Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013 by Metropolis

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Editorial Μία «φορτωμένη» ατζέντα

το περιοδικό Ο Κόσμος το 2013, που κυκλοφορεί μαζί με την παρούσα έκδοση, φωτίζεται μία εκκεντρική πτυχή της νέας χρονιάς. Από την 1η Ιανουαρίου μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου του τρέχοντος έτους όλες οι ημερομηνίες θα συνοδεύονται από ένα τουλάχιστον «13». Και αν σκεφτείτε ότι όλοι μας κρύβουμε λίγο-πολύ δεισιδαιμονίες μέσα μας, φανταστείτε τι θα γίνει την Τρίτη 13 Αυγούστου ή την Παρασκευή 13 Σεπτεμβρίου. Το 2013, όμως, δεν είναι ένα έτος για λιπόψυχους. Μπορεί το ενδεχόμενο της εξόδου από το ευρώ να έχει απομακρυνθεί -ακόμη και ο Nouriel Roubini, ένας προβεβλημένος οικονομολόγος γνωστός για τις απαισιόδοξες προβλέψεις του, να υπαναχώρησε από την εκτίμηση ότι η χώρα μας θα αποχωρούσε από την ευρωζώνη-, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η θέση μας είναι ασφαλής. Στο τέλος, η παραμονή μας στην επικράτεια του κοινού νομίσματος δεν είναι η μόνη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε, αν αναλογιστούμε ότι η χώρα εισέρχεται στο έκτο έτος ύφεσης, τη στιγμή που ένας στους τέσσερις συμπολίτες μας έχει μείνει χωρίς δουλειά και το δίχτυ κοινωνικής προστασίας δεν αντέχει τόσο βάρος. Αυτό που χρειάζεται είναι θάρρος, βούληση για δράση και ιδέες. Ηδη παρουσιάζονται σημαντικά βήματα προς την εδραίωση της δημοσιονομικής ευρωστίας, σημειώνει ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Χρήστος Σταϊκούρας, αναφέροντας συγκεκριμένες ενέργειες. Ο Κωστής Χατζηδάκης, από την πλευρά του, τονίζει ότι το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Μεταφορών, Υποδομών και Δικτύων, του οποίου προΐσταται, θα εστιάσει στην ενίσχυση της ρευστότητας, την επανεκκίνηση των μεγάλων έργων και την προώθηση των απαραίτητων διαρθρωτικών αλλαγών. Παράλληλα, στον ευαίσθητο τομέα της ασφάλειας, ο αρμόδιος υπουργός Νίκος Δένδιας ανακοινώνει την αναδιάρθρωση των σωμάτων ασφαλείας, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότερη λειτουργία τους. Δεν λείπει, όμως, και ο σκεπτικισμός. Ο βουλευτής της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Ευκλείδης Τσακαλώτος, επισημαίνει ότι η «συνταγή» που ακολουθείται είναι λάθος, με την Ελλάδα να βρίσκεται στα πρόθυρα ανθρωπιστικής κρίσης. Για να αποφευχθεί αυτό το ενδεχόμενο, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην προστασία των ευπαθών ομάδων, συμπληρώνει ο Μανώλης Μαματζάκης, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σάσεξ. Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με τον Αγγελο Τσακανίκα, διευθυντή Ερευνας του ΙΟΒΕ, θα πρέπει να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον που να ενθαρρύνει το επιχειρείν, ευνοώντας τις επενδύσεις και αποτρέποντας τη φυγή σημαντικών επιχειρήσεων. Ακόμη και υπό τις παρούσες, αντίξοες συνθήκες, υπάρχουν άνθρωποι με δημιουργική διάθεση, οι οποίοι δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά. Ανθρωποι όπως ο Νίκος Δρανδάκης του Taxibeat, η Παυλίνα Κλαδοπούλου της Troufaplus και ο Μιχάλης Τσαούτος της Εψα περιγράφουν την εμπειρία τους ως επιχειρηματίες. Στην έκδοσή μας μπορείτε, επίσης, να διαβάσετε την καθιερωμένη ενότητα «Η Ελλάδα σε Αριθμούς», για ένα λεπτομερή απολογισμό των σημαντικότερων οικονομικών κλάδων το 2012, αλλά και για μία εκτίμηση για την πορεία τους το 2013. Χρήστος Τσαπακίδης

Οργάνωση και Επιμέλεια Εκδοσης: M media A.E. Κύπρου 12Α, Τ.Κ. 183 46, Μοσχάτο, τηλ. 210 48 16 710

Η Ελλαδα το 2013 Ετήσια ειδική έκδοση Μία εκδοτική πρωτοβουλία του Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ Διεύθυνση Εκδοσης: Χρήστος Τσαπακίδης Θάνος Τριανταφύλλου Συνεργάτες: Γιάννης Μαυρογιώργος, Βασίλης Νέδος, Χρήστος Ξανθάκης, Ντίνος Ρητινιώτης, Χρήστος Τριαντόπουλος

Project Manager: Βίκτωρας Δήμας Υπεύθυνη Διαφήμισης: Εμμανουέλα Χειρακάκη Υπεύθυνος Δημιουργικού: Θάνος Κατσαΐτης Διόρθωση Κειμένων: Βαλασία Χαροντάκη Μαρίνα Κατσάνου Εκτύπωση: «Καθημερινές Εκδόσεις» Α.Ε.

Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ www.forumagoraideon.gr Συντονιστές: Κώστας Τσαούσης Θάνος Τριανταφύλλου

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

Περιεχόμενα 6

Βήματα για την αναγκαία δημοσιονομική προσαρμογή και πειθαρχία

Ø à © £ ä

Ορισμένες βασικές προϋποθέσεις ανάπτυξης

©Ö á

10 12

Η Ελλάδα μπορεί να τα καταφέρει

13 14

Ολοταχώς προς την ενεργειακή μετάβαση Οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας για το 2013

44 45

Προς μία «μεγάλη εικόνα» pà ©Ó ©Ø ¡ â ¡

Αναζητώντας στρατηγική στην Ανατολική Μεσόγειο ©Ö Ò

Η στρατηγική αναγκαιότητα της παραγωγής υδρογονανθράκων â ©Ö á

Óá © ß

ÐÒ © Ò

Η φορολογική μεταρρύθμιση στη χώρα μας

Ενα έτος μετάβασης Ê á ©Óß

Η Ελλάδα σε αριθμούς Peer Progressives Óá © Ò ¨

Τρεις διαφορετικές εποχές, τρεις διαφορετικές Ελλάδες Ò ©Ï ¡ ¡ ß

Η ανάπτυξη μπορεί και να μην είναι αρκετή

Ë¡ Ò ©Ï ©Ð{ Ò

{ä © ¡ ä ©©

Προοπτικές καταπολέμησης της ανεργίας το 2013

Ó â © â{ ¡

Το νόημα της προόδου Η αξία της ασφάλειας των πολιτών

©Ø à ©Ö â{ ¡

Η επόμενη μέρα για το ελληνικό χρέος

Ð Ò ©Ð ¡ Ò ©

Περί «συντεχνιακής» εταιρικής διακυβέρνησης

Η βιωσιμότητα των συντάξεων και η φτώχεια των ηλικιωμένων

ÐÒ © { á ¡©

Κατευθύνσεις κοινής λογικής για έξοδο από την κρίση

Ï¡ Ò © á

©ÐÒ ©Ð Ò ©©©©©

Ê á ©Ð

á {{ © á

Ø ä © ß ©

Περιμένοντας την ανάπτυξη...

Ò © { â{ ¡ ©

Ï à ©Ø ¢ Ò

Ετος δοκιμασίας

-á ©É ¡ Ò

Ð ©Ð p ¢Ò

Πολιτική σε λάθος άξονες Ë¡ á ©Ö

Ευκαιρίες υπάρχουν, λεφτά όχι

79 80 81 82

Η νέα γενιά του επιχειρείν Ê á ©Ó â{ ¡

Στροφή στη δημιουργικότητα É ß © { Ò

Εξωστρέφεια ανάγκης © Ò ¢

Ας σκεφτούμε θετικά Ð Ò ©Ö ä

Το μικρό είναι ωραίο Ó â ©Ì á ¡

Ωρα για γενναίες αποφάσεις Ò ©Ö Ò ©

Εμφαση στην ιδιαιτερότητα ¡ á ©Ï { ä ¡

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Βήματα για την αναγκαία δημοσιονομική προσαρμογή και πειθαρχία »Æ ¨½ È Æ ¨ Ì ÆË

Το 2013 αποτελεί έτος καμπής για την ελληνική οικονομία, καθώς, μετά τη συσταλτική δημοσιονομική πολιτική των τελευταίων χρόνων και τη λελογισμένη διαχείριση -σε ένα ιδιαίτερο, πιεστικό μάλιστα, διεθνές περιβάλλον- του δευτέρου εξαμήνου του 2012, εκτιμάται ότι η χώρα θα επιτύχει πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα. Στην επίτευξη αυτού του στόχου, εκτός από τη δημοσιονομική διαχείριση, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν και μια σειρά στοχευμένων πρωτοβουλιών της Κυβέρνησης Εθνικής Ευθύνης. Ειδικότερα, το Υπουργείο Οικονομικών, κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2012, εστιάζοντας στον πρώτο πυλώνα της στρατηγικής της κυβέρνησης που αφορά στην εδραίωση της δημοσιονομικής εξυγίανσης, προσαρμογής και πειθαρχίας, προέβη σε μέτρα, δράσεις και θεσμικές παρεμβάσεις που επικεντρώνονται, από τη μία πλευρά, στον περιορισμό του εύρους και της παρεμβατικότητας του δημοσίου τομέα και, από την άλλη, στη βελτίωση της αποτελεσματικής λειτουργίας του, ώστε να αυξηθεί η αποδοτικότητα των σχετικών δαπανών και να ενισχυθούν τα δημόσια έσοδα. Συγκεκριμένα, αναφορικά με τις θεσμικές πρωτοβουλίες, προωθήθηκαν: α) Η επικαιροποίηση και βελτίωση του συστήματος δημοσιονομικών ελέγχων με την προσαρμογή του τόσο στις τρέχουσες συνθήκες, όσο και στις διεθνείς πρακτικές και στα ελεγκτικά πρότυπα, συμβάλλοντας αποτελεσματικά στην εξυγίανση των δομών και της διαφάνειας της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης. β) Η ενίσχυση του πλαισίου δημοσιονομικών κανόνων και πρακτικών με την παράλληλη ενεργοποίηση μηχανισμών παρακολούθησης των ΔΕΚΟ, των ΝΠΙΔ και των ΟΤΑ. Ειδικότερα, πρόκειται για τη θέσπιση ενός μηχανισμού παρακολούθησης των ετήσιων προϋπολογισμών των εν λόγω φορέων της Γενικής Κυβέρνησης σε μηνιαία βάση με τη θέσπιση τριμηνιαίων στόχων και ανώτατων ορίων δαπανών, ώστε αυτοί να συνάδουν με τους στόχους του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής (ΜΠΔΣ). Σε αυτό το πλαίσιο οι διοικήσεις θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι δεν θα υπάρχουν αρνητικές αποκλίσεις από τους στόχους και θα προβαίνουν σε προκαθορισμένες διορθωτικές παρεμβάσεις σε περίπτωση εμφάνισής τους. Σε περιπτώσεις αρνητικής απόκλισης στα οικονομικά αποτελέσματα θα προβλέπεται ανάλογος περιορισμός των πιστώσεων για λειτουργικές δαπάνες ή της επιχορήγησης ή της απόδοσης πόρων προς τους φορείς αυτούς. γ) Η εκπόνηση ολοκληρωμένου σχεδίου για την αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων οφειλών του δημοσίου προς τον ιδιωτικό τομέα. Πρόκειται για παρέμβαση που στοχεύει στην εδραίωση μιας μεθοδικής διαδικασίας αποπληρωμής, στη δραστική επιτάχυνση των διαδικασιών αποπληρωμής, στη διασφάλιση της αντικειμενικότητας των επιλογών διοχέτευσης των δημόσιων πόρων και στην εδραίωση των πολιτικών που δεν θα επιτρέψουν τη δημιουργία νέων ληξιπρόθεσμων οφειλών. Βάσει αυτών αναλήφθηκαν και υλοποιούνται συγκε-

κριμένες πρωτοβουλίες, όπως μεταξύ άλλων η τήρηση Μητρώου Δεσμεύσεων από όλους τους φορείς της Γενικής Κυβέρνησης, η εισαγωγή του θεσμού του Προϊσταμένου Οικονομικών Υπηρεσιών, οι αυστηρές διαδικασίες παρακολούθησης της πορείας εκτέλεσης των δημόσιων προϋπολογισμών και η σύναψη μνημονίων συνεργασίας με τα εμπλεκόμενα υπουργεία για τη μη σώρευση νέων ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων στο μέλλον. Πρόκειται για θεσμικές πρωτοβουλίες που επιδιώκουν αφενός να διασφαλίσουν μεσο-μακροπρόθεσμα η ελληνική οικονομία να μην βρεθεί ξανά σε δημοσιονομικό εκτροχιασμό, αφετέρου να διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις για την περαιτέρω προώθηση δημοσιονομικών μεταρρυθμιστικών πρωτοβουλιών που θα έχουν ως στόχο την εδραίωση της χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης σε όλο το εύρος της δημόσιας οικονομίας. Ετσι, παράλληλα με τη διασφάλιση της υλοποίησης ισοσκελισμένων προϋπολογισμών σε κάθε διάσταση και επίπεδο του Δημοσίου, το επόμενο βήμα θα πρέπει να είναι η κατάρτιση αυτών με διαδικασίες και πρακτικές που θα διασφαλίζουν τη μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας των δημόσιων δαπανών. Προς την κατεύθυνση αυτή, αξίζει να εξεταστεί το ενδεχόμενο θεσμικής αλλαγής του τρέχοντος πλαισίου κατάρτισης και εκτέλεσης του προϋπολογισμού σε αυτό του προϋπολογισμού προγραμμάτων. Πρόκειται για τελείως διαφορετική προσέγγιση της δημοσιονομικής διαχείρισης, καθώς ο προϋπολογισμός αρχικά δομείται και σχεδιάζεται και μετέπειτα υλοποιείται με τη μορφή προγραμμάτων που συνοδεύονται από σαφείς στόχους, αλλά και προσδοκώμενα αποτελέσματα. Ετσι, παρέχεται η ευχέρεια ακριβούς αξιολόγησης των παραγόμενων αποτελεσμάτων σε σχέση με τους πόρους που διατίθενται για την υλοποίηση των αντίστοιχων πολιτικών της Γενικής Κυβέρνησης, καθώς και η δυνατότητα ορθολογικής και διαφανούς διαχείρισης των δημόσιων πόρων. Οι προαναφερθείσες πρωτοβουλίες, συνεπώς, στο πεδίο της αυστηρής παρακολούθησης, του ελέγχου και της αξιολόγησης των δημόσιων οικονομικών θα επιτρέψουν την εδραίωση της χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης στη χώρα μας, διαμορφώνοντας τις προϋποθέσεις για την αποτελεσματική υλοποίηση δράσεων και πολιτικών του δεύτερου πυλώνα της στρατηγικής της κυβέρνησης, της επανεκκίνησης της οικονομίας. Και αυτό διότι η δημοσιονομική προσαρμογή, αν και αναγκαία συνθήκη, δεν είναι από μόνη της ικανή για να επιτύχει η οικονομία και η χώρα την έξοδο από την κρίση. Απαιτείται, όπως άλλωστε προωθείται από την Κυβέρνηση Εθνικής Ευθύνης, η σύζευξη της δημοσιονομικής προσαρμογής και της ανάπτυξης της οικονομίας, ώστε να επιτευχθεί η αμφίπλευρη και βιώσιμη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και το τέλος του καθοδικού κύκλου της οικονομίας.

¹¨ ¨½ È Æ ¨ Ì ÆË ¨ É ¨ w È ¨ wÆ Ê ¨¹ Æ ÆÑ ¨ ¨ Æ È ¨ ¨ ¨¸Ç ¨z ÑÆ É

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Ορισμένες βασικές »Æ ¨! Æ ¨» É

Η Ελλάδα εισέρχεται στη νέα χρονιά σε ένα περιβάλλον βαθιάς ύφεσης, η οποία σωρευτικά από το 2008 και πλέον με αναμενόμενη ύφεση άνω του 4,5% το 2013 προσεγγίζει σχεδόν το 25%. Πρόκειται για μια βίαιη «προσαρμογή», μια συρρίκνωση προϊόντος χωρίς προηγούμενο στις χώρες μέλη της ΕΕ τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια, καθώς ξεπερνά ακόμα και την οξεία υποχώρηση του ΑΕΠ στη Λετονία την περίοδο 2007-2010, που έφθασε το 21,2%. Η οικονομική δραστηριότητα έχει πληγεί σε μεγάλο βαθμό λόγω της υποχώρησης της εγχώριας ζήτησης και της ιδιωτικής κατανάλωσης που συνιστούσε το βασικό πυλώνα του ΑΕΠ, αφού ξεπερνούσε ακόμα και το 90% ως ποσοστό του ΑΕΠ κάποιες χρονιές. Αποτέλεσμα ήταν ειδικά οι επιχειρήσεις που ήταν προσανατολισμένες αποκλειστικά ή ανισοβαρώς στην εγχώρια ζήτηση να αντιμετωπίζουν μεγάλο πρόβλημα βιωσιμότητας, πλήθος αυτών να έχει πλέον αναστείλει τη λειτουργία του, με απώλειες χιλιάδων θέσεων εργασίας. Ταυτόχρονα, όμως, η έλλειψη ρευστότητας που χαρακτηρίζει το εγχώριο περιβάλλον δρα ανασταλτικά σε επενδυτική δραστηριοποίηση ακόμα και από υγιείς εξωστρεφείς επιχειρήσεις, καθώς αφαιρεί σημαντικούς βαθμούς ελευθερίας, ενώ το ρίσκο της χώρας (country risk) εμποδίζει την άντληση πίστωσης όχι μόνο από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα, αλλά και από άλλες χρηματοπιστωτικές αγορές. Ακόμα και όταν βρίσκεται πηγή χρηματοδότησης, το κόστος κεφαλαίου είναι δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με άλλες ανταγωνιστικές επιχειρήσεις στο διεθνές περιβάλλον (πχ. γερμανικές). Παρατηρείται, λοιπόν, το φαινόμενο αρκετές επιχειρήσεις να προσανατολίζονται σε μεταφορά της έδρας τους σε άλλες χώρες, σε μια προσπάθεια να αμβλύνουν αυτό το ρίσκο και να διερευνήσουν -υπό αυτό το καθεστώς- τη δυνατότητα χρηματοδότησης. Με δεδομένο ότι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν αποχωρούν παραγωγικά, δηλαδή δεν περιορίζουν την παραγωγική τους δραστηριότητα στη χώρα, η κίνηση αυτή θα

μπορούσε να αξιολογηθεί ακόμα και θετικά: στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν ζωντανές τις επενδύσεις τους στη χώρα, αναζητούν τρόπους να χρηματοδοτήσουν τις υφιστάμενες αλλά και νέες επενδύσεις τους, χωρίς να τιμωρούνται με τα υψηλά επιτόκια που χρεώνουν οι αγορές σε «ελληνικές» επιχειρήσεις. Πέρα όμως από τη διατήρηση του παραγωγικού ιστού της χώρας και με δεδομένους τους περιορισμένους εγχώριους πόρους, είναι πολύ σημαντική η προσέλκυση επενδύσεων από το εξωτερικό. Σύμφωνα με την ΤτΕ, το 2011 οι συνολικές ακαθάριστες εισροές κεφαλαίων στην Ελλάδα ανήλθαν σε 3,3 δισ. ευρώ, ενώ οι καθαρές εισροές ξεπέρασαν τα 1,3 δισ. ευρώ. Σαφώς, δεν μπορούν να συγκριθούν με τα 7 δισ. ευρώ του 2006 και τα 6,1 δισ. ευρώ του 2008, ωστόσο συνιστούν βελτίωση σε σχέση με το «καταστροφικό» 2010 και τα μόλις 2,7 δισ. ευρώ (281 εκατ. καθαρές εισροές). Εξάλλου, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εισροή κεφαλαίων με μορφή δανείων ανήλθε το 2011 σε 1.364 εκατ. ευρώ, γεγονός που υποδηλώνει την εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών για επενδύσεις στην Ελλάδα, καθώς επίσης και την πρόθεσή τους να στηρίξουν τις εγκατεστημένες εδώ επιχειρήσεις τους και να δεσμεύσουν κεφάλαια στη χώρα για μελλοντικά έσοδα και ανάπτυξη. Σε κάθε περίπτωση, η βελτίωση σε αυτό τον κρίσιμο τομέα είναι απαραίτητη. Προτάσεις για την προσέλκυση επενδύσεων έχουν κατατεθεί πολλές και από διάφορους φορείς. Προφανώς, τα διάφορα γραφειοκρατικά εμπόδια που δημιουργεί η προσπάθεια συναλλαγής με το Δημόσιο -και ειδικά τα ζητήματα αδειοδότησης- δρουν ανασταλτικά στην επενδυτική απόφαση. Οι χρονοβόρες και δαπανηρές διαδικασίες υποβολής και έγκρισης φακέλου περιβαλλοντικής αδειοδότησης, αλλά κυρίως το πλήθος των «αρμόδιων» υπηρεσιών, η υποκειμενικότητα κατά τον έλεγχο και η ανάγκη για την ολοκλήρωση όλων των διαδικασιών πριν από την έναρξη κάθε εργασίας είναι επίσης χρόνια προβλήματα της ελληνικής πραγμα-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

προϋποθέσεις ανάπτυξης

τικότητας. Αλλά και οι σημαντικές καθυστερήσεις στη Δικαιοσύνη, που φθάνουν στα όρια της αρνησιδικίας, η πολυνομία και οι συχνές αλλαγές/ τροποποιήσεις των νόμων, ακόμα και το θεσμικό πλαίσιο για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, προβάλλονται επίσης ως εμπόδια στην προσέλκυση επενδύσεων. Εξάλλου, πολλές φορές τίθενται και ζητήματα νοοτροπίας και αναχρονιστικής αντίληψης για την επιχειρηματική δράση, με αποτέλεσμα ο επενδυτής -εγχώριος ή αλλοδαπός- να αντιμετωπίζεται ως εκμεταλλευτής του πλούτου της χώρας ή ως κερδοσκόπος που επιθυμεί την ταχεία προσοδοθηρία και όχι τη δημιουργία αξίας στη χώρα. Σε ό,τι αφορά στη φορολογία, το πρόβλημα δεν είναι παραμετρικό, δεν εντοπίζεται δηλαδή τόσο στο ύψος των φορολογικών συντελεστών, όσο στην έλλειψη σταθερότητας και στις ξαφνικές αλλαγές που μεταβάλλουν βασικές διαστάσεις κάθε μελετημένου business plan. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι το επενδυτικό περιβάλλον δεν είναι το ίδιο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Εχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές βελτιώσεις άρσης των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα τουλάχιστον σε νομοθετικό επίπεδο, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα την άνοδο κατά 11 θέσεις της Ελλάδας στην κατάταξη της Παγκόσμιας Τράπεζας (Doing Business Report), ως προς την ευκολία στο επιχειρείν. Αλλά και στην έκθεση “Τhe 2012 Euro Plus Monitor”, η Ελλάδα αναδείχτηκε πρώτη μεταξύ 20 χωρών της Ευρώπης ως προς τη συμμόρφωση για την επίτευξη δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά και την προώθηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Στο δε τομέα των εργασιακών, οι αλλαγές είναι κοσμογονικές και αρκετές από τις ακαμψίες του παρελθόντος έχουν αμβλυνθεί, εξελίξεις που μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις δεν έχουν ακόμα «χωνευτεί» από το επιχειρηματικό παραγωγικό σύστημα. Κάθε προσπάθεια άρσης αυτών των εμποδίων, επομένως, μπορεί να συνεπικουρήσει τη σημαντική προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων, μια και είναι ίσως ο μόνος ασφαλής και βιώσιμος τρόπος να επανεκκινήσει η

ανάκαμψη. Ενδεικτικά: α) η επίλυση του χωροταξικού ζητήματος και των χρήσεων γης, με επιτάχυνση του κτηματολογίου και των δασικών χαρτών, β) η τυποποίηση των διαδικασιών που σχετίζονται με τις συναρμοδιότητες και η υιοθέτηση ενδεχομένως λογικής κάθετου project management ανά επένδυση, γ) η λειτουργική αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, δ) η έμφαση στη βελτίωση βασικών υποδομών της χώρας που λειτουργούν υποστηρικτικά στην επενδυτική δραστηριότητα, ε) η ξεχωριστή αντιμετώπιση μεγάλων επενδύσεων, με ορισμό στρατηγικού υπευθύνου από την πλευρά της πολιτείας. Είναι, πάντως, προφανές ότι η προσπάθεια επανατοποθέτησης της Ελλάδας στο χάρτη των αξιόπιστων επενδυτικών προορισμών δεν είναι μια εύκολη διαδικασία, καθώς πλέον πρέπει να αναστραφεί και η διεθνής εικόνα της χώρας που έχει πληγεί. Η άρση ή έστω η άμβλυνση των πλείστων αβεβαιοτήτων που κυριάρχησαν στη χώρα το τελευταίο διάστημα είναι βέβαιο ότι θα επιτρέψει την ευόδωση του διστακτικού ενδιαφέροντος που αυτή τη στιγμή εκδηλώνεται ίσως άτυπα, με «μη δεσμευτικό τρόπο» από αρκετές πηγές. Προφανώς όμως συνδέεται -επηρεάζεται και επηρεάζει- και το γενικότερο μακροοικονομικό περιβάλλον. Για παράδειγμα, παρόλο που οι παραγωγικές επενδύσεις έχουν γενικά μακροπρόθεσμο ορίζοντα και ενσωματώνουν αυτού του είδους το ρίσκο, η βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους ενδεχομένως να επηρεάζει την επενδυτική απόφαση, τουλάχιστον αυτή τη στιγμή. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς επενδύσεις και, με δεδομένο ότι τα επόμενα χρόνια οι δημόσιοι πόροι θα είναι μάλλον περιορισμένοι, η προσέλκυση παραγωγικών ιδιωτικών επενδύσεων τοποθετείται στην κορυφή των προτεραιοτήτων πολιτικής.

¹¨ ¨ Æ ¨» É ¨ É ¨ È ¨Ç ¨´¹·²¨ ¨ wÉ Æ Æ ¨ È ¨ Æ ¨² ÆË¨¶ Ê Æ ¨~Æ ÉÆ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Πολιτική σε λάθος άξονες »Æ ¨² É ¨» Æ

Η υφιστάμενη κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας και η επιμονή στην εφαρμογή μιας κατά κοινή ομολογία αποτυχημένης πολιτικής δεν επιτρέπουν αισιοδοξία για τις προοπτικές της χώρας το 2013. Την άποψη αυτή, βέβαια, δεν συμμερίζονται η κυβέρνηση και οι κυρίαρχες δυνάμεις στην Ευρώπη. Με βάση τις πρόσφατες αποφάσεις του Eurogroup και υπό την αίρεση της απαρέγκλιτης εφαρμογής του προγράμματος προσαρμογής, υποστηρίζουν ότι η ανάκαμψη είναι προ των πυλών, αφού πλέον το χρέος έχει τεθεί σε τροχιά βιωσιμότητας. Ας ξεκινήσουμε από τον τελευταίο ισχυρισμό περί βιωσιμότητας του χρέους, καθώς αποτελεί το βασικό στόχο του προγράμματος προσαρμογής. Δεν θα χρειαστεί να υπεισέλθουμε σε λεπτομέρειες σχετικά με τις αποφάσεις του Eurogroup. Αρκεί να αναφερθεί ότι το καθοριστικό μέγεθος για τη βιωσιμότητα του χρέους είναι η διαφορά μεταξύ ρυθμού ανάπτυξης και επιτοκίων. Από τη στιγμή που η ελληνική οικονομία έχει βυθιστεί στο τέλμα της ύφεσης -που θα συνεχιστεί για έκτο συνεχόμενο έτος το 2013-, το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα συνεχίσει να αυξάνεται. Επομένως, οποιοδήποτε μέτρο και αν λαμβάνεται για τα επιτόκια ή το απόθεμα του χρέους δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα εάν παράλληλα δεν βελτιωθεί ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας. Υπάρχουν, ωστόσο, και άλλοι λόγοι για τους οποίους οι υποστηρικτές της εφαρμοζόμενης πολιτικής εμφανίζονται αισιόδοξοι. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, η λιτότητα μπορεί να οδηγήσει στην ανάκαμψη μέσω τριών καναλιών. Το πρώτο έχει να κάνει με το «νοικοκύρεμα» των δημόσιων οικονομικών και την αποκατάσταση της αξιοπιστίας της χώρας έναντι των αγορών. Η κατάσταση της διεθνούς οικονομίας και κυρίως η μη βιωσιμότητα του χρέους δεν επιτρέπουν τη λειτουργία αυτού του καναλιού. Το δεύτερο κανάλι αφορά στις προσδοκίες των πολιτών. Οι πολίτες, γνωρίζοντας υποτίθεται ότι η μείωση του κράτους θα οδηγήσει σε μελλοντική μείωση των φόρων, δεν θα περικόψουν κι άλλο την κατανάλωση και τις επενδύσεις τους. Ούτε αυτό το κανάλι λειτουργεί, καθώς το Μνημόνιο δεν αποτελεί ένα τυπικό σταθεροποιητικό πρόγραμμα, όπου μετά από ένα με δύο χρόνια θα επιστρέψουμε στην προηγούμενη κατάσταση.

Το τρίτο κανάλι έχει να κάνει με τη διαδικασία της «εσωτερικής υποτίμησης», με τη συμπίεση του εργατικού κόστους και με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, δηλαδή τις ιδιωτικοποιήσεις, την απελευθέρωση και απορρύθμιση των αγορών. Ολα αυτά υποτίθεται ότι θα καταστήσουν την ελληνική οικονομία ανταγωνιστική και θα οδηγήσουν σε αύξηση των επενδύσεων. Η εσωτερική υποτίμηση δεν μπορεί να λειτουργήσει όταν οι ανταγωνίστριες χώρες πράττουν το ίδιο. Επιπλέον, το μέγεθος της ύφεσης καθιστά απαγορευτική οποιαδήποτε προοπτική για επενδύσεις, ακόμα και με μεγάλη μείωση των μισθών. Στηριζόμενη στους παραπάνω άξονες, η κυβέρνηση διαμόρφωσε τον Προϋπολογισμό του 2013 και το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013-2016. Με δεδομένο το γεγονός ότι ούτε το χρέος είναι βιώσιμο, ούτε τα κανάλια της λιτότητας λειτουργούν, και με την υιοθέτηση παράλογων υποθέσεων (ανάκαμψη ευρωπαϊκής οικονομίας, χαμηλοί πολλαπλασιαστές, ελαστικότητα απασχόλησης), είναι προφανές ότι για μία ακόμα φορά η οικονομική πολιτική θα αποτύχει. Τα πράγματα, δυστυχώς, είναι ακόμα χειρότερα στο κοινωνικό επίπεδο. Είναι περιττή η αναλυτική αναφορά στους δείκτες της ανεργίας, της φτώχειας και της κοινωνικής περιθωριοποίησης. Δεν αποτελεί πλέον κινδυνολογία ότι η χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα ανθρωπιστικής κρίσης. Αλλωστε, το μοντέλο που προωθείται με το Μνημόνιο αφορά σε μια οικονομία χαμηλού κόστους, χωρίς εργασιακά δικαιώματα, με ελάχιστο κράτος και μια κοινωνία με μεγάλες ανισότητες. Ετσι, είναι προφανές ότι μόνο μια ριζική αλλαγή πολιτικής σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για την επίλυση της κρίσης της ευρωζώνης μπορεί να βγάλει τη χώρα από το φαύλο κύκλο «λήψης μέτρων - έντασης της ύφεσης - νέας λήψης μέτρων» και να αποτρέψει την κοινωνική καταστροφή. Μόνο που μια τέτοια αλλαγή πολιτικής δεν μπορεί να προέλθει από τις δυνάμεις που μας έφεραν εδώ.

¹¨ ¨² É ¨» Æ ¨ É ¨ Æ È ¨·b¨ ¨ Æ ¨ ¼º´³

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Ομιλος Forthnet Τρεις δεκαετίες καινοτομίας Forthnet: Η εταιρεία που έφερε το internet στη χώρα μας! Nova: H πρώτη συνδρομητική, ψηφιακή, δορυφορική τηλεόραση στην Ελλάδα! γραφικά κανάλια Novacinema προσφέρουν σε α΄ προβολή περισσότερες από 300 ταινίες το χρόνο και εξασφαλίζουν κινηματογραφική απόλαυση για κάθε προτίμηση-κάθε στιγμή. Οι τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες της Forthnet καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες ενός νοικοκυριού, καθώς προσφέρουν μια ευρύτατη γκάμα υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο και σταθερής τηλεφωνίας. Ο καταναλωτής μπορεί να επιλέξει από υπηρεσίες υπεργρήγορης πρόσβασης τεχνολογίας VDSL, μέχρι την υπηρεσία Forthnet Satellite Broadband, που δίνει ακόμα και στο πιο απομακρυσμένο σημείο της χώρας τη δυνατότητα ευρυζωνικού internet μέσω δορυφορικής σύνδεσης και με πραγματικά προσιτή τιμή.

Νovasports και Novacinema, στο αποκλειστικό κανάλι παιδικού προγράμματος Disney XD, στο μηνιαίο τηλεοπτικό περιοδικό της Nova, στα web sites novasports.gr, novacinema.gr και driveme.gr, σε applications για smartphones και smart TVs,

Òy Ü ô ô ô y Ü

καθώς επίσης και στα social media, ήτοι Facebook, Twitter και YouTube.

Παράλληλα, η Forthnet προσφέρει λύσεις σε παραδοσιακές αλλά και σύγχρονες ανάγκες με καινοτόμες υπηρεσίες, που καλύπτουν πλήρως τις απαιτήσεις της επιχείρησης σε όποιον τομέα και αν αυτή δραστηριοποιείται. Το πλούσιο αθλητικό περιεχόμενο της Nova προσφέρεται σε χιλιάδες δημόσιους

μπορικών προτάσεων συνδυαστικών υπηρεσιών με έμφαση στην προσιτότητα της τιμής και την ποιότητα της υπηρεσίας.

Òy Ü ô ô ô yÜ ô Οι υπηρεσίες συνδρομητικής τηλεόρασης της Nova προσφέρουν όχι μόνο αποκλειστικό κινηματογραφικό και αθλητικό περιεχόμενο, αλλά και ένα πλήρες μπουκέτο καναλιών με περιεχόμενο την ενημέρωση, την εκπαίδευση, τη μουσική, τις τέχνες και το lifestyle. Τα επτά αθλητικά κανάλια Novasports προσφέρουν όλους τους αγώνες από τη Superleague, το UEFA Champions League, το UEFA Europa League, την Premier League, τη Euroleague και πολλές μεγάλες διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις από δεκάδες αθλήματα, ενώ τα τέσσερα κινηματο-

χώρους μικρομεσαίων επιχειρήσεων, όπως εστιατόρια και καφετέριες στη χώρα μας, ενώ μεγάλη ποικιλία θεματικών καναλιών είναι διαθέσιμη σε ξενοδοχειακές μονάδες σε όλη την επικράτεια. Ο Ομιλος Forthnet παρέχει επίσης υπηρεσίες προβολής και διαφήμισης, είτε αυτόνομα είτε συνδυαστικά, στα κανάλια

Ë Ûô ß ôÏ n ÍôÄy Ú n Τον Οκτώβριο του 2000 οι μετοχές της Forthnet εισήχθησαν στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών (ΧΑΑ). Σήμερα, στη μετοχική σύνθεση της εταιρείας συμμετέχουν η εταιρεία FORGENDO LIMITED με 41,27%, το ΙΔΡΥΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ (ΙΤΕ) με 4,20%, το CYRTE INVESTMENTS με 25,73% και άλλοι επενδυτές με 28,80%. O Oμιλος κινείται δυναμικά και σε επίπεδο οικονομικών αποτελεσμάτων. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα δημοσιευμένα αποτελέσματα του πρώτου εννεάμηνου, παρουσίασε σημαντική βελτίωση της ρευστότητας και αύξηση της συνδρομητικής του βάσης, οι λειτουργικές ροές παρουσίασαν σημαντική βελτίωση, ενώ παράλληλα οι ροές έπειτα από επενδυτικές δραστηριότητες αυξήθηκαν κατά 3,5 φορές πάνω από τα αντίστοιχα περσινά επίπεδα. Σχετικά με την κερδοφορία, αυτή βελτιώθηκε σημαντικά, καθώς τα Κέρδη προ Φόρων Τόκων και Αποσβέσεων (EBITDA) υπερδιπλασιάστηκαν στο εννεάμηνο του 2012 σε σχέση με το εννεάμηνο του 2011.

