJUBSJDBNB *[ JTISBOF USFCB J[CBDJUJ DSWFOP NFTP TWJOKFUJOV HPWFEJOV KBHOKFUJOV JMJ PHSBOJʊJUJ OKFHPWV VQPUSFCV OB NBOKF PE HSBNB EOFWOP 6NKFTUP DSWFOPH NFTB USFCB KFTUJ SJCV äJWJOTLP NFTP JMJ FWFOUVBMOP EJWMKBʊ /BWFEFOJN NKFSBNB QSFWFODJKF USFCB EB TF QSJESäBWBKV J PTPCF LPE LPKJI KF VUWSÿFOP QSJTVTUWP SBLB J [BQPʊFUB UFSBQJKB KFS UP EPQSJOPTJ VTQKFIV MJKFʊFOKB

TRAHEOTOMIJA, TRAHEOSTOMA, TRAHEALNA KANILA

TRAHEOTOMIJA 5SBIFPUPNJKB KF IJSVSÝLJ [BIWBU LPKJN TF OB QSFEO KFN [JEV WSBUOPH EJKFMB EVÝOJLB USBIFKF GPSNJSB PUWPS USBIFPTUPNB 5SBIFPUPNJKB TF J[WPEJ V TMVʊBKFWJNB TVäFOKB PQTUSVLDJKF HPSOKFH EJKFMB EJTBKOPH QVUB LPKB PUFäBWBKV QSPUPL WB[EVIB LBP ÝUP TV [MPʉVEOJ UVNPSJ V QPESVʊKV HMBWF J WSBUB QPWSFEF OFLPOUSPMJTBOB LSWBSFOKB J TUSBOB UJKFMB V EJTBKOPN QVUV VQBMOF SFBLDJKF QSBʉFOF PUJDBOKFN ULJWB 5SBIFPUPNJKB TF J[WPEJ J LPE OFVSPMPÝLJI TUBOKB T DFOUSBMOJN J QFSJGFSOJN PÝUFʉFOKJNB LBP J LPE CPMF TOJLB OB NFIBOJʊLPK QPESÝDJ EJTBOKB LPKJ [BIUJKFWBKV EVHPU SBKOV JOUVCBDJKV 5SBIFPTUPNB TF GPSNJSB UBLP EB TF SVCPWJ PUWPSB OB [JEV EVÝOJLB VÝJKV [B SVCPWF LPäF OB WSBUV .PäF CJUJ QSJWSFNFOB J USBKOB Privremena USBIFPTUPNB KF TWBLB TUPNB LPKB TF LBTOJKF NPäF VLMPOJUJ EPÿF MJ EP TBOBDJKF V[SPLB LPKJ KF EPWFP EP JOTVĕDJKFODJKF EJTBOKB *[WPEJ TF J LBP QSJQSFNB [B PQTFäOF PQFSBUJWOF [BIWBUF V QSFEKFMV HMBWF J WSBUB 0WB WSTUB TUPNF OBKʊFÝʉF TF TQPOUBOP [BUWBSB V QPTUPQFSB UJWOPN UPLV Trajna USBIFPTUPNB OBKʊFÝʉF TF J[WPEJ V TMV ʊBKFWJNB IJSVSÝLPH VLMBO KBOKB HSLMKBOB UPUBMOB MBSJOH FLUPNJKB [CPH [MPʉVEOPH UVNPSB 5BLWB USBIFPTUPNB PTUBKF [B DJKFMJ äJWPU J OF [B UWBSB TF KFS CF[ OKF OJKF NPHVʉF EJTBUJ

TRAHEALNA KANILA Trahealna kanila je cijev koja se postavlja u traheostomu radi lakĹĄeg odrĹžavanja i Ä?iĹĄÄ&#x2021;enja disajnog puta. Kanila ima oblik savijene cijevi a moĹže biti izraÄ&#x2018;ena od razliÄ?itih materijala: metala, plastike, silikona. â&#x20AC;&#x17E;Cuff kanilaâ&#x20AC;? na kraju ima balon koji se puni vazduhom i potpuno zatvara duĹĄnik. KlasiÄ?na trahealna kanila sastoji se od dvostruke cijevi, spoljaĹĄnje i unutraĹĄnje. UnutraĹĄnja cijev moĹže se vaditi radi Ä?iĹĄÄ&#x2021;enja sasuĹĄenog sekreta, ĹĄto moĹže obavljati i sam bolesnik, ne vadeÄ&#x2021;i cijelu kanilu. Time se izbjegavaju teĹĄkoÄ&#x2021;e pri ponovnom umetanju kanile u traheostomu. Pacijenati sa privremenom traheostomom, zatvarajuÄ&#x2021;i prstom spoljaĹĄnji otvor kanile, mogu uspostaviti govornu funkciju. Na taj naÄ?in, izdahnuti vazduh pod pritiskom prolazi pored kanile u duĹĄniku, ulazi u grkljan, Ĺždrijelo i usta te se uspostavlja govor. Kanila na spoljaĹĄnjem kraju ima vodoravno poloĹženu ploÄ?icu (pelota) sa dvije rupice u koje se umeÄ&#x2021;e trakica i veĹže pozadi na vratu. IzmeÄ&#x2018;u pelote i koĹže vrata postavlja se podloĹžak od gaze.

VeliÄ?ina i broj kanile odreÄ&#x2018;uju se za svakog pacijenta, prema veliÄ?ini duĹĄnika i traheostomskog otvora. Za odrasle se najÄ?eĹĄÄ&#x2021;e koriste kanile spoljaĹĄnjeg promjera 11, 12, 13 mm. DuĹžina kanila se takoÄ&#x2018;e moĹže prilagoditi svakom pacijentu. Svaki traheotomisani pacijent ima pravo na godiĹĄnju koliÄ?inu kanila (prema Pravilniku o naÄ?inu i postupku ostvarivanja prava na medicinsko-tehniÄ?ka pomagala) na teret Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Predlog za nabavku kanile daje ljekar specijalista otorinolaringolog. MIJENJANJE KANILE Prvo se priprema sterilna kanila tako ĹĄto se vrpca, kojom se kanila uÄ?vrĹĄÄ&#x2021;uje oko vrata, uvede u za to predviÄ&#x2018;ene otvore. RazreĹže se gaza, kanila se provuÄ?e kroz nju i zatim namaĹže vazelinom, da lakĹĄe sklizne u traheju. Tako pripremljena kanila spremna je za uvoÄ&#x2018;enje u otvor na duĹĄniku. Upotrebljavana kanila vadi se iz traheostome radi Ä?iĹĄÄ&#x2021;enja i dalje upotrebe. Okolina traheostome obriĹĄe se gazom namoÄ?enom u obiÄ?nu vodu i posuĹĄi Ä?istim tupferom. KoĹža oko traheostome namaĹže se zaĹĄtitnom kremom. Ä&#x152;ista kanila se njeĹžno postavi u traheostomu i veĹže se vrpcom oko vrata.

t EWJKF USBIFBMOF LBOJMF t Ę&#x160;FULJDV [B QSBOKF LBOJMF t UVQGFSF J USBLJDF t Ä&#x2022;[JPMPĂ?LJ SBTUWPS t QMBTUJĘ&#x160;OJ Ă?QSJD t [BĂ?UJUOV LSFNV [B LPĂ¤V QPESVĘ&#x160;KB USBIFPTUPNF NJEGA TRAHEOSTOME I TRAHEALNE KANILE Kod osoba sa traheostomom vazduh pri disanju ulazi direktno u duĹĄnik i pluÄ&#x2021;a. Zbog toga se na zidovima duĹĄnika skuplja gust i Ĺžilav sekret koji pacijenti teĹĄko iskaĹĄljavaju. Radi lakĹĄeg iskaĹĄljavanja i olakĹĄavanja tegoba potrebno je nekoliko puta dnevno ukapavati fizioloĹĄki rastvor u traheostomu, Ä?esto provjetravati prostorije tokom dana, vlaĹžiti vazduh u sezoni grijanja ili koristiti vlaĹžne inhalatore. UnutraĹĄnju kanilu treba Ä?istiti nekoliko puta tokom dana, Ä?etkicom i pod mlazom vode. KUÄ&#x2020;NA STERILIZACIJA TRAHEALNE KANILE Upotrebljavanu kanilu potrebno je odmah dobro oprati Ä?etkicom i toplom vodom. Ako su se tokom upotrebe stvorile naslage koje se teĹĄko skidaju, kanila se moĹže nekoliko sati namoÄ?iti u blagi rastvor deterdĹženta za posuÄ&#x2018;e, a potom je treba oprati. OÄ?iĹĄÄ&#x2021;ena kanila se potom prokuva 20 minuta u destilisanoj vodi, u posudi koja se koristi samo u tu svrhu. Kanila se zatim izvadi, ostavi da se ohladi, osuĹĄi i Ä?uva umotana u Ä?istoj gazi. Formiranje traheostomskog otvora je postupak kojim se spaĹĄava Ĺživot i izvodi se u situacijama vitalne ugroĹženosti. MeÄ&#x2018;utim, saznanje o postojanju traheostome na vlastitom tijelu povezano je s osjeÄ&#x2021;ajem nesigurnosti, potiĹĄtenosti i nemoÄ&#x2021;i, pa sve do uvjerenja da je rijeÄ? o teĹĄkom hendikepu koji naruĹĄava svakodnevni Ĺživot. Zato je vaĹžno znati ĹĄta je traheostoma, Ä?emu sluĹži, kako je treba njegovati i kako Ĺživjeti s njom. Formiranje traheostomskog otvora je postupak kojim se spaĹĄava Ĺživot i izvodi se u situacijama vitalne ugroĹženosti.

PRIBOR ZA NJEGU TRAHEOSTOME Traheostomu i kanilu potrebno je njegovati svakodnevno. Svaka traheotomisana osoba treba da ima najmanje:

HRONIČNA OPSTRUKTIVNA BOLEST PLUĆA (HOBP) Osvrt na terapiju sa dugodjelujućim bronhodilatatornim sredstvima

Tabela 1

Hobp: Dijagnoza Simptomi Simptomi

Piše: prim. dr Gani Karamanaga, spec. pulmolog

duvan Profesionalni rizici aerozagađenje

HOBP je bolest koja se odlikuje smanjenjem maksimalnog ekspiracijskog protoka vazduha kroz disajne puteve kao i sporim pražnjenjem pluća. Karakteriše je prisustvo opstrukcije koja nije potpuno reverzibilna, progresivna je i udružuje se se sa inflamacijom. HOBP se nalazi na četvrtom mjestu što se tiče uzroka smrtnosti u svijetu. Bolest je široko rasprostranjena kako u industrijski razvijenim zemljama, tako i u zemljama u razvoju. Navika pušenja duvanskih proizvoda, zagađenost životne sredine, nepovoljni uslovi stanovanja i životne sredine i brza urbanizacija, predstavljaju doprinoseće faktore.

