Medical cg broj 37 by medical cg

Farmakovigilanca Narkomanija i mladi Svjetski dan zdravlja Ishrana i osteoporoza Seminar - Dan celijakije Dajte krv - spasite život

PREDSTAVLJAMO: Opšta bolnica “Blažo Orlandić”

Gost: Damir Haverić, maneken

5. MAJ 2012. GODINA IV - BROJ 37

1.00

Kamion zdravlja VWLÎH X &UQX *RUX Podgorica: Delta city, 11-13. maj Bar: Trg Kneza Vladimira, 14. maj Bijelo Polje: Trg Slobode, 15.maj

81,4$ RVLJXUDQMH 9DV SR]LYD QD MHGLQVWYHQX YRÎQMX Povodom promocije UNIQA dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja X &UQX *RUX VWLÎH UNIQA Vital truck - kamion zdravlja! Tim crnogorsko-austrijskih ljekara, fizioterapeuta, nutricionista i instruktora besplatno odreðuje Vaš fitnes profil. Program æe voditi Ivan Maksimoviæ. 81,4$ oH 9DP SRPRoL GD VH RVMHoDWH EROMH L ÎLYLWH ]GUDYR Vidimo se, ulaz je slobodan! Više informacija na www.uniqa.me

/('$ -( * ( 5 3 -( 1 $ =$.$=,9 $ 7(/ 2%$9(=12 1 020/444-700 60 godina) o d 6 1 d o e b (za oso

UNIQA selo æe biti otvoreno od 11h-19h u svim gradovima.

Impresum GOST UREDNIK Dr Milorad Drljević Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped. Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir. Dr Jelica Stanišić, spec.ped. Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm. Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Doc. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr sc Todor Baković Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Dr Aleksandar Nikolić, kardiohirurg Anita Radanović, profesor Spec. fiz. Bojan Kraljević Damir Peličić, dipl. med. spec. zdr. njege Dr Dušan Nenezić, mr sci Spec. pedag. Dragana Marković Dr. Sc Dragan Čabarkapa Dr Fehmija Fetahović, spec ginekolog Jelena Živković Dr Lidija Rakočević, sprec. pedijatar Dr Milana Šoć Dr Milica Šofranac, pedijatar Milorad Aranitović, struč. rad. terapeut Dr Miloš Radulović, stomatolog Prim. dr Miroslav Femić, spec. pedijatar Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven. Mr ph Pavle Jurlina Prof. dr Rajko Šofranac Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psih. doc. sc med. dr Saša Raičević, spec. ginek. akuš. Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Valentina Kalinić, spec endokrinolog Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić fotograf: Ivan Savić Štampa: M Print Adresa: Mitra Bakića br.140 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

Farmakovigilanca Mr ph Veselinka Luburić 10 – 11 Kompetencije u farmaceutskoj praksi Dr sc. Arijana Meštrović 12 – 13 Radionica za kvalitet u zdravstvu 14 – 15 Prava pacijenata Dr Nebojša Kavarić 16 HBB i renalna anemija Dr Miloš Ičević 20 – 21 Svjetski dan zdravlja 22 – 23 Narkomanija i mladi Mr Branka Tanasijević 24 – 25 Ko su psiholozi Radmila Stupar- Đurišić, psihološkinja 26 – 27 Kampanja Savjeta Evrope Jedno od petoro 28 – 29 Seminar – Dan celijakije 32 – 34 Predstavljamo: Opšta bolnica “Blažo Orlandić” – Bar 42 – 43 Autologni trombocitni gel Dr Olivera Simić-Kovačević 44 - 46 Relaksacija Bojan Kraljević, spec. prim. fiziot. 48 – 49 Do zdravijeg srca Dr Aleksandar Nikolić 50 – 51 Dajte krv – spasite život Dr Branka Gogić 52 – 53 Stevija - mr ph Ivana Gojković 56 Sastanak endokrinologa u Baru 58 -59 Ishrana i osteoporoza Dr Rajmonda Tuna 60 – 61 Prevencija i rano otkrivanje karcinoma prostate – predavanja 62 – 63 Karcinom prostate 64 – 65 Simpozijum o tumorima glave i vrata 66 – 67 Intervju: Damir Haverić 72 – 73 Razvoj ginekološko akušerske službe u Rožajama Dr Izet Bralić 76 – 77 Antraks – dr Božo Vuković

NOVO !!!

Bezalkoholne mirisne vodice za bebe i djecu

ih a ž e 1 mjeseca do 6 godina mirisna vodica

�

Girl BOY

Cœur ž ž E AU X D E T O I L E T T E E N FA N T I N E S

�

� Cherry, Flower, Rose and Vanilla

MEDITAS d.o.o. Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

tel: 020 625 016

Instant napitak u vrećicama

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Podgorica, tel: 020-663-067 Prije uporebe pažljivo pročitati uputstvo, a za više informacija obratite se Vašem ljekaru ili farmaceutu

ZANIMLJIVOSTI

Ispijanje krvi kao terapijski metod

Legende i mitovi uglavnom imaju utemeljenje u atipičnim pojavama iz svakodnevnog života. Ta iskonstruisana bića plod su metaforskog opisa prototipa iz životne stvarnosti. Ipak, ne može se tvrditi ni da je ovo jedino pravilo, jer su načini funkcionisanja fantazije veoma brojni i raznovrsni. Malo je poznato, ali bića kao što su vampiri i vukodlaci zaista imaju prototipove u stvarnosti. Zanimajući se za ovo pitanje, kanadski hemičar Dejvid Dolfin detaljno je opisao karakteristike hematološkog poremećaja koji je odgovoran za takvu promjenu normalnog izgleda osobe da one zaista dobijaju osobine koje se pripisuju vampirima i vukodlacima. U studiji objavljenoj 1985. godine, ovaj harvardski stručnjak tvrdi da je porfirijaza osnovni inspirator za kreiranje legendi o vampirima i vukodlacima. Riječ je o bolesti zasnovanoj na poremećaju u biohemijskoj proizvodnji crvenog pigmenta u krvi. Žrtve takvih bolesti veoma su osjetljive na sunčevu svjetlost i mogu da razviju hemijske neravnoteže koje dovode do destrukcije tkiva. Neke od njih, zbog destrukcije desni, imaju zube koji su veoma nalik onima kakvi se pripisuju vampirima, a neke mogu postati veoma dlakave. U nizu zanimljivih opisa, Dolfin iznosi i pretpostavku da su u srednjem vijeku neke od tih osoba, u cilju liječenja, zaista ispijale velike količine krvi.

Ko je zatvorio krug ?

Vreo čaj - nipošto Pijenje čaja je jedna od možda najraširenijih terapijskih metoda. Širom svijeta razvijeni su brojni rituali, dosta se govori o njihovom pravilnom spravljanju a preporuke gotovo da je nemoguće rezimirati. Jedna od njih je i da ne treba piti vreo čaj. Zašto ? Posljednjih godina primijećeno je da stanovnici jedne regije u Irskoj - Golestan, u veoma velikom procentu obolijevaju od karcinoma jednjaka. Kada su počele da se istražuju okolnosti te pojave, utvrđeno je da bi njen glavni uzročnik moglo biti kontinuirano pijenje vrelog čaja. Stanovnici ove regije imaju naviku da piju čaj prosječne vreline 158ºC. Vijest o ovom zaključku objavljena je 2009. u jednom od britanskih glasila.

Velike boginje, teška zarazna bolest koja je zvanično iskorijenjena 1980. godine, bila je tokom istorije velika prijetnja čovječanstvu. Danas se ne može sa sigurnošću tvrditi koji je broj ljudi koji su umrli kao žrtve ove epidemije. Ipak, poznato je ko je bila posljednja osoba koja je prirodnim prenosom zaražena ovom bolešću. Riječ je o bolničkom kuvaru iz Somalije, Aliji Maovu Maalinu. Njegova bolest imala je srećan kraj - izborio se za život, što nažalost nije bio slučaj sa teško zaraženim djetetom sa kog mu je bolest prenešena. 1978. godine, fotografišući u jednoj medicinskoj laboratoriji, nesrećnim slučajem zaražen je i Džen Parker. Arhivirani izazivači boginja nekako su došli u kontakt sa fotografom i bili uzročnici njegove smrti. On je umro, a žrtva ovog nesrećnog slučaja bio je i glavni laborant, koji je zbog griže savjesti izvršio samoubistvo. Neki uzorci izazivača velikih boginja i danas se čuvaju u laboratorijama u Atalanti i Moskvi.

IZ MEDICINE Dobar san zavisi od prostornih uslova

Nokti i dlake

Kvalitetan san važan je uslov dobrog zdravlja. Danas skoro svi znaju da je veoma važno biti dobro naspavan, te da je 6 časova sna neophodno. Ipak, možda nijeste znali da kvalitet sna zavisi od klimatskih uslova u prostoriji u kojoj se spava. Ukoliko vam je udobno i dovoljno toplo, imaćete udobniji san. Dokazano je, pored ovoga, da ako spavate u hladnijoj prostoriji, veće su i šanse da ćete imati loš san. Možda se lijek za prevazilaženje Vaših noćnih mora krije baš u ovoj činjenici.

Flekice za hirurški tretman Poznato je da su različite tehnike plastične hirurgije primjenjivane još od najstarijih epoha civilizacije. Jedan od opisa takvog tretmana pacijenta datira iz 49. godine prije nove ere. Po njemu je hinduistički hirurg, Susruta, obavljao operaciju u liječenju crijevne performacije na način što je oštećene djelove crijeva spajao nakon sječenja u stomaku. Zašivene segmente spajao je postavljanjem svježe rezane glave džinovskih crnih mrava koje je postavljao na ivicama suprotstavljenih sekcija. Koliko god izgledalo neobično, nema sumnje da je već ovim hirurzima bilo poznato antiseptičko svojstvo mravlje kisjeline.

Nije sasvim slučajno da su frizeri i njegovatelji noktiju neka od najfrekventnijih zanimanja. Zone koje predstavljaju resor njihovog djelovanja, kosa i nokti, važni su pokazatelji nečijeg izgleda. Nerijetko se i sama kategorija ljepote osobama pripisuje baš prema izgledu ovih dviju regija. Ipak, postoji i veliki broj nepoznanica. Iskustvo govori, ali nekada kao da nijesmo baš spremni da povjerujemo u ono što nam se čini. Ukoliko ste došli do ideje da vaši nokti ne rastu jednakom brzinom, možete biti sigurni da je to tačno. Dokazano je da nokat srednjeg prsta raste brže u odnosu na bilo koji drugi, što se povezuje sa dužinom prsta. Smatra se, naime, da što su prsti duži, veća je i brzina rasta nokta. Ova činjenica svakako nimalo ne odgovara pijanistima. U odnosu na nokte nožnih prstiju, nokti na prstima ruku rastu 4 puta brže. Kada je riječ o kosi, dokazano je da plavuše imaju najviše kose. Smatra se da na njihovoj glavi postoji oko 146.000 folikula od kojih je svaki u stanju da proizvede oko 20 dlaka u toku života. Najmanji broj folikula imaju riđokose osobe - oko 86.000. Dlake na licu muškaraca rastu najvećom brzinom, a dlake muškaraca su čak dvostruko deblje u odnosu na dlake na tijelu žene. Hipotetički, ako bi muškarac riješio da nikada ne obrije bradu, ona bi do kraja prosječnog životnog vijeka dostigla dužinu od 30 metara. Ako se izuzme uticaj gorenja, dlake predstavljaju materijal koji je praktično neuništiv.

Vjerujte ženskom njuhu Uprkos činjenici da je ljudsko čulo mirisa opremljeno takvom aparaturom da je u stanju da identifikuje čak 50.000 vrsta različitih mirisa, neke osobe potpuno zanemaruju ovaj vid opažanja. Nažalost, 2 % stanovništva svijeta ne raspolaže ovim čulom. Ipak, izgleda da kada je njuh u pitanju, pripadnice ženskog pola imaju veću senzitivnost u odnosu na muškarce. Studije pokazuju da su žene u stanju da sa mnogo većom pouzdanošću u odnosu na muškarce prepoznaju vrstu određenog mirisa.

FARMAKOVIGILANCA

BEZBJEDNA PRIMJENA LJEKOVA Pharmakon, grč. - lijek; vigilare, lat. - budno pratiti, nadzirati

Piše: mr ph. Veselinka Luburić, Odjeljenje za farmakovigilancu, Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore - CALIMS Farmakovigilanca je, prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije, naučna disciplina koja obuhvata aktivnosti vezane za otkrivanje, razumijevanje, procjenu i prevenciju neželjenih dejstava ljekova, kao i drugih problema vezanih za njihovu primjenu. Prema Zakonu o ljekovima („Službeni list Crne Gore” br. 56/11), kao i prema novoj evropskoj regulativi iz ove oblasti, neželjenim dejstvom se smatra svaki štetni i nenamjerno izazvani efekat lijeka. Ovom definicijom su, osim situacija u kojima je lijek primijenjen na odgovarajući način i u odobrenoj indikaciji, obuhvaćene i posljedice zloupotrebe, kao i pogrešne ili neracionalne primjene lijeka. Spontano prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova od strane zdravstvenih radnika važan je dio kontinuirane procjene odnosa koristi i rizika primjene određenog lijeka, koja za cilj ima efikasnu, ali i bezbjednu terapiju. ZAŠTO FARMAKOVIGILANCA? Početak razvoja farmakovigilance vezuje se za „talidomidsku katastrofu”. Talidomid se 60-ih godina prošlog vijeka propisivao kao bezbjedno sredstvo za smanjenje mučnine i uspavljivanje u toku trudnoće. Međutim, njegova primjena je izazvala 10 000-15 000 slučajeva teške deformacije udova (fokomelije) kod djece čije majke su ga koristile. Tako je „talidomidska katastrofa” bila povod za razvoj internacionalnog sistema nadzora, kako bi se ubuduće blagovremeno otkrile i spriječile moguće tragične posljedice primjene ljekova. Ipak, katastrofe izazvane ljekovima događaju se i danas. Poslednjih nekoliko decenija brojne studije su pokazale da je morbiditet i mortalitet uzrokovan ljekovima veliki problem koji prepoznaju ne samo zdravstveni radnici, već i opšta javnost. Statistika pokazuje da je u pojedinim evropskim zemljama više od 10% svih hospitalizacija posljedica primjene ljekova, a 15-20% bolničkog budžeta troši se na liječenje stanja prouzrokovanih

neželjenim dejstvima ljekova. I pored činjenice da ne postoji apsolutno bezbjedan lijek, istraživanja govore da je preko 50% ispoljenih neželjenih dejstava bilo moguće spriječiti. Prikupljanje informacija o riziku koji prati primjenu nekog lijeka i preduzimanje mjera kojima se taj rizik može smanjiti, osnovni je cilj farmakovigilance. ZNAČAJ SPONTANOG PRIJAVLJIVANJA NEŽELJENIH DEJSTAVA LJEKOVA Osnovni podaci o bezbjednosti lijeka prikupljaju se u toku kliničkih ispitivanja, odnosno prije nego što se lijek nađe u upotrebi. Međutim, podaci prikupljeni u ovoj fazi razvoja lijeka ne ukazuju nužno na sva neželjena dejstva koja se mogu ispoljiti nakon njegovog stavljanja u promet. Razlozi za to su sljedeći: t *TQJUJWBOKJNB OB äJWPUJOKBNB OF NPäF TF V QPUQVOPTUJ predvidjeti sigurnost primjene lijeka kod ljudi t 6 LMJOJʊLB JTQJUJWBOKB VLMKVʊFO KF PHSBOJʊFO CSPK PEBCranih pacijenata, uslovi primjene lijeka su drugačiji od onih u uobičajenoj kliničkoj praksi, a dužina trajanja ispitivanja je ograničena t *[MBHBOKFN NBOKF PE MKVEJ EFKTUWV MJKFLB NPHV se uočiti samo neželjena dejstva koja se češće ispoljavaju t /BKNBOKF QBDJKFOBUB USFCB EB CVEF OB UFSBQJKJ lijekom da bi bilo uočeno neželjeno dejstvo čija je učestalost ispoljavanja 1 : 10 000 t 1PEBDJ P SJKFULJN P[CJMKOJN OFäFMKFOJN EFKTUWJNB UPL sičnim efektima dugotrajne upotrebe lijeka, posljedicama primjene lijeka kod posebnih kategorija pacijenata (npr. djeca, trudnice, starije osobe), ili o interakcijama, često su nepotpuni ili nijesu dostupni prije stavljanja lijeka u promet. Dakle, praćenje bezbjednosti lijeka nakon njegovog stavljanja u promet naročito je važno za uočavanje neželjenih dejstava koja se ne ispoljavaju često, ali mogu biti veoma ozbiljna. Osim neželjenih dejstava koja se otkriju u toku kliničkih studija, sa primjenom ljekova u praksi povezani su i drugi problemi - zloupotreba, pogrešna upotreba, predoziranje, izostanak terapijske efikasnosti i medicinske greške. Sistem spontanog prijavljivanja takođe je od velikog značaja za identifikovanje falsifikovanih ljekova ili ljekova neodgovarajućeg kvaliteta.

Prijavite neželjeno dejstvo lijeka!

FARMAKOVIGILANCA U CRNOJ GORI Učestalost ispoljavanja pojedinih neželjenih dejstava ljekova može biti različita u različitim sredinama, tako da je osnivanje i razvoj sopstvenog sistema farmakovigilance, potreba i obaveza svake zemlje. Razlozi za to su prije svega: t 3B[MJʊJUB PCPMKF nja karakteristična za određeno područje i različita praksa propisivanja ljekova t (FOFUTLJ GBLUPSJ JT hrana, tradicija t 3B[MJʊJUJ QPTUVQDJ QSPJ[vodnje koji utiču na kvalitet lijeka t 3B[MJLF V OBʊJOV QSJNKFOF lijeka, uključujući indikacije, režim izdavanja i režim doziranja t 1SJNKFOB USBEJDJPOBMOJI QSFQBSBUB koji mogu prouzrokovati specifične toksikološke probleme kada se koriste u kombinaciji sa ljekovima, ali i sami.

To je vaša zakonska obaveza

Za praćenje bezbjedne primjene ljekova u Crnoj Gori je, prema Zakonu o ljekovima, nadležna Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore, čiji je sastavni dio Odjeljenje za farmakovigilancu. 6ɇ&ÀɆ& ;%3"7457&/*) 3"%/*," +& /&01)0%/0 Uspjeh sistema farmakovigilance u svakoj zemlji zavisi od aktivnosti zdravstvenih radnika koji su u direktnom kontaktu sa pacijentima. Zdravstveni radnici (ljekari, farmaceuti, stomatolozi i drugi) u situaciji su da u svakodnevnom radu primijete J QSFQP[OBKV OFäFMKFOP EFKTUWP MJKFLB 1SPGFTJPOBMOB BMJ J [BLPOTLB obaveza svih zdravstvenih radnika u Crnoj Gori je da svaku sumnju na neželjeno dejstvo lijeka pomoću odgovarajućeg obrasca prijave Agenciji. Da bi komunikacija između zdravstvenih radnika i Agencije bila brža i jednostavnija, svaka zdravstvena ustanova u Crnoj Gori imenovala je i koordinatora za farmakovigilancu. Uloga koordinatora je promovisanje značaja prijavljivanja neželjenih dejstava ljekova, kao i informisanje zdravstvenih radnika o načinu na koji to mogu uraditi. Da bi prijava neželjenog dejstva lijeka bila validna, ona mora da sadrži osnovne podatke o pacijentu, osnovne podatke o zdravstvenom radniku koji prijavu šalje, najmanje jedno ispoljeno neželjeno dejstvo i podatke o lijeku za koji se sumnja da je to neželjeno dejstvo izazvao. Svaka prijava se procjenjuje u Odjeljenju za farmakovigilancu a zatim proslijedi u internacionaMOV CB[V QPEBUBLB 1SPHSBNB 4;0 B [B QSBʉFOKF CF[CKFEOF primjene ljekova. Crna Gora je članica ovog programa od oktobra 2009. godine. Za izvještača koji je prijavu poslao priprema se

Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore, II Crnogorskog bataljona bb, 81 000 Podgorica; +382 20 310 280; nezeljenadejstva@calims.me; http://calims.me

individualni stručni odgovor koji sadrži procjenu prijave kao i objektivne i nezavisne informacije o suspektnom lijeku. Obrazac za prijavu neželjenog dejstva lijeka, kao i više informacija o prijavljivanju neželjenih dejstava i radu Odjeljenja za farmakovigilancu, možete pronaći na veb-stranici Agencije: http://calims.me 130*;70ó"ɇ -*+&," * '"3.",07*(*-"/$" 1SFETUBWOJDJ QSPJ[WPÿBʊB MKFLPWB PEOPTOP OPTJPDJ EP[Wole za stavljanje lijeka u promet u Crnoj Gori, takođe su aktivni učesnici u sistemu farmakovigilance. Njihova zakonska obaveza je da svaku prijavu sumnje na neželjeno dejstva lijeka koju prime od strane zdravstvenih radnika proslijede Agenciji. Osim toga, predstavnici proizvođača su dužni da prikupljaju i analiziraju nove informacije važne za bezbjednu primjenu lijeka i da o tome periodično izvještavaju Agenciju. Na osnovu svih informacija koje prikupi, Agencija, kada je to potrebno, inicira odgovarajuće mjere (provjeru kvaliteta lijeka ili određene serije lijeka, postavljanje posebnih upozorenja na pakovanje lijeka, izmjenu sadržaja sažetka karakteristika lijeka i uputstva za lijek, povlačenje lijeka ili određene serije lijeka iz upotrebe i slično), važne za zaštitu i bezbjednost pacijenata. Da bi uspješno zaštitili pacijente od negativnih posljedica primjene ljekova, najvažnije je da komunikacija između svih učesnika u sistemu farmakovigilance (pacijenti, zdravstveni radnici, Agencija, predstavnici proizvođača ljekova, mediji) bude jasna, otvorena i efikasna.

VAŽNOST KOMPETENCIJA U FARMACEUTSKOJ PRAKSI

Autor: dr sc. Arijana Meštrović, MPharm, Edukacijski centar FARMACIA, CoDEG Eastern and Central Europe representative Svjetska federacija farmaceuta (International Pharmaceutical Federation - FIP) posljednjih godina s posebnom pažnjom razvija programe za evaluaciju i razvoj kompetencija u farmaciji, kao i edukacijske modele koji omogućavaju porast kompetencija. Globalni okvir za testiranje kompetencija dobio je svoju završnu formu i nakon evaluacije mnogih zemalja postaje službeni model za procjenu kompetencija u farmaciji. Stručno naučne kompetencije magistara farmacije prema ovom modelu dijele se u 3 osnovne grupe: stručne kompetencije, kompetencije organizacije i upravljanja, lične i profesionalne kompetencije. Model Globalnog okvira kompetencija opisuje 20 vrsta sa ukupno 100 pripadajućih specifičnih pokazatelja. Potrebno je da određeni specifični pokazatelji budu jasno vidljivi za vrijeme pružanja farmaceutsko-zdravstvene njege da bi se mogao tačno procijeniti njihov nivo, a konačno i nivo kompetencije. Pri njihovoj procjeni ne razmatra se, dakle, načelno pristajanje uz očekivane standarde ponašanja, već usklađenost stavova i stvarnog ponašanja magistara farmacije u praksi. Pri tome se mogu uočiti okolnosti koje dovode do mogućih neusklađenosti, te donijeti zaključci i planovi za budući razvoj kompetencija. Stručne kompetencije obuhvataju ulogu farmaceuta u javnom zdravstvu i pružanju farmaceutsko-zdravstvene njege u ambulantama, bolničkim ambulantama i specijalizovanim trgovinama medicinskih proizvoda. Farmaceutsko -zdravstvena njega predstavlja farmaceutovo odgovorno pružanje sigurne i racionalne terapije pacijentu. Riječ je o profesionalnoj djelatnosti u kojoj magistar farmacije preuzima odgovornost za pozitivan ishod terapije lijekovima. Farmaceutsko-zdravstvena njega proizlazi iz načela i postulata kliničke farmacije, što farmaceuti prepoznaju kao naučni temelj za intervencije u liječenju. Koncept kliničke

farmacije do kraja razjašnjava ulogu magistra farmacije u procesu pružanja zdravstvene zaštite, dok farmaceutsko-zdravstvena njega opravdava osnovnu namjenu i svrhu postojanja kliničke farmacije. Ona podrazumijeva različite načine saradnje zdravstvenih stručnjaka pri kojima se nauka i praksa mogu povezati u brizi za pacijenta. Može se reći da su definicije kliničke farmacije i farmaceutsko-zdravstvene njege uzročno-posljedično povezane zajedničkim ciljem - povećanjem djelotvornosti i sigurnosti farmakoterapije. Farmaceuti, naime, mogu znatno povećati kvalitet liječenja pružanjem njege koja je multidisciplinarna, kolaborativna, te usmjerena na pacijenta, što je osnovna osobenost kliničke farmacije. Da bi taj uticaj imao najveći mogući učinak, potrebno je razvijati ne samo znanja, nego i vještine iz područja kliničke farmacije, a klinička praksa morala bi zauzimati sve veću ulogu u dnevnom radu farmaceuta, umjesto da bude tek jedna od mogućih opcija ili specijalnosti farmaceuta. Pokazatelji stručnih kompetencija precizno definišu koliko je magistar farmacije kompetentan u promociji zdravlja, informisanju i savjetovanju pacijenata o prevenciji, liječenju i kontroli bolesti. Procjena pokazuje kompetencije u odabiru i pripremi ljekovitog oblika, samom izdavanju lijekova i pomagala, znanje o farmakoterapiji, praćenje same terapije, te prepoznavanje dijagnoze bolesti i savjetovanje pacijenata. Kompetencije organizacije i upravljanja obuhvataju komplementarne organizacijske vještine i potrebna znanja za koje očekujemo da ih farmaceuti razvijaju radi obnavljanja funkcija organizacije i upravljanja. Znanja koja se očekuju od kompetentnog farmaceuta obuhvataju znanje o finansijama i odgovorno poslovanje, timski rad i upravljanje ljudskim potenci-

jalima, vremenom i kvalitetom usluge. Nadalje, tu su i nabavka, briga o zalihama, te motivacija članova tima, atmosfera i radno okruženje. Bez razvijenih kompetencija organizacije i upravljanja, ni stručna znanja, ni briga za pacijenta, ne mogu biti razvijene do željenog nivoa. Protočnost informacija, inicijativa, preuzimanje odgovornosti i pravilno postavljanje prioriteta očekuje se od svih članova farmaceutskog tima. Bez obzira na nivo odgovornosti, konačan rezultat farmaceutskog tima i ustanove zavisi od stava i postupaka pojedinog farmaceuta. Ove kompetencije povezane su s razvojem ljudskih potencijala. Evaluacija znanja, vještina i sposobnosti daje sliku trenutnog stanja, te može poslužiti kao polazište za razvoj ljudskih potencijala. Ocjenjivanje kompetencija vrlo često se uklapa u razvojne procese organizacija ili nacionalnih strukovnih udruženja. Čin ocjenjivanja može biti sproveden na više načina. U najvećem broju slučajeva neposredno nadređeni procjenjuju svoje podređene, no ponekad se evaluacija sprovodi samoocjenjivanjem, ekipnim ocjenjivanjem, tajnim ocjenjivanjem ili uz pomoć specijalizovanih centara za procjenu. Konačnu je ocjenu najbolje donijeti uzimajući u obzir, ako je to moguće, više parametara. U otvorenim i tzv. generativnim sistemima ove ocjene se uzimaju u obzir pri napredovanju, odlukama o specijalizaciji stručnjaka ili organizaciji novih projekata. Ako je postupak ocjenjivanja nepristrasan, a kriterijumi ocjenjivanja potpuno jasni, promjene koje slijede nakon ocjenjivanja mogu imati snažan motivacijski učinak. Pouzdana ocjena podrazumijeva ocjenjivanje od osobe koja ima vlastito iskustvo u području koje ocjenjuje. U tom kontekstu u taj je proces moguće uklopiti motivacijske razgovore, postavljanje ciljeva, plan razvoja i procjenu zadovoljstva zaposlenih. Profesionalne i lične kompetencije obuhvataju lična zalaganja i individualnu dodatu vrijednost pojedinca stručnim kompetencijama i kompetencijama upravljanja i organizacije. Komunikacija je osnovna disciplina u ostvarivanju farmaceutskog poslovanja i stoga se očekuje da je razvijamo na svim nivoima, učinimo je djelotvornom, dvosmjernom, jasnom i asertivnom. Kvalitetna komunikacija otvara mogućnost za saradnju, nadogradnju, nove ideje, afirmaciju kolega i napredak uopšte. Postoji snažna povezanost između lične kompetencije farmaceuta i sigurnosti pacijenta. Razvoj ličnih i profesionalnih kompetencija u farmakologiji jedan je od osnovnih preduslova za pružanje farmaceutsko-zdravstvene njege, jer ona uključuje preuzimanje odgovornosti za ishod liječenja pacijenta. Te su kompetencije usmjerene ne samo na izvršavanje zadataka, nego i na usvajanje određenih oblika ponašanja, kako bi briga za bolesnika imala željeni kvalitet. Istraživanja pokazuju da pacijenti vrlo često dovode u pitanje kompetencije zdravstvenih radnika koji učestvuju u procesu njihovog liječenja. Više ne postoji opšte povjerenje u medicinsku profesiju. Pacijent sve više traži i očekuje da u procesu liječenja bude uključen u donošenje odluka. Briga o usavršavanju i razvoju znanja i vještina, otvorenost za učenje, prenošenje znanja i iskustva i pomicanje granica očekuju se od svih članova tima, a posebno od vođa i iskusnih kolega u dinamičnom kontinuumu u kakvom se danas nalazi farmaceutika. Nivo profesionalnih kompetencija pokazuje naše prepoznavanje važnosti timskog rada, poštovanje autoriteta, sposobnost procjene prioriteta i prilagođavanja sistemu u kojem djelujemo

kao stručnjaci. Lične kompetencije jasno otkrivaju volju i želju za angažmanom, aktivnim doprinosom, kolegijalnosti i etičkim profilom. One vrlo često utiču na zadovoljstvo članova našeg tima, upravljačkih struktura, samih pacijenata i struke u javnosti uopšte. Lične i profesionalne kompetencije pogrešno je smatrati urođenima ili zaustavljenim na nivoima „kako su nas učili kod kuće”. Mogu se razvijati praksom, samostalnim ili organizovanim učenjem, formalnim obrazovanjem, mentorskim posjetama, rotiranjem poslova i odgovornosti, te izmjenom iskustva. Metode edukacije odabiraju se posredstvom predavanja, rasprava, štampanih materijala, praktičnih tehnika i metoda oblikovanja ponašanja. Najbolje rezultate daju radionice u manjim grupama i neformalnom okruženju, uključujući postulate međusobnog uvažavanja i isticanja ličnosti. Očekuje se poznavanje zakonodavstva i regulative, te usklađenosti sa pravilima struke, profesionalnost i etika, stav, pripadnost struci, asertivnost i samosvijest, proaktivnost i inicijativa. IZBOR FARMACEUTA U KOMPLEMENTARNOJ TERAPIJI I PREVENTIVI Farmaceutskom djelatnošću smatra se savjetovanje u vezi propisivanja, odnosno pravilne primjene lijekova, te medicinskih, homeopatskih i dijetetskih proizvoda. U obavljanju farmaceutske djelatnosti magistri farmacije, u saradnji sa drugim zdravstvenim radnicima, sprovode farmaceutsko-zdravstvenu njegu u cilju postizanja boljih farmakoterapijskih učinaka i praćenje racionalne upotrebe lijekova i medicinskih proizvoda, te aktivno učestvuju u sprečavanju bolesti i zaštiti zdravlja. Prema tome, farmaceutsk-zdravstvena njega obuhvata: - Racionalizaciju troškova za određene terapijske protokole, - Unapređivanje farmakoterapijskih postupaka i postizanje terapijskih ciljeva, - Praćenje, izbjegavanje ili smanjivanje nuspojava lijekova, - Izbjegavanje interakcija, terapijskog dupliciranja ili pojave alergija, - Briga nad pridržavanjem terapijskih protokola od strane pacijenata, - Poboljšanje rezultata kliničkog liječenja - Sprovođenje preventivnih mjera očuvanja i zaštite zdravlja. U strukturiranom razgovoru s pacijentom farmaceut je kompetentan da prepozna njegove zdravstvene potrebe u svim navedenim segmentima i uključi pacijenta u planiranje farmaceutsko-zdravstvene njege primjenom komplementarne terapije. U zemljama EU u primjeni su različite strukture medikacijske povijesti. Uočavanje polipragmazije i interakcija, prijava nuspojava, edukacija pacijenta, kontrolna mjerenja, tehnološka pomagala i elektronski podsjetnici samo su neki od mogućih intervencija. Sigurnost pacijenta, osim što je indikator kvaliteta usluge i nivoa kompetencije farmaceuta, predstavlja temeljni zadatak i cilj njihove njege.