PUBLI

ε συνεχείς επενδύσεις σε τεχνολογίες αιχμής ο Ομιλος Forthnet προσφέρει ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών σταθερής τηλεφωνίας, ευρυζωνικού internet και συνδρομητικής τηλεόρασης, σε ιδιώτες, επιχειρήσεις και Δημόσιους Φορείς σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα ο Ομιλος Forthnet παρέχει υπηρεσίες σε περισσότερους από 750.000 οικιακούς καταναλωτές και 20.000 μικρομεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις. Διαθέτει αλυσίδα με 134 καταστήματα και έχει εγκαταστήσει πάνω από 5.000 χλμ. ιδιόκτητο δίκτυο οπτικών ινών. Ο Ομιλος Forthnet είναι σταθερά προσηλωμένος στην ανάπτυξη πρωτοποριακών ε-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Η Ελλάδα μπορεί να τα καταφέρει »Æ ¨µ È¨½ Å

Το 2012 η πατρίδα μας στάθηκε όρθια. Μετά τις εκλογές του Ιουνίου, κατορθώσαμε να σχηματιστεί βιώσιμη κυβέρνηση, με τις θυσίες των Ελλήνων πολιτών, να περιορίσουμε σημαντικά το έλλειμμα και να το καταστήσουμε το έκτο με έβδομο μικρότερο έλλειμμα της ευρωζώνης, καθώς και με τη συμφωνία Eurogroup-ΔΝΤ να αποφύγουμε το ενδεχόμενο ενός Grexit. Παράλληλα, ένα πλήθος μεταρρυθμίσεων και διαρθρωτικών αλλαγών στους τομείς της εργασίας, της απελευθέρωσης των αγορών και στο κράτος απέδειξαν ότι είμαστε αποφασισμένοι να αλλάξουμε σελίδα. Εχουμε, όμως, μπροστά μας πολύ δρόμο ακόμη. Το 2013 θα είναι επίσης μία δύσκολη χρονιά, καθώς από την πλευρά του υπουργείου μας θα πρέπει να εντείνουμε την προσπάθειά μας σε τρεις διαφορετικούς τομείς: στον τομέα της ενίσχυσης της ρευστότητας, στην επανεκκίνηση των μεγάλων έργων και στην προώθηση όλων των αναγκαίων διαρθρωτικών αλλαγών, για να γίνει η οικονομία ανταγωνιστική και η χώρα μας φιλική στις επενδύσεις και στην επιχειρηματικότητα. Στον τομέα της ρευστότητας, η συμφωνία που επετεύχθη στο Eurogroup είναι κομβικής σημασίας, διότι οδηγεί στην ολοκλήρωση της ανακεφαλαιοποίησης του τραπεζικού μας συστήματος και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για επιστροφή των καταθέσεων στις τράπεζες. Παράλληλα με τη συμφωνία αυτή θα εξοφληθούν οι υποχρεώσεις του κράτους προς τον ιδιωτικό τομέα, ύψους εννιά δισ. ευρώ, εκ των οποίων επτά δισ. μέχρι τον Ιούνιο, γεγονός που θα δώσει ώθηση στην αγορά. Από την πλευρά του ΥΠΑΝ, με όσα συμπληρωματικά μέτρα έχουμε στη διάθεσή μας, προωθούμε συγκεκριμένες δράσεις για την ενίσχυση της ρευστότητας. Σε συνεργασία με την ΕΤΕπ εφαρμόζουμε πρόγραμμα χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας σε διάφορους τομείς. Ειδικότερα, για τη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων ενεργοποιούμε προγράμματα 1,44 δισ. ευρώ, ενώ για την ενίσχυση του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου προγράμματα εγγυήσεων 500 εκατ. ευρώ. Ανακοινώσαμε συγκεκριμένες ρυθμίσεις για την απεμπλοκή παγωμένων κονδυλίων του ΕΤΕΑΝ, ύψους περίπου 700 εκατ. ευρώ, για τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Στο ΕΣΠΑ προωθούμε δράσεις για την ενίσχυση της απορροφητικότητας (η οποία κινείται πάνω από τον κοινοτικό μέσο όρο) και την απλοποίηση των διαδικασιών. Παράλληλα, μέσω του ΕΣΠΑ, παρουσιάσαμε πρόσφατα πρόγραμμα ενίσχυσης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στους τομείς του εμπορίου, της μεταποίησης και του τουρισμού ύψους 456 εκατ. ευρώ το οποίο θα υλοποιηθεί σε συνεργασία με τις 13 περιφέρειες της χώρας και θα προκηρυχθεί άμεσα, στις 14 Ιανουαρίου. Στον τομέα των μεγάλων έργων, καταλήξαμε, κατ’ αρχήν, σε συμφωνία με τους παραχωρησιούχους για τα έργα στους τέσσερις μεγάλους οδικούς άξονες και συνεχίζουμε τη διαπραγμάτευση με τις τράπεζες, έτσι ώστε να ξαναρχίσουν τα έργα την άνοιξη του 2013. Η επέκταση του μετρό της Αθήνας συνεχίζεται κανονικά με τους σταθμούς να παραδίδονται μέσα στα χρονοδιαγράμματα. Κρατάμε ζωντανό το έργο του μετρό στη Θεσσαλονίκη, ενώ ξεκινά άμεσα και το έργο της επέκτασης του τραμ στον Πειραιά. Ακόμη, δημοπρατήθηκαν ή εκτελούνται ήδη 14 περιφερειακά έργα ύψους 340 εκατ. ευρώ, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη τα έργα ΣΔΙΤ διαχείρισης απορριμμάτων σε έξι περιφέρειες της Ελλάδας.

Στο μέτωπο των διαρθρωτικών αλλαγών, ανακοινώσαμε και εκτελούμε τα μέτρα του πρώτου άξονα της Εθνικής Στρατηγικής για τη διευκόλυνση των εξαγωγών, και στο πρώτο τρίμηνο του 2013 θα παρουσιάσουμε και τους δύο άλλους άξονες που αφορούν στη διεύρυνση της εξαγωγικής βάσης και την προώθηση των εξαγωγών. Ολοκληρώθηκε η διαβούλευση του νομοσχεδίου για τις στρατηγικές και ιδιωτικές επενδύσεις και το καταθέτουμε στη Βουλή το αμέσως επόμενο διάστημα. Μεταξύ άλλων, προβλέπεται η ύπαρξη μίας κεντρικής αδειοδοτικής αρχής για τη μείωση της γραφειοκρατίας, αλλά και η ηλεκτρονική παρακολούθηση του βαθμού ωρίμανσης των επενδύσεων για την ενίσχυση της διαφάνειας. Για την ενίσχυση του ανταγωνισμού και την τόνωση της επιχειρηματικότητας, υιοθετήσαμε ρυθμίσεις για τη μείωση του διοικητικού κόστους των επιχειρήσεων, την άρση των εμποδίων εισόδου στην αγορά και τη μείωση των στρεβλώσεων. Υιοθετήσαμε νέες αγορανομικές και υγειονομικές διατάξεις που επιτρέπουν σε περισσότερες εταιρείες να πωλούν περισσότερα προϊόντα σε περισσότερα σημεία. Θέσαμε, επίσης, σε διαβούλευση το νέο Αγορανομικό Κώδικα που, μεταξύ των άλλων, προβλέπει τη διεύρυνση των εκπτώσεων και μέτρα για τη λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές. Στον τομέα των αποκρατικοποιήσεων, τις επόμενες ημέρες θα παρουσιάσουμε το νέο νομοσχέδιο για την αναδιοργάνωση της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας, έτσι ώστε από τις αρχές του νέου έτους να ξεκινήσει η διαδικασία αποκρατικοποίησης για τα περιφερειακά αεροδρόμια, μέσω συμβάσεων παραχώρησης της χρήσης τους. Για την ΤΡΑΙΝΟΣΕ και τη ROSCO, προωθήσαμε τις απαραίτητες νομοθετικές διατάξεις, προκειμένου να ρυθμιστούν τα θέματα των κρατικών ενισχύσεων του ΟΣΕ. Ακολουθεί η ολοκλήρωση του επιχειρησιακού πλάνου της ΤΡΑΙΝΟΣΕ και η τοποθέτηση συμβούλων αποκρατικοποίησης, έτσι ώστε στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2013 να ξεκινήσει η διαδικασία αποκρατικοποίησης. Ανάλογη απόφαση έχει ληφθεί για την αποκρατικοποίηση των ΕΛΤΑ και για τη διευκόλυνση των συμβάσεων παραχώρησης για τις δύο μεγαλύτερες εταιρείες ύδρευσης. Εχουμε μπροστά μας δρόμο μακρύ και δύσκολο. Μακριά από τις σειρήνες του λαϊκισμού και της ισοπέδωσης, θα πρέπει να συνεχίσουμε το δρόμο της ευθύνης και της αλήθειας, με στόχο την ανάκαμψη και την οριστική έξοδο της χώρας από την κρίση. Ολοι μαζί ενωμένοι και με κοινή πεποίθηση ότι αυτή η χώρα αξίζει ένα καλύτερο μέλλον, μπορούμε να τα καταφέρουμε. Δεν ζητάμε από κανέναν να συμφωνήσει εκ των προτέρων μαζί μας. Ζητάμε όμως να γίνει κατανοητό πόσο κρίσιμο είναι για όλους τους Ελληνες το 2013. Μετά την επιτυχή κατάληξη των διαπραγματεύσεων Eurogroup-ΔΝΤ, πρέπει να κερδίσουμε τη μάχη της ρευστότητας, τη μάχη της επανεκκίνησης των μεγάλων έργων, τη μάχη της ολοκλήρωσης των διαρθρωτικών αλλαγών. Σε αυτές τις στιγμές η επιτυχία της κυβέρνησης θα είναι σίγουρα επιτυχία για την Ελλάδα.

¹¨ ¨µ È ¨½ Å ¨ É ¨ wÆ Ê ¨ Åw ¨ Ê ¨¶ Æ ¨¼wÆ ÆÑ ¨ ¨z Ë

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Ετος δοκιμασίας »Æ ¨ É wwÆ ¨ É

Το 2013 αναμένεται να είναι μια χρονιά σημαντικών και καθοριστικών εξελίξεων για την πορεία της ΟΝΕ, αλλά και για την Ελλάδα, που βρίσκεται αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη μεταπολεμική κρίση. Η αλληλεξάρτηση των ευρωπαϊκών εξελίξεων και της πορείας της χώρας καθιστά αναγκαία την αξιολόγηση των πρωτοβουλιών σε επίπεδο ευρωζώνης. Η ευρωζώνη, η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη και μακροβιότερη κρίση μετά τη συγκρότησή της, άρχισε πλέον να κατανοεί ότι το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της πρέπει να αναθεωρηθεί προκειμένου να ξεπεραστεί η κρίση. Η συζήτηση για την αλλαγή της αρχιτεκτονικής της ΟΝΕ κινείται σε τέσσερις άξονες: χρηματοπιστωτικό, δημοσιονομικό, οικονομικό και πολιτικό. Ο άξονας που έχει κυρίως προχωρήσει είναι του δημοσιονομικού συντονισμού, που ενδιαφέρει κυρίως τη Γερμανία. Με την πρόταση για την τραπεζική ένωση και τον ενιαίο εποπτικό μηχανισμό τραπεζών, πάει να γίνει ένα πολύ σημαντικό βήμα και στο χρηματοπιστωτικό πυλώνα. Στους άλλους δύο πυλώνες -που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα την Ελλάδα-, δηλαδή στον οικονομικό (στη βάση της πρότασης Hollande για Σύμφωνο Ανάπτυξης) και τον πολιτικό, είμαστε ακόμα στη λογική των καλών προθέσεων και όχι συγκεκριμένων δεσμεύσεων και αποφάσεων. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν η Ευρώπη έχει τα περιθώρια να καθυστερεί στη λήψη σημαντικών αποφάσεων για την πορεία της επειδή η Γερμανία είναι σε προεκλογική περίοδο και η καγκελάριος επιδιώκει με κάθε τρόπο να μετατεθεί η λήψη αποφάσεων για μετά τις εκλογές. Το Μάιο του 2014 θα γίνουν οι εκλογές για το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Ο κίνδυνος που διατρέχει η Ευρώπη είναι ότι η επιδείνωση της κρίσης ως αποτέλεσμα της αδράνειας στη λήψη αποφάσεων για την αντιμετώπισή της θα οδηγήσει σε ενίσχυση των κομμάτων με σαφή αντιευρωπαϊκό προσανατολισμό. Αυτό είναι πολύ πιθανό να συμβεί σε χώρες που βρίσκονται σε πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής και οι πολίτες θεωρούν ότι η Ευρώπη αδυνατεί να μετριάσει το κόστος προσαρμογής. Για αυτόν το λόγο οι πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης έχουν πολύ λίγο χρόνο στη διάθεσή τους για να πάρουν σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον της. Για τη Ελλάδα είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συμμετάσχει με προτάσεις σε αυτή την ευρωπαϊκή διαπραγμάτευση για το αύριο της ΟΝΕ. Δεν μπορούμε να είμαστε ούτε απόντες ούτε στο περιθώριο. Η μελλοντική αρχιτεκτονική πρέπει να είναι ισορροπημένη, να διορθώνει τις στρεβλώσεις του παρελθόντος, αποτέλεσμα της κυριαρχίας νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων. Εάν είναι να κάνουμε πάλι μια αρχιτεκτονική στη βάση συντηρητικών αντιλήψεων, τότε η επόμενη κρίση θα είναι αναπόφευκτα στο πρόγραμμα. Σε ό,τι αφορά στις εξελίξεις στην Ελλάδα το 2013, θα είναι άλλη μία δύσκολη χρονιά, αφού η ύφεση θα παραμείνει βαθιά και η ανεργία θα

συνεχίσει να κινείται ανοδικά. Οι αρνητικές προοπτικές στο μέτωπο της οικονομίας θα δοκιμάσουν τις αντοχές της τρικομματικής κυβέρνησης Εθνικής Ανάγκης, αλλά και του πολιτικού συστήματος γενικότερα. Η αδυναμία της κυβέρνησης να διασφαλίσει στις διαπραγματεύσεις μια ισόρροπη κατανομή των μέτρων σε βάθος της τετραετίας θα έχει ως αποτέλεσμα την εκ νέου τροφοδότηση της ύφεσης λόγω της βαρύτητας του εμπροσθοβαρούς προγράμματος. Με αυτά τα δεδομένα, η κυβέρνηση καλείται μέσα στο 2013 να ανατρέψει το κλίμα αρνητικών προσδοκιών και χαμηλής εμπιστοσύνης από την πλευρά των επενδυτών. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να ετοιμαστεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο να αξιοποιήσει όλες τις δυνατότητες που προσφέρει η ανάληψη της Ευρωπαϊκής Προεδρίας το 2014 από την Ελλάδα. Η κυβέρνηση οφείλει να κινηθεί με αποφασιστικότητα προς τρεις κατευθύνσεις. Η πρώτη στόχευση αφορά στη διαμόρφωση προϋποθέσεων για να ανασχεθούν μερικώς οι υφεσιακές συνέπειες του εμπροσθοβαρούς προγράμματος. Για το σκοπό αυτό οφείλει να πετύχει την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των πόρων που διατίθενται μέσω του προγράμματος δημόσιων επενδύσεων. Εξίσου σημαντική είναι η προσέλκυση επενδυτικών προτάσεων κυρίως από το εξωτερικό, αλλά και η προώθηση των μεταρρυθμίσεων και των αποκρατικοποιήσεων. Η δεύτερη αφορά σε πρωτοβουλίες για ενίσχυση των πλέον ευπαθών τμημάτων της κοινωνίας. Η συνεχής άνοδος της ανεργίας, αλλά και οι περικοπές σε πολλά προγράμματα κοινωνικής πολιτικής δημιουργούν πλέον οριακές συνθήκες σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Η τρίτη σχετίζεται με πρωτοβουλίες για ενίσχυση του ανταγωνισμού και πτώση των τιμών. Το κόστος του εφαρμοζόμενου προγράμματος θα ήταν πολύ μικρότερο αν οι τιμές είχαν μειωθεί αισθητά ώστε να εξουδετερώσουν εν μέρει την ονομαστική μείωση μισθών και συντάξεων. Πέρα από τις πρωτοβουλίες που αφορούν στην οικονομία, το 2013 είναι η χρονιά κατά την οποία μπορούν να υλοποιηθούν μείζονες παρεμβάσεις στον τρόπο λειτουργίας του πολιτικού συστήματος μέσω της αλλαγής του συντάγματος και του εκλογικού νόμου. Η επόμενη χρονιά θα είναι καθοριστική για την πορεία της ΟΝΕ και της Ελλάδας. Κατά τη διάρκειά της θα τεθούν σε δοκιμασία η κοινωνική συνοχή, η σταθερότητα της κυβερνητικής πλειοψηφίας, αλλά και του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος. Στο βαθμό που οι προαναφερθείσες παρεμβάσεις παραγάγουν τα επιθυμητά αποτελέσματα στην ανάπτυξη, την κοινωνική προστασία και την απασχόληση, τότε θα εξασφαλίσουν τον πολύτιμο πολιτικό χρόνο που έχει ανάγκη η κυβέρνηση το 2013.

¹¨ ¨ É wwÆ ¨ É ¨ É ¨ Æ È ¨|Å ¨ Æ ¨~ ¹µ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Η βιωσιμότητα των συντάξεων και η φτώχεια των ηλικιωμένων » ¨½ Ë ¨| Ç ¨ ¨ Æ ¨¶Å Æ ¨¶ Å

Το τέλος του 2012 μας φέρνει ένα χρόνο πιο κοντά στην υλοποίηση μίας βασικής παραμέτρου του νέου συνταξιοδοτικού νόμου 3863/2010, που ψηφίστηκε λίγο μετά την υπογραφή του πρώτου μνημονίου: το διαχωρισμό των ανταποδοτικών από τις μη ανταποδοτικές συνταξιοδοτικές παροχές μέσω της καταβολής, από το 2015 και μετά, μίας βασικής και μίας αναλογικής σύνταξης. Η βασική σύνταξη θα χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από τον κρατικό προϋπολογισμό, ενώ η αναλογική θα εξαρτάται από τις εισφορές των ασφαλισμένων και των εργοδοτών τους. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας, η συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση του 2010 εξασφάλισε τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος έως το 2060. Ομως, εκτός από τον ορθολογικό σχεδιασμό, βασική προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα ενός διανεμητικού (pay-as-you-go) ασφαλιστικού συστήματος όπως το ελληνικό αποτελεί η ύπαρξη μίας δυναμικής αγοράς εργασίας, όπου οι τρέχουσες εισφορές των εργαζομένων επαρκούν για να χρηματοδοτήσουν τις δαπάνες σύνταξης των σημερινών ηλικιωμένων. Η εκτόξευση των ποσοστών ανεργίας και ανασφάλιστης εργασίας καθιστούν τις προβλέψεις του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας ιδιαίτερα ευάλωτες. Επιπλέον, ο νόμος 3863/2010 άφησε μια σημαντική εκκρεμότητα: τη διατήρηση της χωριστής ασφάλισης με ευνοϊκότερους όρους για τους αγρότες και άλλες κατηγορίες (νομικοί, υγειονομικοί, μηχανικοί, δημοσιογράφοι, υπάλληλοι ΔΕΗ και Τράπεζας Ελλάδος κά.). Η εκκρεμότητα αυτή έχει σοβαρό κόστος. Κατ’ αρχήν δημοσιονομικό: τα προνόμια κοστίζουν ακριβά. Επίσης, κοινωνικό: η χωριστή ασφάλιση αναπαράγει την παραβίαση της ισονομίας των πολιτών που κληρονομήθηκε από το προηγούμενο ασφαλιστικό καθεστώς. Τέλος, πολιτικό: η διαιώνιση των προνομίων πλήττει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και μειώνει την αποδοχή του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής. Εν τω μεταξύ, από την ψήφιση του νόμου αυτού μέχρι και το τέλος του 2012, οι περικοπές στις παρεχόμενες συντάξεις υπήρξαν πολυάριθμες, αγγίζοντας μέχρι και το 40% σε περιπτώσεις συνταξιούχων ΔΕΚΟ ηλικίας κάτω των 55 ετών. Παρά τη δριμύτητά τους, οι μειώσεις δεν φαίνεται να επηρέασαν σημαντικά τα ποσοστά σχετικής φτώχειας των συνταξιούχων, τα οποία ανήλθαν από 19% το 2009 σε 19,9% το 2010, παραμένοντας περίπου μία μονάδα χαμηλότερα από τα αντίστοιχα ποσοστά για το σύνολο του πληθυσμού.

Γιατί δεν φαίνεται να έχει αυξηθεί περισσότερο η φτώχεια των ηλικιωμένων στα χρόνια της κρίσης; Κατά τη γνώμη μας, η εξέλιξη αυτή μπορεί να αποδοθεί σε δύο κυρίως παράγοντες: Πρώτον, επειδή οι εισοδηματικές απώλειες υπήρξαν περισσότερο οδυνηρές για πολλούς εργαζόμενους (και ιδίως για τους ανέργους) από ό,τι για τους περισσότερους συνταξιούχους, η σχετική θέση των τελευταίων βελτιώθηκε. Δεύτερον, παρότι η προστασία των χαμηλότερων συντάξεων δεν ήταν πλήρης, λόγω της εξαίρεσής τους από τις περισσότερες περικοπές, η θέση όσων ηλικιωμένων βρίσκονται στο κάτω μέρος της κατανομής εισοδήματος δεν σημείωσε αξιόλογη μεταβολή. Πάντως, οι πρόσφατα ψηφισθείσες περικοπές των δώρων και του επιδόματος αδείας για όλους τους συνταξιούχους αναμένεται να επηρεάσουν δυσμενώς τα ποσοστά φτώχειας αυτής της πληθυσμιακής ομάδας. Σε κάθε περίπτωση, το βιοτικό επίπεδο των ηλικιωμένων (ιδίως όσων βρίσκονται κοντά ή κάτω από το όριο της φτώχειας) έχει δίχως αμφιβολία επιδεινωθεί σημαντικά. Αυτό, όμως, δεν οφείλεται τόσο στη μείωση του χρηματικού τους εισοδήματος όσο στην αύξηση του κόστους ζωής -και ιδίως στην απορρύθμιση της περίθαλψης και των άλλων κοινωνικών υπηρεσιών, που αναγκάζει τους περισσότερους ηλικιωμένους να πληρώνουν οι ίδιοι φάρμακα και υπηρεσίες που μέχρι πρόσφατα ήταν δωρεάν (ή σχεδόν δωρεάν). Η εξυγίανση του ασφαλιστικού -η μεγαλύτερη ίσως μεταρρυθμιστική αποτυχία της δεκαετίας πριν από την κρίση- έχει σε μεγάλο βαθμό επιτευχθεί και μένει τώρα να ολοκληρωθεί. Το απαραίτητο συμπλήρωμά της είναι η εξασφάλιση του «κοινωνικού μισθού» (με δωρεάν υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας), καθώς και η εισοδηματική στήριξη (με ενιαίο και ορθολογικό τρόπο) όλων των ηλικιωμένων. Αυτό θα είναι ένα από τα ζητούμενα της κοινωνικής πολιτικής μετά το Μνημόνιο.

Ð¨ ¨½ Ë ¨| Ç ¨ É ¨ wÆ È ¨ Å ¨ Æ¨¹ Æ ÆÑ Ê¨ ~ w ÈÑ Æ¨ ¨»ÑÈÑ ¨z ¨ ¨² w Ì ¨¹ Æ ÆÑ ¨ wÆ ¹¨ ¨¶Å Æ ¨¶ Å ¨ É ¨ w È ¨ È ¨ Æ¨ ¹ Æ ÆÑ Ê¨~ w ÈÑ Æ¨ ¨»ÑÈÑ ¨z ¨ ¨² w Ì ¨ ¹ Æ ÆÑ ¨ wÆ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Ολοταχώς προς την ενεργειακή μετάβαση »Æ ¨¶Å ¨~ w ÉÆ ¨

Αφήνουμε πίσω μας μια δύσκολη χρονιά. Μια χρονιά, όμως, την οποία αποχαιρετούμε με σημάδια αισιοδοξίας, που κερδίσαμε όλοι μαζί: Μέσα από τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια της κυβέρνησης, ώστε οι σκληρές θυσίες των Ελλήνων πολιτών να μην πάνε χαμένες... Μπαίνοντας πια στο νέο έτος, οι προκλήσεις είναι ακόμη ισχυρές, οι ευθύνες μας ακόμη μεγαλύτερες. Καλούμαστε να αξιοποιήσουμε το αισιόδοξο κλίμα, που ανάμεσα σε τόσες δυσκολίες κερδίσαμε, για να παραγάγουμε απτά και ορατά αποτελέσματα. Καλούμαστε, επίσης, να βρούμε ρεαλιστικές λύσεις για τον Ελληνα πολίτη και για την ελληνική επιχείρηση, ώστε ενωμένοι και αποφασισμένοι να επιτύχουμε το μεγάλο μας στοίχημα: να επιστρέψουμε σε τροχιά ανάπτυξης. Σε αυτή την προσπάθεια, η ενέργεια και ο ορυκτός πλούτος αποτελούν μια ισχυρή βάση ως μοχλός προσέλκυσης επενδύσεων, ενίσχυσης της εξωστρέφειας και δημιουργίας θέσεων εργασίας. Ως το «καύσιμο» που χρειάζεται η παραγωγική μηχανή της χώρας για να γίνει ανταγωνιστική και αποτελεσματική. Εγκαιρα και υπεύθυνα, με βάση τον προγραμματισμό μας, συνεχίζουμε να προετοιμάζουμε την Ελλάδα απέναντι στις προκλήσεις που πρόκειται να συναντήσει στο μέλλον, προωθώντας όλες τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που θα μας οδηγήσουν με ασφάλεια στην ενεργειακή μετάβαση. Καταργούμε στρεβλώσεις και αστοχίες των περασμένων ετών, για να παραγάγουμε επωφελή αποτελέσματα για τον Ελληνα καταναλωτή και το εθνικό συμφέρον για πολλά έτη. Στο πλαίσιο αυτό, το 2013 είναι το κρισιμότερο έτος για να επιτύχουμε όσα η Ελλάδα μπορεί να καταφέρει. Οσα καθυστέρησαν εδώ και πολλά χρόνια και ακόμη περισσότερα. Συγκεκριμένα, βάζουμε σε στέρεες βάσεις, σε εύρυθμη και βιώσιμη τροχιά την ενεργειακή αγορά. Μέσα από την πλήρη αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου και με προσεκτικό σχεδιασμό απελευθερώνουμε την αγορά ενέργειας, ώστε να προχωρήσουμε σταδιακά στο Ενιαίο Μοντέλο Ευρωπαϊκής Αγοράς. Προωθώντας ήδη, κατά τη μεταβατική περίοδο, την πρόσβαση όλων σε ηλεκτρική παραγωγή από υδροηλεκτρική και λιγνιτική ενέργεια, μέσα από ένα σύστημα δημοπρασιών που θα ξεκινήσουν το τρίτο τρίμηνο του 2013.

Συνεχίζουμε το πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων επιμένοντας στα οφέλη του: την εισροή επενδυτικών κεφαλαίων για την ανάπτυξη και ισχυροποίηση των εταιρειών. Τη δημοσιονομική ελάφρυνση, μέσα από την εισροή άμεσων δημόσιων εσόδων και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας χωρίς την επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού. Και φυσικά, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας σε ένα δύσκολο περιβάλλον, με σημαντικά οφέλη για όλες τις κατηγορίες των καταναλωτών. Ολοκληρώνονται οι διαδικασίες για την αποκρατικοποίηση του Ομίλου ΔΕΠΑ και ΔΕΣΦΑ και ξεκινούν οι διαδικασίες για τη συμμετοχή του Δημοσίου στα Ελληνικά Πετρέλαια. Θα ανακοινώσουμε επίσης το μοντέλο αποκρατικοποίησης της ΔΕΗ, έπειτα από προσεκτική μελέτη και με μόνιμο κριτήριο το εθνικό συμφέρον. Επιπλέον, προχωρούμε στη βιώσιμη ανάπτυξη και δρομολογούμε όλες τις απαραίτητες ενέργειες ώστε ο ορυκτός πλούτος, ο αναξιοποίητος «θησαυρός» της χώρας μας, να γίνει μοχλός για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και να προσθέσει αξία στην ελληνική παραγωγή. Προωθούμε επίσης ιδιωτικές επενδύσεις σε μεταλλεία και λιγνιτωρυχεία με όρους που διασφαλίζουν την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφορία. Και όχι μόνον αυτό, αλλά από το προσεχές έτος η εξορυκτική διαδικασία αποφέρει για πρώτη φορά στο Δημόσιο άμεσα έσοδα, μέσα από την υλοποίηση των διατάξεων για την επιβολή τελών και την αύξηση των μισθωμάτων. Τέλος, μέσα από όλα τα παραπάνω, ενισχύουμε τη χώρα και γεωστρατηγικά. Ενισχύουμε το ρόλο της ως διαμετακομιστικού κέντρου ενέργειας, μέσα από την ενίσχυση των ηλεκτρικών διασυνδέσεων με διεθνείς συνεργασίες και την ενεργή συμμετοχή της Ελλάδας στα σχεδιαζόμενα έργα μεταφοράς φυσικού αερίου από νέες πηγές όπως η Κασπία και η Ανατολική Μεσόγειος. Για το αέριο της Κασπίας, μάλιστα, το προσεχές έτος θα είναι καθοριστικό και είμαστε έτοιμοι να καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε ο αγωγός TAP, που διέρχεται και μέσω Ελλάδας, να είναι αυτός που θα προκριθεί ως η βέλτιστη και πλέον βιώσιμη επιλογή.

¹¨ ¨¶Å ¨~ w ÉÆ ¨ É ¨ wÆ Ê ¨~ Å Æ Æ ¨ ¨ µ Ñ È ¨ È

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Οι προοπτικές της ελληνικής »Æ ¨¶ Å ¨¶ Æ Å

Το μεγάλο στοίχημα για το 2013 είναι εάν θα επανέλθει η χώρα γρήγορα προς την ανάκαμψη και σε μία μη αναστρέψιμη πορεία δημοσιονομικής προσαρμογής με πρωτογενή πλεονάσματα, ή κατά πόσον καθυστερήσεις και αμφιταλαντεύσεις θα οδηγήσουν στην αναπτυξιακή απραξία και την αποσταθεροποίηση, δεδομένων των ορίων της κοινωνικής αντοχής που εξαντλούνται. Παρά τις όποιες καλές προθέσεις, είναι γεγονός ότι το πολιτικό σύστημα διαχειρίστηκε μέχρι σήμερα την προσαρμογή έτσι ώστε το βάρος να μετακυλίεται de facto, με εξαιρετικά δυσανάλογο τρόπο, στους ώμους των μισθωτών, των συνταξιούχων, των νέων, των ανέργων, των συνεπών φορολογουμένων και των νοικοκυραίων. Αυτό, δυστυχώς, είναι η άμεση συνέπεια της προστασίας της μόνιμης και χωρίς αξιολόγηση απασχόλησης στο δημόσιο τομέα, και της προάσπισης των προνομίων (συμπεριλαμβανομένης και της φορολογικής ασυλίας) των συντεχνιών των αυτοαπασχολουμένων, που πληρώνουμε όλοι εμείς οι υπόλοιποι. Και βεβαίως, διεξάγεται μάχη, για να μην θιγεί το σύστημα προστασίας από τον ανταγωνισμό κατά κανόνα κρατικοδίαιτων επιχειρήσεων και όσων το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα είναι η διαφθορά και η φοροδιαφυγή, δεδομένης της χαμηλής παραγωγικότητάς τους. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που η μεταβατική περίοδος στη νέα οικονομική ισορροπία καλά κρατεί χρόνια τώρα, έχοντας γονατίσει τους Ελληνες πολίτες με πρωτοφανή ανεργία και μείωση του βιοτικού τους επιπέδου. Ολα αυτά γίνονται εις μάτην, βεβαίως, διότι το καράβι δεν γυρίζει πίσω, και αργά ή γρήγορα οι μεταρρυθμίσεις θα ολοκληρωθούν. Η ανάκαμψη της οικονομίας και η αποφυγή της αποσταθεροποίησης δεν πρόκειται, φυσικά, να προκύψει από μόνη της, απλώς και μόνο επειδή εφαρμόζουμε, εκόντες άκοντες, το Μνημόνιο. Χρειάζεται να αξιοποιήσουμε τους αναπτυξιακούς μοχλούς που έχουμε στα χέρια μας και που δεν εξαρτώνται από έξωθεν χρηματοδότηση ή απαιτούν τη σύμφωνη γνώμη των δανειστών. Δεν είναι δυνατόν να καθόμαστε παθητικά να βλέπουμε τα τρένα να περνούν. Εδώ που έχει φτάσει η κατάσταση, χρειάζονται πλέον ρήξεις με ό,τι μας κρατά πίσω.

Στο πλαίσιο αυτό, οι ιδιωτικοποιήσεις είναι πρώτες στη λίστα των απαιτούμενων ενεργειών. Η προώθησή τους με απόλυτη προτεραιότητα μπορεί να κάνει θαύματα για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία τους επόμενους μήνες. Δεν είναι θέμα εσόδων. Τα έσοδα από αποκρατικοποιήσεις θα προορίζονται ούτως ή άλλως στην αποπληρωμή του χρέους. Εχει, όμως, τεράστια σημασία να δοθεί το σήμα ότι υπάρχουν ξένα (ή ντόπια) κεφάλαια που εμπιστεύονται την πορεία εξυγίανσης στην οποία βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα. Και βεβαίως, οι ιδιωτικοποιήσεις θα φέρουν πρόσθετες άμεσες επενδύσεις στα επόμενα χρόνια, για να αξιοποιηθεί η αρχική τοποθέτηση κεφαλαίων. Πέραν τούτου, όμως, έχει έλθει πλέον η ώρα να αρθούν όλα (μα όλα) τα εμπόδια στις επενδύσεις στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να ανασταλεί και η εφαρμογή -μέχρι της αναμόρφωσής τους- των χωροταξικών σχεδίων στον τουρισμό, τη βιομηχανία, την ενέργεια κλπ. Τα σχέδια αυτά απλώς προστατεύουν τα ντόπια, τα τοπικά, τα μικρομεσαία και άλλα μίζερα συμφέροντα που φοβούνται το άνοιγμα του κλάδου τους στον ανταγωνισμό. Δεν είναι δυνατόν να ηγούνται οι Κινέζοι και όχι εμείς της εκστρατείας, προκειμένου να γίνει η χώρα διαμετακομιστικό κέντρο ολκής στη Μεσόγειο. Δεν είναι δυνατόν να αποφασίζει η Hewlett Packard να κάνει τον Πειραιά κόμβο διανομής των προϊόντων της στην Ευρώπη, η Qatar Airways να επιλέγει το «Ελευθέριος Βενιζέλος» ως κόμβο για πτήσεις προς Νέα Υόρκη, η Unilever να προχωρεί στην παραγωγή 110 κωδικών της, χρησιμοποιώντας εγχώριες βιομηχανίες, και εμείς απλώς να ξαφνιαζόμαστε ευχάριστα. Εχει φτάσει η ώρα να λάβουμε και εμείς, επιτέλους, ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες επαναπροσδιορισμού του αναπτυξιακού προτύπου. Ας ανοίξουμε τη βιομηχανία, τη γεωργία, τον τουρισμό και τις κατασκευές στα διεθνή (και ντόπια) επενδυτικά κεφάλαια, και ας δώσουμε έτσι την ευκαιρία στις εξαγωγές ελληνικών αγαθών και υπηρεσιών να κατακτήσουν, με την ποιότητά τους, την παγκόσμια αγορά. Είμαι σίγουρος ότι θα εκπλαγούμε όλοι θετικά και θα δούμε ρυθμούς ανάπτυξης που δεν τους έχουμε καν φανταστεί.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

οικονομίας για το 2013

Ολα αυτά δεν σημαίνουν, εντούτοις, ότι δεν διαπραγματευόμαστε κοινοτικούς πόρους και ειδικές ρυθμίσεις για την έξοδο από την ύφεση. Για παράδειγμα, στο Eurogroup της 27ης Νοεμβρίου του 2012, σε αλλαγή πλεύσης σε σχέση με την προηγούμενη συμφωνία του Μαρτίου του 2012, αποφασίστηκε ότι δεν θα χρησιμοποιηθούν πόροι από την κοινοτική βοήθεια για την αποπληρωμή των εντόκων γραμματίων του Δημοσίου στα χέρια των ελληνικών τραπεζών. Κάτι τέτοιο -εάν γινόταν- θα δημιουργούσε άμεσα ρευστότητα στο σύστημα και θα έδινε κάποια ανάσα στις χειμαζόμενες ελληνικές επιχειρήσεις. Οι πόροι αυτοί χρησιμοποιήθηκαν, τελικά, για τη χρηματοδότηση της επαναγοράς χρέους από το ελληνικό Δημόσιο, που από πολλούς θεωρήθηκε ως ένα ακόμη πλήγμα στις προοπτικές ανάκαμψης της κερδοφορίας των τραπεζών και -κατ’ επέκταση- της ελληνικής οικονομίας. Εχοντας ως όπλο την κατάκτηση της αξιοπιστίας μας και την απομάκρυνση του κινδύνου εξόδου της χώρας από το ευρώ, έχει έλθει πλέον η ώρα να αξιοποιήσουμε τη διαφαινόμενη ενεργότερη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων στην επανεκκίνηση των μεγάλων έργων οδικών αξόνων και υποδομών που έχουν σταματήσει. Και ας διαπραγματευτούμε επιτέλους τη δυνατότητα να μπορέσει η χώρα να απορροφά τα κονδύλια από τα διαρθρωτικά ταμεία της κοινότητας, χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες και καθυστερήσεις. Από τα 24 δισ. ευρώ των διαρθρωτικών ταμείων της κοινότητας που είχε συμφωνηθεί να δοθούν στην Ελλάδα στην περίοδο 2007-2013, μόνο τα μισά περίπου υπολογίζεται ότι θα έχουν απορροφηθεί μέχρι τέλους του 2012. Αν δεν καθίσταται δυνατή, λοιπόν, η επαρκής διαχείριση των κονδυλίων αυτών λόγω διοικητικών αδυναμιών ή έλλειψης πόρων χρηματοδότησης της εθνικής συμμετοχής, ας διαπραγματευτούμε τη μεταφορά τους στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, για να χρηματοδοτηθούν μεγάλες επενδύσεις. Αυτό είναι προτιμότερο αντί να τα κατανέμουμε εμείς, μέσα από ένα πλέγμα διαφθοράς, σε μικροεπενδύσεις, τοπικούς εργολάβους και δράσεις αμφιβόλου αποτελεσματικότητας, διακινδυνεύοντας ταυτόχρονα την απώλεια όσων πόρων δεν απορροφώνται.

Το κόστος της απραξίας θα είναι τεράστιο, εάν το σκοινί σπάσει και -μέσα σε γενική δυσαρέσκεια και κοινωνική ένταση- βρούμε παρηγοριά στις φρούδες υποσχέσεις των προάγγελων της επιστροφής στην Εδέμ. Δεν αμφιβάλλω για τις καλές προθέσεις όλων όσοι τετραγωνίζουν τον κύκλο. Το πώς, όμως, η χώρα μένει στο ευρώ, το Μνημόνιο «εκβληθήσεται εις το σκότος το εξώτερον» με ένα νόμο και ένα άρθρο, και οι δανειστές δέχονται να πληρώνονται, όταν έχουμε (πότε;) και με ό,τι μας περισσεύει (μετά από τι;), είναι ένας μοναδικός συνδυασμός προβολής αρχέγονων επιθυμιών, μία πράγματι κλασική εφαρμογή της λαϊκής ρήσης «και η πίτα αφάγωτη και ο σκύλος χορτάτος». Αποτελεί, δε, απόκρυφο μυστήριο ο τρόπος που αποκαθίσταται ως διά μαγείας η εμπιστοσύνη στην ελληνική οικονομία μετά από μία μεγάλη ανακατανομή πλούτου, ανάσχεση των ιδιωτικοποιήσεων και αναπόφευκτη ανατροπή της δημοσιονομικής αναπροσαρμογής. Απαιτείται, δε, κυριολεκτικά άλμα, ζωηρής μάλιστα, φαντασίας, για να δει κανείς πως μια επιστροφή στις καλές παλιές εποχές του αλήστου μνήμης άμεσου κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομία μπορεί πράγματι να φέρει την ευημερία στη χώρα. Ιδίως, όταν αυτό επιχειρείται κατά τρόπο ανιστόρητο, από πεφωτισμένες ελίτ που νομίζουν ότι γνωρίζουν πώς θα κατανεμηθούν οι πόροι για την ανάπτυξη της οικονομίας, και μάλιστα προσβλέπουν στη χρηματοδότηση των «επενδύσεων» μέσω της δημιουργίας κρατικής επενδυτικής τράπεζας. Ολα αυτά, παρά την αβάστακτη ελαφρότητά τους, ακούγονται, δυστυχώς, ευχάριστα στα αυτιά ανθρώπων που βρίσκονται σε απόγνωση από την παρατεταμένη λιτότητα και είναι έτοιμοι να πιστέψουν ότι υπάρχουν εύκολες λύσεις. Το όλο σκηνικό, πάντως, θυμίζει το τραγούδι των Σειρήνων στον Ομηρο. Στο μύθο ο Οδυσσέας προσδένεται στο κατάρτι και βουλώνει με κερί τα αυτιά των συντρόφων του, ώστε να μην μαγευτούν και οδηγηθούν έτσι στον όλεθρο, και καταφέρνει να οδηγήσει το πλοίο σε ασφαλή νερά. Σήμερα, το πλοίο χρειάζεται αταλάντευτη ρότα και το πλήρωμα επιτέλους… μια καλή ψαριά! Και βέβαια, θαύματα μετά Χριστόν δεν γίνονται! Τα ψάρια πρέπει να τα ψαρέψεις!