Ekspozicija i faktori rizika

Kašalj Kašalj Ispljuvak Ispljuvak dispnea dispnea

SPIROMETRIJA

Tabela 2

Faktori rizika za HOBP Shematski prikaz

ETIOLOGIJA I FAKTORI RIZIKA Rizici nastanka HOBP-a su endogeni i egzogeni. Bolest obično nastaje inreakcijom ova dva činioca. Endogeni činioci: najbolje je proučen rijedak urođeni deficit alfa-1 antitripsina. Drugi, mogući, endogeni faktori su geni koji su uključeni u patogenezu HOBP-a, ali do sada nisu identifikovani. Egzogeni činioci: pušenje, prašina, različite hemikalije prisutne na radnom mjestu (para, iritansi, dimovi), kao i aerozagađenje u otvorenom i zatvorenom prostoru: veoma značajnu ulogu igraju i: infekcije i socioekonomsko stanje. FARMAKOTERAPIJSKI EFEKAT ANTIHOLINERGIČKIH LJEKOVA Primjena antiholinergičkih ljekova u terapiji HOBP-a smatra se primarnim terapijskim izborom, pri

Infekc Infekcije Socio ekonomski ekonomski status

Dob populacije

čemu se prednost daje ljekovima sa produženim mehanizmom dejstva. Efikasna kontrola HOBP-a uključuje više različitih komponenti. Farmakološka terapija služi za prevenciju i smanjenje učestalosti i težine egzacerbacija, popravljanje zdravst-

venog statusa pacijenata kao i poboljšanje tolerancije fizičkog napora. Bronhodilatatori zauzimaju centralno mjesto u simptomatskoj terapiji HOBP-a. Oni se primjenjuju na bazi potrebe ili na regularnoj bazi, kako bi se prevenirali ili redukovali simptomi HOBP-a. Tabela 3 Radiografija- nema značajnu ulogu u dijagnozi Radiografija uredna (ne isključuje hobp )

Hiperventilirana pluća

Teški oblik hobp

Terapija HOBP-a počiva na primjeni dugodjelujućih bronhodilatacijskih sredstava. Kako je holinergička bronhokonstrikcija osnovni mehanizam bronhoopstrukcije u HOBP-u, primjena antiholinergičkih ljekova logičan je primarni terapijski izbor i to prije svega onih antiholinergika koji imaju produženo dejstvo. Aktivna supstanca u tim ljekovima je tiotropijum-bromid, jedini dugodjelujući antiholinergik. Tiotropijum-bromid (SPIRIVA®) je specifično antimuskarinsko sredstvo sa dugotrajnim dejstvom koje se u kliničkoj medicini često naziva antiholinergik. U disajnim putevima, inhibicija M-3 receptora u glatkim mišićima rezultira opuštanjem. Kompetitivna i reverzibilna priroda antagonizma pokazana je na receptorima humanog i životinjskog porijekla i na izolovanim organskim preparatima. U pretkliničkim „in vitro” i „in vivo” studijama bronhoprotektivna dejstva bila su dozno zavisna i trajala su duže od 24 časa. Bronhodilatacija nakon inhalacije tiotropijum-bromida ima prvenstveno lokalni efekat (na disajne puteve), a ne sistemski.

Tabela 4

2007

Terapija HOBP Izbegavanje štetnih faktora, vakcina protiv gripa

Blaga I FEV1/FVC<70% FEV1≥ 80%

Umerena I FEV1/FVC<70% 50%>FEV1< 80%

Teška III FEV1/FVC<70% 30%>FEV1< 50%

Vrlo teška IV FEV1/FVC<70% FEV1< 30% ili Pa,O2 < 8 kPa

Kratkodelujući bronhodilatatori po potrebi

S P I R I V A

Redovno jedan ili više dugodelujućih bronhodilatatora & rehabilitacija

Inhalacijski steroidi za česte egzacerbacije

O2 & hirurgija?

Viva Imunoformula za jači imunitet u zimskim mjesecima Nova Viva Imunoformula breskva aloe vera U zimskim mjesecima i u periodu koji su

zbog stvaranja blagotvorne bifidogene mikroflore u

obilježile prehlade i virusi, stručnjaci i ljekari alarm-

crijevima ima nemjerljiv zdravstveno-nutritivni

iraju na jačanje imuniteta i pravilnu ishranu u

značaj. On omogućava bolje naseljavanje kulture

danima koji su pred nama. Iz bogatog portfolija

probiotika u crijevima i usvajanje korisnih sastojaka

Imlekovih proizvoda izdvojili smo Viva Imunofor-

iz hrane. Naročito pomaže iskorišćavanje kalcijuma i

mulu, dobro poznati mliječni proizvod namijenjen

magnezijuma koji su značajni u izgradnji kostiju i

očuvanju i pospješenju zdravlja, čiji probiotski

prevenciji osteoporoze.

sastojci tokom duže primjene, dokazano, dovode do poboljšanja opšteg imuniteta.

Viva

imunoformula

je,

prije

svega,

osvježavajući, blag i pitak probiotski mliječni proizViva Imunoformula predstavlja kombi-

vod, namijenjen svim generacijama, koji utiče na

naciju probiotika i inulina, sastojaka čije je pozitivno

poboljšanje imuniteta i veću otpornost organizma.

dejstvo po organizam više puta potvrđeno kako

Nekoliko čaša Viva imunoformule dnevno obe-

riječima ljekara, tako i brojnim naučnim studijama.

zbjeđuje stalno prisustvo probiotika u crijevima i to

Među brojnim pozitivnim dejstvima probiotika,

u dovoljnoj količini.

najznačajnije je povećanje prirodne otpornosti orga-

Pored

originalne

recepture,

Imlek

nizma i poboljšanje iskorišćenja minerala, kao i

potrošačima ponudio i Viva Imunoformulu sa

prevencija nastanka osteoporoze.

ukusom brusnice i borovnice, a najnovija Viva imunoformula breskva - aloe vera pruža i prepo-

Drugi važan sastojak Viva Imnuformule inulin, dijetalno je vlakno, prirodnog porijekla, koje

ručenu dnevnu dozu vitamina C i na tržištu će se naći u februaru.

MEDICINSKI ASPEKTI SPASAVANJA U Piše: prim. dr Radovan Raco Mijanović, spasilac-ljekar / spasilac

PLANINI

Prvu pomoć na mjestu nesreće ukazuje svako lice koje je edukovano za vršenje prve pomoći. Prema obimu i metodama prve pomoći nema razlike u pomoći koju bi pružio ljekar, koji bi se našao u prilici da ukazuje pomoć unesrećenom, ili uvježbani spasilac - laik. Najčešće, unesrećena osoba nakon povrede ostaje prepuštena sama sebi. Stoga je i potreba svakog pojedinca da bude edukovan i osposobljen da prvu pomoć ukaže sebi - samopomoć, kao i da unesrećena lica budu spremna da ukažu pomoć jedna drugima - uzajamnu pomoć. Uloga dobro obučenog spasioca jeste da uspostavi maksimalnu saradnju sa povrijeđenima prilikom ukazivanja prve pomoći. U odnosu na zemaljsku službu spasavanja, kod gorske službe spasavanja dugotrajniji su način obavještavanja, prilaz pacijentu, njegovo obezbjeđenje i transport, oni su vremenski zahtjevniji i mnogo komplikovaniji. Važno je uslove spasavanja prilagoditi uslovima planine, odnosno mjestu nesreće. To dopušta improvizacije i kompromise koji moraju biti adekvatno sprovedeni i

obezbjeđivati sigurno zbrinjavanje unesrećenog. To mogu da rade samo posebno obučeni gorski spasioci. Duži vremenski razmak koji se javlja od vremena dojave o nastupanju nesreće do dolaska spasilačke ekipe na mjesto nesreće u planini opravdava specifične i dodatne napore gorskih spasilaca. Njihovo organizovanje, pravilan izbor tehničkih i penjačkih sredstava, kao i sredstava za

adekvatno zbrinjavanje povrijeđenih i njihov bezbjedan transport, čini ovu službu posebnom. Dužina vremena od javljanja o nesreći u planini do početka spasavanja dodatno komplikuje stanje povrijeđenog, pa se često sreće pogoršano stanje šoka, pomanjkanje volumena krvi kod povreda mekih tkiva i krvnih sudova, uznapredovalost promrzlina, značajnije pothlađivanje tijela, nastanak trauma prilikom dugog visenja na alpinističkom užetu, sunčanog udara ili opekotina, sniježnog sljepila i opšte iscrpljenosti, traumatskih povreda koštanog sistema i drugih politrauma. Spasavanje u planini umnogome se razlikuje od zemaljske službe spasavanja i iziskuje angažovanost posebno obučenih gorskih spasilaca. Gorski spasioci su izuzetno fizički pripremljene i psihički stabilne ličnosti. Oni su prošli planinarsku školu, školu alpinizma, odlično poznaju tehniku veranja i snalaženja u prirodi, završili su tečajeve spasilaštva u planini i suvoj stijeni, kako u ljetnjim tako i zimskim uslovima spasavanja, odlično ovladali principima prve pomoći i usvojili ih. Svaki od gorskih spasilaca poslije položenog ispita za spasioca i poslije godinu dana pripravničkog spasilačkog staža, dobija poseban sertifikat koji je dužan da obnovi svake godine, uz konstataciju načelnika Stanice gorske službe spasavanja, da bi mogao kvalitetno organizovati i voditi spasilačku akciju i obavljati taj vrlo odgovoran posao tokom sljedeće godine dana. Svi članovi Gorske službe spasavanja PSD Javorak - stanica u Nikšiću, članovi su Međunarodne komisije za planinsko

spasavanje - IKAR, koja je i odredila stroge kriterijume za dobijanje zvanja gorski spasilac. Od početka bavljenja planinarstvom do dobijanja zvanja gorskog spasioca protekne, u prosjeku, deset godina. Pedeset godina u Crnoj Gori postoji Gorska služba spasavanja pri Planinarskom društvu Javorak - Nikšić. Zahvaljujući entuzijazmu članova PSD Javorak, ova organizacija je u svojim aktivnostima prednjačila u Crnoj Gori, usmjerila veliki broj mladih ljudi da se bave ovom izuzetno zahtjevnom i društveno korisnom aktivnošću. Njegovi članovi su osvojili sve značajnije svjetske vrhove. Ove godine osvojen je i Mont Everest, krov svijeta. Svi ovi rizični alpinistički poduhvati bili su obezbjeđivani od strane iskusnih gorskih spasilaca. Uporedo sa bilježenjem vrhunskih rezultata u alpinizmu, u Planinarskom društvu Javorak u Nikšiću školovani su i osposobljavani gorski spasioci. Gorska služba spasavanja Crne Gore - stanica u Nikšiću izrasla je u savremeno organizovanu službu sposobnu da se upusti u najteže spasilačke akcije. Garancija za uspjeh u nesrećama u planini jesu četiri instruktora spasioca, jedan spasilac-ljekar / spasilac, tri ljekara spasioca, dvadeset članova spasilaca i četiri pripravnika spasioca. Izuzetno kvalitetna savremena tehnička oprema, stanice i saradnja sa specijalnom jedinicom MUP-a Crne Gore, njihovom Helikopterskom službom, obezbjeđuju sigurnost u svim planinarskim poduhvatima ukoliko se prije polaska prijave ovoj službi.