Projekat unapređenja zdravstva

PROCES DOSTIZANJA NAJVIŠIH KVALITETA ZDRAVSTVENIH USLUGA Radionica za kvalitet u zdravstvu koja predstavlja nastavak edukacije u okviru Projekta unapređenja zdravstva u Crnoj Gori, održana je 25. aprila 2012. u resotranu “Ribnica”. Kompleksnost zdravstvenog sistema u kome se javlja veliki broj učesnika sa različtim ulogama i različitim očekivanjima kroz odnos pacijenata i ljekara, kao i uslove pružanja efikasnije zdravstvene zašite u postojećim zakonskim okvirima, izložila je prim. dr Jadranka Lakićević, pomoćnica ministra u Ministarstvu zdravlja Crne Gore kroz temu Pacijent kao partner i prava pacijenta. Kvalitetna zdravstvena zaštita omogućava organizaciju resursa na najdjelotvorniji način, kao bi se zadovoljilje zdravstvene potrebe korisnika za prevencijom i liječenjem na bezbjedan način i na viskom niovou njihovih zahtjeva. Ovi postulati su ugrađeni i u Zakon o zaštiti prava pacijenata sa predpostavkama sljedećih odredbi, što znači da se svakom licu bilo ono bolesno ili zdravo, koje zatraži ili kome se pruža zdravstvena usluga, garantuje jednako pravo na kvalitetnu i kontinuiranu zdravstvenu zaštitu, u skladu sa njegovim zdravstvenim stanjem, opšteprihvaćenim stručnim standardima, uz pravo na ublažavanje bola u svakoj fazi bolesti i stanja, na svim nivoima zdravstvene zaštite. Prema ovom zakonu pacijent ima prava na: slobodan izbor doktora medicine ili doktora stomatologije; informisanje i obavještavanje; samoodlučivanje ; uvid u medicinsku dokumentaciju; odbijanje da bude predmet naučnog ispitivanja i istraživanja; drugo stručno mišljenje; blagovremenu zdravstvenu zaštitu; pravo na prigovor; naknadu štete; samovoljno napuštanje zdravstvene ustanove. O reformskom procesu koji je započet 2004. godine, u cilju racionalizacije i podizanja zdravstvenog sistema na viši nivo funkcionisanja, koji zadire u sve društvene oblasti sa odgovarajućim implikacijama, prim. dr Lakićević je pokazala kroz način organizovanja u našoj zemlji, koji se dešava na primarnom, sekundarnom i tercijalnom nivou zdravstvene zaštite i sporovodi se u 18 domova zdravlja, 8 opštih bolnica, 3 specijalne bolnice,

Kliničkom centru i Insitutu za javno zdravlje. Reforma primarnog nivoa zdravstvene zaštite sprovedena je inicajalno sa novim načinom organizovanja i finansiranja kroz uspostavljanje modela izabranog doktora. Izmijenjena je uloga doma zdravlja tako što je dom zdravlja postao referentni centar primarne zdravstvene zaštite u kome su organizovane jedinice i centri za podršku rada izabranog doktora. Model izabranog doktora uspostavljen je na teritoriji čitave Crne Gore, a obuhvat registracije osiguranika kod izabranog doktora iznosi više od 80%. U domovima zdravlja su osnovani i centri za mentalno zdravlje, za djecu sa posebnim potrebama, reproduktivno zdravlje i TBC. Vlada Crne Gore je u julu 2010 . godine donijela odluku o mreži zdravstvenih ustanova Crne Gore, kojom je utvrđen broj, vrsta i raspored javnih i privatnih ustanova na teritoriji Crne Gore, odnosno potrebnih timova za sprovođenje utvrđenog oblika zdravstvene zaštite iz obaveznog zdravstvenog osiguranja, na načelima dostupne, kvalitetne i efikasne zdravstvene zaštite za sve građane. Time su stvoreni uslovi da pacijenti u sistemu javnih zdravstvenih institucija mogu, ukoliko nisu adekvatno zbrinuti, odonosno ukoliko je vrijeme čekanja na specijalističke preglede duže od 30 dana, nepohodne dijagnositčko – terapijske procedure, da obave u privatnim zdravstvenim ustanovama. U mrežu zdravstvenih ustanova su uključene 23 privatne zdravstvene ustanove na teritoriji države. U Ministarstvu zdravlja je krajem 2009. godine formiran poseban sektor za kvalitet i bezbijednost pacijenata. PRIORITETNE AKTIVNOSTI Stručni konsultant iz oblasti kvaliteta zdravstvene zaštite prof. dr Ana Stavljenić – Rukavina iz Hrvatske, koja je angažovana na izradi kliničkih protokola i smjernica u okviru tekućeg Projekta za unapređenje sistema crnogorskog zdravstva, govoreći o Kvalitetu zdravstvene skrbi, naglasila je da zadaci

kvalitenog zdravstvenog sistema obuhvataju osiguranje sigurnosti bolesnika, s tim da se izbjegnu moguće povrede koje bi nasupile primjenom dijagnositičkih terapijskih metoda, koje bi mu zapravo trebale pomoći; osiguranje usluga utemeljenih na naučnim dokazima, dok se moraju izbjegavati one usluge koje štete bolesniku; usredsređenje na potrebe bolesnika i omogućavanje njegovih inidividualnih prava; pravovremjene intervencije; izbjegavanje nepotrebnog trošenja opreme i pribora; pravičnost i dostupnost istih uslova za sve pacijente, bez obzira na materijalno stanje, rasu, socijalni status, pol ili regionalnu pripadnost. Odrednice kvaliteta temeljene su na dogovorenim definicijama sa detaljnim opisima, visokom specifičnošću i osjetljivošću, što znači da otkrivaju mali broj lažno pozitivnih ili lažno negativnih nalaza, valjane su i pouzdane, odnose se na jasno prepoznatljive događaje za korisnike – primjenljive su u kliničkoj praksi, omogućuju korisna upoređivanja i utemeljene su na dokazima. Zakonski okvori za implementaciju sistema iskazani su kroz dva temeljna zakona Crne Gore: Zakon o zaštiti (2004.) i kroz izmjene i dopune (2010. godine) i Zakon o pravima pacijenata ( 2010. godne). Dodatni dokumenti sem navedenih čine Master plan razvoja zdravstva Crne Gore 2010- 2013. godine, Strategija za optimalizaciju sekundarnog tercijalnog nivoa zdravstvene zaštite s akcionim planom implementaciju 2011. godine i nacionalna strategija za poboljšanje kvaliteta i sigurnosti koji je usvojila Vlada Crne Gore 2012. godine, u skladu sa tehnološkim napretkom nauke i medicine, etičkim i stručnim načelima zdravstvene profesije. Strateški ciljevi i priroriteti su:

Prezentovan je i sadržaj vodiča za dobru praksu u: transplantaciji, peritoneumskoj dijalizi i hematologiji. Vodiči su besplatno dijeljeni učesnicima Kongresa, a štampani su na pet jezika: engleskom, španskom, grčkom, italijanskom i hebrejskom. Vodeći predavači na Kongresu bili su eminentni profesori iz: Velike Britanije, Njemačke, Španije, Italije, Danske i Izraela. Od ukupno 360 prijavljenih sažetaka, za prezentaciju je prihvaćeno 130 radova.

Problemi sa noktima?

Obilaženje kulturnih znamenitosti ove evropske prestonice prije svega Triniti koledža u Dablinu, koji je poslije reformacije 1591 god. osnovala engleska kraljica Elizabeta I Meki, i na slabi komenokti? su studirala vodeća imena u MAVALA SCIENTIFIQUE - očvršćuje nokte i književnosti sprečavа starog rascjepljivanje kontinenta si listanje. kraja devetnaestog i početka dvadesetog Suvi, krtivijeka nokti?(Oskar Vajld, Džems Džojs, Semjuel Beket i drugi), CREAM ali i druženje i razmjena iskustava NAILACTAN - MAVALA HRANLJIVI KREM ZA sa NJEGU hranljivi krem koji rast, suzbija kolegenicama i kolegama iz stimuliše zemalja njihov u okruženju, pružaju suvoću i vraća noktima elastičnost. mogućnost da se bar na kratko postane dio evropske porodTanki, slabi, osjetljivi nokti? ice medicinskih sestara/tehničara iz oblasti zdravstvene NAIL SHELD - ZAŠTITA NOKTA / Učvršćivač noktiju njege u nefrologiji, dijalizi i transplantaciji.

MAVALA IMA RJEŠENJE

dvo-fazni sistem koji ojačava i štiti nokte, sprečava lomljenje.

Nokti sa flekama? Napukli nokti koji se listaju? MAVALA 002 - osnovni sloj sa dvostrukim dejstvom štiti površinu nokta i poboljšava prijanjanje laka za nokte.

Ispucao lak za nokte bez sjaja? MAVALA COLORFIX - Mavala sredstvo za fiksiranje boje.

1. Uspostavljanje nacionalnog tijela za kvalitet u zdravstvu (Ministarstvo zdravlja je Radnu grupu za izradu kliničkih protokola i smjernica za razvoj sistema objezbeđivanja kvaliteta, koja će se narednom peridou transformisati u Komisiju za uanprjeđenje kvaliteta i bezbjednosti). 2. Uspostavljanje formalne strukture za menadžment kvaliteta u zdravstvenim ustanovama (Ministarstvo zdravlja će definisati minimalni obavezni set standarda kavliteta i indikatora kvaliteta). 3. Uvođenje i procjena zdravstvenih tehnologija (Uspostavljanje formalnih programa za procjenu novih tehnologija u dijagnostici i liječenju, zasnovanih na iskustvima zemalja EU).

Previše narasla pokožica, zanoktice? CITICLE REMOVER - MAVALA SREDSTVO ZA UKLANJANJE POKOŽICE

Tvrde, izbrazdane pokožice? CUTICLE CREAM - MAVALA KREM ZA POKOŽICE sprečava da se pokožica suši i puca ili raste preko noktiju.

Izbrazdani nokti? RIDGE FILLER - MAVALA SREDSTVO ZA ISPUNAVANJE BRAZDI - stvara ravnomjernu površinu radi glatkog manikira.

Brže sušenje laka? MAVADRY - suši se na dodir u sekundi.

Izgriženi nokti? MAVALA STOP - bezopasna a ipak efikasna tečnost koja se nanosi četkicom i pomaže odraslima i djeci da prekinu svoju naviku grickanja noktiju.

4. Uspostavljanje internacionalnog priznatog postupka akreditacije u zdravstvu do 2017. godine (Određivanje najprikladnijeg internacionalno priznatog sistema za akreditaciju).

Skidanje laka za nokte?

5. Jačanje kapaciteta za menadžment kvaliteta (Edukacija svih zaposlenih u zdravstvenom sektoru)

Zgusnut lak za nokte?

6. Sistematsko mjerenje poboljšanja kvaliteta i bezbjednosi putem monitoringa bezbjednosti (Uspostavljanje sistema prijave neželjenih događaja)

MAVALA SREDSTVO ZA SKIDANJE LAKA ZA NOKTE ekstra blago sredstvo za skidanje laka je bez acetona i posebno je pogodan za korišćenje na lomljivim noktima.

THINNER - MAVALA SREDSTVO ZA RAZREĐIVANJE LAKA

SAVRŠENI MAVALA NOKAT Može se postići korišćenjem jednog ili više ovih proizvoda u zavisnosti od vašeg specifičnog problema sa noktima.

Procjes dostizanja najvišeg nivoa kvaliteta zdravstvenih usluga, na najuspješniji način, omogućava zakonska normativa kroz potpunu usaglašenost svih aktera u oblasti zdravstva.

MEDITAS d.o.o. EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

Milica Kralj

tel: 020 625 016, 020 623 002 mob: 069 39 99 05

SAVJET ZA ZAŠTITU PRAVA PACIJENATA I U PODGORIČKOM DOMU ZDRAVLJA

Piše: dr Nebojša Kavarić, direktor Doma zdravlja - Podgorica Osnivanje Savjeta za zaštitu prava pacijenata u Podgoričkom domu zdravlja plod je inicijative vladinih i nevladinih institucija. Svi zajedno smatramo da se radi o vrlo važnom segmentu ljudskih prava koja su normirana Zakonom o zaštiti prava pacijenata, ali i čitavim setom drugih zakona koji se tiču ljudskih i građanskih prava uopšte. Ideja i inicijativa za osnivanje Savjeta za zaštitu prava pacijenata posledica su višegodišnje institucionalizovane saradnje Doma zdravlja - Podgorica sa referentnim udruženjima, asocijacijama, nevladinim sektorom i agencijama UN-a, sa kojima sprovodimo više dugoročnih projekata u sklopu strategija Ministarstva zdravlja. One se tiču prava pacijenata i to onih iz najvulnerabilnijih grupa (lica koja žive sa HIV/AIDS-om, raseljena lica, stara lica, korisnici PAS-a, TBC-a, lica sa posebnim potrebama i druge grupe). Nakon višemjesečnih dogovora sa Savezom udruženja penzionera Podgorice, Studentskim parlamentom, nevladinim organizacijama te predstavnicima medija, članovi Savjeta su delegirani, tako da je on konstituisan i počeo sa radom prvih dana maja. Savjet ima savjetodavno-konsultativnu ulogu. Čine ga predstavnik Saveza udruženja penzionera, Studentskog parlamenta, određene nevladine organizacije, predstavnik medija a u radu stalno učestvuju i zaštitnik prava i PR konsultant ustanove. Socijalni radnik naše ustanove i ubuduće će, kao stručnjak u svojoj oblasti, biti dio tima koji će konkretno učestvovati u navedenim aktivnostima. Smatrali smo da dio menadžmenta vezan za konkretan ukupan dnevni proces rada, glavna medicinska sestra, treba da nastavi sa daljim razvojem sistema zaštite prava pacijenata zajedno sa brojnim timom odgovornih osoba iz Ustanove. Zaštite prava pacijenata nikad nije previše. Radi se o unapređenju mehanizama za zaštitu prava pacijenata i tijelu koje će razmatrati i predlagati inovacije i nova rješenja, uz unapređenja postojećih. Sem toga, postoji cio niz institucija u glavnom gradu

Dom zdravlja - Podgorica u ovom trenutku ima oko 220.000 pacijenata. Naša ustanova je u 2011. godini imala nešto više od 650.000 pregleda, oko 1.000.000 laboratorijskih usluga, nešto oko 200.000 patronažnih posjeta, oko 50.000 snimanja ultrazvukom i rendgenom, a brojne su i usluge drugih organizacionih cjelina. Broj prijava zbog neadekvatnog servisiranja usluga korisnika simboličan je i obuhvata svega nekoliko promila. Naravno, makar to bio i jedan slučaj, on je za nas izuzetno važan i žalimo zbog teškoća koje mogu da se dogode u komunikaciji.

koje nisu zdravstvene a postoji značajan korpus zdravstvenih prava lica koja mogu biti predmet interesovanja kako Savjeta tako i samog zaštitnika prava iz naše ustanove. Ona se tiču primarne zdravstvene zaštite. Sem toga, u dogovoru sa stomatološkim ordinacijama, kao i drugim privatnim zdravstvenim institucijama, pozvaćemo građane da se obrate našoj ustanovi i zaštitniku u našoj ustanovi za savjet i informacije, kao i povodom ostvarivanja i zaštite prava u tim institucijama. Samo tako povezan sistem daće prave rezultate. S obzirom na rezultate poslednjih istraživanja Ministarstva i Građanske alijanse, moramo jako puno raditi na edukaciji i građana i naših zdravstvenih radnika. Tu je riječ o poznavanju materije kakva su prava pacijenata i njihovo ostvarivanje. U tome imamo veliku podršku medija. Pažljivo osluškujemo glas i drugih nevladinih asocijacija i udruženja i konsultujemo se sa njima CAZAS, „Juventas”, društva za borbu protiv raka, portal „Roditelji.me”, udruženja roditelja djece sa posebnim potrebama, „Zdrava Donna Montenegrina” i dr. Sve to će biti posao menadžmenta naše ustanove, ali i svih tijela i organa, a dominantno zaštitnika prava pacijenata i Savjeta. U slučaju da pacijent ima prigovor, procedura mora biti u skladu sa Zakonom i odlukama Ministarstva i ustanove. Novina je što će na osnovu dosadašnjeg dvogodišnjeg iskustva, zaštitnik imati na raspolaganju brojan tim stručnjaka iz same ustanove i razrađen mehanizam djelovanja, bez obzira na radno vrijeme ustanove. Direktan razgovor, bez obzira na sve uvedene savremene mogućnosti elektronske komunikacije uvedene u našoj ustanovi, veoma često, pa i u ovom slučaju, koriste naši uvaženi pacijenti. Lijepa ljudska riječ će i dalje ostati važan mehanizam ne samo komunikacije nego i dijagnostičko-terapijskog pristupa svakom pacijentu.

Čovječiji organizam s vremenom postaje imun na otrove. Postoje tvrdnje da je nekada i kivi bio poguban za organizam

Bartolomeo Eustahije (1500/1514 1574) je italijanski istraživač poznat po eponimu Eustahijeva tuba

Najjača do sada sintetisana kisjelina ima hemijsku formulu H(CB11H6Cl16)

1 litar koka-kole sadrži 100 mg kofeina. Ta količina odgovara onoj koja se obično nađe u šoljici bijele kafe.

Istraživači sa Univerziteta u Vermontu otkrili su dva nova proteina u crvenim krvnim zrncima koji navode na zaključak da postoje bar još dvije krvne grupe

Kada bi u starom Rimu pacijent umro za vrijeme operacije, ljekaru bi otsijecali ruke

Plodovi borovnice imaju dijetetsko svojstvo. Dragocjena zaliha vitamina C gubi se ukoliko se ovaj plod priprema kuvanjem

Leptir osjeća mirise i ukuse polena pomoću nogu

Postoje dokazi da konzumiranje pirinča smanjuje rizik od nastanka maligniteta

Procjenjuje se da će se do 2020. godine u Evropi i SAD-u izjednačiti potrošnja vode i kafe

Samo u toku jedne godine jedno drvo apsorbuje onoliko ugljen-monoksida koliko prosječan automobil proizvede na relaciji od 40.000 km

Smatra se da majke u ljudskom rodu dobijaju šest puta veću snagu od bazične kada osjete da im je ugroženo potomstvo

Svazilend na jugu Afrike prednjači po incidenci HIV zaraženih. Postoje podaci da je čak svaki 4. stanovnik te zemlje inficiran HIV-om

Um i način rezonovanja najefikasniji su poslije 22 časa

HRONIČNA BUBREŽNA BOLEST I RENALNA ANEMIJA Piše: dr Miloš Ičević

Hronična bubrežna bolest (HBB) se karakteriše progresivnim i ireverzibilnim oštećenjem bubrežnog tkiva i funkcije. Uobičajene komplikacije kod HBB su hipertenzija, anemija, dislipidemija, oštećenje koštanog tkiva, malnutricija, neuropatija, povećanje rizika od kardiovaskularnih oboljenja i opšte smanjenje kvaliteta života. Kardiovaskularne bolesti su vodeći uzrok morbiditeta i mortaliteta kod pacijenata sa HBB. Anemija je jedna od najznačajnijih komplikacija i faktor multiplikator rizika za hospitalizaciju, komorbiditete i mortalitet kod pacijenata sa HBB. Oko jedna četvrtina pacijenata u ranim stadijumima HBB ima anemiju, a prevalenca raste do 75% i više pacijenata koji su na dijalizi. Očekuje se da učestalost anemije raste u narednim godinama sa povećanjem incidence diabetes mellitusa (šećerne bolesti) kao uzročnika HBB. Anemija se najčešće dijagnostikuje i manifestuje u stadijumu 3 HBB, ali se može javiti i ranije. Dovodi do onesposobljavajuće slabosti i zamora, utiče negativno na kognitivne funkcije i kvalitet života. Takođe, doprinosi razvoju i progresiji kardiovaskularnih bolesti i udružena je sa povećanjem hospitalizacije i potrebe za bolničkim liječenjem i njegom, kao i mortalitetom kod pacijenata sa HBB. - Netretirana anemija se pogoršava sa napredovanjem HBB i sama doprinosi progresiji HBB - Primarni uzrok anemije kod HBB je nedovoljno izlučivanje eritropoetina, regulatora eritropoeze, kod oboljelih bubrega - Pridružujući faktori su deficijencija gvožđa, smanjeni životni vijek eritrocita u uremiji, gubitak krvi zbog učestalih

kontrola i dijalize, gastrointestinalna krvarenja, teški hiperparatiroidizam, upale i proteinska malnutricija - Među komorbiditetima koje pogađaju pacijente sa HBB, anemija vjerovatno ima najbolji terapijski odgovor i zato ne smije biti suboptimalno tretirana (KDOQI guidelines)

QOL (quality of life, engl. kvalitet života) je značajan koncept u procjeni težine i menadžmentu hroničnih oboljenja. Odnosi se na percepciju uticaja bolesti na fizičko, kognitivno, psihološko i socijalno funkcionisanje. Korekcija anemije doprinosi poboljšanju kvaliteta života.

Kompanija Hoffmann – La Roche1 je u četrvtak 05. aprila 2012. u hotelu “Podgorica” održala sastanak povodom lansiranja novog lijeka u Crnoj Gori, koji je uvršten na pozitivnu A listu ljekova Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore. Sastanak sa temom “Nova era u liječenju anemije uzrokovane hroničnom bubrežnom bolešću” je bio koncipiran u četiri dijela, gdje je vodeći bio edukativni segment, koji je održala prof. dr Marina Ratković. Govoreći o hroničnoj bubrežnoj bolesti (HBB) i njome uzrokovanoj renalnoj anemiji, predstavljene su najnovije zvanične smjernice dobre kliničke

prakse – američke (KDOQI) i evropske (ERBP) asocijacije za bolesti bubrega – za utvrđivanje, tretman, evaluaciju i doziranje, kao i pozicioniranje eritropoetin stimulirajućih agenasa (ESA) u praksi. Takođe, predstavljeni su podaci iz registracionih i najnovijih “real world data” kliničkih, kao i farmakoekonomskih studija za novi lijek, prvi i jedini kontinuirani aktivator eritropoetinskih receptora. Sastanku su prisustvovali ljekari, sestre i tehničari iz 9 dijaliznih centara (Bar, Berane, Budva, Herceg Novi, Kotor, Nikšić, Pljevlja, Rožaje), odjeljenja za Nefrologiju sa hemodijalizom Kliničkog Centra Crne Gore, te iz nekoliko Domova zdravlja (Berane, Danilovgrad, Podgorica). Kao domaćin sastanka, Roche je iskoristio ovu priliku da obilježi nekoliko značajnih datuma: 5 godina uspješnog rada

Roche predstavništva u Crnoj Gori, 20 godina Roche kliničkog iskustva u terapiji renalne anemije i transplantacija, kao i Svjetski Dan zdravlja 2012, koji je bio posvećen starenju i zdravlju, a koji se globalno slavi 7.aprila svake godine sa različitom temom.

1 Hoffmann La Roche je švajcarska farmaceutska kompanija, sa sjedištem u

Bazelu. Dokazana u oblastima proizvodnje originalnih ljekova, ali i dijagnostike, te prepoznata kao najveća svjetska biotehnološka kompanija i lider u inovacijama. U svom portfoliju sadrži ljekove iz oblasti onkologije, virusologije, transplantologije, anemija, inflamacije, metabolizma i CNSa. Rocheova personalizovana zdravstvena strategija ima za cilj obezbjeđivanje ljekova i dijagnostičkih alata koji omogućavaju poboljšanje zdravlja i kvaliteta života i ukupno preživljavanje onih pacijenata, kod kojih su oni najviše ugroženi. (www.roche.com)

Pokrovitelj: Institut za Javno Zdravlje Hoffmann – La Roche Ltd, dio stranog društva Podgorica Raspisuje povodom Svjetskog dana bez duvanskog dima

» NAGRADNI KONKURS « Za najbolju fotografiju na temu

Bolji svijet bez duvanskog dima Pravo učešća imaju učenici osnovnih i srednjih škola na teritoriji Crne Gore

Inspiracija može biti sve što se odnosi na uticaj duvanskog dima na zdravlje: slike enterijera i eksterijera, zanimljivosti, humor i slično. Nagrade za najboljefotografije: 1.nagrada: kamera SONY HDRCX190 2.nagrada: fotoaparat CANON A3200is 3.nagrada: MP4 PLAYER SONY NWZ463 Najzanimljivije fotografijeće biće izložene za Svjetski dan bez duvanskog dima na konferenciji, a njihovi autori će dobiti sertifikate. – Jedan autor može prijaviti maksimalno pet fotografija. Ukoliko više fotografija jednog autora bude rangirano među prve tri fotografije, nagradiće se samo najbolja fotografija. U mailu napisati ime, prezime, razred, odjeljenje, razrednog stariješinu i naziv škole u koju učenik ide. – Fotografija mora biti izvorna, bez intervencija u vidu montaže ili grafičke obrade dijela koje mijenjaju kompoziciju i elemente. Osnovna digitalna obrada popu tkolor korekcije, kontrasta i sl. dozvoljena je na razumnom nivou. Minimalna rezolucija fotografije iznosi 1024 X 768 piksela (1 megapiksel), a maksimalna veličina datoteke 10 megabajta. Fotografija može biti snimljena mobilnim telefonom ili profesionalnim aparatom Radove poslati do 15.maja 2012.godine na mail: maja.jestrovic@roche.com Stručna komisija će odlučivati o rezultatima konkursa koji će biti objavljen 21. maja u dnevnim novinama

U INSTITUTU ZA JAVNO ZDRAVLJE CRNE GORE OBILJEŽEN SVJETSKI DAN ZDRAVLJA

DOBRO ZDRAVLJE i

7. april, dan ustanovljenja Svjetske zdravstvene organizacije, svake godine se obilježava pod okriljem ove krunske zdravstvene institucije. Ovo je Svjetski dan zdravlja. U okviru manifestacija koje se tim povodom organizuju, svake godine primat biva dodijeljen pojedinoj temi koja na određeni način utiče na globalnu zdravstvenu sliku. Ovogodišnja svjetska kampanja fokusirana je na pojavu starenja stanovništva i brojna sociozdravstvena pitanja s tim u vezi. Centralna tema bio je uticaj na očuvanje dobrog zdravlja u populaciji starih osoba. U skladu sa navedenim programom, Svjetski dan zdravlja obilježen je i u Crnoj Gori. AKTIVNO STARENJE - DOBRO ZDRAVLJE Centralnom manifestacijom u Institutu za javno zdravlje Crne Gore, obilježen je Svjetski dan zdravlja. 6. aprila, dan uoči ovog praznika, okruglom stolu „Aktivno starenje - dobro zdravlje dodaje život godinama” prisustvovali su najuticajniji predstavnici zdravstvenih vlasti i brojni profesionalci iz oblasti zdravstva. Uvodnim izlaganjima prisutnima su se ovom prilikom obratili ministar zdravlja doc. dr Miodrag Radunović i šefica kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije u Crnoj Gori Mina Brajović. U nastavku su govorili i dr Nebojša Kavarić, direktor Doma zdravlja u Podgorici, dr Senad Begić, Institut za javno zdravlje Crne Gore, prof.dr Agima Ljaljević, Institut za javno zdravlje Crne Gore, prim. dr Jadranka Lakićević, pomoćnica ministra zdravlja u Vladi Crne Gore i Budimirka Đukanović, predstavnica Ministarstva rada i socijalnog staranja. Propratna diskusija akcentovala je novi niz tema iz prakse zdravstvenog rada prisutnih. Ukazujući na osnovne trendove globalne politike usmjerene na obezbjeđenje dobrog zdravlja populacije starih osoba, na uvažavanje njihovih prava, poštovanje ličnosti, ukazivanje pažnje, obezbjeđenje adekvatne zdravstvene ali i socijalne, ekonomske i psihološke pažnje, ministar zdravlja doc. dr Miodrag

Radunović predstavio je osnovne ciljeve svjetske kampanje koja se u ovom smislu sprovodi. U opisanom kontekstu posebnu temu predstavlja produženje životnog vijeka. Aktuelna politika unapređenja ovog segmenta javnog zdravlja, pojasnio je dr Radunović, usmjerena je između ostalog na desetostruko uvećanje broja osoba starijih 60 godina. Ono što je posebno naglašeno kao neophodnost jeste da se u ovaj segment javne politike uključe svi raspoloživi resursi društva, počev od najuticajnijih vlasti. Globalna akcija i multidisciplinaran pristup neophodni su i kada je u pitanju sužavanje domena prisutnosti globalnih nezaraznih bolesti - najvećeg krivca za pogoršanje kvaliteta života u starosti. Mina Brajović, glavna predstavnica Svjetske zdravstvene organizacije u Crnoj Gori, istakla je da uslovi savremenog života nameću ubrzano starenje. Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, u svijetu će do 2050. godine živjeti oko 400 miliona osoba starijih od 80 godina. Od toga će 100 miliona osamdesetogodišnjaka živjeti u Kini. Po prvi put u istoriji, kako je navela Brajović, broj osoba starijih od 65 godina premašiće broj djece starosti do pet godina. Ovo je tek jedan iz obilja socioekonomskih problema koji idu u korak sa opisanim promjenama demografske situacije. Danas u Crnoj Gori populacija starijih od 60 godina obuhvata oko 17% broja svih građana. Procjena je da će do 2050. godine ta cifra porasti na 25%. Populacija Crne Gore stari, a to nameće obavezu odgovornog odnosa društva prema starim osobama koje zahtijevaju poseban tretman. ISKUSTVA I PREPORUKE ZA DOBAR GERIJATRIJSKI RAD Adekvatna organizacija primarne zdravstvene zaštite ima značajnu ulogu u sistemu obezbjeđenja uslova dobrog zdravlja starije populacije, njihovog života ispunjenog normalnim aktivnostima. O desetogodišnjem iskustvu reorganizacije ovog dijela zdravstvenog sistema u Crnoj Gori, na skupu povodom Svjetskog dana zdravlja govorio je dr Nebojša Kavarić, direktor

Prema najnovijim preporukama Svjetske zdravstvene organizacije, dobro zdravlje u starijem dobu može se postići: r Promovisanjem zdravlja u okviru životnog kursa. r 4UWBSBOKFN QSJKBUFMKTLPH PLSVßFOKB LPKF QPETUJǁF dobro zdravlje starijih osoba. r 0CF[CJKFEJUJ QSJTUVQ PTOPWOPK QSJNBSOPK [ESBWTUWFOPK [BØUJUJ EVHPSPǁOF J QBMJKBUJWOF OKFHF r 1SJ[OBKVǀJ WSJKFEOPTU TUBSJKJNB PCF[CJKFEJUJ JN EB V QPUQVOPTUJ VǁFTUWVKV V ßJWPUV QPSPEJDF J [BKFEOJDF

Doma zdravlja u Podgorici. Sumirajući iskustva primjene takve prakse, on je naglasio da ustanove primarne zdravstvene zaštite imaju posebno mjesto u sistemu obezbjeđenja kvalitetne zdravstvene njege starijih osoba. Njihovim posredstvom vrši se neophodna edukacija o preventivi obolijevanja, sprovođenju svakodnevnih aktivnosti, pravilne ishrane itd. Redovnim monitoringom parametara zdravstvenog stanja i multidisciplinarnim pristupom, umnogome se olakšava status imenovane populacije. Naravno, važno je omogućiti i spoljne faktore funkcionisanja, npr. optimalnu dostupnost ovih usluga. Govoreći o iskustvima u gerijatrijskom radu svoje ustanove, dr Kavarić je pored ostalog naveo da je na dan prije ovog skupa u Podgoričkom domu zdravlja od ukupno 220.000 pruženih zdravstvenih usluga 23.670 bilo namijenjeno osobama starijim od 65 godina. Kada je riječ o i dalje aktuelnom programu zdravstvenih reformi, dr Kavarić je naglasio da pacijent mora zadržati centralnu poziciju. Hronične nezarazne bolesti predstavljaju osnovni izazov kada je riječ o borbi za unapređenje uslova zdravlja starijih osoba. Prof. dr Agima Ljaljević, kao dijabetolog čija svakodnevna praksa nameće i segment posebne brige o uslovima života starijih osoba, posebno je naglasila značaj sprovođenja preventive i upornog promovisanja zdravog stila življenja. Svaki treći korisnik zdravstvenih usluga, navela je ona, stariji je od 60 godina. Poseban izazov predstavlja suočavanje sa problemom udruženih bolesti.

Stvaranje sistemskog odgovora na potrebe tog značajnog dijela stanovništva, obaveza je koja mora biti adekvatno riješena. Koncept palijativne njege važan je segment u dijelu izgradnje sistema optimalne zaštite prava i potreba ostarjelih. Postoji cijeli niz polja djelovanja na kojima se ona može ispoljavati: ublažavanje boli i drugih simptoma bolesti, afirmacija života, rad na što boljem zbrinjavanju pacijenta, brojnih psiho-socijalnih potreba i sl. Prim. dr Jadranka Lakićević, zamjenica ministra zdravlja, govoreći o ovom segmentu zdravstvene zaštite, prikazala je osnovne smjernice uspostavljanja ovog sistema. - Treba da prihvatimo proces autonomije bolesnika, gdje je on taj koji donosi sve odluke koje se tiču njegovog života i zdravlja - rekla je u vezi sa navedenim dr Lakićević. Prema podacima koje je prikazala, u periodu 2003-2009. u Crnoj Gori se godišnje evidentira oko 3.500 oboljelih i 5.700-5.900 ostalih osoba kojima je neophodna specijalistička palijativna njega. Bilo da se radi o konceptu kućnog obilaska ili pružanja usluga posredstvom multidisciplinarnog tima u zdravstvenoj ustanovi, sistem palijativne njege neophodno je unaprijediti u funkcionalnu praksu, pogotovu kada je riječ o osobama koje proživljavaju posljednje dane života. Predstavnica Ministarstva rada i socijalnog staranja Budimirka Đukanović ukazala je, pored ostalog, na statističke parametre demografske slike u Crnoj Gori. Prema podacima na koje se pozvala, u ovom trenutku u Crnoj Gori živi 79.337 (12.8%) osoba starijih od 65 godina. Poštovanje ličnosti, potrebe za razumijevanjem i nezanemarivanjem, samo su neke od lako ostvarljivih obaveza prema starijima. Naravno, prava starijih regulisana su zakonskom regulativom, na šta je neophodno nadograditi posebnim aktivnostima i programima zaštite zdravlja. Obrazlažući aspekte socijalne zaštite koja se sprovodi u Crnoj Gori, predstavnica ove institucije navela je i podatak da 50% populacije starije od 65 godina nije obuhvaćeno konceptom penzijske nadoknade. Ovaj i brojni drugi problemi stoje na putu regulacije dobrog zdravlja u cjelokupnoj populaciji. Njihovim rješavanjem, procesuiranjem kroz sistem ustanova i institucija, stvorila bi se dobra klima za poboljšanje uslova života. A. R.