¹¨ ¨¶ Å ¨¶ Æ Å ¨ É ¨ Æ ¨ È ¨¹ Æ ÆÑ ¨ ¶ ¨ ¨!LPHA¨"ANK

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Πρωτοβουλίες κοινωνικής • ΑΙΓΑΙΟ: Δωρεάν μαστιχόδεντρα σε καλλιεργητές της Χίου • ΥΓΕΙΑ: Πρόγραμμα πολλαπλών δράσεων δωρεάν ιατρικών υπηρεσιών και φροντίδας αναξιοπαθούντων • ΓΕΩΡΓΙΑ: Ανάπτυξη εγχώριων ζωοτροφών για την κτηνοτροφία • ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ-ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ: Επενδύσεις 903,2 εκατ. ευρώ, μισθοί δύο δισ. ευρώ, φόροι 638,7 εκατ. και εργοδοτικές εισφορές 275,3 εκατ. ευρώ την τετραετία 20082011 από τον όμιλο

ο πολύπλευρο πρόγραμμα Κοινωνικής Υπ ε υ θ υν ότ ητας του ομί λου Mar f in Investment Group (MIG) για το 2013, με τον τίτλο «Πρωτοβουλίες Ευθύνης», παρουσίασε ο πρόεδρος του ομίλου κ. Ανδρέας Βγενόπουλος. Το πρόγραμμα κοινωνικής ευθύνης του μεγαλύτερου επιχειρηματικού ομίλου της χώρας, δήλωσε ο κ. Βγενόπουλος, κινείται σε πολλούς τομείς και αγγίζει ένα στα τρία νοικοκυριά της χώρας ή το 35% των οικογενειών που έχουν παιδιά. Στον πληθυσμό αυτό φτάνουν τουλάχιστον ένα από τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που προσφέρουν εταιρείες του ομίλου, αλλά και τον αγγίζουν οι πρωτοβουλίες κοινωνικής ευθύνης. Σταθερή και συστηματική είναι η επιδίωξη εταιρειών του ομίλου να επιστρέφουν στους πελάτες -και ευρύτερα στην κοινωνία- μέρος από τα οφέλη που δημιουργούνται. Εκτός από την κοινωνική συμβολή, μεγάλη είναι και η οικονομική συνεισφορά στην κοινωνία και στο ελληνικό κράτος από τη δραστηριότητα των εταιρειών του ομίλου. Την τετραετία 2008-2011, οι εταιρείες του ομίλου πλήρωσαν στο ελληνικό Δημόσιο 638,7 εκατ. ευρώ για φόρους, 275,3 εκατ. ευρώ για εργοδοτικές εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία, ενώ οι εισφορές των εργαζομένων στα ασφαλιστικά ταμεία υπολογίζονται σε 157,5 εκατ. ευρώ. Την τετραετία αυτή το εισόδημα που δημιουργήθηκε και διανεμήθηκε στους εργαζομένους του ομίλου είναι πάνω από δύο δισ. ευρώ. Στο πλαίσιο της παρουσίασης, ανακοινώθηκαν ιδιαίτερες πρωτοβουλίες ευθύνης, για τις οποίες «είμαστε υπερήφανοι και πιστεύουμε ότι συμβολίζουν την προσπάθεια όλων όσοι εργάζονται στον όμιλο για τον τόπο, τους ανθρώπους, την εργασία, την κοινωνία», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Βγενόπουλος. Συγκεκριμένα:

Το Ιδρυμα Marfin και η Blue Star Ferries υποστηρίζουν ουσιαστικά την ανάπτυξη της Χίου, η οποία επλήγη από την καταστροφική φωτιά κυρίως προς τα μαστιχόδεντρα -μια μοναδική πηγή ευημερίας στην περιοχή. Το Ιδρυμα Marfin επιδιώκει την προστασία του μοναδικού και διάσημου προϊόντος του ακριτικού νησιού, συμβάλλοντας στην επαναδημιουργία του κεφαλαίου που χάθηκε. Αγοράζει από τοπικό φυτώριο και θα προσφέρει δωρεάν 9.000 δενδρύλλια μαστιχόδεντρων στους παραγωγούς που είδαν την περιουσία τους να καταστρέφεται. Πρόκειται για μία συμβολική αλλά και ουσιαστική κίνηση, καθώς πραγματοποιείται επένδυση για το μελλοντικό εισόδημα των καλλιεργητών, αλλά και για την ενίσχυση του κύκλου εργασιών της Ενωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου. Με την πρωτοβουλία αυτή, το Ιδρυμα Marfin και η Blue Star Ferries δίνουν ένα μήνυμα ελπίδας και προοπτικής για την ανάπτυξη κάθε περιοχής.

Πολύ σημαντική είναι η πρωτοβουλία ευθύνης από τον όμιλο ΥΓΕΙΑ, ο οποίος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις πρωτοβουλίες κοινωνικής υπευθυνότητας. Ο όμιλος παρέχει διαχρονική υποστήριξη στο Σύλλογο Γονιών Παιδιών με Νεοπλασματική Ασθένεια ΦΛΟΓΑ, προσφέροντας δωρεάν ακτινοθεραπεία σε παιδιά. Επίσης, οργανώνει συσσίτια, προσφέρει υγειονομικό υλικό σε αστέγους και δημόσια σχολεία, καθώς και περίθαλψη σε ασθενείς με σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Από το εκτεταμένο πρόγραμμα αρωγής του ΥΓΕΙΑ, αξίζει να αναφερθούν και οι δράσεις που αφορούν στη συμπαράσταση στους αστέγους της Αθήνας, με τις προσφορές στο Κέντρο Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων (ΚΥΑΔΑ), αλλά και τη γιορτή αλληλεγγύης που οργανώθηκε την Κυριακή 16 Δεκεμβρίου στο

Δήμο Περάματος, στην οποία συμμετείχαν πάνω από 500 άτομα. Το πρόγραμμα κοινωνικής ευθύνης του ΥΓΕΙΑ συμπληρώνεται με δράσεις, όπως η ενίσχυση αθλητών που μας κάνουν υπερήφανους με την Ελληνική Παραολυμπιακή Ομάδα, δωρεάν εμβολιασμό και προληπτικές εξετάσεις σε παιδιά και κοινωνικά ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού. Οι κάτοικοι των μικρών, απομονωμένων νησιών πρέπει να έχουν ευκαιρίες πρόσβασης στις υπηρεσίες υψηλού επιπέδου του νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ. Το πρώτο σύστημα τηλεϊατρικής που έχει εγκατασταθεί στην Τήλο μπορεί να αποτελέσει πρότυπο σύγχρονων υπηρεσιών και για άλλα νησιά. Οι κάτοικοι των μικρών νησιών το χειμώνα αλλά και οι επισκέπτες το καλοκαίρι μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε υπηρεσίες που προσφέρει δωρεάν το ΥΓΕΙΑ, αναγκαίες ακόμη και αν περιορίζονται σε συμβουλευτική δεύτερη γνώμη. Το σύστημα, το οποίο αποτελεί δωρεά του ομίλου ΥΓΕΙΑ, τοποθετήθηκε στο Πολυδύναμο Περιφερειακό Ιατρείο της Τήλου με την τεχνική υποστήριξη της Singular Logic και του Εργαστηρίου Βιοϊατρικής του Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Εχει τη δυνατότητα να μεταφέρει σε πραγματικό χρόνο ιατρικά δεδομένα από το νησί στα εξωτερικά ιατρεία του ΥΓΕΙΑ, όπου εξειδικευμένοι ιατροί παρακολουθούν σε 24ωρη βάση ζωτικές παραμέτρους ασθενών, όπως καρδιογράφημα, μέτρηση αρτηριακής πίεσης και αναπνευστικού ρυθμού. Παράλληλα, προσφέρει επικοινωνία με εικόνα και ήχο μεταξύ των γιατρών της Τήλου και των γιατρών του ΥΓΕΙΑ, καθώς και μεταφορά εικόνας του ασθενή στο συμβουλευτικό κέντρο του ΥΓΕΙΑ για την αντιμετώπιση του εκάστοτε περιστατικού.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

ευθύνης για το 2013 Μία άλλη πρωτοβουλία ευθύνης έρχεται από τη ΔΕΛΤΑ. Πρόκειται για το πρόγραμμα Γαία που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2012 και στοχεύει στην προώθηση της επιστημονικής έρευνας για τη διατροφή των ζώων με τροφές αποκλειστικά ελληνικής παραγωγής. Η μεγαλύτερη ελληνική εταιρεία γαλακτοκομικών, η ΔΕΛΤΑ, σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ξεκίνησε την καλλιέργεια 60 στρεμμάτων στο αγρόκτημα του Πανεπιστημίου στην Αλίαρτο. Πριν από λίγες ημέρες έγινε μεικτή σπορά βίκου και κριθαριού, σε τρεις διαφορετικές αναλογίες για την παραγωγή χλωρομάζας, που θα χρησιμοποιηθεί για τη διατροφή αγελάδων. Η συνεργασία της εταιρείας με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών προσφέρει ευκαιρίες για εφαρμοσμένη έρευνα και προοπτικές για αξιοποίηση των αποτελεσμάτων σε ευρεία κλίμακα, αφού θα υπάρχουν όλα τα οικονομικά και τεχνικά δεδομένα για αξιολόγηση και βελτιώσεις. Ηδη το πρόγραμμα Γαία συγκεντρώνει το ενδιαφέρον αγροτών οι οποίοι ενημερώνονται σε συναντήσεις που πραγματοποιούνται σε πολλές περιοχές. Το αποτέλεσμα αυτών των πρωτοβουλιών θα είναι η βελτίωση των ζωοτροφών και η επέκταση της χρήσης ελλη-

νικών παραδοσιακών κτηνοτροφικών φυτών στη διατροφή των ζώων γαλακτοπαραγωγής. Επίσης, τα έμμεσα οφέλη είναι ο περιορισμός της εξάρτησης της κτηνοτροφίας από εισαγόμενες ζωοτροφές και η αξιοποίηση αγροτικής γης που σήμερα δεν καλλιεργείται τους χειμερινούς μήνες.

όμιλος MIG δραστηριοποιείται σε περισσότερους από 22 τομείς της αγοράς, με ετήσιο κύκλο εργασιών 1,5 δισ. ευρώ και διαθέτει 15 εργοστάσια και βιομηχανικές εγκαταστάσεις, έξι νοσοκομεία με 1.260 κλίνες, 450 εστιατόρια και καφέ, 270 ακίνητα σε 17 χώρες, 36 εμπορικά κέντρα, 13 πλοία που μεταφέρουν 3,5 εκατ. επιβάτες το χρόνο, 12 ξενοδοχεία με 2.545 κλίνες και 24 αεροσκάφη που μετακινούν 3,3 εκατ. επιβάτες. Οι επενδύσεις των εταιρειών του ομίλου για την περίοδο 2008-2011 υπολογίζονται σε: Attica 263,3 εκατ. ευρώ, ΥΓΕΙΑ 121,3 εκατ. ευρώ, Vivartia 326,8 εκατ. ευρώ, Singular Logic 16,1 εκατ. ευρώ, Olympic 55,4 εκατ. ευρώ. Το 2012 (σύμφωνα με στοιχεία που ήταν διαθέσιμα μέχρι τον περασμένο Σεπτέμβριο) οι επενδύσεις του ομίλου ανέρχονται σε 101,5 εκατ. ευρώ. Το σύνολο των εργαζομένων -συμπεριλαμβανομένων και των συνερ-

Ý «Í àyÜ Ü Ý ô ô nÜ ô+?PǫLô 'LTCQRKCLRô%PMSNô +'% γατών- υπολογίζεται σε 21.113 άτομα (στοιχεία Σεπτεμβρίου). Τα προγράμματα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης του ομίλου καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ενεργειών. Διεξάγονται όλο το χρόνο, σε κάθε γωνιά της χώρας και καλύπτουν πολλές πλευρές της κοινωνικής ζωής, όπως διανομή τροφίμων και κάλυψη υγειονομικής περίθαλψης ανθρώπων με σοβαρές ασθένειες, εκπτώσεις και προσφορές προϊόντων και υπηρεσιών σε ανέργους και απόρους, ενίσχυση ιδρυμάτων και φιλανθρωπικών οργανώσεων, συμμετοχή σε εθελοντικές δραστηριότητες που αφορούν καθαρισμό χώρων και προστασία περιβάλλοντος. Παντού με ευαισθησία και υπευθυνότητα οι άνθρωποι των εταιρειών προσφέρουν την αρωγή τους όπου είναι αναγκαίο και εφικτό.

PUBLI

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Το νόημα της προόδου »Æ ¨ wË Æ ¨| ÆË

Αντίθετα με τα επαναστατικά στερεότυπα, οι μεγάλες και σταθερές αλλαγές στη ζωή συμβαίνουν αθόρυβα. Σε αυτό ακριβώς το σημείο θα βρεθούμε ως κράτος και κοινωνία το δεύτερο εξάμηνο του 2013. Η πολιτική ευθύνη και οι κοινωνικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης μπόλιασαν με πολιτική ωριμότητα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας το 2012. Αυτή, με τη σειρά της, θα επικαθορίσει την ανανέωση της πολιτικής ζωής και τον εκσυγχρονισμό του πολιτικού μας συστήματος το 2013. Η εξέλιξη αυτή δεν αποτελεί άμεση συνέπεια της οικονομικής κρίσης, αλλά φυσική συνέχεια της ευρύτερης και πολυεπίπεδης ελληνικής κρίσης, που άλλαξε άρδην το 2012 την αντίληψη του δημόσιου συμφέροντος και έδωσε ουσία και λόγο στην κριτική συνείδηση της Πολιτικής. Καθώς λοιπόν εμπεδώνεται σταδιακά, σταθερά και εν μέρει βίαια, η αντίληψη της κοινωνίας για το ποιο είναι το δημόσιο συμφέρον της και οι πολιτικές επιλογές που το υπηρετούν, η κοινωνία επανακαθορίζει τη σχέση της με τους θεσμούς, τα κόμματα, τα ΜΜΕ, το συνδικαλισμό, την εκπαίδευση. Κοντολογίς με ό,τι χτίζει το μέλλον. Και ο επανακαθορισμός αυτός γεννά νέες προσδοκίες από την πολιτική, αναδιαμορφώνει τη σχέση της με το χρόνο και το δημόσιο χώρο, αλλάζει τις προτεραιότητες μεταξύ των γενεών, διαγράφει νέο πλαίσιο κοινωνικού συμβολαίου και δικαιοσύνης, εντάσσει στην πραγματικότητα το αίσθημα του εθνικού και μεταγράφει τα συναισθήματά μας προς τους γείτονες. Διότι το πώς μια κοινωνία εννοεί το δημόσιο συμφέρον της, με δεδομένες και τις ταξικές διαφοροποιήσεις, απαντά και στο πώς εννοεί τη συλλογική οργάνωσή της και στο ποια είναι τα στοιχεία και τα χαρακτηριστικά της αποδεκτής και αποδοτικής πολιτικής, οικονομικής, εθνικής κά. Αυτός ακριβώς ο προσανατολισμός του δημόσιου συμφέροντος στο μέλλον είναι το σημαντικό πολιτικό στοιχείο του 2012 και αυτός νοηματοδότησε τις προσδοκίες και τις ενστάσεις των πολιτών από την πολιτική και εκείνους που την ασκούν. Την αλλαγή αυτή την αντιλαμβάνονται όλοι. Οσοι όμως αισθάνονται ανασφαλείς να αναμετρηθούν με την πραγματικότητα, καταφεύγουν σε σχήματα παλαιά και αναγνωρίσιμα, συγχέουν τις ιδέες με τα συναισθήματα, τη δράση με τη διαμαρτυρία και καθαγιάζουν νοσταλγικά το εκδικητικό παρελθόν εφευρίσκοντας ιδεολογικό στίγμα στη μισαλλοδοξία. Είδαμε τέτοιες προσπάθειες βολικής αναπλαισίωσης της πολιτικής πάλης και του διακυβεύματός της το 2012 να απευ-

θύνονται στους φόβους, στα ένστικτα ή στο μαλακό υπογάστριο της κοινωνίας, όπως η τάχα αριστερή άποψη ότι η ελληνική κοινωνία θα λύσει τώρα τις ταξικές «εκκρεμότητες» του εμφυλίου και η φασιστική προπαγάνδα που ευαγγελίζεται την «ομαλότητα» της χουντικής περιόδου. Στην πραγματική ζωή, όμως, οι φαντασιώσεις δεν απαντούν στην παρακμή και τη σύγχυση, όχι μόνο γιατί μυθοποιούν το παρελθόν, αλλά και διότι απαγορεύουν τη λογική και την ελπίδα ναρκοθετώντας έτσι οποιαδήποτε προοπτική. Αυτό που έγινε ξεκάθαρο στην κοινωνία το 2012 είναι η αναγκαιότητα να αναφέρονται στο μέλλον οι επιλογές μας και να αποκτήσουν χαρακτήρα μακροπρόθεσμης εθνικής πολιτικής. Το 2013 είναι η χρονιά του σχεδιασμού της προοπτικής. Που πάει να πει περιγραφή των μακροπρόθεσμων στόχων, αυστηρά χρονοδιαγράμματα και επιστράτευση όλων, ανθρώπων, επιλογών και δράσεων, στην υπηρεσία του μέλλοντος. Το μεγάλο μας στοίχημα, όλα τα «εφόσον» και τα «διά ταύτα» της πολιτικής εξέλιξης, θα κριθούν στο τέλος του καλοκαιριού. Και θα δώσουν περιεχόμενο στην έννοια της προόδου της ελληνικής κοινωνίας. Η μεταρρύθμιση στο δημόσιο τομέα και στην εκπαίδευση, ο σχεδιασμός ενός σταθερού, δίκαιου και αποδοτικού φορολογικού συστήματος και μηχανισμών ελέγχου, η πρώτη φάση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής παρέμβασης στον αγροδιατροφικό τομέα και ο εκσυγχρονισμός της Δικαιοσύνης πρέπει ως τότε να έχουν δρομολογηθεί ανεπίστρεπτα. Για να βρισκόμαστε στο αναπόδραστο σημείο, όταν ξεκινήσει η συζήτηση για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, την ενοποίηση του τραπεζικού τομέα αρχικά και την οικονομική και πολιτική διακυβέρνηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης αργότερα. Οι εφαρμοσμένες πολιτικές και η μεθοδολογία τους διδάσκουν όχι μόνο έναν τρόπο ζωής και συνύπαρξης, αλλά και έναν τρόπο ανάγνωσης της πραγματικότητας. Και μόνον αυτές βάζουν φρένο στις φαντασιώσεις των μισαλλόδοξων και δίνουν νόημα και περιεχόμενο στην πρόοδο. Στο πεδίο της πραγματικότητας, λοιπόν, θα αναμετρηθούμε το 2013, με κυρίαρχο στόχο το νόημα της προόδου, γιατί, όπως έγραψε ο Οδυσσέας Ελύτης, «μονάχα κείνος που παλεύει το σκοτάδι μέσα του θα ’χει μεθαύριο μερτικό δικό του στον ήλιο».

¹¨ ¨ wË Æ ¨| ÆË ¨ É ¨ ÑÑ Ç ¨ ¨µ²¨ ¨z ÑÆ È ¨ Å ¨ ¨ Æ È ¨²w É

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Η αξία της ασφάλειας των πολιτών »Æ ¨¸É Æ ¨zÇ

Κάθε χρόνο, οι ημέρες αυτές προσφέρονται για ανασκόπηση πεπραγμένων και προγραμματισμό δράσεων του χρόνου που έρχεται. Eχω την αίσθηση ότι το δεύτερο εξάμηνο του 2012 αποτέλεσε προοίμιο σημαντικών αλλαγών και ότι ανταποκριθήκαμε στην πρόκληση. Η προϋπάρχουσα απαίτηση της ελληνικής κοινωνίας προς τα σώματα ασφαλείας συνιστούσε μέγιστη πρόκληση, αφού με μειούμενο προσωπικό, μισθούς, τεχνικά μέσα και προϋπολογισμό έπρεπε να δοθεί πειστική απάντηση στο έλλειμμα δημόσιας ασφάλειας, να υπάρξει επαρκής χειρισμός στο μεταναστευτικό και να προστατευτεί η χώρα από τις πυρκαγιές. Το 2013 θα επιχειρήσουμε ουσιαστικές τομές που θα συμβάλουν στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών και κατ’ επέκταση θα βελτιώσουν την εικόνα της χώρας μας. Ξεκινώ την παρουσίαση των αλλαγών αυτών με την αναβάθμιση των σωμάτων ασφαλείας, μέσω της αναδιοργάνωσης της Ελληνικής Αστυνομίας και του Πυροσβεστικού Σώματος. Κατά τους πρώτους μήνες του 2013 ήδη θα έχει ολοκληρωθεί ο δημόσιος διάλογος και θα είναι έτοιμη η νομοθετική ρύθμιση, με την οποία θα αλλάξει συνολικά η δομή του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, όπως επίσης και η νέα εσωτερική διάρθρωση της Ελληνικής Αστυνομίας και του Πυροσβεστικού Σώματος. Οταν αναφέρομαι σε αναδιάρθρωση, δεν υπονοώ μεγαλύτερα ποσοτικά μεγέθη. Αυτό το οποίο ουσιαστικά θα συμβεί είναι η προσαρμογή στις σύγχρονες ανάγκες. Η Ελληνική Αστυνομία προγραμματίζεται να χωριστεί σε τρεις κλάδους, τον κλάδο της Τάξης, τον κλάδο της Ασφάλειας και τον κλάδο του Μεταναστευτικού-Προστασίας των Συνόρων. Στόχος μας είναι η δημιουργία των βάσεων μίας διαφορετικής και καλύτερης Αστυνομίας. Είναι δυνατή η τεράστια εξοικονόμηση ανθρώπινων πόρων και η μετατροπή της Ελληνικής Αστυνομίας από στατική σε κινητική, κοντά στο πρόβλημα και κοντά στον πολίτη. Με άλλα λόγια, με το νέο σχήμα που θα εισηγηθούμε θα έχουμε μία Αστυνομία εστιασμένη (όχι συρρικνωμένη) και οργανωμένη κατά τέτοιον τρόπο που να μπορεί να αντιδρά άμεσα, προστατεύοντας και υπηρετώντας τον πολίτη. Το 2013 θα επιταθούν οι δράσεις μας για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης, για την οποία, όπως προανέφερα, θα δημιουργηθεί ειδικός κλάδος. Οπως είναι ήδη γνωστό, με την επιχείρηση «Ξένιος Ζευς» που εφαρμόσαμε από τις αρχές Αυγούστου, κατορθώσαμε να αλλάξουμε την εικόνα στο κέντρο της Αθήνας, καθώς και μεγάλων πόλεων της περιφέρειας. Αναπτύσσοντας επίσης πρωτοβουλίες και αξιοποιώντας την παρουσία μας στα όργανα της ΕΕ μέσα από μία εξωστρεφή μεταναστευτική πολιτική, πετύχαμε αναστροφή του κλίματος, με θετικές αναφορές για την προσπάθειά μας, καθώς και την καθοριστικής

σημασίας τοποθέτηση της αρμόδιας επιτρόπου ότι η χρηματοδότηση προς τη χώρα μας θα αυξηθεί από το 75% στο 95%. Αυτά τα επιτεύγματα, για τα οποία η σημερινή κυβέρνηση έχει εργαστεί σκληρά, θα κληθούμε να διαχειριστούμε το 2013. Θεωρούμε επίσης ότι η συνολική αναδιάρθρωση των υπηρεσιών του υπουργείου θα μας επιτρέψει να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά τους κοινοτικούς πόρους εν γένει και να επιτύχουμε επαρκή απορροφητικότητα από τα κονδύλια του ΕΣΠΑ. Η ίδια αναβάθμιση θα γίνει και στο Πυροσβεστικό Σώμα. Τα επιχειρησιακά κέντρα των περιφερειών δεν θα είναι «κατ’ όνομα», αλλά πραγματικά συνδεδεμένα με την Πυροσβεστική Υπηρεσία, με παρουσία Αξιωματικού της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας που θα έχει ρόλο συντονιστή. Επιπλέον, θα υπάρξει συνολική αναθεώρηση της αντίληψης και του τρόπου αντιμετώπισης του δόγματος πυρόσβεσης στη χώρα. Το δόγμα της αεροπυρόσβεσης θα δώσει τη θέση του στο συνδυασμό της χρήσης των εναέριων μέσων με την αξιοποίηση στο έπακρο των επίγειων δυνάμεων πυρόσβεσης, με ιδιαίτερο βάρος στην πρόληψη. Ο όρος πολιτική προστασία θα αποκτήσει την ουσία και το νόημα που του αρμόζουν. Με την κατάλληλη εκπαίδευση και υποστήριξη των Δήμων μπορούμε να δημιουργήσουμε μία επίσης κινητική Πυροσβεστική Υπηρεσία, τελείως διαφορετική από αυτήν που έχουμε σήμερα. Βέβαια, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν υφίστανται μαγικές λύσεις. Οι προκλήσεις παραμένουν απίστευτα μεγάλες. Αλλά με σχεδιασμό, συστηματική προσπάθεια και σαφείς στόχους μπορούμε να μετατρέψουμε το 2013 σε μία αποτελεσματική χρονιά στον τομέα της δημόσιας ασφάλειας και της προστασίας του πολίτη. Από την ελληνική κοινωνία εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος η εξέλιξη των πραγμάτων. Μπορούμε, όλοι μαζί, να διασφαλίσουμε την κοινωνική γαλήνη και την ασφάλεια στο εσωτερικό της χώρας μας. Η εικόνα μιας Ελλάδας που παραπέμπει σε «ξέφραγο αμπέλι» σήμερα δεν είναι ανεκτή, καθώς αδικεί την ιστορία μας και κυρίως υπονομεύει το μέλλον μας. Η κατάσταση, βέβαια, έχει ήδη αρχίσει να αλλάζει, αλλά δεν έχει σταθεροποιηθεί. Απαιτείται συνέχεια και βάθος χρόνου, ώστε να εμπεδωθεί το αίσθημα ευνομίας στη χώρα. Γιατί η ευνομία αποτελεί τελικά μέγιστη συνεισφορά τόσο στην κοινωνική δικαιοσύνη, όσο και στην κοινωνική συνοχή, και αποτελεί αναγκαίο όρο για την οικονομική ανάκαμψη. Είναι τελικά καίριο ζήτημα δημοκρατίας και ομαλής λειτουργίας του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος.

¹¨ ¨¸É Æ ¨zÇ ¨ É ¨ wÆ Ê ¨z ÑÊ ¨»Å ¨ ¨~ Æ É ¨ Æ ¨~Æ É

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Προοπτικές καταπολέμησης της ανεργίας το 2013 »Æ ¨¶Å Æ ¨ Å

Λόγω της οικονομικής κρίσης, το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα έχει ανέβει κατακόρυφα και συνεχίζει να αυξάνεται από μήνα σε μήνα. Είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικό ότι το μεγαλύτερο μέρος των ανέργων προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα, τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας. Πολλά έμπειρα στελέχη στρέφονται στο εξωτερικό και κατά συνέπεια η Ελλάδα χάνει ένα σπουδαίο διανοητικό και εργατικό κεφάλαιο. Επιπλέον, σημαντικά ποσοστά σημειώνει η ανεργία στις νεαρές ηλικίες, καθώς νέα παιδιά με ταλέντο μένουν εκτός αγοράς, με αποτέλεσμα να ζημιώνεται στο τέλος η ίδια η χώρα μας. Παράλληλα, είμαι σε θέση λόγω επαγγέλματος να παρατηρώ το οξύμωρο σχήμα που εμφανίζεται τον τελευταίο καιρό. Από τη μία πλευρά να υπάρχει ανεργία και από την άλλη θέσεις εργασίας να παραμένουν κενές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Γιατί δεν υπάρχει ενημέρωση και σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός, κυρίως στους αποφοίτους των ελληνικών πανεπιστημίων. Πολλά επαγγέλματα που είχαν ζήτηση πριν από την κρίση, τώρα έχουν κορεστεί. Για παράδειγμα, περιορίζονται κατά πολύ οι θέσεις εργασίας σε τομείς όπως το marketing. Ομως η κρίση δημιουργεί άλλα δεδομένα και διαφορετικές ανάγκες στην αγορά εργασίας. Εχουμε μεγάλη ζήτηση στον κλάδο των ελεγκτών, της λογιστικής και των φορολογικών συμβουλευτικών υπηρεσιών. Θα συμβούλευα τους νέους, με το ξεκίνημα της σταδιοδρομίας τους, να αφιερώνουν χρόνο για να σπουδάσουν και να πάρουν επαγγελματικές πιστοποιήσεις όπως ACCA, CFA, CIA, καθώς και του ΣΟΕΛ. Οι πιστοποιήσεις αυτές θα αποτελέσουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στο βιογραφικό τους. Επίσης, κατά τη γνώμη μου, ένας φοιτητής ή μία φοιτήτρια Νομικής θα μπορούσε να εξειδικευθεί στο φορολογικό παρά στο αστικό δίκαιο. Εμείς στην PwC προσλαμβάνουμε κάθε χρόνο ένα σημα-

ντικό αριθμό νέων αποφοίτων και τους εκπαιδεύουμε για να πάρουν τις επαγγελματικές πιστοποιήσεις στις υπηρεσίες που παρέχουμε. Για να καταπολεμηθεί η ανεργία, θα πρέπει τα πανεπιστήμια και τα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα να συνεργαστούν στενά με τις εταιρείες του ιδιωτικού τομέα. Να γίνονται περισσότερες παρουσιάσεις σημαντικών θεμάτων της οικονομίας και της αγοράς από στελέχη επιχειρήσεων. Να αυξηθούν τα χορηγικά προγράμματα των εταιρειών του ιδιωτικού τομέα που να ενισχύουν την ακαδημαϊκή έρευνα. Να δοθεί μεγαλύτερος αριθμός υποτροφιών σε ταλαντούχους νέους που δεν έχουν τους πόρους να συνεχίσουν τις σπουδές τους. Εμείς μέχρι σήμερα έχουμε δώσει πάνω από 80 υποτροφίες σε φοιτητές και νεαρά στελέχη επιχειρήσεων για μεταπτυχιακές σπουδές. Και είναι κοινωνικό μας καθήκον να δώσουμε ακόμα περισσότερες. Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ σε κάποιες μελέτες που εκπονεί το διεθνές δίκτυο της PwC οι οποίες αναλύουν τη συμβολή του κλάδου των επαγγελματικών υπηρεσιών στην οικονομία. Τα ευρήματα των ερευνών αυτών καταδεικνύουν ότι ο κλάδος των επαγγελματικών υπηρεσιών, ειδικά μέσα στην κρίση, μπορεί να αποτελέσει κινητήριο δύναμη οικονομικής ανάπτυξης και δημιουργίας θέσεων εργασίας. Το ίδιο ισχύει και στην Ελλάδα. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι επαγγελματικές υπηρεσίες δεν ανταγωνίζονται άλλους τομείς της οικονομίας, αλλά αντίθετα δημιουργούν συνέργειες μαζί τους και υποστηρίζουν την ανάπτυξή τους. Ενα ακόμη σημαντικό εύρημα είναι ότι οι επαγγελματικές υπηρεσίες παραμένουν ανθεκτικές και δημιουργούν θέσεις εργασίας ανεξάρτητα από τις συνθήκες της οικονομικής κρίσης.

¹¨ ¨¶Å Æ ¨ Å ¨ É ¨ Ë ¨ ËÑ Æ Æ ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ ¨0RICEWATERHOUSE#OOPERS

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Ευκαιρίες υπάρχουν, λεφτά όχι »Æ ¨.É Æ ¨ Æ Å

Το Μάιο του 2010 η Ελλάδα με την είσοδό της στο Μνημόνιο άνοιγε νέο κεφάλαιο στη νεότερη ιστορία της. Οι βεβαιότητες με τις οποίες πορεύτηκε η χώρα στην εποχή του ευρώ έπαψαν να υφίστανται. Χάθηκαν μαζί με κάθε διάθεση συναίνεσης και συλλογικής προσπάθειας του πολιτικού συστήματος μπροστά σε μια πρωτοφανή κοινωνική τραγωδία. Δεν είναι, άλλωστε, η πρώτη φορά στην πολύπαθη ιστορική διαδρομή του λαού μας. Η κυριαρχία της συνωμοσιολογίας και της ανορθολογικής απόδοσης ευθυνών για τα πραγματικά αίτια που μας οδήγησαν στο Μνημόνιο βόλεψαν πολλούς, ακόμη και κάποιους από τους σημερινούς πρωταγωνιστές. Ο απολίτικος, υπεραπλουστευτικός διαχωρισμός αντιμνημονιακών και μνημονιακών δυνάμεων μας ακολουθεί έκτοτε. Οι πρώτοι επένδυσαν στη θεωρία υπονόμευσης της κυριαρχίας μας τόσο από γνωστές, όσο και από άγνωστες δυνάμεις οι οποίες επιβουλεύονται διαχρονικά τον περιούσιο... λαό μας, και οι δεύτεροι στη συλλογική ενοχοποίηση ενός λαού με «εγγενείς» αδυναμίες. Βρέθηκαν, έτσι, οριζόντια καταγγέλλοντες όσοι συστρατεύτηκαν με την αντιμεταρρυθμιστική δημαγωγία ή με το πελατειακό κράτος, εμποδίζοντας με την πολιτική τους κουλτούρα κάθε βήμα προόδου. Για το πώς φτάσαμε ως εδώ θεωρώ σημεία καμπής: την απόσυρση του νόμου Γιαννίτση, τον εφησυχασμό της κυβέρνησης Καραμανλή στο ξεκίνημα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης (τη στιγμή που η χώρα είχε το μεγαλύτερο παγκοσμίως έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών), αλλά και τον τρόπο με τον οποίο πολιτεύτηκε το σύνολο των κομμάτων κατά την προεκλογική περίοδο του 2009. Ολα τα ενδιάμεσα γεγονότα απλά επιβεβαίωναν την κυριαρχία των δυνάμεων της οπισθοδρόμησης. Ηταν, λοιπόν, θέμα χρόνου σε μια κρίση ρευστότητας η χώρα που χρειαζόταν υπέρογκο δανεισμό για να καλύψει τα ελλείμματα να πέσει στα βράχια. Με αποστεωμένη, λοιπόν, παραγωγική βάση δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις άμεσα την ύφεση, όποιο δρόμο και αν ακολουθήσεις. Ιδιαίτερα στην περίπτωσή μας, όπου οι εταίροι υποβάθμισαν πλήρως της συστημική πλευρά της κρίσης. Η πιο πάνω αναδρομή είναι απαραίτητη προκειμένου να αναδειχθεί το βασικό λάθος του πολιτικού συστήματος στη μεταμνημονιακή εποχή, που είναι η απροθυμία αυτοσυνειδητοποίησης της πραγματικότητας, είτε από ανεπάρκεια είτε από ιδιοτέλεια. Ετσι, από το Μάιο του 2010 έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος, τον οποίο πληρώνει σήμερα ακριβά ο ελληνικός λαός. Τώρα δίνεται η ευκαιρία σε όλους για αλλαγή πλεύσης. Πάντα η ζωή μάς δίνει τη δυνατότητα της αυτοκριτικής και του επαναπροσδιορισμού.

Η περίπτωση της Κύπρου είναι ένα μάθημα για τις αντιμνημονιακές δυνάμεις. Παρόλο που η Κύπρος έχει αριστερή κυβέρνηση, μια πολύ μικρότερη οικονομία με επίγνωση των παρενεργειών του ελληνικού μνημονίου, οδηγήθηκε στην ίδια επιλογή, ύστερα από εναγώνια αλλά άκαρπη αναζήτηση χρηματοδότησης σε άλλες χώρες. Το παράδειγμα της Κύπρου δίνει το περιθώριο μιας στροφής στο ρεαλισμό, απομακρύνοντας την αντιπολίτευση από επικίνδυνα και αδιέξοδα πειράματα. Ομως, και τα κόμματα της κυβέρνησης έχουν τη δική τους ευκαιρία. Το εγχείρημα της τρικομματικής κυβέρνησης συνεργασίας, αλλά και η πρόσφατη απόφαση του Eurogroup δίνουν πολύτιμο χρόνο. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι, όσο εμπεδώνεται στο κοινωνικό σύνολο η αβουλία των πολιτικών, η άδικη κατανομή των κοινωνικών βαρών και η διαιώνιση της αναξιοκρατίας, το πολιτικό πρόβλημα που εγκυμονείται θα είναι μεγαλύτερο και πολύ σοβαρότερο του οικονομικού. Τα τρία κόμματα πρέπει άμεσα να προχωρήσουν σε αξιοκρατική στελέχωση της δημόσιας διοίκησης, που ως τώρα παραμένει ζητούμενο. Και, βέβαια, στην αλλαγή του εκλογικού νόμου, ώστε να δοθεί δυνατότητα στα κόμματα να εκσυγχρονιστούν. Αυτό δεν συνδέεται μόνο με το πόσο αναλογικότερος θα είναι ο εκλογικός νόμος, αλλά και με τον εσωτερικό εκδημοκρατισμό των κομμάτων, τους κανόνες διαφάνειας και ελέγχου. Τα τρία σημαντικά στοιχήματα που έχει μπροστά της η κυβέρνηση είναι η δίκαιη φορολογική μεταρρύθμιση, οι όροι ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και τα κριτήρια αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας. Από το χειρισμό των παραπάνω θα εξαρτηθεί ο χρόνος ανάκαμψης. Οι διαρθρωτικές κινήσεις πρέπει να γίνουν άμεσα, ώστε ο πολίτης να καταλάβει επιτέλους ότι αυτές δεν ταυτίζονται με τις περικοπές. Επίσης, είναι κρίσιμο την ανταγωνιστικότητα και το κόστος μετασχηματισμού της παραγωγικής βάσης να το πληρώσουμε αναλογικά όλοι και όχι να αποκτήσουμε ένα μοντέλο ανοιχτής οικονομίας για τους πολλούς και κλειστής οικονομίας για τους λίγους. Κέρδη χωρίς ρίσκο δεν υπάρχουν πλέον. Τέλος, πρέπει να λειτουργήσει με τη συμβολή των εταίρων μας πρόγραμμα στήριξης των ευπαθών ομάδων, γιατί η νέα μορφή φτώχειας που αντιμετωπίζουν είναι πρωτοφανής και ο κρατικός μηχανισμός ανέτοιμος να αντιδράσει. Μια κοινωνία με τα σημερινά ποσοστά ανεργίας και τις συνεχώς διευρυνόμενες ανισότητες φλερτάρει με τα όρια αντοχής της. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να επιταχύνουμε και να αποδεχτούμε ότι στο σημείο όπου βρισκόμαστε τώρα ο πιο σύντομος δρόμος για την ανάπτυξη είναι αυτός της δίκαιης ύφεσης και των μεταρρυθμίσεων.