POZNATI I ZDRAVLJE: GORAN RADONJIĆ, BOKSER Zaista volim ovo što radim, čini me srećnim i motiviše. Ritam koji sam sebi nametnuo kroz sport pomogao mi je da upoznam sopstvenu ličnost iz svakog ugla. Rezultat toga su uspjesi na ličnom i profesionalnom polju. Dvadesetosmogodišnji sportista iz Podgorice, aktuelni svjetski amaterski šampion u kikboksu i evropski br. 1 u disciplini loukik, Goran Radonjić, stekao je svjetsku slavu u svojoj sportskoj profesiji. Brojne su nagrade, priznanja i medalje čijim se ponosnim vlasnikom naziva. Karijeru koju je prije 13 godina započeo u znamenitom podgoričkom kikboks klubu „Ariston”, danas sa velikim uspjehom nadgrađuje iskustvima stečenim treniranjem u Holandiji. Goran Radonjić drži rekord najbržeg nokautera u kikboksu - hajkik u trajanju od 3 sekunde. Goran je i promoter bavljenja K-1 boksom u Crnoj Gori. Riječ je o borilačkom sportu u kom takmičar kombinuje tehnike kikboksa, tradicionalnog boksa, karatea, tekvandoa, tajlandskog boksa i san-šua, a takmičenje se odvija po sistemu kratkotrajnih borbi u okviru 3-5 rundi od po 3 minuta. Nakon trijumfalnog učešća u „Noći borbi”, bokserskom spektaklu održanom u SC „Morača” u Podgorici,

srećnim i motiviše. Ritam koji sam sebi nametnuo kroz sport pomogao mi je da upoznam sopstvenu ličnost iz svakog ugla. Rezultat toga su uspjesi na ličnom i profesionalnom polju. Moj sportski rad proizvodi zadovoljstvo u mojoj porodici, užem i širem okruženju i dok god se ove vrijednosti budu kretale u pozitivnom smjeru, predstavljaće satisfakciju za moj rad. Budući da se bavite „opasnim” sportom, možete li nam opisati koji su to zahtjevi koje kikboks postavlja pred borca u ringu? Ako zanemarimo dugotrajni ciklus priprema za meč i sve ono što taj period iziskuje, pa se fokusiramo na stanje u ringu, primarni cilj je visok nivo koncentracije. Motivacija je takođe prisutna danima pred borbu, a u ringu dostiže vrhunac. Naravno, preduslov za sve ovo je izuzetna

BAVLJENJE SPORTOM -

ŽIVOTNA MISIJA decembra 2010, nasljednik Rikarda van den Bosa, bokser koji će ukrstiti rukavice u meču sa Radonjićem jeste takmičar ruskog porijekla Pavel Žuravljev. Meč se održava u Moskvi, u okviru Međunarodnog turnira profesionalnih kikboksera, 12. februara. Trudeći se da postavi sebi realno ostvarljive ciljeve, Goran priželjkuje plasman u grupu 16 najboljih takmičara K-1 prvenstva 2011. u Japanu. Jedan ste od najuspješnjih crnogorskih sportista, kikbokser pred kojim su brojni izazovi, a koji je, opet, osvajač nekih od najprestižnijih sportskih trofeja. Kako biste opisali svoju sportsku misiju? S obzirom na to da je najveći dio mog vremena zapravo zauzeo sport, onda se ova misija može poistovjetiti sa mojom životnom. Zaista volim ovo što radim, čini me

fizička pripremljenost koja uliva samopouzdanje i osjećaj superiornosti. Sprovođenje dijeta, kondicione pripreme, zdrav način življenja... Da li ste vremenom uspostavili lični kodeks pravila koja sprovodite u tom smislu? Šta je najvažnije? Još u ranoj fazi karijere postavio sam dobre temelje disciplini. Čitav proces priprema odvija se po definisanom planu, gotovo bez odstupanja. Za profesionalno nastupanje u kikboksu i kontinuitet u smislu rezultata, od sebe moram uzimati maksimum u svakom segmentu. Dakle, ništa pojedinačno ne možemo izdvojiti kao „najvažnije”. Zimska sezona - vrijeme idealno za snoubording, jedan od Vaših omiljenih sportova. Omiljena ski-destinacija?

Volim Žabljak, Bjelasicu, Kopaonik. Ako mi prilike nakon predstojećeg meča u Moskvi dozvole, krajem februara ići ću u Val Gardenu - Italija. Kako izgleda istorija Vašeg bavljenja kikboksom? Postoji li razlog zbog kog ste se opredijelili za bavljenje baš ovim sportom? Ne bih mogao da istaknem razlog ili povod, zasigurno nisam otišao na kikboks trening da bih stekao borilačku vještinu kao prednost u odnosu na vršnjake. Dogodilo se spontano, rezultati su se javili već na početku. To je bila preporuka za dalja i sve ozbiljnija takmičenja. Reprezentacija SRJ, SCG i Crne Gore, čiji sam danas kapiten. Profesionalni mečevi su mi otvorili put ka Holandiji i od 2008. godine treniram u Amsterdamu. Koliko se bavljenje kikboksom promijenilo otkad je uveden pravilnik borbe po K-1 sistemu? Kikboks je time dobio na atraktivnosti, porasla je popularnost. K-1 Vam je kao NBA u košarci. Traže se formirani profesionalci, i nema mjesta za improvizatore. Događaje prate veliki svjetski mediji, prisutan je kapital i zahtjevi su time sve veći i veći. Koji trofej priželjkujete? Nema mnogo trofeja na koje mogu pretendovati, a da ih već ne posjedujem. U amaterskoj konkurenciji osvojio sam gotovo sve. Naredni korak je titula kralja ringa. A moja najveća želja plasman među 16 najboljih u Japanu. Priznaću Vam, u ovom trenutku mi određeni protivnici predstavljaju veći imperativ od titula. Mislim na nekoliko imena iz najuže elite K-1 sistema. Poruka čitaocima „Medicala”? Pošto smo evo napravili jedan mali pregled mog dosadašnjeg stvaranja, inspirisan time želim da znaju da će ih permanentan i planski rad odvesti i do onih vrlo ambicioznih ciljeva koje su negdje postavili. A. Radanović

Hronika - svijet Januar 2011 - VIRUSI INFLUENCE Prikaz epidemiološke situacije u svijetu koja je obilježila januar 2011, možda je najbolje započeti opisom situacije u vezi sa aktuelnim epidemijama influence. U najkraćem, dominiraju četiri virusa influence: virus H5N1, uzročnik avijarne influence („ptičji grip”), oslabljena forma pandemijskog gripa A(H1N1) - „svinjski grip”, virus tipa A, H3N2, a konstatovano je i prisustvo virusa gripa tipa B. Nakon što je tokom prošle godine, čak i tokom vanzimske sezone, zvanično evidentirano prisustvo virusa tipa H5N1, virusa uzročnika avijarne influence, u velikom broju azijskih zemalja, ne izuzimajući ni Rusku Federaciju, u januaru 2011. Svjetska zdravstvena organizacija prijavila je nove slučajeve obolijevanja populacije Egipta. U pitanju je registracija 121-og slučaja humane influence čija žrtva je postao jednogodišnji dječak iz Aleksandrije. Dječak je hospitalizovan 13. januara. Novi slučajevi prisustva ovog virusa kod divljih ptica, prijavljeni su u Kini. Podsjećanja radi, ovaj virus je izolovan upravo u Kini, 1996. godine. Njegov nosilac bila je divlja guska. Kada je u pitanju virus tipa A (H1N1), virus koji je protekle godine zadao dosta muke zdravstvenim radnicima zbog specifičnog pandemijskog oblika širenja, može se ređi da je on prisutan i tokom ove zimske sezone u svim zemljama sjeverne Zemljine hemisfere. Iako ne prisutan u pretjerano velikom broju slučajeva obolijevanja, ljekari ove godine upozoravaju na mogućnost njegove kombinacije sa infekcijom bakterijom Streptococcus pneumoniae (lat.), uzročnicom invazivne infekcije. Posljedica ovog gripa može biti i pojava meningokokalne bolesti. U izvještaju „FluNet” organizacije, zadužene od strane svjetske zdravstvene organizacije za nadzor influence u svijetu, navodi se da je porast broja infekcija ove vrste primjetan sjeverno od ekvatora, a da je posebno pospješen u evropskim zemljama, gdje dominiraju virusi tipa A H1N1 i virus tipa B, a da u azijskim i američkim zemljama dominira kombinacija virusa A H3N2 i virusa tipa B. Tokom prve dvije sedmice januara u svijetu je klinički potvrđeno 18.757 slučajeva influence, u 76.9% tog broja uzročnik je bio neki od virusa tipa A, a u 23.1% slučajeva izolovan je virus tipa B. Od 14.423 slučaja obolijevanja izazvanog virusom A, virus A H1N1 potvrđen je u 53.2% tog broja, a virus A H3N2 u preostalih 46.7%. Januar 2011 - ŽUTA GROZNICA U USPONU Ministarsvo zdravlja Obale Slonovače 3. januara ozvaničilo je prisustvo žute groznice u ovoj zemlji. Svjetska

zdravstvena organizacija, koja je uzela učešća u saniranju zdravstvene situacije, potvrdila je podatak da je ELISA testiranjem potvrđeno 12 slučajeva obolijevanja. Analizirano je zdravstveno stanje 64 osobe koje su pokazivale simptome oboljelosti, a potvrđeno je da je ova bolest prouzrokovala 25 smrtnih slučajeva. Zbog širenja bolesti u različitim regijama centralnog i sjevernog dijela zemlje postoji opasnost od brzog napredovanja i obuhvatanja ne samo regije te države. Uz podršku UNICEF-a i Svjetske zdravstvene organizacije, od 22. januara sprovedena je akcija vakcinacije koja je imala za cilj obuhvatanje više od 840.000 osoba starijih od devet mjeseci, stanovnika ugroženih područja države. Pojava žute groznice aktuelna je i u Ugandi, još od oktobra 2010. U toj zemlji potvrđeno je 226 slučajeva obolijevanja, uključujući 53 smrtna slučaja. Januar 2011 - ŠTA SE TU MOŽE… Engleska istraživačka asocijacija koja se bavi pitanjima kancera, „Cancer Research UK”, baveći se anketiranjem o psihologiji vezanoj za ovu bolest, na uzorku od 2.000 odraslih pripadnika populacije Velike Britanije ukazala je na većinski prisutno mišljenje o neizbježnosti i nesavladivosti kancera. U izvještaju te organizacije obrazloženo je da je mišljenje o nadležnosti sudbine za dobijanje bolesti, eventualno, loše sreće, genetike i lošeg životnog režima, bilo dominantno kod najvećeg broja ispitanika. - Zabrinjava podatak da tako mnogo ljudi smatra da je obolijevanje od kancera predodređeno sudbinom, jer u svijetu danas postoji stroga naučna evidencija o tome da ljudi relativno jednostavnim promjenama mogu da redukuju rizik od obolijevanja - istakla je Tereza Najtingejl, jedna od realizatora istraživačkog projekta. U tekstu „Kancer je najveći nacionalni strah” objavljenom ovim povodom na internetstranici Unije za internacionalnu kontrolu kancera, predočeni su neki vidovi svima dostupnih mjera koje treba preduzeti u cilju smanjenja mogućnosti pojave bolesti: fizička aktivnost, nepušenje duvanskih proizvoda, neprejedanje i sl.