NARKOMANIJA I MLADI:

PREVENTIVNI RAD Autor: mr Branka Tanasijević, sociolog Prekomjerna upotreba droga je veliki problem savremene civilizacije sa kojim se suočavaju gotovo sve zemlje, među kojima je i Crna Gora. Najčešće pogađa djecu i omladinu u najosjetljivijoj životnoj dobi, u periodu adolescencije, što potencira preventivne aktivnosti kroz pronalaženje metoda kojima se podiže nivo svijesti u smislu stvaranja distance u odnosu na psihoaktivne supstance. Preventivni rad je neophodno stalno razvijati i unaprijeđivati, jer je liječenje često dugotrajno, neizvjesno i skupo (ne samo u materijalnom smislu). U svakom slučaju, mnogo je bolje i korisnije spriječiti da se pojava desi, nego se baviti njenim posljedicama. Jedna od najznačajnijih preventivnih aktivnosti je podizanje nivoa znanja o drogama radi eliminacije zabluda i predrasuda, razvijanja sposobnosti traženja pomoći, sposobnosti pomaganja drugima i prihvatanja sopstvene i kolektivne odgovornosti. Kroz preventivne aktivnosti, pored institucija sistema koje se bave ovim problemom, Kancelarija za prevenciju bolesti zavisnosti i organizacija civilnog društva, koje se u posljednje vrijeme vrlo posvećeno bave ovim problemom, neophodno je na adekvatan način podići nivo saradnje sa roditeljima i porodicom, školskim ustanovama, medijima itd. NARKOMANIJA JE VELIKI PROBLEM PORODICE Narkomanija je društveni, zdravstveni, ali i ogroman porodični problem. Ovo najbolje shvataju oni roditelji koji su prošli ili prolaze dramu zato što je njihovo dijete zavisnik od droge. Ako je jedan član u problemu, to se reflektuje na cijelu porodicu, koja se često ne snađe u novonastaloj situaciji, ne reaguje na vrijeme, ili vjeruje da zavisnik sam može prevazići situaciju u kojoj se našao. Kao posljedica takvog stanja dolazi do narušavanja unutarporodičnih odnosa, često se ulazi u međusobna optuživanja ili samooptuživanje. Kada je narkomanija u pitanju ne postoji tip porodice

koji je potpuno zaštićen. Čak ni ona porodica koja je potpuno skladna, koja funkcioniše na pravi način, u kojoj se njeguju odnosi poštovanja i povjerenja, nije u potpunosti zaštićena. Ovakva porodica je jedino u prednosti kada se otkrije problem, jer reaguje brže i efikasnije od drugih. Jedan od problema porodice koja se suočava sa zavisnošću jeste i stigmatizacija okoline koja se često negativno odražava na odluku da se ode na liječenje. Narkomanija nije samo problem porodice koja se suočava sa njom. Ona opterećuje i roditelje čija djeca nijesu zavisnici, jer žive u strahu od buduće štete. Programi prevencije narkomanije treba da se baziraju na unapređenju saznajnog, socijalnog i emocionalnog razvoja mladih, putem razvojno prilagođenog informisanja o vrstama droga i njihovom uticaju na zdravlje čovjeka. Značajna pažnja se mora posvetiti i roditeljima u smislu razvijanja njihovih vještina i znanja u cilju uključivanja u preventivni rad i podsticanja djece i omladine da usvoje zdrave stilove života. Takođe, neophodno je da se u porodici grade odnosi povjerenja i bliskosti, jer to uvijek daje dobar rezultat. Mi danas imamo više tipova i podtipova porodice, od kojih su 3 najdominantnija. Prvi je tradicionalna („rigidna”) porodica, drugi je moderna („haotična”) porodica i treći je fleksibilna porodica. Rigidna porodica pokušava da zadrži patrijarhalni način vaspitanja potomstva. U takvoj porodici djeca se osjećaju zaštićeno, ali ne i dovoljno slobodno da traže pomoć od roditelja uvijek kada im je porebna. Drugi tip porodice, koji takođe nije poželjan, jeste „haotična“ porodica. To je ona porodica u kojoj svako živi svoj život, svi su nezavisni, nema potrebne bliskosti između članova porodice. Znači, svako je svijet za sebe, porodica nije homogena, funkcionalna cjelina, nije ono što bi trebalo da bude. Fleksibilni tip porodice, koji je preporučljiv, je onaj gdje postoje bliske veze među članovima porodice. Svi učestvuju u odlučivanju, tako da se kod djece razvija osjećaj

Starosna granica, u odnosu na prvo iskustvo sa

imala problem sa narkomanijom. Dešava se i da neki od

drogom, je pomjerena. Ne tako davno bila je 16, a sada je

njih bježe od problema, ne želeći da se suoče sa istinom da

14 godina. S tim u vezi, preventivne aktivnosti treba

je njihovo dijete zavisnik. Upravo to može biti razlog da se

usmjeriti na niže razrede osnovne škole. Djevojke čine 1/5,

u proces odvikavanja krene kasnije nego što bi trebalo.

a po nekim istraživanjima ¼ populacije zavisnika. Prije

Veliki broj učenika, naročito onih koji su imali

7-8 godina, broj djevojaka koje su imale iskustvo sa drogom,

kontakt sa drogom, smatra da se nije teško osloboditi zavis-

bio je potpuno zanemarljiv.

nosti. Razmišljaju po principu da je za to dovoljna njihova

Najčešći razlog za uzimanje droga je radoznalost,

odluka. Značajan broj učenika droge dijeli na opasne i

potreba da se popravi raspoloženje i društvo u kome se

manje opasne. Nedopustivo je česta izjava da marihuana

mladi kreću. Veliki broj učenika srednjih, ali i osnovnih

nije opasna. Međutim, ona može izazvati psihičku i fizičku

škola koji su imali iskustvo sa drogom, sam kreira svoje

zavisnost. Opasnost je i u činjenici da se često počinje sa

slobodno vrijeme. Porodica bi trebalo da bude uključena i

marihuanom, a onda pređe na neke druge droge. Ako bi pokušao da se oslobodi zavisnosti, veliki

ima uvid u kreiranje slobodnog vremena svoje djece, napočito u osnovnoškolskom uzrastu.

broj zavisnika ne bi se obratio roditeljima. U pitanju je

Učenici koji su imali iskustvo sa drogom mnogo

strah ili nedostatak povjerenja. Roditelji najčešće saznaju

se manje, u odnosu na ostale, bave sportom. Bavljenje

za sklonost svoje djece, tek kada je zavisnost u poodmakloj

sportom značajno smanjuje rizik za ulazak u problem zavis-

fazi.

nosti. Sport je zdrava alternativa kada je narkomanija u pitanju. Mladi koji su imali kontakt sa drogom lošiji su učenici od ostalih. Skloniji su izostajanju sa nastave, manje planiraju budućnost kada je školovanje u pitanju i u mnogo manjem procentu u odnosu na ostale smatraju da je školovanje značajan faktor napredovanja u životu. Promijenjen odnos prema školi ili obavezama tog tipa, može biti signal ili upozorenje roditeljima da se nešto dešava i da sa više pažnje „prate“ svoje dijete. Učenici koji su imali iskustvo sa drogom, više nego ostali imaju i problem autoriteta u porodici i društvu. Na pitanje ko je autoritet u njihovoj porodici, često odgovoraju: - Autoritet sam ja. To govori o permisivnom vaspitanju, o

odgovornosti. Djeca su u takvoj porodici uvažena, što potencira osjećaj sigurnosti i pokreće pozitivnu energiju. Komunikacija u ovoj porodici je neposredna, prirodna i otvara široke mogućnosti adekvatne socijalizacije. Ovakva porodica i kada se nađe u problemu, mnogo je sposobnija od ostalih da ga prevazđe. Dakle, roditelji treba da imaju uvid u navike svoje djece, da reaguju na pravi način i u pravo vrijeme. Rigidne mjere nikada ne daju dobar rezultat. Roditelj treba da bude sjenka svoje djece, koja ih „prati“, ali ne i opterećuje. Da bi se postigao željeni rezultat, u preventivni rad treba da budu uključeni svi subjekti društva. Uloga medija je od izuzetnog značaja, jer oni profilišu javnost, utiču na navike, informišu i što je u ovom slučaju veoma bitno, upozoravaju. Potrebno je intenzivirati preventivni rad kroz sve mehanizme koji su na raspolaganju u društvu. To je ulaganje u budućnost koje uvijek ima smisao i suštinu.

prezaštićenosti djece i o tome da su uloge u porodici promijenjene. Ovi učenici se manje od stalih povjeravaju nekome iz porodice, a više drugovima. To ukazuje na činjenicu da u porodici ne postoji dovoljan stepen bliskosti i povjerenja. Takođe, materijalni status porodice i školska sprema roditelja nijesu u vezi sa problemom narkomanije. U riziku su i materijalno stabilne i porodice koje žive u oskudici, kao i one u kojima su roditelji visoko obrazovani, ili su na nižem stepenu obrazovanja. Roditelji najčešće ne znaju da su njihova djeca

KO SU PSIHOLOZI I KAD IH TREBA POSJETITI Piše: Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psihološkinja Kada ljudi čuju riječ „psiholog”, često im je prva asocijacija da je to neko ko može odoka da ih „pročita” i da predvidi njihovo buduće ponašanje. Takođe, kada neko pomene da je bio kod psihologa, prva asocijacija je da taj čovjek ima neke psihičke probleme koji ga karakterišu manje vrijednim a nerijetko i sramotno bolesnim.

psihologa, pokazuju da misle da su njihovi problemi takvi da ih mogu razriješiti ljekovima. Ponekada je najbolje rješenje kombinacija tretmana psihijatra (ljekovi) i psihologa, psihoterapeuta (razgovori i podrška).

Iz nepoznavanja stvari, ljudi donose pogrešne zaključke i gaje predrasude koje su pogrešne i netačne. Štetu od toga imaju najviše oni sami. Zašto? Zato što neke stvari koje bi vrlo brzo riješili i tako sebi pomogli, oni dugo čuvaju u sebi i čine tako još gore jer pate i troše psihičku energiju na zadržavanje problema umjesto da ga svoju energiju koriste za rast i napredak, za kvalitetniji život. Kada se odvaže da dođu kod psihologa, oni su u problemu koji više ne mogu da tolerišu a samim tim će im trebati i više vremena da ga razriješe. Po tome što ljudi radije odlaze kod psihijatra nego kod

Psiholozi su ljudi koji su završili psihološki fakultet, ili odsjek za psihologiju na nekom drugom fakultetu, i koji se bave trima osnovnim aspektima zdrave psihološke djelatnosti, a to su: - industrijska psihologija (uslovi rada, testiranje radne sposobnosti i povećanje zadovoljstva poslom a samim tim idustrijskim marketingom i produktivnosti …) - školska psihologija (testiranje sposobnosti, školska postignuća, povećanje kvaliteta života i rada u školama…) - klinička psihologija (klinička testiranja ličnosti i

KAKVO OBRAZOVANJE STIČU PSIHOLOZI ?

Psihološko savjetovalište “ Minja “ • fobije, anksioznost, napadi panike • problemi ishrane • problemi djece i mladih • tepanje i mucanje, teškoće u učenju • stres i post-traumatski stresni poremećaj

Nudi usluge kućne posjete na teritorijie grada Podgorice tel: 067 508 993, e-mail: savjetovalistepodgorica@gmail.com

sposobnosti, prevencija mentalnih poremećaja i povećanje kvaliteta psihičkog života…). Od 1987. godine ne postoji podjela na ove grupe, već svi koji završavaju psihologiju dobijaju zvanje - diplomirani psiholog opšteg smjera, i mogu raditi u svim oblastima. Bolonjskim sistemom školovanja umjesto titule diplomirani psiholog stiče se zvanje master psihologije. Diplomirani psiholog i master psihologije isti su obrazovni stepen. GDJE PSIHOLOZI RADE ? Psiholozi rade u školama kao stručni saradnici, u ustanovama socijalne zaštite, u fabrikama, u marketinškim agencijama, u razvojnim savjetovalištima, u bolnicama, u zavodima za zapošljavanje. Jedini su nadležni i kvalifikovani za obavljanje testiranja osobina i karakteristika ličnosti. SA KIM PSIHOLOZI RADE ? Najveći procenat ljudi sa kojima psiholozi rade jesu normalni, zdravi ljudi koji su u kontaktu sa psihologom kako bi dobili stručno mišljenje i savjet u vezi nekih životnih pitanja ili pomoć i podršku da razriješe neke dileme ili konflikte koje imaju. Psiholozi se bave psihičkim životom, osjećanjima i ponašanjem ljudi vezanim za raznovrsne životne situacije u koje sve osobe dolaze i kroz koje prolaze. Pitanja sa kojima se dolazi kod psihologa raznovrsna su. Na primjer: kako bolje učiti, kako prevazići tremu i strah pred ispit, da li ostati u vezi sa nekim ili ne, da li se razvesti ili ne, koji fakultet je najbolje da izaberem, kako prevazići strah od zatvorenog prostora...Psiholog i psihoterapeut ne propisuju ljekove, ne liječe medikamentima već samo koriste razgovor. Psihijatri su ljekari koji daju ljekove. Psiholozi su zdravstveni saradnici. KADA LJUDI POSJEĆUJU PSIHOLOGA ? Nekada ljudi dolaze kod psihologa sa očekivanjem da će im on dati gotovo rješenje za njihov problem. Psiholog ne daje gotova rješenja. U životu ne postoje jednostavna, tačna rješenja a i cilj psihologa je da sam čovjek uvidi razloge i osjećanja za i protiv i da lakše donese odluku za koju snosi odgovornost. Uz ovakav rad čovjek stiče zrelost za odgovorniji odnos prema sebi i drugima u životu. Ljudi dolaze kod psihologa da riješe problem, a da li će ga riješiti ili neće - zavisi od njih. Najteže je promijeniti sebe i pobijediti svoje slabosti. Kao što čovjek fizički raste i razvija se, i psihološki čovjek raste i mijenja se sa godinama. Da li će osoba postići zrelost u nekim zrelim godinama zavisi isključivo od nje same. Nije pravilo da je neko ko ima više godina samim tim i zreliji. Svi imamo jedan život i treba da uradimo sve što je u našoj moći da ga proživimo sa što više zadovoljstva i lijepih osjećanja.

KADA SE TREBA OBRATITI PSIHOLOGU? Prvi simptom da nešto na psihičkom nivou nije u redu, jesu promjene u ustaljenim shemama sna i ishrane. Osoba spava više ili manje nego što je to uobičajeno, ne može da zaspi ili se budi poslije samo nekoliko časova a ima i problem da ponovo zaspi. Ako se naglo ugojila ili smršala bez da je to svjesno planirala, ili ako to nije posljedica nekog medicinskog problema, treba biti uvjeren da su razlozi promjene u kilaži u sferi psihičkog. Drugi simptom koji bi trebalo da ima uticaj na odluku da se posjeti psiholog jesu česte, medicinski neobjašnjive glavobolje, uznemirenost želuca, zatvor i hronična bol - posebno u domenu leđa. U trećoj grupi simptoma nalaze se promjene u opažajnom ponašanju. Ako primijetite da teško kontrolišete ljutnju, bijes, ako vas uznemiravaju sitne životne nepravde na način da vam upropaste čitav dan ili više dana, vrijeme je da se dublje zamislite i potražite pomoć. Ne zanemarite i simptome poput čestog i opterećavajućeg kontrolisanja sopstvenih djela: da li sam zaključao vrata, ugasio ringlu, nijesam se dobro umio, nijesam dovoljno ispeglao košulju… Bilo kakva značajna promjena u vašem odnosu prema društvu i porodici može da ukazuje na preopterećenje ili neke druge emocionalne probleme. Više vam ne prija ranije društvo a za tu promjenu nemate racionalno objašnjenje. Više ne uživate na mjestima i radnjama u kojima ste do skoro nalazili životnu radost. Ako vas okolina bezrazložno nervira i navodi na nepredvidljive oblike ponašanja, najbolji savjet koji možete dobiti jeste da posjetite psihologa i otkrijete šta se to promijenilo u vašem psihičkom stanju. Razgovori sa psihologom će vam pomoći da prihvatite svoju novu ličnost ili vas uputiti u to kako da se vratite na približno staro ponašanje koje je bilo prihvatljivo vama i ljudima oko vas. Nemojte čekati da ljekovi riješe probleme koje ne moraju da rješavaju!

KAMPANJA SAVJETA EVROPE “ JEDNO OD PETORO”

MEDICINSKO PSIHOLOŠKI TRETMAN

U okviru kampanje Savjeta Evrope “ Jedno od petoro” koja je posvećena zdravlju djeteta, tematski skup pod nazivom “ Prepoznavanje djeteta žrtve seksualnog nasilja i njegov medicinsko - psihološki tretman”, održan je 19. aprila 2012. u Institutu za javno zdravlje u Podgorici. Ujedinjene nacije su 1999. godine dale definiciju o tome šta je dijete, a Svjetska zdravstvena organizacija je te iste godine donijela definiciju zlostavljanja i zanemarivanja, po kojoj je to “ zloupotreba ili zlostavljanje djeteta koje obuhvata sve oblike fizičkog ili emocionalnog zlostavljanja, seksualnu zloupotrebu, zanemarivanje ili nemaran postupak, kao i komercijalnu ili drugu ekspolataciju, što dovodi do stvarnog ili do potencijalnog narušavanaja djetetovog zdravlja, njegovog poreživljavanja, razvoja ili dostojanstva u okviru odnosa koji uključuje odgovornost, povjerenje ili moć. “U sklopu ove definicje je i definicija seksualnog zlostvaljanja koje predstavlja “svaki vid zloupotrebe djeteta u cilju seksualnog zadovoljenja ili uživanja odrasle osobe, ili drugog djeteta koje ima, zbog svog uzrasta ili razvoja, položaj koji mu daje odgovornost, povjerenje ili moć.” Prema istraživanjima Savjeta Evrope, alarmantan podatak kazuje da je svako peto dijete, odnosno, oko 30 miliona djece samo u Evropi, bilo žrtvom nekog oblika seksualnog nasilja. Zato su se zemlje, članice Savjeta Evrope, ujedinile u namjeri da ostvare tri jasno prepoznatljiva cilja: 1) da spriječe i suzbiju seksualno nasilje i seksualno iskorišćavanje djece; 2) da zaštite prava djece - žrtave seksualnog iskorišćavanja i seksualnog zlostavljanja; 3) da promovišu nacionalnu i međunarodnu saradnju u suzbijanju ove pojave. U tom smislu , Crna Gora, kao najmlađa članica Savjet a Evrope, vrlo odgovorno je pristupila rješavanju ovog problema, ratifikujući i primjenjući Konvenciju Savjeta Evrope o zaštiti djece od seksualnog iskorišćavanja i seksualnog zlostavljanja. Za suzbijanje ove pojave, od izuzetne važnosti, je usaglašavanje ukup-

nog zakonodavstva na nivou svih zemalja, članica Savjeta Evrope, kako bi se uspostavljanjem pravnog okvira stvorili preduslovi za kvalitetnu borbu protiv seksualnog zlostavljanja djece. Iskustva evropskih zemalja pokazuju da su oblici seksualnog zlostavljanja djece različiti i da se kreću od oblika zlostavljanja unutar porodice ili neke insitucije, preko dječije pornogradije, dječije prostitucije, vrbovanja putem interneta, zlostavljanja od strane vršnjaka…U najvećem broju slučajeva počinioci nasilja nad djecom, zlostavljači, nijesu sankcionisani. Govoreći o specifičnoj ulozi crnogoroskog zdravstvenog sistema u svim fazama zaštite djeteta od zlostavljanja i zanemarivanja, od prevencije preko otkrivanja, dijagnostike i tretmana praćenja i evaluacije, doc. dr Miodrag Radunović, ministar zdravlja, posebno je naglasio značaj specijalizovanih savjetovališta za trudnice, pedijatrijsko savjetovalište i savjetovalište za adolescente. Savjetodani rad pedijatra u cilju pomoći roditeljima pri podizanju djece i zadovoljavanje njihovih razvojnih potreba ima značajnu preventivnu ulogu. Takođe, i sistematskim pregledima djece mogu da se uoče početni znaci zlostavljanja ili zanemarivanja, i da se preduzimanjem odgovarajućih mjera (razgovori sa roditeljima, školskim psihologom, djetetom) mogu sprječiti teži oblici djetetovog zdravlja i razvoja. U cilju unapređenja prakse u pružanju što kvalitenijih uslova djeci - žrtvama, Minsitarstvo rada i socijalnog staranja, sa UNHCR-om započelo je još 2002. godine realizaciju programa zaštite djece od zlostavljanja i zanemarivanja. Formirani su multidisciplinarni timovi u Nikšiću, Bijelom Polju, Cetinju, Podgorci, Baru, Kotoru, Herceg Novom i Beranama. Operativne timove čine: psiholog, pedagog, socijalni radnik, pravnik, psihijatar, pedijatar, policijski inspektor, tužilac, sudija, predstavnik nevladine organizacije, SOS - telefona za žene i djecu žrtve nasilja, a koordinator svih aktivnosti tima je Centar za socijalni rad. Socijalna zaštita žrtava nasilja obuhvata materijalnu i

nematerijalnu pomoć, smještaj, usluge socijalnog rada, u skladu sa zakonom kojim se uređuje socijalna dječja zaštita. Svetlana Sovilj govorila je o aktivnostima Ministarstva rada i socijalnog staranja u izradi zakonskih normativnih akata, kao i obaveze izrade Protokola o postupanju i prevencije i zaštiti od nasilja u porodici. Cilj protokola jeste da se uspostavi i podstakne multidisciplinarna saradnja s jasno razarađenim postupanjima svakog sistema. Protokol sadrži odredbe poštovanja osnovnih principa, proizišlih iz svih konvencija i zakona navedenih strategija o sveobuvatnoj zaštiti od porodičnig nasilja. Strategija zaštite od nasilja u porodici sadrži ocjenu stanja, ciljeve mjera za unapređenje socijalne i druge zaštite, identifikuje ključne porbleme, i bavi se podizanjem nivoa svjesti građana o ovom opakom problemu. Uz podršku UNDP-ja ovo ministarstvo će organizvati edukaciju stručnjaka koji će sporovoditi psihosocijalni tretman. Uz organizovanje seminara i radionica, radiće se i na edukaciji zaposlenih u ustanovama socijalne zaštite koja se odnosi na načine prepoznavanja i pružanja pomoći, prevashodno djeci žrtvama seksualnog iskorišćavanja i seksualnog zlostavljanja. Predstavnici ustanova socijalne i dječje zaštite podržaće aktivnosti lokalnih samouprava, podsticaće saradnju izmedju nadležnih resora, kao i saradnju sa nevladinim

organizacijama, u cilju što efikasnijeg onemogućavanja zlostavljanja djece. Bitno je da se zna, smatra dr Zorica Barac, da je zlostavljač uvijek taj koji je odgovoran za svoje ponašanje, a da je dijete žrtva i da nikad ne može biti odgovorno za seksualno zlostavljanje. Zlostavljači rijetko koriste silu, odnosno fizičku agresiju; najčešće koriste nagovaranje, prijetnje i potkupljivanje. Seksualno zlostavljanje niti poznaje, niti poštuje granice, događa se u svim kulturama, u svim klasama, u svim rasama, bez obzira na standard koji se posjeduje i bez obzira na obrazovni nivo koji postoji u porodici. Seksualno zlostavljanje nije problem koji će tek tako proći sa vremenom. Posljedice takvog čina su trajne, osim ako zlostavljana osoba ne dobije adekvatnu psihološku pomoć. Učesnik skupa Radule Dragović, sa aspekta zakonske regulative, naglasio je da državni i drugi organi u normativnom regulisanju i praktičnom djelovanju implementiraju Konvenciju prava djeteta i njene principe i da se radi na dugoročnoj strategiji za borbu protiv trgovine ljudima u periodu od 2012. do 2017. godine, koja obuhvata izradu nacrta primjenom međunarodnih instrumenata i standarda iz oblasti trgovine ljdima, kao i edukaciju u ovoj oblasti, sa akcentom na primarnoj zaštiti djece. Milica Kralj

miotrial

miocare

(probni set)

(deterdžent)

JA I C K A ene j i c e iž n % 30

miointro kit

mionappy

(uvodni paket)

(nježna pelena)

nappyset

miofresh

trainingpants

(set pelena)

(dodatak deterdžentu)

(gaćice za odvikavanje)

miosoft cover

mioliners

wet nappybag

miogel

laundrybags

(zaštitne gaćice)

(mioliner)

(torba - vodootporna)

(prirodni gel za dezinfekciju ruku)

(vrećica za korištene pelene)

nappybucket (korpa za pelene)

Ukoliko želite više informacija – tu smo za Vas! "Gruppo Tessile" d.o.o. Kuće Rakića bb - Podgorica Tel./Fax: 00 382 20 870 061; e-mail: gruppotessile@t-com.me; www.bambinomio.com

PREDSTAVLJAMO:

Nova knjiga dr Miroslava Femića Poznati bjelopoljski pedijatar prim. dr Miroslav Femić napisao je i izdao novu knjigu “Rast i razvoj, njega i ishrana djeteta” namijenjenu roditeljima i djeci. Veliko teorijsko i praktično iskustvo dr Femića, sticano godinama, pretočeno je u ovu knjigu sa puno poznatih ali i novih informacija, dopunjeno sa dosta slika, grafikona i tabela, na skoro 200 strana stručnog i razumljivog teksta. Ova knjiga – priručnik je potrebna roditeljima i djeci, njima je posvećena, i imaće od nje teorijsku i praktičnu pomoć od rođenje djeteta pa do polaska u školu, a i kasnije. Recenziju knjige su uradili profesori novosadskog Medicinskog fakulteta, prof. dr Svetlana Stefanović, pedijatarneonatolog i prof. dr Dragan Katanić, pedijatar-endokrinolog. Recenzenti su dali izuzetno pozitivno mišljenje o knjizi i apsolutnu preporuku za upotrebu za roditelje i djecu. U svojoj rezenciji, pored ostalog, napisali su da je knjiga napisana jasnim, stručnim jezikom te ima izuzetnu didaktičko-pedagošku vrijednost, a koncepcija i stručno-naučni nivo knjige u potpunosti zadovoljava svoju namjenu. Ovaj savremen i sveobuhvatan priručnik namijenjem mladim roditeljima je štivo koje je nedostajalo na našim prostorima, Knjiga će naći najkorisniju primjenu u porodicama sa malom djecom, posebno zbog sveobuhvatnosti tema kao što su rast i razvoj, njega i ishrana djeteta, odnosno, tema koje nijesu do sada obrađene na jednom mjestu u našoj stručnoj literaturi. Pored ovih glavnih poglavlja i tema, u knjizi su na stručan i razum-

ljiv način objašnjene teme, kao što su: ljetovanje sa djetetom, dijete sa ekcemom, tikovi kod djece, afektivno zacjenjivanje djeteta, anemija u djece, vakcinacija djece, šum na zdravom srcu, uvećani krajnici i „treći“ krajnik, gojaznost u dječjem uzrastu, stres i bolesti adaptacije kod djece i omladine, psihogeni oblici reagovanja djece, uticaj vremena i meteorološkog stresa na zdravlje djece i omladine, povišena temperatura u dječjem uzrastu i drugo. Informacije su sticane tokom prakse autora, stalnog praćenja pedijatrijske literature i iskrene želje da pomogne svakom djetetu, samim tim i roditelju. Knjiga je od posebne vrijednosti roditeljima koji podižu prvo dijete. Korisnici knjige se sa sigurnošću mogu osloniti na stručna mišljenja i savjete u ovom priručniku koji ima namjenu da pomogne novim generacijama mama, tata, baka i negovateljica u otkrivanju tajni o toku odgovornog i plemenitog zadatka ishrane, njege, rasta i razvoja djeteta. Knjiga je ograničenog tiraža, i za sada se može naručiti (br. tel. 069054207) kod autora, a izložena je i u apotekama „Stanić“ i „Centar“ u Bijelom Polju. Knjiga ima pronatalitetni značaj, što znači da se uz ovu knjigu djeca lako podižu, tako da se roditelji za drugo i treće dijete lakše odluče. Izvod iz recenzija, priredila J. Živković

U SUSRET DANU CELIJAKIJE

MULTIORGANSKA AUTOIMUNA BOLEST Međunarodni skup organizovan u susret Evropskom danu celijakije, u organizaciji Kliničkog centra Crne Gore – Centar za nauku, Instituta za bolesti djece, Udruženja pedijatara, Udruženja za celijakiju i veledrogerije Glosarij, održan je 23. aprila ove godine u hotelu „Crna Gora”. Simpozijumu posvećenom celijakiji i dijeti bez glutena prisustvovalo je više od stotinu ljekara i farmaceuta. Uvodnu riječ imali su dr Elvir Zvrko, predstavnik Centra za nauku, i dr Veselinka Lola Đurišić, sa Instituta za bolesti djece u Podgorici, a moderator Simpozijuma bila je prof. dr Dušanka Mičetić-Turk, sa Univerziteta u Mariboru, jedna od predavača. Ostali izlagači: prof. dr Emanuela Pilozi sa Univerziteta „La sapienza” u Rimu, dr Aco Kostovski, sa Medicinskog fakulteta u Skoplju, dr Mira Samardžić, iz Kliničkog centra Crne Gore, prof. dr Ivan Stanković, sa Farmaceutskog fakulteta u Beogradu, dr Mirjana Stojšić, iz Instituta za djecu i omladinu u Novom Sadu, i dr Selma Terzić, iz Dječje bolnice Medicinskog fakulteta Bosne i Hercegovine, prikazali su brojne aspekte ovog oboljenja. CELIJAKIJA - BOLEST SA BROJNIM MOGUĆIM KOMPLIKACIJAMA Jako je važno naglasiti - upozorila je prof. dr Dušanka Mičetić-Turk - da u idućih deset godina očekujemo povećanje broja pacijenata sa celijakijom. To znači da se u Crnoj Gori koja ima 600 000 stanovnika, u tom periodu može očekivati i 6 000 novih pacijenata sa celijakijom. Potrebno je identifikovati onaj dio stanovništva koji nosi najveći rizik za razvoj bolesti, kako bi zdravstvene intervencije pravilno usmjerili i kako bi se ocijenila djelotvornost zdravstvenih programa i zdravstvenih usluga.

Kodeks alimentarijus (engl. Codex Alimentarius) je međunarodno tijelo koje je osnovala Svjetska zdravstvena organizacija za hranu i poljoprivredu, a donosi međunarodne standarde koji se direktno primjenjuju u međunarodnom prometu. U našoj zemlji je u vezi s ovim propisima usaglašen pravilnik o dijetetskim proizvodima i pravilnik o deklarisanju i označavanju upakovanih namirnica. U narednom periodu očekuje se dopuna liste alergena.

Celijakija je, kako objašnjava dr Mičetić-Turk, multiorganska autoimuna bolest koja primarno zahvata probavni trakt, sa svim simptomima koje jako dobro poznajemo, ali ona može da zahvati i sve ostale organe, naročito kožu i sluznice, kosti, centralni nervni sistem, srce, polne organe. U dječijoj dobi to može biti još i zakašnjeli pubertet ili zaostajanje u rastu, a ono čega se najviše bojimo, jeste razvoj malignih bolesti. U svim zemljama Evrope vrlo važnu ulogu u regulaciji stanja ovih bolesnika imaju društva za celijakiju, koja šire informacije o ovoj bolesti, organizuju edukativne skupove, izdaju registre preporučenih prehrambenih namirnica i brinu o oboljelim pacijentima ekonomski, socijalno ili na druge načine. Ukazujući na značaj primjene histopatološke analize u dijagnostikovanju i utvrđivanju stadijuma celijakije, prof. dr Emanuela Pilozi prikazala je cijelu paletu aktivnosti koje patolog može da izvrši. Opisujući karakteristično ponašanje limfocita, njihovu infiltraciju u mikozu, promjenu brojnosti, promjene na ćelijama, posebno u njihovoj arhitektronskoj strukturi, na membrani i sl., te prisustvo specifičnih antitijela i atrofije tankog crijeva, stručnjak u laboratoriji dobija tek polazne podatke na osnovu čijeg upoređivanja sklapa kompletnu sliku o stanju pacijenta. Smjernice na osnovu kojih to vrši ustanovljene su 2011. godine, a da bi definisao navedene procedure on se bavi raznovrsnom metodologijom, počev od posmatranja pod mikroskopom do biopsije. Pri svemu, potrebno je da se jasno odredi o kom se imunološkom stadijumu radi, koji tip limfocita dominira, kakva je mitoza, da li pacijent koristi antiinflamatorne nesteroidne ljekove, ima li neki vid infekcije, a moguće je da se kao uzročnik ovog

vida poremećaja javi i Helicobacter pylori. Izazovi koji stoje pred njim brojni su i mogu imati različite konotacije. Sve to jasno pozicionira odgovornost koja pri dijagnostikovanju ovog stanja stoji na patohistologu. O novim kriterijumima u dijagnostici celijakije govorio je dr Aco Kostovski. Podsjećajući na ranije utvrđene standarde u praćenju celijakije, Kostovski je naveo da je ESPGHAN, Evropsko udruženje za gastroenterologiju, hepatologiju i nutriciju, 1970. izradio prvi protokol, odnosno uputstvo za dijagnostikovanje celijakije, i da je centralnu ulogu u to vrijeme imala biopsija. U 2011. godini, mijenja se definicija celijakije, po kojoj je to sistemsko oboljenje, ali biopsija sluzokože tankog crijeva ostaje i dalje najpouzdaniji metod utvrđivanja postojanja ove bolesti. Dijagnostika oboljelih zavisi od kliničkih simptoma, specifičnih antitijela i karakterističnih histoloških promjena. Prof. dr Ivan Stanković - kao član Radne grupe Svjetske zdravstvene organizacije u donošenju Kodeksa alimentarijusa - govorio je o karakteristikama namirnica koje se preporučuju za ishranu osoba sa intolerancijom na gluten, o međunarodnim standardima i nacionalnoj regulativi za ove namirnice. On je istakao značaj aktuelne preporuke navedenog tijela da osobe koje pate od celijakije dnevno mogu konzumirati najviše 20 mg/kg proizvoda bez glutena, 100 mg/kg proizvoda sa veoma niskim sadržajem glutena, a najosjetljivijim pacijentima preporučuje se maksimalno 50 mg/kg ovako deklarisanih prehrambenih proizvoda. Dr Mira Samardžić ukazala je na vezu između dijabetesa i celijakije, koja je otkrivena još 1960. godine. Istraživanjima se došlo do zaključka da postoji genetska predispozicija i za dijabetes i za celijakiju i da su oni autoimunog porijekla. Incidenca i dijabetesa i celijakije naglo raste. Što se tiče celijakije, osjetljivost za prepoznavanje bolesti raste sa godinama, i realno i objektivno, tako da od 3 do 4% djece i adolescenata sa novootkrivenim dijabetesom već u trenutku postavljanja dijagnoze dijabetesa imaju i celijačnu bolest. Kod pacijenata sa dijabetesom i celijakijom potrebno je na vrijeme postaviti dijagnozu, kako bi se izbjegle pojave hipoglikemije, a potrebno je i pažljivo praćenje potrebe za insulinom, pošto postoji mogućnost da se javi hipoglikemija u ranoj fazi primjene bezglutenske dijete. Dr Mirjana Stojšić, iz Instituta za djecu i omladinu u Novom Sadu, objasnila je da ova bolest može da bude hronična, da nastaje zbog unošenja glutena, te da, pored ostalog, zbog toga dolazi do histološke lezije tankog crijeva. U čemu je razlika između celijakije danas u odnosu na ono što je bilo ranije? Ova bolest je sve češća, danas je svaki stoti stanovnik Planete obolio od ove bolesti. Početak bolesti moguć je u bilo kom uzrastu, pri čemu postoje dva tipa pojavljivanja: prvi je u toku prve godine života, u prvim mjesecima, i drugi - pojavljivanje u 30-im ili 40-im godinama života. Klinička slika celijakije dijeli se na nekoliko tipova: klasična, tiha i potencijalna. Manifestacije su sljedeće: proliv, opstipacija, nadimanje, bolovi u trbuhu, uvećanje trbuha, povraćanje, opšte nenapredovanje, nizak rast, „celijačno lice”, trombocitoza, anemija, dermatitis, hipotireoza, gubitak apetita, opadanje kose, rana menopauza, sterilitet, depresija, anksioznost,

epilepsija, miokardija, osteoporoza, osteopenija, nefropatija, celijačni hepatitis, hepatocelularni karcinom, limfomi, karcinom ezofagusa... Brojne studije o tome kako i na koji način se ispoljavaju alergije, počev od ranog nukleusa, pa do završnog stadijuma, bavile su se ovim problemom, o kome je govorila i dr Veselinka Lola Đurišić, jedna od najzaslužnijih za organizaciju Simpozijuma. Učestalost alergije na gluten, kako pokazuje studija naučnika iz Štokholma rađena na uzorku od 2 366 djece starosti 4 godine, iznosi oko 4%, i taj procenat se vremenom smanjuje. Međutim, postoje i podaci da se na uzorku do 273 djece, uzrasta od 2 do 10 godina, zapaža progresivni porast incidence sa brojem godina i on se kreće od 2 na 9%. Američka asocijacija FDA na osnovu svojih istraživanja kod prepoznatih slučajeva, kasnije potvrđenih ljekarskim pregledom, otkrila je da je prevalenca alergije na pšenicu oko 0.4% u opštoj populaciji ovog kontinenta. Celijakiju treba razlikovati od glutenske senzitivnosti. To je urođeno stanje koje se pozicionira između autoimunog i alergijskog entiteta. Brojne su manifestacije njegovog prisustva. Prof. Đurišić je ovom prilikom ukazala na karakteristike anafilakse, profesionalne pekarske astme, alergijskog rinitisa, dermatitisa herpetiformisa, glutenske ataksije, kao stanja koja imaju simptomatologiju intolerancije na gluten. Da bi se otkrile alergije izazvane glutenom, najčešće se testira 9 alergena, među kojima je na prvom mjestu pšenica. Alergija na pšenicu podrazumijeva imunološki poremećaj sa centralnom ulogom imunoglobulina. Kod alergije na pšenicu pacijent se, pored ostalog, izlaže čelendži testu sa proteinima, u kom je signifikantno prisustvo imunoglobulina. Osnovna terapija celijakije jeste ishrana bez glutena. O sprovođenju odgovarajuće bezglutenske dijete govorila je dr Selma Terzić iz Dječije bolnice Medicinskog fakulteta Bosne i Hercegovine. Sprovođenje bezglutenske dijete nije jednostavno, zbog toga što danas veliki broj namirnica sadrži gluten. Važno je istaći da ovom vrstom ishrane pacijent ne smije da gubi nijedan neophodan element potreban za rast i razvoj. Međutim, stalno treba imati na umu da je, kao i sama bolest, i dijeta bez glutena doživotna. Oboljeli koji nisu na dijetalnoj ishrani imaju visok rizik od razvoja malignih bolesti i ostalih komplikacija, kao što su osteoporoza, razni psihički problemi i drugo. Namirnice koje ne sadrže gluten su: voće, povrće, mlijeko i mliječni proizvodi, meso, riba, jaja, biljno ulje. Takođe, postoje i dijetetski proizvodi koji se mogu nabaviti (hljeb, tjestenine, tijesto za picu, brašno, različite vrste gotovih jela). Ovi proizvodi moraju sadržati oznaku bez glutena, ili simbol precrtanog klasa pšenice. Rizične namirnice su sve one koje mogu da sadrže gluten kao sastojak ili kao dodatak (suhomesnati proizvodi, gotova jela, sojini umaci...). Zabranjene su sve vrste namirnica koje sadrže gluten (pšenica, ječam, raž, kolači, pite, testa). Prelaskom na bezglutensku dijetu simptomi bolesti nestaju, a već nakon nekoliko dana dolazi do poboljšanja opšteg zdravstvenog stanja. M. K.