¹¨ ¨¸É Æ ¨ Æ Å ¨ É ¨ÑÇ Æ ¨ ¨~Æ È ¨y ÑÑ É ¨ Æ ¨~ ¹µ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Περιμένοντας την ανάπτυξη... »Æ ¨· É ¨¶Æ

Η συμφωνία της 26ης Νοεμβρίου αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα μεγάλο βήμα για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους και, με βάση αυτό, της παραμονής της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Μόνο που αντίστοιχα «μεγάλα βήματα» είχαμε κάνει και στο παρελθόν: και το Νοέμβριο του 2011, με τη συμφωνία για το PSI, και νωρίτερα. Και κάθε φορά τα «μεγάλα βήματα» αποδεικνύονταν «μαγικές εικόνες», σαν τα βήματα πάνω σε έναν κυλιόμενο διάδρομο που κινείται στην αντίθετη φορά. Ποιο είναι το βασικό πρόβλημα; Είναι η Ευρώπη «λίγη»; Είναι η «συνταγή» λάθος; Είναι η Ελλάδα απλά «άσω(σ)τη»; Σίγουρα, η Ευρώπη έχει δείξει ολιγωρία και αναποφασιστικότητα (είτε για τη διάσωση είτε για την έκπτωση της Ελλάδας). Αλλά έχει δείξει και μια πρωτοφανή διάθεση να «ξεπεράσει εαυτόν», να παρακάμψει τους ίδιους τους νόμους της και τις αρχές της για να σώσει όχι απαραίτητα ή μόνο την Ελλάδα, αλλά όλο το οικοδόμημα το οποίο έχει χτίσει με κόπο και ιδρώτα. Και σίγουρα (ή, τουλάχιστον, σίγουρα πλέον), η συνταγή δεν είναι η καλύτερη. Δεδομένης όμως της χρόνιας αναξιοπιστίας της Ελλάδας και της συνθετότητας του πολιτικού προβλήματος, η συνταγή ήταν αν μη τι άλλο αναμενόμενη. Και πριν την απορρίψουμε μονοκονδυλιά, θα πρέπει να σκεφτούμε τη ρεαλιστικότητα των εναλλακτικών συνταγών: μιας χαριστικής διαγραφής του χρέους, μιας πολιτικο-κοινωνικά οπισθοδρομικής εξόδου από την ευρωζώνη ή μιας δημοσιονομικής επέκτασης σε μια χώρα υπερχρεωμένη, με βαθιές θεσμικές δυσκαμψίες και φτωχή παραγωγική βάση (και πολλά άλλα, που δεν χωράνε σε αυτό το κείμενο). Αυτό που απομένει, λοιπόν, ως ερώτημα -και ως ζητούμενο- είναι το τι κάνει η Ελλάδα για να σωθεί. Σίγουρα, πολλά έχουν γίνει: αν μη τι άλλο, μια εκπληκτικής έκτασης δημοσιονομική προσπάθεια και σιγά-σιγά κάποιες μεταρρυθμίσεις. Μόνο που όλα φαίνεται να συνεχίζουν να γίνονται στο γνωστό μοτίβο του «άρπα-κόλλα», των μικρο-υπολογισμών και του μικρο-συμφέροντος (κομματικού ή άλλου), με λιγοστό σχεδιασμό και απουσία μιας συνολικής θεώρησης για το ποιο θέλουμε -και μπορεί- να είναι το μελλοντικό παραγωγικό

μοντέλο της Ελλάδας (πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το φορολογικό, που σχεδιάστηκε στη βάση σχεδόν θυμικών διαφωνιών μεταξύ των κομμάτων της συγκυβέρνησης και με ελάχιστες αναφορές στο σκοπό -από άποψη ανάπτυξης/κινήτρων- του κάθε μέτρου και στις συνέργειες μεταξύ μέτρων). Σίγουρα, έστω και με αυτό τον τρόπο -και με τη σταθεροποίηση του δημοσιονομικού- κουτσά στραβά θα ξεφύγουμε από την κρίση. Αν όμως το ζητούμενο δεν είναι απλά η «επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης» ή το να γίνουμε ως χώρα αρκετά φθηνοί και ευέλικτοι ώστε «να αντέχουμε μέσα στο ευρώ», αλλά η θεμελιακή αντιμετώπιση των δομικών μας προβλημάτων και της ασυμμετρίας που μας χαρακτηρίζει με την ευρωζώνη, τότε αυτό που χρειάζεται δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια ολοκληρωμένη «στρατηγική μετάβασης», του τύπου και του μεγέθους που είχαμε στις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού» τη δεκαετία του 1990. Αυτό είναι δυστυχώς κάτι που δεν έχει συνειδητοποιήσει (ή τουλάχιστον ομολογήσει) ούτε το πολιτικό στερέωμα της χώρας ούτε η κοινωνία -που έχει εν πολλοίς εγκλωβιστεί στο (ψευτο)δίλημμα «μνημόνιο ή όχι». Και ελλείψει μιας τέτοιας «ομολογίας», η μετάβαση θα γίνει σχεδόν μετά βεβαιότητας ημιτελώς, χωρίς σχεδιασμό και με μορφή «φαρ ουεστ», με μεγάλο κοινωνικό κόστος και αμφίβολη αποτελεσματικότητα. Τα επιτυχημένα παραδείγματα μετάβασης είναι αυτά που κατάφεραν να συνδυάσουν την ανάπτυξη μιας ανταγωνιστικής παραγωγικής βάσης με ένα απλό αλλά δίκαιο κοινωνικό κράτος (με αποτελεσματικά «δίχτυα ασφαλείας» για τους ασθενέστερους και όχι για τους προνομιούχους). Για κάτι τέτοιο χρειάζονται τρία πράγματα: ικανός σχεδιασμός, κοινωνική συμφωνία και λεφτά. Δυστυχώς, φοβάμαι ότι το τελευταίο είναι το λιγότερο που μας λείπει.

¹¨ ¨· É ¨¶Æ ¨ É ¨ wÉ Æ Æ ¨ È ¨ Æ¨ ² w Ì Ê¨´ ÆË Æ¨ Æ ¨,ONDON¨3CHOOL¨OF¨%CONOMICS¨ ,3% ¨ ¨ w ÑÆ Ê ¨ Å ¨ Æ¨² Ê¨~ È Æ¨ Æ ¨,3%

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Κατευθύνσεις κοινής λογικής »Æ ¨¶ ¨¶ Ñ Å

Το νέο έτος φέρνει στην ελληνική οικονομία κυρίως προκλήσεις, αλλά παράλληλα και μερικές ευκαιρίες. Είναι εξαιρετικής σημασίας, όταν γίνονται τοποθετήσεις περί προτάσεων οικονομικής πολιτικής, να υπάρχει μια κατάταξη αυτών. Εχοντας αυτό υπόψη και με δεδομένο ότι αναπόφευκτα όταν μιλάμε για προτάσεις οικονομικής πολιτικής θα πρέπει να αναφερθούμε σε στοιχεία, αξίζει να σταθούμε σε μια πρόσφατη δημοσίευση της Eurostat (στις 13.12.2012), στην οποία καταγράφονται νέα στοιχεία για το κατά κεφαλή ΑΕΠ των χωρών μελών της ΕΕ, σε σταθερούς όρους. Η εικόνα δεν είναι κολακευτική για την Ενωση. Ειδικά για την ευρωζώνη καταγράφεται απόκλιση στο κατά κεφαλή ΑΕΠ μεταξύ των χωρών μελών της. Από τη μία έχουμε αύξηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ στη Γερμανία από 115 μονάδες το 2009 στις 121 μονάδες το 2011, από την άλλη στη χώρα μας καταγράφεται μεγάλη μείωση, από 94 μονάδες στις 79 μονάδες κατά την ίδια χρονική περίοδο. Γενικότερα, στη ζώνη του ευρώ καταγράφεται μικρή αρνητική τάση, από 109 μονάδες το 2009 στις 108 το 2011. Αυτά τα στοιχεία εγείρουν δύο ερωτήματα: τι απέγινε άραγε η πολιτική της ενοποίησης και της σύγκλισης σε επίπεδο ΕΕ; Και μέσα σε αυτό το περιβάλλον τι περιθώρια ελιγμών όσον αφορά την οικονομική πολιτική διαθέτει η ελληνική κοινωνία; Το δεύτερο ερώτημα αφορά στις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε ως οικονομία, ως κοινωνία. Το πρώτο ερώτημα αφορά στις ευκαιρίες που δυνητικά θα μας δοθούν και θα πρέπει να αξιοποιήσουμε. Με αναφορά το δεύτερο ερώτημα, η κοινωνία μας δεν έχει πλέον την πολυτέλεια του χρόνου. Είναι επιτακτική ανάγκη να ωριμάσει ταχύτατα με γνώμονα τη δημιουργία μιας περισσότερο διευρυμένης έννοιας της συλλογικότητας και της συνοχής. Εχουμε μπροστά μας ένα τιτάνιο έργο ανόρθωσης της οικονομίας μας, το οποίο θα στεφθεί με επιτυχία μόνο εφόσον λειτουργήσουμε ως ομάδα. Αρκετοί έχουν ήδη αναφερθεί μεταφορικά σε αυτό το έργο ως έναν αγώνα μαραθωνίου. Οντας μαραθωνοδρόμος ο ίδιος, έχω μάθει από τα παθήματά μου. Αν και ατομικό αγώνισμα, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας όταν είσαι μέλος μιας ομάδας δρομέων και αγωνίζεσαι από κοινού. Επίσης, καλό είναι να διατηρεί κανείς δυνάμεις στην αρχή του αγώνα, γιατί ο δρόμος είναι μακρύς. Εμείς ως χώρα δυστυχώς χάσαμε πολλές

δυνάμεις στην αρχή, ενώ το βάρος αυτής της προσπάθειας επωμίστηκαν και επωμίζονται ουσιαστικά οι συνήθεις ύποπτοι, μισθωτοί και συνταξιούχοι. Επιπρόσθετα, τα τελευταία χρόνια κάναμε με βιασύνη πολλά και διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Αυτή η στρατηγική οδήγησε σε μια επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία και όχι σε μια πορεία προς την έξοδο από την κρίση δανεισμού. Μόνο με τη δημιουργία συλλογικής συνείδησης σε επίπεδο κοινωνίας, μόνο με κοινές δράσεις και για πολλά χρόνια θα τα καταφέρουμε. Είναι μια αλήθεια που δεν μας ευχαριστεί, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα την οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Σε μια συλλογική προσπάθεια όλοι συνεισφέρουν. Ωστόσο, θα πρέπει να δοθεί πρόνοια στις ευπαθείς ομάδες, με δεδομένη τη μείωση του κατά κεφαλή ΑΕΠ για να διατηρήσουμε τη συνοχή μας ως κοινωνία και να παγιωθεί η συνείδηση ενός κράτους δικαίου και ίσων ευκαιριών. Επομένως, ως πρώτη προτεραιότητα για το νέος έτος κατατάσσω την οικοδόμηση ενός κοινωνικού κράτους, προσαρμοσμένου στις τρέχουσες συνθήκες της απαιτητικής δημοσιονομικής προσαρμογής. Ορισμένες εξειδικευμένες προτάσεις θα μπορούσαν να είναι η βελτίωση του δικτύου αλληλεγγύης δίδοντας έμφαση στη στήριξη της οικογένειας, σε αποφασιστικά μέτρα υπέρ της κοινωνικής ένταξης και στον εκσυγχρονισμό της κοινωνικής ασφάλισης μέσω μιας διαδικασίας κοινωνικού διαλόγου. Ξεχωρίζω τη στήριξη της οικογένειας, ειδικά τη στήριξη στα νέα ζευγάρια. Με αυτό ως δεδομένο, η άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής και δη της φορολογικής πολιτικής στη χώρα μας μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες της νέας οικογένειας αντί το αντίστροφο. Επιπρόσθετα, προτεραιότητα να δοθεί στην εφαρμογή ενεργητικών πολιτικών στην αγορά εργασίας. Το τρέχον Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης της ΕΕ δίνει βαρύτητα στις δράσεις για την ενίσχυση της απασχόλησης. Δεν είναι ιδιαίτερα κολακευτικό για τη χώρας μας ότι δεν έχουν ολοκληρωθεί δράσεις στήριξης της απασχόλησης με τη συνδρομή κοινοτικών κονδυλίων. Ο χρόνος δεν είναι με το μέρος μας. Να αναληφθούν άμεσα δράσεις απορρόφησης κονδυλίων, για παράδειγμα χρηματοδότηση με κοινοτικούς πόρους ενός πλαισίου ενεργής πολιτικής, όπως στήριξη της επιχειρηματικής δράσης, χρηματοδότηση κατάρτισης και εξειδίκευσης της εξαρτημένης απασχόλησης, βελτίωση

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

για έξοδο από την κρίση

της γεωγραφικής κινητικότητας εντός της ελληνικής επικράτειας με διόρθωση των ατελειών στο σύστημα ασφάλισης και ανισοτήτων στις παροχές των ασφαλιστικών ταμείων, εξατομικευμένη στήριξη στον άνεργο και, τέλος, σύνδεση των αμοιβών με την παραγωγικότητα. Στις μέρες μας, με την υψηλότερη ανεργία στη ζώνη του ευρώ, τέτοιες δράσεις αποκτούν μεγάλη σημασία, ειδικά για τους νέους, οι οποίοι αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες εισόδου στην αγορά εργασίας. Τρίτη προτεραιότητα θεωρώ ότι θα μπορούσε να είναι η ενίσχυση της εκπαίδευσης μέσα σε ένα διευρυμένο πλαίσιο, αυτό της κοινωνίας της γνώσης. Προς αυτή την κατεύθυνση μπορούν να αναληφθούν δράσεις για την ενίσχυση των δεξιοτήτων, για τη μείωση της αναντιστοιχίας ανάμεσα στις ζητούμενες από την αγορά και τις προσφερόμενες από τους αποφοίτους ειδικότητες, για τη στήριξη της κοινωνίας της πληροφορίας, για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος με ειδική μέριμνα στην ενίσχυση των ερευνητικών και αναπτυξιακών δεξιοτήτων. Εχοντας προσωπική εμπειρία, μέχρι πρότινος, από τις στρεβλώσεις και αγκυλώσεις της τριτοβάθμιας ελληνικής εκπαίδευσης, δεν μπορώ παρά να μην αναγνωρίσω ότι οι παθογένειες είναι σε τέτοιο βαθμό παγιωμένες που απαιτούν διαρκή μεταρρυθμιστική προσπάθεια προκειμένου να αντιμετωπιστούν. Η χώρα μας διαθέτει άξιο επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό, διασκορπισμένο δυστυχώς ανά το κόσμο, ώστε να καταστήσει τη τριτοβάθμια εκπαίδευση ατμομηχανή ανάπτυξης και ευημερίας για τη χώρα μας. Ωστόσο, υπάρχουν τεράστιες δυνάμεις αδράνειας και οπισθοδρόμησης που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Στόχος πρέπει να είναι η χώρα μας να διατηρήσει το ανθρώπινο δυναμικό της και να δημιουργήσει συνθήκες εισροής δυναμικού από το εξωτερικό, πχ. μέσα από φορολογικές ελαφρύνσεις, όπως κάνει η γειτονική Ιταλία, η οποία επίσης είναι σε αυστηρή δημοσιονομική προσαρμογή. Οι Ελληνες επιστήμονες της αλλοδαπής επιζητούν την επανασύνδεση με τη χώρα μας σε μια προσπάθεια ομαδική να στηρίζεται και όχι να αδρανοποιείται η ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού. Τέλος, προτεραιότητα πρέπει να αποτελεί η ολοκλήρωση και η βελτίωση του πλέγματος υποδομών στους οδικούς άξονες εθνικής σημασίας, τους σιδηρόδρομους, στα λιμάνια και τα αεροδρόμια, στην ενέργεια. Μέσα στο πλαίσιο της διευρυμένης ΕΕ η Ελλάδα πρέπει να α-

παιτήσει βασική συμμετοχή στα διευρωπαϊκά δίκτυα στην ενέργεια, στις μεταφορές και τις τηλεπικοινωνίες. Τα δίκτυα αυτά βελτιώνουν τη διασύνδεση της χώρας με τις γειτονικές και, μέσω αυτών, με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, για την ολοκλήρωση των υποδομών απαιτείται κεφάλαιο και η τρέχουσα συγκυρία μάς βρίσκει αποκλεισμένους από τις αγορές κεφαλαίου, με αποτέλεσμα την αναγκαιότητα να βασιζόμαστε αποκλειστικά στα κεφάλαια των ετέρων μας, ειδικά των ετέρων μας της ζώνης του ευρώ. Εδώ επανέρχεται επιτακτικά το πρώτο ερώτημα: τι απέγινε η ενοποίηση και η σύγκλιση σε επίπεδο ΕΕ; Η άμεση ωρίμανση της κοινωνία μας είναι προϋπόθεση προκειμένου να αντιληφθούμε ότι το βάρος της δημοσιονομικής προσαρμογής είναι συλλογικό, χωρίς καμία εξαίρεση, ότι η προσπάθεια εξυγίανσης θα διαρκέσει πολλά χρόνια. Παράλληλα, η ΕΕ πρέπει να αντιληφθεί και να αναλάβει το βάρος που της αναλογεί, προκειμένου να προχωρήσει η ευρωπαϊκή ενοποίηση μέσα από τη σύγκλιση των χωρών μελών της. Είναι κατανοητό ότι και η ΕΕ έχει πάρει λάθος δρόμο, αυτόν της απόκλισης, όπως καταγράφουν τα πρόσφατα στοιχεία. Ο δρόμος της ευρωπαϊκής σύγκλισης περνάει μέσα από τη χρηματοδότηση και ιδιαίτερα τη χρηματοδότηση επενδύσεων. Είναι ένα μήνυμα που θα πρέπει να γίνει κατανοητό από τις περισσότερο ανταγωνιστικές οικονομίες της ζώνης του ευρώ και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Αξίζει να τονιστεί στους εταίρους μας στην ΕΕ ότι η θέση της Ελλάδας στην ΕΕ δεν είναι προς παραχώρηση. Αν υπάρχουν χώρες μέλη που δεν έχουν την ίδια άποψη, ας γίνει κατανοητό ότι εμείς ως χώρα έχουμε από καιρό κάνει την επιλογή μας. Αξίζει, τέλος, να τονιστεί στους ετέρους μας ότι η χώρα μας, η οποία ήδη καταπονείται έντονα από ένα δημοσιονομικό μαραθώνιο χωρίς προηγούμενο στα παγκόσμια χρονικά, πριν από τον επόμενο μαραθώνιο είναι αναγκαίο να έχει μια εύλογη περίοδο αποθεραπείας. Η αποθεραπεία δεν έχει την έννοια της χαλάρωσης, είναι απαραίτητη προκειμένου να αντιμετωπίσουμε το επιπλέον βάρος που μας αναλογεί.

¹¨ ¨¶ ¨¶ Ñ Å ¨ É ¨ È ¨ Æ¨&INANCE ¨"USINESS ¨ -ANAGEMENT¨AND¨%CONOMICS¨3CHOOL¨ Æ ¨~ w ÈÑ Æ ¨ Æ ¨ Å

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Περί «συντεχνιακής» εταιρικής διακυβέρνησης » ¨{ Æ Å ¨~ w ÊwÆ Æ ¨ ¨½ È Æ ¨» ÊwÆ Æ

Εσχάτως έχει αναπτυχθεί μια ενδιαφέρουσα συζήτηση σχετικά με το εγχώριο μοντέλο εταιρικής διακυβέρνησης και την υιοθέτηση χαρακτηριστικών και δομών του αγορακεντρικού αγγλοσαξονικού μοντέλου. Και ενώ η σχετική συζήτηση φαίνεται να ανταποκρίνεται σε όσα ισχύουν στον ιδιωτικό τομέα, ένας όχι αμελητέος αριθμός σημαντικών επιχειρήσεων μάλλον λειτουργεί στo πλαίσιο ενός εντελώς διαφορετικού υπομοντέλου, το οποίο θα περιγράφαμε ως «συντεχνιακή» εταιρική διακυβέρνηση. Πρόκειται για μια στρεβλή έκφραση της κορπορατιστικής φιλοσοφίας, η οποία τις τελευταίες δεκαετίες επικράτησε στις επιχειρήσεις και στους οργανισμούς του ευρύτερου δημόσιου τομέα (ΔΕΚΟ). Τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του υπο-μοντέλου είναι: α) η πολιτικά οριζόμενη και καθοδηγούμενη συγκεντρωτική διοίκηση της επιχείρησης, καθώς το δημόσιο άμεσα ή έμμεσα ελέγχει την πλειοψηφία των μετοχών, β) η απουσία εσωτερικού και εξωτερικού ελέγχου της επιχειρηματικής δραστηριότητας, καθώς η διαχείριση δεν ήταν διαφανής, το κράτος ήταν ταυτόχρονα ελεγκτής και ελεγχόμενος και οι περισσότερες από τις εν λόγω επιχειρήσεις λειτουργούσαν σε μη ανταγωνιστικές αγορές, γ) η έντονη πολιτικοποίηση (κομματικοποίηση) των συνδικαλιστικών φορέων των εργαζομένων της επιχείρησης, μια και τόσο η στελέχωση των επιχειρήσεων όσο και η εξέλιξη εντός αυτών ήταν συχνά αποτέλεσμα μη αξιοκρατικών διαδικασιών, δ) η άμεση εμπλοκή των ισχυρών συνδικαλιστικών φορέων των εργαζομένων στην εταιρική διακυβέρνηση που μπορεί να είχε τόσο τυπική όσο και άτυπη μορφή και ε) η απουσία ευθυγράμμισης συμφερόντων μεταξύ επιχείρησης και βασικών δρώντων (διοίκηση και εργαζόμενοι), καθώς η ευημερία των δρώντων σε όρους μισθών, επιδομάτων, παροχών και συνταξιοδοτικών ωφελειών διατηρούνταν σε υψηλά και αυξανόμενα επίπεδα ανεξάρτητα από την επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων. Σε αυτό το πλαίσιο, οι βασικοί δρώντες κατέληγαν σε ένα σημείο «χρυσής» ισορροπίας όπου αμφότεροι ήταν ικανοποιημένοι παρόλο που η επιχείρηση δεν ήταν αποδοτική. Αυτό το αέναο win-win-lose παίγνιο, με μόνο χαμένο το κοινωνικό σύνολο, δεν θα μπορούσε να παίζεται χωρίς την «ευγενική χορηγία» του κράτους που έσπευδε να καλύψει (αν όχι να ανοίξει νέες) μαύρες τρύπες για λόγους «δημοσίου συμφέροντος» μέσω άμεσων επιχορηγήσεων, φορολογικών διευθετήσεων και απαλλαγών, προνομιακών καθεστώτων, έμμεσων ενισχύσεων, παροχών εγγυήσεων για δάνεια που δεν αποπληρώνονταν ποτέ κά. Ετσι, η αναποτελεσματική λειτουργία των επιχειρήσεων ουσιαστικά μετατρεπόταν σε συσσώρευση ελλειμμάτων και χρεών του Δημοσίου, τα οποία έπρεπε να καλύπτονται στο διηνεκές και συχνά υπό την πίεση ή την απειλή μαχητικότατων κινητοποιήσεων, χάρη στο πλούσιο «ρεπερτόριο» των οποίων νοικοκυριά και επιχειρήσεις έμεναν χωρίς ρεύμα ή τηλέφωνο, αεροπλάνα καθηλώνονταν στο έδαφος, υπουργεία καταλαμβάνονταν κοκ. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι επιτακτική η ανάγκη αλλαγής όλων των στοιχείων που συγκροτούσαν το αποτυχημένο οικονομικό και παραγωγικό πρότυπο του παρελθόντος. Μεταξύ αυτών και τα στοιχεία που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του προαναφερθέντος συντεχνιακού φαινομένου. Ωστόσο, οι προηγούμενες προσπάθειες προς την κατεύθυνση αυτή είτε δεν τελεσφόρησαν, είτε αγνοήθηκαν, είτε παρέμειναν

ανεφάρμοστες. Παρόλα αυτά, σήμερα εντοπίζεται μια σειρά πρωτοβουλιών που φαίνεται να επηρεάζουν το «συντεχνιακό» υπο-μοντέλο τόσο ουσιαστικά όσο και συμβολικά: • Πραγματοποιήθηκαν στοχευμένες παρεμβάσεις για την κατάργηση προνομίων στη λειτουργία συγκεκριμένων ΔΕΚΟ. • Καταργήθηκε η επικουρική σύνταξη που χορηγούνταν σε συνδικαλιστές που διετέλεσαν πρόεδροι και γενικοί γραμματείς πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων οργανώσεων. • Εφαρμόστηκε το ενιαίο μισθολόγιο του Δημοσίου για το προσωπικό των ΝΠΙΔ που ανήκουν στο κράτος, σε ΝΠΔΔ, σε ΟΤΑ και των μη εισηγμένων ΔΕΚΟ, περιορίζοντας σημαντικά απολαβές και επιδόματα που σε καμία περίπτωση δεν σχετίζονταν με την πορεία των επιχειρήσεων. • Μειώθηκαν οι αποδοχές, οι αποζημιώσεις, τα έξοδα παράστασης και γενικότερα οι αμοιβές των προέδρων, αντιπροέδρων, διευθυνόντων συμβούλων και μελών ΔΣ των ΝΠΙΔ. • Θεσπίστηκε μηχανισμός παρακολούθησης των ετήσιων προϋπολογισμών για ΔΕΚΟ και ΝΠΙΔ, σύμφωνα με τον οποίο οι εν λόγω φορείς θα πρέπει να υποβάλλουν τους προϋπολογισμούς και τους τριμηνιαίους στόχους τους για βασικές κατηγορίες εσόδων και εξόδων. Σε περίπτωση αρνητικών αποκλίσεων από τους στόχους κατά 10% περικόπτεται ισόποσα η οποιασδήποτε μορφής κρατική ενίσχυση, ενώ εάν η απόκλιση είναι μεγαλύτερη αναστέλλεται η καταβολή των αμοιβών του ΔΣ έως την εξισορρόπηση του αρχικώς εγκεκριμένου προϋπολογισμού. Τέλος, στην περίπτωση που η μεγαλύτερη του 10% απόκλιση διατηρηθεί στην ετήσια χρήση της επιχείρησης, τότε λήγει αυτοδίκαια η θητεία των εκτελεστικών μελών του ΔΣ. Πρόκειται για θεσμικές πρωτοβουλίες -ειδικά η τελευταία- που διαμορφώνουν ένα συγκεκριμένο πλαίσιο λειτουργίας των ΔΕΚΟ και των ΝΠΙΔ από το οποίο απουσιάζει η διάθεση «ευγενικής χορηγίας» του κράτους και στο οποίο εντάσσεται η «διαχειριστική ευθύνη» του μάνατζμεντ, το οποίο κρίνεται από την αποτελεσματικότητά του και όχι από την πολιτική του προσαρμοστικότητα. Κινούμαστε, πλέον, προς τη σωστή κατεύθυνση, αν και μένουν ακόμα αρκετά να υλοποιηθούν προκειμένου να επιτευχθεί, εν τέλει, η απεμπλοκή της λειτουργίας των επιχειρήσεων και των οργανισμών του δημοσίου από το ανατροφοδοτούμενο δίκτυο πολιτικών κομμάτων και σωματείων εργαζομένων, ώστε να επιτραπεί να αναπτυχθεί ένα διαφανές σύστημα κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης στη βάση συμπεφωνημένων στόχων που θα αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση της εταιρικής και κοινωνικής ευημερίας και όχι της εκάστοτε κομματικής ή προσωπικής ωφέλειας.

¹¨ ¨{ Æ Å ¨~ w ÊwÆ Æ ¨ É ¨ wÆ È Æ ¨ Å ¨z ¨ ¨ ² w Ì ¨¹ Æ ÆÑ ¨ wÆ ¨ Æ ¨¹ Æ ÆÑ ÆË¨~ w ÑÉÆ ¨ ¨ ¨!SSOCIATE¨,ECTURER¨ Æ¨'LYNDWR¨5NIVERSITY¨,ONDON ¹¨ ¨½ È Æ ¨» ÊwÆ Æ ¨ É ¨ wÆ È Æ ¨ Å ¨z ¨ ¨² w Ì ¨¹ Æ ÆÑ ¨ wÆ ¨ Æ ¨¹ Æ ÆÑ ÆË¨ ~ w ÑÉÆ ¨

PUBLI

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Μια εταιρεία εστιασμένη στον ασθενή

TEVA κατέχει ηγετική θέση παγκοσμίως στην αγορά γενοσήμων, ενώ ταυτόχρονα επενδύει στην έρευνα και την ανάπτυξη καινοτόμων θεραπευτικών σκευασμάτων. Η εταιρεία συμπεριλαμβάνεται στις 15 μεγαλύτερες φαρμακοβιομηχανίες του κόσμου, με δραστηριότητα σε 120 χώρες, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα. Στον άξονα των καινοτόμων προϊόντων, η Teva εστιάζει στη διεύρυνση του χαρτοφυλακίου προϊόντων για νοσήματα του ΚΝΣ, την ανάπτυξη σειράς προϊόντων για παθήσεις του Αναπνευστικού και την επιλεκτική ανάπτυξη προϊόντων στους τομείς της Ογκολογίας, της Υγείας της Γυναίκας και των Βιολογικών Προϊόντων. Παράλληλα, στον άξονα των γενοσήμων η Teva επιδιώκει τη διατήρηση της ηγετικής της θέσης σε γενόσημα ιδιαίτερα υψηλών τεχνολογικών απαιτήσεων, καθώς και την ανάπτυξη Νέων Θεραπευτικών Oντοτήτων (ΝΤΕs - γνωστά μόρια τα οποία χρησιμοποιούνται με καινοτόμο τρόπο για να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες των ασθενών, πχ. μέσω νέων ενδείξεων, νέας οδού χορήγησης κά). Από την ίδρυσή της το 1901 μέχρι σήμερα, η TEVA υπηρετεί το ίδιο όραμα: να εκπληρώνει τις ανάγκες των ασθενών, διασφαλίζοντας ότι υψηλής ποιότητας υγειονομική περίθαλψη είναι προσιτή και διαθέσιμη σε όλο τον κόσμο.

åª2#4 ª ªÇ Ú

&ª2#4 ª ª æÛà

Η TEVA HELLAS ξεκίνησε την εμπορική της δραστηριότητα το 2008 και σήμερα απασχολεί πάνω από 40 εργαζόμενους. Η επιχειρησιακή της δράση στην Ελλάδα έχει ως κύριους άξονες: • την προώθηση καινοτόμων φαρμακευτικών σκευασμάτων κυρίως στις θεραπευτικές κατηγορίες των Νευρολογικών Διαταραχών, των Αυτοάνοσων Νοσημάτων, της Ογκολογίας, της αντιμετώπισης του πόνου, • την εμπορία γενοσήμων και βιοομοειδών φαρμάκων εγκεκριμένων τόσο από τον EMA, όσο και από τον ΕΟΦ. Η μητρική εταιρεία, αρκετά πριν εγκατασταθεί στην Ελλάδα η TEVA HELLAS και για περισσότερα από δέκα χρόνια, συνεργάστηκε στενά με τις μεγαλύτερες ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες γενοσήμων, προμηθεύοντας αυτές με Δραστικές Ουσίες Φαρμάκων (APIs), καθώς και με έτοιμα φάρμακα. Ολα αυτά τα χρόνια, έχουν διακινηθεί πάνω από 3 εκατ. δισκία και στείρες δόσεις των φαρμάκων της TEVA στην Ελλάδα.

•

Η TEVA επιχειρεί σε 120 χώρες, με 47.000 εργαζόμενους από τους οποίους 6.000 στον τομέα της διασφάλισης ποιότητας. • Διαθέτει τη μεγαλύτερη ομάδα Ερευνας και Ανάπτυξης (R&D) γενοσήμων της βιομηχανίας, με περισσότερους από 1.000 επιστήμονες και 34 κέντρα R&D σε όλο τον κόσμο. • Το 2011 προμήθευσε 71 δισ. δισκία και 535 εκατ. στείρων δόσεων. • Είναι εισηγμένη στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης (NASDAQ: TEVA). • Το 2011 η TEVA ολοκλήρωσε δύο μεγάλες εξαγορές: — την εξαγορά της Taiyo Pharmaceutical Industry, (η 3η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής γενοσήμων στην Ιαπωνία) με πάνω από 550 προϊόντα και μια δυναμική ομάδα R&D, — την εξαγορά της Cephalon, η οποία ενισχύει τη μακρόπνοη στρατηγική της TEVA για ανάπτυξη καινοτόμων και εξειδικευμένων προϊόντων. Με επίκεντρο πάντα τον ασθενή και οδηγό την καινοτομία, η TEVA ανταποκρίνεται δυναμικά στις νέες προκλήσεις, φροντίζοντας να αξιολογεί και να αξιοποιεί τις ευκαιρίες που ανοίγονται μπροστά της διατηρώντας μία σταθερή πορεία ανάπτυξης. Το διευρυμένο χαρτοφυλάκιο προϊόντων της εταιρείας, σε συνδυασμό με τα τουλάχιστον 30 μόρια που βρίσκονται ήδη στα τελευταία στάδια ανάπτυξης από το R&D της TEVA, παγιώνουν την ηγετική της θέση στη φαρμακευτική αγορά.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Re-think Athens

Ξανα-σκέψου την Αθήνα

Με όραμα την Αθήνα του 2015

ο μήνυμα που πλαισιώνει την πρωτοβουλία «Re-think Athens / Ξανα-σκέψου την Αθήνα» είναι απλό και απολύτως σαφές: «Ας ξανα-σκεφτούμε την Αθήνα, γιατί δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον από το να τo σχεδιάσεις!» Η πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση, το οποίο, στο πλαίσιο της κοινωφελούς του δράσης, ανταποκρίνεται στο αίτημα των καιρών για ένα έργο πνοής, χρηματοδοτώντας και διοργανώνοντας ευρωπαϊκό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανασυγκρότηση του κέντρου της Αθήνας με άξονα την Πανεπιστημίου. Μέσα από την ανασύνθεση αυτή, η Αθήνα αναμένεται πως θα λύσει τα επιμέρους προβλήματά της και θα διεκδικήσει επιτέλους τη θέση που δικαιούται στο ανταγωνιστικό σήμερα των ευρωπαϊκών μητροπόλεων. Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, η οδός Πανεπιστημίου συγκροτεί τον πυρήνα του “Re-think Athens”. Πουθενά αλλού στον κόσμο η μοναδική σε αξία αστική λεωφόρος μιας εμβληματικής μητρόπολης με πλούτο κτιρίων, ποιότητα εικόνων, δυνατότητα λειτουργιών, που μπορεί να αναδείξει ανταγωνιστικά την πόλη, δεν έχει παραδοθεί αποκλειστικά στο αυτοκίνητο, μετατρεπόμενη σε τόπο διέλευσής του, όπως δηλαδή συμβαίνει εδώ και δεκαετίες με την εμβληματική Πανεπιστημίου. Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την κατάρρευση του Κέντρου, έχει οδηγήσει σε ένα θλιβερό αποτέλεσμα. Το οικονομικό και διοικητικό κέντρο της πόλης, αποστερημένο

από σύγχρονα πρότυπα και δυναμικές προτάσεις που θα αναστρέψουν την υποβάθμιση, βυθίζεται μοιραία στην περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική καταστροφή του. Ακόμη και η περιοχή της τριλογίας -του θαυμάσιου, δηλαδή, αρχιτεκτονικού συνόλου στο οποίο αποτυπώνεται η αύρα και η εικόνα της πόλης- παραδόθηκε στην υποβάθμιση. Αυτήν ακριβώς την κατάσταση επιθυμεί να ανατρέψει η πρωτοβουλία του “Re-think Athens”.

Ï ô ß Το πρόγραμμα αφορά σε μια παρέμβαση πολύπλευρη, η οποία εκτείνεται από τη Λεωφόρο Αμαλίας ως το τέλος της οδού Πατησίων, έχει ως άξονα τη Λεωφόρο Πανεπιστημίου και κορυφώνεται σε μια νέα πλατεία Ομονοίας. Στόχο έχει να αναιρέσει την εντεινόμενη υποβάθμιση και να αναβιώσει το κέντρο της Αθήνας με ποικίλες λειτουργίες: επιχειρηματικές, υπηρεσιών, κατοικίας, αναψυχής και πολιτισμού, ενθαρρύνοντας παράλληλα πολλαπλές δράσεις. Η συνέχεια της παρέμβασης προς τη Λεωφόρο Αμαλίας, την Ομόνοια και την οδό Πατησίων, θα διαμορφώσει ένα δακτύλιο που θα συνδέσει τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και το νέο Μουσείο της Ακρόπολης με το Αρχαιολογικό Μουσείο, και την πλατεία της Ομόνοιας με το Μοναστηράκι και το Θησείο, φέρνοντας σε αμεσότερη επαφή τη ζωντάνια της σύγχρονης πόλης με τους αρχαιολογικούς χώρους και τον τουρισμό. Αξίζει να διευ-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

κρινιστεί ότι η παρέμβαση θα έχει μεν ως ραχοκοκαλιά της την Πανεπιστημίου, ωστόσο μαζί της θα συνδεθούν και άλλες μικρότερες, μεμονωμένες ή συλλογικές δημιουργικές παρεμβάσεις και πρωτοβουλίες. Η αποτροπή της διαμπερούς κυκλοφορίας από το Κέντρο και η ταυτόχρονη ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας, του περπατήματος και του ποδηλάτου, αποτελούν έναν από τους βασικούς στόχους της παρέμβασης. Η κυκλοφοριακή μελέτη μπορεί να έχει προβλέψει την καλή εξυπηρέτηση της πρόσβασης τόσο με δημόσια, όσο και με ιδιωτικά μέσα μεταφοράς, ωστόσο ο στόχος είναι σαφής: όλοι «οι δρόμοι να οδηγούν στο Κέντρο» μόνο για όσους έχουν προορισμό το Κέντρο. Για την κυκλοφορία των λεωφορείων, των ΙΧ αυτοκινήτων και των ταξί προβλέπονται πολλές ρυθμίσεις, ανάμεσα στις οποίες ένας δακτύλιος κυκλοφορίας για ιδιωτικά μέσα μεταφοράς, που θα συνδέει τη Σταδίου και την Ακαδημίας. Σε ό,τι αφορά στην τροφοδοσία των καταστημάτων, αυτή προβλέπεται από το σχεδιασμό του έργου σε όλη τη ζώνη της παρέμβασης, με διαδρόμους πρόσβασης και θέσεις στάσης που θα ανταποκρίνονται στις εκάστοτε ειδικές ανάγκες.