15. januar - ISKLJUČIVO DOJENJE MAJČINIM MLIJEKOM U cilju ostvarivanja optimalnih uslova za pravilan rast i razvoj beba, Svje tska zdravstvena organizacija donijela je najnoviju preporuku o ishrani beba. Naime, stručnjaci te organizacije zvanično su preporučili isključivo dojenje majčinim mlijekom kao ishranu koja treba da se sprovodi tokom prvih 6 mjeseci života bebe. Nakon ovog perioda, bebe je moguće hraniti nutritivnim dodacima, a dojenje je poželjno nastaviti čak i do druge godine starosti djeteta, ili i duže. Najnovije preporuke donose i obilje studijskih podataka o prednostima ishrane isključivo majčinim mlijekom, kao i rezultata istraživanja po kojima su ova djeca manje sklona dobijanju raznih gastrointestinalnih poremećaja. Njihove majke su manje sklone naglom gubitku težine izazvanom porođajem a imaju i bolje regulisan menstrualni sindrom. Međutim, postoje i neke sumnje koje se vezuju za deficitarnost gvožđa kao eventualni nedostatak ovakvog režima ishrane. Svjetska zdravstvena organizacija će, po najavi, nastaviti sa praćenjem studijskih rezultata koji se vezuju za ovu oblast i u skladu sa tim periodično će davati preporuke, a ujedno, to će doprinijeti kvalitetnijoj izradi vodiča namijenjenog za ovu oblast. 25. januar - NE MOŽE DA ŠKODI Predmet istraživanja koje je sprovedeno pod okriljem medicinskog časopisa Neurolodži bila je sklonost osoba koje boluju od karcinoma ka primjeni alternativnih metoda liječenja. Takvi oblici terapije najčešće se pridružuju konvencionalnim oblicima liječenja. Pacijenti pribjegavaju primjeni homeopatskih ili psihoterapijskih metoda liječenja, a veoma je frekventna i upotreba vitaminske terapije. U studiji sprovedenoj u Hamburgu učestvovao je 621 ispitanik. Oni su bili nosioci neizlječivog glioma. Ustanovljeno je da oko 40% ukupnog broja tih osoba koristi neki vid suplementne terapije. Rezultati pokazuju da tome najčešće pribjegavaju mlađe osobe, žene i osobe sa višim nivoom obrazovanja. - Od ispitanih pacijenata 39 odsto je koristilo homeopatiju, 31 odsto vitaminske suplemente i 29 odsto različite psihološke metode - prenosi se u članku o

ovoj studiji objavljenom u elektronskom časopisu „Farmakon” („Pacijenti oboleli od raka često koriste alternativne metode lečenja”). 25–29. JANUAR - DRUGI GLOBALNI FORUM U BANKOKU Drugi globalni forum o ljudskim resursima u zdravstvu održan je 25–29. januara 2011. u glavnom gradu Tajlanda, Bankoku. Osnovni cilj realizacije projekta bilo je skretanje pažnje na važnost odredaba iz ove oblasti koje su prezentovane u Programu milenijumskih ciljeva. Sagledavanje učinka djelovanja ostvarenog od održavanja Prvog globalnog foruma, razmjena iskustava učesnika foruma, identifikacija važnih smjernica mudrog donešenja odluka i sagledavanje rezultata primjene Deklaracije iz Kampale i Agende globalne akcije, bili su neki od efekata održavanja ovog skupa koji su navedeni u izvještaju Svjetske zdravstvene organizacije. Pokrovitelji skupa bili su Svjetska zdravstvena organizacija, Globalna alijansa zdravstvenih radnika, Konferencija za nagrade princa Mahidola i Japanska internacionalna kooperativna agencija. Marta 2008. održan je Prvi globalni forum, koji se ticao uređenja stanja ljudskih resursa u zdravstvu. Mjesto održavanja bila je Kampala u Ugandi. 27. JANUAR - HLAMIDIJA UZROKUJE VANTJELESNU TRUDNOĆU Jedan od uzročnika nastanka vantjelesne trudnoće, prema istraživanjima sprovedenim od strane stručnjaka sa Univerziteta u Edinburgu (Škotska), mogla bi da bude infekcija hlamidijom. Istraživanjem je ukazano na mehanizam djelovanja PROKR-2 proteina, koji nastaje kao produkt dugotrajne infekcije, a koji može da uslovi nastanak sterilitetta ili razvoj vanmaterične trudnoće. - Naime, u Falopijevim tubama (jajovodima) žena inficiranih hlamidijom, naročito ukoliko je infekcija dugotrajna, povećano se produkuje jedan protein, označen kao PROKR2 - navodi se u članku „Hlamidija najčešći uzročnik ektopične trudnoće”, objavljenom 27. januara 2011. u elektronskom časopisu „Farmakon”. (http://www.farmakon.rs/)

NAJSAVREMENIJI SLUŠNI APARATI U CRNOJ GORI

NOVO

POZNATE KUĆE Podgorica, Njegoševa 49 tel: 067 827 909 Herceg Novi, Sava Ilića 46 Igalo tel/fax: 00382 31 332 266 sms: 069 345 926 www.tomicalfa.com; e-mail: tomicalfa@t-com.me

OTICON ACTO ENERGIJA RAZUMIJEVANJA

NOVO

t o m i ć

generalni zastupnik

za crnu goru

ConnectLine

OTICON CHILI SUPER SILA

MUSIC

PHONE

MOBILE

REMOTE

Pandemija H1N1 uzdrmala i zvijezde Pandemija respiratorne infekcije virusom A (H1N1), tzv. meksički grip, četvrta po redu pandemija u posljednjih stotinu godina koja je bila aktuelna tokom 2009/2010. godine u cijelom svijetu, odrazila se u izvjesnoj mjeri i na dešavanja u svijetu slavnih. Nekima promijenila planove za organizaciju nastupa, promocija, premijera, odložila neke od važnijih sportskih manifestacija, koncerte, a neki su se jednostavno našli „u raljama života” i iskusili

sve „čari” famoznog H1N1. Čini se da su nekako najneotporniji bili sportisti. Ne samo da su sportske ekipe morale računati na traženje zamjene za igrače u koje su polagale dosta nade, nego se dešavalo i da pojedini mečevi budu otkazani zbog onesposobljenosti većeg dijela tima za igru za šta su sve zasluge pripisivane virusu gripa. Jedan od najpoznatijih fudbalskih klubova na planeti, svima dobro znana „Barselona”, bilježila je deficit igrača zbog pandemije gripa. Sezonu bolovanja zbog gripa otvorio je Erik Abidal. Iz igre u „Barseloni” privremeno je bio odsutan i vezni igrač Jaja Ture. Kada se u jednom trenutku dogodilo da se istovremeno razbole osmorica fudbalera francuskog „Monpeljea”, sasvim je bilo prirodno da se odloži meč sa „Monakom”. Međutim, nije to bila novina u aktuelnostima francuskog fudbala tih dana. Odlaganje fudbalskih susreta u skladu sa okolnostima postala je preporuka za izbjegavanje širenja gripa. Najezdu pandemijskog virusa „prebolovala” je i američka profesionalna košarkaška liga. Nekoliko slavnih košarkaša bilo je prinuđeno da provede izvjestan period bolovanja u karantinu. Prvotimac „Klivlend Kavalirsa” Lebron Džejms i dvojica njegovih saigrača Dernel Džekson i Kobi Karl osjetili su tu vrstu blagodati. Njihove slavne kolege iz grčke lige: Sofoklis Skorcijanidis, Kostas Papanikolau, Džoš Čilders, Kostas Kamekoglu, Marusija Mikalis Pelekanos i crnogorski reprezentativac Nikola Peković, takođe su bili „žrtve” virusa H1N1. Posljedice infekcije virusom trpio je i slavni Linas Klejza. Grip je prekinuo odličnu sezonu njegovih nastupa tokom koje je prosječni skor njegovog učinka po utakmici iznosio 18,3 poena.

Nikola Peković

Tri dana pred londonsku premijeru najnovijeg filma „Hari Poter i polukrvni princ”, Rupert Grin, glumac koji u tom ostvarenju tumači lik Rona Vizlija razbolio se od gripa i nakratko prekinuo snimanje pretposljednjeg nastavka serijala. Ekipu zaduženu za snimanje popularne holivudske serije „Bouns” prilično je razbijesnila pojava virusa. - Prvi put za pet godina bili smo prinuđeni da prekinemo snimanje. Proklet bio svinjski grip ! Sada će nam se svi rokovi pomjeriti do Božića, a zna se šta to znači, opšte ludilo - izjavio je Hart Henson, scenarista serije. Glavni glumac serije, Dejvid Borenaz, koji tumači lik specijalnog agenta Silija Buta, doživio je neprijatnost zbog gripa kada

mu je tokom snimanja pozlilo. Zbog toga je i odlučeno da se snimanje serije odgodi do daljnjeg. Virus meksičkog gripa poremetio je i planove poznate glumice Laure Flores. Zbog obolijevanja njeno četvoro djece, bila je prinuđena da se okani svih planova i u potpunosti se posveti svojim mališanima. Nije se ni trudila da sakrije zabrinutost zbog takve situacije od lica javnosti. Kontroverzni roker Merilin Menson na sebi svojstven način prokomentarisao je situaciju da je postao osoba inficirana pandemijskim virusom. U „pristojnijem” dijelu izjave naveo je: - Ljekar mi je potvrdio da moj izbor ženâ nije doprinio razvoju ove misteriozne bolesti. Nažalost, preživjeću. (Marylin Manson, www.facebook.com.)

Merilin Menson

Kada je riječ o koncertima, u medijima je dominirala objava o tome da je i dugo iščekivani prvi veliki solistički koncert Jelene Tomašević odložen zbog gripa. Odlaganja su uslijedila na raznim stranama. Između ostalih, beogradska publika morala je da se suzdrži i od ovacija za koncert sjećanja na Pavarotija koji je trebalo da se održi u zemunskom „Madlenijanumu”, kao i za Diznijev spektakl na ledu u Areni „Miki i Mini: čudesno putovanje”, a - za cijelu sezonu - odložena je i premijera filma „Kao rani mraz”, rađenog po scenariju Đorđa Balaševića. H1N1 zadao je dosta muke i političarima. Predsjednik Kostarike, nobelovac Oskar Arijas, bio je prinuđen da provede nedjelju dana u izolaciji zbog zaraze gripom. Slučaj je htjeo i da premijer Kambodže Hu Sen preboluje meksički grip u društvu svojih triju ministara. Ni potpredsjednik Federacije BiH Mirsad Kebo nije ostao imun na pandemiju. Dijelio je sudbinu četrdesetak pacijenata kojima je polovinom jeseni 2009. potvrđeno prisustvo virisa koji je zaplašio svijet. Neke zabilješke o kuriozitetima istorije politike čuvaju tvrdnju o tome da je predsjednik SAD-a Tomas Vudro Vilson za vrijeme projektovanja Versajskog mirovnog sporazuma za koji je 1919. dobio Nobelovu nagradu za mir, obolio od virusa grupe H1N1 koji je tih godina harao svijetom u vidu španske groznice. Da nevolja bude veća, tvrdi se da je i cijeli njegov pregovarački tim bio inficiran ovim tada kobnim virusom. Jedan iz ekipe onih koji smatraju da je smijeh jedini lijek, slavni francuski glumac Žerar Depardje objavio je vijest o tome da pronašao idealnu vakcinu protiv pandemije. Recept je objelodanio u okviru jedne satirične emisije prikazane na televiziji KANAL+. On glasi ovako: Idite u školu - jedite svinjetinu - pijte puno vina. Iako do sada nije pouzdano utvrđeno u kojoj je mjeri ova preporuka animirala građane Francuske da se u borbi protiv gripa ponašaju na ovakav način, čini se da neka njena umjerenija varijanta možda ne bi ni mogla da predstavlja loš metod, makar kada je riječ o prevazilaženju straha od obolijevanja. Crnogorska javnost dobro pamti preporuke o borbi protiv gripa koje je na originalan način predstavila popularna grupa „The books of knjige”. Njihov poziv: Svi u borbu protiv gripa ! , aktuelan je i ove godine.