Od 5. mjeseca

Intenzivan rast i razvoj nakon 5. mjeseca zahtijeva i proširenje jelovnika mesom i povrćem. Meso je bogato bjelančevinama i lako probavljivim željezom koje je ključno pri stvaranju eritrocita. Najvažnije je to što je meso ( piletina, teletina, šunka, jagnjetina, ćuretina... ) iz Bio uzgoja, što znači da je stoka uzgajana po svim zakonima organsko-biološkog uzgoja.

Kat. br

Vrsta, 190 gr

6020 6123 6143 6153 6200 6210 6250

Obrok sa piletinom 125 gr (nakon 4. mjeseca) Šargarepa i krompir sa jagnjetinom Šargarepa sa rižom i teletinom Miješano povrće i krompir sa teletinom Kukuruz šećerac sa pire krompirom i ćuretinom Povrće sa tjesteninom i šunkom Povrće sa rižom i piletinom

Od 12. mjeseca

Kat. br

Vrsta, 220 gr

6413 6510 6530 6540

Povrće sa rižom i teletinom Krompir i paradaiz sa piletinom Riža sa šargarepom i ćuretinom Povrće sa tjesteninom i šunkom

dječiji obroci sadrže veoma visok procenat lako svarljivog mesa i grublje su mljeveni od junior obroka. Sastojci su lagano kuvani na pari. Oni predstavljaju korak ka obrocima za porodičnim stolom. Kat. br

Vrsta, 220 gr

6803 6813 6823

Povrće sa tjesteninom i piletinom Birano povrće sa ćuretinom Pašta sa morskom ribom i povrćem u paradajz sosu

Ukoliko želite više informacija – tu smo za Vas! "Gruppo Tessile" d.o.o. Kuće Rakića bb – Podgorica Tel./Fax: 00 382 20 870 061; e-mail: gruppotessile@t-com.me, web: www.hipp.co.me

Od 8. mjeseca

Dijete je aktivno i pokretno u fazi puzanja. Sada možete da mu dajete obroke koji su grublje mljeveni jer njegovi zubići žele da budu zaposleni. Izborom junior obroka dijete će dobiti kompletan obrok bogat mesom i povrćem, grublje mljeven. To će ga naučiti da žvaće i predstavljaće prelaz prema krutoj hrani.

Hronika April 2012 - BROJNI PROJEKTI MINISTARSTVA ZDRAVLJA

U nizu aktivnosti koje su tokom aprila realizovane pod okriljem Ministarstva zdravlja izdvaja se jedan broj sastanaka održanih na međunarodnom nivou. Početkom mjeseca, tačnije 2. aprila, doc. dr Miodrag Radunović primio je ambasadorku Poljske u Crnoj Gori Gražinu Sikorsku. Prema izvještaju za javnost izdatom od strane Ministarstva, u razgovoru o detaljima reformskih procesa koji se sprovode u zdravstvu i njihovoj implementaciji, naglašeno je i da je u Crnoj Gori u toku reforma bolničkog sistema koja između ostalog podrazumijeva i uvođenje plaćanja bolničkih usluga po DRG sistemu, aktivnosti na osnovnom paketu usluga i razvijanje bolničkog informacionog sistema Kliničkog centra. Bilo je riječi o preporukama za dobijanje finansijskih sredstava iz IPA fondova, a ambasadorka Poljske najavila je da će Poljska sigurno dati podršku Crnoj Gori u evropskim integracijama, kao i posjetu poljske delegacije Crnoj Gori u cilju pružanja podrške jačanju kapaciteta zdravstvenog sistema. Na sastanku održanom 6. aprila, ministar Radunović i Bendžamin Perks, šef Predstavništva UNICEF-a u Crnoj Gori, razmatrali su, pored ostalog, mogućnost obezbjeđenja finansijske podrške u pogledu snabdijevanja modernom opremom Klinike za ginekologiju i akušerstvo Kliničkog centra Crne Gore. Ovom prilikom je najavljeno i da će uskoro će biti potpisan definisani novi Memorandum koji treba da animira crnogorsku javnost za nabavku opreme potrebne ovoj Klinici. U izvještaju Službe za javnost ovog ministarstva, objašnjeno je i da da bi uskoro trebalo da bude poznata odluka Banke za razvoj Savjeta Evrope u vezi kreditiranja sa oko sedam miliona evra koji bi bili namijenjeni za izgradnju nove zgrade Klinike za ginekologiju i akušerstvo. Po objašnjenju, navedenim aktivnostima će se stvoriti ambijent da se najveće crnogorsko porodilište priključi programu „Bolnice po mjeri beba”, što je još jedan UNICEF-ov projekat. Izražavajući spremnost za sprovođenje raznih vidova obuke u pogledu perinatalne i neonatalne njege, šef misije UNICEF-a u Crnoj Gori objasnio je da ovo tijelo za sada ne može finansijski pomoći opremanje Klinike. Ovom prilikom najavio je podršku Ministarstvu

zdravlja u procjeni i izradi akcionog plana za unapređenje kvaliteta perinatalne njege. Povodom potpisivanja Memoranduma o saradnji u oblasti zdravstva i medicinskih nauka, delegacija Ministarstva zdravlja, na čelu sa doc. dr Miodragom Radunovićem, boravila je 11. i 12. aprila u službenoj posjeti Hrvatskoj. Sporazum su ovom prilikom potpisali ministar zdravlja Crne Gore, potpredsjednik Vlade Republike Hrvatske i ministar zdravlja te države prof. dr Rajko Ostojić. - Ovim memorandumom nastavlja se uspješna saradnja u oblasti zdravstva dvije države, a njime će se precizirati, između ostalog, i saradnja u oblasti transplantacije organa, izrade protokola, smjernica, vodiča i standarda dobre medicinske prakse, kao i saradnja u oblasti programa prevencije i ranog otkrivanja karcinoma - navodi se u Izvještaju Ministarstva zdravlja. 5-11. april - DOPRINOS AFIRMACIJI MEDICINSKE EDUKACIJE U CRNOJ GORI Kao veoma angažovan akter na planu afirmacije medicinske edukacije i zaštite zdravlja, švajcarska farmaceutska kompanija „Hoffmann–La Roche” organizovala je cijeli niz programa ove vrste. Tim aktivnostima obilježen je jubilej petogodišnjeg prisustva ove kompanije u Crnoj Gori, a u cilju akcentovanja doprinosa dvodecenijskog kliničkog iskustva u transplantaciji i terapiji renalne anemije 5. aprila realizovan je i sastanak edukativnog tipa namijenjen za ljekare nefrologe i medicinske sestre iz svih dijaliznih centara u Crnoj Gori. Tema sastanka održanog u Hotelu „Podgorica” slovila je kao „Nova era u liječenju anemije uzrokovane hroničnom bubrežnom bolešću”. Na skupu je, pored ostalog, ukazano i na najnovije smjernice za utvrđivanje, tretman, evaluaciju i doziranje terapije (ERBP, KDOQI i NICE), a istaknut je i značaj lansiranja posebnog lijeka ove kompanije koji je uvršten na pozitivnu A listu ljekova Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore.

U okviru prezentacije pod nazivom: „Novine u terapiji karcinoma pluća”, održane 10. aprila u Amfiteatru Doma zdravlja u Beranama, govorio je dr Danko Živković, onkopulmolog

Kliničkog centra Crne Gore. Predavanje je bilo, prije svega, namijenjeno pulmolozima, specijalistima interne i opšte medicine i radiologije. 11. aprila, zaslugom kompanije „Hoffmann–La Roche”, dr spec. Anka Popović, načelnica Klinike za hematologiju KCCG-a, govorila je na temu „Dijagnostika i metode liječenja hronične limfocitne leukemije”. Ovom prilikom, u Hotelu „Princess” u Baru, sastanku je prisustvovao značajan broj specijalista interne, opšte medicine i drugih zainteresovanih branši ljekara. Moderator skupa bila je dr Marija Jestrović, predstavnica sponzorske kompanije. Pored toga što su obezbijedili razmjenu i usvajanje stručnih preporuka i saznanja, ovi skupovi su nudili i značajan doprinos u smislu osvješćivanja populacije o statističkoj slici, prevenciji i mogućnostima djelovanja na očuvanje ili poboljšanje zdravlja. 6. april - SVJETSKI DAN ZDRAVLJA

tovu onih iz grupa rizičnih za obolijevanje. U Saopštenju Podgoričkog doma zdravlja, pored ostalog se navodi da je Tribina prva u nizu planiranih programa namijenjenih za edukaciju penzionerske populacije. To se sprovodi na osnovu Memoranduma o saradnji koji je Dom zdravlja - Podgorica potpisao sa Savezom udruženja penzionera i Fondom PIO. Prisutnima su se ovom prilikom obratili i direktor Fonda penzijskoinvalidskog osiguranja Duško Perović, direktorica Danilovgradskog doma zdravlja Zorica Kovačević i predsjednik Komisije za zdravstvo u Udruženju penzionera glavnog grada Svetozar Pejović. 19. april - DJECA KAO ŽRTVE SEKSUALNOG NASILJA U okviru okruglog stola na temu „Prepoznavanje djeteta žrtve seksualnog nasilja i njegov medicinsko-psihološki tretman”, 19. aprila, u Institutu za javno zdravlje Crne Gore, prezentovan je početak kampanje pod nazivom „Jedno od petoro”. Program koji je pokrenula Parlamentarna skupština Savjeta Evrope biće sprovođen do kraja 2012. godine. Podaci istraživanja ove organizacije ukazuju da je svako peto dijete u Evropi žrtva nekog od oblika seksualnog nasilja, a u 70-85% slučajeva zlostavljač je lice koje dijete poznaje i kome vjeruje. Cilj ove misije je da se umanji i zaustavi seksualno nasilje nad djecom. Ministar zdravlja doc. dr Miodrag Radunović otvorio je skup, a uz predstavnike Ministarstva zdravlja i Ministarstva rada i socijalnog staranja, govorili su i dr Nebojša Kavarić, direktor Doma zdravlja Podgorica, predstavnici Uprave policije, nevladinog sektora, te

U cilju obilježavanja 6. aprila, Dana zdravlja, u svijetu su sprovedene brojne aktivnosti na planu afirmisanja svijesti o zdravim stilovima života. Zdravo starenje, kao osnovna tema ovogodišnjeg Svjetskog dana zdravlja, bilo je predmet i okruglog stola održanog u Institutu za javno zdravlje Crne Gore. „Aktivno starenje, dobro zdravlje dodaje život godinama. Uloga i značaj organizacije primarne zdravstvene zaštite”, bio je naziv skupa koji su otvorili ministar zdravlja doc. dr Miodrag Radunović i šefica Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije u Crnoj Gori Mina Brajović. Na skupu su govorili i dr Nebojša Kavarić, direktor Doma zdravlja u Podgorici, dr Senad Begić, iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore, prof. dr Agima Ljaljević, iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore, prim. dr Jadranka Lakićević, pomoćnica ministra zdravlja u Vladi Crne Gore i Budimirka Đukanović, predstavnica Ministarstva rada i socijalnog staranja.

Hidrantna krema DEVICE EXCLUSIVE FORMULA INTACT

Njega za moju kožu koja je zaista ulila povjerenje mojoj mami

Dizajnirana da ostane sterilna tokom korišćenja zahvaljujući D.E.F.Isistemu za zatvaranje tuba, Pédiatril Hidrantna krema je jedini proizvod apsolutno bez konzervanasa. Ona sadrži samo 12 sastojaka, specijalno izabranih da njeguju moju delikatnu, nježnu kožu…

Jedini sistem koji garantuje Konzervanasa Parabena Parfema Alkohola A

U saradnji sa Savezom udruženja penzionera glavnog grada i Doma zdravlja - Podgorica, 19. aprila, u podgoričkom restoranu „Ribnica”, realizovano je predavanje o prevenciji karcinoma prostate. Na skupu prevashodno namijenjenom pripadnicima starije populacije, uvodnu riječ imao je direktor Doma zdravlja u Podgorici dr Nebojša Kavarić, a predavanje je održao doc. dr Petar Kavarić, iz Kliničkog centra Crne Gore. Ovom prilikom je ukazano na učestalost obolijevanja od ove vrste bolesti a predstavljene su i mjere zaštite zdravlja muškaraca, pogo-

Création SYMBIOSE - Ph. Studio X - D. Cabrol

19. april - PREVENCIJA KARCINOMA PROSTATE

Zastupnik za Crnu Goru NetPharm doo Đoka Miraševića 7, Podgorica netpharm@t-com.me, 069 49 13 13/ 020 266 333 Facebook page: AVENE Montenegro

Avène, the hydrotherapy center dedicated to sensitive skin

Toll-free number (in France): 0800 24 87 47

w w w.avenecenter.com

zdravstveni i socijalni radnici koji se bave ovom problematikom - psihijatar dr Zorica Barac-Otašević, i koordinatorka Programa Valentina Radulović- Šćepanović.

23. april - OBILJEŽEN DAN CELIJAKIJE

20. april - REGIONALNI SKUP ENDOKRINOLOGA U BARU U okviru aprilskih susreta endokrinologa, realizovanog u saradnji Udruženja endokrinologa i farmaceutske kompanije „Merck Serono”, razmatrane su specifičnosti obolijevanja i ponuđene preporuke za njihovo predupređivanje. Zahvaljujući angažovanju Udruženja endokrinologa Crne Gore, angažovani su brojni profesionalci iz ove oblasti. U toku jednodnevnog simpozijuma, održanog u Hotelu „Princess” u Baru, publika je bila u prilici da čuje izlaganja prof. dr Boža Trbojevića, ass. dr Biljane Beleslin, mr Sretena Kavarića, doc. dr Snežane Vujošević, dr Olivere Bošković, dr Igora Bjeladinovića i dr Valentine Kalinić, ljekara centara za endokrinologiju u Crnoj Gori i Srbiji. 21, 22. april - SPROVEDENA PLANSKA VAKCINACIJA ROMSKE POPULACIJE Treći vikend aprila u Podgoričkom domu zdravlja bio je predviđen za kampanjsku vakcinaciju romske djece predškolskog uzrasta u Izbjegličkom naselju „Vrela Ribnička”. Dva pedijatrijska tima navedene ustanove po drugi put ove godine obavili su vakcinaciju protiv dječije paralize, difterije, velikog kašlja, tetanusa, Haemophilusa influenzae, hepatitisa B, morbila, rubeole i zauški. Uz vakcinaciju, obavljeni su i sistematski pregledi romske djece, koji se redovno sprovode pred upis u osnovnu školu. 23. april - PROJEKTI INSTITUTA JAVNOG ZDRAVLJA ZA PODSTICANJE PREVENCIJE OBOLIJEVANJA 23. aprila u Institutu za javno zdravlje Crne Gore održana su dva značajna programa. Podsticanje imunizacije i revizija nacionalnih programa o prevenciji karcinoma, imali su za cilj da ukažu na mogućnosti preveniranja obolijevanja, veoma značajnog sektora liječenja. Povodom Evropske nedjelje imunizacije koja se ove godine obilježava po sedmi put, Institut za javno zdravlje organizovao je konferenciju za javnost. Prоmоvisаnjе imunizаciје kао nајznаčајniје mjеrе prеvеnciје i pоvеćаnjе оbuhvаtа imunizаci јоm bili su ovogodišnji rеgiоnаlni cilj manifestacije. Prof. dr Dragan Laušević, epidemiolog u Centru za kontrolu i prevenciju bolesti Instituta za javno zdravlje, govorio je o epidemiološkoj slici i neophodnosti efikasnog sprovođenja ovog programa u praksi. Cilj radionice „Rano otkrivanje raka - gdje smo danas?”, upriličene u Institutu, bilo je predstavljanje triju nacionalnih programa - za rano otkrivanje raka dojke, debelog crijeva i grlića materice. Otvarajući skup, ministar zdravlja doc. dr Miodrag Radunović upozorio je na statistiku obolijevanja i pozvao sve aktere društva da se uključe u aktivnu borbu za očuvanje zdravlja.

Povodom obilježavanja Dana celijakije u Crnoj Gori, 23. aprila, u Hotelu „Podgorica” upriličen je skup na kom se između ostalog govorilo o epidemiologiji i novim kriterijumima dijagnostike celijačne bolesti, uticaju glutena na razvoj nekih oboljenja, te koordinaciji celijačne bolesti i dijabetesa. Organizatori skupa bili su Centar za nauku i Institut za bolesti djece Kliničkog centra Crne Gore, Udruženje pedijatara Crne Gore, Udruženje celijakija Crne Gore I veledrogerija Glosarij. Uvodnu riječ imali su dr Elvir Zvrko, predstavnik Centra za nauku, i dr Danojla Dakić, direktorica Instituta za bolesti djece. Predavači: prof. dr Dušanka Mičetić-Turk, sa Univerziteta u Mariboru, dr Emanuela Pillozi sa univerziteta u Rimu, dr Aco Kostovski, sa Medicinskog fakulteta u Skoplju, prof. dr Ivan Stanković, sa Farmaceutskog fakulteta u Beogradu, prof dr Mira Samardžić, iz Kliničkog centra Crne Gore, dr Mirjana Stojšić sa Instituta za decu i omladinu iz Novog Sada i dr Veselinka Lola Đurišić, sa Medicinskog fakulteta u Podgorici, Dr Selma Terzić, sa Medicinskog fakulteta iz Bosne i Hercegovine, prikazali su brojne aspekte ovog oboljenja. 24. april - JOŠ JEDNA DONACIJA JAPANSKE VLADE Domu zdravlja u Rožajama donirani su ambulantno vozilo i medicinska oprema vrijednosti 71.677 evra. Ovo je tek jedna od donacija koje Japanska vlada od 1998. godine kontinuirano opredjeljuje Crnoj Gori. Primopredaja medicinske opreme obavljena je 24. aprila, u Domu zdravlja u Rožajama. 25. april - ODRŽANA RADIONICA O PRAVIMA PACIJENATA U podgoričkom restoranu „Ribnica”, 25. aprila organizovana je Radionica za kvalitet u zdravstvu. Skup koji je imenovan „Pacijent kao partner i prava pacijenata”, imao je za cilj da približi temu sistema kvaliteta i bezbjednosti pacijenata široj javnosti. U nizu izlaganja, prisutnima su se obratile pomoćnica ministra prim. dr Jadranka Lakićević i stručna konsultantkinja iz oblasti kvaliteta zdravstvene zaštite prof. Ana Stavljenić-Rukavina. 25. april - SIMPOZIJUM O TUMORIMA GLAVE I VRATA Odbor za medicinska istraživanja Crnogorske akademije nauka i umjetnosti bio je organizator jednodnevnog simpozijuma

„Tumori glave i vrata – aktuelnosti”. 25. aprila u toj instituciji okupljen je značajan broj renomiranih poznavalaca ove problematike koji su ukazali na njene brojne i raznovrsne aspekte. Organizacioni odbor činili su dr sc. med. Elvir Zvrko, predstavnik Centra za mlade naučnike CANU-a, i prof. dr Goran Nikolić, vanredni član CANU-a i predsjednik CANU-ovog Odbora za medicinska istraživanja, koji su nastupili i u nizu stručnih izlagača. Skup je otvorio akademik Momir Ðurović, predsjednik CANU-a. Gostujući predavači: prof. dr Anton Mikić, iz Kliničkog centra Srbije, i doc. dr Zoran Mirković, sa Vojnomedicinske akademije u Beogradu, te prof. dr Agima Ljaljević, sa Instituta za javno zdravlje, doc. dr Miroljub Todorović, Opšta bolnica - Cetinje, i predavači sa Kliničkog centra Crne Gore: doc. dr Mileta Golubović, mr sc. med. dr Mirko Popović, dr Milan Mijović i dr sc. med. Aleksandar Filipović, dali su doprinos realizaciji veoma funkcionalnog naučnog skupa. 26. april - POREMEĆAJI MINERALNOG METABOLIZMA I HRONIČNA BOLEST BUBREGA

26. april - TERAPIJA AKROMEGALIJE U Hotelu „Podgorica”, 26. aprila održan je stručni skup čija je tema bila medikamentozna terapija akromegalije. Kompanija „Novartis Oncology” bila je organizator događaja. Komplikacije u akromegaliji prisutnima je predstavila doc. dr Snežana Vujošević, internista-endokrinolog Interne klinike Kliničkog centra, a izlaganje na ovom skupu imala je i prof. dr Vera Brkić-Popović, internista-endokrinolog Klinike za endokrinologiju Kliničkog centra Srbije.

Pod pokroviteljstvom Centra za nauku Kliničkog centra Crne Gore i Farmaceutske kompanije Sanofi Aventis, uspješno je realizovan stručni simpozijum pod nazivom „Nove mogućnosti u liječenju poremećaja mineralnog metabolizma u hroničnoj bolesti bubrega”. Skup je održan 26. aprila, u Hotelu „Podgorica”. Predavači: prof. dr Marina Ratković, sa Kliničkog centra Crne Gore, i prof. dr Petar Kes, iz Kliničko-bolničkog centra u Zagrebu, govorili su o mehanizmu nastanka poremećaja mineralizacije i posljedicama te pojave. „Poremećaj minerala i kosti u hroničnoj bolesti bubrega” i „Veza između poremećaja u metabolizmu minerala, koštane i srčano-krvožilne bolesti u hroničnih bubrežnih bolesnika”, bili su teme njihovih pojedinačnih izlaganja. 26. april - NAJAVA USPJEŠNE SARADNJE Sudeći po bogato osmišljenom projektu otvaranja nove podgoričke drogerije, građani glavnog grada imali su dosta razloga da 26. aprila posjete novi prodajni objekat „Dama”. Čin svečanog otvaranja upotpunjen je dijeljenjem velikog broja vrijednih poklona svim posjetiocima. Gajeći ubjeđenje o početku uspješne saradnje, predstavnici ove drogerije izrazili su uvjerenost da će jedan od razloga za posjetu Trgu Republike ubuduće postati i dolazak u ovaj novoosnovani klub saradnika od poverenja.

27. april - PLANIRANOM DONACIJOM SVEČANO OKONČANA AKCIJA „PODRŽIMO ŽIVOT” Nakon četvoromjesečne kampanje „Podržimo život”, 27. aprila upriličena je svečana ceremonija povodom uručivanja inkubatora za opremanje odjeljenja neonatologije za opšte bolnice na Cetinju i u Nikšiću. Skupu u podgoričkom hotelu „Best Western Premier” prisustvovao je pomoćnik ministra zdravlja Nebojša Todorović. Akcija je podrazumijevala izdvajanje dijela novca od prodaje vode „Rosa” u svrhu nabavke inkubatora za opremanje odjeljenja u bolnicama „Danilo I” na Cetinju i Opšte bolnice u Nikšiću. Kampanja je sprovedena pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore i uz podršku internet portala Roditelji.me. 28, 29. april - FESTIVAL ZDRAVLJA PO TREĆI PUT U PODGORICI zdravlja i njegove dodatne zaštite. Besplatno mjerenje tjelesne težine, nivoa krvnog pritiska, nivoa šećera u krvi i hidriranosti, te određivanje indeksa tjelesne mase, bili su i ove godine prateći programi Festivala. U okviru dodatnih aktivnosti realizovni su zanimljivi zabavno-umjetnički programi, tako da se na Festivalu pojavilo i nekoliko domaćih umjetničkih sastava. APRIL 2012 - AKTIVNOSTI NVO KREATIVNI CENTAR MONTE VITA

Dvodnevni Festival zdravlja i zdravih stilova života ove godine je po treći put zaredom organizovan u šoping molu podgoričkog tržnog centra „Delta City”. Glavni organizator i ove godine bilo je Udruženje sportske medicine Crne Gore, a generalni pokrovitelj bila je kompanija „Jana”. Slogan „Misli na svoje zdravlje” 28. i 29. aprila privukao je pažnju brojnih posjetilaca koji su imali prilike da pogledaju promotivni materijal tridesetak izlagača. Bila je ovo odlična prilika da se stekne uvid u mogućnosti očuvanja

Obilježavanjem Svjetskog dana zdravlja, 7. Aprila, NVO Kreativni centar Monte Vita je uspješno završila aktivnosti u okviru akcije: Odgovor Bijelog Polja na HIV/AIDS. Volonteri MonteVite su u Bijelom Polju dijelili građanima informativnoedukativni materijal o HIV/AIDS-u. Stigma i diskriminacija su najveće smetnje prevenciji širenja virusa, osiguranju adekvatne njege, podrške i liječenja. Kao što učimo činjenice o ovoj bolesti, važno je i boriti se protiv diskriminacije ljudi koji žive s HIV-om ili su vezani uz HIV/AIDS. Cilj je da se o ovom problemu govori tokom cijele godine a ne samo 1. decembra kada je Svjetski dan borbe protiv AIDS-a. U okviru istog projekta, KC MonteVita je prethodnog vikenda organizovala u Bijelom Polju i 2 vrlo uspješna seminara za mlade političare, advokate, sudije, tužioce, studente pravnog fakulteta. Tokom ta dva seminara 46 učesnika je na interaktivan način edukovano o HIV/AIDS-u i razlozima za stigmatizaciju i predrasude prema osobama koje imaju infekciju ili su oboljele od AIDSa. Takođe, tokom protekle sedmice održano je i predavanje o HIV/AIDS-u za učenike OŠ „Pavle Žićić“ u Njegnjevu. Aktivnosti su dio projekta pod nazivom „Ljubav je lijek“ koji KC MonteVita realizuje uz podršku Globalnog fonda za borbu protiv AIDS- a, tuberkuloze i malarije (GFATM) i Kancelarije Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) u Crnoj Gori.

“AMG PHARM” doo, Danilovgrad, tel. 020/813-279 www.amgpharm.com

Predstavljamo: OPŠTA BOLNICA „BLAŽO ORLANDIĆ” - BAR

MODERNE OPŠTE BOLNICE Na oko 9.5 hiljada kvadratnih metara prostorne površine u Starom Baru, smještena je Opšta bolnica „Blažo Jošov Orlandić”. Baštineći tradiciju dugu najmanje šest i po decenija, ova javna zdravstvena ustanova se danas predstavlja kao centar u kom se, kako je to bio slučaj 2011. godine, godišnje ostvari 7.666 hospitalizacija pacijenata, sa brojem bolničkih dana 45.396, prosječnom dužinom liječenja 5,92 dana po pacijentu, iskorišćenost kapaciteta je 73,59%, 55.393 specijalističkih pregleda, 1.457 operativnih zahvata i 2.370 dijaliznih postupaka kao i brojnih drugih dijagnostičkih i terapijskih procedura. U okviru modernizovane rendgenske službe urađeno je 11.379 ultrazvučnih pregleda, snimljeno je 7.395 pacijenata, 2004 skopije i 10.812 radiografija. U 2011. godini počeo je sa radom skener, pomoću kog je urađeno 1959 MSCT snimaka. Kabinet za transfuziju krvi prikupio je 1.448 jedinica krvi, dok je u Kliničko-biohemijskoj laboratoriji urađeno 129,384 analizaU toku navedenog perioda, zahvaljujući profesionalnom angažmanu zaposlenih u ovoj ustanovi, grad Bar je dobio još 648 novorođena stanovnika, u Porodilištu koje je od 1996. godine steklo naziv „Prijatelj novorođenčeta i majke” (Baby Friendly). - Naša vizija i dugoročni plan usmjereni su ka prerastanju ove ustanove u moderan regionalni zdravstveni centar, koji će se razvijati u skladu sa savremenim naučnotehnološkim dostignućima iz oblasti medicinske nauke - ističe višegodišnji direktor Opšte bolnice dr sc. med. Zoran Srzentić. Bolnica u Baru ustanovljena je 1. novembra 1946. godine. Prema podacima kojima raspolaže arhiva ove ustanove, začeci organizovane zdravstvene službe u Baru vezuju se za 1923. godinu, kada su osnovane prve antimalarične stanice. U Starom Baru, na Biskupiji, 1930. godine, izgrađena je montažna zgrada i počela je sa radom Antimalarična ambulanta sa gradskim kupatilom. Godine 1932. osnovan je prvi Dom narodnog zdravlja sa narodnim kupatilom u Starom Baru. Ova zgrada i danas postoji, ali je van upotrebe (bivše ORL odjeljenje). Prije rata, za smještaj bolesnika korišćeni su neki hotelski prostori na Pristanu1. Narodna bolnica, kako je glasio njen prvobitni naziv, od dana ustanovljenja nosi ime narodnog heroja Narodno-

dr sc. med. Zoran Srzentić

oslobodilačke borbe Blaža Jošova Orlandića2, studenta medicine rodom iz ovdašnjeg naselja Seoci. Sredinom 1954. ovo postaje Opšta bolnica, a od 1963. godine Bolnica „Blažo Orlandić”, tadašnji Dom narodnog zdravlja, Zdravstvena stanica u Virpazaru i Narodna apoteka sa Odjeljenjem u Virpazaru integrišu se u jedinstvenu zdravstvenu organizaciju - Medicinski centar „Blažo Orlandić”, Bar. Ovo je bila baza za nastanak današnje Opšte bolnice osnovane 1991. godine. Organizacionu strukturu Bolnice u Baru danas čine 4 odjeljenja sa 9 odsjeka, 7 medicinskih službi sa 7 odsjeka i jedna nemedicinska služba sa 4 odsjeka. Opšta bolnica je organizovana tako da se u njoj obavljaju bolnička, specijalistička i uža specijalistička zdravstvena djelatnost. Građanima Bara na raspolaganju su odjeljenja hirurgije, interne medicine, pedijatrije, ginekologije i akušerstva. Od pratećih službi aktivne su i Služba anestezije sa jedinicom intenzivnog liječenja, Laboratorijska dijagnostika, Služba radiološke dijagnostike, Medicinskog snabdijevanja, Služba fizikalne medicine, Urgentne medicinske pomoći, a u funkciji je i Služba zajednički poslovi. Raspolaže sa 3 hirurške sale i jednom malom salom kao i kabinetom za endoskopiju. U bolnici radi 291 osoba od kojih je 216 medicinskih radnika, sa 47 doktora specijalista od kojih 2 doktora nauka, 7 magistara

Operaciona sala

Skener kabinet

medicinskih nauka, te 2 primarijusa. U svrhu obezbjeđenja što primjerenije zdravstvene njege, angažovana su 164 zdravstvena radnika ostalih profila, sa visokom i srednjom stručnom spremom, od kojih su najbrojniji medicinske sestre/tehničari. Od 2003. godine pa nadalje u ovoj ustanovi urađeno je mnogo na unapređivanju zdravlja i primjeni novih tehnologija u dijagnostici i liječenju, sa ciljem stvaranja operativnog i funkcionalnog sistema koji se bazira na primjeni savremenih medicinskih tehnologija. Planskim ulaganjem u medicinsku edukaciju i razvojem usmjerenih stručnih obrazovnih programa znatno je podignut nivo ukupnih znanja i vještina i postignut razvoj visokospecijalizovanih medicinskih usluga. Bolnica u Baru raspolaže zavidnim brojem aparata visoke tehnologije, kao što su multislajsni skener, tri ultrazvučna

aparata, aparat za mamografiju, C-luk za perioperativna snimanja, 2 stuba za laparoskopsku hirurgiju, stub za endoskopsku dijagnostiku, kao i organizacione jedinice u kojima se liječe najugroženiji pacijenti kao što su Centralna jedinica intenzivnog liječenja, Koronarna jedinica, Odjeljenje za dijalizu. Poslednjih godina postignut je značajan napredak u hirurgiji jer se primjenom laparoskopske hirurgije obezbjeđuje brži protok pacijenata, redukcija bolničkih dana, mogućnost obrade više pacijenata u toku dana, kao i brže otpuštanje pacijenata na kućno liječenje. Ove promjene dovode do racionalizacije resursa kao i formiranja službi koje će biti efikasne uz opravdane troškove. Značajan resurs je Jedinica intenzivne njege koja je opremljena savremenim monitoringom, uz respirator, centralni kiseonik i sl. U ovoj jedinici se obavljaju tretmani svih stanja vitalno ugroženih pacijenata, postoperativna stanja, kardiopulmonalna reanimacija, politrauma. Služba za anesteziju i reanimaciju obezbjeđuje pružanje usluga opšte i regionalne anestezije za više hirurških disciplina: opšta laparoskopska hirurgija, ginekologija i akušerstvo, otorinolaringologija, epiduralna anestezija - bezbolni porođaj. Usluge reanimacije se pružaju na nivou cijele bolnice, tj. na odjeljenjima na kojima se za to ukaže potreba. Sve vrste anestezije i analgosedacije rade se savremenim metodama, uz kontinuiran monitoring vitalnih parametara. Ističući značaj aktivno sprovođene modernizacije uslova rada i obezbjeđenja savremenom trenutku primjerene zdravstvene zaštite, dr Zoran Srzentić navodi da je u tom smislu upravo ova ustanova jedna od vodećih u zdravstvenom sistemu Crne Gore. U prilog tome govore brojna priznanja i uspješno sprovedeni projekti usavršavanja rada. Stalni izazov, ipak, predstavlja istrajno usavršavanje uslova i sredstava rada, kao i omogućavanje profesionalnog unapređenja kadra.

Počeci Može se reći da je razvojno stablo kadrovske službe Opšte bolnice u Baru izdanak profesionalne posvećenosti bračnog para Jovanovića, Miodraga i Ivane, doktora hirurgije koji su od osnivanja Bolnice do šezdesetih godina prošlog vijeka bili direktori ove ustanove. Te početke obilježava i rad dr Ljubinke Ibike Medigović, babice Katine Medigović i, što tada nije baš bilo redovna pojava, školovanog anestetičara Vladimira Pešikana. Ovom timu zdravstvenih radnika kasnije se pridružio i bračni par Jovalekić, dr Mitar i dr Anica. Uporedo sa jačanjem ukupne društvene moći i uočavanjem potreba barskog stanovništva, išao je i dalji opšti razvoj ove ustanove. Od 2003. godine na čelu ovog kolektiva nalazi se dr sc. med. Zoran Srzentić, specijalista hirurgije. 7. juna, na dan pogibije narodnog heroja čije ime nosi, Opšta bolnica svake godine obilježava svoj praznik. U okviru prigodnog programa, tom prilikom bivaju predstavljeni sprovedeni projekti i planirane aktivnosti.