Èô y Ü Ενα καίριο ερώτημα που τίθεται από τότε που γνωστοποιήθηκε το πρόγραμμα, μία αμφιβολία στην ουσία που εδράζεται στις γενικότερες δυσμενείς οικονομικές συν-

θήκες, είναι το εάν μπορεί να αντιμετωπιστεί το κόστος υλοποίησής του. Η αρχιτεκτονική διαμόρφωση του δημόσιου χώρου είναι επιφανειακό έργο χαμηλού κόστους και ανέρχεται περίπου στα 25 εκατ. ευρώ. Μεγαλύτερη είναι η δαπάνη για το συγκοινωνιακό έργο του τραμ, η οποία όμως είναι ανταποδοτική. Σε αυτό το σημείο, όμως, θα πρέπει να γίνει σαφές πως το έργο θα χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκούς πόρους σχεδιασμένους για ολοκληρωμένες παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των πόλεων και δεν θα αποστερήσει την πόλη από έργα που εντάσσονται σε άλλους προγραμματισμούς. Παράλληλα, θα πρέπει κανείς να έχει πάντα κατά νου ότι οι συνέπειες από το εντεινόμενο άδειασμα και από την υποβάθμιση του κέντρου της πόλης είναι πολλαπλάσια δαπανηρές. Το πρώτο στάδιο του διαγωνισμού, στο οποίο ένας σημαντικός αριθμός μελετητών κατέθεσε τις ιδέες του, έληξε σηματοδοτώντας την πρόκριση εννέα αρχιτεκτονικών προτάσεων. Αυτοί διαγωνίζονται πλέον στο δεύτερο και τελικό στάδιο, από το οποίο θα προκύψει ο ανάδοχος μελετητής του έργου. Δεν έχουμε παρά να περιμένουμε την ανακήρυξή του, η οποία θα σημάνει την αντίστροφη μέτρηση για να δούμε την Πανεπιστημίου, την Ομόνοια, την Πατησίων και άλλα αγαπημένα αθηναϊκά ορόσημα να γίνονται οι πιο ζωντανές γειτονιές μιας αναβαθμισμένης πρωτεύουσας.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Η ανάπτυξη μπορεί και να μην είναι αρκετή »Æ ¨µ Å Æ ¨ É

Οι επιδόσεις της αγοράς εργασίας αντανακλούν με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο την κατάσταση της πραγματικής οικονομίας. Τα ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, απασχόλησης και ανεργίας επηρεάζουν τόσο το πραγματοποιούμενο προϊόν μιας οικονομίας, όσο και το δυνητικό της. Η έντονη επιδείνωση των εν λόγω επιδόσεων στην περίπτωση της ελληνικής αγοράς εργασίας καταδεικνύει το μέγεθος της κρίσης στην οποία βρίσκεται η οικονομία. Ενώ το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό την τελευταία τριετία παραμένει σχετικά σταθερό λίγο πάνω από το 62%, τα ποσοστά ανεργίας και απασχόλησης έχουν χειροτερεύσει σημαντικά. Το ποσοστό απασχόλησης μεταξύ των ετών 2008-2011 μειώθηκε από 58,7% σε 56,9%. Το ποσοστό ανεργίας το 2012 ξεπέρασε το 23%, ενώ προβλέπεται ότι την προσεχή διετία μπορεί να προσεγγίσει το 26%, όταν το 2008 ήταν 7,7%. Την πλέον δυσάρεστη εξέλιξη αποτελεί η αύξηση του ποσοστού των ανέργων που παραμένουν σε καθεστώς ανεργίας για διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους από 40,8% το 2008 σε 49,6% το 2011. Η ανεργία πλήττει κυρίως τους νέους, ενώ σε επίπεδο κλάδων καταγράφεται εντονότερη πτώση της απασχόλησης στις κατασκευές και στη βιομηχανία και ηπιότερη στις υπηρεσίες. Η δυσμενής εξέλιξη των επιδόσεων της ελληνικής αγοράς εργασίας είναι απόρροια της συρρίκνωσης του εθνικού εισοδήματος και της συνολικής ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών. Οι μεταρρυθμίσεις που προώθησαν οι ελληνικές κυβερνήσεις των τριών τελευταίων ετών δεν ήταν ικανές να βελτιώσουν τις επιδόσεις της αγοράς εργασίας. Αποσκοπούσαν στην αύξηση του βαθμού ευελιξίας της αγοράς εργασίας, στη μείωση του κόστους εργασίας και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των εγχώριων προϊόντων και υπηρεσιών. Δεδομένης της συρρίκνωσης της εγχώριας ζήτησης εξαιτίας των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής, η αύξηση της εξωτερικής ζήτησης για τα εγχώρια προϊόντα και τις υπηρεσίες αποτελούσε κομβικής σημασίας παράγοντα για τη βελτίωση των επιδόσεων της αγοράς εργασίας. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια οι εξαγωγές καταγράφουν ανοδική πορεία. Δυστυχώς, όμως, δεν ήταν αρκετές για να αντισταθμίσουν τη μείωση της εγχώριας ζήτησης. Η συγκυρία κατά την οποία προωθήθηκαν οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας ήταν εξαιρετικά δυσμενής και έτσι, όχι μόνο δεν συνέβαλαν στη βελτίωση των επιδόσεών της, αλλά αντιθέτως τις επιδείνωσαν. Μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στη μείωση του μισθολογικού και μη-μισθολογικού κόστους εργασίας σε μια περίοδο όπου η ζήτηση συρρικνώνεται το μόνο που επιτυγχάνουν είναι η μείωση της οικονομικής αποδοτικότητας των υφιστάμενων θέσεων εργασίας.

Η βελτίωση των επιδόσεων της ελληνικής αγοράς εργασίας εξαρτάται από την επίτευξη δύο στόχων. Αρχικά και άμεσα θα πρέπει να αναχαιτισθούν οι ροές εξόδου από την απασχόληση στην ανεργία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτές εντάθηκαν σημαντικά, εξαιτίας όχι μόνο της οικονομικής κρίσης και της κατάργησης θέσεων απασχόλησης, αλλά και εξαιτίας των μεταρρυθμίσεων που προωθήθηκαν, οι οποίες, μεταξύ άλλων, κατέστησαν το θεσμικό πλαίσιο προστασίας της απασχόλησης ηπιότερο. Η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, η εφαρμογή ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, η μείωση του κόστους εργασίας, αλλά όχι και των αμοιβών, μπορούν να περιορίσουν την ένταση των ροών αυτών. Προκειμένου να μειωθεί ο αριθμός των ανέργων θα πρέπει να ενταθούν και οι αντίθετης κατεύθυνσης ροές, δηλαδή από την ανεργία προς την απασχόληση. Η ενίσχυση των εν λόγω ροών προϋποθέτει τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, μέσω της πραγματοποίησης (ιδιωτικών) επενδύσεων, αλλά και της αύξησης της συνολικής ζήτησης, εγχώριας και εξωτερικής. Η τελευταία δεν εξαρτάται μόνο από το κόστος εργασίας -που σημειωτέον έχει περιοριστεί σημαντικά-, αλλά και από άλλους παράγοντες, όπως η ποιότητα των εγχώριων προϊόντων και υπηρεσιών. Η αύξηση της απασχόλησης προϋποθέτει, επίσης, την κάλυψη των θέσεων εργασίας από τους ανέργους, η οποία δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, εξαιτίας της παρατεταμένης παραμονής τους σε καθεστώς ανεργίας, της απαξίωσης των προσόντων τους, αλλά και της αναντιστοιχίας τους με αυτά που απαιτούνται για την κάλυψη των θέσεων εργασίας. Ο τελευταίος κίνδυνος είναι πιθανός, δεδομένου ότι δεν υφίσταται σύνδεση μεταξύ του προσδοκώμενου (μετά την κρίση) νέου παραγωγικού μοντέλου της χώρας, του εκπαιδευτικού συστήματος και των πολιτικών για την απασχόληση. Η παρατεταμένη παραμονή της ελληνικής οικονομίας σε κατάσταση ύφεσης εμπεριέχει ένα σημαντικό κίνδυνο: το υψηλό ποσοστό ανεργίας να μετατραπεί σε μόνιμο-διαρθρωτικό πρόβλημα της ελληνικής αγοράς εργασίας. Κάτι τέτοιο θα είχε ως αποτέλεσμα, όταν η ελληνική οικονομία ανακάμψει, το ποσοστό ανεργίας να περιοριστεί, αλλά να παραμένει σε ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα και η μείωσή του να απαιτεί (νέες) διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε πολλούς τομείς της δημόσιας πολιτικής, των οποίων τα αποτελέσματα είναι συνήθως μακροχρόνια.

¹¨ ¨µ Å Æ ¨ É ¨ É ¨ Å ¨ Æ¨ ÑÈÑ ¨~Æ È ¨²w ÈÑ ¨ ¨z ÑÊ ¨z ÆÉ ¨ Æ ¨~ w ÑÉÆ ¨

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Η επόμενη μέρα για το ελληνικό χρέος »Æ ¨¸ Ê Æ ¨y ÊwÆ Æ

Το νέο έτος έφερε ανάμεικτα συναισθήματα στους Ελληνες πολίτες. Η ικανοποίηση και η ανακούφιση κυριάρχησε αμέσως μετά την πρόσφατη απόφαση του Eurogroup τον προηγούμενο Δεκέμβριο σχετικά με την αποδέσμευση του συνολικού ποσού των 49,1 δισ. ευρώ έως το τέλος Μαρτίου του 2013 (καθώς και επιπλέον ποσού 3,4 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ). Ενα πράγματι μεγάλο ποσό, που οφείλεται κυρίως στις προηγούμενες τρεις καθυστερούμενες δόσεις του συμφωνηθέντος προγράμματος χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας το Μάρτιο του 2012, καθώς και στα αναγκαία συμπληρωματικά κεφαλαία για την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος επαναγοράς των ελληνικών ομολόγων. Αναμφίβολα, σήμερα διακρίνεται μια συγκρατημένη αισιοδοξία στους πολίτες για την πορεία της ελληνικής οικονομίας και το μέλλον της Ελλάδας στην ευρωζώνη, αλλά ταυτόχρονα διακατέχονται από συναισθήματα αγανάκτησης και θυμού για τα αίτια αποτυχίας των ελληνικών προγραμμάτων. Γιατί όμως έπειτα από τρία χρόνια επίμονων και αιματηρών προσπαθειών από την πλευρά των Ελλήνων πολιτών, μια αναδιάρθρωση του ιδιωτικού χρέους με «κούρεμα» περίπου 53,4% (σε ονομαστική αξία) ιδιωτών κατόχων ομολόγων και επαναγορά 31,9 δισ. ευρώ (ονομαστικής αξίας) νέων ομολόγων με μέση σταθμισμένη τιμή 33,8 σεντς στο ευρώ, αναρωτιόμαστε ακόμα για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους και την επιτυχία του χρηματοδοτικού προγράμματος; Η απάντηση είναι απλή: τα ελληνικά προγράμματα μέχρι σήμερα έχουν αποτύχει επειδή βασίζονται σε δογματικές και μη ρεαλιστικές απόψεις και θεωρίες που αγνοούν το πώς πραγματικά λειτουργούν οι χρηματαγορές. Δυστυχώς, η ευρωπαϊκή οικονομική κρίση είναι μια κρίση φερεγγυότητας και όχι απλώς μια κρίση ρευστότητας. Αν δεν εξασφαλιστεί σύντομα η βιωσιμότητα του χρέους των κρατών και η αποκατάσταση των οικονομικών προβλημάτων των τραπεζών τους, η κρίση θα συνεχίσει να επιδεινώνεται στην Ευρώπη. Η περιορισμένη εμπειρία που διαθέτει η Ευρώπη στην αντιμετώπιση σοβαρών οικονομικών κρίσεων είναι επίσης σημαντική αιτία της αποτυχίας. Οσον αφορά στα ελληνικά οικονομικά και χρηματοδοτικά προγράμματα, έχουν επανειλημμένα αποτύχει, επειδή προσπάθησαν να καταστήσουν το χρέος βιώσιμο -ή σταθερό ως ποσοστό του ΑΕΠ- σε μεταγενέστερο χρονικό διάστημα και όχι άμεσα, όπως οι επενδυτές επιθυμούν. Επιπλέον, η χρηματοοικονομική στήριξη που χρειαζόταν για να επιλυθεί η ελληνική κρίση χορηγήθηκε πριν από τον καταμερισμό των ζημιών και την αναδιάρθρωση του χρέους - και όχι μετά, όπως θα έπρεπε. Με αυτό τον τρόπο, το «επίσημο» μέρος του δημόσιου χρέους

έγινε μέρος του προβλήματος. Ως εκ τούτου, η αναδιάρθρωση του ιδιωτικού χρέους το 2012 είχε ως αποτέλεσμα ένα «κούρεμα» ιδιωτών κατόχων ομολόγων κατά περίπου 74% (καθαρή παρούσα αξία), αλλά αυτό αφορούσε μόνο στο ένα τρίτο περίπου του συνόλου των ιδιωτικών και δημόσιων ομολόγων. Ενώ ένα κούρεμα 74% θα ήταν αρκετό για να αποκαταστήσει τη βιωσιμότητα πριν από δύο χρόνια, δεν είναι πλέον, τώρα που η Ελλάδα είναι πολύ μικρότερη οικονομία με μεγαλύτερο χρέος. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα μας χρειάζεται τώρα είτε νέο «κούρεμα» του επίσημου χρέους ή μεγαλύτερο ποσό χρηματοδότησης από τον «επίσημο» τομέα. Περαιτέρω, μη δίνοντας πλήρη εμπροσθοβαρή χρηματοδότηση, αλλά αντιθέτως μια χρηματοδότηση τύπου «σταγόνα-σταγόνα», η Ελλάδα δεν έχει πραγματική δυνατότητα να ακολουθήσει μια επιτυχημένη στρατηγική για την επίλυση της τωρινής κρίσης. Μια επαρκής εμπροσθοβαρής χρηματοδότηση θα επανέφερε σε εύλογο χρόνο την πίστη ότι η Ελλάδα δύναται να πληρώσει το υπόλοιπο του χρέους της και ότι πλέον δεν κινδυνεύουν οι δανειστές της. Το κλειδί είναι ότι οποιαδήποτε χρηματοδότηση χορηγείται θα πρέπει να δοθεί εξ ολοκλήρου και προκαταβολικά. Ευτυχώς, όσο περνάει ο χρόνος ένα «κούρεμα» του ελληνικού δημόσιου χρέους στον «επίσημο» τομέα (OSI) παραμένει όλο και λιγότερο ταμπού και συζητιέται όλο και περισσότερο ανοιχτά. Οι επίσημοι δανειστές μας προβάλλουν μεν σθεναρή αντίσταση σε ένα ελληνικό OSI, αλλά πιθανόν να βρεθούν χωρίς να έχουν άλλη επιλογή. Στη βάση αυτή η αποτυχία των ελληνικών προγραμμάτων πρέπει να θεωρηθεί όπως πραγματικά είναι: η αδυναμία της Ελλάδας να ακολουθήσει ρεαλιστικούς στόχους, οι οποίοι θα βασίζονται σε ένα ευρύτερο φάσμα κρίσιμων δράσεων, που θα περιλαμβάνουν την προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων ώστε να επιτευχθεί η πολυπόθητη ανάπτυξη. Αναμφίβολα, η Ελλάδα οφείλει συνάμα να επιτύχει άμεσα πρωτογενές πλεόνασμα στον προϋπολογισμό της το παρόν έτος, να βελτιώσει τη φοροεισπρακτική της ικανότητα, να περιορίσει τη φοροδιαφυγή και τη γραφειοκρατία και συγχρόνως να υλοποιήσει όλες εκείνες τις διαρθρωτικές αλλαγές που είναι αναγκαίες για να εκμεταλλευτεί ευκαιρίες που θα παρουσιαστούν παγκοσμίως. Βέβαια, οι επερχόμενες εκλογές στη Γερμάνια έχουν επίσης τη δική τους βαρύτητα στην επίτευξη άμεσης λύσης στο θέμα της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους.

¹¨z ¨¸ Ê Æ ¨y ÊwÆ Æ ¨ É ¨ w Çw ¨ È ¨ Æ¨ 3TERN¨3CHOOL¨OF¨"USINESS¨ Æ ¨~ w ÑÉÆ ¨ ¨¸Ç ¨¼Ê ¨ ¨ È ¨ Æ ¨µ²~²

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Η φορολογική μεταρρύθμιση στη χώρα μας »Æ ¨² Å Æ ¨µ ¨¶w Å

Οπως συνέβη σε όλους τους τομείς, όπου ανέκυψε το ζήτημα των διαρθρωτικών αλλαγών, έτσι και το αίτημα για φορολογική μεταρρύθμιση δεν γεννήθηκε ασφαλώς με το Μνημόνιο. Απλώς αναδείχθηκε πιο έντονα από ποτέ τα τελευταία 30 χρόνια. Ο στόχος της δημοσιονομικής εξυγιάνσεως, ως αναγκαίας συνθήκης για την έξοδο από την κρίση, ευθύς εξ αρχής δομήθηκε σε δύο άξονες: την περιστολή των δημόσιων δαπανών και την ταχεία και αποτελεσματική είσπραξη των δημόσιων εσόδων. Στο πλαίσιο αυτό, υποστηρίχτηκε ότι έχουν καταγραφεί τα κενά και οι αστοχίες του φορολογικού συστήματος, οι αδυναμίες του ελεγκτικού και εισπρακτικού μηχανισμού και τα πεδία φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής και έχουν εντοπιστεί οι μέθοδοι θεραπείας για το σύνολο των ανωτέρω. Ωστόσο, σε πρακτικό επίπεδο, η ίδια η πραγματικότητα διαψεύδει για μία ακόμη φορά τις προσδοκίες. Η πίεση για άμεση εισροή χρημάτων στο δημόσιο ταμείο, ώστε αφενός να εξασφαλιστεί η αναγκαία για την κάλυψη των τρεχουσών υποχρεώσεων ρευστότητα και αφετέρου να εδραιωθεί η πίστη των εταίρων μας ότι υλοποιείται ένα φορολογικό «πρόγραμμα», οδήγησε σε αμιγώς φοροεισπρακτικές λογικές (έκτακτες εισφορές και «χαράτσια», υπερφορολόγηση ακόμη και της απρόσοδης ακίνητης περιουσίας, αύξηση φορολογικών συντελεστών, κατάργηση φοροαπαλλαγών κλπ.), που αγνόησαν στοιχειώδεις αρχές κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και ρεαλισμού, έθεσαν εκποδών θεμελιώδεις συνταγματικές επιταγές και ατομικά δικαιώματα και δεν μπόρεσαν να επιτύχουν παρά εφήμερα και αμφισβητήσιμα αποτελέσματα. Κατά τον τρόπο αυτό, όχι μόνο δεν συνέβαλαν στην ίαση της μακροχρόνιας ασθένειας της ελληνικής οικονομίας, αλλά και προκάλεσαν περαιτέρω ζημία τόσο σε πρακτικό, όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Ειδικότερα, σε πρακτικό επίπεδο, η πορεία που χαράσσεται οδηγεί σε ένα μεγάλο άτοπο. Συγκεκριμένα, η συνολική φορολογική πίεση, που δημιουργείται από τα διαρκώς θεσπιζόμενα επαχθή φορολογικά μέτρα σε συνδυασμό με τη ραγδαία συρρίκνωση μισθών και συντάξεων, την παγιωμένη και ισοπεδωτική ύφεση της αγοράς και τη ριζική αύξηση των επισφαλειών, καθιστά αντικειμενικώς αδύνατη, με απλούς αριθμητικούς υπολογισμούς, την εκπλήρωση των φορολογικών υποχρεώσεων των πολιτών. Για να καταβληθεί ο φόρος, ως χρηματική παροχή, απαιτείται οπωσδήποτε ρευστότητα, το κατ’ εξοχήν ελλείπον στοχείο της εποχής μας. Ελλείψει δε της ρευστότητας αυτής, που συνεπάγεται την αδυναμία εκπληρώσεως των πολυποίκιλων φορολογικών υποχρεώσεων, δεν καταλείπεται στο Ελληνικό Δημόσιο άλλη οδός παρά η επιδίωξη της ικανοποιήσεώς του με μέτρα αναγκαστικής εκτελέσεως (κατασχέσεις), ως και η κίνηση ποινικών διαδικασιών εις βάρος των οφειλετών του.

Και εδώ ακριβώς διαφαίνεται το μεγάλο άτοπο, το οποίο καλείται, ως μείζον στοίχημα, να αντιμετωπίσει η χώρα μας στη μεταμνημονιακή φορολογική πολιτική της. Η επίσπευση μαζικών κατασχέσεων στην ακίνητη περιουσία πόρρω απέχει από το να εξασφαλίσει ρευστό για το δημόσιο ταμείο, καθώς η οικονομική αδυναμία πλειοδοσίας και η υπερπληθώρα διαθέσιμων ακινήτων καταδικάζουν εκ προοιμίου σε αποτυχία την εξέλιξη των διαδικασιών αυτών, ήτοι τη διενέργεια πλειστηριασμών. Αποτέλεσμα των ανωτέρω θα είναι να δημιουργηθεί ένα τεράστιο απόθεμα κατασχεμένων, πλην όμως πλήρως αναξιοποίητων ακινήτων. Ταυτοχρόνως, η απειλή ποινικών κυρώσεων δεν μπορεί να «γεννήσει» ρευστότητα, ενώ, εξαιτίας των εγγενών αδυναμιών του δικαιοδοτικού συστήματος, έχει παύσει προ πολλού να λειτουργεί εκφοβιστικά και για το φορολογούμενο εκείνον που θα μπορούσε, αλλά αποφεύγει σκοπίμως, να καταβάλει τους φόρους του. Τέλος, στην αντίπερα όχθη, απορρίπτονται διαρκώς από το νομοθέτη, καθ’ υπόδειξη -ίσως και ρητή επιταγήτης τρόικας, εναλλακτικά σενάρια για τη θέσπιση πιο ευέλικτων τρόπων εξοφλήσεως των ληξιπρόθεσμων οφειλών. Το άτοπο διογκώνεται εάν αξιολογηθούν οι συνέπειες και από καθαρά ψυχολογικής πλευράς, καθ’ όσον αφορά κυρίως στην καλλιέργεια της φορολογικής συνειδήσεως. Ακόμη και ο πολίτης που αναζητά ελπίδα και προοπτική και που ελκύεται συνειδησιακά στο να πιστέψει στο όραμα της φορολογικής μεταρρυθμίσεως, βλέπει την ενσάρκωσή της να περιορίζεται σε διαρκή αύξηση της φορολογικής επιβαρύνσεως, όταν η φοροδοτική του ικανότητα έχει στερέψει. Για αυτό, μοιραίως, χάνει και τα τελευταία ερείσματα εμπιστοσύνης στο σύνθημα της εθνικής προσπάθειας και περιχαρακώνεται στον εαυτό του και τον ατομικό του αγώνα για επιβίωση. Και αυτό, φυσικά, έχει άμεσο αντίκτυπο στον κοινωνικό ιστό. Η ζωή, λοιπόν, μετά το Μνημόνιο απαιτεί όραμα και προοπτική, υπαγορεύει πολιτικές που θα εμπνεύσουν τους πολίτες και θα πείσουν για το ρεαλισμό τους, που θα καταστήσουν μεν αναγκαίες τις θυσίες, αλλά παράλληλα θα επιτρέψουν τις ανάσες, θα δημιουργήσουν ελπίδες για βραδεία ίσως, αλλά υλοποιήσιμη ανάνηψη. Μια ευαγγελιζόμενη φορολογική μεταρρύθμιση χωρίς συναίσθηση και συνεκτίμηση των δεδομένων της εποχής, χωρίς ρεαλιστικό προορισμό και χωρίς κοινωνική απήχηση ή, έστω, λόγω του αναπότρεπτου, αποδοχή ή ανοχή, αυτομάτως μετατρέπεται σε κακόγουστη επανάληψη των μοιραίων λαθών δεκαετιών, αφού δεν θα διαφέρει αυτών κατ’ ουσίαν.

¹¨ ¨² Å Æ ¨µ ¨¶w Å ¨ É ¨ Ê Æ ¨ ¨ Æ Æ Æ Ê ¨ ËÑ Æ Æ ¨ ¨¹ ÆÑÇ ¨~ ÆÇ ¨z Æ ¨ Ê ¨² Å Æ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Ο ΔΕΣΦΑ συμβάλλει ώστε η Ελλάδα να αναβαθμίσει το ρόλο της στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη

Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ) είναι ο υπεύθυνος φορέας για τη λειτουργία, συντήρηση, διαχείριση, εκμετάλλευση και ανάπτυξη του ΕΣΦΑ προκειμένου αυτό να είναι οικονομικά υγιές, τεχνικά άρτιο και ολοκληρωμένο και να εξυπηρετεί απρόσκοπτα τις ανάγκες των χρηστών σε φυσικό αέριο κατά τρόπο ασφαλή, επαρκή, αξιόπιστο και οικονομικά αποδοτικό. Παράλληλα, ο ΔΕΣΦΑ, στο βαθμό που του αναλογεί, φροντίζει ώστε οι χρήστες του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΕΣΦΑ) να έχουν τη δυνατότητα να παράσχουν το φυσικό αέριο στην καλύτερη δυνατή τιμή στον τελικό καταναλωτή και με εγγυημένη την ασφάλεια στον εφοδιασμό. Σε αυτό το πλαίσιο το νέο Τιμολόγιο Χρήσης του ΕΣΦΑ, το οποίο θα τεθεί σε εφαρμογή την 1 Φεβρουαρίου του 2013, είναι κατά περίπου 15% μειωμένο σε σύγκριση με αυτό που ισχύει σήμερα. Τα τελευταία δύο χρόνια υπήρξαν αναμφίβολα ένα ορόσημο στην πορεία του ΔΕΣΦΑ σε πολλά επίπεδα. Η σημαντική αύξηση της αξίας του ΔΕΣΦΑ διαφαίνεται από τις εξαιρετικές οικονομικές επιδόσεις της εταιρείας. Ο ΔΕΣΦΑ κατετάγη, το 2011 στην 8η θέση στο σύνολο των ελληνικών εταιρειών βάσει του ύψους κερδοφορίας, έναντι 27ης το 2009. Η οικονομική επίδοση της εταιρείας κατά το 2011 ήταν εντυπωσιακή, παρά την

κρίση: η καθαρή κερδοφορία της εταιρείας ενισχύθηκε κατά περισσότερο από 150% στα 86 εκατ. ευρώ, από 22,5 εκατ. ευρώ το 2009. Μάλιστα, το πρώτο εξάμηνο του 2012 χαρακτηρίσθηκε από νέα σημαντική βελτίωση, με άνοδο κερδών κατά 12%, στα 45 εκατ. ευρώ. Η εν γένει βελτίωση της οικονομικής κατάστασης του ΔΕΣΦΑ προέρχεται από την ορθολογική οικονομική διαχείριση με αύξηση των εσόδων μέσω της διεύρυνσης των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους χρήστες, αλλά και τη μείωση των δαπανών. Η οικονομική ευρωστία του ΔΕΣΦΑ επιπλέον της σταθερά υψηλής μερισματικής απόδοσης εξασφαλίζει την απρόσκοπτη υλοποίηση του επενδυτικού προγράμματός του, αλλά και καθιστά την εταιρεία μια ιδιαίτερα ελκυστική περίπτωση τοποθέτησης κεφαλαίων στο πλαίσιο του προγράμματος αποκρατικοποιήσεων. Επιπρόσθετα, ο ΔΕΣΦΑ συμμετέχει ενεργά στην προσπάθεια της Ελλάδας να είναι παρούσα στους βασικότερους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς που αφορούν τον ενεργειακό χάρτη της ευρύτερης περιοχής της νοτιοανατολικής Ευρώπης και που έχουν ως στόχο τη διασφάλιση νέων πηγών εφοδιασμού σε φυσικό αέριο για τα καταναλωτικά κέντρα της Ευρώπης. Τέλος, μέσω της υλοποίησης του προγράμματος ανάπτυξης των υποδομών, αυξά-

νονται συνεχώς οι περιοχές, οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά της χώρας που χρησιμοποιούν το φυσικό αέριο.

n Üô ô ô~Æ Äô

Σταχυολογώντας μερικά από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του ΔΕΣΦΑ τα τελευταία χρόνια, θα μπορούσαμε να σταθούμε στα εξής: Στην απελευθέρωση και επιτυχημένη λειτουργία της αγοράς φυσικού αερίου, σε μία εξέλιξη που όχι μόνο προσέδωσε οφέλη για την εθνική οικονομία, αλλά και συγκέντρωσε ιδιαίτερα ευμενή σχόλια για τη χώρα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης, σε μία κρίσιμη περίοδο για τα ελληνικά συμφέροντα. Στην αρμονική συνεργασία με τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και τον ομόλογό του στα ηλεκτρικά δίκτυα, ΑΔΜΗΕ, κατά τη διάρκεια τριών κρίσεων εφοδιασμού της χώρας με φυσικό αέριο από την Τουρκία και από τη Βουλγαρία (Ιανουάριος και Φεβρουάριος 2012), και την επιτυχή αντιμετώπισή τους, αποσπώντας ευμενή σχόλια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στην τροφοδοσία του νέου σταθμού της ΔΕΗ στο Αλιβέρι και την έναρξη λειτουργίας του σταθμού συμπίεσης στη Νέα Μεσημβρία. Τα έργα είναι κρίσιμης σημασίας για την ανάπτυξη του δικτύου μεταφοράς φυσικού αερίου και τη σταθερότητα του δικτύου ηλεκτρικής

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

ενέργειας της Νοτίου Ελλάδος. Σημαντική επιτυχία για τον ΔΕΣΦΑ αποτελεί η μηχανική ολοκλήρωση του έργου του Αλιβερίου πρωθύστερα από την καταληκτική ημερομηνία. Στην επέκταση του Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου προς τη Μεγαλόπολη. Σκοπός της κατασκευής του Εργου είναι η συνεχής και απρόσκοπτη τροφοδοσία του θερμοηλεκτρικού σταθμού ισχύος περίπου 820 MW της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη με φυσικό αέριο, καθώς επίσης και των ευρύτερων βιοτεχνικών και αστικών περιοχών από τις οποίες το καύσιμο διέρχεται (περιοχή Κορίνθου, περιοχή Αργους-Ναυπλίου, περιοχή Τρίπολης, περιοχή Μεγαλόπολης). Στη δρομολόγηση, μέσω διεθνούς διαγωνισμού, της κατασκευής της τρίτης δεξαμενής Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου, χωρητικότητας 95.000 m3 στη νήσο Ρεβυθούσα, προϋπολογισμού 115 εκατ. ευρώ. Πρόκειται για ένα έργο που θα αυξήσει σημαντικά τη δυνατότητα παροχής φυσικού αερίου στο σύστημα, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τη διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού της χώρας. Η δε παράλληλη αναβάθμιση των εγκαταστάσεων θα καταστήσει τη νήσο Ρεβυθούσα ακόμη σημαντικότερο διεθνή κόμβο ελλιμενισμού πλοίων μεταφοράς LNG, καθώς οι υποδομές του ΔΕΣΦΑ θα είναι πλέον σε θέση να υποδεχθούν τα μεγαλύτερα πλοία που κυκλοφορούν στον κόσμο. Στις διεθνείς διακρίσεις και πιστοποιήσεις που σχετίζονται με το περιβαλλοντικό προφίλ της εταιρείας (ο ΔΕΣΦΑ κατέστη ο πρώτος Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου στην Ευρώπη που προβαίνει στον υπολογισμό του Ανθρακικού του Αποτυπώματος).

Το άξιο στελεχιακό δυναμικό σε συνδυασμό με τις προαναφερθείσες παραμέτρους επιτρέπουν στον ΔΕΣΦΑ να αισιοδοξεί για την υλοποίηση του σχεδιασμού του για τη νέα χρονιά, αλλά και για την ομαλή και επ’ ωφελεία της επιχείρησης και της εθνικής οικονομίας, γενικότερα, μετάβαση στη νέα πραγματικότητα της ιδιωτικοποίησης. Στις προτεραιότητες του 2013 εντάσσονται: • η λειτουργία υποδομών, όπως η ροή του φυσικού αερίου στη Μεγαλόπολη, που θα εξασφαλίσουν ακόμη περισσότερα ωφέλη για τη χώρα, την κοινωνία και τις επιχειρήσεις, μέσω της μεγαλύτερης διείσδυσης του φυσικού αερίου στην καθημερινότητά μας • η αναβάθμιση των εγκαταστάσεων στη Ρεβυθούσα • η ολοκλήρωση, σε συνεργασία με τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, των τεχνικών και θεσμικών συμπληρώσεων που απαιτεί η συνεχώς εξελισσόμενη κοινοτική νομοθεσία • η ενίσχυση της παρουσίας της χώρας στο γεωπολιτικό γίγνεσθαι με επίκεντρο την ενεργό συμμετοχή της στη δημιουργία και λειτουργία του λεγόμενου Νότιου Ευρωπαϊκού Διαδρόμου • η ενδυνάμωση των δεσμών του ΔΕΣΦΑ με τις τοπικές κοινωνίες με την περαιτέρω ενίσχυση των αρχών κοινωνικής εταιρικής ευθύνης. • η εφαρμογή σε όλες τις δραστηριότητες της εταιρείας του εργοκεντρικού μοντέλου διοίκησης και λειτουργίας που περιλαμβάνει τη συνεχή αναβάθμιση των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού της εταιρείας και την εύστοχη αξιολόγησή του που επιτρέπει τη βελτίωση των επιδόσεών του μέσα σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό, πλέον, περιβάλλον καθώς και στην αποτελεσματική συνεργασία διοίκησης-εργαζομένων. Πεποίθηση όλων όσοι εργαζόμαστε στον ΔΕΣΦΑ είναι ότι η εταιρεία μας αποτελεί ένα πραγματικό «διαμάντι» για τη βιομηχανία της χώρας. Μέριμνά μας, η επάξια εκπροσώπηση και προβολή της Ελλάδας στο διεθνή στίβο, όπου το όνομα του ΔΕΣΦΑ έχει πλέον καταστεί εύκολα αναγνωρίσιμο και ορίζεται ως συνώνυμο της εύρωστης οικονομικής κατάστασης, της υγιούς και αποτελεσματικής λειτουργίας, καθώς και της πρότυπης επιχείρησης, όχι μόνο για το δημόσιο αλλά και τον ιδιωτικό τομέα.

} «| « y Ý Ü ~ ß ô ßn ô~Æ Ä

PUBLI

-ô nÝ ô ô ô

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Προς μία «μεγάλη εικόνα» »Æ ¨z ÑÈ ¨¸ ¨½ Æ ÊÆ

Είναι δυνατή σήμερα η αποτύπωση μιας, έστω και ελλιπούς, «μεγάλης εικόνας» της ευρωπαϊκής ενοποίησης; Υποθέτοντας πως κάτι τέτοιο είναι εν μέρει εφικτό, η συνήθης αναφορά στην «εμβάθυνση» ή την «απο-ενοποίηση» δεν αρκεί, αφού η ίδια η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) διέπεται από τη διαλεκτική συναρμογή αντίρροπων τάσεων, η δυναμική των οποίων συγκροτεί μια σύνθετη, πλην όμως συντεταγμένη πολλαπλότητα. Απαιτείται, έτσι, μια συγχρονική εστίαση στις δυνάμεις της αυτονομίας και της συνδιάθεσης, προκειμένου να εξαχθεί μια «μεγάλη εικόνα» ως προς την ικανότητα της ΕΕ να εγγυηθεί τη συντεταγμένη συμβίωση των μελών της. Παρά την απουσία συναντίληψης των μερών γύρω από το συλλογικό τους προσανατολισμό, πολλώ μάλλον προορισμό, η ΕΕ στερείται μεν επαρκούς δημόσιας συμμετοχής, αλλά εδράζεται πάνω στη θεσμοποίηση της συνδιάθεσης. Μια τέτοια εικόνα μάς πλοηγεί σε νέες μορφές συντεταγμένης συμβίωσης, οι οποίες «σηματοδοτούν», με όρους Laffan, «μια κρίσιμη μετατόπιση από τη διπλωματία στην πολιτική»1 . Εντούτοις, ο Τσούκαλης προειδοποιεί: «Η μετάβαση από την παραδοσιακή διπλωματία στη δημοκρατία θα είναι μακρά και επίπονη»2 . Κι έτσι, όμως, η διακυβέρνηση των συστατικών επικρατειών συναρτάται με συλλογικές αποφάσεις, οι οποίες ανασυνθέτουν τους όρους της ευρωπαϊκής συμβίωσης. Τι συγκροτεί σήμερα τη «μεγάλη εικόνα» μιας τέτοιας συμβίωσης; Μία πιθανή απάντηση είναι πως η ΕΕ, αν και δεν έχει εγγράψει ακόμη στις συστατικές της προκείμενες την προοπτική ενός ευρωπαϊκού δήμου ικανού να μεταβιβάζει τα δημοκρατικά του αιτήματα προς και από

τους κεντρικούς θεσμούς, φαίνεται να έχει διασφαλίσει μια κάποια βιωσιμότητα ή ακόμη και συλλογικότητα, κυρίως λόγω της υπόστασής της ως οργανωμένης συναρχίας, δηλαδή ως συστήματος κυριαρχικής συνδιάθεσης. Για πόσο όμως; Κάτω από ποιες συνθήκες; Και κυρίως υπέρ ποίων; Το πρώτο ερώτημα συναρτάται με την ικανότητα της ΕΕ να επιτυγχάνει υψηλότερα επίπεδα θεσμοθετημένης συνδιάθεσης και το δεύτερο με τη ιδιότητα των μερών ως συγκυρίαρχων δρώντων εντός της ευρύτερης πολλαπλότητας. Ως προς το τρίτο, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι: υπέρ των συμμετεχόντων λαών, δίχως την ύπαρξη των οποίων η όλη συζήτηση θα στερούνταν αποδεκτών. Εξ ου και η αισιόδοξη εκδοχή της συζήτησης: η αναγνώριση της ανάγκης προσήλωσης της ΕΕ στις δημοκρατικές αξίες από τις οποίες προέκυψε ως έλλογη αξίωση η συντεταγμένη συμβίωση των μελών της. Μόνο έτσι η ΕΕ θα αποκτήσει (ή ανακτήσει) μια αίσθηση ολότητας και, συν τω χρόνω, προορισμού. Κι αυτή, πάντως, είναι μία από τις πιθανές εικόνες της ενοποίησης - εικόνα που επέχει μεν πολλαπλών θεάσεων, αλλά που επενδύει στη συλλογική αξίωση για δημοκρατικές μεταβάσεις. 1 B. Laffan, “ The European Union: A Distinctive Model of Internationalization”, Journal of European Public Policy, 5 (2), 1998, σελ. 249. 2 Λ. Τσούκαλης, Ποια Ευρώπη;, μετάφραση: Α. Παππάς, Αθήνα: Ποταμός, 2004, σελ. 67.