Jelena Tomašević

Oskar Arijas

Žerar Depardje

Faktori koji remete psihoterapijski proces Erotizacija terapeutskog odnosa

Piše: Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psiholog Postoji saglasnost psihoterapeuta oko toga da je gotovo nemoguće pobrojati sve faktore koji remete psihoterapijski proces. Redovno su u centru pažnje: transfer, kontratransfer, otpori... - dinamski momenti koje terapeut mora da prepozna, kontroliše i konstruktivno usmjerava. Ne osporavajući važnost, ali ni u cilju rangiranja po važnosti, pretjerano insistiranje na važnosti kontratransfera može dovesti do zanemarivanja ostalih faktora koji se nalaze kako u samom pacijentu tako i u njegovoj okolini. Ostale faktore, koji djeluju destruktivno u psihoterapijskom odnosu, grubo dijelimo na interpsihičke (unutrašnje) i socijalne (spoljašnje). INTERPSIHIČKI FAKTORI Specifičnosti psihopatološkog entiteta kao takvog Granična organizacija ličnosti (engl. borderline) kao klinički entitet koji izrazito ugrožava psihoterapijski savez zbog svoje nesigurnosti na relaciji objekata pospješuje napredvidivost terapijskog postupka. Preveliki narcizam i strah od narcističke povrede Narcistični pacijenti, povrijeđeni činjenicom da moraju potražiti pomoć i nešto kod sebe promijeniti, nerijetko ne mogu da podnesu frustracije koje psihoterapija nužno donosi i bez najave napuštaju psihoterapijski savez.

Ovdje nije riječ o erotizaciji transfera, već o pacijentima koji su erotizaciju ugradili u svoj odbrambeni mehanizam, tako da ga manipulativno aktiviraju skoro u svim interpersonalnim odnosima. Kada takav obrazac ponašanja, na svjesnom ili nesvjesnom nivou, nađe svoje mjesto u strukturi karaktera pacijenta, destrukciju psihoterapije skoro je nemoguće izbjeći. Osobitost strukture ličnosti terapeuta U svakoj ličnosti, pa i terapeuta, postoji nešto što determiniše apriorne preferencije i negativizam prema određenim pojavama, situacijama, ljudima ili čak kliničkim entitetima. Stvar je dugogodišnjeg iskustva i temeljne edukacije da terapeut ove stavove nauči da neutralizuje. Upornost u zadržavanju uloge pacijenta ili nemogućnost da se ona prihvati Osjećaj ugroženosti pacijentovog integriteta i samopoštovanja može iznenadno i trajno prekinuti psihoterapijski proces. Sa druge strane, kada ulogom pacijenta osoba sebi obezbjeđuje primarnu, sekundarnu i tercijarnu dobit, ciljevi psihoterapije moraju biti modifikovani ili psihoterapija trajno prekinuta, jer je pacijent tu da koristeći pomoć terapeuta ne traži olakšanje i rješenje već saosjećanje. SOCIJALNI FAKTORI Zahtjevi okoline u sferi radnog i socijalnog funkcionisanja pacijenata Moderne kompanije u svom timu imaju terapeute koji prate i reaguju na sve promjene kod zaposlenih. Svaka

prisilna upotreba psihoterapijskog saveza donosi sa sobom veliki broj reakcija otpora koje terapeut mora savladavati na svakom sastanku. Nepovoljna porodična situacija pacijenta Razumijevanje i podrška najuže porodice nerijetko su ključni elementi uspješnosti psihoterapijskog procesa. Kada porodica pacijenta ne priznaje ili ne želi da prizna postojanje bolesti kod svoga člana, ona tako i gradi negativan stav prema psihoterapiji i ne podržava pacijenta u liječenju, što postaje stalni ometajući faktor izlječenju. Stavovi sredine prema psihički oboljeloj osobi Stavovi sredine koji onoga ko je u psihoterapijskom procesu srozavaju na društvenoj ljestvici doprinose mogućnosti da se proces prekine prije nego li je i počeo. Sistem zdravstvene zaštite Pitanje finansiranja psihoterapijskog procesa opstruirajući je faktor, kao i kod svih stvari koje imaju veze sa

novcem. Koliko ozbiljno shvatamo savjet kada ga dobijemo besplatno ? Koliko imamo da platimo za savjet koji ćemo poslušati ? Da li uz novac osiguravate kvalitet ili kvalitet možete naći i u sistemu besplatne socijalne zaštite ? Ukoliko pacijent nije siguran u odgovore na ova pitanja, njegov izbor terapeuta stalno će biti opstruirajući faktor u povoljnom razrješenju procesa. Sociokultura Psihološka obrazovanost društva u cjelini i značajnost popularizacije zdravih stilova života u našoj zemlji su u ekspanziji, tako da je realno nadati se da u narednim godinama sociokultura bude sila napretka i razvoja a ne destrukcije psihoterapijskog procesa. Izučavanje problema faktora koji ometaju i destrukturiraju psihoterapijski proces, opravdano je mogućnošću da ono što je destruktivno u terapijskom odnosu, adekvatnom edukacijom svih učesnika u procesu, pretvorimo u terapijski korisno.

TENA - NAJBOLJA ZAŠTITA PRI INKONTINENCIJI Laka i srednja inkontinencija TENA Lady Mini, Lady Normal, Lady Extra, Lady Extra plus Zaštita kod problema slabosti bešike kod žena. Ulošci za diskretnu zaštitu pri laganoj i umjerenoj inkontinenciji. Frech odour Control - za potpunu diskreciju i kontrolu neprijatnih mirisa Dišući zadnji sloj – Dopušta koži da diše i sprječava iritacije kože Anatomski oblik – pruža potpunu udobnost pri nošenju Različiti oblici upijanja: za različite nivoe inkontinencije TENA Men Level 1, Men Level 2 Specijalno oblikovan prema anatomiji muškarca. Ulošci za diskretnu zaštitu pri laganoj i umjerenoj inkontinenciji muškaraca. Odour Control – za potpunu diskreciju i kontrolu neprijatnih m i r i sa Dišući zadnji sloj – Dopušta koži da diše i sprječava iritacije kože Anatomski oblik – pruža potpunu udobnost pri nošenju Različiti oblici upijanja: za različite nivoe inkontinencije

Pacijenti koji brinu o sebi, za srednju inkontinenciju

TENA Pants Izgledaju i daju osjećaj kao normalni donji veš. Upijajuće gaćice pri umjerenoj inkontinenciji za pokretne pacijente. Nose se poput običnog donjeg veša, potpuno prijanjaju za tijelo. Jednostavne za samostalnu upotrebu. Osjećaj sigurnosti i udobnosti. 100% dišući, prijatan za kožu.

Visoko upijajući proizvodi za tešku inkontinenciju Uvoznik i distributer za Crnu Goru: Lamex Commerce d.o.o. ul. SKOJ-a 57, Podgorica, tel./fax. 020/280-477 www.tena.com www.tena.hr

TENA Slip Plus, Slip Super Pelena za odrasle za umjerenu i tešku urinarno/fekalnu inkontinenciju, idealna za nepokretne pacijente. FeelDry: brzo upijajuća jezgra Anatomski oblik. Elastični rubovi oko nogu i struka. Samoljepljiva traka koja omogućava ponovno skidanje i stavljanje proizvoda. Indikator vlažnosti: žuta traka mijenja boju u plavu.

Izaberite svoju vrstu treninga Tjelesna snaga i snaga uma jesu nešto što ne možete oteti, a ni dati. Oni su kao čast - moraju se zaraditi

rezultate ako primjenjujete aktivnosti sa adekvatnim opterećenjem i u dovoljnom broju ponavljanja: Piše: Bojan Kraljević Spec. primijenjene fizioterapije (BApp, Spec. App) Kako trening utiče na unutrašnju strukturu mišića? Kakav je odgovor mišićnog vlakna kada je u pitanju trening snage, a kakav kada govorimo o treningu izdžljivosti? Veći dio odgovora na ova i slična pitanja leži upravo u vrsti i opisu karakteristika treninga kojim se bavite. Poboljšanje snage mišića moći će se obezbijediti ukoliko prethodno dovoljno opteretite mišić. Veličina opterećenja koja je dovoljna da bi došlo do pokretanja fizioloških adaptacija treba da bude veća od 2/3 maksimalne sile koju mišić može da pruži. Posmatrano iz drugog ugla, ako primijenite manje opterećenje, nećete umnogome doprinijeti poboljšanju mišićne snage. Dužina vremena tokom kojeg se kontrahuje mišić, kao i ukupnog vremena koje odvajate za trening, znatno utiču na cjelokupan rezultat. Pretpostavimo: duže vrijeme ponavljate jednu istu aktivnost, angažujete određene mišiće tokom dužeg vremena, registruje se bolji rezultat, ali do jedne granice. Na adekvatan broj kontrakcija utiču genetska osnova, vrsta treninga, a umnogome i ishrana. Ono što je sigurno jeste da ćete postići dobre

OPTEREĆENJE + VRIJEME = SNAGA Dakle, poboljšanje rezultata direktno je povezano sa parametrima treninga: učestalošću treninga (sedmični broj treningâ), njegovim trajanjem (trajanjem pojedinačnog treninga) i opterećenjem (pojedinačnim opterećenjem sa kojim se suočava određena mišićna grupa prilikom treninga). Vremenom, kako se mišići navikavaju na promjene, može se lagano i vrlo oprezno krenuti sa postavljanjem većih zahtjeva. Usljed dodatnog opterećenja, mišići se lagano prilagođavaju, u skladu sa vrstom treninga. Sada govorimo o specifičnosti, odnosno specifičnoj adaptaciji. Povećanje snage, kao posljedica povećanja opterećenja prilikom vježbanja, u direktnoj je vezi sa povećanjem

kontraktilnih proteina, aktina i miozina, kao i čvrstog vezivnog tkiva. Kao posljedica pomenutih promjena, mišić je sada već u mogućnosti da proizvede znatno veću silu. Kada govorimo o specifičnoj adaptaciji mišića na trening izdržljivosti, onda prvenstveno mislimo na povećanje mitohondrija i njihovog broja, kao i na značajno povećanje broja kapilara. Sve pomenuto predstavlja adekvatnu situaciju za dopremanje i prihvatanje kiseonika od strane mišića, što u stvari predstavlja preduslov za povećanje stepena izdržljivosti. ŠTA, KAO ODGOVOR, MOŽEMO DA OČEKUJEMO OD TRENINGA SNAGE? Snaga nam omogućava da se bolje ostvarimo u smislu postizanja boljih sportskih i svakodnevnih rezultata treninga. Pored pomenutog, trening snage ima značajnu ulogu u poboljšanju stanja koštanog sistema, jer ga jača i time smanjuje mogućnost od nastanka osteoporoze (stanje koje označava smanjenu gustinu koštane mase i time povećanu mogućnost zadobijanja preloma). Međutim, trening snage će Vam omogućiti da, shodno svojim mogućnostima, poboljšate svoj spoljašnji izgled i svoju fizičku kondiciju. Ono što je možda i najvažnije u pomenutom smislu jeste da će Vam trening snage omogućiti da ostanete aktivni i zdravi sve do svoje duboke starosti.