1 Izvor: http://www.bolnicabar.me/ 2 1912-1943. J. Živković

AUTOLOGNI TROMBOCITNI GEL U ESTETSKOJ DERMATOLOGIJI I KOZMETOLOGIJI (med. Autologus Platelet Rich Plasma / a PRP)

Piše: dr Olivera Simić-Kovačević, Spec. dermatovenerolog Trombocitima bogata plazma (Platelet Rich Plasma PRP), zvana još i autologni trombocitni gel (med. Autologus Platelet Gel), plazma bogata faktorima rasta (engl. Growth Factors PRGF), koncentrat trombocita (engl. Platelet Concentrate - PC), u suštini je povećana koncentracija vlastitih trombocita suspendovanih u maloj količini plazme poslije centrifugiranja. Postoji više tipova PRP-a, zavisno od koncentracije trombocita iznad baze, od toga da li su uključeni leukociti, da li je PRP antikoagulisan i da li zahtijeva spoljnu aktivaciju. Trombociti igraju najvažniju ulogu u hemostazi i prirodni su izvor faktora rasta. Identifikovano je više od 30 faktora rasta smještenih u trombocitima. Faktori rasta, smješteni u trombocitnim alfa-granulama, uključuju: - Faktor rasta dobijen iz trombocita (Platelet Derivated Growth Factor - PDGF) Aktiviše TGF-beta, stimuliše neutrofile i makrofage, stimuliše hemotaksiju, mitogenezu fibroblasta i glatkih mišićnih ćelija, sintezu kolagena i aktivnost kolagenaze, kao i angiogenezu - Insulinu nalik faktor rasta 1 i 2 (Insulin Like Growth Factor - ILF) Važan u vakcinaciji rana i stimulaciji proliferacije i diferencijacije osteoblasta - Vaskularni endotelijalni faktor rasta (Vascular Endothelial

Growth Factor - VEGF) Stimuliše angiogenezu - stvaranje novih krvnih sudova. Važan je za uspostavljanje ponovnog krvnog toka u novom graftu i povećava opskrbljenost krvlju područja grafta, kao i reparaciju oštećenih krvnih sudova za vrijeme procesa transplantacije kose - Faktor rasta fibroblasta (Fibroblast Growth Factor FGF) Stimuliše angiogenezu, proliferaciju endotelijalnih ćelija, sintezu kolagena i smanjivanje ožiljaka. Takođe, proizvodi faktor rasta keratinocita - Faktor rasta keratinocita (Keratynocite Growth Factor - KGF) - Iz trombocita dobijen angiogeni faktor (Platelet Derived Angiogenic Factor — PDAF) - Epidermalni faktor rasta (Epidermal Growth Factor EGF) Stimuliše reepitelizaciju, angiogenezu, aktivnost kolagenaze - Faktor rasta vezivnog tkiva (Connective Tisue Growth Factor - CTGF) - Transformišući faktor rasta, alfa (Transforming Growth Factor - Alpha-TGF-alfa) Stimuliše rast mezenhijalnih, epitelijalnih i endotelijalnih ćelija i endotelnu hemotaksu. Varijanta je epitelijalnog - epidermalnog faktora rasta - Transformišući faktor rasta, beta (Transforming Growth Factor Beta-TGF-beta) Stimuliše monocite na sekreciju FGF, PDGF, med. Tumor Nekrosis Factora - alfa i interleukina, kao i hemotaksu i proliferaciju fibroblasta. Potentni je stimulator sinteze kolagena. Redukujući dermalno ožiljavanje, promoviše

ćelijske mitoze, signifikantno povećava sintezu kolagena tipa 1 u fibroblastima tetiva, reverzuje inhibiciju zacjeljivanja rana uzrokovanu glikokortikoidima - Trombociti, takođe, sadrže i citokine (interleukin 8). Oni stimulišu proliferaciju limfocita i utiču na aktivnost kolagenaze. Oslobađanje faktora rasta podstaknuto je aktivacijom trombocita koja može biti injicirana različitim supstancama ili stimulansima kao što su trombin, kalcijum, hlorid ili kolagen. Faktori rasta su uključeni u ključni stadijum procesa zacjeljivanja rana i regenerativnim procesima kao što su hemotaksa, proliferacija, diferencijacija i angiogeneza. Pored faktora rasta, trombociti otpuštaju brojne druge supstance (fibronektin, vitronektin, sfingozin 1 - fosfat i sl.), koje su takođe važne pri zacjeljivanju rana. Prednost PRP-a kao jedinstvenog rekombinantnog nosača faktora rasta jeste oslobađanje mnogih faktora rasta i faktora diferencijacije pri aktivaciji trombocita. Nedavno je objavljena morfologija i molekularna konfiguracija PRP-a koja prikazuje PRP kao konstrukciju više trombocita koja ima potencijal da potpomogne regenerativni matriks. Ako se PRP aktivira previše jako, fibrinska mreža će biti bivalentna, nestabilna. Ako se PRP aktivira više fiziološki, formira se tetramolekularna stabilna mreža koja ima visoku koncentraciju faktora rasta. Dakle, efikasnost pojedinih faktora rasta u zacjeljivanju i koncentracija ovih faktora u PRP-u je teoretska baza za upotrebu PRP-a u reparaciji tkiva. Moglo bi se reći da postoje tri primarne prednosti upotrebe PRP-a: koncentracija faktora rasta, regeneracija tkiva i vezivanje stem ćelija koje takođe stimulišu regeneraciju i stvaranje novog tkiva. Istraživači sada pokazuju da trombociti otpuštaju i bioaktivne proteine odgovorne za privlačenje makrofaga, mezenhimalnih stem ćelija i osteoblasta koji ne samo da pomažu odstranjivanje degenerisanog i nekrotičnog tkiva već i regeneraciju i zacjeljivanje. Po istraživanjima iz 2004. godine, PRP sadrži 17 ng/mL PDGF (5 puta više od cijele krvi), 995 pg/mL VEGF (6 puta više od cijele krvi) i 42 ng/mL TGF - beta (3,6 puta više od cijele krvi!). Obrazloženje za upotrebu PRP-a za uvećanje mekih i tvrdih tkiva jeste ubrzanje cirkulacije grafta, poboljšanje iscjeljivanja mekih tkiva, redukovanje postoperativnih komplikacija, pojačanje regeneracije kostiju. Prednost upotrebe vlastitih (autolognih) PRP-a smanjuje rizik od unakrsne reakcije, imune reakcije i prenošenja bolesti. Nadalje, PRP omogućava obradu čestica graft materijala, lakše smještanje materijala za presađivanje na svoje mjesto. Kada PRP sadrži više faktora rasta (PDGF, VEGF ...), onda stimuliše angiogenezu i povećava diferencijaciju fibroblasta izazivajući regeneraciju mekih tkiva. Istraživanja nadalje pokazuju da PRP pomaže lakše prihvatanje presađenog materijala, sazrijevanje rane i epitelizaciju, smanjujući mogućnost stvaranja ožiljaka. Zacjeljivanje rana je 2-3 puta brže pri upotrebi PRP-a nego u uobičajenom procesu. PRP vitalizuje osteoblaste, što je dokumentovano kod periodontalnih defekata, prihvatanja implanata, augmentacije sinusa. Upotreba PRP-a nije preskupa i odmah je na raspolaganju.

Kao bogat izvor faktora rasta, PRP signifikantno utiče na promjene monocitima uslovljenih proinflamatornih citokin/hemokin odgovora, u smislu smanjivanja citokin odgovora, ograničenja zapaljenja, i posljedično, pojačavanja regeneracije tkiva. PRP je obećanje za sigurnu i prirodnu alternativu hirurgiji. ISTORIJAT UPOTREBE Prvo otkriće PRP-a bilo je ranih 70-tih godina prošlog vijeka u smislu nusproizvoda multikomponentne fereze. Prvobitno je upotrebljavan za skladištenje medijuma za graftove. Prva promocija PRP-a organizovana je 1987. godine, kada ih je M. Ferrari upotrebio kao komponentu autologne transfuzije poslije operacije na otvorenom srcu da bi izbjegao homolognu transfuziju krvi. Tehnike pripreme su signifikantno poboljšane 1990. i kasnije. Godinama su benefiti upotrebe PRP-a dokumentovani u mnogim hirurškim procedurama. Nedavno je PRP počeo da se upotrebljava u transplantaciji kose. PRIPREMA Postoje dva načina pripreme PRP-a, odobrena od strane FDA (Food and Drug Administration). Oba procesa uključuju prikupljanje cijele krvi (venepunkcija), koja je antikoagulisana prije centrifugiranja (citrat-dekstroza), u dva stadijuma - brzine. Uobičajen broj trombocita u cijeloj krvi ljudi iznosi oko 200 000 na mikrolitar, a u PRP-u je to oko 3-5 puta više. Bazično, pacijentova krv je skupljena i centrifugirana različitim brzinama dok se ne podijeli u tri sloja: - Trombocitima siromašna plazma (med. Platelet Poor Plasma - PPP), - PRP i - Crvena krvna zrnca. Obično se upotrebljavaju dvije brzine: prva brzina („jača brzina”) dijeli plazmu siromašnu trombocitima od frakcije s crvenim krvnim zrncima i PRP-a. Druga brzina („slabija brzina”) dijeli frakciju crvenih krvnih zrnaca od PRP-a. Frakcija s najvećom specifičnom težinom nalazi se na dnu epruvete. Neophodno je odmah aplikovati aktivator / agonist trombocita (goveđi trombin i desetoprocentni kalcijum-hlorid) koji pokreće kaskadu procesa zgrušavanja i stvaranja trombocitnog gela. Cijeli proces traje oko 10-12 minuta. PROCES AKTIVNOSTI PRP-A Kada se aktivacija desi na mjestu injiciranja, otpuštanje faktora rasta injicira inflamatorni odgovor - infalamatornu fazu koja traje oko 3 dana. Fibroblasti se akumuliraju na mjestu injiciranja, što označava početak proliferativne faze zacjeljivanja koja traje nekoliko sedmica. Poslije toga se dešava remodeliranje kolagenog matriksa koji se prostire oko fibroblasta. Faza remodeliranja dovodi do formiranja zrelog tkiva i traje oko 6 mjeseci. Potrebne su sve tri faze za formiranje novog tkiva i stvaranje dugotrajne stabilnosti tkiva.

KLINIČKE APLIKACIJE Kod ljudi se istražuje upotreba PRP-a, a on se klinički upotrebljava za mnoge tipove medicinskih tretmana koji uključuju oštećenje nerava, tendinitis, osteoartritis, oštećenje srčanog mišića, zarastanje i reparaciju kostiju, dakle, intervencije iz oblasti neurohirurgije, ortopedije i kardiohirurgije, iz oblasti plastične i oralne hirurgije, maksilofacijalne hirurgije, otorinolaringologije, urologije, periodontalne hirurgije, stomatologije, orto-spinalne hirurgije, oftalmologije, estetske dermatologije i kozmetologije, ali i sportske medicine, posebno kod velikog broja poznatih profesionalnih sportista, zbog čega je ovaj tretman i postao popularan (Tajger Vud, Rafael Nadal ... ). KLINIČKA OPRAVDANOST Dokazivanje kliničke opravdanosti upotrebe PRP-a još je u ranom stadijumu. Rezultati bazičnih naučnih postavki i pretkliničkih ispitivanja još nisu dobili potvrdu u široko sprovedenim kontrolnim kliničkim ispitivanjima. U sistematskom pregledu stručne literature iz 2009. godine na ovu temu, zaključeno je da je „PRP obećavajuća, ali još do kraja nedokazana opcija tretmana iščašenja, ligamenata, tetiva i povreda mišića.” Zagovornici PRP terapije ističu da su povremeni negativni klinički rezultati povezani sa manjim brojem trombocita u bazičnoj krvi, što zasigurno čini ovaj tretman individualno zavisnim, a koji zavisi od opšteg zdravstvenog stanja, načina ishrane, režima vježbanja, upotrebe medikamenata (antikoagulanti), ali i različitog kvaliteta metoda pripreme i aplikacije! Ipak, mnogobrojni primjeri uspjele upotrebe PRP-a u praksi trebalo bi da predskažu istorijski značaj ove procedure! POZNATE APSOLUTNE KONTRAINDIKACIJE

dure

1. Sindrom disfunkcije trombocita 2. Kritička trombocitopenija 3. Hipofibrinogenemija 4. Hemodinamska nestabilnost 5. Septikemija 6. Lokalna infekcija na mjestu proce-

7. Pacijentova nespremnost za prihvatanje rizika RELATIVNE KONTRAINDIKACIJE 1. Stalna upotreba NSAID-a u periodu od 48 časa od sprovođenja procedure 2. Kortikosteroidna injekcija na mjestu tretmana u periodu od mjesec dana prije sprovođenja procedure 3. Sistemska upotreba kortikosteroida u toku 2 sedmice od procedure 4. Pušenje 5. Nedavna bolest ili povišena tjelesna temperatura 6. Karcinomi - posebno hematopoetskog sistema ili kostiju

7. Hemoglobin u krvi vrijednosti manje od 10 g / dl 8. Vrijednost trombocita manja od 105 g / dl. SIGURNOST dure

1. Univerzalna pravila za vrijeme cijelog trajanja proce-

2. Infekcija: PRP je antimikrobijalan i efikasan protiv mnogih bakterija klase Klebsiella Enterococcus i Pseudomonas (lat.). Standardna dezinfekcija kože mora biti sprovedena prije uboda! 3. Potpuno je sigurno da autologni graft - PRP eliminiše uslove prenošenja bolesti 4. Rizici za pacijente u toku procedure: a. Infekcija - spolja nanešena nestručnim sprovođenjem procedure b. Krvarenje c. Oštećenje nerava d. Bol e. Izostanak rezultata. (U narednom broju: PRP u estetskoj dermatologiji i kozmetologiji)

PITANJA I ODGOVORI 1. Šta je sun accaunt – sunčev račun? Svaka individua ima svoje prirodno vrijeme zaštite koje se može umnožiti faktorom zaštite kreme za sunčanje.Vidite priloženo uputstvo uz svaki proizvod. 2. Koji tip kože imam? Jednostavna objašnjenja su dostupna u uputstvu za upotrebu. 3. Koja je korist od upotrebe liposoma? Patentirani "Liposistem kompleks" od strane ultrasun-a koristi lipo i hidro-rastvorljive aktivne sastojke korišćenjem tehnologije koja funkcioniše bez potrebe za emulgatorima. Zahvaljujući ovoj lipozomnoj tehnologiji naši proizvodi su nemasni, neljepljivi, laki za nanošenje, hidratantni, dugotrajni, veoma fotostabilni i extremno otporni na vodu, znojenje i trenje. Liposomi se nalaze u sljedećim proizvodima: medium 20spf sensitive glimmer formula high 30spf super sensitive family formula high 30spf face anti-ageing formula very high 50+spf ultra sensitive extreme formula aftersun cooling&hydrating 4. Šta je fotostabilnost? To znači da efikasnost filtera ostaje snažna tokom dana tako da zaštita ostaje na konstantom, veoma visokom nivou. 5. Koja je razlika između hemijskih i fizickih UV filtera? Hemijski filteri apsorbuju UV radijaciju. Fizicki filteri (nazivani i mineralni filteri) ostaju na površini kože i stvaraju fizičku barijeru UV radijaciji reflektujući je - efekat odbijanja. 6. Kada savjetujete upotrebu ultasun-a? Pogodan je za kompletnu porodicu (žene, muškarce i djecu), sportiste, osobe sa osjetljivom kožom, osobe koje ne vole standardne kreme za sunčanje kao i osobe sa alergijama na sunce. 7. Zašto je ultrasun naročito dobar u slučaju alergije na sunce ili za osjetljivu kožu? Ultrasun ne sadrži emulgatore ili mirise koji su veoma često odgovorni za alergije. Ono što je dobro za osjetljivu kožu takođe je dobro i za normalnu kožu. 8. Zašto se ultrasun može koristiti samo jedanput na dan? Iz razloga sto ima odličnu fotostabilnost i veoma visoku rezistenciju na vodu, znojenje i trenje. Ukoliko ste ga nanijeli u dovoljnoj količini, u normalnim situacijama ne treba da ponavljate nanošenje ukoliko ostajete izloženi onoliko dugo koliko Vam vas "sun accaunt" - sunčev račun dozvoljava. 9. Zašto je ultrasun medium 20spf sports formula toliko posebna? Njena jedinstvena formula je čini tako lakom za nanošenje pa je sportisti i muškarci naprosto vole. Može se nanijeti izuzetno brzo na čitavo tijelo, čak i na dlakava područja ili na skalp, štiteći kožu veoma efikasno dugo vremena. 10. Šta mogu reći za činjenicu da high 50spf reflex ostavlja blagi bijeli sloj na koži malog djeteta? Ovaj sloj je veoma diskretan ukoliko je krema dobro nanešena, a ima i ogromnu prednost kod male djece jer možete odmah vidjeti koji dijelovi tijela su pokriveni a koji nisu. Kroz neko vrijeme možete provjeriti da li je Vaše dijete i dalje dobro zaštićeno. 11. Da li je dispanzer bez vazduha bolji u odnosu na onaj standardni? Da, jer omogucava da se proizvod odrzi svježim veoma dugo vremena, sa malo ili bez konzervansa, a takođe potiskuje i kompletan proizvod iz kontejnera. 12. Da li je ultrasun skup? Ne, obzirom da će te proizvod manje koristiti (samo jednom dnevno), i da koristite svaku kap proizvoda zahvaljujući dispanzeru bez vazduha. Ultrasun svakako nije skuplji od ostalih kvalitetnih proizvoda.

MEDITAS d.o.o. Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

tel: 020 625 016

RELAKSACIJA Puna ﬁzička i psihička opuštenost tokom stanja budnosti

Piše: Bojan Kraljević Spec. primijenjene fizioterapije (BApp, Spec. App)

Pod relaksacijom se podrazumijeva potpuno psihičko i fizičko opuštanje, pri čemu je tonus mišića veoma nizak, a pacijent se nalazi u budnom stanju. Postizanje relaksacije nije relativno lagan proces. Za to je potrebna maksimalna saradnja fizioterapeuta i pacijenta i neophodni su adekvatni spoljašnji uslovi. Razlikujemo 3 vrste relaksacije: - Totalna (opšta) - Lokalna (parcijalna) - Progresivna1 (mišićna relaksacija po Džejkobsonu). Za izvođenje pojedinih vrsta relaksacije potrebno je postaviti pacijenta u adekvatan položaj. Totalna relaksacija se izvodi u ležećem položaju, lokalna u ležećem i sjedećem položaju, a progresivna prvo u ležećem a zatim u sjedećem položaju.

Prijatan osjećaj pri postavljanju pacijenta u adekvatan položaj obezbjeđuje se korišćenjem jastuka različitog oblika i veličine koji se postavljaju ispod određenog dijela tijela, u zavisnosti od početnog položaja. S obzirom na to da li se ekstremitet nalazi u fleksionom ili ekstenzionom položaju, stepen zategnutosti mišića biće različit (blago savijen položaj ekstremiteta omogućava i adekvatan stepen opuštanja mišića). Ovo je lako uočiti kada postoji fiziološko stanje. Međutim, ukoliko postoji stanje pojačanog mišićnog tonusa (hipertonija), koje može nastati usljed oboljenja ili povrede nervnog sistema, ova razlika se teže uočava. Stoga je veoma važno da se prilikom relaksacije obezbijedi postavljanje ekstremiteta, ili tijela u cjelini, u adekvatan položaj, kako bismo izbjegli mogućnost nepotrebnog angažovanja muskulature u cilju uspostavljanja ravnoteže ili održavanja položaja koji je potreban. Brojna istraživanja potvrdila su da relaksacija pozitivno djeluje na smanjenje stresa. Najveći broj istraživanja bio je usmjeren na proučavanje toga koliko je relaksacioni trening

Razlika u odgovorima između relaksacije i stresne situacije:

STRES (odgovor organizma)

RELAKSACIJA (odgovor organizma)

Aktivira se simpatički nervni sistem

Aktivira se parasimpatički nervni sistem

Postojanje povišenog krvnog pritiska

Normalizacija krvnog pritiska

Postojanje povećane napetosti muskulature

Opadanje napetosti muskulature

Pojačano znojenje

Normalizacija znojenja

Porast brzine rada srca

Normalizacija srčanog rada

Snižava se lučenje pljuvačke

Normalizuje se lučenje pljuvačke

Pojačano zgrušavanje krvi

Normalizacija zgrušavanja krvi

Opadanje aktivnosti gastrointestinalnog trakta

Normalizacija aktivnosti gastrointestinalnog trakta

Ubrzano disanje

Normalizacija disanja

Povećanje nivoa šećera u krvi

Normalizacija nivoa šećera u krvi

efikasan u smanjenju pataloških vrijednosti fizioloških parametara poput krvnog pritiska, brzine srčanog rada i disanja. Dokazano je da je relaksacioni trening uspješan u normalizaciji određenih somatskih reakcija u organizmu koje su uzrokovane stresom. Tu se najprije misli na stabilizaciju srčanih funkcija i disanja, stepena opuštenosti mišića. Takođe je potvrđeno pozitivno dejstvo u redukciji anksioznosti, ljutnje, depresije i osjećanja umora, kao i subjektivnog osjećaja osobe koja uviđa da je pod stresom. Relaksacioni trening je pokazao efikasnost u terapiji pojedinih psihijatrijskih oboljenja, kao što su panični poremećaj, generalizovani anksiozni poremećaj, fobični poremećaj, poremećaj sna, somatizacioni poremećaj i druga stanja. Rezultati studija govore da je relaksacioni trening veoma korisna metoda i u tretmanu pacijenata sa određenim somatskim tegobama, poput pacijenata sa glavoboljom, sa oboljenjima srca, astmom i sl. Vježbe relaksacije se uče relativno jednostavno i brzo, uz pravilno abdominalno (stomačno) disanje. Najbolje i najlakše se nauče uz edukovanog fizioterapeuta, ali je to moguće ostvariti i uz pomoć audio kaseta na kojima su snimljene instrukcije. One mogu biti od velike pomoći ljekarima, kao pomoćna terapijska metoda u terapiji mnogih stanja. Ono što je važno napomenuti jeste da se radi o vještini koja se može naučiti, ali da je, kao i za svaku drugu vještinu koju savladavamo (poput vožnje bicikla, skijanja i sl.), potrebno vrijeme dok se uvježba i dok ne postane automatizovana radnja. Važno je istaći da postoji jedan mali broj osoba koje imaju paradoksalnu reakciju na relaksaciju, odnosno da im relak-

E K O L O Š K I S P R E J P R O T IV U JE D A IN S E K A T A I K O M A R A C A Z A D JE C U I O D R A S L E Ova specijalna formula tjera insekte i štiti najnježnije i najosjetljivije kože. Ovaj sprej je bogat esencijalnim uljima: Crabwood-a, Citronelle, Geranium-a, Cedra, Drveta ruže, Lavande, Limuna, Eukaliptusa i sastojcima koji izuzetno vlaže i omekšavaju kožu kao što je Aloe Vera. Upotreba: Poprskajte po koži, kada je to potrebno, izbjegavajući oči i usta kako bi se formirala odbrambena barijera protiv insekata. Na lice i vrat proizvod nanesite pamučnim tuferom bez prskanja. Ne ostavlja mastan trag. Bez amonijaka.

PARFIMISANA SVIJEĆA ZA Z A Š T IT U O D IN S E K A T A

sacioni trening povećava nivo napetosti i anksioznosti. U regulaciji ovog problema ponekad je korisno da se postepeno povećava vrijeme vježbanja relaksacije, ili je, ponekad, takve osobe neophodno isključiti iz daljeg relaksacionog tretmana. Prije nego što se započne sa vježbama relaksacije daju se opšte instrukcije o izvođenju tehnike. Tokom vježbe, pacijent je u adekvatnom položaju za određenu vrstu relaksacionog treninga. Važno je da on zauzme takav položaj da se pojedini djelovi tijela ne bi dodirnu. Tokom kućnih vježbi, relaksaciju ne treba započeti ukoliko se očekuje poziv, ili je u toku bilo koja aktivnost koja zahtijeva da pažnja osobe bude usmjerena i u tom pravcu. Vježbe relaksacije se izvode zatvorenih očiju. Nakon završene relaksacije, potrebno je da pacijent ostane u relaksiranom položaju onoliko dugo koliko mu to prija (5-10 minuta). U tom periodu mu savjetujemo da se usredsredi na imaginaciju prijatnog ambijenta, poput plaže i sl. Kada se taj period završi, najprije se otvore oči i postepeno ustaje iz položaja za relaksaciju. Relaksacione vježbe se mogu izvoditi individualno ili u grupi od 8 do 12 pacijenata. Dugoročno sprovođenje relaksacije dovodi do sljedećih rezultata: - Smanjenja anksioznosti - Povećanja sposobnosti kontrole raspoloženja - Povećanja nivoa samopoštovanja - Povećanja kreativnosti - Povećanja spontanosti. 1 Edmund Džejkobson (1930)

R O L L -O N Z A D JE C U I O D R A S L E P O S L E U JE D A IN S E K A T A I K O M A R A C A Bogat je kompleksom esencijalnih ulja i izuzetno aktivnih sastojaka koji vlaže i omekšavaju kožu sve u cilju smirivanja iritacije i svraba karakterističnog za ujede insekata i komaraca. Ova specijalna formula je bez alkohola i amonijaka i sadrži: Esencijalna ulja: Nemma, Crabwood-a, Citronelle, Geraniuma, Cedra, Drveta ruže, Lavande, Limuna i Eukaliptusa. Vosak iz sjemena ječma koji ima umirujuća i obnavljajuća svojstva, naročito pogodna za zaštitu kože sa iritacijom i alergijskim reakcijama. AloeVera gel sa vlažećim i osvježavajućim svojstvima, za zaštitu najnježnije i najosjetljivije kože. Upotreba: Nanijeti direktno na mjesto ujeda insekta. Hipoalergen. Dermatološki testiran proizvod.

PARFIMISANI ŠTAPIĆI ZA Z A Š T IT U O D IN S E K A T A

RINA n.4251/00/s Certification

E s e nc i jal na ul ja Citronelle, Crabvvooda i ulje Neem-a, biljke amazonskih šuma Šrilanke, Indije, Bangladeša, Afrike su glavni sastojci ove formule zbog njihovih ciljanih svojstava za odbijanje insekata.

RINA n.EMS-77/s Certification

MEDITAS d.o.o. Oktobarske Revolucije 44, Podgorica EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU

tel: 020 625 016

ZA DANA DO ZDRAVIJEG SRCA

Piše: dr Aleksandar Nikolić, kardiohirurg http://drnikolic.rs/

Dа li ste znаli dа više od 41 milionа ženа u Americi imа srčаne bolesti? I dа je više ženа nego muškаrаcа koji će umrijeti od togа? U stvаri, to je vodeći zdrаvstveni problem koji ubijа žene (nije rаk - zаjednički mit). Ali, dobrа vijest je dа sаmo pet životnih smjernica - аlkohol umjereno, zdrаva ishrаna, svаkodnevna vježbа, normаlna tjelesna težina, i NE pušenju - smаnjuju rizik od srčаnog nаpаdа nevjerovаtnih 92 %, premа švedskom proučаvаnju ponašanja više od 24.000 ženа. Uvrštаvаnje sаmo prvа dvа savjeta u svoju rutinu smаnjuje rizik za više od pola. 28 sаvjetа koji slijede dizаjnirаni su dа Vаm pomognu dа počnete. Pokušаjte da ostvarite jedan dnevno za mjesec dаnа, а zаtim se pridržavajte onoliko koliko možete zа duge stаze. Dаn 1: Pijte zeleni čаj. Ovаj moćаn nаpitаk sаdrži nekoliko moćnih аntioksidаnata koji smanjuju holesterol i krvni pritisаk. Dаn 2: Čitajte naljepnice na proizvodima. Kаdа je riječ o zdrаvlju srcа, to je vаžno: Ne dozvolite dа mаsti bude više od 30% procenаtа kаlorijа. I još vаžnije, dа većinа Vаših mаsti budu zdrаve mononezаsićene (od mаslinovog uljа, orаhа, čokolаde, аvokаda) i polinezаsićene vrste (iz lososа, lаnenog sjemenа, orаhа). Ogrаničite unos zаsićenih mаsti do 7% od ukupnih kаlorijа. Izbjegаvаjte trаns mаsti kаd god je moguće. One trebа dа čine 1% od dnevnog unosа kаlorijа. Dаn 3: Kuvajte kаo Itаlijаni. Koristite mаslinovo ulje u ishrani kаd god je moguće. Zdrаve mаsti snižаvaju „loš” LDL holesterol i podižu „dobar” HDL holesterol. Bonus: Mаslinovo ulje je tаkođe bogаto аntioksidаntimа, što može dа smаnji rizik od rаkа i drugih hroničnih bolesti, kаo što je Alchаjmerovа bolest. Koristite maslinovo ulje umjesto putera i margarina. Stavljajte ga u salate i koristite za kuvanje kad god možete. Kupujte hladno cijeđeno ulje, „extra-virgin”, jer sadrži više antioksidanata nego drugi oblici. Dаn 4: Vrijeme zа spаvаnje. Svаki dodаtni sаt spаvаnjа sredovječnih osobа smаnjuje rizik od kаlcifikаcije koronarnih arterija, uzroka srčаnih oboljenjа, zа 33%, premа studiji objavljenoj u čаsopisu Američkog medicinskog udruženjа. Kаdа ste čаk mаlo neispаvаni, Vаše tijelo luči hormone stresа koji skupljаju

аrterije i izаzivaju upаlu. Ako se redovno budite sa osjećаjem umorа ili trebа da spаvаte popodne, ondа ste vjerovаtno neispаvаni. Većini odrаslih potrebno je 7 do 8 sаti sna noću dа bi dobro funkcionisali. Dаn 5: Unesite više fibera (vlakana). Istrаživаnjа pokаzuju dа što više vlаkаnа jedete, mаnje su šаnse dа dobijete srčаni udаr. Opredijelite se zа hljeb sa cijelim zrnom i žitаrice koje sаdrže prekrupa, pšenične mekinje i zob. Ubаcite pаsulj u dinstana jela, supe, sаlаte. Cilj je nаjmаnje 25 do 35 grаmа vlаkаnа dnevno. Dаn 6: Prаznik ribe. Meso sa zаsićenim mаstima će zаčepiti аrterije. S druge strаne, ribа kаo što je losos i inćunа puni su omegа-3 mаsnih kisjelina koje će pomoći Vаšem srcu da održi stаlаn ritаm. Uzimanje samo jedne porcije ribe bogаte omegа-3 masnim kisjelinama nedjeljno moglo bi dа smаnji rizik od smrti od srčаnog udаrа zа 52%! Dаn 7: Počnite jutro sokom. Sok od nаrаndže sаdrži folnu kisjelinu kojа pomаže smаnjenju nivoa homocisteinа, аmino-kisjeline koja se vezuje sа većim rizikom od infаrktа. Sok od grožđа je prepun flаvonoidа i resverаtrola, аntioksidаnata koji mogu dа obeshrаbre crvena krvna zrnca da se „lijepe” i formirаju ugrušаk. Izаberite 100% voćne sokove dа ogrаničite višаk šećerа. Dаn 8: Nаprаvite mjestа zа povrće. Povrće treba da bude 50% vаšeg obrokа. Dodаtne poene imaju kelj, prokelj, brokoli

i kupus, koji su zlаtni rudnik аntioksidаnаtа. Dan 9: Jedite koštunjavo voće. Studiје su оtkrile dа оni kојi јеdu višе оd 5 grаmа koštunjavog voća nеdjеljnо (orasi, bademi, lješnici…) za јеdnu trеćinu smanjuju rizik od bоlеsti srcа ili srčаnоg udаrа. Sаmо nе prеtjеruјtе - koštunjavo voće je puno masti i kalorija. Dаn 10: Šetajte 20 minuta. Sаmо 2,5 sаta vjеžbi nеdjеljnо (tо је nеštо višе оd 20 minutа dnеvnо) mоžе dа smаnji srčаni udаr zа trеćinu i prаktičnо еliminišе diјаbеtеsа tipa 2. Dаn 11: Promijenite namaz za hljeb. Маslinоvо uljе је idеаlnо zа pоtаpаnjе hljеba. Dоdаvаnjе 2 g оvih biljnih јеdinjеnjа hrаni kојu svаkоdnеvnо unоsitе mоžе dа pоmоgnе da smаnjite ukupаn hоlеstеrоl zа оkо 10% - štо је čеstо u rоku оd dvije nеdjеljе, prеmа brојnim studiјаmа оbјаvljеnim i u аmеričkim i еvrоpskim mеdicinskim čаsоpisimа. То mоždа nе zvuči kао znаčајnо smаnjеnjе, аli mоžе dovesti dо 20% mаnjeg rizika оd bоlеsti srcа. Dаn 12: Ubacite u ishranu laneno sjeme. Lаnеnо sjеmе је јеdаn оd nајmоćniјih izvоrа zdrаvе оmеgа-3 mаsti za srcе. Pоsuti dvije kаšikе lаnеnоg sjеmеnа nа јоgurt, оvsеnu kаšu, cеrеаliје ili sаlаtu. Dan 13: Vrijeme za istezanje. Flеksibilnоst mоžе biti ključ zа zdrаvljе srcа, zbog elastičnosti arterija. Dаn 14: Оpustitе sе uz mаlо vinа. Istrаživаnjа ubjеdljivо pоkаzuјu dа 1-3 unce аlкоhоlа dnеvnо znаčајnо smаnjuјe rizik оd srčаnоg udаrа. Ukоlikо imаtе prоblеmа sа аlkоhоlоm, visоk krvni pritisаk ili fаktоr rizikа zа rak dојkе ili drugih vrsta rаkа, mоžеtе bеzbjеdnо dа popijete po јеdno аlkоhоlnо piće dnеvnо. Dаn 15: Soja proteini. Ove biljke pomažu smanjenju holesterola. Dаn 16: Bijeli luk. Sаmо јеdаn čеšаnj dnеvnо - ili 300 mg 3 putа dnеvnо - smаnjuје rizik оd srčаnоg udаrа nа nајmаnjе tri nаčinа: То оbеshrаbruје crvena krvna zrnca da se lijepe i blоkirајu аrtеriје, smаnjuје oštećenje arterija i оbеshrаbruје hоlеstеrоl da oblaže arterije. Dаn 17: Zаčinitе svој trening. Nајbоljа vjеžbа је оnа kојu ćеtе i dаljе dа rаditе. Svаki dаn, pоrеd rеdоvnоg trеningа, pоkušајtе nеštо nоvо sаmо zа zаbаvu - igraj tenis protiv kuce ili igrаj po spаvаćој sоbi pоslijе pоslа. Ukоlikо prоnаđеtе nеštо štо Vаm sе dоpаdа, inkоrpоrirаjte u svој svаkоdnеvni trеning. Dаn 18: Prоcijеnitе svој stres nivo. Јеdаn оd nајvеćih uzrоkа strеsа je pоkušаj dа živimo nа nаčin kојi niје u sklаdu sа nama. Zаpitајtе sе: Dа li sаm rаdim оnо štо žеlim dа rаdim? Da li su sve moje potrebe ispunjene? Prоvоdite vrijеmе sа ljudimа i nа аktivnоstima kоје činе dа sе оsjеćаtе srеćni. Dan 19: Меditirајtе 5 minutа. Vjеžbаnjе u formi mеditаciје u kојој stе u fоkusu svijеsti о sаdаšnjеm trеnutku, mоžе dа smаnji pоsljеdicе svаkоdnеvnоg stresa. Uklonite strеs tako što јеd-

nоstаvnо zаtvоritе оči i tihо se fokusirate nа disаnjе u trајаnju оd 5 dо 10 minutа. Dаn 20: Buditе u kоntаktu sа svојom duhovnom stranom. Studiје pоkаzuјu dа оni kојi imајu rеdоvnе duhоvnе prаksе, kојi sе sаstајu u vеrskој zајеdnici - оdlаžеnjе u crkvu ili hrаm, nа primjеr - živе dužе i bоljе i dаlеkо je mаnjе vjеrоvаtnо dа ćе imаti srčаni udаr. Јоš uvijеk mоžеtе dа ubеrеte plоdоvе čаk i аkо nе mоžete rеdоvnо dа prisustvujete, možete negdje da volontirate, socijalno angažujete. Dаn 21: Оstаnitе u vеzi sа onima koje volite. Јаkе vеzе sа pоrоdicоm, priјаtеljimа i zајеdnicom smanjuju аnksiоznоst i dеprеsiјu - dvа fаktоrа kојi pоvеćаvајu rizik оd srčаnоg udаrа. Dаn 22: Uzmitе vitamin D i riblje ulje. Prema istraživanju italijanskih naučnika, riblje ulje je efikasnije u sprečavanju infarkta nego statini. Vitаmin D imа širоk spеktаr zdrаvstvеnih bеnеficiја. Zdrаvljе srcа je mеđu njimа. Dan 23: Uradite nešto simpatično za Vašeg partnera. Nesrećan brak, dokazano je, povećava krvni pritisak i dovodi do spazma krvnih sudova. Ако si učiniо nеštо lijеpо dаnаs, vеlikе su šаnsе dа ćе Ti se uskoro uzvratiti, a to pomaže da se ojača Vaša veza. Dаn 24: Prepustite se tamnoj čokoladi. Crnа čоkоlаdа sаdrži flаvоnоidе, аntiоksidаnte kојi činе krvnе sudоvе еlаstičnijim. Dan 25: Klonite se pasivnog pušenja. Dаn 26: Unosite kalijum. Da bi smanjili krvni pritisak, treba smanjiti unos natrijuma, ali i povećati unos kalijuma (pečeni krompir, paradajz, pasulj, dinja, banane). Dаn 27: Smanjite unos šećera. Dan 28: Smijte se. Каda su istraživači sa Univerziteta u Merilendu testirali „humor količnik” kod 300 ljudi, otkrili su da su se oni sa srčanim oboljenjima 40% manje smijali.