¹¨ ¨z ÑÈ ¨¸ ¨½ Æ ÊÆ ¨ É ¨ w È ¨ È ¨ ² w Ì È ¨¹ Æ È ¨ Æ¨~Å Æ¨~ w ÈÑ Æ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Αναζητώντας στρατηγική στην Ανατολική Μεσόγειο »Æ ¨~ ¨» Å

Σχεδόν παράλληλα με την οικονομική κρίση που έφερε την Ελλάδα αντιμέτωπη με το φάντασμα της χρεοκοπίας πριν από μία διετία, στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου αναπτύχθηκε ένα κύμα σημαντικών εξελίξεων, που αφορούσε, μεταξύ άλλων, τις δραματικές εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο, τον επαναπροσδιορισμό ή/και την οικοδόμηση νέων συσχετισμών ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο -που προέκυψαν από την επεισοδιακή κατάργηση παραδοσιακών και ισχυρών στρατηγικών συμμαχιών (Ισραήλ-Τουρκίας) ή/και τη απρόβλεπτη δημιουργία νέων (Ελλάδας-Ισραήλ)-, αλλά και το εκδηλωμένο ενδιαφέρον της Τουρκίας να διαδραματίσει ηγεμονικό ρόλο στη Μέση Ανατολή. Μάλιστα, ο επιθετικός και οξύς τρόπος με τον οποίο η Τουρκία επέλεξε να εναντιωθεί στο νόμιμο δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να προχωρήσει σε έρευνες για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων εντός της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΟΑΖ) το φθινόπωρο του 2011, κατέδειξε ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική κάθε άλλο παρά έχει απεκδυθεί το στοιχείο της απειλής χρήσης βίας στις σχέσεις της με τις γειτονικές χώρες. Πραγματικότητα την οποία βεβαίως ενίσχυσε η περαιτέρω αποδυνάμωση της ευρωπαϊκής της πορείας (η οποία δεν πρέπει να λησμονείται ότι είχε αρχίσει να πραγματοποιείται με τη συναίνεση, αν όχι την πρωτοβουλία της Ελλάδας, από τα μέσα της προηγούμενη δεκαετίας) και η συνακόλουθη αποδυνάμωση των όποιων θεσμικών περιορισμών θα μπορούσε να επιβάλει στη συμπεριφορά της Τουρκίας η Ευρωπαϊκή Ενωση, κυρίως όσον αφορά στις σχέσεις της με την Κύπρο. Αναμφίβολα, όλες αυτές οι εξελίξεις ενίσχυσαν την αστάθεια και τη ρευστότητα του γεωπολιτικού υποσυστήματος της Ανατολικής Μεσογείου. Συνδυαζόμενες, μάλιστα, και με μια σειρά από άλλες μη παραδοσιακές προκλήσεις ασφάλειας -εσωτερική αστάθεια, έλλειμμα δημοκρατίας και οικονομική υπανάπτυξη (που συχνά οδήγησαν σε εμφύλιες συρράξεις, όπως στην περίπτωση της Συρίας), έλλειψη φυσικών πόρων, παράνομη μετανάστευση, διασπορά όπλων μαζικής καταστροφής, θρησκευτικός φονταμενταλισμός, φαινόμενα τρομοκρατίας, διεθνικό οργανωμένο έγκλημα κά.- κατέστησαν το περιβάλλον ασφάλειας της Μεσογείου πολυπλοκότερο και σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτο. Γεωγραφικά τοποθετημένη σε μία από τις δυσκολότερες γειτονιές του πλανήτη, η Ελλάδα έχει αποδειχτεί -σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της

δραματικής οικονομικής κρίσης την οποία διέρχεται- κράτος κομβικής σημασίας για την περιφερειακή και διεθνή σταθερότητα. Πράγματι, οι αρνητικές συνέπειες περαιτέρω πολιτικής αποδυνάμωσης της Ελλάδας και ενδεχόμενης απομάκρυνσής της, ή και αποξένωσής της, από την Ευρωπαϊκή Ενωση είναι βέβαιο ότι θα ξεπεράσουν κατά πολύ τα σύνορα της χώρας. Η Ελλάδα έχει επίσης καταστεί αναγκαία για την ικανοποίηση άμεσων αλλά ιδιαίτερα σημαντικών ή/και μεσοπρόθεσμων αλλά απαραίτητων αναγκών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως η διαχείριση της παράνομης μετανάστευσης και η ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης (από πετρέλαιο και φυσικό αέριο) από τη Ρωσία. Κατά συνέπεια, η Ελλάδα διαθέτει σήμερα -ακόμη και υπό τις εξαιρετικά δυσμενείς οικονομικές συνθήκες τις οποίες βιώνει- τα «γεωπολιτικά επιχειρήματα» που θα της επέτρεπαν να επανακτήσει το κύρος και το κεφάλαιο αξιοπιστίας που οικοδόμησε στα τέλη της πρώτης μεταψυχροπολεμικής δεκαετίας. Ο πλέον ενδεδειγμένος δρόμος προκειμένου ένα κράτος να καταφέρει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τόσο τις «παραδοσιακές» απειλές και τους κινδύνους όσο και τις νέες «ασυμμετρικές» προκλήσεις που προέρχονται από ένα δραματικά πιο σύνθετο και ιδιαίτερα απρόβλεπτο διεθνές και περιφερειακό περιβάλλον, δεν είναι άλλος από τη θωράκισή του με θεσμούς στρατηγικού σχεδιασμού και διαχείρισης κρίσεων. Ειδικά σε ό,τι σχετίζεται με το στρατηγικό σχεδιασμό και με τη διάγνωση των προβλημάτων και των ευκαιριών που παρουσιάζονται για μια χώρα από το διεθνή και περιφερειακό καταμερισμό ισχύος, πρέπει να ακολουθεί η ιεράρχηση των στόχων (βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων) που η χώρα θέλει να επιτύχει και, τέλος, η βέλτιστη επιλογή των διαθέσιμων μέσων και συντελεστών ισχύος που αυτή η χώρα διαθέτει προκειμένου τα διαθέσιμα μέσα να αλληλοϋποστηρίζονται, οι τιθέμενοι στόχοι να επιτυγχάνονται με το μικρότερο δυνατό κόστος και η επιλεγείσα στρατηγική να τυγχάνει διεθνούς αποδοχής και νομιμοποίησης. Εχουμε αναρωτηθεί πόσα και ποια από τα παραπάνω κριτήρια ορθολογικού και συγκροτημένου στρατηγικού σχεδιασμού ικανοποιεί η πολιτική που αναπτύσσει η Ελλάδα στην Ανατολική Μεσόγειο;

¹¨ ¨~ ¨» Å ¨ É ¨ w È ¨ È ¨z ¨ Ç ¨ ¨ Å ¨ Æ¨~ w ÈÑ Æ¨ ÉÆ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Η στρατηγική αναγκαιότητα της παραγωγής υδρογονανθράκων »Æ ¨z ¨{ Ê Æ ¨» É

Η δημοσιοποίηση δύο μελετών στις αρχές Δεκεμβρίου, η μία από τη γερμανική Deutsche Bank και η δεύτερη από ομάδα επιστημόνων κατά (τα φαινόμενα) παραγγελία του πρωθυπουργού, που πιθανολογούν την ύπαρξη υδρογονανθράκων (Υ/Α) δυνητικής αξίας εκατοντάδων δισ. δολαρίων, φέρνουν επιτακτικά στην επικαιρότητα την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας συστηματικής πολιτικής εξερεύνησης και παραγωγής Υ/Α. Παρά το γεγονός ότι αμφότερες οι μελέτες βασίζονται σε αξιολογήσεις συγκριτικών γεωλογικών δεδομένων που αφορούν γειτονικές ως προς την Ελλάδα περιοχές (λεκάνη Λεβαντίνης, υποθαλάσσιο δέλτα του Νείλου), οι εκτιμήσεις αυτές δεν μπορούν να αποτελέσουν αξιόπιστο οδηγό πολιτικής εν τη απουσία ουσιαστικών τεκμηρίων επιβεβαίωσής τους. Ουσιαστικά τεκμήρια στην παρούσα περίπτωση αποτελούν οι γεωτρήσεις που δυστυχώς βρίσκονται στο τέλος μιας μακρόσυρτης διαδικασίας, το θετικό αποτέλεσμα της οποίας έχουν προεξοφλήσει πολλοί εγχώριοι πολιτικοί, ορισμένοι δε με υπερβάλλουσες δόσεις λαϊκισμού. Μολονότι η δημόσια προβολή και συζήτηση τέτοιου είδους εκτιμήσεων είναι απαραίτητη για την παραγωγή και συντήρηση πίεσης για δράση προς την εκτελεστική εξουσία, στην παρούσα φάση δεν έχουμε ακόμη καν συστηματικά σεισμογραφικά δεδομένα για την περιοχή των 220.000 τετ. χλμ. στο Λιβυκό και το Ιόνιο Πέλαγος. Oταν τα σεισμογραφικά ολοκληρωθούν από την PGS μέσα στο α΄ τετράμηνο του 2013, θα ακολουθήσει η αναλυτική επεξεργασία τους και η οριοθέτηση των πρώτων προς παραχώρηση «οικοπέδων» στις ανωτέρω περιοχές. Εάν η οροθέτηση ολοκληρωθεί μέσα στο 2013, τότε ο πρώτος ουσιαστικός διαγωνισμός παραχώρησης θα εκτελεστεί μέσα στο α΄ εξάμηνο του 2014 με τους πρώτους δικαιούχους να ανακοινώνονται περί τα τέλη του 2014. Ανάλογα με το συμβόλαιο παραχώρησης που θα υπογραφεί, η εταιρεία θα αναλάβει την υποχρέωση εκτέλεσης της πρώτης γεώτρησης μέσα σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Στην περίπτωση της Κύπρου πχ. το αρχικό συμβόλαιο (2007) της Noble προέβλεπε ότι η γεώτρηση θα έπρεπε να γίνει μέσα σε διάστημα πέντε ετών και τελικά έγινε το 2011. Στην περίπτωση ωστόσο της Ελλάδας, όπου τα σεισμικά θα είναι πολύ λιγότερα, είναι πιθανό η γεώτρηση να γίνει προς το 2017-2018 παρά το 2015 και θα πρέπει να υπάρξει και δεύτερη επιβεβαιωτική γε-

ώτρηση (όπως αυτή που θα γίνει το β΄ τρίμηνο του 2013 στην Αφροδίτη) πριν μπορέσουμε να μιλήσουμε για κοίτασμα. Μόνο τότε θα μπορούμε να μιλάμε για δυνητικά οφέλη εκτιμώμενα σε πραγματικά και όχι εικονικά δισ. και μόνο εάν το κοίτασμα που θα ανακαλυφθεί θα είναι εκμεταλλεύσιμο με τις τότε επικρατούσες οικονομικές συνθήκες και την τότε υπάρχουσα τεχνολογία. Για παράδειγμα, οι ανακαλύψεις στις οποίες προχώρησε η Shell στην περιοχή του αιγυπτιακού πεδίου NEMED εγκαταλείφθηκαν το 2011, επειδή τα κοιτάσματα κρίθηκαν ως μη-εκμεταλλεύσιμα. Εάν λάβει κανείς υπόψιν του ότι ο διεθνής μέσος όρος πιθανοτήτων για την εκτέλεση μιας επιτυχημένης γεώτρησης κυμαίνεται στο 20-25% και το ότι η κάθε υποθαλάσσια γεώτρηση μεγάλου βάθους κοστίζει περί τα 50 εκατ. δολάρια, πώς μπορεί η Ελλάδα να επισπεύσει τις διαδικασίες; Μπορεί να περιμένει η Ελλάδα τα τέλη της τρέχουσας δεκαετίας για να μειώσει το ετήσιο κόστος των εισαγωγών της σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο την ώρα που αυτό ανέρχεται περίπου στα 10-12 δισ. ευρώ; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά είναι προφανείς. Αυτό που, δυστυχώς, δεν είναι ακόμη προφανές είναι η ανάγκη να δοθεί στο ζήτημα των Υ/Α η απαραίτητη προτεραιότητα από την παρούσα κυβέρνηση. Αυτή η προτεραιότητα θα αρχίσει να επιβεβαιώνεται όταν πχ. στελεχωθεί από ανθρώπους με τη δέουσα πρακτική εμπειρία η ΕΔΕΥ (Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υ/Α), που συστάθηκε τον Αύγουστο του 2011 και παραμένει στα χαρτιά. Εάν δεν στελεχωθεί η ΕΔΕΥ και δεν αντικατασταθεί το παρόν υπερμέγεθες δυσλειτουργικό σχήμα, δεν θα μπορέσουν να υλοποιηθούν οι φιλόδοξοι στόχοι που τέθηκαν από την προηγούμενη ηγεσία του ΥΠΕΚΑ για την κάλυψη του ενός τρίτου των αναγκών μας σε Υ/Α έως το 2020 και δεν θα μπορέσουν να τρέξουν με αξιοπιστία ταχύτερες διαδικασίες εκχωρήσεων σε περιοχές όπου υπάρχουν παλαιότερα σεισμογραφικά δεδομένα, όπως γίνεται τώρα με τον Πατραϊκό Κόλπο, το Κατάκολο και τα Ιωάννινα.

¹¨z ¨{ Ê Æ ¨» É ¨ É ¨ w È ¨ È ¨ Æ ¨-IDDLE¨ %AST¨%CONOMIC¨3URVEY¨ ¨ w Ë Æ ¨² ÆË¨~ Æ ÅÑÑ Æ ¨ Æ ¨²|´ ¶²~

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Ενα έτος μετάβασης »Æ ¨· É ¨¸Ç Æ

Στα τελευταία δυόμισι χρόνια, από το Μάιο της υπαγωγής της χώρας στο Μνημόνιο Ι μέχρι και σήμερα, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, οικονομολόγοι και όχι μόνο, εντοπίζουν κάθε λίγο κάποια «ιστορική» ημερομηνία. Από το Καστελόριζο του Γιώργου Παπανδρέου έως και το Eurogroup της 27ης Νοεμβρίου, σχεδόν κάθε Σύνοδος Κορυφής της ευρωζώνης ή σύναξη αξιωματούχων της ΕΕ ακολουθείται από διθυραμβικές δηλώσεις για κάποια ιστορική συμφωνία, κάποια σοβαρή καμπή στο αφήγημα της βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που σπαράζει την Ευρώπη και πρωτίστως την Ελλάδα. Η κλιμάκωση της κρίσης τα τελευταία τρία χρόνια απέδειξε ότι κάθε «ιστορική λύση» της ΕΕ αποσυντίθετο σχετικά γρήγορα από την πραγματικότητα. Ποια είναι αυτή; Ας περιοριστούμε στην Ελλάδα του 2013. Οι ειδικοί που γράφουν στην παρούσα έκδοση συμφωνούν ότι το 2013 θα είναι ένα εξαιρετικά κρίσιμο έτος. Η Ελλάδα εισέρχεται στο 2013 υπό εξαιρετικά δυσμενείς όρους. Πολιτικά, η σταθερότητα κρέμεται από μια κλωστή. Η πιθανότητα λήψης νέων εισπρακτικών μέτρων ή η αποφυγή τους συνιστά στην κυριολεξία τη διαφορά η οποία χωρίζει τη χώρα από ένα πολιτικό ατύχημα και νέες εκλογές. Σε περίπτωση πολιτικής αστάθειας παραμονεύει καταρχάς μια ανέτοιμη αριστερά. Παραμονεύει όμως και μια φανατική ναζιστική ακροδεξιά. Ο πάλαι ποτέ μεσαίος χώρος έχει συρρικνωθεί και αδυνατεί να ανασυνταχθεί. Η δεξιά εξακολουθεί να αμφιταλαντεύεται και με πρόχειρες, συμβολικού, αλλά ελάχιστα ουσιαστικού χαρακτήρα κινήσεις, προσπαθεί να βρει τη νέα οριοθέτησή της. Η πολιτική ρευστότητα είναι απολύτως εξηγήσιμη αν κάποιος κοιτάξει την κατάσταση στην κοινωνία. Με ταχύτητα η οποία ήταν μεγαλύτερη μόνο στην περίπτωση των χωρών του πρώην «Ανατολικού Μπλοκ», η ελληνική οικονομία συρρικνώθηκε κατά σχεδόν 25%, συμπαρασύροντας τεράστια τμήματα της κοινωνίας προς τα κάτω. Η Ελλάδα που είχε φτάσει λίγο μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες σε μονοψήφια ποσοστά ανεργίας, έφτασε να έχει ανεργία που αγγίζει το 25%. Σύμφωνα με το έγκυρο Ινστιτούτο Μακροοικονομικών Προβλέψεων του Κιέλου (IfW), η ανεργία θα ξεπεράσει το 31% το 2014.

Η συγκεκριμένη κατάσταση επιβαρύνει πρόσθετα και το, υποτίθεται λυμένο, ασφαλιστικό πρόβλημα της χώρας. Τα πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας δεν προοιωνίζονται τίποτε θετικό όχι μόνο για τους εργαζόμενους, αλλά και για τη δυναμική ανάκαμψης και τελικής κατεύθυνσης την οποία θα πάρει η χώρα. Ολοένα και περισσότεροι ομνύουμε στην ανάγκη να γίνουν ιδιωτικές επενδύσεις προκειμένου να αλλάξει αυτή η κατάσταση. Και τούτο επειδή, προφανώς, το κράτος δεν μπορεί πλέον να επιδοτεί την ανάπτυξη. Επιζητούμε, εν ολίγοις, την αλλαγή του οικονομικού μοντέλου της χώρας σχεδόν εν μία νυκτί. Ορισμένες διαδικασίες έχουν ήδη δρομολογηθεί, ερήμην βεβαίως της κυβέρνησης και του (έως τώρα ανύπαρκτου) κεντρικού σχεδιασμού της. Παρατηρείται μια μεταστροφή στον πρωτογενή τομέα της αγροτικής παραγωγής, ενώ το γεωγραφικό πλεονέκτημα της χώρας ως διαμετακομιστικού σταθμού δεν χρειάζεται ιδιαίτερη διαφήμιση για να γίνει αντιληπτό (βλ. συμφωνία Cosco με Hewlett-Packard). Η προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων είναι ύψιστης σημασίας για την επόμενη ημέρα. Μια καλή αρχή για την κυβέρνηση θα ήταν πρώτα να «καθαρίσει» από το εσωτερικό τα καρτέλ που εξακολουθούν να λυμαίνονται την αγορά, σαν να μην έχει συμβεί τίποτα. Δίχως δυναμική εσωτερική παρέμβαση για τη δημιουργία συνθηκών πραγματικά ελεύθερης αγοράς και όχι του σημερινού εν ισχύ συστήματος κατανομής της πίτας ανάμεσα σε μονοπώλια, δεν πρόκειται να μπουν καν στον κόπο να εισέλθουν στην ελληνική πραγματικότητα κανονικοί επενδυτές. Επί τούτου, καλό θα ήταν κάποια στιγμή να ξεθαφτεί από τη λήθη η Επιτροπή Ανταγωνισμού. Η Ελλάδα, λοιπόν, μπαίνει στο 2013 έχοντας όλα τα χαρακτηριστικά ενός πολυτραυματία. Η οικονομία, η κοινωνία, η συλλογική ψυχολογία βρίσκονται σε πολύ άσχημη κατάσταση. Και ο κομβικός διαχειριστής όλων αυτών, η κυβέρνηση, έχει ελάχιστο χρόνο, σίγουρα όχι ολόκληρο το 2013, για να σώσει τον ασθενή. Εν ολίγοις, το 2013 δεν πρέπει να περιμένει κάποιος θεαματικές αλλαγές στη ζωή ή την προσωπική προοπτική του. Το 2013 ίσως αποδειχθεί το κατεξοχήν έτος μετάβασης στη νέα, ακόμη άδηλη, εποχή.

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ

ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Η εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών και η όχληση που προκαλούν τα κουνούπια σε μια σειρά από κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες τοποθετούν τα προγράμματα καταπολ έμησ ής το υ ς σ το ε πίκ ε ν τρ ο το υ δημό σι ο υ ενδιαφέροντος. Η BASF, μέσα από τη συνεχή και καινοτόμο έρευνα στο συγκεκριμένο πεδίο, στοχεύει σε αυτήν ακριβώς την αντιμετώπιση των προκλήσεων που πηγάζουν από τα κουνούπια. Τελικός της στόχος, η διασφάλιση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων.

Οι αξίες δημιουργούν αξίες Ö ¡©Ê á © ä

Ô© ©Ê á © ä

á ©Ê 2%© ©{ â

αποστολή του τομέα Δημόσιας Υγείας της BASF είναι να βελτιώνει την ποιότητα της ζωής για τους ανθρώπους μέσα από την αποφυγή εξάπλωσης ασθενειών. Επιτυγχάνουμε αυτόν το στόχο δουλεύοντας με την ελληνική και διεθνή κοινότητα, συμπεριλαμβάνοντας οργανισμούς για τη διεθνή υγεία, κρατικούς και ανθρωπιστικούς οργανισμούς, ώστε να προσφέρουμε καινοτόμα προϊόντα και προγράμματα ελέγχου των εντόμων φορέων ασθενειών (πχ. κουνούπια). Ως εταιρεία ηγέτης σε παγκόσμιο επίπεδο στην παραγωγή χημικών, αναγνωρίζουμε ότι η αειφόρος ανάπτυξη είναι κεντρικό θέμα στη μακροχρόνια ανάπτυξή μας. Για αυτό η αειφορία είναι αναπόσπαστο τμήμα της στρατηγικής της BASF. Για εμάς, αειφόρος επιχείρηση σημαίνει να συνδυάζουμε μακροχρόνια στοχευμένη οικονομική επιτυχία με περιβαλλοντική προστασία και κοινωνική ευθύνη, έτσι συνεισφέρουμε σε μια βιώσιμη ζωή για τις επόμενες γενιές. Σχεδόν ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός είναι σε κίνδυνο εξαιτίας της ελονοσίας. Συνολικά πάνω από 216 εκατ. περιστατικά ελονοσίας αναφέρθηκαν το 2010, ενώ περισσότερα από 655.000 άτομα έχασαν τη ζωή τους. Η επίπτωση στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) μιας χώρας που πλήττεται από ελονοσία μπορεί να είναι έως και 1,3% ετησίως, ενώ στην Αφρική ένα παιδί χάνει τη ζωή του κάθε 60 δευτερόλεπτα εξαιτίας της ελονοσίας. Οι περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν στην Υποσαχάρια Αφρική. Παρόλα αυτά, η Ασία, η Λατινική Αμερική και μερικά τμήματα της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης έχουν ήδη προσβληθεί. Το 2010 η ελονοσία ήταν παρούσα σε 106 χώρες παγκόσμια (Πηγή: WHO). Ανάμεσά τους και η Ελλάδα, αποτελεί τον ιδανικό τόπο ανάπτυξης των κουνουπιών, μεταξύ των άλλων παραγόντων και εξαιτίας: • των κλιματικών συνθηκών που επικρατούν (εύκρατη ζώνη: ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης των εντόμων), • της γεωγραφικής θέσης της (διαμετακομιστικό κέντρο εμπορευμάτων, τουριστικός προορισμός: υφιστάμενοι και νέοι μεταφερόμενοι εχθροί από το εξωτερικό, έντομα «καραντίνας»), • της γεωργικής παραγωγής (ορυζώνες) • και του φυσικού περιβάλλοντος (υδατογεωγραφία: στάσιμα και λιμνάζοντα ύδατα). Στη χώρα μας, κρούσματα ελονοσίας καταγράφονται σποραδικά από το 1999 έως το 2010. Το 2011 εκδηλώθηκαν 40 κρούσματα συνολικά, ενώ το 2012 είχαμε 59 κρούσματα (έως 22.10.2012 - πηγή ΚΕΕΛΠΝΟ). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στη χώρα μας από το 2010 και για κάθε έτος από εκεί και έπειτα εκδηλώνεται λοίμωξη από τον ιό του Δυτικού Νείλου (το 2012 καταγράφηκαν 161 κρούσματα εκ των οποίων 16 θανατηφόρα, έως 19.10.2012 - πηγή ΚΕΕΛΠΝΟ).

Οι επιπτώσεις όμως από την ύπαρξη «ξεχασμένων» τροπικών μολυσματικών ασθενειών στη χώρα μας επεκτείνονται στον τουρισμό και στη δημόσια υγεία. Ολόκληρες τουριστικές περιοχές, ανά την ελληνική επικράτεια, δέχονται πληθώρα παραπόνων και καταγγελιών για την έλλειψη δράσης στην αντιμετώπιση των κουνουπιών, με αποτέλεσμα να πλήττεται η τουριστική εικόνα της χώρας εσωτερικά αλλά και διεθνώς. Από πλευράς δημόσιας υγείας, είναι άξια αναφοράς τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στην ομαλή αιμοδοσία του ελληνικού πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) κατά την περίοδο έξαρσης των πληθυσμών κουνουπιών τους θερινούς μήνες του καλοκαιριού του 2012, με καθυστερήσεις, αλλά και αποκλεισμό ολόκληρων αστικών περιοχών από την αιμοδοσία. Η BASF έχει αναγνωριστεί για τη δέσμευσή της να συνεισφέρει στην παγκόσμια αειφορία και κοινωνική ευθύνη. Είναι από τα ιδρυτικά μέλη του οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ), μιας νέας ειδικής πλατφόρμας που ιδρύθηκε το 2011 για την εταιρική ηγεσία στην αειφορία (United Nations Global Compact και Global Compact LEAD). Η BASF έχει, επίσης, αναγνωριστεί από τον πιο έγκυρο δείκτη παγκόσμιας επιχειρηματικής αειφορίας (Dow Jones Sustainability World Index) για δέκα συνεχή έτη.

~ß n ôyÜ ô yÝô ô Ο τομέας Δημόσιας Υγείας αποτελεί τμήμα των Προϊόντων Φυτοπροστασίας της BASF και ως εκ τούτου επωφελείται από την καινοτόμο έρευνα και διαδικασία ανάπτυξης προϊόντων, καθώς και από την παγκόσμια έρευνα στα εντομοκτόνα και στις νέες δραστικές ουσίες που αναπτύσσει η BASF. Τα Προϊόντα Φυτοπροστασίας της BASF είναι ηγέτης στην φυτοπροστασία και ένας δυνατός εταίρος στη γεωργία, παρέχοντας γνωστά και καινοτόμα μυκητοκτόνα, εντομοκτόνα και ζιζανιοκτόνα που βελτιώνουν τις αποδόσεις και την ποιότητα των καλλιεργειών. Αλλες χρήσεις συμπεριλαμβάνουν απεντομώσεις και μυοκτονίες, καλλωπιστικά και γκαζόν, ακαλλιέργητες εκτάσεις και διαχείριση βλάστησης και στη δασοπονία. Το όραμα των Προϊόντων Φυτοπροστασίας είναι να γίνει ο παγκόσμιος ηγέτης καινοτομίας βελτιώνοντας τη γεωργική παραγωγή, τη διατροφή και ως εκ τούτου την ποιότητα ζωής ενός συνεχώς αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού. Η BASF δεσμεύεται να είναι αρωγός στην ελληνική πολιτεία για την αποτελεσματική καταπολέμηση των κουνουπιών και την αποφυγή επέκτασης της ελονοσίας (Malaria), της λοίμωξης του ιού του Δυτικού Νείλου (West Nile Virus), καθώς και λοιπών «ξεχασμένων» τροπικών ασθενειών που μεταδίδονται με τα κουνούπια, στη χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Κουνούπια και δημόσια υγεία Ö ¡© ¡©Î ä

ην τελευταία δεκαετία η επιστημονική κοινότητα επισημαίνει την ανάκαμψη ξεχασμένων μολυσματικών ασθενειών που μεταδίδονται από κουνούπια. Η μεσογειακή λεκάνη και ιδιαίτερα η Ελλάδα αποτελούν πύλη εισόδου των ασθενειών αυτών στην Ευρώπη από χώρες του Νότου και της Ανατολής, όπου οι ασθένειες αυτές ενδημούν. Ελονοσία, ιός του Δυτικού Νείλου, δάγκειος και κίτρινος πυρετός, ιός Chikungunya είναι ασθένειες που μεταδίδονται από τα έντομα αυτά σε παγκόσμιο επίπεδο. Η εκδήλωση μιας επιδημίας είναι θέμα σύμπτωσης μιας σειράς ευνοϊκών βιολογικών, οικολογικών και κοινωνικών παραγόντων, για τους μολυσματικούς παράγοντες και τους φορείς τους. Στην Ελλάδα, ακόμα και στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον, οι πιθανότητες σύμπτωσης των παραγόντων αυτών δεν είναι αμελητέες. Στη χώρα μας καταγράφονται τα τελευταία χρόνια ανησυχητικά φαινόμενα, όπως α) η επιδημία του ιού του Δυτικού Νείλου στην Κεντρική Μακεδονία το καλοκαίρι του 2010 με 261 κρούσματα και η εξάπλωση των κρουσμάτων σε Θεσσαλία, Στερεά, Ξάνθη και Αττική το καλοκαίρι του 2011 και του 2012, β) τα 61 και 59 κρούσματα ελονοσίας το καλοκαίρι του 2011 και του 2012 αντίστοιχα, στην Πελοπόννησο (κυρίως), Εύβοια, Λάρισα και Αττική και γ) η εγκατάσταση του «κουνουπιού-τίγρης», εν δυνάμει φορέα 24 αρμποϊών, στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις. Με βάση τα ανωτέρω και με δεδομένα α) την αθρόα είσοδο και διακίνηση μεταναστών από χώρες όπου ενδημούν μολυσματικές ασθένειες που μεταδίδονται από κουνούπια, β) την ύπαρξη σημαντικών εστιών κουνουπιών σε άμεση συνάφεια με εκατοντάδες γεωργικά χωριά, οικισμούς και μεγαλουπόλεις και γ) τη διακύβευση της δημόσιας υγείας, αλλά και του τουριστικού προφίλ της χώρας (έκδοση τουριστικών οδηγιών), κρίνεται απαραίτητο η καταπολέμηση κουνουπιών να στηριχθεί άμεσα σε κεντρικό σχεδιασμό, έλεγχο και δράσεις που να διασφαλίζουν την ελαχιστοποίηση των πιθανοτήτων μετάδοσης της μολυσματικής νόσου. Στη χώρα μας τα έργα καταπολέμησης κουνουπιών εκτελούνται με αποκλειστική πρωτοβουλία της τοπικής αυτοδιοίκησης και πόρους που δύσκολα μπορούν να καλύψουν τις βασικές επιχειρησιακές τους ανάγκες. Η ανάγκη για την εξεύρεση πάγιων πόρων για την καταπολέμηση κουνουπιών από τον κρατικό προϋπολογισμό είναι επιτακτική στο βαθμό που υπάρχει ανάγκη α) επέκτασης των προγραμμάτων στο χώρο (αστικό περιβάλλον) και στο χρόνο (Απρίλιος-Οκτώβριος), β) έκτακτων εφαρμογών καταστολής κουνουπιών σε περιπτώσεις επιδημίας και γ) συστηματικής καταγραφής-αξιοποίησης εντομολογικών και επιδημιολογικών δεδομένων.

Λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα οικονομική δυσπραγία, ο μόνος τρόπος για να ανταποκριθεί η πολιτεία στην πρόκληση των κουνουπιών είναι η εξοικονόμηση και η ορθολογική κατανομή υπαρχόντων πόρων: • Τα προγράμματα καταπολέμησης δεν πρέπει να επιβαρύνονται με έξοδα βασικής έρευνας. Αυτή είναι δουλειά ερευνητικών ιδρυμάτων. • Η επίβλεψη των έργων καταπολέμησης από πλευράς πολιτείας πρέπει να γίνεται με απλό και αποδοτικό τρόπο (με τη χρήση σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας GPS, GIS), ώστε να μην επιβαρύνεται το έργο με υπερβολικά έξοδα γραφειοκρατικής διαχείρισης. • Η χρήση εναέριων μέσων στην καταπολέμηση είναι θεμιτή, αλλά αφού έχει προηγηθεί σοβαρή εκτίμηση κόστους-οφέλους, τόσο για περιβαλλοντικούς, όσο και για οικονομικούς λόγους. • Υπάρχει άμεση ανάγκη για έγκριση φθηνότερων, αποτελεσματικότερων και νέων εξειδικευμένων εντομοκτόνων σκευασμάτων. • Η εξάλειψη εστιών αναπαραγωγής ιδιαίτερα στο αστικό περιβάλλον βελτιώνει το συνολικό αποτέλεσμα, εξοικονομώντας παράλληλα πόρους. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια (κυρίως μέσω του Υπουργείου Υγείας και του ΚΕΕΛΠΝΟ) ώστε τα προγράμματα καταπολέμησης κουνουπιών που εκτελούνται να αναπροσανατολιστούν στη βάση της τρέχουσας επιδημιολογικής συγκυρίας. Στην περίπτωση της επιδημίας του ιού του Δυτικού Νείλου το καλοκαίρι του 2010 και με τη στενή συνεργασία ΚΕΕΛΠΝΟ, ερευνητικών ιδρυμάτων, τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιωτικής πρωτοβουλίας, πραγματοποιήθηκαν δράσεις άμεσης επιδημιολογικής επιτήρησης και παρέμβασης, προσδιορίστηκαν οι μολυσματικοί παράγοντες, αλλά και το είδος των κουνουπιών που τους μεταδίδουν (σε χρόνο ρεκόρ, πρέπει να τονίσουμε) και πραγματοποιήθηκαν στοχευμένες ψεκαστικές παρεμβάσεις, δράσεις που συνετέλεσαν τόσο στον έλεγχο του προβλήματος, όσο και στη στήριξη της αξιοπιστίας της χώρας στο εξωτερικό. Στη ίδια κατεύθυνση κινούνται πλέον και περιφέρειες, όπως αυτή της Πελοποννήσου, που σχεδίασε και εκτέλεσε έργα πάνω σε ορθολογική βάση, κατορθώνοντας να θέσει υπό έλεγχο το εκεί αναδυόμενο πρόβλημα ελονοσίας. Η Ελλάδα φαίνεται να ανταποκρίνεται θετικά στην πρόκληση των κουνουπιών. Η εμπειρία υπάρχει τόσο σε επιστημονικό όσο και σε επιχειρησιακό και τεχνικό επίπεδο. Απλά απαιτείται συνέχεια και προπαντός συνέπεια μεταξύ στόχων και έργων.

Ô© © © Î ä© á © ©Ê

á © © ¡ ä

Τα προγράμματα καταπολέμησης στο επίκεντρο Ö ¡© pà ¡©Ï á ¡

Ô© © pà © Ï á © á ©

à ©Ë p á © ©{ â © © { à © à © ¡©É

α προγράμματα καταπολέμησης κουνουπιών γίνονται σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, με ευθύνη κυρίως των περιφερειών και των δήμων και υλοποιούνται κατά κανόνα από διαφορετικές ιδιωτικές εταιρείες. Τα προγράμματα αποβλέπουν στην αποτελεσματική καταπολέμηση των κουνουπιών και στην προστασία της δημόσιας υγείας, αλλά και του περιβάλλοντος. Κύριοι λόγοι που επιβάλλουν την εφαρμογή των προγραμμάτων καταπολέμησης είναι η μεγάλη όχληση των κατοίκων από τους υψηλούς πληθυσμούς κουνουπιών που εμποδίζουν σε μεγάλο βαθμό καθημερινές κοινωνικές δραστηριότητες, καθώς και ο κίνδυνος μετάδοσης με τα κουνούπια ορισμένων νόσων, όπως κυρίως ο ιός του Δυτικού Νείλου, ο δάγκειος πυρετός και η ελονοσία. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε προ ετών σε περιοχές με μεγάλους πληθυσμούς κουνουπιών του Νομού Θεσσαλονίκης, οι κάτοικοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία υποστηρίζουν την αναγκαιότητα εφαρμογής των προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών, διαπιστώνουν την αποτελεσματικότητά τους, αλλά παράλληλα και την ανάγκη για βελτίωσή τους. Η καταπολέμηση γίνεται με ψεκασμούς κυρίως από το έδαφος, με στόχο τη θανάτωση των υδρόβιων προνυμφών που αναπτύσσονται σε στάσιμα νερά, σε αποστραγγιστικά κανάλια ή άλλες θέσεις στο αστικό και περιαστικό περιβάλλον. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν δεν είναι δυνατόν να γίνουν ψεκασμοί από το έδαφος, όπως για παράδειγμα σε ορυζώνες και έλη, διενεργούνται αεροψεκασμοί. Η διενέργεια αεροψεκασμών γίνεται σε καθορισμένες εκτάσεις και με μεγάλη προσοχή νωρίς το πρωί, με απόλυτη νηνεμία και αφού προηγούμενως ενημερωθούν οι κάτοικοι της περιοχής. Οι αεροψεκασμοί σταματούν συνήθως στο τέλος Ιουλίου έως τα μέσα Αυγούστου, ώστε να μην υπάρχουν υπολείμματα των χρησιμοποιούμενων εντομοκτόνων στο ρύζι που συγκομίζεται πολύ αργότερα. Στα προγράμματα καταπολέμησης των κουνουπιών έχουν χρησιμοποιηθεί διαφορετικά εντομοκτόνα, ορισμένα εκ των οποίων έχουν αποσυρθεί, αν και αποδεδειγμένα είχαν υψηλή αποτελεσματικότητα για την αντιμετώπιση των κουνουπιών. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά μία εντομοκτόνος ουσία (diflubenzuron) της ομάδας των ρυθμιστών ανάπτυξης και σε πολύ μικρή κλίμακα σκευάσματα του εντομοπαθογόνου βακτηρίου Bacillus thuringiensis, το οποίο θεωρείται μη τοξικό για τον άνθρωπο και για τους οργανισμούς μη στόχους (αρθρόποδα και άλλα ζώα). Είναι γνωστό ότι η συνεχής χρήση της ίδιας εντομοκτόνου ουσίας μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην αντιμετώπιση, εξαιτίας της πιθανότητας ανάπτυξης ανθεκτικών πληθυσμών εντόμων και θα πρέπει να αποφεύγεται.