KAKO TRENING SNAGE DOVODI DO OVAKO ZADIVLJUJUĆEG NAPRETKA? Trening opterećenja (snage) predstavljaju vježbe sa opterećenjem koje se ponavljaju određeni broj puta. Kao posljedica pomenutog, dolazi do: -Povećanja kontraktilnih proteina u mišiću (aktina i miozina), a time i povećanja efikasnosti mišićne kontrakcije; -Mogućeg povećanja broja mišićnih vlakana sa povećanjem mase mišića, odnosno povećanja dijametra poprečnog presjeka mišića (hipertrofija) sa smanjenjem inhibicije. NOVA MIŠIĆNA VLAKNA ??? Ranije je postojala tvrdnja da je broj mišićnih vlakana određen genetskom predispozicijom i da se njihov broj tokom života ne može mijenjati. Eksperimenti koji su sprovođeni na životinjama doveli su do zaključka da opterećenjem, pored povećanja težine i snage mišića, dolazi i do stimulacije stvaranja novih mišićnih vlakana, zahvaljujući ulozi „satelitskih ćelija”. Njihova uloga se, pored regeneracije povrijeđenih ćelija, ogleda i u mogućnosti doprinosa stvaranju novih vlakana.

VRATITE ŽELJENI IZGLED I FORMU poklon set 2+1 (cell gel) gratis ANANAS

THE VERDE

+ Za pospješivanje izlučivanja tečnosti iz organizma, ublažavanje edema i detoksikaciju organizma. Ujedno poboljšava probavu, razgradnju i sagorijevanje masnoća. Posebno je prikladan uz anticelulitne dijete i dijete za mršavljenje.

Zeleni čaj je dijetetski preparat koji stimuliše metabolizam i razlaže masti, te tako dovodi do mršavljenja i pomaže u borbi protiv celulita. Zeleni čaj utiče na nivo triglicerida i holesterola u krvi, a time i na opasnost od bolesti krvog sistema i arteroskleroze.

CELL GEL

+ Aktivni gel za lokalnu primjenu pospješuje mikrocirkulaciju, metabolizam i razmjenu materija te tonizira kožu. Namenski izučavan i formulisan kako bi se najbolje iskoristio njegov biljni sastav da bi se ojačala koža i umanjio njen ružan izgled uzrokovan celulitom i potkožnim masnim tkivom.

KOMBINACIJA OVA TRI PREPARATA SE PREPORUČUJE ZA TRAJNO VIDLJIVE EFEKTE ZBOG SPECIFIČNOG DJELOVANJA NA METABOLIZAM U ORGANIZMU I LOKALNOM PRIMJENOM NA KOŽI Prije upotrebe detaljno pročitajte uputstvo, ako vam je potrebna još neka dodatna informacija ili savjet obratite se ljekaru ili farmaceutu "Decco Monte int d.o.o." Kuće Rakića bb; 81206 Tuzi; Podgorica, tel/fax : +382 20 870 083; +382 20 870 098, e-mail: deccomonte@t-com.me Kontakt telefon stručnog saradnika: 069 100 904

BOLOVI U LAKTU

TENISKI LAKAT LATERALNI EPIKONDILITIS

Piše: dr Dušan Nenezić, fizijatar - akupunkturolog - kiropraktičar, spec. za dječiju rehabilitaciju Bol u laktu (epikondilitis) najčešći je i najpoznatiji sindrom preopterećenja čovjeka. Prema rezultatima istraživanja, 1–3 % odrasle populacije jednom u životu osjeti bolove u laktu, tj. simptome lateralnog epikondilitisa. Prvi opis simptoma koji upućuju na lateralni epikondilitis dao je davne 1873. godine njemački ljekar F. Runge. H. Moris je 1882. godine, opisujući te simptome kod tenisera, uveo naziv teniska ruka (engl. Lawn Tennis Arm), dok je godinu kasnije H. Major promijenio taj naziv u teniski lakat (engl. Tennis Elbow). Ovaj pojam održao se do današnjih dana. U više od 75% slučajeva, lateralni epikondilitis se javlja na dominantnoj ruci. Podjednako zahvata osobe oba pola i to najčešće u dobi između 35 i 50 godina. Teniski lakat je najpoznatija i najbolnija povreda kod tenisera. Ustanovljeno je da 50% svih tenisera u jednom trenutku karijere pati od teniskog lakta. Ovaj poremećaj često susrećemo kao profesionalnu bolest ljudi koji tokom radne aktivnosti ponavljaju iste pokrete, i to pokrete prilikom kojih se ispruža šaka i/ili se podlaktica okreće tako da dlan gleda prema gore, ili se pokreti čine protiv otpora. SIMPTOMI Osnovni simptom lateralnog epikondilitisa jeste pojava bola u području spoljnje strane lakta (lateralnog epikondila). To se može manifestovati stanjima blage boli koja nastaje nakon aktivnosti pa sve do stalne boli koja onemogućuje bilo kakvu aktivnost. Karakteristično je

Teniski lakat predstavlja zapaljenje tetive mišića koji se pripaja na spoljnjem dijelu lakta Oštećenje mišićno-tetivnog aparata uzrokovano je ponavljanjem mišićnih kontrakcija. Uzroci boli su mikroskopske rupture tetivnog hvatišta. Bol se javlja u laktu i podlaktici, a može se prenijeti i na zglob ruke i prste. Zbog prenaprezanja, smanjuje se vaskularizacija u zahvaćenom tetivnom hvatištu, živčani završeci se prenadražuju i nastaje upala. Ponavljanjem pokreta može doći i do kompletne rupture tetive. Povreda obično nastaje postepeno. Povreda ponekad može nastati i odjednom, na primjer kao rezultat promašivanja loptice, tako da se javlja cijepanje. Podizanje, stezanje, uvrtanje zgloba, rukovanje, pranje sudova ili otvaranje vrata može biti veoma bolno. Istraživanja su pokazala da je riječ o degenerativnom pocesu koji se naziva angifibroblastična tendinoza.

smanjenje snage šake, tj. bolesnici se žale na pojavu snažne boli prilikom podizanja i vrlo lakog tereta koji drže u ruci, podizanja šolje čaja ili kafe, a žale se i na snažnu bol prilikom okretenja ključa i sličnih vršenja osnovnih dnevnih radnji. Osim toga, često navode da im i rukovanje izaziva pojavu boli u laktu. Prema intenzitetu boli, lateralni epikondilitis se može podijeliti na 4 stepena: 1) Bol se javlja nekoliko časova nakon obavljanja aktivnosti 2) Bol se javlja na kraju ili neposredno nakon obavljanja aktivnosti 3) Bol se javlja tokom bavljenja aktivnošću, s povećanjem intenziteta nakon njenog izvršenja 4) Konstantna bol koja onemogućava vršenje aktivnosti.

SAMOPOMOĆ Od najveće je važnosti izbjegavanje vršenja pokreta koji izazivaju bol. Osim toga, valja primijeniti hlađenje bolnog područja ledom (ne direktno na kožu, ne masiranjem!). Hlađenje se vrši tokom desetak minuta, bar četiri do pet puta dnevno. Prilikom toga treba vršiti vježbe istezanja muskulature ispružača šake i prstiju. Svakako, valja čim ranije potražiti pomoć ljekara. DIJAGNOSTIKA I LIJEČENJE Tokom razgovora ljekar mora da utvrdi prirodu bilo sportske, bilo radne aktivnosti za vrijeme ili nakon kojih dolazi do pojave boli u laktu. Osim toga, on pokušava da otkrije koji to pokret izaziva bol. Kliničkim pregledom utvrđuje se tačna lokalizacija bola, pomoću tačno određenih testova. Ljekar pritiskom vrha kažiprsta na lateralni epikondil, ili pola centimetra ispod i ispred, provocira pojavu boli. Intenzitet boli se čak i pojačava ukoliko, ne popuštajući pritisak, ljekar pasivno ispruži bolesnikov lakat. Najčešće se radi test pri kojem ljekar pruža otpor ispružanju šake prethodno savijene prema dlanu, prilikom čega podlaktica mora biti postavljena tako da dlan gleda prema dolje, a lakat mora biti ispružen.

Druga faza liječenja traje 6–8 sedmica. Bolesnik se vraća dnevnim aktivnostima bez većih opterećenja. U trećoj fazi može se krenuti i sa aktivnostima pod opterećenjem, uz obavezno nošenje podlaktične poveske i nastavak primjene magneta, lasera, vježbi istezanja i jačanja. U svakoj fazi liječenja obavezna je primjena leda (krioterapija). Hirurško liječenje se koristi ako neoperativno liječenje ne dovede do poboljšanja stanja i nestanka simptoma upale nakon 9 mjeseci terapije. Još uvijek nema jasnog stava o tome kako treba liječiti lateralni epikondilitis pa stoga ne čudi što su u literaturi opisani brojni načini neoperativnog liječenja. POVRATAK RADNIM I SPORTSKIM AKTIVNOSTIMA Vrijeme potrebno za povratak radnim i sportskim aktivnostima izrazito je individualno. Od najveće je važnosti istaći da prerani povratak aktivnostima može i pogoršati simptome. Osim toga, savjetuje se nošenje ortoze za obavljanje svih zahtjevnijih radnji tokom povratka punim radnim i sportskim aktivnostima. Nakon hirurškog liječenja, povratak svakodnevnim radnim i sportskim aktivnostima zavisi i od primijenjenog načina liječenja.

BITNO JE DA ZNATE Dijagnozu bolnog lakta (epikondilitisa) obavezno ustanovljuje ljekar specijalista. Liječenje, kao i praćenje rezultata i promjenu terapijskih metoda, mora da isplanira ljekar.

Dijagnostikom se potvrđuje prisustvo oštećenja (CT, MR, UZ) U prvoj fazi liječenja najvažniji su odmor od aktivnosti, upotreba nesteroidnih protivupalnih lijekova i krioterapija (ublažava bol, smanjuje edem, upalu i poboljšava cirkulaciju). Ukoliko dođe do pojave edema šake i/ili prstiju, potrebno je elevirati ruku. U drugoj fazi, primjenjuje se fizikalna terapija. Primjena laserske terapije, ultrazvuka i magneta dovešće do olakšanja. Terapije traju dugo i imaju mnogo oscilacija. Potrebno je mnogo discipline da bi se pravilno sprovodile. Zatim, treba napraviti izotoničke vježbe za mišiće podlaktice, kako bi ih osnažili i spriječili ponavljanje ozljede. Na podlaktici je potrebno nositi povesku, da se rastereti hvatište tetive na epikondilu.