KRV

Piše: dr Branka Gogić Dom zdravlja, Bijelo Polje

ŽIVOT !

Broj dobrovoljnih davalaca krvi u Crnoj Gori obuhvata oko 2,50 % ukupne populacije, što nije dovoljno za obezbjeđenje sigurnih količina krvi. Preporuke Svjetske zdravstvene organizacije su da taj procenat bude iznad 4 %. Ono što dodatno zabrinjava jeste sama struktura davalaca krvi u Crnoj Gori - i dalje je prisutan veliki broj onih koji krv daju samo za člana svoje porodice, prijatelja i slično, koji spadaju u kategoriju tzv. „porodičnih davalaca” (oko 75%). Težnja je da davalaštvo krvi bude u potpunosti na dobrovoljnoj osnovi. Nijesu ni sve kategorije stanovništva ravnomjerno zastupljene među davaocima. Veoma je mali broj žena i mladih. Definiciju dobrovoljnog davaoca krvi odredili su Međunarodno udruženje transfuziologa, Međunarodni Crveni krst i Svjetska zdravstvena organizacija i prihvaćena je u svim zemljama svijeta: Dobrovoljni davalac krvi je osoba koja daje krv, plazmu ili ćelijske dijelove krvi, po svojoj slobodnoj volji, i ne prima za to nikakvu nadoknadu,ni novčanu niti bilo kakvu drugu koja se može smatrati zamjenom za novac. Dobrovoljno davanje krvi sa ciljem spašavanja ljudskih života human je čin i zasniva se na principima: dobrovoljnosti, anonimnosti, neplaćenosti i solidarnosti.

Za svaku jedinicu krvi obavezno se kontroliše: krvnogrupna pripadnost, prisustvo neregularnih antitijela, markeri bolesti koje se mogu prenijeti putem transfuzije krvi (transmisivne bolesti), kao što su: hepatitis B i C, AIDS (SIDA), sifilis. KO MOŽE DA DAJE KRV? Krv mogu da daju sve zdrave osobe starosti 18 do 65 godina, nakon osnovnog laboratorijskog i ljekarskog pregleda. KO NE MOŽE DA DAJE KRV? Postoje razlozi zbog kojih nekad ipak nije moguće dati krv. Uvijek moramo voditi računa kako o zdravlju i bezbjednosti primaoca tako i o zdravstvenom stanju davaoca. To su lica za koja ljekar utvrdi da boluju od akutnih i izvjesnog broja hroničnih oboljenja i kod kojih bi davanje krvi ugrozilo njihovo zdravlje ili zdravlje primaoca krvi. Privremeno se odlaže davanje krvi u slučaju da je u pitanju:

KOLIKO KOŠTA KRV?

- Osoba s lakšim akutnim bolestima (prehlade, smetnje digestivnog sistema, smanjenje nivoa gvožđa u krvi i sl.), - Period nakon operativnih zahvata, - Period nakon primanja transfuzija ili vakcina, - Osoba s poremećajima krvnog pritiska, - Žena u periodu menstruacije, trudnoće i dojenja.

Krv vrijedi koliko i život koji je tom krvlju spašen. Krv, kao i život, nema cijenu!

Trajno se ne dozvoljava davanje krvi: osobama koje su bolovale ili sada boluju od teških hroničnih bolesti respiratornog

11. maj - Dan dobrovoljnih davalaca krvi u Crnoj Gori 14. jun - Svjetski dan dobrovoljnih davalaca krvi

ŠTA SE KONTROLIŠE U KRVI DAVAOCA?

i digestivnog sistema, bolesti srca i krvnih sudova, zloćudnih bolesti, bolesti jetre, AIDS-a, šećerne bolesti, neuroloških i psihičkih bolesti, kao i osobama s ponašanjem visokog rizika: - Zavisnici o alkoholu ili drogama, - Osobe koje često mijenjaju seksualne partnere (promiskuitetne osobe), - Osobe koje su intravenskim putem uzimale opojnu drogu, - Osobe koje su liječene zbog polno prenosivih bolesti (sifilis, gonoreja), - Osobe koje su HIV pozitivne. DA LI JE DAVANJE KRVI BOLNO?

t 1MB[NB ʊVWB TF EP KFEOF HPEJOF OB UFNQFSBUVSJ PE - 200C t &SJUSPDJUOJ QSPEVLUJ ʊVWBKV TF EP EBOB OB UFNQFSBturi od + 40C t 5SPNCPDJUOJ LPODFOUSBU ʊVWB TF EP EBOB OB TPCOPK temperaturi. ZAŠTO SE IZDVAJAJU KOMPONENTE KRVI? Danas se mali procenat krvi koristi kao cijela krv jer ju je posebnim postupcima moguće separisati (razdvojiti) na dijelove i pacijentu dati samo onaj dio (komponentu) koja mu nedostaje. Takvo liječenje je efikasnije, jeftinije i sa manje rizika, a ostale komponente krvi mogu se dati drugim bolesnicima.

Ne. Krv se daje iz vene u pregibu lakta i bolan je samo ubod igle. U odnosu na ukupan značaj i čin davanja, bol je zanemarljiv i trenutan. DA LI JE VIŠESTRUKO DAVANJE KRVI OPASNO? Nije! Višestruko davanje krvi ne dovodi do povećanja ili gubljenja težine, ne povećava niti smanjuje apetit, ne smanjuje niti povećava radnu sposobnost, takođe, na stvara nikakvu naviku za davanje krvi. KAKO SE PONAŠATI POSLIJE DAVANJA KRVI? Uobičajeno, kao i prije davanja krvi. Pored unosa dovoljno tečnosti, i ishrana i fizičke aktivnosti uobičajeni su . Poslije davanja krvi duvanske proizvode ne treba konzumirati makar 2 časa. Jedna od rjeđih ali neugodnih reakcija organizma na pušenje jeste kratkotrajni spazam krvnih sudova u mozgu, pa kod nekih, posebno mlađih osoba, može doći do blage nesvjestice i mučnine. Osobama koje se profesionalno bave opasnim poslovima (rad na visini, vožnja), preporučuje se da tog dana ne rade. ZAŠTO SE NEKI DAVAOCI NE OSJEĆAJU DOBRO NAKON DAVANJA KRVI? Većina zdravih osoba koje daju krv podnosi gubitak 450 ml krvi bez ikakvih nuspojava. Nuspojave su tokom davanja krvi rijetkost i opažaju se u oko 3 do 5% slučajeva davanja krvi. Nuspojave se mogu pojaviti tokom davanja, ali i do nekoliko časova nakon davanja krvi. Mogu biti blage, srednje teške i teške. Najčešće se javljaju blage nuspojave poput nelagodnosti, nervoze, zabrinutosti, ubrzanog ili dubokog disanja, bljedila i znojenja, vrtoglavice, mučnina i povraćanja. Srednje i jake propratne pojave su vrlo rijetke i opažaju se u 1 do 3% svih nuspojava. To su nesvjestica i grčevi. Najčešći uzrok nuspojava jesu strah od davanja krvi, premorenost ili neispavanost, zbog čega organizam nije u stanju da se prilagodi kratkotrajnom gubitku krvi. Od svakog davaoca krvi uzima se 450 ml krvi. Krv se otprema u namjensku ambalažu u kojoj se već nalazi konzervans koji će omogućiti da se ona čuva do korišćenja. Da bi se svaka jedinica krvi najvaljanije upotrijebila, posebnim postupcima (centrifugiranje, separacija) mogu se izdvojiti:

Zastupljenost krvnih grupa u našoj populaciji: A - 41% B - 15% AB - 5% O - 39% Rh + 85% Rh - 15% UNAPREĐENJE DOBROVOLJNOG DAVALAŠTVA KRVI U CRNOJ GORI Cilj je da se poveća svijest građana Crne Gore o značaju dobrovoljnog davanja krvi, čime bi se doprinijelo povećanom broju dobrovoljnih davalaca, kao i njihovoj poboljšanoj strukturi. Takođe, cilj je i da se građanima razbiju predrasude o davanju krvi i da se pozovu na samu akciju. Krv je lijek koji se ne može proizvesti. Jedini izvor tog lijeka jeste čovjek - davalac krvi. Kada nam zatreba krv kao lijek, svi mi zavisimo od dobrovoljnih davalaca krvi. Da li će u našim bolnicama biti dovoljno rezervi krvi za liječenje bolesnika zavisi samo i isključivo od nas samih i naše spremnosti da pomognemo jedni drugima. Samo masovnost može riješiti problem davalaštva krvi. Dajmo zato krv i budimo sigurni da je u našim bolnicama ima u dovoljnim količinama za sve one kojima je potrebna, jer možda će ona sjutra trebati nama ili nekom od naših najmilijih.

ISTINE I ZABLUDE:

GRUPE

Istina je da 4 osnovne krvne grupe predstavljaju osnov za razlikovanje krvnog sistema osoba. Široj javnosti je manje poznato da je do danas opisano 30 osnovnih karakteristika eritrocita prema

kojima u okviru osnovnog sistema klasifikacije krvnih grupa razlikujemo više od 30 krvnih sistema koji su priznati od strane Međunarodnog društva za transfuziju krvi. Za takvu situaciju odgovorno je više od 600 kombinatornih varijanti. Pojedini krvni antigeni veoma se rijetko registruju, a neki od njih predstavljaju rasnu odliku. Sve ovo govori o specifičnosti prirode ovog sistema. Krvna grupa može da utiče na podložnost infekcijama ISTINA: U svijetu su veoma aktuelne teorije o raznovrsnim uticajima koje određeni tip krvne grupe može da uslovi. Prema tim tumačenjima, krvna grupa može da bude uslovitelj predisponiranosti prema određenom tipu ishrane. Pored ostalog, smatra se da zahvaljujući strukturi antigena određena osoba razvija i sklonost ka infekcijama. Ovo se događa bez obzira na to da li se radi o određenom tipu infekcije ili opštoj slabosti organizma. Danas je npr. poznato da prisustvo Dafi antigena u krvi određuje sklonost osobe ka obolijevanju od malarije. Jasno je da je njihova koncentracija veća kod stanovnika regija koje su obično pogođene ovom bolešću. To je plod prirodne imunizacije. Krvna grupa koju osoba ima na početku života, ne može biti promijenjena ZABLUDA: Krvna grupa nastaje zahvaljujući genetskoj predodređenosti, kombinacijom karakteristika krvi roditelja. Svaka osoba na rođenju dobije određeni krvni sistem. Važnu ulogu u njihovom funkcionisanju imaju antigeni. Ukoliko tip krvi majke i novorođenčeta nijesu kompatibilni, stvaranje antigena može ugrožavajuće djelovati na život bebe. Krv predstavlja veoma složen sistem. Promjene u njenom funkcionisanju mogu biti stečene, kao što je to slučaj i sa ostalim organskim sistemima. Na taj način mogu nastati infekcije, autoimune bolesti, pa čak i maligniteti. Pojedinac, gotovo uvijek, zadrži urođeni tip krvne grupe, ali njegova promjena nije nemoguća. Ona može biti posljedica niza biohemijskih poremećaja, što je uslovljeno nekom bolešću, pa može nastati i zbog transplantacije koštane srži osobe sa drugačijom krvnom grupom (npr. ako se osobi krvne grupe ABO tipa transplantira koštana srž osobe nulte krvne grupe). Tetoviranje naziva krvnih grupa primjenjuje se još od Drugog svjetskog rata ISTINA: Ako je govoriti o raznovrsnosti motiva, vjerovatno je da tetoviranje ulazi u sam vrh top liste metoda kojima se ta raskoš prikazuje. Ipak, tetoviranje nekada predstavlja obavezu - pogotovu ako je riječ o pripadnicima vojne sile. Tako je u obavezan način identifikacije ušlo i upisivanje naziva krvne grupe u tetovažu na tijelu vojnika. Ovo je dobro poznat sistem u američkoj vojsci. Poznato je da ova praksa ima utemeljenje u identifikaciji primijenjenoj tokom Drugog svjetskog rata. Vojnici prve linije SS formacija imali su upisan tip krvne grupe kako bi se u slučaju da je to potrebno, vrijeme do izvršenja transfuzije krvi što više skratilo. Transfuzijom krvi mogu se donirati samo neophodne stanice ISTINA: Ukoliko je hematološki problem određene osobe uslovljen poremećajem funkcionisanja samo nekog segmenta krvi, a ustanovi se da se mora vršiti nadomirenje nedostajuće količine tih stanica, onda je transfuzijom moguće donirati neophodne sastojke krvi. Primjenom specifičnih metoda danas se iz krvi izdvajaju plazma, eritrociti, leukociti, trombociti i moguće ih je kao takve prenijeti u organizam oboljele osobe.

Svaki pojedinac može biti sopstveni davalac krvi ISTINA: Iako je uobičajeno, bar u našim uslovima, da davalac krvi bude druga osoba, sa obavezno kompatibilnom krvnom grupom, danas je postalo moguće i da pojedina osoba samoj sebi donira krv. Taj tip transfuzije naziva se autologni, a omogućen je posredstvom banaka krvi. Riječ je o mogućnosti da osoba koja je zdrava i spremna za doniranje krvi zavješta dio svoje krvi koji će biti upotrebljen u trenutku kada joj tokom života bude potreban. Zamrzavanje krvi predstavlja uobičajenu medicinsku praksu u svijetu. Hemolitička bolest novorođenčeta posljedica je neslaganja sa majčinom krvnom grupom ISTINA: Imunoglobulinska antitijela u krvnoj grupi majke mogu biti prepreka za sasvim regularno rođenje bebe. Neslaganje njihovih rezus faktora (Rh) takođe može usloviti probleme. Ukoliko majka ima negativan Rh D faktor krvi, a drugi roditelj nema odgovarajući tip, za očekivati je da bi tokom trudnoće ili na rođenju bebe moglo biti poteškoća sa konstituisanjem tipa krvi bebe. Stoga je praćenje stanja fetusa veoma važno i treba da postane nezaobilazna praksa.

SPECIJALISTIČKA

PRIVATNA ZDRAVSTVENA

AMBULANTA ZA

USTANOVA Naš tim se sastoji od: dr spec. dermatovenerologije mr ph spec. farmaceutske tehnologije magistra farmacije farmaceutski tehničari kozmetičari

DERMATOVENEROLOGIJU

TRETMANI: - HEMIJSKI PILING LICA I TIJELA - TRETMANI HIJALURONOM – BDR METODOM - TRETMANI RF BIPOLAROM - MIKRODERMOABRAZIJA - MEDICINSKI TRETMAN AKNOZNE KOŽE - KRIOTERAPIJA (papilomi, moluske, kondilomi...)

PROIZVODI FONTISA SVRSTANI SU U DVIJE LINIJE: - Fontis cosmetics – namijenjena je aktivnoj njezi zdrave kože - Fontis dermatics – namijenjena je njezi problematične kože, odnosno saniranju određenih problema na koži INFO: Svetozara Markovića 1, Podgorica, tel/fax: +382 20 248 914, 248 913, mob: +382 69 015 303, e-mail: fontis@t-com.me, web: www.fontiscg.com

BICOM biorezonantna terapija pokazala se kao posebno uspješna kod alergije i intolerancije namirnica, hrane. Terapija putem pacijentovih sopstvenih vibracija. BICOM BIOREZONANTNA TERAPIJA SE USPJEŠNO KORISTI ZA ODVIKAVANJE OD PUŠENJA, ŠTO JE VEĆ DALO ODLIČNE REZULTATE.

STEVIJA

Piše: mr ph. Ivana Gojković Potreba za šećerom potiče još od rođenja, najvjerovatnije kao posljedica ishrane majčinim mlijekom koje je slatko. Postoje supstance koje su znatno slađe od prirodnog šećera. Dobijaju se hemijskim putem - vještački zaslađivači - ili se nalaze u prirodi, a industrijski se proizvode hemijskim putem (polioli). Polioli imaju malu energetsku vrijednost i prolaskom kroz probavni trakt slabo se iskorišćavaju. Vještački zaslađivači nemaju kalorijsku vrijednost, ne uzrokuju povišenje šećera u krvi i lučenje insulina, te su pogodni za konzumaciju kod dijabetičara. Na tržištu se vještački zaslađivači mogu naći u raznim oblicima: prah, tablete i rastvori. Svi, sem aspartama, otporni su na visoke temperature. Imaju izuzetno karakterističan ukus. Da bi se izbjegao metalni ukus koji imaju, miješaju se međusobno i tako se popravlja i nadopunjuje finalni ukus zaslađivača. Stevija (lat. Stevia rebaudiana) - žbunasta biljka iz Paragvaja koju su Indijanci koristili duže od 1.700 godina, kao zaslađivač, za liječenje raznih oboljenja, protiv umora, za brzo zarastanje rana, kod opstipacija, nadimanja, aciditeta u želucu. Korišćena je čak i kao antiejdžing terapija. List biljke je izuzetno obogaćen mineralima i oligoelementima. Po svom sadržaju i svojstvima nalikuje biljki zelenog čaja. Danas se ova biljka uzgaja širom svijeta, a njena žetva je tri puta godišnje. Lišće stevije sadrži steviolglikozide. Oni su prirodni sastojci stevija ekstrata, koji je više od 200 puta slađi od šećera. U Južnoj Americi postoji više od 230 različitih vrsta ove, ali samo Stevia rebaudiana Bertoni ima tako veliki sadržaj steviolglikozida u svom lišću. U Latinskoj Americi se vjekovima samostalno priprema tečnost dobijena kuvanjem lista stevije koju koriste kao zaslađivač. Dokazano je da ova biljka ne posjeduje ugljene hidrate, nema kalorijsku vrijednost i kao takva pogodna je za upotrebu kod dijabetičara a nema ni bojazni od pojave karijesa. Hrani i jača pankreas i ne podiže nivo glukoze u krvi.

Kod ljudi koji je koriste svakodnevno zabilježeno je da: - Redukuje pojavu gladi - Smanjena je potreba za slatkom i masnom hranom - Potpomaže u varenju hrane - Pomaže stabilizaciji krvnog pritiska - Stabilizuje vrijednosti glukoze u krvi - Brže ozdravljenje poslije prehlada i gripa - Pomaže u odvikavanju od duvanskih proizvoda i alkohola - Zbog svog antiupalnog dejstva koristi se kao dodatak u spravljanju tečnosti za ispiranje usta i pasti za zube - Pomaže u nestajanju neurodermatitisa - Pomoćno sredstvo u borbi sa dijabetesom tipa 2 - Pojačava otpornost kože, te zavređuje posebnu pažnju u kozmetici. Biljku je 1888. godine oktrio dr Moises Santiago de Bertoni1, italijansko-švajcarski botaničar (1857-1929). FDA, EFSA, Schweizer Bundesamt i ostale međunarodne, visoko cijenjene organizacije za kontrolu hrane, potvrdile su da je stevija bezbjedna za upotrebu kod ljudi. Više od 150 miliona ljudi širom svijeta koristi je svakodnevno, a taj broj je u stalnom porastu. Prve zemlje u Evropi koje su odobrile primjenu ove kulture, u vidu dodatka ishrani, bile su Francuska, Mađarska, Švajcarska, Njemačka, odskora i Hrvatska. Evropski parlament ju je zvanično odobrio 4.7.2011. Studije ukazuju na to da je 10 puta jači konzervans od bijelog šećera. Francuska je prva zemlja članica Evropske unije koja će tržištu nuditi proizvode sa ovim cijenjenim sastojkom. Ekstrakt stevije dobio je radni naziv Rebiana i u stvari je jedini njen ekstrakt koji je legalan za upotrebu. 1 Moize Santjago de Bertoni

U Baru održan sastanak endokrinologa

REGIONALNOM NIVOU Udruženje endokrinologa u Baru, kao domaćin aprilskih susreta endokrinologa, okupio je veliki broj stručnih predavača u cilju razmjene iskustava i preporuka. Predavanja održana 20 aprila obilovala su prikazima slučajeva iz kliničke prakse, što je bio osnov za temeljnu ilustraciju različitih aspekata endokrinoloških bolesti. Hipertireoidizam, hipotireoidizam, tireotokiskoza ,specifični modaliteti ovih poremećaja, propratna simptomatologija i posljedice bolesti, u prvom redu orbitopatije, bile su samo neke od tema koje su ovom prilikom otvorene. Zahvaljujući angažovanju organizatora Udruženja endokrinologa Crne Gore, trudu doktorke Valentine Kalenić (Bar), kao i sponzorstvu farmeceutske kompanije Merck Serono, skup je propraćen sa značajnim interesovanjem od strane brojne stručne publike. Tome je veoma doprinio i angažman prof. dr Boža Trbojevića, iz Centra na Zlatiboru ,redovnog profesora Medicnskog fakulteta Beograd. Pozdravljajući prisutne na sastanku endokrinologa u Baru, dr Olivera Bošković, moderatorka ovog skupa, najavila je stručna predavanja eminentnih predavača. U ime Udruženja endokrinologa Crne Gore ona je ujedno otvorila stručni sastanak na kom je čast da prvi govori imao endokrinolog prof. dr Božo Trbojević. Bogatstvu sadržaja na sastanku doprinos su dali i dr Biljana Beleslin, dr Sreten Kavarić, endokrinolog Kliničkog centra u Podgorici, prof. dr Snežana Vujošević, dr Olivera Bošković, dr Igor Bjeladinović, endokrinolog iz Kotora, te dr Valentina Kalenić, endokrinolog iz Bara. Raznovrsnost tema, kao osnov koncepta ovog skupa, urodila je, prije svega, brojnošću preporučenih kliničkih savjeta. Bolesti štitaste žlijezde predstavljaju grupu raznovrsnih i veoma ćudljivih oboljenja. Laboratorijski podaci su važan pokazatelj stanja bolesti, ali oni ne smiju biti jedina odrednica za tok liječenja. Skrećući posebnu pažnju na ovaj momenat, prof. Trbojević je na skupu u Baru prikazao zavidan broj primjera iz prakse. Posmatranje konteksta manifestacija bolesti, po njemu, važan je put ka pronalaženju recepta za pravilno liječenje. Naravno, opreznost u dijagnostici, npr. u diferenciranju pojmova tireotoksikoze i hipertireoidizma, osnov je uspješnog kliničkog rada. - Štitasta žlijezda je žrtva svoje lake nadoknade - objasnio je dr Trbojević imajući u vidu veoma dostupnu ali ne baš uvijek preporučljivu primjenu tiroksina. Na osnovu navedenog, jasno je da ni samo mjerenje nivoa TSH hormona, ne može biti isključiv predskazatelj toka i stanja bolesti.

Automuna ili tireoidna orbitopatija, tema koju je na skupu endokrinologa u Baru prikazala dr Biljana Beleslin, predstavlja ozbiljan oftalmološki poremećaj koji može biti posljedica poremećaja aktivnosti štitaste žlijezde. Na njeno prisustvo mogu ukazati simptomi tipa pojačanog suzenja, osjećaja prisustva pijeska u oku, crvenila i otoka kapaka, preosjetljivost na svjetlost, pojava duplih slika i brojni drugi poremećaji vida i funkcionalnosti oka. Ukazujući na načine opažanja ovakvog stanja kod pacijenta, dr Beleslin objasnila je da dobar odgovor za terapiju mogu imati prestanak konzumacije duvanskih proizvoda, korišćenje nekih modela tamnih naočara, uticaj selena, te vještačke suze. Internista endokrinolog dr Sreten Kavarić prikazao je specifičnost kliničkih aspekata i terapije hipertireoze. Važan dio njegovog izlaganja imao je uticaj lučenja T3 hormona na miocite. Endokrinološki poremećaji, kao uopšte i sa ostalim organima, u tijesnoj su vezi i sa promjenama u zdravlju srca. Prikazujući mehanizam ove sinergije, dr Kavarić je posebno naglasio diferenciranost modaliteta ovog poremećaja u populaciji trudnica ili kada je u pitanju udružena terapija. Dr Snežana Vujošević prikazala je domen subkliničkog hipotireoidizma. U pitanju je samo jedno od brojnih stanja za čiju pojavu postoji rizik u populaciji osoba sa neregularnim endokrinološkim stanjem. Dajući preporuke o tome kako razlikovati manifestni i subklinički hipotireoidizam, ona je posebno naglasila značaj uzdržavanja ljekara od prekomjernog i nepotrebnog vršenja analize TsH faktora. Veoma nepovoljnu praksu pred-

stavlja i sklonost trudnica da prekinu terapiju tiroksinom za vrijeme trudnoće. Ovakva odluka može da uslovi veoma ozbiljne deformitete kod bebe. Starost veća od 60 godina, takođe, ne smije biti isključivi uslovitelj prekida ove terapije. Njena individualizovanost predstavlja možda najvažniju odliku o kojoj treba strogo voditi računa. Stres, infekcije, konzumacija duvana, alkohola, uticaj radijacije i primjena nekih ljekova mogu biti izazivači hiperaktivnosti ili čak i hipertoksičnosti štitaste žlijezde. Prikazujući smjernice za razlikovanje ovih modaliteta poremećaja, dr Olivera Bošković detaljno je predstavila simptomatologiju, terapijska sredstva i neželjena dejstva ljekova, dajući pri tome prednost primjeni radioaktivnog joda koji ispoljava značajne efekte u roku od 6 sedmica primjene. Na zanimljiva iskustva iz prakse prisutnima je ukazao i dr Igor Bjeladinović i dr Valentina Kalinić. Prikaz profila hormona štiataste žlijezde, kao i uticaj ljekova na rad ove žlijezde bili su osnovna tema njihovog izlaganja. Iako već odavno opisan, sa jasno određenim karakteristikama, ovaj parametar stanja štitaste žlijezde ne prestaje da zadaje nedoumice u kliničkoj praksi. Stoga se posmatranje konteksta bolesti i individualizovanost terapije zaista nameću kao najvažnije odlike ciljane endokrionološke terapije. A. R.

Jedinstvena dermatokozmetička linija koja stimuliše ćelijsku aktivnost Otkrijte obnavljajuću moć ORGANSKOG AKTIVNOG ĆELIJSKOG REGENERATIVNOG KOMPLEKSA - ACR (patentirano) koji sadrži: - DERMOPLACENTU 100 % biljnog porijekla, poznatu po snažnom učinku podmlađivanja i regeneracije, - Bioaktivne komponente: ENZIMI, VITAMINI, PROTEINI I AMINOKISELINE.

100 % BEZ: - KONZERVANSA - BOJA - MIRISA - DERIVATA ŽIVOTINJSKOG PORIJEKLA

MEDITAS d.o.o. EKSKLUZIVNI UVOZNIK I DISTRIBUTER ZA CRNU GORU tel: 020 625 016, 020 623 002 mob: 069 39 99 05

POSLIJE SAMO 11 DANA ĆELIJSKO UMNOŽAVANJE SE POVEĆAVA ZA 26 %

ISHRANA I BOR ZA KOSTI

Piše: Dr Rajmonda Tuna Hrana koja može da pomogne: - Hrana koja sadrži dosta kalcijuma - Koštunjavo i drugo voće - Sok od ananasa - Vitamin D Hrana koja može da škodi: - Previše kofeina - Natrijuma i - Alkohola Svi znaju da uzimajući kalcijum (uglavnom unošenjem mlijeka) možete da izgradite jake kosti. Održavanjem jakih kostiju možete da se spasete od osteoporoze, progresivne bolesti slabljenja gustine kostiju od koje pati oko 25 miliona Amerikanaca, od čega čak 80% otpada na žene. To dovodi do 1,3 miliona slučajeva preloma godišnje. Nakon menopauze žene naglo gube koštanu masu, čime njihove kosti, posebno kosti kukova, postaju krhke i sklone prelomima. Osteoporoza se, takođe, javlja i kod starijih muškaraca, ali u mnogo manjem procentu. Iako je nasljednost prva odrednica u razvijanju osteoporoze, ishrani i drugim faktorima poput fizičke aktivnosti, može se pripisati rizik, pri čemu najnovija istraživanja pokazuju važnost koju uzimanje kalcijuma kroz čitav život ima u suzbijanju ovog oboljenja. Novi dokazi takođe potvrđuju da za snažne kosti treba mnogo više od pukog gutanja kalcijuma. Ostale vrste hrane mogu da utiču na izbacivanje kalcijuma koji unosite u organizam, a naravno, postoje i druge jako bitne namirnice koje jednako čuvaju od gubitka koštane mase.

Iako se radi o mineralu koji se u našem organizmu nalazi u tragovima, bor ima moćan izgled da utiče na razvoj osteoporoze. Najviše ga ima u koštunjavim plodovima i voću. Manjak bora remeti metabolizam kalcijuma, čineći tako kosti krtijim. Nova istraživanja pokazuju i da bor izrazito podiže nivo hormona u krvi - estrogena i drugih sastojaka koji sprečavaju gubitak kalcijuma i demineralizaciju kostiju. Drugim riječima, bor djeluje kao „blaga terapija nadoknade estrogena”. Najnovija studija1 koja govori u prilog tome, kaže sljedeće: „Žene u menopauzi, koje jedu hranu siromašnu borom, sklonije su da gube kalcijum i magnezijum, minerale koji jačaju kosti. Ipak, kada su žene dobijale 2 mg bora dnevno, gubitak kalcijuma je opao za čak 40%. Bor djeluje pojačavanjem steroidnih hormona u krvi. U ovoj studiji bor je izazvao da se estradiol 17-B, najaktivniji oblik estrogena, udvostruči. Time je postignut nivo koji postoji kod žena kada uzimaju zamjenu za estrogen.” Ovim se objašnjava zašto osobe koje jedu mnogo mliječnih proizvoda bogatih kalcijumom naginju ka osteoporozi i, s druge strane, zašto vegetarijanci mnogo manje pate od osteoporoze. Bora najviše ima u: - Voću, naročito jabukama, kruškama, grožđu, urmama i breskvama - Mahunarkama - Koštunjavim plodovima, uključujući bademe, kikiriki i lješnike - Medu. „ZAŠTITA IZ ANANASA” Zašto? Jer je ananas izrazito bogat još jednim mineralom iz našeg organizma koji je jako bitan za razvitak osteoporoze manganom. Studije dokazuju da žene koje pate od osteoporoze imaju oko trećinu mangana manje u krvi, u odnosu na zdrave žene. Osim toga, kada im se daje mangan, bolesne žene ga apsorbuju dvostruko više od zdravih. Pored ananasa, ostali izvori mangana su: ovseno brašno, koštunjavi plodovi, cerealije, mahunarke, integralna pšenica, spanać i čaj.

......................... - Najbolja zaštita sastoji se u tome da se cijelog života unose odgovarajuće količine onih hranljivih sastojaka koji izgrađuju i čuvaju gustinu kostiju kao što su kalcijum, bor, mangan i vitamin D. - Poslije menopauze i gubitka estrogena, uzimanjem određenih namirnica s estrogenskom aktivnošću poput soje i hrane bogatom borom, može se povećati nivo estrogena i time postići zaštita od razvoja osteoporoze. - Mlađe žene treba da jedu dovoljno masti ili holesterola, da bi zadržale uobičajen nivo masti i estrogena u organizmu, kako bi se održale normalne menstruacije. - Oprez sa onom hranom i pićima koja kradu kalcijum. Ne piti više od 3 šoljice kafe dnevno i smanjiti unos natrijuma koji može da odstrani kalcijum iz organizma. - Oprez sa alkoholom - nikako ne piti više od jednog pića dnevno, jer velike količine alkohola uništavaju kosti.

......................... ZLATNI KALCIJUM Najpoznatiji mineral koji je dovoljno jak da spriječi osteoporozu, ipak je kalcijum. On stvara jake kosti i pomaže u očuvanju od kasnijeg propadanja. Niz istraživanja pokazuje da uzimanje kalcijuma u mladosti znači jače kosti i manje preloma u starosti. Međutim, šta se dešava ako se u mladosti nije uzimalo dovoljno kalcijuma? Uzimanje kalcijuma neće izgraditi kosti, tj. neće nimalo povećati koštanu masu. Od ključne je važnosti i nakon tridesete dobijati dovoljno kalcijuma jer se pomoću njega usporava gubitak koštane mase, što sprečava prelome. Žene bi trebalo da dočekaju menopauzu sa najjačim i najtežim mogućim kostima, jer u to vrijeme, kada estrogen prestane da djeluje, kalcijum počinje da se gubi iz kostiju munjevitom brzinom. Koliko je kalcijuma dovoljno? Žene u postmenopauzi dobijaju punu zaštitu kostiju uzimajući 900 mg do 1.000 mg kalcijuma dnevno.

vitamina D da bi spriječile gubitak kalcijuma. Preporučena dnevna doza je 200 I.J., a starijim ženama treba barem 220 I.J., jer starenjem gube sposobnost apsorpcije vitamina D. Izvor vitamina D je masna riba. Npr.: 90 gr lososa iz konzerve sadrži 500 I.J. dok ista količina sardine iz konzerve sadrži 300 I.J. Jegulja ima naročito veliku količinu - 5.000 I.J. na svega 90 gr. U šolji mlijeka ima 100 I.J. Problem je teži zimi, s obzirom na to da je sunce dobar izvor vitamina D, da nivo tog vitamina kod ljudi pada zimi, čak i kod ljudi koji žive na jugu. SO - KRADLJIVAC KALCIJUMA Previše soli može da uništi kosti tako što iz njih izvlači kalcijum, naročito kod žena u starijim godinama. KOFEIN I OSTEOPOROZA Kofein podstiče osteoporozu. Pospješujući izlučivanje kalcijuma, kostima otima kalcijum. Najveća studija2 otkrila je da kod onih koji piju više od 4 šoljice kafe dnevno, postoji oko 3 puta veća vjerovatnoća od preloma kuka nego kod žena koje konzumiraju malo ili nimalo kofeina. Čaj nije ispoljio nikakve štetne uticaje. Velika količina kofeina, u kombinaciji sa malom količinom kalcijuma, izuzetno je opasna. ALKOHOL I OSTEOPOROZA Kod žena u postmenopauzi 3-6 pića sedmično može da podigne nivo estrogena, time potpomažući sprečavanje osteoporoze. Veće količine alkohola ne povećavaju nivo estrogena i mogu biti štetne za kosti kao i za čitavo zdravlje. Prekomjernim unošenjem alkohola podstiče se osteoporoza, čime se direktno napadaju i uništavaju koštane ćelije. Obdukcijama je ustanovljeno da alkoholičari imaju kosti koje izgledaju poput kostiju 40 godina starijih osoba. Količina alkohola koja je bezopasna za kosti otprilike je ista kao i ona koja se preporučuje kod drugih zdravstvenih poremećaja: ne više od jednog ili dva pića dnevno.

VITAMIN D JAČA KOSTI Bez dovoljno vitamina D, kosti slabe, a ženama u postmenopauzi potrebno je 10% više od preporučene dnevne doze

1 Centar za istraživanje ishrane Ministarstva poljoprivrede SAD-a u Sjevernoj Dakoti. 2 Harvardska studija koja je obuhvatila 84.ooo žena srednjih godina.