Τα προγράμματα καταπολέμησης των κουνουπιών θα πρέπει να παρακολουθούνται και να αξιολογούνται σε τέσσερα επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο αφορά στη συνεχή αξιολόγηση της ποιότητας και της βιοδραστικότητας των χρησιμοποιούμενων εντομοκτόνων και των σκευασμάτων τους. Το δεύτερο επίπεδο αφορά στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας τόσο των αεροψεκασμών, όσο και των επίγειων ψεκασμών. Οι έλεγχοι στα δύο αυτά επίπεδα έχουν ιδιαίτερη σημασία για την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων καταπολέμησης. Η συνεχής χρήση μίας μόνου εντομοκτόνου ουσίας θα πρέπει να αποφεύγεται. Αντίθετα, θα πρέπει να δοθεί η δυνατότητα χρησιμοποίησης διαφορετικών δραστικών ουσιών, νέων ή δοκιμασμένων στο παρελθόν, με υψηλή αποτελεσματικότητα και διαφορετικό τρόπο δράσης, καθώς και περιορισμένη τοξικότητα σε οργανισμούς μη στόχους. Με τον τρόπο αυτό θα περιοριστεί η πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικών πληθυσμών και θα υπάρξει αποτελεσματική αντιμετώπιση των κουνουπιών. Το τρίτο επίπεδο αφορά στην παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των ψεκασμών με κριτήριο το βαθμό όχλησης που προκαλείται στους κατοίκους των περιοχών από κουνούπια, όπως αυτός αξιολογείται με τη μέθοδο human bait catches. Το τέταρτο επίπεδο αφορά στην κοινωνική αποδοχή της ανάγκης εφαρμογής του προγράμματος καταπολέμησης των κουνουπιών. Τα κουνούπια αναπτύσσουν εξαιρετικά μεγάλους πληθυσμούς και συχνά παρατηρούνται εκατοντάδες προνύμφες σε μικρές ποσότητες νερού. Συνεπώς, η διενέργεια ψεκασμών είναι αναγκαία, ώστε να περιοριστούν οι πληθυσμοί τους, η όχληση των κατοίκων και η πιθανότητα μετάδοσης ασθενειών. Απαιτείται η βελτίωση των εφαρμοζόμενων προγραμμάτων, με διενέργεια των ελάχιστων (απαραίτητων) ψεκασμών στις θέσεις αναπαραγωγής των κουνουπιών, οι οποίες θα πρέπει να εντοπίζονται και να χαρτογραφούνται ,και με ελέγχους της αποτελεσματικότητας των χρησιμοποιούμενων εντομοκτόνων και των ψεκασμών. Θα πρέπει επίσης να αποφεύγεται η χρήση ενός εντομοκτόνου σε διαδοχικούς ψεκασμούς, αλλά να χρησιμοποιούνται διαφορετικά εντομοκτόνα με αποδεδειγμένη αποτελεσματική δράση για την καταπολέμηση των κουνουπιών. Προς την κατεύθυνση αυτή είναι απαραίτητη η έγκριση για χρήση στην καταπολέμηση κουνουπιών και άλλων εντομοκτόνων ουσιών. Επιπλέον, απαιτείται η ευαισθητοποίηση των κατοίκων στην ανάγκη και τη σημασία για τη δημόσια υγεία και την ποιότητα ζωής της εφαρμογής των προγραμμάτων καταπολέμησης. Θα ήταν, επίσης, ιδιαίτερα χρήσιμο να δημιουργηθεί με ευθύνη της πολιτείας ένας φορέας επίβλεψης και ελέγχου των προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών, σύμφωνα με τις γενικές αρχές που αναφέρθηκαν.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Πολυεπίπεδη δράση: εγγύηση αποτελεσματικότητας Ö ¡©Ø à ¡© ©É á ¡

α κουνούπια αποτελούν την πιο θανατηφόρα ομάδα ζωικών οργανισμών για τον άνθρωπο. Οι ασθένειες που μεταδίδουν και κυρίως η ελονοσία ευθύνονται ετησίως για εκατομμύρια θανάτους σε όλο τον κόσμο. Επιπροσθέτως, ασθένειες που μεταδίδονται αποκλειστικά με κουνούπια, όπως ο δάγκειος πυρετός, ο κίτρινος πυρετός και ο ιός του Δυτικού Νείλου, βρίσκονται στο στάδιο της εξάπλωσης, με πολυάριθμα περιστατικά ακόμη και στις λεγόμενες ανεπτυγμένες χώρες. Σήμερα, λόγω της παρουσίας ορισμένων ειδών κουνουπιών, θεωρείται ότι πολλές από αυτές τις ασθένειες έχουν ήδη εγκατασταθεί στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ και δεν αποτελούν πια «εισαγόμενες» ασθένειες, που απλώς καταγράφονται σποραδικά σε μετακινούμενες ομάδες ατόμων από την Αφρική ή την Ασία. Εκτός από τη μετάδοση ασθενειών, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που σχετίζεται άμεσα με τα κουνούπια είναι η όχληση, καθώς μπορεί να μειώσει σημαντικά τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που η έντονη παρουσία των εντόμων αυτών καθιστά προβληματική την τουριστική, αγροτική ή οικιστική αξιοποίηση ολόκληρων περιοχών. Ακόμα και σήμερα, στη σκέψη των κατοίκων της νοτιοανατολικής Ευρώπης, οι ασθένειες αυτές θεωρούνταν νοσήματα που σχετίζονται με την Υποσαχάριο Αφρική ή τη νοτιοανατολική Ασία. Δεν είναι όμως. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί πολυάριθμα κρούσματα ασθενειών που μεταδίδονται από κουνούπια, αρκετά από τα οποία θανατηφόρα. Ο ιός του Δυτικού Νείλου θεωρείται σήμερα ότι έχει εξαπλωθεί τουλάχιστον σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και έχει προκαλέσει εκατοντάδες κρούσματα με δεκάδες θανάτους. Η ελονοσία βρίσκεται ήδη στην Ελλάδα, με δεκάδες κρούσματα επίσης. Μάλιστα, το 2011 καταγράφηκε θανατηφόρο κρούσμα στη χώρα μας από ελονοσία έπειτα από πάρα πολλά χρόνια. Τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν είναι αυτονόητα. Για ποιο λόγο έχουμε σήμερα θανάτους από αυτά τα νοσήματα; Τι άλλαξε; Γιατί δεν είχαμε αυτές τις ασθένειες στο πρόσφατο παρελθόν; Σε κάποιο βαθμό ευθύνεται η εξάπλωση νέων ειδών κουνουπιών που δεν υπήρχαν στο παρελθόν, όπως το περίφημο «κουνούπι-τίγρης». Η απόσυρση εντομοκτόνων τα οποία είχαν αποδειχθεί αποτελεσματικά στο παρελθόν συνετέλεσε και αυτή σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση των πληθυσμών των κουνουπιών. Πράγματι, κατά τεκμήριο, οι υπάρχουσες εγκεκριμένες δραστικές ουσίες δεν είναι απο-

τελεσματικές σε όλες τις περιπτώσεις. Τέλος, οι συχνές δυσχέρειες, σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο, στην εφαρμογή προγραμμάτων ολοκληρωμένης αντιμετώπισης των κουνουπιών δίνουν μια διαφορετική, οικονομική πλέον και όχι μόνο διαχειριστική διάσταση, στο πρόβλημα. Πέρα από τον πανικό και τη συχνή παραπληροφόρηση για την παρουσία και τη σημασία των κουνουπιών στη χώρα μας, η πραγματικότητα είναι λίαν αποστομωτική. Υπάρχει θέμα δημόσιας υγείας, μια νέα «κρίση» που δεν αντιμετωπίζεται με «κατ’ επίφασιν» αποσπασματικές δράσεις, αλλά με κεντρικό σχεδιασμό και συγκεκριμένες ενέργειες. Σήμερα, η λεγόμενη «κουνουποκτονία» λαμβάνει χώρα πρωτίστως από τους δήμους και τις περιφέρειες. Παρόλα αυτά, η τάση μας να περιμένουμε, ακόμα και στην αντιμετώπιση των κουνουπιών, δράσεις αποκλειστικά «εκ των άνω» αποτελεί μία από τις βασικότερες πτυχές του προβλήματος. Οι όποιες δράσεις θα πρέπει να υλοποιούνται σε τρία επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο είναι ο κεντρικός σχεδιασμός. Εκεί μπορεί να αξιοποιηθεί και να κατανεμηθεί ουσιωδώς η κάθε δράση και η κάθε διαθέσιμη τεχνολογία (εντομοκτόνα, GIS, τρόποι εφαρμογής κά). Το δεύτερο επίπεδο είναι καθαρά περιφερειακό. Εκεί, εκτός από τις εξατομικευμένες εφαρμογές αυτές καθαυτές, μπορεί να γίνει και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των δράσεων. Είναι άραγε σωστοί οι ψεκασμοί χωρικά και χρονικά; Είναι τα εντομοκτόνα αποτελεσματικά; Είναι απαραίτητοι οι αεροψεκασμοί σε μια περιοχή; Πόσο βοηθούν τελικά οι ψεκασμοί στο αστικό περιβάλλον; Το τρίτο επίπεδο είναι αμιγώς ατομικό. Ας μην ξεχνάμε ότι και εμείς οι ίδιοι μπορούμε να λάβουμε μέτρα προστασίας (πχ. κατάλληλα ρούχα, χρήση απωθητικών κά.), αλλά και μέτρα αντιμετώπισης, εφόσον τα σπίτια μας είναι συχνά «εκτροφεία κουνουπιών» (πχ. νερά σε γλάστρες κτλ.). Πρόσφατα, έχει ξεκινήσει στη χώρα μας μια προσπάθεια ολοκληρωμένης διαχείρισης και στα τρία επίπεδα, η οποία, παρά τις τυχόν αδυναμίες της, λειτουργεί σε ικανοποιητικό βαθμό. Σε αυτή την κατεύθυνση, κρίνεται απαραίτητη η έγκριση και άλλων δραστικών, αλλά και, υπό προϋποθέσεις, η επανεξέταση της χρήσης παλαιών αποτελεσματικών δραστικών σε συγκεκριμένες «ζώνες υψηλού κινδύνου». Τέλος, δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι τα εντομοκτόνα είναι αποτελεσματικά μόνο εάν συνδυαστούν με τη διαχείριση των δυνητικών εστιών αναπαραγωγής και ανάπτυξης κουνουπιών.

Ô© ©Ø à © © É á ¡© á © {á

¡ © à © Ë p á © © à© { © Ë{ p © ¡©

{ pá ¡© á

δραστηριότητες, τομείς, κλάδοι

Η Ελλάδα σε

αριθμούς

ΛΙΓΑ ΠΡΩΤΑ ΛΟΓΙΑ… Το 2013 συνιστά ένα έτος καμπής για την ελληνική οικονομία, καθώς είναι το έτος κατά το οποίο οι δομές της πραγματικής οικονομίας θα πρέπει να ανταποκριθούν στις μεγάλες αλλαγές που συντελέστηκαν κατά το 2012. Ειδικότερα, στο θεσμικό/πολιτικό πεδίο, το 2012 ήταν η χρονιά που πρώτον η χώρα σύναψε το 2ο Πρόγραμμα Οικονομικής Πολιτικής (γνωστό ως «Μνημόνιο»), δεύτερον η διακυβέρνηση της χώρας ασκήθηκε από τρεις, διαφορετικής πολιτικής υπόστασης, κυβερνήσεις στη βάση ευρύτερων πολιτικών συνεργασιών, τρίτον η πολιτική σταθερότητα κλονίστηκε από δύο διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις, και τέταρτον το 2ο Πρόγραμμα Οικονομικής Πολιτικής επικαιροποιήθηκε ριζικά, ώστε να μπορέσει να συνεχιστεί. Στο οικονομικό πεδίο, α) η δημοσιονομική προσαρμογή που σχεδιάστηκε στο πρώτο τρίμηνο του έτους εντατικοποιήθηκε και ενισχύθηκε με την πρώτη επικαιροποίηση του 2ου Προγράμματος, λόγω της αναθεώρησης επί το δυσμενέστερον των μακροοικονομικών και δημοσιονομικών σεναρίων, β) η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους επιχειρήθηκε να διασφαλιστεί τόσο με την αρχική μεγάλη αναδιάρθρωσή του (το γνωστό PSI+), όσο και με τις παρεμβάσεις κάλυψης του χρηματοδοτικού κενού στα τέλη του έτους, γ) το εγχείρημα δημοσιονομικής προσαρμογής επεκτάθηκε κατά μία διετία, διατηρώντας την εμπροσθοβαρή του φιλοσοφία, δ) το πακέτο μέτρων που λήφθηκε το Νοέμβριο του 2012 για το 2013 ανήλθε στα 9,4 δισ. ευρώ, διαμορφώνοντας το συνολικό δημοσιονομικό εγχείρημα για την περίοδο 2010-2013 στο 30% του ΑΕΠ, και ε) η υφεσιακή πορεία συνεχίστηκε. Ετσι, η χώρα μετά τις (όποιες) θετικές προσδοκίες που διαμορφώθηκαν μετά και την αναδιάρθρωση του χρέους και τη σύναψη του 2ου Προγράμματος εισήλθε σε μία φάση αβεβαιότητας, κυρίως μετά την πρώτη εκλογική αναμέτρηση, η οποία, αν και μετριάστηκε σε μεγάλο βαθμό με το σχηματισμό της κυβέρνησης συνεργασίας, διατηρήθηκε μέχρι τη σύναψη της νέας συμφωνίας με τους εταίρους και τη συνέχιση του Προγράμματος Οικονομικής Πολιτικής. Αμεση συνέπεια αυτής της φάσης αβεβαιότητας και «παγώματος» των χρηματοδοτικών ροών του Μηχανισμού Στήριξης ήταν η μεγάλη χρηματοδοτική «ασφυξία» στην οποία βυθίστηκε η πραγματική οικονομία, καθώς σταμάτησε η διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών, δεν πραγματοποιήθηκε η αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου προς τον ιδιωτικό τομέα (ύψους τότε περίπου επτά δισ. ευρώ), συρρικνώθηκε η ρευστότητα στην αγορά και πιέστηκαν τα ταμειακά διαθέσιμα του κράτους. Η διακοπή της ομαλής ροής των δόσεων του Μηχανισμού Στήριξης -συνολικού ύψους 43,4 δισ. ευρώ για το υπόλοιπο του 2012- είχε ως αποτέλεσμα την περαιτέρω επιδείνωση της εγχώριας παραγωγικής διαδικασίας, η οποία είχε ήδη εισέλθει σε ένα φαύλο κύκλο στο πλαίσιο του εγχειρήματος δημοσιονομικής προσαρμογής των τελευταίων τριών ετών. Ειδικότερα, η ύφεση το τρίτο τρίμηνο του έτους ανήλθε στο 7,2% από 6,3% το δεύτερο τρίμηνο, ενώ η ανεργία το Σεπτέμβριο ξεπέρασε το 26%, ενισχύοντας τα προβλήματα σε κοινωνικό, αλλά και πολιτικό επίπεδο. Σταδιακά, αυτό το δυσμενές κλίμα άρχισε να παρουσιάζει κάποιες ενδείξεις μεταστροφής ως αποτέλεσμα των προσπαθειών της κυβέρνησης συνεργασίας να επιτευχθεί -μέσα από μία διαδικασία διαρκούς διαπραγμάτευσης με τους εταίρους- η συνέχιση του 2ου Προγράμματος Οικονομικής Πολιτικής. Οι ενδείξεις αυτές άρχισαν να μετατρέπονται σε θετικές προσδοκίες στις αρχές του τελευταίου τριμήνου, οπότε και οριστικοποιήθηκε η δημοσιονομική προσαρμογή για τη διετία 2013-2014, ψηφίστηκε ο προϋπολογισμός του 2013 (και το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013-2016) και ξεκίνησε η αποδέσμευση των «καθυστερημένων» δόσεων. Το 2012, συνεπώς, δύναται να χαρακτηριστεί ως χρονιά με μία κυρίαρχη τάση τύπου “U”, κατά την οποία τις αρχικές θετικές προσδοκίες του πρώτου τριμήνου διαδέχτηκε η μεγάλη και πολυδιάστατη ρευστότητα στα μέσα του έτους, η οποία, ωστόσο, στο δεύτερο μισό του έτους και μετά από μεγάλη -σε κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς όρουςπροσπάθεια παραχώρησε τη θέση της σε ένα κλίμα θετικών προσδοκιών και ενθαρρυντικών ενδείξεων. Η τάση αυτή, όπως είναι αναμενόμενο, επηρέασε και την πραγματική οικονομία και τους κλάδους της. Βέβαια, η

επίδραση αυτή καθορίστηκε από τη φύση κάθε κλάδου και ειδικότερα, από την ελαστικότητα με την οποία αυτός αντιδρά στις τρέχουσες εξελίξεις. Ετσι, ενδέχεται ορισμένοι κλάδοι της εγχώριας οικονομίας με υψηλή ελαστικότητα αναφορικά με τις εξελίξεις να εναρμονίζονται με την προαναφερθείσα τάση τύπου “U” και σταδιακά να παρουσιάζουν ορισμένα θετικά σημάδια, ενώ σίγουρα αρκετοί κλάδοι θα χαρακτηρίζονται από πολύ μικρή ελαστικότητα (ή ανελαστικότητα), συνεχίζοντας την πτωτική πορεία των τελευταίων χρόνων, αλλά αναμένοντας να εισέλθουν σε φάση ανάκαμψης σε δεύτερο επίπεδο. Και φυσικά, εκτιμάται ότι θα επηρεαστούν δυσμενώς από την αρνητική εξέλιξη στην ευρωπαϊκή παραγωγική διαδικασία, η οποία φαίνεται να εισέρχεται σε νέα περίοδο ύφεσης. Αυτή η εξέλιξη, με μία πρώτη ανάγνωση, θα επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις. Ωστόσο, σε μία δεύτερη ανάγνωση, θα μπορούσε κάποιος να περιμένει ότι μετά και την είσοδο σε μία δεύτερη περίοδο ύφεσης μετά και την επέκταση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην Ευρώπη, η πολιτική ηγεσία της ευρωζώνης θα αποφασίσει επιτέλους το σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας οριστικής επίλυσης της κρίσης με βαθιές θεσμικές και πολιτικές προεκτάσεις.

ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΑΓΟΡΑ

Η τραπεζική αγορά είναι ίσως ο κλάδος της οικονομίας που επηρεάστηκε περισσότερο το 2012 από τις πολιτικές εξελίξεις και την επιδείνωση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, η σοβαρή ύφεση στην εγχώρια οικονομία, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή των ελληνικών τραπεζών στην αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους (PSI+), τον αποκλεισμό από τις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου και τη μείωση της καταθετικής βάσης, είχαν σοβαρή επίπτωση στην κεφαλαιακή επάρκεια, την ποιότητα του ενεργητικού, την κερδοφορία και τη ρευστότητα των τραπεζικών ιδρυμάτων. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του PSI+, υπήρξε «κούρεμα» κατά 53,5% της ονομαστικής αξίας των ελληνικών ομολόγων, γεγονός που έπληξε άμεσα τα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα, που είχαν στην κατοχή τους ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου και τίτλους εντός περιμέτρου του PSI+ ύψους περίπου 45 δισ. ευρώ. Οι ελληνικές τράπεζες κατέγραψαν σημαντικές ζημιές απομείωσης που οδήγησαν σε πλήρη εξάλειψη των κεφαλαίων τους για τις περισσότερες. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας σε επίπεδο συστήματος βρέθηκε σε αρνητικό επίπεδο. Οι χαμηλές αποτιμήσεις των νέων ομολόγων του ελληνικού Δημοσίου που έλαβαν οι τράπεζες στο πλαίσιο του PSI+, συνέχισαν να επηρεάζουν αρνητικά την κερδοφορία και κατ’ επέκταση την κεφαλαιακή τους επάρκεια καθ’ όλη τη διάρκεια του 2012. Την κερδοφορία και την κεφαλαιακή επάρκεια επιδείνωσε η αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, καθώς λόγω της παρατεταμένης ύφεσης όλο και περισσότερες επιχειρήσεις ή νοικοκυριά δεν ήταν σε θέση να αντεπεξέλθουν στις δανειακές τους υποχρεώσεις. Ταυτόχρονα, εντός του 2012 συνεχίστηκε η εκροή καταθέσεων λόγω της διατάραξης της εμπιστοσύνης των καταθετών στο τραπεζικό σύστημα (ιδίως την περίοδο μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων και της αβεβαιότητας που επικρατούσε), αλλά και προκειμένου να καλύψουν επιχειρήσεις και νοικοκυριά τρέχουσες ανάγκες, συμπεριλαμβανομένων και των φορολογικών υποχρεώσεων. Τα τραπεζικά ιδρύματα είχαν, επίσης, επιπτώσεις από το αυξημένο κόστος άντλησης ρευστότητας τόσο λόγω της προσπάθειας να διατηρήσουν τις εγχώριες καταθέσεις, όσο και λόγω του σχετικά ακριβότερου από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) δανεισμού μέσω του μηχανισμού Emergency Liquidity Assistance (ELA). Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι -εξαιρουμένης της Τουρκίας- οι περισσότερες χώρες των Βαλκανίων επηρεάστηκαν σημαντικά από την κρίση χρέους στην ευρωζώνη, και κατά συνέπεια, οι χαμηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης επηρέασαν αρνητικά και τις θυγατρικές των ελληνικών τραπεζών που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Οι βασικές προϋποθέσεις, συνεπώς, για τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας ήταν δύο. Η πρώτη ήταν να προχωρήσει η διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης της τραπεζικής αγοράς, καθώς, όπως προβλέπεται και από τη νέα δανειακή σύμβαση που συνόδευσε το 2ο Πρόγραμμα Οικονομικής Πολιτικής, ένα πακέτο 49 δισ. ευρώ από το νέο δά-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Πλαίσιο 1 Διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης ελληνικών τραπεζών

Η άσκηση ενσωμάτωσε μεταξύ άλλων: α) τα αποτελέσματα του διαγνωστικού ελέγχου από την εταιρεία BlackRock στο δανειακό χαρτοφυλάκιο των τραπεζών στην Ελλάδα, β) τις προβλέψεις της Τράπεζας της Ελλάδος για τις ζημιές από το χαρτοφυλάκιο δανείων των θυγατρικών των ελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό, γ) την επίπτωση από το PSI+, και δ) τις παραδοχές για την προ των προβλέψεων κερδοφορία των τραπεζών για την περίοδο 2012-2014 με βάση δυσμενή σενάρια. Βάσει των παραδοχών αυτών και αφού έλαβε υπόψη τα επιχειρηματικά σχέδια των ελληνικών τραπεζών, η Τράπεζα της Ελλάδος υπολόγισε τις κεφαλαιακές ανάγκες ανά τράπεζα. Ταυτόχρονα, διενήργησε άσκηση βιωσιμότητας των τραπεζικών ιδρυμάτων, ώστε να αποφασιστεί ποια από αυτά θεωρούνται βιώσιμα και ικανά να λάβουν κεφαλαιακή ενίσχυ-

Σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο Πρόγραμμα Οικονομικής Πολιτικής, η Τράπεζας της Ελλάδος σε συνεργασία με την Τρόικα (ΕΕ/ΕΚΤ/ΔΝΤ) διενήργησε άσκηση υπολογισμού των συνολικών κεφαλαιακών αναγκών των ελληνικών τραπεζών έως το 2014 σε ενοποιημένη βάση. Η αξιολόγηση των κεφαλαιακών αναγκών έγινε με βάση συντηρητικές παραδοχές και με γνώμονα τα πιστωτικά ιδρύματα να διατηρούν σε ενοποιημένη βάση -ακόμη και κάτω από το ακραίο σενάριο- ένα ελάχιστο επίπεδο δείκτη κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων (Core Tier 1 capital) στο 7% για όλη την περίοδο μεταξύ 2012-2014.

νειο θα διοχετευόταν για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζικών ιδρυμάτων μέσω του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) (βλ. πλαίσιο 1). Ωστόσο, μετά την πρώτη δόση του νέου δανείου η διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης σταμάτησε, καθώς «πάγωσαν» οι χρηματοδοτικές ροές από το Μηχανισμό Στήριξης, με αποτέλεσμα από το Μάιο και έπειτα τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα να βρίσκονται για τουλάχιστον ένα εξάμηνο σε μία κατάσταση επιδεινούμενης αστάθειας και κεφαλαιακής «ασφυξίας». Η δεύτερη προϋπόθεση ήταν η αποκλιμάκωση της πολιτικής και οικονομικής αβεβαιότητας της χώρας, η οποία άγγιζε ως και το ενδεχόμενο εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Η αβεβαιότητα αυτή, που ξεκίνησε από το Μάιο και διήρκεσε μειούμενη ως το Νοέμβριο, έπληξε άμεσα το ενδιαφέρον τόσο των επενδυτών, όσο και των καταθετών, με αποτέλεσμα να επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο η δυνατότητα των τραπεζών να ανταποκριθούν στο διαμεσολαβητικό τους ρόλο.

Σύνολο καταθέσεων

100.000

154.272

150.513

165.283

174.137

183.128

188.108

199.086

237.342

227.253

209.521

173.373

150.000

156.858

200.000

197.238

250.000

50.000 0 Πηγή: ΤτΕ

2005

2006

2007

2008

2009

2010

I 2011

II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012

II 2012 III 2012

Στο σκέλος των καταθέσεων, ειδικότερα, συνεχίστηκε η μείωσή τους, με αποτέλεσμα το σύνολο των καταθέσεων νοικοκυριών και επιχειρήσεων να ανέλθει στο δεύτερο τρίμηνο του 2012 στα 150 δισ. ευρώ από 237 δισ. ευρώ στα τέλη του 2009, παρουσιάζοντας μείωση περίπου 90 δισ. ευρώ ή 37% (διάγραμμα 1). Οπως προαναφέρθηκε, η μείωση των καταθέσεων οφείλεται, από τη μία πλευρά, στις αυξημένες ανάγκες των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις των δραστηριοτήτων τους ή να καλύψουν τα έντονα προβλήματα ρευστότητάς τους. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έρευνα του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ, το 75,7% των επιχειρηματιών έως το πρώτο εξάμηνο του 2012 αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει προσωπι-

ση από το ΤΧΣ. Στο πλαίσιο αυτό, το ΤΧΣ μέχρι τα μέσα του έτους έχει παράσχει κεφάλαια στις τέσσερις μεγαλύτερες τράπεζες στη χώρα υπό μορφή ομολόγων του EFSF, προκειμένου αυτά να επαναφέρουν το Δείκτη Κεφαλαιακής Επάρκειας στο ελάχιστο όριο, ενώ το Νοέμβριο ανακοινώθηκαν οι αναλυτικοί όροι για την επανακεφαλαιοποίηση των πιστωτικών ιδρυμάτων, μέσω αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου, που αναμένεται να έχουν ολοκληρωθεί έως τον Απρίλιο του 2013. Στόχος τόσο της κυβέρνησης, όσο και της Τράπεζας της Ελλάδος και της Τρόικας είναι η πλήρης κάλυψη των αναγκών των ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων σε κεφάλαια, που θα επιτρέψει την επαναφορά της χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας και της εμπιστοσύνης αποταμιευτών και επενδυτών στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα.

κές καταθέσεις για την κάλυψη των αναγκών της επιχείρησης. Από την άλλη πλευρά, αυτά τα χαμηλά επίπεδα οφείλονται στις κινήσεις των καταθετών, οι οποίοι υπό τους φόβους της πολιτικής αβεβαιότητας επέλεξαν να τοποθετήσουν τους αποταμιευτικούς τους πόρους σε άλλους προορισμούς, εντός ή εκτός χώρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το χαμηλότερο επίπεδο καταθέσεων των τελευταίων χρόνων διαμορφώθηκε τον Ιούνιο στην ενδιάμεση περίοδο των δύο κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων. Σταδιακά, ωστόσο, η καταθετική εμπιστοσύνη παρουσίασε σημάδια ανάκαμψης, καθώς στο τρίτο τρίμηνο του 2012 αυξήθηκαν οι καταθέσεις νοικοκυριών και επιχειρήσεων στα 154 δισ. ευρώ. Προς την ίδια κατεύθυνση συνηγορούν και τα αποτελέσματα της έρευνας της ΓΣΕΒΕΕ, σύμφωνα με τα οποία μετά το εξάμηνο του 2012 ενισχύθηκε η εμπιστοσύνη στην εγχώρια τραπεζική αγορά, καθώς το 37% των επιχειρηματιών θεωρεί ασφαλείς τις καταθέσεις του στις ελληνικές τράπεζες, από 22% τον Ιανουάριο του 2012. Οπως ήταν αναμενόμενο, ο συνδυασμός του διετούς αποκλεισμού από κάθε -πλην της χρηματοδότησης μέσω του ευρωσυστήματος, και ιδίως του ELA- πηγή χρηματοδότησης και παροχής ρευστότητας, των ζημιών από την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους και της εκροής καταθέσεων συνέβαλε στην αδυναμία των τραπεζών να προχωρήσουν στη χορήγηση δανείων. Επομένως, η πιστωτική επέκταση και το 2012 ακολούθησε την πορεία του δεύτερου μισού του προηγούμενου έτους και κινήθηκε με αρνητικούς ρυθμούς, με αποτέλεσμα το πρώτο εξάμηνο του έτους να διαμορφωθεί στο -4% που ήταν το χαμηλότερο των τελευταίων ετών (διάγραμμα 2). Η πιστωτική συρρίκνωση θα ήταν μεγαλύτερη, εάν δεν υπήρχε η ανάγκη κάλυψης χρηματοδοτικών αναγκών της γενικής κυβέρνησης, η οποία έχει -πέρα από το Μηχανισμό Στήριξης- ως μόνη πηγή χρηματοδότησης το (βραχυχρόνιο) δανεισμό από τις εγχώριες τράπεζες. Ετσι, ενώ ο ρυθμός συρρίκνωσης της χρηματοδότησης προς τον ιδιωτικό τομέα έφτασε στο δεύτερο εξάμηνο στο 4,3%, ο αντίστοιχος για τη γενική κυβέρνηση ήταν στο 3%. Επί της ουσίας, δηλαδή, υπάρχει μία σχέση υποκατάστασης, στην οποία η «αναγκαστική» χρηματοδότηση της γενικής κυβέρνησης περιορίζει τα περιθώρια πιστωτικής επέκτασης προς τον ιδιωτικό τομέα, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο την πραγματική οικονομία και επιδεινώνοντας τις συνθήκες ρευστότητας. Η κατάσταση αυτή φαίνεται στις εξελίξεις κατά το τρίτο τρίμηνο, καθώς η χρηματοδότηση της γενικής κυβέρνησης αυξήθηκε σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και ανήλθε στα ίδια επίπεδα με το 2011 (0%) λόγω του «παγώματος» των δόσεων του δανείου του Μηχανισμού Στήριξης. Αρα, ο ρυθμός πιστωτικής συρρίκνωσης προς τον ιδιωτικό τομέα αυξήθηκε στο 4,5%, ενώ ο συνολικός ρυθμός πιστωτικής συρρίκνωσης διαμορφώθηκε στο 3,5%.

Πιστωτική επέκταση

30 25 20 15 10 5 0 -5 -10

2005

2006

2007

2008

2009

Χρηματοδότηση ιδιωτικού τομέα Πηγή: ΤτΕ

2010

I 2011

II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012

II 2012 III2012

Χρηματοδότηση γεν. κυβέρνησης Συνολική χρηματοδότηση

Το μεγαλύτερο μερίδιο της πιστωτικής συρρίκνωσης το 2012 εντοπίζεται στο πεδίο των επιχειρήσεων, καθώς τα επιχειρηματικά δάνεια ανέρχονταν στα 110 δισ. ευρώ κατά το τρίτο τρίμηνο του 2012, καταγράφοντας μείωση σε ετήσια βάση ύψους 10% (διάγραμμα 3). Η εξέλιξη αυτή αποτυπώνει το μεγάλο πρόβλημα ρευστότητας που πλήττει την εγχώρια επιχειρηματική δραστηριότητα, το οποίο επιδεινώνεται από τη διόγκωση των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου προς τον ιδιωτικό τομέα που ανήλθαν σωρευτικά κοντά στα 8,3 δισ. ευρώ κατά το πρώτο εννιάμηνο του 2012. Αντίστοιχα, υψηλή είναι και η μείωση των καταναλωτικών δανείων, η οποία το τρίτο τρίμηνο του 2012 έφτασε στο 9% σε ετήσια βάση, ενώ χαμηλότερη είναι η μείωση των στεγαστικών δανείων, η οποία ανήλθε στο 5%. Αξίζει, φυσικά, να αναφερθεί ότι η πιστωτική συρρίκνωση οφείλεται και στη μεγάλη επιφυλακτικότητα των τραπεζικών ιδρυμάτων να προχωρήσουν στη χορήγηση νέων δανείων ή στην αναχρηματοδότηση παλαιών, λόγω των μεγάλων προβλημάτων βιωσιμότητας πολλών επιχειρήσεων που βρίσκονται κοντά στο όριο της πτώχευσης. Το φαινόμενο αυτό σε μία οικονομία που βρίσκεται σε βαθιά ύφεση για πέμπτη συνεχόμενη χρονιά είναι διογκωμένο, με αποτέλεσμα το ποσοστό των δανείων σε καθυστέρηση να ξεπερνά τα επίπεδα του 2011 που ήταν κοντά στο 15%. Ετσι, τα τραπεζικά ιδρύματα σε αυτόν τον ανατροφοδοτούμενο φαύλο κύκλο γίνονται ιδιαίτερα επιφυλακτικά στη χορήγηση δανείων, ενώ αυξάνουν συνεχώς τις προβλέψεις τους, ώστε να βελτιώνουν τα επίπεδα της κεφαλαιακής τους επάρκειας. Η αδυναμία της τραπεζικής αγοράς να επιτελέσει το διαμεσολαβητικό της έργο τόσο λόγω του αυξημένου πιστωτικού κινδύνου, όσο και λόγω των πιέσεων ρευστότητας αποτυπώνεται και στα επίπεδα των επιτοκίων χορηγήσεων και καταθέσεων. Από τη μία πλευρά, το κόστος δανεισμού διατηρήθηκε σε υψηλά επίπεδα, αν και μειώθηκε σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Ειδικότερα, το μέσο επιτόκιο των δανείων (χωρίς καθορισμένη διάρκεια) προς επιχειρήσεις ανήλθε το τρίτο τρίμηνο του 2012 στο 7,5% από 7,9% που ήταν στα τέλη του 2011, ενώ το μέσο επιτόκιο των δανείων προς τα νοικοκυριά μειώθηκε ελάχιστα σε σχέση με το ύψος του την προηγούμενη περίοδο (διάγραμμα 4). Από την άλλη πλευρά, τα επιτόκια καταθέσεων διατηρήθηκαν σε υψηλότερα επίπεδα από εκείνα των τελευταίων ετών, ως αποτέλεσμα της προσπάθειας των πιστωτικών ιδρυμάτων να ανακόψουν την εκροή καταθέσεων. Χαρακτηριστικό της κατάστασης αυτής είναι ότι το υψηλότερο επίπεδο μέσου επιτοκίου συμφωνημένων καταθέσεων (διάρκειας έως ένα έτος), κοντά στο 5%, διαμορφώθηκε το δεύτερο τρίμηνο του 2012 που είναι και η χρονική στιγμή που παρατηρήθηκαν τα χαμηλότερα επίπεδα καταθέσεων στα μέσα μίας περιόδου έντονης αβεβαιότητας. Εντούτοις, η απόσταση μεταξύ των επιτοκίων των δανείων και των αντίστοιχων των χορηγήσεων παραμένει ιδιαίτερα μεγάλη, αποτυπώνοντας μια διαχρονική -μη φυσιολογική- επιβάρυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Αντίστοιχη με την επιφυλακτικότητα των καταθετών προς την εγχώρια τραπεζική αγορά ήταν και αυτή των επενδυτών, καθώς το 2012 μεγάλο μέρος του επενδυτικού ενδιαφέροντος, και κυρίως του διεθνούς, αποσύρθηκε από την ελληνική αγορά. Αρχικά, η απόσυρση του ενδιαφέροντος αποτυπώθηκε στο πρώτο μισό του έτους στη μεγάλη πτώση των μετοχών των ελληνικών τραπεζών που είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αθηνών, συμπαρασύροντας -όπως ήταν αναμενόμενο- και το γενικό δείκτη. Ειδικότερα, ο δείκτης των τραπεζών ακολουθεί την τελευταία περίοδο μία ιδιαίτερα πτωτική πορεία, καταγράφοντας μείωση ύψους 79,1% στα τέλη του 2011 σε σχέση με τις αρχές του ίδιου έτους. Κατά το 2012, αν και στις αρχές του έτους παρατηρήθηκε μια ανάκαμψη, η πτωτική πορεία συνεχίστηκε ως τα μέσα του έτους, καθώς από το Φεβρουάριο του 2012 ο δείκτης των τραπεζών μειώθηκε στις αρχές του Ιουνίου -στο μέσο των δύο εκλογικών αναμετρήσεων- κατά 65%. Η απόσυρση του επενδυτικού ενδιαφέροντος, ωστόσο, εκδηλώθηκε έντονα και με την απεμπλοκή των ξένων τραπεζών από την εγχώρια τραπεζική αγορά, καθώς είτε ξένες τράπεζες προχώρησαν στην πώληση των θυγατρικών τους στην ελληνική αγορά (Société Générale και Crédit Agricole), είτε με την πώληση των δομών τους και την αναμενόμενη αποχώρηση (Millennium Bank). Η τάση αυτή, ωστόσο, αντιστράφηκε μετά τη συγκρότηση της κυβέρνησης και τις ενδείξεις σταθεροποίησης της κατάστασης, με αποτέλεσμα ο εν λόγω δείκτης ως τα τέλη Οκτωβρίου να αυξηθεί κατά 150%.