AKTIVNOSTI SVAKODNEVNOG ŽIVOTA ZA PACIJENTE SA

može da se rukama osloni na postelju, malo iza osovine kukova. Piše: Milorad Aranitović, Strukovni radni terapeut Ugrađena endoproteza zgloba kuka vrlo brzo pokazuje pozitivne efekte. Pacijent se oslobađa bola, bitno se poboljšava pokretljivost u operisanom kuku, uz znatno poboljšanje funkcionalne sposobnosti, kako pri stajanju tako i pri kretanju. Da bi se izbjegla dislokacija endoproteze, ortopedi su postavili ograničenja (inače moguće) pokretljivosti natkoljenice na operisanoj strani. Tako se zabranjuje pokret fleksije u rasponu većem od 90 stepeni, adukcije i unutrašnje rotacije preko nultog položaja, kao i kombinovanje ovih pokreta. U skladu sa ovim parametrima, pacijent dobija uputstva o privremenim i trajnim ograničenjima za obavljanje pojedinih aktivnosti svakodnevnog života. Trajno se zabranjuje: - Sjedenje na niskoj stolici - Sjedenje u položaju sa prekrštenim nogama - Nošenje tereta težeg od 15 kg - Stajanje samo na operisanoj nozi ili naglo prebacivanje težine na tu nogu. Ležanje na leđima treba da bude izvršeno u položaju sa ispruženim nogama i jastukom postavljenim između njih. Jastuk sprečava adukciju i unutrašnju rotaciju. Pacijent jastuk zadržava i pri promjeni položaja u bočni, na stranu operisane noge. Ustajanje u sjedeći položaj, sa spuštenim nogama, započinje se iz bočnog položaja, sa istovremenim spuštanjem potkoljenica i odizanjem ramenog pojasa sa osloncem na laktove i štake. Između koljena i natkoljenica ostaje jastuk, a operisanu nogu treba ispružiti u koljenu. Bolesnik

Sjedenje je dozvoljeno na stolici odgovarajuće visine. Pogodna je ona stolica koja pored pozadinskog ima i bočne naslone. Ugao između tijela i natkoljenica mora biti u rasponu od 90 stepeni, ili veći. Pacijent može da sjedi i bliže prednjoj ivici stolice, a operisanu nogu da ispruži (bitno je da koljeno na operisanoj nozi pri sjedenju bude niže od kuka). Iz tog položaja pacijent ne smije da se naginje naprijed, da prekrsti noge, da podigne potkoljenicu operisane noge na koljeno neoperisane radi oblačenja čarapa, obuvanja cipela ili sječenja noktiju. Pri sjedanju, pacijent je okrenut leđima stolici. Pri tome operisanu nogu, ispruženu u koljenu, malo pomjeri naprijed, rukama se osloni na bočne naslone i polako se spušta koristeći snagu

Hod sa štakama - štake, operisana noga, zdrava noga. Hod sa štakama niz stepenice - štake, operisana noga, zdrava. Hod sa štakama uz stepenice - zdrava noga, štake, operisana noga.7

neoperisane noge. Pri ustajanju, bolesnik povlači neoperisanu nogu bliže stolici, a operisana je opružena u koljenu. Rukama se oslanja na bočne naslone stolice i odiže tijelo vertikalno, a u isto vrijeme povlači operisanu nogu malo unazad. Tek kad zauzme stabilan stojeći stav, može započeti kretanje ili neku aktivnost u mjestu. Pri kupanju, ovim pacijentima se preporučuje da u kadu ili pod tuš postave stolicu ili na njoj obave kupanje. Pošto je WC šolja niža od obične stolice, potrebno je podići visinu sjedišta za oko 10 cm i po mogućnosti ugraditi bočne držače na visini od 70 cm od podloge. Nekada se u ranom postoperativnom periodu za hodanje koristi hodalica. Nju treba podesiti da bude visoka do vrha karlice pacijenta koji će je koristiti, da je stabilna i oslonjena na četiri tačke oslonca. Bolesnik se prvo uspravi, pa se uhvati za hodalicu objema rukama i kada uspostavi dobru ravnotežu, može da hoda. Pacijent pomjeri hodalicu i spusti, zatim napravi korak operisanom nogom pa zdravom. U trenutku pomjeranja nogu, hodalica mora biti stalno postavljena na sve četiri stopice na tlu. Ulazak u automobil uvježbava se tako što bolesnik ulazi sa one strane na kojoj je operisana noga, što mu omogućava da operisanu nogu osloni cijelom dužinom na sjedište. Bolesnik je leđima okrenut prema automobilu, pridržava se za vrata i zadnji naslon, sjeda na zadnje sjedište,

kao što to radi i kada je stolica u pitanju. Zatim se povlači unazad po sjedištu, dok mu cijela operisana noga ne bude na sjedištu. Potom se okrene naprijed. Za oblačenje donjeg dijela odjeće može se koristiti pomagalo, štipaljka sa dugom drškom, ali je jednostavnije pomagalo koje na štapu dužine oko 70 cm na kraju ima kuku i kontrakuku (može se nabaviti i kod nas). Pacijent sjedi na ivici kreveta ili na stolici. Odjevni predmet baci ispred nogu i zakači ga kukicom. Nogavicu navuče na operisanu nogu, a zatim na neoperisanu, i povuče iznad koljena. Dalje navlači rukama, pri čemu rastereti jednu sjedalnu stranu i na nju djelimično navuče odjeću, a zatim se odijeva sa druge strane. Moguće je da bolesnik ustane i pridržavajući se za hodalicu dovrši oblačenje. Za obuvanje čarapa postoje različita pomagala. Bitno je da postoje dovoljno duge drške (oko 70 cm), kako bi se izbjegli kontraindikovani pokreti u kuku. Kada se hodalica koristi za obavljanje kućnih poslova, potrebno je iz stana izbaciti sve staze ili male tepihe da se pacijent ne bi o njih saplitao. Sve poslove u kuhinji bolesnik treba da obavlja u sjedećem položaju, na visokoj stolici. Za prenošenje predmeta po stanu savjetuje se korišćenje kecelje sa mnogo džepova, torbe pričvršćene na hodalicu ili pokretnih kolica, jer to pacijentu ostavlja slobodne ruke.

CAI - PAN, prirodni proizvodi na bazi japanskog pepermint ulja Roler Roler vam omogućava jednostavno i odlično nanošenje masažne kreme na kožu, gdje je to potrebno, a pri tom ruke ostaju čiste. Roler sadrži kremu sa 33% pepermint ulja.

Masažna krema 33% pepermint ulje Podstiče rehabilitaciju krutih i preopterećenih mišića Masažna krema je idealna za sve vrste masaža, zagrijavanja (warming up), poslije sporta i kod sportskih ozlijeda.

Ekskluzivno za Crnu Goru !

CAI - PAN Montenegro d.o.o.

Pepermint je biIjka, koja se u Japanu uzgaja vjekovima. Posebnosti tamošnje klime i tla omogućavaju uslove za postizanje, svjetski, najboljeg kvaliteta u uzgajanju ove biljke. Svi ovi faktori omogućavaju da, upotrebom CAI-PAN proizvoda, doživite jedan izuzetno opuštajući, smirujući i lijekovito stimulativni osjećaj.

CAI-PAN je svestran za upotrebu Koristite proizvode CAI-PAN i.o.: -Kruti i premoreni mišići -Glava, vrat i bol u leđima -Za pročišćavanje nosa i disajnih puteva

Tablete za grlo Tablete odlično oslobađaju i smiruju grlo prilikom prehlada. Tablete djeluju vrlo osvježavajuće, te pročišćavaju grlo od neprijatnog ukusa.

100% čisto pepermint ulje Koristite ulje kada su preopterećeni ili ukočeni mišići, vrat i leđa, ili ako imate glavobolju. Nekoliko kapi u parnu kupku koja će vam pomoći da dišete slobodnije.

Vuka Karadžića 1, 85310 Budva tel. 033 454 354, mob. 069 039 438, e-mail: caipan.mne@gmail.com

POKLONI ČITAOCIMA 1

Ordinacija Zdravlje, Podgorica 067 881 575 poklanja preglede specijaliste fizijatrakičma i zglobovi

daruje poklon paket svojih proizvoda

Centar za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ul. 8 mart 74 - Podgorica, tel: 020 662 198, 067 835 565 Poklanja: 1. Masažu leđa, 2. Tretman u hidromasažnom bazenu.

tel. 033 454 354, mob. 069 039 438

IN SPE, Bar

poklanja: tri poklon paketa organskog proizvoda

poklanja: 5 poklon paketa * Priroda na dohvat ruke od Imleka *

tel: 020 664 589 poklanja: 3 poklon paketa svojih proizvoda

Nagrađeni čitaoci:

Podgorica: Amela Hadžimuhović, Marta Milošević, Milena Kosić, Haris Fetć, Nemanja Višnjić, Nada Vuković, Nikšić: Petar Agramović, Sandra Gojković, Veljko Vlahović, Cetinje: Željka Vujošević, Vesna Popović, Kolašin: Daliborka Tošković, Mojkovac: Aleksa Rakočević, Bar: Duško Kondić, Velinka Krstaić,

Tivat: Silvana Abović, Sanja Bošković, Nikolina Kesić, Kotor: Nikša Uzelac,

---------------Herceg Novi: Mario Nikolić, Sonja Stijepović.

POKLON KUPON ZA ČITAOCE (22)

IME I PREZIME ČITAOCA: ________________________________________ ADRESA: ______________________________________________________________ TELEFON: _____________________________________________________________ UNIJETI REDNI BROJ JEDNOG POKLONA: ____________________

KUPON SLATI NA ADRESU: ul. Mitra Bakića 140, Podgorica ZA MEDICAL CG IMENA NAGRAĐENIH ČITALACA BIĆE OBJAVLJENA U SLEDEĆEM BROJU MEDICAL-A

SMIJEH JE LIJEK — Odakle ti ta modrica? — pita prijatelj prijatelja! — Od štucanja... — Daaaj, ne pričaj gluposti! Otkud štucanje može da napravi toliku modricu?!! — Ni ti ne bi bolje prošao da si počeo da štucaš u tuđem ormaru! Pijan čovjek se, u pozne sate, vraća svojoj kući. Zabrinuta supruga sa prozora stana na petom spratu gleda njegove muke da uhvati pravac. Kad je primijeti na prozoru, on povika: — Ženo, šta ćeš na prozoru u sitne sate? — Čekam tebe, pijanduro! — odgovori žena. — Ako je tako, čekaj me na vratima. Nisam ja ptica da ulijećem kroz prozor... Dođe Perica kući i pita baku: — Jesi vidjela one moje žute tabletice? — Pusti, sine, sad tabletice... Vidiš ti ove zmajeve što lete po kući ???!!! Dolazi Mujo na kiosk da kupi cigarete. Uze kutiju i pročita: — Pušenje izaziva impotenciju. — Šta mi ovo daješ, bona ?!! Daj mi one što izazivaju rak pluća... Ljekar saopštava svom pacijentu odluku o terapiji želeći da mu olakša mamurluk nastao nakon jakog pijanstva: — Moraću da vam prepišem jednu koktel-injekciju! — O. K., doco, ali sa votkom! Viski mi baš i ne leži... Meda zabranio pušenje trave u šumi. Ide on tako jednom i vidi da nešto dimi iz vode. Gurne meda ruku u vodu i izvuče zeku, a zekine oči naduvane, crvene... — Je li, zeko, jesam li rekao da nema duvanja ?!! — Džabe... Za nas ribice to ne važi! Mujo se bojao kokošaka i bježao od njih jer je umislio da je on zrno kukuruza. Strpali ga na psihijatriju. Nakon mjesec dana, psihijatar ga pita da li je svjestan da je on u stvari čovjek, a

80 80

ne zrno. Mujo odgovori: — Naravno da znam, doktore! Ozdravio sam. Otpuste ga iz bolnice, ali kad je u dvorištu ugledao kokošku, poče vrištati i bježati. Vratili ga na odjeljenje, a psihijatar upita: — Zašto se bojiš kokošaka? Pa rekao si da znaš da nisi zrno kukuruza? — Mujo kaže: — Ja znam, ali možda kokoš ne zna ! Napravili naučnici mašinu koja može da opameti ljude. Testiraju napravu na Muju. Mujo sjedi sa skalamerijom na glavi, čeka, a ljekari se čude. Skinu oni njemu to čudo s glave, a Mujo će: — Osjećam da sam pametan. Jedan od ljekara mu s nevjericom odvrati: — Teško, bogami... Na ekranu i dalje piše: ’Disc site error‘! Pita doktor pijanca kom tresu ruke: — Puno pijete? — Ne. Pola prospem. Poslije vizite na psihijatrijskoj klinici, profesor savjetuje pacijenta: — Morate se dosta odmarati! Nemojte svoje brige unositi u krevet! — Nemoguće, doktore! Ja i moja žena spavamo u bračnom krevetu već dvadeset godina.