ZAČETAK PRAKSE REDOVNIH PREVENTIVNIH PREGLEDA PROSTATE U okviru nastavka projekta promocije preventivnih aktivnosti, u organizaciji Podgoričkog doma zdravlja 19. aprila održano je predavanje o prevenciji i ranom otkrivanju karcinoma prostate. Skup koji je održan u restoranu “Ribnica”, pored ostalog imao je za cilj i da istakne značaj saradnje Saveza udruženja penzionera, Fonda penzijsko-invalidskog osiguranja (PIO), domova zdravlja u Podgorici i Danilovgradu te Ministarstva zdravlja i Ministarstva rada i socijalnog staranja. Plod te interakcije, Memorandum o saradnji, koji je potpisan prije nešto više od mjesec dana, polazišna je tačka za sprovođenje cijelog niza edukacijskih programa i programa preventivne zaštite zdravlja. Stručnu tribinu o karcinomu prostate, prevashodno namijenjenu starijim Podgoričanima, održao je hirurg/urolog doc. dr Petar Kavarić. Velikom broju prisutnih obratili su se i direktor Fonda PIO Duško Perović, direktorica Danilovgradskog doma zdravlja Zorica Kovačević i predsjednik Komisije za zdravstvo u Udruženju penzionera Glavnog grada Svetozar Pejović. - Dom zdravlja u Podgorici snažno podržava sve mjere i projekte koji se odnose na promociju zdravlja i zdrave stilove života cjelokupnog stanovništva, a posebno naših starijih sugrađana, jer osim liječenja izabrani ljekari su usmjereni i na preventivne preglede u cilju sprečavanja nastanka progresije hroničnih oboljenja koja su najčešći uzrok obolijevanja i umiranja naše i svjetske populacije - naveo je u uvodnom dijelu skupa direktor Podgoričkog doma zdravlja dr Nebojša Kavarić. Ističući značaj edukacije, predavač doc. dr Petar Kavarić posebno je naglasio animiranje za skrining muškaraca starije životne dobi jer upravo oni predstavljaju najugroženiji dio populacije kada je u pitanju sklonost ka obolijevanju od karcinoma prostate, drugom u nizu najčešćih uzročnika umiranja populacije muškaraca Crne Gore i najčešćeg malignog oboljenja u ovoj grupi. U okviru najave planiranog preventivnog programa koji će u vidu pilot-projekata biti sproveden u domovima zdravlja u Podgorici i Danilovgradu i obuhvatiti 1.000 ispitanika, doc. dr Kavarić je posebno naglasio da oni treba da uključe ispitanike starije od 50 godina, koji ranije nijesu obavljali ovu vrstu pregleda. Projekat će, po najavi, trajati šest mjeseci, a materijal neophodan za njegovu realizaciju obezbijeđen je zahvaljujući farmaceutskim kućama Hofman La Roš i Farmegra. Jednostavna analiza krvi, mjerenje vrijednosti PSA

Prema posljednjim dostupnim statističkim podacima o stanju obolijevanja od karcinoma prostate u Crnoj Gori, ova bolest se javlja kod oko 7% populacije muškaraca starijih od 40 godina, a njegova učestalost raste sa starenjem. Nezavisno od vrste promjene, danas se smatra da čak oko 80% populacije muškaraca starijih od 50 godina ima potrebu za praćenjem stanja prostate od strane stručne osobe. Treba imati na umu da Monstatovi podaci za 2006. godinu pokazuju da je stopa umiranja od ove vrste bolesti bila 13.96%.

enzima, te obavezna klinička kontrola od strane urologa, dobar su osnov za ustanovljenje parametara zdravlja prostate. Ove mjere treba imati na umu tim prije ukoliko muškarac potiče iz porodice čiji su članovi muške loze imali ovu vrstu oboljenja. Tzv. familijarni tumori imaju dvostruko veću šansu da se pojave kod prvog potomka muškarca koji je imao ovu bolest, a čak 10 puta je prisutnija kod drugog direktnog potomka u porodičnoj genezi muškaraca koji su bolovali od ovog karcinoma. Danas se ne može sa stoprocentnom sigurnošću govoriti o dominantnom uzročniku ove bolesti. Jasno je da način ishrane, životna sredina i porijeklo imaju određenu ulogu u svemu tome, ali još uvijek nedostaju precizni odgovori na uticaj polnih bolesti, virusne etiologije i profesije. Noviji podaci pokazuju da povećena seksualna aktivnost ne djeluje podsticajno na razvoj ove bolesti. Uticaj alkohola može se ogledati u dijelu opstruiranja mokraćnog pražnjenja, a podsticaj za razvoj ove bolesti uočen je tek u nekim ekstremnim slučajevima. Kod mlađih muškaraca bolest može imati veoma agresivan tok, zbog, po pravilu, dobrog zdravlja ostalih vitalnih organa. Simptomatologija je raznovrsna ali

nekarakteristična za isticanje sumnje na postojanje bolesti. - Od kad počne začetak samog karcinoma dok on ispuni kliničku simptomatologiju, prođu godine. Kod pojedinih pacijenata karcinogeneza sigurno traje po 10 godina dok se ne pojavi simptomatologija koju on misli da treba da prijavi ljekaru - objasnio je doc. Kavarić. Prikazujući visoko izraženu senzitivnost postupka uspostavljanja dijagnoza, doc. Kavarić je opisao veliki broj modaliteta prisustva bolesti. Za ishod liječenja ove ćudljive bolesti veoma je važno reagovati kada je bolest u ranoj fazi razvoja. Ovu činjenicu naročito treba da imaju na umu pacijenti, a naravno i njihovi izabrani ljekari i urolozi. Bez obzira na to da li će se odlučiti za neku od terapija suzbijanja uticaja hormona testosterona, relaksacija mokraćnih puteva, uticaja na volumen prostate, za radioterapiju ili hiruršku intervenciju, obaveza je ljekara da razmišlja i o kvalitetu života pacijenta. Ovo, prema tumačenju doc. Kavarića, ima posebnu težinu kada je riječ o seksualnoj aktivnosti muškarca. Slažući se u ocjeni da projekti koje nalaže Memorandum o saradnji ranije imenovanih institucija predstavlja veoma značajan korak u jačanju zdravstva, predstavnici ustanova koje su stale iza projekta izrazili su spremnost da se proces preventivnog ispitivanja prisustva karcinoma prostate realizuje u što skorijem periodu. - Sigurna sam da ćete podržati ove aktivnosti, da ćete biti strpljivi da do početka realizacije tog pilot-projekta krenemo sa jednim manjim brojem pacijenata - da bi iskustvo iz tog projekta koji je bio kod nas i kod vas bio prilika da se uradi jedan nacionalni program, kada će Država Crna Gora morati da obezbijedi sredstva za sve pacijente sa više od 50 godina - naglasila je direktorica Danilovgradskog doma zdravlja Zorica Kovačević. Ovakvi projekti trebalo bi da predstavljaju redovnu praksu u svim ustanovama najnižeg nivoa zdravstvene zaštite u Crnoj Gori. Na taj način povećala bi se dostupnost metode a time i broj opserviranih slučajeva. Sve to, naravno, utiče na poboljšanje opšte slike javnog zdravlja.

SIMPTOMATOLOGIJA Kod velikog broja pacijenata kod kojih se razvija rak prostate, izraženo je odsustvo simptoma. Simptomi su najčešće slični kao i kod drugih oboljenja prostate ili donjih djelova urinarnog sistema: 1. Učestalo mokrenje (polakiurija) 2. Otežano mokrenje (dizurija) 3. Učestalo noćno mokrenje 4. Osjećaj nedovoljno ispražnjene mokraćne bešike 5. Bolno mokrenje 6. Zastoji pri mokrenju 7. Promjena kvaliteta mlaza urina 8. Nemogućnost mokrenja (etencija urina) 9. Krv u urinu (hematurija) 10. Krv u spermi (hemospermija) 11. Poremećaj mehanizma erekcije.

ŠTA SVAKI ČOVJEK TREBA DA ZNA, brošura, doc. dr Dragoljub Perović; doc. dr Petar Kavarić, DZ „Dimitrije - Dika Marenić”, Danilovgrad, 2011.

A. R.

KAKO NASTAJE KARCINOM PROSTATE Autori: Prof. dr Bogdan Pajović Dr Nemanja Radojević Marko Vuković, student VI godine Medicinskog fakulteta u Podgorici

Uzrok nastanka karcinoma prostate još uvijek nije poznat. Epidemiološke studije ukazuju na to da različiti faktori mogu biti od značaja za njegovu pojavu i da oni počinju da djeluju relativno rano u toku života, ispoljavajući zatim neprekidno svoje dejstvo. Eksperimentalna i klinička ispitivanja pokazuju da u razvoju karcinoma prostate djeluju dvije vrste faktora. „Faktori inicijacije” izazivaju „malignu transformaciju” epitela žljezdanih mješkova i izvodnih kanalića prostate. Pod dejstvom faktora inicijacije od normalnih ćelija nastaju maligne ćelije koje imaju sposobnost neograničenog razmnožavanja, invazije normalnih tkiva i sposobnost metastaziranja.

Slika 1. Prikaz invazije tumorskog tkiva u okolinu

Faktori inicijacije nažalost još nijesu tačno poznati. Bolje su proučeni „faktori promocije”, koji stimulišu već stvorene kancerske ćelije na ubrzani rast. U faktore promocije spadaju: muški polni hormoni, nasljedna sklonost, način ishrane, uticaj spoljašnje sredine, a možda i neki virusi. Genetska dispozicija označava nasljednu sklonost ka pojavi karcinoma prostate, kao što je dokazano i kod nekih drugih

tumora. Prenosioci nasljednih osobina su tzv. hromozomi, koji se nalaze u jezgru ćelije. U ćelijama čovjeka se nalazi 46 hromozoma, od kojih su dva (X i Y hromozom) važni za određivanje pola individue. Hromozomi se sastoje od manjih bioloških jedinica koje se zovu geni. Pojedini geni ili grupe gena prenose određene nasljedne osobine (boja očiju, građa tijela i druge tjelesne osobine). Otkriveni su i geni koji utiču na pojavu nekih formi karcinoma. Postoje dvije grupe ovih gena. Geni koji kontrolišu normalne procese sinteze proteina zovu se „protoonkogeni”, a njihove abnormalne varijante koje dovode do maligne transformacije ćelija nazivaju se „onkogeni”. Drugu grupu čine tzv. „geni supresori tumora”, koji normalno sprečavaju pojavu tumora. Inaktivacija supresorskih gena dovodi do pojave kancerskog rasta. Kratko se može reći da aktivacija onkogena ili inaktivacija „tumor-supresornih gena” može biti odlučujući faktor za razvoj karcinoma. Normalne ćelije prostate mogu biti izložene stalnim ili ponovljenim uticajima, koji izazivaju oštećenje genoma (skup svih gena), što stimuliše „neoplastičnu transformaciju” ćelija. Ovo oštećenje genoma može biti izazvano raznim faktorima sredine, u koje spada i nepravilna ishrana. Poremećaj inaktivacije različitih kancerogenih materija takođe može biti uzrok oštećenja genoma. Genetske abnormalnosti nastaju i zbog mutacija, abnormalnih promjena nekih gena koje omogućavaju sintezu abnormalnih proteina. To mijenja funkciju oboljelih ćelija, koje više ne podliježu normalnim regulatornim uticajima u tijelu. Većina ovih mutacija je stečena i one nastaju u toku života. Rijetko kada su mutacije gena nasljedne i čine osnovu za hereditarnu formu karcinoma. Kao posljedica ovih mutacija nastaje aktivacija protoonkogena u aktivne onkogene, ali dolazi do inaktivacije gena supresora tumora. Većina karcinoma prostate ispoljava oštećenje somatskog (tjelesnog) genoma, koje se, međutim, razlikuje od slučaja do slučaja. Oksidativno oštećenje genoma može biti izazvano zapaljenjskim procesima, jonizujućim zračenjem, steroidnim hormonima, raznim toksinima i sastojcima hrane. Organizam je, znači, izložen dejstvu različitih kancerogenih uticaja čija inaktivacija može biti poremećena različitim mehanizmima.

Naša današnja saznanja o genetskim poremećajima kod muškaraca sa karcinomom prostate, relativno su oskudna. Analize genetskog materijala ukazuju da su abnormalnosti hromozoma 8, 10 i 16 udružene sa inicijacijom karcinoma prostate. Mutacija gena je promjena genetskog materijala čije se posljedice prenose i na potomstvo. Mutacija p53 gena, koji je inače jedan od poznatih „tumor-supresornih gena” opisana je i u ćelijama karcinoma prostate i njegovih metastaza. Ovo potvrđuje da su specifični geni značajni za nastanak karcinoma prostate. Hereditarni karcinom prostate je vrsta karcinoma koji nastaje zbog nasljeđivanja naročitog gena, lokalizovanog na hromozomu 1. Zbog ove lokalizacije ovaj gen je poznat kao hpk 1. Nasljedni karcinom prostate srećom nije čest. Na hereditarnu formu otpada samo 9% ukupnog broja karcinoma prostate. Karakteristično je da se nasljedni karcinom javlja u relativno mladim godinama. Gotovo ½ muškaraca sa nasljednim karcinomom prostate ima manje od 55 godina u vrijeme postavljanja dijagnoze. Takođe je karakteristično da 1/3 muških članova u porodici čiji jedan član ima hereditarni karcinom, nosi ovaj specifični gen (HPC 1). U ovakvim porodicama može da oboli veći broj muških članova u relativno mlađoj dobi. Pored gena lokalizovanog na hromozomu 1, nađen je i lokus (mjesto) prijemčivosti na X hromozomu. Neka ranija ispitivanja ukazivala su na moguću nasljednost karcinoma prostate vezanu za X hromozom. U novije vrijeme ispitivanje 360 porodica sa karcinomom prostate (SAD, Finska, Švedska) pokazalo je da oko 16% bolesnika sa karcinomom prostate ima abnormalni gen na X hromozomu. Na nasljednu sklonost nekih bolesnika ukazuje i pojava „porodične forme” karcinoma prostate. Termin „familijarni karcinom” upotrebljava se kada dva bliska člana porodice (otac i sin ili dva brata) imaju karcinom prostate. Rizik od razvoja karcinoma prostate veći je 2-3 puta kod muškaraca čiji su otac ili brat imali ovaj karcinom. Rizik je nešto manji (1,7 puta) ako je karcinom prostate imao muški rođak u drugom stepenu srodstva (djed, ujak ili stric). Rizik je, međutim, 8 puta veći ako su od karcinoma bolovala dva muška rođaka, jedan u prvom, drugi u drugom stepenu srodstva. Muškarci iz ovakvih porodica treba da se redovno pregledaju 2 puta godišnje, već poslije 40-te godine života, zato što se familijarna forma karcinoma javlja u mlađim godinama (prosječno 55 godina), češće nego u opštoj populaciji (prosječno 70 godina). Abnormalni geni nasljeđuju se kao dominantno svojstvo. Ipak se može reći da su genetičke abnormalnosti kao uzrok karcinoma prostate rijetke. One nijesu nađene kod više od ¾ bolesnika. Brojni podaci ukazuju na značaj rasnog faktora. Karcinom prostate je znatno češći kod pripadnika bijele rase nego kod žute rase (godišnje oboli 20-40 od 100.000 muškaraca). Tako je karcinom prostate relativno rijedak kod muškaraca u Japanu (4-10 na 100.000 muškaraca godišnje), u Indiji (6 na 100.000) i Kini (15 na 100.000), Singapuru i Hong-Kongu (5 na 100.000). U SAD-u je učestalost kliničkog karcinoma prostate dva puta veća kod crnih nego kod bijelih Amerikanaca, a kod ovih je 2 puta veća nego kod Japanaca koji žive u SAD-u. Rizik od karcinoma prostate iznosi oko 10% za Afroamerikance, a samo 5% za bijele Amerikance. Karcinom prostate javlja se kod crnih Amerikanaca u relativno mlađem uzrastu i ima veći maligni potencijal, veću smrtnost i lošiju prognozu nego kod bijelih Amerikanaca.

Svi ovi podaci ukazuju na značaj rasnog i etničkog faktora za pojavu karcinoma. Odavno se sumnja da hormoni imaju uticaj na nastanak i dalji razvoj karcinoma prostate, ali su dokazi u prilog ovom mišljenju više indirektne prirode. Poznato je da evnusi (muškarci kastrirani prije puberteta) ne obolijevaju od raka prostate. Isto važi i za evnuhoide, muškarce kastrirane u mlado adultno doba. To, međutim, može biti posljedica slabe razvijenosti žljezdanog epitela zbog nedostatka muških polnih hormona (androgena), tako da faktori odgovorni za postanak raka prostate nemaju osjetljivu podlogu za svoje dejstvo. Značajno je da se pubertet sa zakašnjenjem javlja kod muškaraca koji kasnije obolijevaju od karcinoma prostate. Karcinom je češći kod muškaraca koji u toku života ispoljavaju veću seksualnu aktivnost, uz sklonost ka promiskuitetu. Kao uzrok se pominje poremećaj metabolizma polnih hormona, pri čemu nastaju kancerogene materije, ali ova hipoteza do sada nije dokazana. Poznata je velika zavisnost karcinoma prostate od prisustva normalnih količina androgena. U njihovom prisustvu rast karcinoma prostate je mnogo brži nego ako se njihov nivo značajno smanji, što se koristi u svrhu liječenja. Povećani nivo ženskih polnih hormona (estrogena) usporava razvoj karcinoma prostate. U bolesnika sa cirozom jetre karcinom prostate se rijetko kada javlja, zbog visokog nivoa estrogena u cirkulaciji koje u nedovoljnoj mjeri neutrališe bolesna jetra. Iako nema dokaza da hemijske materije djeluju kao izazivači karcinoma prostate (karcinogeni agensi) ili kao pomažući faktori za razvoj tumora (kokarcinogeni) zapaženo je da su izvjesne profesije udružene sa većim rizikom. Rizik od pojave karcinoma prostate veći je kod radnika u tekstilnoj i hemijskoj industriji, industriji gumenih proizvoda, kod štampara i radnika izloženih dejstvu kadmijuma. Neki su našli veću učestalost ovog karcinoma u gradovima, što pripisuju zagađenju vazduha. Drugi su našli veću učestalost kod zemljoradnika, zbog dejstva materija koje se upotrebljavaju u poljoprivrednoj proizvodnji (sredstava protiv štetočina, sredstava za fertilizaciju). Uživanje alkohola i duvana nema uticaja na pojavu oboljenja. Ipak je zapažena nešto češća pojava u jakih pušača (više od 40 cigareta dnevno). Moguće je da neki virusi igraju ulogu u pojavi raka prostate, ali direktnih dokaza nema. U tkivu prostate utvrđene su elektronskom mikroskopijom virusne čestice, ali njihov uzročni značaj nije dokazan. Izgleda da način ishrane može da ima izvjestan značaj. Niska učestalost raka prostate u Japanu nije uslovljena samo rasnim osobinama, već i načinom ishrane, u kom preovlađuje riblje meso, zeleno i žuto povrće, bogato vitaminima C, E i A. Među japanskim emigrantima u SAD raste učestalost raka prostate kada tamo prihvate uobičajenu ishranu bogatu životinjskim mastima, mesom, jajima i uljima. Visok sadržaj životinjskih masnoća može da utiče na metabolizam holesterola i steroidnih hormona. Pri spremanju mesa nastaju neke materije (nitrozoamini) koje imaju kancerogeno dejstvo. Iz svega se može zaključiti da za pojavu raka prostate nije odgovoran samo jedan faktor, već više njih. Za pojavu raka prostate vjerovatno je potrebno kompleksno dejstvo više raznih materija koje treba da određeno vrijeme i u određenoj količini djeluju. Koje su to materije i kakav je tačan način njihovog dejstva, još nije poznato.

Crnogorska akademija nauka i umjetnosti organizovala simpozijum o tumorima glave i vrata

TUMORI GLAVE I VRATA DANAS Iako ne naročito poznati kao opasnost koja se može preduprijediti, tumori glave i vrata danas predstavljaju grupu bolesti od kojih u Evropi godišnje oboli oko 150.000 osoba. Budući da procjena trenda rasprostiranja ovih bolesti nije nimalo ohrabrujuća, te da se smatra da će navedena cifra u periodu koji je pred nama biti multiplicirana, jasno je da potreba za uticajem na svijest građana predstavlja neophodnost čiji je jedini cilj očuvanje zdravlja građana. U tom smislu, pod okriljem Crnogorske akademije nauka i umjetnosti 25. aprila organizovan je simpozijum „Tumori glave i vrata”. Organizacioni odbor Simpozijuma - dr sc. med. Elvir Zvrko, Centar za mlade naučnike CANU, prof. dr Goran Nikolić, predsjednik Odbora za medicinska istraživanja CANU - koncipirao je događaj sačinjen od veoma sadržajnih stručnih izlaganja cijelog niza naučnika, istraživača i praktičara. Simpozijum u CANU-u realizovan je u odvojenim sesijama i sa propratnim diskusijama. PREVENCIJA EDUKACIJOM Govoreći na otvaranju Simpozijuma o tumorma glave i vrata, predsjednik CANU-a, akademik Momir Đurović ukazao je na problem nesavršenosti ljudskog organizma. On je ovom prilikom istakao značaj usavršavanja tehnoloških mogućnosti. - Tačno je da mi danas ne možemo napraviti savršeni mozak, ali je isto tako tačno da ćemo za 200-250 godina napraviti mnogo savršeniji mozak - naveo je akademik Đurović. U ime Odbora za medicinska istraživanja CANU-a prisutnima se obratio istaknuti naučni radnik prof. dr Goran Nikolić, vanredni član CANU-a. U nizu savremenih tehnoloških opcija, on je ukazao na značaj i posebna očekivanja od primjene nanotehnologije i molekularnog imidžinga. U benefite njihove primjene spadaju preciznije planiranje terapije antitumorskim ljekovima i individualizacija liječenja. - Danas se smatra da u svijetu ima oko 13 miliona novootkrivenih slučajeva u toku godine, oko 8 umire, a ako se ovo nastavi, 2030. godine će biti oko 20 miliona novootkrivenih

slučajeva i oko 13 miliona smrtnih slučajeva. Ukoliko se stepen obolijevanja poveća za samo jedan procenat na globalnom nivou, 2030. biće oko 27 miliona novooboljelih i oko 17 miliona smrtnih slučajeva - objasnio je dr sc. med Elvir Zvrko iz Kliničkog centra Crne Gore, jedan od inicijatora i moderator ovog skupa. On je dalje objasnio da se smatra da je čak oko 40% svih karcinoma navedene lokalizacije preventabilno. Na nivou Crne Gore cifre govore da se godišnje dijagnostikuje 16001900 novooboljelih, a 900-1000 osoba umre kao žrtva ovih bolesti. Najčešće kao skvamocelularni, u većem procentu zastupljeni u populaciji muškaraca i kod osoba starije dobi, tumori glave i vrata skoro po pravilu su posljedica konzumacije duvanskih proizvoda. Naravno, postoje i drugi faktori rizika: konzumacija alkolnih pića, infekcija humanim papiloma virusom, ali i promiskuitetnost itd. Suzbijanje faktora rizika stoga i predstavlja važnu sugestiju za borbu s ovom vrstom oboljenja. Maligni tumori glave i vrata malo su poznat entitet u opštoj populaciji, ali ljekari i upućeni jako dobro znaju u kojoj mjeri oni mogu da pokvare kvalitet života oboljele osobe i njenog okruženja. Da bi se pacijentu obezbijedio maksimalan nivo medicinske njege, veoma je važno u izboru terapije voditi računa i o ovom segmentu. Naročito je to ozbiljan problem ukoliko se radi o djeci kao pacijentima. Prof. dr Anton Mikić, sa Kliničkog centra Srbije prikazao je osnovne vrste tumora i njihove karakteristike u ovoj grupi pacijanata. Poseban problem u ovom dijelu predstavljaju recidivantnost i obilno krvarenje pri izvršenju hirurške intervencije, a embolizacija, hirurška i hormonska terapija čest put za rješenje problema. Prof. dr Agima Ljaljević sa Instituta za javno zdravlje opisala je tumore kao vodeći problem u javnom zdravlju. Prevencija i organizacija efikasnog pružanja zdravstvenih usluga u sistemu, akcentovani su i ovom prilikom. Dajući prikaz brojnih slučajeva iz prakse, doc. dr Mileta Golubović sa Kliničkog centra Crne Gore prikazao je savremene tendencije u patohistološkoj dijagnostici malignih tumora. Dajući dijahroni opis dijagnostičkih metoda, on je naveo i da uprkos primjeni identičnih načina liječenja pojedini pacijenti reaguju na nepredviđen

način. Genetska struktura tumora umnogome određuje njegov tok razvoja, a to polje u ovom trenutku predstavlja istraživački uzazov. U nizu brojnih tema predstavljenih na ovom simpozijumu bilo je riječi o specifičnostima pojedinih vrsta tumora. Doc. dr Zoran Mirković, sa Vojnomedicinske akademija u Beogradu, govorio je o tumorima hipofarinksa. O aktuelnoj dijagnostici i terapiji karcinoma larinksa govorio je mr sc. med. dr Mirko Popović, sa Kliničkog centra Crne Gore u Podgorici a o tretmanu stenoza traheje slikovito je govorio dr Milan Mijović, direktor Kliničkog centra Crne Gore. Kada su u pitanju tumori uha, u okviru predavanja doc. dr Miroljuba Todorovića bilo je riječi o karcinomima spoljašnjeg uva, a na veoma značajnu grupaciju ovih tumora - tumora štitaste žlijezde ukazao je i dr sc. med. Aleksandar Filipović. Bogatstvo tema i informacija ponuđenih na ovom simpozijumu projektovani su na što obuhvatnije informisanje o vrstama obolijevanja, opažanja, dijagnostikovanja, liječenja i praćenja stanja pacijenta. Važne preporuke čine suzbijanje faktora rizika, odlazak kod ljekara odmah po ustanovljenju devijantnog funkcionisanja dijela gornjeg disajno-digestivnog trakta i štitaste žlijezde. To je trenutak kada terapijsko djelovanje uglavnom ima efekta na izlječenje. A. R.

U SVIJETU SLAVNIH

PL AVA KRV I ŽIVOTNE PRIČE Od 1818. godine, kada je izvršena prva uspješna transfuzija ljudske krvi sa muškarca na njegovu suprugu koja je krvarila nakon rađanja, sve do prošle godine, kada su prve crvene krvne stanice koje su stvorene u laboratoriji ubrizgane u čovječiji organizam, transfuzija predstavlja veoma važan medicinski metod. Ovaj sistem ukazivanja pomoći nije naravno stran ni onima plave krvi - slavnim ličnostima. U vrijednost krvi možda najbolji uvid imaju borci u koridama. Hoze Tomas, slavni španski toreador imao je nezaboravno iskustvo u toku jednog okršaja. O brutalnosti okršaja koji se dogodio prije dvije godine obaviještena je cijela svjetska javnost. Hirurška operacija koja je uslijedila nakon ovog nesrećnog slučaja

trajala je tri i po časa, a nesrećni toreador primio je čak 8 litara krvi. Ne tako davno jedan od slavne braće Gib iz sastava Bi džiz nakon niza hemoterapija uočio je da stalne transfuzije krvi predstavljaju realnost na koju će morati da se navikne. Jedan od njegovih zaključaka objavljen je u britanskoj štampi: - Ponekad se pitam da li tragedija koju je preživjela moja porodica, uključujući smrt Endija i Moris u tako ranom uzrastu, vrsta plate za svu slavu i bogatstvo grupe. Ipak, ne razumijem, jer imamo solidan uspjeh samo zahvaljujući tome da radimo izuzetno teško. - Bolest, koja se ovdje doživljava ne samo kao neminovnost života, izazov je sa kojim se slavni na različite načine suočavaju.

Hoze Tomas

Isak Asimov Andreas Munzera

Ipak, krst prosječnosti nedavno je iskusila i poznata Britanka Amanda Holden, članica žirija Supertalenta, nakon svog drugog porođaja. Nakon što je na svijet carskim rezom donijela djevojčicu Holi Roz, obje su preživjele pravu dramu. Majka je izgubila nekoliko litara krvi i morala je primiti brojne transfuzije, a malena Holi nije disala nakon rođenja. Napokon, izborile su se za svoje mjesto pod suncem. Sa nemilim posljedicama inficiranja posredstvom transfuzije, suočili su se mnogi. Ova neželjena pojava nije zaobišla ni neke od slavnih ličnosti. Kao žrtve infekcije svoj život su nažalost završili Anita Rodik, britanska biznismenka veoma uticajna na polju kozmetike, koja je nakon transfuzije krvi bila zaražena virusom hepatitisa C. Isak Asimov, slavni autor djela naučnofantastičnog karaktera, nakon operacije srca bio je izložen transfuzji krvi zaražene HIV-om. Umro je zbog posljedica ove bolesti, 6. aprila 1992. godine. Slične sudbine bili su i Bili Grejem, nekadašnji rvački šampion, za kog se smatra da je zaražen krvlju protivnika za vrijeme jednog meča, Vili Dikson, legendarni svirač bluza, Majki Mantl, slavni košarkaš, te Frenk Rejnolds, poznati novinar.

Anita Rodik

Po veoma rizičnom eksperimentisanju sa krvlju zapamćen je slučaj bodibildera Andreasa Munzera. Kako bi povećao mišićnu masu, ovaj sportista nije oklijevao da upotrebljava drogu koja je uticala na zgušnjavanje krvi. U pitanju je bio jedini cilj da se poveća nivo glikogena u mišićima kako bi se oni tokom takmičenja uvećali. Pokazalo se da mu je slava draža od zdravlja. Prije nego što je umro, slavni bodibilder je odbio transfuziju krvi koja tada vjerovatno ne bi imala efekta. Plava ili uobičajeno crvena, krv nema cijenu. U ovom, kao i u svim pitanjima zdravlja, ne treba razmišljati ko je privilegovan. Nekada se događa da uprkos slavi, život napiše drugačiju priču.

Frenk Rejnolds

Hronika 4. april - USAGLAŠEN TEKST PROTOKOLA O ELIMINACIJI NEZAKONITE TRGOVINE DUVANSKIM PROIZVODIMA Nakon četiri godine pregovora, Međunarodno pregovaračko tijelo (Intergovernmental Negotiating Body, INB), uz učešće više od 135 zemalja, usaglasilo je tekst Protokola o eliminaciji nezakonite trgovine duvanskim proizvodima. Riječ je o prvom protokolu realizovanom u sklopu Okvirne konvencije Svjetske zdravstvene organizacije, koji se odnosi na kontrolu distibucije duvanskih proizvoda. Protokolom se, po opisu dostupnom na internet stranici Svjetske zdravstvene organizacije, utvrđuju aktivnosti koje se smatraju nezakonitim i predviđaju mjere međunarodne saradnje u izvršenju kaznenih mjera. Izdavanje posebnih dozvola, odgovornost, dijeljenje informacija i uzajamna pravna pomoć, trebalo bi da u budućnosti predstavljaju uobičajenu praksu u nadzoru protoka ovih proizvoda. - Nezakonita trgovina povećava pristupačnost i dostupnost duvanskih proizvoda, čime se doprinosi širenju epidemije konzumacije duvana, što je globalni problem sa ozbiljnim posljedicama po zdravlje. To, takođe, podriva nacionalne ekonomije i vladine projekte za kontrolu duvana - navodi se u objašnjenju objavljenom 4. aprila. Planirano je da Protokol bude dostavljen na razmatranje i usvajanje na Konferenciji Svjetske zdravstvene organizacije koja će u novembru biti održana u Seulu. 7. april - DOBRO ZDRAVLJE DODAJE GODINE ŽIVOTU Svjetski dan zdravlja, koji se sada već tradicionalno obilježava 7. aprila, bio je razlog da se u većini zemalja svijeta osvježi pogled na podatke o starenju, kako bi se doprinijelo boljem razumijevanju potreba starijih osoba. Ovogodišnji praznični slogan glasio je: - Dobro zdravlje dodaje godine životu. U cilju sprovođenja projekta obezbjeđenja zdravijeg i aktivnostima ispunjenog starenja, na Gerontološkom kongresu Svjetske zdravstvene organizacije ukazano je na posebne mjere prevencije i suzbijanja posljedica bolesti. U narednih pet godina, po prvi put u istoriji, populacija ljudi starosti 65 i više godina brojčano će nadmašiti populaciju djece mlađe od pet godina, navedeno je između ostalog.

23. april - ŠIROM SVIJETA OBILJEŽENA NEDJELJA IMUNIZACIJE Po prvi put u istoriji obilježavanja Nedjelje imunizacije, zdravstvene zajednice regiona svijeta istovremeno su fokusirane na promovisanje značaja vakcinacije u borbi protiv smrtonosnih bolesti. Svjetska nedjelja imunizacije održana je posljednje sedmice aprila - od 21. do 28. Aktivnosti održane u više od 180 država svijeta imale su zajednički moto: - Zaštiti svoje okruženje: vakciniši se. - Vakcine imaju moć ne samo da sačuvaju već i da transformišu život - daju priliku djeci da odrastu zdravo, da idu u školu i poboljšaju svoje izglede za život - objasnio je direktor Odjeljenja za imunizaciju Svjetske zdravstvene organizacije dr Žan-Mari Okvo-Bele na konferenciji organizovanoj povodom promocije ovog događaja. Ovom prilikom ukazano je na mogućnost preveniranja pojave gripa, meningitisa i karcinoma grlića materice primjenom pravovremene imunizacije. Intenziviranjem imunizacija planirano je da se spriječe dva-tri miliona smrtnih slučajeva koji nastaju kao posljedica bolesti kao što su difterija, male boginje, zauške, rubeola, difterija, tetanus i veliki kašalj. U cilju realizacije ovog, četvrtog u nizu Milenijumskih ciljeva Svjetske zdravstvene organizacije, a u okviru tekuće Decenije vakcine, u raznim regionima svijeta realizovane su ciljane aktivnosti na sprovođenju i lansiranju novih imunoloških programa za kojima postoji regionalna potreba. U regionu Evrope, saopšteno je na sajtu Svjetske zdravstvene organizacije, postoji poseban fokus na zbrinjavanju socijalnih grupa ugroženih izostankom primjene imunizacija, kao i potreba da se kontroliše aktuelna epidemija malih boginja. 25. april - ANTIMALARIJSKE AKTIVNOSTI U SVIJETU U susret Svjetskom danu malarije koji se od 2007. godine obilježava 25. aprila, u sjedištu Svjetske zdravstvene organizacije u Ženevi, 4. aprila priređen je skup na kom je revidiran učinak na planu suzbijanja ove bolesti. Iako je evidentiran globalni napredak, još jednom je istaknuta potreba za dodatnim jačanjem borbe. Upućujući poziv ugroženim državama i donatorima da se usredsrede na univerzalni pristup u primjeni dijagnostičkih

testova i antimalarijskog liječenja i izgradnju efikasnih sistema nadzora malarije, Svjetska zdravstvena organizacija sugerisala je primjenu svoje nove inicijative, T3 testa. Direktorica ove organizacije dr Margaret Čen, ovom prilikom je saopštila da je borba protiv navedene bolesti u toku posljednjih 10 godina urodila spasavanjem više od milion života. Upozoreno je, takođe, da se u polovini svih zemalja u Africi u kojima je ova bolest prisutna, više od 80% slučajeva još uvijek tretira bez dijagnostičkog ispitivanja. Bolest koja u svijetu godišnje izaziva oko 655 000 smrtnih slučajeva i dalje se javlja u 99 zemalja. Oko 560 000 žrtava jesu djeca mlađa od pet godina starosti, a to, po proračunu Svjetske zdravstvene organizacije, znači da ona svakog minuta ubije po jedno dijete. 25. april - PSORIJAZA / KARDIVASKULARNA OBOLJENJA Psorijaze - hronična oboljenja koja pogađaju uglavnom kožu, po nedavno sprovedenim istraživanjima ruskih naučnika, mogle bi da budu posrednici u nastanku kardiovaskularnih oboljenja. Prema rezultatima istraživanja sprovedenog nad 4.000 pacijenata, objavljenom 25. aprila na medicinskom portalu Pain.ru, metabolički sindrom gojaznosti, visokog krvnog pritiska, insulinske rezistencije i povišenog nivoa triglicerida u krvi, doveden je u vezu sa prisustvom psorijaze. Poznato je da su sva navedena stanja prepoznata kao mogući preduslovi za razvoj kardiovaskularnih bolesti. Ovom prilikom navedeno je da čak 50 odsto smrtnih slučajeva osoba koje pate od teškog stanja psorijaze nastaje zbog bolesti kardiovaskularnog sistema.

o značaju ovog sistema. Budući da kiša koja je tih dana padala nije zaobišla ni ovaj grad, aktivisti su bili prinuđeni da ponesu i još jedan dio asesoara - kišobran boje krvi. Prema izvještaju dostupnom u britanskoj štampi1, zalihe krvi u Britaniji trebalo bi da su za 30 % veće nego što je to slučaj u ovom trenutku.