Medicinski rječnik

A B C D F G

utizam, neprirodna introvertnost, bolesna povučenost u sebe koja uslovljava prekid veze sa stvarnošću. U novije vrijeme pojava koja se češće nego što je za očekivati registruje u dječijoj populaciji. Autizam je jedan od važnijih simptoma shizofrenije.

akterijemija, lat. bacteriaemia, prisustvo bakterija u krvotoku koje ne mora da ima ozbiljne posljedice po zdravlje nosioca promjene. Najčešće se javlja bez izraženih pratećih kliničkih znakova prisustva poremećaja. ekostomija, lat. cecostomia, hirurška intervencija kojom se stvara otvor na cekumu - slijepom crijevu. Ono se fiksira za otvor napravljen na trbušnom zidu. Ovakva konstrukcija služi za pražnjenje crijevnog sadržaja kroz vještački otvor. ekokt, lat. decoctum, ukuvavanjem pripremljen vodeni ekstrakt droge. Priprema se na način što se nakon kuvanja droge u trajanju od ½ časa ili 1 čas odlije tečnost koja je preostala u posudi za kuvanje, a nakon toga se ukuvanom sadržaju doda čista, prokuvana, vrela voda. legmazija, lat. phlegmasia, zapaljenje ili groznica. Ova imenica obično se pojavljuje u dijagnostičkim opisima otoka ekstremiteta koji mogu biti različito izraženog stepena komplikovanosti.

alaktosemija, lat. galactosaemia, nasljedni poremećaj metabolizma galaktoze. Karakteristike koje se nasljeđuju sadržane su u autosomnom recesivnom genu. U osnovne pokazatelje bolesti spadaju: slab opšti razvoj u toku ranog djetinjstva, duševna zaostalost, uvećanost jetre, žutica, sklonost ka povraćanju i prolivima, pojava katarakte.

H I

emartroza, lat. haemarthros, izliv krvi u zglobnu šupljinu. Pojam suprotnog značenja povraćanje krvi - označava se terminom hematemeza, lat. haematemesis.

shurija, lat. ischuria, poremećaj mehanizma mokrenja pri kom dolazi do prekida mokrenja ili prekomjernog zadržavanja mokraće. Može biti simptom nekih neuroloških poremećaja. Jedan od interesantnijih oblika ishurije predstavlja ischuria paradoxa (lat.), stanje pri kom iako je mokraćna bešika rastegnuta, bolesnik izlučuje veoma malu količinu mokraće.

astikacija, lat. masticatio, žvakanje, usitnjavanje hrane u usnoj duplji kojim se ona priprema za varenje. Predstavlja koordiniran proces djelovanja mišića pokretača donje vilice, mišića mekog nepca i mišića jezika. Izdvajaju se dva tipa žvakanja: maseterični tip i temporalni tip, u zavisnosti od toga da li se pokretanje donje vilice vrši u horizontalnom ili vertikalnom pravcu u odnosu na gornji dio usne duplje.

O P

bliteracija, lat. obliteratio, poremećaj funkcionisanja nekog tjelesnog organa nastao zbog začepljenja njegovog lumena. Kao najčešći uzročnik javlja se patološki razvijeno vezivno tkivo koje u vidu izrasline zatvara „radni prostor” oštećenog organa. redilekciono mjesto, organ ili bilo kakva druga lokacija u organizmu koja se pokazuje kao preosjetljiva za recidivantni razvoj identičnog oboljenja u toku periodičnog vremenskog intervala. Predilekciono mjesto, „mjesto koje se posebno voli”, može predstavljati i bilo kakav dio organizma koji je zbog svoje specifične eksponiranosti izložen čestom ozljeđivanju.

R T

ahiodinija, lat. rachiodynia, bol koji se konstantno javlja u kičmenom stubu.

ahigeneza (grč. tachys - brz, genesis - postanak) ubrzan razvitak organizma nastao kao posljedica odličnih pretpostavki razvoja. U nekim slučajevima može označavati pojavu neprirodnog razvitka nastalog zbog izostanka nekih od faza razvoja.

PRIMARIJUS DR ĐORĐIJE RADULOVIĆ (1894-1983) Prvi hirurg Podgorice Piše: dr sc med. Božo Vuković Prema zapisu u Cetinjskom arhivu, otac dr Đorđa, dr Mitar Radulović, završio je Vojnomedicinsku akademiju u Petrogradu, gdje ga je odveo Rovinski i izradio mu stipendiju Aleksandra III. Sa njim je bio i dr Novica Kovačević iz Grahova, uživalac iste stipendije. Sin dr Đorđija, dr Mirko Radulović, jedinac, hirurg traumatolog, glavni hirurg (njem. Oberarzt) u bolnici u Landau, poginuo je u saobraćajnoj nesreći 1973. godine. Ostala mu je kćerka Tatjana, koja živi i radi kao ljekar u Zagrebu. Dr Mirko sahranjen je na groblju u Čepurcima u Podgorici. Dr Đorđije tješio se natpisom na spomeniku: „Credo quod imposibile est”, vjerujući da mu je sin živ. Đorđije je počeo da uči školu u tada novootvorenoj gimnaziji u Podgorici, a nastavio je da pohađa gimnaziju u Zagrebu. Kao đak VI razreda javio se za dobrovoljca u Balkanskom ratu. Nije mu dozvoljeno da nastavi školovanje u Zagrebu, pod izgovorom da je rat Crne Gore i Srbije uperen protiv Austrougarske. Gimnaziju je završio u Beogradu. Studije medicine započeo je u Pragu, a završio u

Parizu, gdje je i stekao zvanje doktora medicine. Poslije završetka studija bio je asistent nastave na Medicinskom fakultetu u Beogradu. Na molbu dr Stevana (Stefana) Džamonje, rođenom u Paštrovićima, dr Đorđije je došao u Podgoricu da formira prvo hirurško i ginekološko odjeljenje. U Podgorici je nastavio da radi kao direktor bolnice od 1926. godine do 1944. godine. Kao ljekar znao je strane jezike i bio je čovjek široke opšte, medicinske i zdravstvene kulture. Kao hirurg, dr Radulović je vršio brojne operacije: operisao je čir želuca, vadio ciste ehinokoka iz jetre i pluća, odstranjivao krajnike, gušu i prostatu. Poslije rata bio je direktor Srednje medicinske škole na Cetinju. Jedno vrijeme bio je zdravstveni savjetnik ministra zdravlja Mihaila Vickovića, vijećnika AVNOJ-a u Vladi Crne Gore. Kao ljekar, strogo se držao pravila: „Primum non (nil) nocere” Prije svega ne naškoditi bolesniku. To mu se ipak jednom desilo i zato je bio vrlo oprezan. Jednom prilikom kada je trebalo da primi injekciju zamolio je medicinsku sestru da mu pokaže ampulu, da bi saznao kakvu injekciju prima jer je primijetio da mu daje injekciju koju mu ljekar nije propisao. Tada je sestri ispričao šta ga je naučilo iz ljekarske prakse da vodi računa o svakoj sitnici. Jednu operaciju trebalo je da izvrši u lokalnoj anesteziji. Medicinska sestra je slučajno umjesto lidokaina, koji se daje za anesteziju, pripremila kalcijum. Bolesnika je injekcija zaboljela, pa je ljekar rekao sestri da mu da duplu dozu, jer je bolesnik osjetljiv. Od pogrešne anestezije kalcijumom nastupila je nekroza na mjestu injiciranja. Doktoru Raduloviću bila je omiljena latinska poslovica koja važi ne samo za ljekare, nego i kao pravilo ponašanja, naročito za mlade neiskusne osobe: „Quidquid agis, prudenter agas et respice finem” - Što god radio, razborito dr Savo Mijović, dr Đorđije Radulović i dr Božo Vuković radi i pazi (misli) na svršetak.

Iskoristi

VENDOKSIN KAPI cirkulacija, vene, hemoroidi Kapi ispoljavaju blagotvorno dejstvo kod gotovo svih poznatih poreme}aja u krvnim sudovima. Vendoksin otklanja ose}aj zamora i trnjenja nogu i ruku. Snabdeva tkivo kiseonikom, pobolj{avaju}i protok krvi kroz periferne krvne sudove, smanjuju mogu}nost stvaranja tromba i za{titno deluju kod dubokih venskih tromboza u periodima posebnog rizika (mirovanja u postelji, traume, stanja posle infarkta, mo`danog udara). Povoljno uti~u na otklanjanje simptoma izazvanih infarktom: dezorijentisanost, povi{ena temperatura, ose}aj zamora, glavobolja ... Povoljan uticaj imaju na funkciju jetre, detoksikaciju i metabolizam masti, smanjuju}i koncentraciju triglicerida i holesterola u krvi. Kapi deluju na hemoroide gde uti~u na njihovo zarastanje, epitelizaciju i su{enje. Povoljno uti~u kod povreda u sportu, tupih povreda i nagnje~enja posle preloma. Zbog svog blagotvornog dejstva na prokrvljenost svih organa Vendoksin kapi mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

ZODEKS ÂJ infekcije i kamenci u bubrezima i be{ici âj je namenjen ublaàvanju problema nastalih kao posledica infekcije urinarnog trakta i prostate ili prisustva kamena i peska u bubrezima, mokra}noj be{ici ili ù~i. Potpomaè otapanje kamenca i deluje za{titno kod ponovne pojave kamena i peska. Deluje kroz poja~ano lu~enje mokra}ne kiseline gde dolazi do postupnog ~i{}enja bubrega i uretera od spiranog taloga mulja i peska, ubrzavaju}i proces epitelizacije o{te}enog tkiva. Ublaàva gr~eve i bolove i uti~e na smanjenje telesne temperature izazvane upalnim procesima tako da ceo proces prolazi prili~no bezbolno. Tako|e treba napomenuti da ~aj ima blagotvoran efekat i na upalne procese mokra}nih kanala i infekcije prostate izazvane kako gram pozitivnim tako i gram negativnim bakterijama. Povoljno uti~e na smanjenje nivoa ureje i kreatinina u krvi i ima povojan efekat kod pojedina~nih cisti bubrega. Zbog svog dejstva na kompletan rad urinarnog trakta, Zodeks ~aj mogu koristiti i potpuno zdrave osobe. Proizvodi preduze}a ALTERNATIVA MEDICA izra|eni su prema principima dobre proizvo|a~ke prakse

Uvoznik za Crnu Goru: â&#x20AC;&#x153;ALTERNATIVA MEDICA MONTENEGRO d.o.o. Herceg Novi Herceg Novi, I Boke{ke brigade 58 Tel/fax: 031/345-773

Mob. 069/929-003, 068/666-791

Proizvodi:

d.o.o. Loznica