29. april - ŽENE PRECJENJUJU EFEKTIVNOST KONTRACEPTIVNIH SREDSTAVA Istraživači Univerziteta „Vašington” u Sent Luisu, krajem aprila objavili su u Časopisu za ginekologiju i akušerstvo podatke anketnog istraživanja o efikasnosti kontracepcije, sprovedenog nad 4,144 ispitanica. Skoro polovina svih žena procijenila je efikasnost većine kontraceptivnih metoda, pri čemu je više od 45% precijenilo efikasnost sredstava koje koriste. Kada je riječ o efikasnosti primjene kondoma, ona je takođe bila veoma visoko postavljena u odnosu na njihov stvarni uticaj na zaštitu od neželjene trudnoće.

26. april - KOLIKO JE VAŽNA SNABDJEVENOST BOLNICA KRVLJU ? U susret održavanju Londonske olimpijade 2012, krajem aprila ulicama glavnog britanskog grada prošetala je neobično odjevena grupa aktivista organizacije „NHS Blood”, čiji je cilj bio da utiču na svijest građana o angažovanju u programima davalaštva krvi. Projekat zamišljen kao vizuelni atak na svijest, podrazumijevao je da mladići i djevojke budu odjeveni u donji veš boje kože, sa piktoreskno prikazanim sistemom krvnih sudova na koži, što bi trebalo da podstakne prolaznike na razmišljanje

1 Dejli mejl, 26. april: Clots! Campaigners strip down for blood donor appeal ahead of the Olympics. . . shame they forgot about the weather

International Health d.o.o. Podgorica, ul. Vuka Karadžića 11 Tel./Faks: 020/ 231-342 Mob.: 067/ 612-611 www.internationalhealth.biz

GE132 dva puta jači antioksodant MEHANIZMI DEJSTVA GE132: SASTAV:

- Stimulacija imunog sistema - Visoko povećanje nivoa kiseonika u ćelijama

Organski germanium 100mg Matični mliječ 130mg Dupli ajkulin protein 30mg Zeleni čaj 80mg Ekstrakt koščice crvenog groždja 80mg Ekstrakt latice ruže 80mg

Prije upotrebe detaljno pročitajte uputstvo, ako vam je potrebna još neka dodatna informacija ili savjet obratite se ljekaru ili farmaceutu

Poznati i zdravlje: Damir Haverić, maneken

PRUŽATI LJUBAV I NE ZABORAVLJATI PRAVE VRIJEDNOSTI ŽIVOTA Maneken modnog studija „Cosmopolitan”, Damir Haverić, 24-godišnji mladić, nekoliko godina uspješno se bavi manekenstvom. Zaštitno je lice brendova „Antony morato” i „Puma” za područje Crne Gore. Redovan je student Fakulteta za fizičku kulturu u Nikšiću, a bavi se i najvažnijom sporednom stvari na svijetu - fudbalom. Uvijek pozitivan i raspoložen, omiljen je među prijateljima, voli izlaske i druženja, a porodicu smatra svojom oazom odakle crpi pozitivnu energiju. Zašto si odlučio da se baviš manekenstvom i da ono bude tvoj životni poziv? Manekenstvom sam se počeo baviti sasvim slučajno. Moj drug i komšija Srđa predložio mi je da se oprobam kao maneken, rekavši mi da imam sve predispozicije koje su potrebne jednom manekenu. To mi se učinilo veoma interesantnim i drugačijim od svega što sam radio do tada. Bio je to jedan izazov više, nešto novo, a ja volim izazove i tako je sve počelo. Međutim, manekenstvo ne smatram poslom već hobijem, pošto ono ne može vremenski dugo da traje. Iako je u našoj zemlji muška moda još uvijek nedovoljno razvijena, ti si učestvovao u skoro svim dosadašnjim modnim manifestacijama ? Modna industrija u Crnoj Gori je u usponu, štaviše, kod nas se godišnje ogranizuje mnogo više modnih manifestacija nego u okruženju, što je za svaku pohvalu za organizatore, dizajnere, modne kuće i iskreno se nadam da će tako biti i ubuduće. Dobar fizički izgled osim genetike podrazumijeva i određeni režim ishrane ? Veoma je bitna pravilna ishrana, treninzi, ali ne treba zanemariti genetiku. Jako vodim računa o ishrani, jedem 5

pravilno raspoređenih obroka, pijem dosta tečnosti. Slatkiše gotovo da i ne konzumiram, ali naravno, i ja nekada imam izuzetaka kada se opustim i uživam u hrani. Uz pravilnu ishranu potrebno je i dosta treninga. Da li i koliko često treniraš ? Svakog dana redovno treniram dva puta po dva sata. Trening je sastavni dio mog života - čini da se osjećam bolje i jače, a uz to doprinosi mom samopouzdanju. Postoji li trema na revijama kada su svi pogledi upućeni ka tebi a ti u par minuta moraš da daš svoj maksimum i da na najbolji način prezentuješ model i kreatora čiji model nosiš? Možda je postojala prva dva-tri puta, sada već ne. Više je to neki lijepi osjećaj, jednostavno, volim to i uživam. Okružen sam lijepim stvarima koje su sastavni dio jednog modnog događaja. Jesi li nekada imao neki peh na modnoj reviji ? Nijesam, što ne znači da se nije desilo drugima a da se neće možda i meni desiti - jer dok traju revije, u bekstejdžu vlada haos.

Na koji način provodiš slobodno vrijeme. Kako se opuštaš ? Šetam, gledam filmove, čitam, igram fudbal, a tu je i djevojka kojoj poklonim dio svog slobodnog vremena. Da li bi na osnovu sopstvenog iskustva preporučio mladim osobama da se bave manekenstvom i koji bi bili tvoji savjeti za njih ? Svakako da bih, jer je to jedno lijepo iskustvo. Može i da se zaradi novac, stiče se dodatno samopouzdanje, a tu su i nezaboravna druženja, putovanja u različite zemlje, upoznavanje različitih kultura, sklapaju se nova prijateljstva, nove ljubavi, upoznaju se uspješne ličnosti... Mislim da su to dovoljni razlozi zbog kojih bi jednoj mladoj osobi preporučio da se bavi manekenstvom. Tvoj savjet za naše čitaoce ? Da paze na svoje zdravlje, da vode računa o ljudima koje vole, uživaju u životu, da pružaju ljubav i da ne zaboravljaju prave vrijednosti života. Milorad Aranitović

PO TREĆI PUT ORGANIZOVAN FESTIVAL ZDRAVLJA I ZDRAVIH STILOVA ŽIVOTA

U PODGORICI USPJEŠNO REALIZOVAN FESTIVAL ZDRAVLJA Festival zdravlja i zdravih stilova života upriličen je u popularnom tržnom centru „Delta City” u Podgorici 28. i 29. aprila. On je i ove godine organizovan pod logom Udruženja sportske medicine Crne Gore. MISLITE NA SVOJE ZDRAVLJE Treći festival zdravlja i zdravih stilova života imao je slogan Misli na svoje zdravlje. Ovom jednostavnom porukom organizatori su potencirali značaj osvješćivanja populacije o važnosti očuvanja zdravlja, a nizom ponuđenih sadržaja efektivno su prikazane mogućnosti takvog djelovanja. Festival koji je koncipiran kao program promotivnog tipa okupio je tridesetak izlagača - medicinskih centara, farmaceutskih i kozmetičkih kuća, proizvođača zdrave hrane, apoteka i medijskih kuća. Prvog dana trajanja Festivala, svečano je otvorena manifestacija, kojom prilikom su se prisutnima obratili dr Nebojša Kavarić, direktor Podgoričkog Doma zdravlja, Zorica Kovačević, direktorica Doma zdravlja u Danilovgradu, i naš poznati sportista Goran Radonjić. Specijalni gosti Festivala bili su ljekari Zavoda za sport i sportsku medicinu Srbije koji su po prvi put kod nas predstaviti ergospirometrijsko testiranje - dijagnostičku metodu za utvrđivanje zdravstvenog stanja sportista i rekreativaca. Posjetiocima su dijeljeni testeri farmaceutskih proizvoda i broji promotivni materijali, a u toku dvodnevne manifestacije oni su mogli uživati i u bogatom sadržaju pratećih programa. U tom smislu, upriličeno je predstavljanje plesnih škola „Jet Set” i „Dream” te Baletske škole „Princeza Ksenija”. Organizovano je besplatno mjerenje tjelesne težine i određivanje indeksa tjelesne mase, besplatno mjerenje nivoa krvnog pritiska, šećera u krvi i hidriranosti organizma.

Na štandovima izlagača prisutnih na Trećem festivalu zdravlja i zdravih stilova života, posjetioci su mogli pronaći 1001 detalj koji bi mogli uvrstiti u paletu svakodnevnih zdravstvenih pomagala. Ovom prilikom svoje djelatnosti predstavili su Kompanija Farmegra, Spa Medika, Samsara, Thera Band, Oriflame, Chiara Mont, SK Company, Bay Pharm, MBS, Alfa Ton Lekić, JU „Kakaricka Gora”, Revita, Eko Silver, TD Med Bar, Spirit DOO, Monna magazin, Vivax apoteka, Preporod NVO, Herbalife, Zdrava hrana, Udruženje sportske medicine, Agencija za antidoping u sportu, Institut za sport i sportsku medicinu, PZU Monte Medik Sport, PZU Anima Medika, Portal www.netordinacija.me i Polzela. U okviru ove manifestacije, kao jedini medicinski magazin u Crnoj Gori, promociju svojih izdanja imao je i magazin Medical.

RAZVOJ GINEKOLOŠKO-AKUŠERSKE SLUŽBE U ROŽAJAMA (Prvonagrađeni rad na Saboru ljekara Jugoistočne Srbije i Sjeverozapadne Crne Gore) NASTAVAK TEKSTA IZ PROŠLOG BROJA Autori: primarijus dr Izet Bralić, Dom zdravlja - Rožaje, Amer Bralić, „Jacobs University”, Bremen 1965. dr Redžep Dedeić završava Stomatološki fakultet u Beogradu, dolazi u rodno Rožaje gdje primjenjuje sav svoj raskošni talenat za organizaciju rada, i pokreće mnoge projekte koji su stagnirali, naročito u periodu od 1969-1972. god. kada je bio upravnik Zdravstvene stanice i kada se izborio za izgradnju novog velelepnog Doma zdravlja u kome danas radi 150 radnika. S pravom se kaže da je on otac Doma zdravlja. Dr Redžep Dedeić je imao veliku pomoć u realizaciji projekta izgradnje savremenog Doma zdravlja u Branku Filipoviću, tadašnjem direktoru Zavoda za socijalno osiguranje, rodom iz Danilovgrada. 1965. godine Stomatološki fakultet završavaju dr Jašar Dacić, dr Rešad Zejnelagić, a dr Sabahudin Višegrđanin zavrašava Medicinski fakultet. Svo ovo bogatstvo podataka iznio sam sa ciljem da stvorim vjerodostojnu sliku ambijenta u kome se počinjalo sa razvojem Ginekološko-akušerske službe u Rožajama. POČECI I RAZVOJ GINEKOLOŠKO-AKUŠERSKE SLUŽBE U ROŽAJAMA U već opisanom ambijentu, kao prva medicinska sestra akušerka u Rožaje 1956. god. dolazi Miroslava Ćosović, koja je radila sve do 63. god. 1957. godine dolazi Bosiljka Karađuzović, koja je radni vijek završila 1992. god. Za 35 godina rada babica Bosa je zapravo utemeljila struku i približila je svim ženama i bila prvi edukator zdravstveno neprosvijećenoj rožajskoj ženi. Danas živi u Rožajama. Nešto kasnije, 1971. godine, dolazi i kratko se zadržava Marija Krstović (1971-1972). Iste godine dolazi

i Misala Kačapor-Dacić, koja je radni vijek provela u Domu zdravlja, sve do maja 2006. god. kada odlazi u penziju. Svojim pregalačkim radom i snažnim karakterom ostaće primjer savremene medicinske sestre akušerke. Imao sam tu sreću da mi bude prvi saradnik u prethodnih 8 godina, prim. dr Izet Bralić u početku obavljanja svog specijalističkog rada. 1976. godine Rožaje dobija prvu akušerku iz Rožaja, Miliku Magdelinić-Ratković koja potiče iz poznate medicinske porodice1 i danas radi u Domu zdravlja, a zatim počinju sa radom i Jovanka Aleksić, 1976-1980, Emina Nikč-Kardović, 1977, koja i danas radi na Ginekološkom odjeljenju u Savjetovalištu za trudnice i patronaži, prva medicinska sestra Albanka u Rožajama Ismeta Kuč, 1980-1984, Zeliha Kardović-Kalač, 1987, koja do danas radi na Porodilištu, Jelena Veljić, koja je doselila 1988. i radi do danas. Mirsada Hosnić-Kalač počinje sa radom 1989. god. Ona uz rad završava i Višu medicinsku školu u Sarajevu i danas radi u Savjetovalištu za trudnice i adolescente u Domu zdravlja - Rožaje, kao i u Srednjoj medicinskoj školi u Beranama gdje vodi praktične nastavu iz zdravstvene njege. Enisa Avdić počela je da radi 1994. god. i kao i Hadija Agović (2004) radi i danas kao babica. Od 1956. godine povremeno dolaze ginekolozi, jednom sedmično, i to prvo dr Nikolić iz Raške koji je prvi uradio kiretažu,

Svijetla tradicija porodilišta u Domu zdravlja - Rožaje na najbolji način opravdava postojanje vanbolničkih porodilišta koja su oslonjena na regionalna bolnička porodilišta. Cifrom od 23. 000 porođaja i sa stopom smrtnosti porodilja od 0.0, ne mogu se pohvaliti ni mnoga bolnička porodilišta.

što je bilo novo za rožajske žene. 1958. god. povremeno dolazi dr Bogdanović iz Beograda, zatim ginekolog iz Bijelog Polja dr Miodrag Drago Jovančević koji je u Beranskoj bolnici 1960. godine osnovao Ginekološko-akušersko odjeljenje. Dolazio je jednom sedmično, petkom, po dva sata u Rožajama. Tri godine, 1960-1963, njegova babica je bila Naza Iković koja se kasnije preselila u Rožaje, ali nije radila kao babica. Dr Jovančević odlazi 1963. za Smederevo gdje mlad umire, u svojoj 41. god. 1966, nakon odlaska dr Jovančevića, Ginekološko odjeljenje u Beranama drži hirurg dr Čampar, sve do 1966. godine kada dolazi ginekolog Đuro Lacmanović i ostaje do 1968. I oni su povremeno dolazili i ordinirali u Rožajama. 1968. godine, dolazi dr Milutin Milo Milošević, koji takođe povremeno dolazi u Rožaje jednom sedmično. 1970. u Beransku bolnicu stiže i ginekolog dr Jezdo Guberinić. Početak sedamdesetih je veoma bitan u razvoju i Rožaja i Ginekološko-akušerske službe. 1971. specijalizaciju dobija dr Abdulah Kalač. 1972. godine izgrađena je magistrala koja prolazi kroz Rožaje i spaja ga sa Novim Pazarom i Beranama. 1973. godine u Beransku bolnicu dolaze tri ginekologa koji su dali značajan doprinos zdravstvenoj zaštiti žena u Rožajama jer su svi povremeno ordinirali u Rožajama. To su dr Strahinja Asović, dr Miomir Cimbaljević i dr Radoslav Kastratović. 1975. godine specijalizaciju iz ginekologije i akušerstva završava dr Abdulah Kalač, čime Ginekološko-akušerska služba u Rožajama dobija stalnog ginekologa. 1988. god. on dobija zvanje primarijusa. U toku svog radnog vijeka, kao ginekolog i kao dugogodišnji upravnik Zdravstvene stanice i kasnije direktor Doma zdravlja - Rožaje, znatno je unaprijedio zdravstvenu zaštitu žena. Svoj plodan radni vijek proveo je u Rožajama, sve do 2002. god. kada odlazi u penziju. Danas živi u Rožajama. Sredinom 1991. specijalizaciju iz ginekologije i akušerstva započinje dr Esad Kurtagić. On obavlja specijalistički staž u Beranama, Sarajevu, Bugarskoj i istu završava 1995. god. u Beogradu. U Domu zdravlja se zadržava kraće vrijeme, nakon čega odlazi u Južnoafričku Republiku gdje i danas uspješno radi na svojoj vlastitoj ginekološkoj klinici. 1995. godine dr Izet Bralić započinje specijalizaciju iz ginekologije i akušerstva. Specijalistički staž u trajanju od dvije godine obavlja u Opštoj bolnici - Berane. 6 mjeseci specijalističkog staža obavlja u Sarajevu i 18 mjeseci provodi u Beogradu, gdje 26. januara 1999. god. polaže specijalistički

ispit pred komisijom prof. Plećaša. Od tada radi na Ginekološko-akušerskom odjeljenju gdje je načelnik službe od 2002. god. Autor je više od 100 objavljenih stručnih radova iz oblasti ginekologije i porodiljstva objavljenih u domaćim i međunarodnim časopisima i zbornicima, od kojih 8 na svjetskim kongresima. U njima je obrađena rožajska i crnogorska patologija iz oblasti ginekologije i akušerstva. Titula primarijusa dodijeljena mu je 1. 2. 2007. god. 1995. god. dr Almina Dacić započinje specijalizaciju iz ginekologije i akušerstva i istu završava 27. 3. 2000. u Beogradu. Ona danas radi u Domu zdravlja - Rožaje i autor je više stručnih radova objavljenih u zbornicima. 2004. god. specijalističke studije započinje i dr Azra Lukač-Bralić, koja i danas radi kao izabrani ginekolog u Domu zdravlja - Rožaje. Ginekološko-akušerska služba je smještena u drugom bloku Doma zdravlja, na prvom spratu, na površini od 600 m2. Ima dvije ginekološke ordinacije, savjetovalište za žene, trudnice i adolescente, ultrazvučni kabinet opremljen 4D aparatom, aparatom „Aloka 1.100” u ginekološkoj ordinaciji i „Aloka SSD” u porođajnoj sali, tri dvokrevetne sobe na Ginekološkom odjeljenju, kao dvije apartmanske jednokrevetne sobe, sobu za pripremu trudnica, tri sobe sa 15 kreveta za porodilje, dvije porođajne sale, prostoriju za posjete trudnicama i porodiljama. Od opreme posjeduje dva ginekološka stola, 5 kompleta za intervencije, kolposkop, ultrazvučni aparat marke „Aloka 1100” opremljen vaginalnom, abdominalnom i sondom za pregled dojki i štitne žlijezde. ultrazvučni portabl aparat „SonoAC 300” u porođajnoj sali, CTG, transportni inkubator, dva porođajna stola. Ove godine smo proslavili jubilej 23. 000 porođaja. Odjeljenje je dobilo donaciju HISTEROSKOPSKE OPREME koju je donirala NVO TIKA i u procesu smo pripreme za početak obavljanja histeroskopskih dijagnostičkih procedura a u kasnijoj fazi i operativnih procedura. Ovo je, prema našim saznanjima, najveće vanbolničko porodilište i na prostorima bivše Jugoslavije i ima svijetlu tradiciju. Veliko olakšanje predstavlja nam blizina Porodilišta u Beranama i bezrezervna podrška i razumijevanje kolega ginekologa iz te ustanove. Ovo porodilište je bilo izbor mnogih trudnica opština u bivšoj Jugoslaviji, posebno iz Novog Pazara, Sjenice, Tutina, Berana, Peći. Od 1992. godine, u vrijeme ratova na prostorima bivše Jugoslavije, kada je Crna Gora širom otvorila vrata za sve nevoljnike sa tih prostora, mnoge trudnice iz Trebinja, Foče, Sarajeva, Peći, Prištine, Prizrena porođene su na Rožajskom porodilištu. Jedan kraći period u toku 1999. god. u našem porodilištu radila je dr Fljora Belegu, sada profesor na Univerzitetu u Prištini. Danas u našoj službi rade tri ginekologa, jedna viša medicinska sestra, 7 babica i jedna higijeničarka. Projektovani broj porođaja za 2011. godinu je 350.

1 Sestra poznatog hirurga Magdelinića

POKLONI ČITAOCIMA 1

Ordinacija Zdravlje, Podgorica 067 881 575 poklanja preglede specijaliste fizijatrakičma i zglobovi

Centar za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ul. 8 mart 74 - Podgorica, tel: 020 662 198, 067 835 565 Poklanja: 1. Masažu leđa, 2. Tretman u hidromasažnom bazenu.

daruje poklon paket svojih proizvoda

poklanja: 5 poklon paketa * Priroda na dohvat ruke od Imleka *

IN SPE, Bar

poklanja: 3 poklon paketa organskih proizvoda

Organski proizvodi u službi zdravlja

tel. 033 454 354, mob. 069 039 438

TD-MED

Br. Tel. 069 069 954 Td bar poklanja 3 paka Stevia tablets

Nagrađeni čitaoci: Podgorica: Vesna Marković, Cana Fatić, Lejla Veselinović, Olivera Popović, Danica Spasić, Marko Rakčević, Milojica Eraković, Jovan Gošović, Nikšić: Zorka Dašić, Helena Nenezić, Milica Vuksanović, Sanija Korać, Nenad Uskoković, Hakija Adrović, Bijelo Polje: Nataša Bulatović, Cetinje: Danka Krstić, Jovanka Mandić, Bar: Jana Lainović,

---------------Budva: Sonja Lekić, Perko Kostić, Igalo: Marija Jauković, Branka Dendić.

POKLON KUPON ZA ČITAOCE (37)

IME I PREZIME ČITAOCA: ________________________________________ ADRESA: ______________________________________________________________ TELEFON: _____________________________________________________________ UNIJETI REDNI BROJ JEDNOG POKLONA: ____________________

Poštovani čitaoci, za poklon se prijavljujete slanjem SMS poruke na broj 067 262 336, sa podacima kao u kuponu (cijena poruke je standardna).

IMENA NAGRAĐENIH ČITALACA BIĆE OBJAVLJENA U SLJEDEĆEM BROJU MEDICAL-A

ANTRAKS CRNI PRIŠT Piše: doc. dr med. sc. Božo Vuković

Crni prišt na leđima dobijen od kože bolesne životinje

.............................

Antraks je zarazna pripljepčiva bolest. Javlja se češće kod domaćih životinja nego kod čovjeka, koji se u najvećem broju slučajeva i zarazi do bolesne životinje. Na zaraženom mjestu kod čovjeka, na koži se javlja čir, mrke boje, koji je još Hipokrit nazvao “crni prišt”. Osim što se antraks ispoljava kao lokalno oboljenje na koži, on se može javiti i u obliku otekline ili u vidu plućnog, crijevnog antraksa i kao “antraksna sepsa” U CrnojGori je rijetka pojava ovog oboljenja od kada se sprovodi sistematska vakcinacija domaćih životinja, i od kako se leševi uginulih životnija pravilno zakopavaju. Ranije su ljudi pravili odjeću i obuću od kože domaćih i ulovljenih životinja, dok se sirova koža korisitla u vidu obloga za skidanje temperature i za liječenje bolova u zglobovima i leđima. Doktor Krisitjan Barnard (Christiaan Barnard), južnoafrički hirurg, koji je prvi izvršio presađivanje srca s čovjeka na čovjeka, ispričao je novinaru doživljaj iz prakse, da su i u Južnoj Africi bolesnici liječeni oblogama od sirove kože. U monografiji “ Kako da odbranite svoje srce” (NIP “ Dnevnik,” Novi Sad, 1974.) dr Barnard piše: “Izvadio sam normalno srce iz jedne djevojke koja je stradala u saobraćajnoj nesreći i presadio ga u grudi Luisa Vaškanskog, čovjeka za koga u ono vrijeme moje “najbolje”, nije bilo dovoljno dobro.” Dr Barnard je opisao šta ga je podstaklo da uradi presađivanje srca. Kao dežurni ljekar primio je teškog bolesnika i pokušao da ga spasi: “Sam Bog mi je svjedok kako sam se borio, učinio sam sve što je bilo napisano u udžbenicima i probudio sam sve one za koje sam mislio da bi mi mogli pomoći, ali na nesreću bez rezultata. Pacijent je umro oko 9 ujutru, baš kad je Sam Berman (šef) obavljao vizitu. Uzbudjen i potišten, detaljno sam ispričao Samu sve što sam učino da bih pacijenta održao u životu, završavajući nesrećnom rečenicom samosažaljevanja: “Žao mi je, učino sam sve što sam najbolje mogao”. Sam me je pažljivo slušao, stisnutih usana. Bio je to njegov uobičajeni način, besprekoran i zamišljen. Kad sam završio, stavio mi je do znanja, da ne trpi da mu osoblje dolazi na posao neobrijano. Sem toga, Barnarde,” – dodao je hladno- “nemojte biti odviše licjemreni. Bolje recimo da vaše “najbolje” nije bilo dovoljno dobro.“ Nakon senzacionalnog presađivanja srca, Barnarda je novinar zamolio da mu odgovori na pitanje da li je prije toga, nekoga spasio od sigurne smrti. Barnard je odgovorio potvrdno.i kazao kako je to uradio. Dok je bio mlad ljekar, došli su po njega da ukaže pomoć jednom farmeru. Farmer je imao obostranu

upalu pluća i visoku temperaturu. Barnard je kod bolesnika ostao čitavu noć, da mu na svaka četiri sata daje kristalni penicillin. Kako bolesniku temperature nije padala, farmerova supruga je predložila doktoru da primijene seljački lijek, da zakolju kozu i da njenom kožom obaviju grudi bolesnika. Barnard joj je odgovorio, da će ako za koji časak temperature ne padne, i to učiniti. Budući da je temperatura pala, nije bilo potrebe da se koza žrtvuje. Zato je Bardnard mogao reći da je nekoga spasio sisgurne smrti, a u ovom slučaju to je bila koza. Ova anegdota podsjeća da su se naši bolesnici nekada liječili oblogama od sirove kože. Zbog proboda, sijermi, bolova u leđima, bolesnik bi otišao kod kožara da mu odsiječe komad sirove kože, koje bi potom stavio na bolno mjesto. Ni jedan ni drugi nijesu predpostavljali da ta koža može biti od bolesne životnije. Umjesto da izliječi jednu bolest, bolesnik bi dobio drugu, crni prišt. Nakon ustanovljene dijagnoze bolesnik je ispričao svoj način liječenja sirovom kožom. Dr Kristijan Barnard monografiju završava riječima: “Svojom jedinstvenom vizijom života i njegovih vrijednosti Francuzi su rekli: “Il n’y a que leprovisore qui dure” (“ Samo je privremenost trajna”.) Kod nas smisao izrečenog glasi: “Život mjeren trenucima je dug, a mjeren godinama kratak.“

Medicinski rječnik

krecija, lat. accretio, međusobno srašćivanje djelova organa koji su prirodno odvojeni. Karakteristični slučajevi ove deformacije prepoznaju se u poremećajima funkcionisanja srčanog mišića, pri čemu se dešava da dođe do akrecije srčane kese s okolnim vezivnim tkivom. Pored ostalog, postoji i akrecija perikarda, tj. srašćivanje spoljašnje strane perikarda sa pleurom, zidom grudnog koša i prečagom.

C D

erumen, usni maz ili slih. Normalno se luči kod svih osoba. Ipak, problemi sa disfunkcionalnostima uha nastaju kada se poremeti volumen lučenja, tako da obično dođe do začepljenja slušnog kanala. Osjećaj gluvoće prateća je pojava. Liječenje je jednostavno. istrofija, lat. dystrophia, poremećaj u ishrani nastao usljed promjena u ćelijama i tkivima koji su u vezi s neregularnim prometom materija. Zrnca bjelančevina (amiloid, hijalin), kapljice masti, zrnca glikogena, zrnca raznih soli (kalcijuma, mokraćne kisjeline) i pigmenata (melanina, lipofuscina, hemosiderina, hemomelanina itd.), remete normalnu strukturu ćelija i tkiva. Pored sistemskih poremećaja, distrofije mogu biti povezane sa pojedinim organom, tako da remete npr. polnu, mišićnu, neurogenetsku funkciju itd. Atrofija mišića, ćelavost, dizurija, amenoreja i brojni drugi poremećaji mogu biti posljedice ovog oboljenja.

ematokela, lat. haematocoele, izliv krvi koji nastaje kao posljedica traume ili zapaljenja prisutnog u polnom sistemu muškarca ili žene. Kada je riječ o ženama obično je u pitanju učaureni izliv krvi u peritonealnoj duplji u okolini materice, a kod muškaraca se obično radi o izlivu krvi u ovojnice sjemenika i spermatičke vrpce.

K L M sastojka.

azein, mliječna bjelančevina koja je produkt mliječne žlijezde sisara. Ima važnu ulogu u održanju stabilnog stanja mlijeka. U normalnim uslovima kazein ne stvara ugruške. Mlijeko žene sadrži 0-0,75 % ovog

aksans, lat. laxans, sredstvo koje se koristi za „pročišćavanje organizma”. Laksacijom se, posredstvom tjelesnih tečnosti, iz organizma izbacuju štetne i nagomilane materije koje otežavaju dobro funkcionisanje matabolizma. akrohejlija, lat. macrocheilia, poremećaj koji se uočava kao nenormalno velike usne. Obično je genetski predisponiran.

N R S T U

omen aegroti, lat., ime pacijenta u ljekarskom receptu. Ime, potpis i pečat ljekara u receptu označavaju se latinskim terminom Nomen medici.

aš, engl. rash, ospa, prolazna erupcija na koži. Uzroci njegovog nastanka mogu biti brojni i raznovrsni. Može biti medikamentni, vakcinalni, raš izazvan trovanjem, toksinski itd.

karifikacija, lat. scarificatio, ljekarska intervencija stvaranja sitnih površnih incizija ili tačkica na koži. Sprovodi se uz primjenu skarifikatora. Cilj intervencije je ispuštanje krvi ili edemske tečnosti.

orakokardijalni indeks, mjera za rendgensko određivanje veličine srčanog mišića. Predstavlja odnos između bazalno-torakalnog prečnika (Th) i transverzalnog prečnika srca (Tr). Normalna vrijednost ovog indeksa kreće se u granicama od 1,9 do 2,2. retra, lat. urethra, mokraćna cijev, mokraćovod, odvodni kanal mokraćne bešike. Po prirodom određenoj anatomskoj organizaciji uretra se bitno razlikuje kod pripadnika muškog i ženskog pola. Prosječna dužina uretre muškarca iznosi oko 18 cm i predstavlja zajednički odvodni kanal za mokraću i sjemenu tečnost.

SMIJEH JE LIJEK Mladi ljekar pita starijeg kolegu: – Šta vi to radite, kolega, pa vam pacijenti dobro plaćaju usluge? – Ja sam specijalista za bolesne tašte. – Kako to? – Lako. Iz načela liječim samo tašte. Ako tašta ozdravi, kćerka dobro plati, a ako umre, zet plaća još bolje. Nastala gužva u nekom porodilištu: Lala, Bosanac i crnac manje-više isto vremeno dovezli žene na porođaj. Mlad dežurni ljekar, pa se sav spetljao, treba tri porodilje handlovati... Od sve frke, babice još pomiješaju bebe u porođajnoj sali... Izlazi ljekar u čekaonicu, prilazi srećnim očevima i kaže: – Čestitam, svi ste postali očevi zdravih dječaka! Ali, znate, imamo mali problem. Od silne gužve smo zaboravili koje je čije dijete, pa će malo da potraje dok im ne utvrdimo tačan identitet! Tog trenutka, Lala ulijeće u porođajni blok, hvata crnče u naručje i viče: – Ovaj je moj: dok se ne utvrdi koji je Bosanac! Ivica se žali svom doktoru: — Doktore, doktore, sve me boli. Ljekar: – Ivice, a gdje te najviše boli? Ivica: – U školi! – Zašto nosiš taj krevet na leđima? – pita Suljo Muju kojeg je sreo na ulici. – Moram, ljekar mi je naredio da ne napuštam krevet sedam dana. Plavuša ode kod ginekologa i poslije obavljenog pregleda ljekar joj kaže: – Gospođo, ako želite, Vi možete ostati u bolnici.

Po mom viđenju, Vi bi trebalo da se porodite noćas, eventualno sjutra. Plavuša: – Doktore, molim Vas, može li još koji mjesec dana, pa onda? Povrijedio Crnogorac nogu i otišao kod ljekara. – Ne vrijedi, polomljena je, moraćete da stavite gips. – Čuj, jado, gips?! Mermer turi, mermer !!! – Hm, gospodine, sve mi se čini da Vi imate Petrovićevu bolest. – Jao, gospodine doktore. Je l’ to opasno po život? – Ne znamo još, gospodine Petroviću, ne znamo. Otišao čovjek kod ljekara i pita ga: – Doktore, jeste li mi Vi preporučili ovaj lijek za jačanje? – Jesam, u čemu je problem? – Ne mogu da otvorim kutiju sa tabletama. – Izvinite, da li je to 444-4444? – Da. – Da li možete da pozovete Hitnu pomoć? Zaglavio mi se prst u brojčaniku.

PREDUZEĆE ZA UNUTRAŠNJU I SPOLJNU TRGOVINU žiro račun: 510-9800-31 i 505-408-11; PIB: 02378094; PDV: 30/31-03854-6

VENDOKSIN KAPI cirkulacija, vene, hemoroidi Kapi ispoljavaju blagotvorno dejstvo kod gotovo svih poznatih poreme}aja u krvnim sudovima. Vendoksin otklanja ose}aj zamora i trnjenja nogu i ruku. Snabdeva tkivo kiseonikom, pobolj{avaju}i protok krvi kroz periferne krvne sudove, smanjuju mogu}nost stvaranja tromba i za{titno deluju kod dubokih venskih tromboza u periodima posebnog rizika (mirovanja u postelji, traume, stanja posle infarkta, mo`danog udara). Povoljno uti~u na otklanjanje simptoma izazvanih infarktom: dezorijentisanost, povi{ena temperatura, ose}aj zamora, glavobolja ... Povoljan uticaj imaju na funkciju jetre, detoksikaciju i metabolizam masti, smanjuju}i koncentraciju triglicerida i holesterola u krvi. Kapi deluju na hemoroide gde uti~u na njihovo zarastanje, epitelizaciju i su{enje. Povoljno uti~u kod povreda u sportu, tupih povreda i nagnje~enja posle preloma. Zbog svog blagotvornog dejstva na prokrvljenost svih organa Vendoksin kapi mogu koristiti i potpuno zdrave osobe.

ZODEKS ÂJ infekcije i kamenci u bubrezima i be{ici âj je namenjen ublaàvanju problema nastalih kao posledica infekcije urinarnog trakta i prostate ili prisustva kamena i peska u bubrezima, mokra}noj be{ici ili ù~i. Potpomaè otapanje kamenca i deluje za{titno kod ponovne pojave kamena i peska. Deluje kroz poja~ano lu~enje mokra}ne kiseline gde dolazi do postupnog ~i{}enja bubrega i uretera od spiranog taloga mulja i peska, ubrzavaju}i proces epitelizacije o{te}enog tkiva. Ublaàva gr~eve i bolove i uti~e na smanjenje telesne temperature izazvane upalnim procesima tako da ceo proces prolazi prili~no bezbolno. Tako|e treba napomenuti da ~aj ima blagotvoran efekat i na upalne procese mokra}nih kanala i infekcije prostate izazvane kako gram pozitivnim tako i gram negativnim bakterijama. Povoljno uti~e na smanjenje nivoa ureje i kreatinina u krvi i ima povojan efekat kod pojedina~nih cisti bubrega. Zbog svog dejstva na kompletan rad urinarnog trakta, Zodeks ~aj mogu koristiti i potpuno zdrave osobe. Proizvodi preduze}a ALTERNATIVA MEDICA izra|eni su prema principima dobre proizvo|a~ke prakse

Uvoznik za Crnu Goru: “ALTERNATIVA MEDICA MONTENEGRO d.o.o. Herceg Novi Herceg Novi, Zemunska 36

Proizvodi:

d.o.o. Loznica

Tel/fax: 031/345-773; Mob. 069/929-003, 068/666-791 Prije upotrebe pažljivo pročitati uputstvo, a za više informacija obratite se Vašem ljekaru ili farmaceutu