Χορήγηση δανείων

150.000 120.000 90.000 60.000 30.000 0

2005

2006

2007

Προς επιχειρήσεις

2008

2010

I 2011

II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012

Στεγαστικά

II 2012 III 2012 Καταναλωτικά

Πηγή: ΤτΕ

Ταυτόχρονα, η επιθυμία των ξένων τραπεζών για αποχώρηση από την ελληνική αγορά σε συνδυασμό με τη δραματική αλλαγή στο περιβάλλον λειτουργίας των ελληνικών τραπεζών έκαναν επιτακτική την ανάγκη για περισσότερη συγκέντρωση στο τραπεζικό σύστημα. Συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, η Τράπεζα Πειραιώς -που ξεκίνησε πρώτη το «χορό» της αναδιάρθρωσης- προχώρησε στην εξαγορά της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος και της Γενικής Τράπεζας, η Alpha Bank προχώρησε στην αγορά της Εμπορικής Τράπεζας, ενώ η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος αναμένεται να προχωρήσει σε συγχώνευση με την Eurobank. Η συγκέντρωση δημιουργεί προϋποθέσεις επίτευξης οικονομιών κλίμακας κυρίως λόγω της μείωσης των λειτουργικών δαπανών των τραπεζικών ιδρυμάτων και διαμορφώνει πιο ευνοϊκές συνθήκες για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από την τρέχουσα κρίση. Επιπλέον, το μέγεθος που δημιουργούν τα νέα σχήματα αναμένεται να προσελκύσει το ενδιαφέρον των εγχώριων αλλά και των ξένων επενδυτών για συμμετοχή σε αυτά. Η διαδικασία αναδιάρθρωσης της εγχώριας τραπεζικής αγοράς θα συνεχιστεί, καθώς στο πλαίσιο -επίσης- της ολοκλήρωσης της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και της ένταξής τους στο ΤΧΣ, ο στόχος των εγχώριων «παικτών» είναι να δημιουργηθούν ισχυροί χρηματοπιστωτικοί πόλοι, οι οποίοι θα συνεχίσουν να λειτουργούν με ιδιωτικά κριτήρια και θα καταφέρουν να αντέξουν τους κλυδωνισμούς της κρίσης στην ελληνική οικονομία, αλλά και να συνεχίσουν τη διεθνή παρουσία τους. Ετσι, την επόμενη χρονιά η εγχώρια αγορά θα αποτελείται

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Επιτόκια δανείων και καταθέσεων 20

14,8

6,9

7,18

7,54

7,61 6,07

15,19 14,86

14,18

13,45

14,64

14,39

14,09

13,36

15,14 15,23

6,92

7,4

7,77

7,92

7,85

7,72

3,75

3,98

4,32

4,66

4,86

4,96

3,26

I 2010

I 2011

II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012

6,25

2,23

2005

2,86

2006

3,95

2007

4,87 2,74

2008

2009

∆άνεια προς επιχειρήσεις Πηγή: ΤτΕ

14,79 15,02

7,54

4,60

II 2012 III 2013

∆άνεια προς νοικοκυριά Συμφωνημένη κατάθεση διάρκειας ως 1 έτος

από τρεις μεγάλους τραπεζικούς ομίλους και επιμέρους μικρές τράπεζες, όπου θα διασφαλίζεται ο ανταγωνισμός, ενώ αναμένεται να προκύψουν και για τις τράπεζες σημαντικές οικονομίες κλίμακας και σχετικές συνεργίες. Το στοίχημα των ελληνικών τραπεζών για το 2013 είναι να ολοκληρώσουν την ανακεφαλαιοποίηση με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή ιδιωτών επενδυτών, να διατηρήσουν τη δραστηριότητά τους στο εξωτερικό (κατέχουν περίπου το 1/3 της αγοράς της νοτιοανατολικής Ευρώπης) και να αποκαταστήσουν άμεσα τη διαμεσολαβητική τους λειτουργία, ενεργοποιώντας και πάλι τους διαύλους παροχής ρευστότητας στην πραγματική οικονομία. Ο τελευταίος στόχος αποτελεί βασική προϋπόθεση, για να επιτευχθεί η ανάκαμψη της οικονομίας, συνεισφέροντας, κατ’ επέκταση, θετικά και στο χαρτοφυλάκιο των τραπεζών. Και ίσως, αυτό να είναι το μεγαλύτερο στοίχημα, διότι θα πρέπει άμεσα τα οφέλη που θα προκύψουν από τη διαδικασία ανασυγκρότησης της εγχώριας αγοράς να περάσουν στην πραγματική αγορά.

ΕΜΠΟΡΙΟ-ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟ

Το πεδίο της οικονομίας που δύναται να συμβάλει καθοριστικά στην έξοδο από την τρέχουσα κρίση είναι η εμπορική δραστηριότητα, και ειδικότερα η εξωστρέφεια, καθώς θα επιτρέψει τη διαμόρφωση των προϋποθέσεων, ώστε η διαδικασία ανάκαμψης της οικονομίας να βασιστεί στην πλευρά της προσφοράς και όχι της ζήτησης που ίσχυε μέχρι πρότινος. Κατά το 2012 εντοπίζονται ιδιαίτερα σημαντικά σημάδια ενίσχυσης της εξωστρεφούς εμπορικής δραστηριότητας, αλλά και ενίσχυσης της εγχώριας ανταγωνιστικότητας. Ειδικότερα, σύμφωνα με την Εκθεση “Doing Business 2012” της Παγκόσμιας Τράπεζας, η κατάταξη της ελληνικής οικονομίας βελτιώθηκε κατά 22 θέσεις σε σχέση με πέρυσι και κατατάσσεται πλέον στην 78η θέση από την 100ή που ήταν στην προηγούμενη έκθεση, ενώ η Ελλάδα περιλαμβάνεται στις δέκα οικονομίες που σημείωσαν τη μεγαλύτερη πρόοδο στη διευκόλυνση του επιχειρείν τον περασμένο χρόνο. Οι θετικές προσδοκίες που διαμορφώνονται από την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας ενδυναμώνονται από τις θετικές εξελίξεις αναφορικά με το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, το έλλειμμα του οποίου, λόγω τόσο της συρρίκνωσης της εσωτερικής ζήτησης για ξένα προϊόντα όσο και της ενίσχυσης της διεισδυτικότητας των εγχώριων προϊόντων στις ξένες αγορές, μειώνεται σταθερά, φτάνοντας το 2011, σύμφωνα με την Eurostat, στο 9,8% του ΑΕΠ από το 14,9% του ΑΕΠ το 2008. Η εικόνα είναι ιδιαίτερα βελτιωμένη το 2012, καθώς μέχρι το Σεπτέμβριο του έτους το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ανήλθε μόλις στα 3,46 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση 76,5% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011. Η θετική αυτή τάση αποτυπώνεται στην κατάσταση των μηνών Αυγούστου και Σεπτεμβρίου, όταν μετά από πάρα πολύ καιρό διαμορφώθηκαν -σε μηνιαία βάση- πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ύψους 1,6 δισ. ευρώ και 0,8 δισ. ευρώ αντίστοιχα. Στο σκέλος του εμπορικού ισοζυγίου η μείωση του ελλείμματος κατά το πρώτο εννιάμηνο του 2012 σε ετήσια βάση ανέρχεται στο 25% και οφείλεται τόσο στη μείωση των εισαγωγών, όσο

και στην αύξηση των εξαγωγών. Ειδικότερα, κατά το τρίτο τρίμηνο το 2012 το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου μειώθηκε κατά 30% σε σχέση με την ίδια περίοδο την προηγούμενη χρονιά, με τις εισαγωγές να ανέρχονται στα 10,4 δισ. ευρώ και τις εξαγωγές στα 5,7 δισ. ευρώ αντίστοιχα (διάγραμμα 5). Η κατάσταση είναι ακόμη πιο θετική, όταν πρόκειται για το εμπορικό ισοζύγιο χωρίς τον υπολογισμό των καυσίμων, όπου η μείωση του ελλείμματος κατά το τρίτο τρίμηνο του 2012 άγγιξε σχεδόν το 70% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011 (εισαγωγές: 5,6 δισ. ευρώ, εξαγωγές: 4,5 δισ. ευρώ).

Εξαγωγές και εισαγωγές, σύνολο (εκατ. ευρώ)

20000

15000

10000

5000

Πηγή: ΤτΕ

III2008 IV2008 I2009 II2009 III2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012 III2012 Εισαγωγές

Εξαγωγές

Η αύξηση των εξαγωγών οφείλεται, σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών για το πρώτο οκτάμηνο του 2012, στην αύξηση σε ετήσια βάση των εξαγωγών πρώτων υλών εκτός από τα καύσιμα, η οποία σε όρους αξίας ανέρχεται στο 63% και σε όρους μεριδίου του συνόλου των εξαγωγών στις 2,6 ποσοστιαίες μονάδες. Ενδιαφέρουσα είναι και η αύξηση σε ετήσια βάση στις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων, η οποία σε όρους αξίας ανέρχεται στο 9,2%. Παρόλα αυτά, τα βιομηχανικά προϊόντα αποτέλεσαν το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών με 61% επί του συνόλου, αν και παρατηρήθηκε μία μικρή υποχώρηση σε όρους μεριδίου επί του συνόλου των εξαγωγών σε σχέση με πέρυσι, χωρίς όμως να μειώνεται η αξία. Από την πλευρά των εισαγωγών, η μεγαλύτερη πτώση σε όρους αξίας, σε ετήσια βάση, εντοπίστηκε στις πρώτες ύλες με μείωση 15%, και στα αγροτικά προϊόντα με μείωση 6,3%. Αναφορικά με τον προορισμό των ελληνικών εξαγωγών, το 2012 συνεχίστηκε η τάση του 2011 για μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τις αγορές της Ευρώπης προς τις αγορές των ΗΠΑ, της Κίνας, της Ρωσίας και άλλων χωρών. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία για το πρώτο οκτάμηνο του 2012, το μερίδιο των εξαγωγών προς τις αγορές της Ευρώπης μειώθηκε σε ετήσια βάση κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες, ενώ το αντίστοιχο μερίδιο προς τη Βόρεια Αμερική αυξήθηκε κατά 1,2 ποσοστιαίες μονάδες και προς τη νοτιοανατολική Ασία, την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Χωρών και τις λοιπές χώρες κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες. Το στοίχημα της εμπορικής δραστηριότητας για το 2013 είναι να επαληθευτούν οι θετικές προσδοκίες που δημιουργούνται για την εξωστρέφεια της εγχώριας επιχειρηματικής δραστηριότητας, εστιάζοντας αφενός στην πρωτογενή παραγωγή και στην αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων αυτής, και αφετέρου στην ανάπτυξη της καινοτόμου επιχειρηματικότητας, η οποία σε συνδυασμό με την ενδυνάμωση της εγχώριας ανταγωνιστικότητας δύναται να συμβάλει καθοριστικά στην προσπάθεια εξόδου από την κρίση. Η διάσταση, ωστόσο, της εμπορικής δραστηριότητας που δεν παρουσιάζει τόσο ενθαρρυντικά σημάδια, αλλά αντιθέτως βιώνει ιδιαίτερα μεγάλες δυσκολίες είναι η εγχώρια εμπορική δραστηριότητα και ειδικότερα, το λιανεμπόριο. Η μεγάλη μισθολογική και εισοδηματική συρρίκνωση σχεδόν όλων των οικονομικών και επιχειρηματικών ομάδων τα τελευταία χρόνια αντανακλάται στη μείωση της ιδιωτικής ζήτησης και κατανάλωσης, φτάνοντας το 2012 στο -7,7%. Η συνέχιση της

60 δημοσιονομικής προσαρμογής για τα επόμενα χρόνια -και κατ’ επέκταση, η ύφεση που αυτή θα επιφέρει- θα συντηρήσει την πτωτική πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του 2013, προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά περαιτέρω 7%. Προς την ίδια κατεύθυνση προσανατολίζεται και η δημόσια κατανάλωση, στο πλαίσιο του εγχειρήματος δημοσιονομικής προσαρμογής, και αναμένεται να μειωθεί κατά 6,2% το 2012 και κατά 7,2% το 2013.

∆είκτης λιανικού εμπορίου

Κύκλος εργασιών λιανεμπορίου ανά προϊόν

150 120 90 60

150

30 120,8

120

108,9 110,4

98,8 102,3

82,5

84,5

75,6

73,2

53,5

56,3

I 2012

II 2012

80,4

Πηγή: ΤτΕ

59,2

2007

2008

2009

2010

I 2011

2007

2008

2009

2010

I 2011

II 2011

III 2011

Είδη διατροφής/Ποτά/Καπνός

76,6 Πηγή: ΤτΕ

IV 2011

I 2012

II 2012

Ενδυση/Υπόδηση

Επιπλα/Ηλεκτρικά είδη/Οικιακός εξοπλισμός

67,5 56,6

57,1

58,9

II 2011

III 2011

IV 2011

Κύκλος εργασιών

08/12

Επιχειρηματικές προσδοκίες

Οι άμεσες επιπτώσεις της συρρίκνωσης της ζήτησης στο λιανικό εμπόριο αποτυπώνονται στους σχετικούς δείκτες (διάγραμμα 6). Συγκεκριμένα, ο κύκλος εργασιών το 2012 διαμορφώθηκε στα χαμηλότερα επίπεδα διαχρονικά, φτάνοντας κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους στο 53,5 ή σημειώνοντας μείωση 15% σε σχέση με τα τέλη του 2010. Από το δεύτερο εξάμηνο, όμως, παρατηρήθηκε μία ανάκαμψη του κύκλου εργασιών, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, φτάνοντας τον Αύγουστο στο 76,6. Αντίστοιχη είναι και η τάση στις επιχειρηματικές προσδοκίες για το συγκεκριμένο κλάδο, όπου από τα μέσα του έτους και μετά παρατηρείται μια συγκρατημένη τάση ανάκαμψης, φτάνοντας στα επίπεδα του 2011. Ωστόσο, τα επίπεδα του κύκλου εργασιών παραμένουν σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Οι κλάδοι του λιανικού εμπορίου με τη μεγαλύτερη πτώση είναι αυτός της ένδυσης και υπόδησης και αυτός των επίπλων και λοιπών ηλεκτρικών ειδών, τα οποία πια αποτελούν προϊόντα πολυτελείας για την τρέχουσα κατάστασης της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, ενώ αντιθέτως η πτώση είναι μικρότερη στον κλάδο των ειδών διατροφής, όπου πρόκειται για κανονικά προϊόντα -αν όχι πρώτης ανάγκης ορισμένα από αυτά (διάγραμμα 7). Οι όποιες θετικές ενδείξεις, πέρα από τη διαμόρφωση κάποιας μικρής αισιοδοξίας, δεν δύνανται να ανατρέψουν την ιδιαίτερα δυσμενή εικόνα του κλάδου του λιανικού εμπορίου, ο οποίος πέρα από τις επιπτώσεις της ύφεσης, ταλανίζεται περισσότερο από κάθε άλλο κλάδο, λόγω και του μικρού μεγέθους της δραστηριότητας, από τη μεγάλη έλλειψη ρευστότητας στην οικονομία και κυρίως, την αδυναμία τραπεζικής χρηματοδότησης. Ειδικότερα, το 2012 περίπου το 80% των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο χώρο, σύμφωνα με τα στοιχεία της ετήσιας έρευνας του Ινστιτούτου Εμπορίου και Υπηρεσιών της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου (ΕΣΕΕ), παρουσίασαν μειωμένες πωλήσεις και κέρδη, ενώ το 90% από αυτές παρουσίασε σημαντική επιδείνωση της ρευστότητάς του με τις μισές περίπου επιχειρήσεις να σημειώνουν αδυναμία χρηματοδότησης από τις τράπεζες. Η κατάσταση αυτή είχε άμεση επίπτωση στην απασχόληση του κλάδου, καθώς το 2012 χάθηκαν 93.500 θέσεις εργασίας, μειώνοντας τους απασχολούμενους στο λιανεμπόριο στους 673.400 που είναι και το χαμηλότερο επίπεδο από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Ακόμη, όμως, και αυτό το χαμηλό επίπεδο συνιστά το 18% της συνολικής απασχόλησης και το 23% των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, καθιστώντας την ανάκαμψή του ζωτικής σημασίας για την ευρύτερη οικονομία.

Στις θετικές προσδοκίες που δημιουργήθηκαν από τη μικρή αύξηση του κύκλου εργασιών στο λιανικό εμπόριο στα μέσα του 2012 αξίζει να προστεθούν και οι εκτιμήσεις των επιχειρήσεων του κλάδου για το 2013, οι οποίες, αν και απαισιόδοξες, είναι πιο συγκρατημένες από αυτές του 2012. Ειδικότερα, το 70% των εμπορικών επιχειρήσεων προβλέπει ότι το 2013 θα μειωθούν οι πωλήσεις και τα κέρδη του, ενώ το 70% είναι απαισιόδοξο για το επίπεδο της ρευστότητάς του. Επιπρόσθετα, αξίζει να καταχωρηθεί στις θετικές ενδείξεις ότι το 2012 είναι το δεύτερο κατά σειρά έτος, σύμφωνα με την ΕΣΕΕ, που διαπιστώνεται μια δυναμική στροφή προς τα εγχώρια προϊόντα, καθώς ενώ το 2011 το 45% των επιχειρήσεων δήλωσε ως βασική πηγή των εμπορευμάτων του την Ελλάδα, το ποσοστό αυτό ανήλθε το 2012 στο 55%. Βέβαια, αυτή η μετατόπιση του ενδιαφέροντος προκύπτει και από τα προβλήματα και τις δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν οι μικρότερες επιχειρήσεις του κλάδου κατά διαδικασία εισαγωγής εμπορευμάτων λόγω της κρίσης στην Ελλάδα. Το στοίχημα, συνεπώς, για το 2013 για το λιανικό εμπόριο είναι να καταφέρει να ξεφύγει από τη χρηματοδοτική «ασφυξία», να ενδυναμώσει τη ρευστότητά του, να αξιοποιήσει τα ανταγωνιστικά του πλεονεκτήματα, αλλά και να προσαρμοστεί στις νέες απαιτήσεις και ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, οι οποίες διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από αυτές των προηγούμενων ετών. Στα δύο πρώτα καθοριστικής σημασίας είναι οι πρωτοβουλίες της πολιτείας και η αποτελεσματική εφαρμογή των πολιτικών που κινούνται προς την ενδυνάμωση της ρευστότητας, ενώ τα επόμενα δύο εξαρτώνται άμεσα από τις κινήσεις των εμπορικών επιχειρήσεων να ανταποκριθούν στις προκλήσεις.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ-ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ

Η βιομηχανία και η μεταποίηση είναι ο κλάδος της εγχώριας οικονομίας που, αν και επηρεάζεται από την κρίση και την πιστωτική «ασφυξία», δείχνει τα τελευταία χρόνια ισχυρές αντιστάσεις και επιτρέπει τη διαμόρφωση θετικών προσδοκιών. Ετσι, κατά το τρίτο τρίμηνο του 2012 ο δείκτης της βιομηχανικής παραγωγής ξεπέρασε τις 80 μονάδες, διαμορφώνοντας μια πορεία ανάκαμψης σε σχέση με το επίπεδο παραγωγής στις αρχές του έτους, αν και το εν λόγω επίπεδο, βέβαια, υπολείπεται του αντίστοιχου κατά την ίδια περίοδο του 2011 (διάγραμμα 8). Η συγκεκριμένη μείωση ανέρχεται μόλις στο 3,3%. Το συγκεκριμένο επίπεδο βιομηχανικής παραγωγής αποδίδεται κυρίως στην παραγωγή ενδιάμεσων αγαθών, με το σχετικό δείκτη -αν και μειωμένος σε ετήσια βάση κατά 9%- να διαμορφώνεται στις 68 μονάδες το δεύτερο τρίμηνο του 2012, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης για την παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών, αν και παρουσίασε μικρότερη μείωση σε ετήσια βάση ύψους 7,7%, ανέρχεται στις 47 μονάδες κατά την ίδια περίοδο. Οι αντοχές του βιομηχανικού κλάδου αποτυπώνονται και στη διεύρυνση του κύκλου εργασιών του κατά το τρίτο εξάμηνο του 2012, κα-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Βιομηχανική παραγωγή

115,9

125,1

122,9

127,7

123,5

135,8

131

120,4

53,4

51,6

61,3

66,8

81,6

91 83

103,7

55,4

75,2

81,8

82,4 92,5

89,6 83,9

108,5

120

83,7 75,6

80,6

76,1

71,7

83,4 72,9

77,5

81,5

77,7

87,1

93,2

∆είκτης επιχειρηματικών προσδοκιών στη μεταποίηση 79,2

77,6

72,9

72,5

78,3

64,9

70 200

77,6

80 79,2

Εξωτερική αγορά

74,8

Εγχώρια αγορά

Εξωτερική αγορά

Αυτή η δυναμική εξωστρέφειας της βιομηχανικής παραγωγής εντοπίζεται κυρίως στον τομέα της εξόρυξης μεταλλούχων μεταλλευμάτων, καθώς το τρίτο τρίμηνο του 2012 παρουσίασαν ετήσια αύξηση 85%, και σε τομείς της μεταποίησης. Ειδικότερα, στους τομείς της μεταποίησης αναφερόμαστε, μεταξύ άλλων, στον τομέα των κλωστοϋφαντουργικών υλών (+119%), τον τομέα των επίπλων (+113%), τον τομέα φαρμακευτικών προϊόντων και σκευασμάτων (+97%), τον τομέα της κατασκευής μεταλλικών προϊόντων (+55%), τον τομέα χάρτου (+47%) και τον τομέα των ηλεκτρονικών υπολογιστών και προϊόντων (+46%). Αυτή η εξωστρεφής κινητικότητα του κλάδου της μεταποίησης αποτυπώνεται και στις επιχειρηματικές προσδοκίες για τον κλάδο, ο δείκτης των οποίων φαίνεται ότι ανέκαμψε από τα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα των αρχών του 2012, καταγράφοντας αύξηση το τρίτο τρίμηνο του έτους κατά 1,1% σε ετήσια βάση (διάγραμμα 11).

250

Σύνολο αγοράς

Εγχώρια αγορά

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

76,9

Κύκλος εργασιών βιομηχανίας

I2009 II2009 III2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012 III2012

74,6

θώς ο σχετικός δείκτης διαμορφώθηκε στις 116 μονάδες, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 1,3% σε ετήσια βάση, ενώ αυξημένα ήταν και τα επίπεδα του δεύτερου εξαμήνου (διάγραμμα 9). Η θετική αυτή εξέλιξη αποδίδεται, κυρίως, στην εξωστρεφή παραγωγή, καθώς από τις αρχές του 2010 η βιομηχανική παραγωγή που προορίζεται για την εξωτερική αγορά καταγράφει μεγάλη άνοδο. Ειδικότερα, το τρίτο τρίμηνο του 2012 ο δείκτης του κύκλου εργασιών στη βιομηχανική παραγωγή που προορίζεται για τις διεθνείς αγορές διαμορφώθηκε στις 210 μονάδες, σημειώνοντας αύξηση 22% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011, αλλά και αύξηση 60% σε σχέση με το τρίτο τρίμηνο του 2010. Αντιθέτως, συνεχιζόμενα πτωτική είναι η πορεία της βιομηχανικής παραγωγής που κατευθύνεται στην εσωτερική αγορά ως αποτέλεσμα της βαθιάς ύφεσης που ταλανίζει την εγχώρια οικονομία και τη συρρίκνωση της καταναλωτικής και επενδυτικής ζήτησης. Επομένως, ο σχετικός δείκτης κατά το τρίτο τρίμηνο του 2012 περιορίστηκε στις 85 μονάδες, καταγράφοντας μείωση 10% σε ετήσια βάση.

I2009 II2009 III2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012 III2012

76,6

0 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Νέες παραγγελίες στη βιομηχανία

150 86,7

87,3

91,6

100

78,9 79,8

150

40 30

100

20 50 0

10 0 I2009 II2009 III2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012 III2012

Πηγή: ΤτΕ

I2009 II2009 III2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 II_ 2011 IV 2011 I 2012 II 2012 III2012

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Αυτή η εικόνα διαφοροποίησης της βιομηχανικής παραγωγής αναφορικά με την κατεύθυνσή της αποτυπώνεται και στην κατανομή των νέων παραγγελιών προς τον κλάδο, καταδεικνύοντας τόσο τον εξωστρεφή προσανατολισμό της παραγωγής, όσο και τις προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, από τα μέσα του 2010 και έπειτα η «ψαλίδα» μεταξύ των νέων παραγγελιών από το εξωτερικό σε σχέση με αυτές από το εσωτερικό διευρύνεται. Το τρίτο τρίμηνο του 2012 ο δείκτης των νέων παραγγελιών από το εξωτερικό διαμορφώθηκε στις 116 μονάδες, ενώ ο αντίστοιχος από την εσωτερική αγορά στις 53 μονάδες, αποτυπώνοντας μία εικόνα διπλάσιου ενδιαφέροντος από τις διεθνείς αγορές. Ενδιαφέρον, ωστόσο, παρουσιάζει μια μικρή κάμψη σε σχέση με τα προηγούμενα τρίμηνα ως αποτέλεσμα της επιδείνωσης της οικονομικής κατάστασης στις ανεπτυγμένες οικονομίες, όπου απευθύνονται τα εγχώρια βιομηχανικά προϊόντα, οι οποίες με τη σειρά τους απειλούνται από νέο γύρο ύφεσης (διάγρ. 10).

Παρά τις θετικές προσδοκίες που δημιουργούν οι ενδείξεις αναφορικά με τη διεισδυτικότητα των εγχώριων επιχειρήσεων στους κλάδους της βιομηχανίας και της μεταποίησης, η εικόνα είναι αρνητική, όταν εστιάσει κανείς στις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις της μεταποίησης και όχι μόνο. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΓΣΕΒΕΕ), οι σχετικές επιχειρήσεις παρουσίασαν μείωση του τζίρου τους κατά μέσο όρο 34,8% το πρώτο εξάμηνο του 2012, ενώ, ειδικότερα, οι μεταποιητικές επιχειρήσεις λειτουργούν στο 48,7% της παραγωγικής τους δυναμικότητας. Παράλληλα, με την ύφεση και τη συρρίκνωση της εγχώριας ζήτησης, το κυρίαρχο πρόβλημα που επηρεάζει την παραγωγική και επιχειρηματική δραστηριότητα των επιχειρήσεων είναι η έλλειψη ρευστότητας, καθώς αφορά στο 86,5% των επιχειρήσεων. Αμεση συνέπεια αυτής της κατάστασης για τις μικρές επιχειρήσεις είναι το 53,4% των επι-

ΑΓΟΡΑ ΑΚΙΝΗΤΩΝ-ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

Ο κατασκευαστικός κλάδος, είτε πρόκειται για την οικοδομή και την ευρύτερη αγορά ακινήτων είτε για τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα, έχει πληγεί σε ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια λόγω του μεγάλου εγχειρήματος δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά και της ύφεσης που συνόδεψε το εγχείρημα αυτό. Βέβαια, ο βαθμός και η φύση της επίδρασης ποικίλλει μεταξύ των επιμέρους αγορών, διαμορφώνοντας και διαφορετικές προοπτικές σταθεροποίησης ή ανάκαμψης. Ετσι, η ύφεση και συγκεκριμένα, η μεγάλη συρρίκνωση της ιδιωτικής ζήτησης σε συνδυασμό με την πρωτοφανή έλλειψη ρευστότητας στην πραγματική οικονομία, αλλά και η μεγάλη αύξηση της φορολόγησης επί της ακίνητης περιουσίας καθήλωσαν την αγορά ακινήτων. Και ειδικότερα, έπληξαν την αγορά των οικιστικών ακινήτων, η οποία είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια πριν από την εκδήλωση της κρίσης διάνυσε μία ιδιαιτέρως αυξητική πορεία, παρουσιάζοντας σε αρκετές περιπτώσεις χαρακτηριστικά «φούσκας». Ενδεικτική είναι η αναφορά σχετικής μελέτης της Eurobank (2012), σύμφωνα με την οποία: «[…]

οι ονομαστικές τιμές των κατοικιών στην Ελλάδα παρουσίασαν σωρευτική αύξηση 170,4% από το πρώτο τρίμηνο του 1997 μέχρι το τέταρτο τρίμηνο του 2007 […]».

∆είκτης συναλλαγών οικιστικών ακινήτων

5.847

7.888

6.032

5.000

9.579

11.386

10.000

12.425

15.524

18.711

15.756

16.635

15.940

15.000

15.940

20.000

24.380

24.250

25.000

I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012

Πηγή: TτΕ

Από τα τέλη, λοιπόν, του 2009 και έπειτα ο δείκτης των συναλλαγών οικιστικών ακινήτων παρουσιάζει μία ραγδαία πτώση, με αποτέλεσμα το δεύτερο τρίμηνο του 2012 να πέσει κάτω από τις 6.000 συναλλαγές, καταγράφοντας μείωση 48% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2011, και 68,8% σε σχέση με την ίδια του 2010 (διάγραμμα 12). Η πτώση αυτή χαρακτηρίστηκε, σύμφωνα και με μελέτη της Eurobank (2012), και από μία σταδιακή στροφή του ενδιαφέροντος των αγοραστών προς μικρότερες και φτηνότερες κατασκευές. Αμεση επίπτωση αυτής της καθίζησης της αγοράς και της στροφής του ενδιαφέροντος των αγοραστών είναι να αυξηθεί το απόθεμα αδιάθετων οικιστικών ακινήτων, το οποίο ξεπερνά τα 180.000 ακίνητα για το 2012.

Ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα

4.454

5.556

5.618

4.146

3.000

9.667

6.000

7.072

8.437

8.466

8.437

9.552

11.768

9.000

11.768

12.000

12.049

15.000

12.035

χειρήσεων να αντιμετωπίζει δυσκολίες στην έγκαιρη καταβολή των μισθών, και η απώλεια περίπου 78.000 θέσεων μισθωτής εργασίας κατά το πρώτο τρίμηνο του 2012, σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα της ΓΣΕΒΕΕ, αλλά και να υπάρχουν περίπου 190.000 επιχειρήσεις που δηλώνουν ότι αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο «λουκέτου» ως τα μέσα του 2013. Το στοίχημα, λοιπόν, για το 2013 είναι να διαψευστούν οι όποιες αρνητικές εκτιμήσεις για τις μικρομεσαίες και μικρές επιχειρήσεις και να ακολουθηθεί η εξωστρεφής πορεία που φαίνεται πως έχουν αρχίσει να διαγράφουν πολλές επιχειρήσεις στους κλάδους της βιομηχανίας και της μεταποίησης, ώστε να καταφέρουν να ξεφύγουν από τις δυσμενείς επιπτώσεις της συρρίκνωσης της εγχώριας ζήτησης. Για να επιτευχθεί, φυσικά, αυτό, βασική προϋπόθεση είναι να ευοδωθεί η προσπάθεια ενίσχυσης της ρευστότητας στην πραγματική οικονομία μετά την αποκατάσταση των χρηματοδοτικών ροών του Μηχανισμού Στήριξης. Και εν συνεχεία, η προσπάθεια αυτή οφείλει να είναι διττή. Από τη μία πλευρά, πρέπει να εφαρμοστούν και να αποδώσουν μία σειρά από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και πολιτικές που θα επιτρέψουν να λειτουργήσουν πλήρως οι αγορές και να διαμορφωθούν οι συνθήκες για την άνθηση της εγχώριας προσφοράς. Αρκετές από αυτές τις μεταρρυθμίσεις άρχισαν να λαμβάνουν χώρα. Πρόκειται για κάτι που υποστηρίζει και ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων (ΣΕΒ), υπογραμμίζοντας, κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2012, ότι: «[…] τους τελευταίους μήνες δείχνει να ανοίγει ο δρόμος για να γίνουν περισσότερα. […] Οι θετικές πρωτοβουλίες σε διάφορους τομείς πρέπει να αποδώσουν δομικές μεταρρυθμίσεις που θα φέρουν έναν άνεμο απελευθέρωσης στην οικονομία και θεσμικές αλλαγές που θα εμπεδώσουν ένα κράτος ευνομίας και δικαίου […]». Αλλωστε, όπως καταδεικνύεται και από την έρευνα της ΓΣΕΒΕΕ, το σημαντικότερο εμπόδιο των επιχειρήσεων είναι τα λειτουργικά έξοδα σε ποσοστό 44,3%, με τις ασφαλιστικές εισφορές να ακολουθούν (41,3%), ενώ οι μισθολογικές δαπάνες έχουν πολύ μικρότερη σημασία με ποσοστό 10%. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να επικεντρωθεί η προσπάθεια τόσο στην αξιοποίηση των εγχώριων συγκριτικών πλεονεκτημάτων, όσο και στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων έντονης καινοτομίας που θα επιτρέψουν τη διείσδυση σε νέες αγορές. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται η πρωτοβουλία των επιχειρήσεων του βιομηχανικού κλάδου για τη δημιουργία του Δικτύου Επιχειρηματικής και Τεχνολογικής Ενημέρωσης σε συνεργασία με το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας ως «[…] ένας μηχανισμός στρατηγικής τεχνολογικής πληροφόρησης για την αποτελεσματική παρακολούθηση των τεχνολογικών θεμάτων […]». Ειδικότερα, το εν λόγω Δίκτυο ανέλαβε την καταγραφή των τεχνολογιών αιχμής ως το 2020 σε πεδία, όπως υγεία, τρόφιμα, τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας, υλικά και διεργασίες, νανοτεχνολογία, ενέργεια, περιβάλλον και μεταφορές. Πρόκειται για παραγωγικούς τομείς ζωτικής σημασίας, για να καταφέρει η εγχώρια οικονομία να αναπτύξει βιώσιμη εξωστρεφή δυναμική, ώστε να μπορέσει να βγει από την κρίση.

I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Ακολουθώντας τις τάσεις στην αγορά, το 2012 μειώθηκαν και οι τιμές των ακινήτων χωρίς, όμως, η μείωση αυτή να φαίνεται ικανή να δημιουργήσει νέο αγοραστικό ενδιαφέρον, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις, λόγω και του υψηλού κόστους κατασκευής και κτήσης γης των προηγούμενων ετών, παραμένουν υψηλότερες από εκείνο το σημείο της συνάρτησης προσφερόμενης ποσότητας και τιμής που θα κινητοποιούσε την αγορά. Ετσι, κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2012 οι τιμές των διαμερισμάτων έπεσαν κατά 10,2% σε σχέση με την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους, ενώ οι αντίστοιχες τιμές των κατοικιών μειώθηκαν σε ετήσια βάση το δεύτερο τρίμηνο του 2012 κατά 10,6%. Η αγορά «ανακουφίστηκε» από την παράταση της εναρμόνισης των αντικειμενικών αξιών με τις τρέχουσες συνθήκες της αγοράς, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις θα οδηγούσε σε σημαντική επιβάρυνση της φορολόγησης που σχετίζεται με την περιουσία, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο την αγορά ακινήτων. Ωστόσο, όπως τονίζουν και οι

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

∆είκτες κλάδου κατασκευών

120 100 80

119,5

112,2

77,5

89,3

70,7

64,1

61,2

65,5

63,5

68,8 46,5

62,0

57,2

50,5

49,4

50,7

40 20

89,9

100,1

37,7

35,6

41,4

43,2

39,5 30

31,9

39,1

37,0 36,0

I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ και Τράπεζα της Ελλάδος

∆είκτης παραγωγής

∆είκτης επιχειρηματικών προσδοκιών

Σε αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, ωστόσο, θα πρέπει να προστεθεί και το υψηλό κόστος κατασκευής, το οποίο ξεκινά από τις ακαμψίες που διατηρούνται στα επίπεδα του κόστους κτήσης γης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο γενικός δείκτης κατηγοριών έργων και κόστους κατασκευής νέων κτιρίων/κατοικιών μειώθηκε κατά το τρίτο τρίμηνο του 2012 μόλις κατά 0,5% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011, οπότε και είχε μειωθεί κατά 0,2% σε σχέση με το 2010. Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί και το υψηλό κόστος συναλλαγών που χαρακτηρίζει την εγχώρια αγορά ακινήτων, καθώς η Ελλάδα, σύμφωνα με τα συγκριτικά στοιχεία του ΟΟΣΑ, ήταν το 2009 η 3η σε κατάταξη χώρα μεταξύ των οικονομιών του ΟΟΣΑ, με το υψηλότερο κόστος συναλλαγών. Συνεπώς, αυτό το κόστος που επιβάρυνε τον αγοραστή σε συνδυασμό με την αυξημένη φορολογική επιβάρυνση επηρεάζουν δυσμενώς το επενδυτικό ενδιαφέρον για την αγορά ακινήτων. Ειδικότερα, ο δείκτης παραγωγής στις κατασκευές το δεύτερο τρίμηνο του 2012 έφτασε στις 36 μονάδες, καταγράφοντας μείωση 28,7%

σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2011, ενώ η αντίστοιχη μείωση κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ανήλθε στο 34,8% (διάγραμμα 14). Η εξέλιξη αυτή δύναται ενδεχομένως να εκληφθεί ως μια θετική ένδειξη μείωσης των πιέσεων συρρίκνωσης της κατασκευαστικής δραστηριότητας.

Πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων: δαπάνες ως % του ΑΕΠ

3,74%

2009

3,53%

2008

3,15%

2007

3,81%

2006

4,15%

3,95%

4,13%

3,92%

σχετικοί φορείς, η πτώση που παρατηρείται στις τιμές στην αγορά ακινήτων τα τελευταία χρόνια σε αρκετές περιοχές θα ωθήσει την ευθυγράμμιση των αντικειμενικών αξιών με τις τιμές της αγοράς σε χαμηλότερα επίπεδα. Αρα, ο μηχανισμός που θα δημιουργηθεί το 2013 -σύμφωνα και με την επικαιροποίηση του Προγράμματος Οικονομικής Πολιτικής- με στόχο την εν λόγω εναρμόνιση αντικειμενικών αξιών και τιμών αγοράς θα καταφέρει, μέσα από προσεκτική και στοχευμένη ανάλυση, να επιτύχει το καλύτερο εφικτό αποτέλεσμα για την εξισορρόπηση της αγοράς ακινήτων. Αντίστοιχη της πτωτικής πορείας της ζήτησης στην αγορά ακινήτων είναι, αναπόφευκτα, και η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα, η οποία από τα τέλη του 2009 ακολουθεί μία πορεία συρρίκνωσης, παρουσιάζοντας, φυσικά, χαρακτηριστικά κύκλου. Ειδικότερα, κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2012 η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα (σε όρους όγκου σε χιλιάδες κυβικά μέτρα) σημείωσε μείωση 26% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011 (διάγραμμα 13). Η μείωση αυτή είναι μικρότερη από αυτή που είχε σημειωθεί το 2011, οπότε και το δεύτερο τρίμηνο του έτους είχε παρουσιάσει μείωση κατά 33% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Η τάση αυτή διατηρήθηκε και τους επόμενους μήνες του 2012, καθώς τον Αύγουστο η μείωση ήταν 27% σε σχέση με τον ίδιο μήνα του 2011. Παράλληλη είναι και η πορεία του ευρύτερου κλάδου των κατασκευών, τον οποίο πέρα από την ύφεση επηρέασε και μία σειρά από προβλήματα που σχετίζονται με το εγχείρημα της δημοσιονομικής προσαρμογής και το «πάγωμα» των χρηματοδοτικών ροών από τον Ιούνιο του 2012. Ετσι, τα προβλήματα στη χρηματοδότηση των δημόσιων έργων τα προηγούμενα χρόνια, το έντονο πρόβλημα ρευστότητας στην εγχώρια τραπεζική αγορά, το υψηλό κόστος χρηματοδότησης και η απουσία ιδιωτικού επενδυτικού ενδιαφέροντος, όπως και δημόσιου βέβαια, επηρέασαν σημαντικά τον εγχώριο κλάδο των κατασκευών τα τελευταία χρόνια.

2012

2013

2% 1% 0 2010

2011

Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών

Στις θετικές ενδείξεις δύνανται να καταχωρηθούν και οι επιχειρηματικές προσδοκίες για την πορεία του κλάδου, καθώς κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2012 διαμορφώθηκαν στις 39 μονάδες, παρουσιάζοντας αύξηση 22,6% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2011 και αποτελώντας ένα από τα υψηλότερα επίπεδα προσδοκιών από τις αρχές του 2011. Φυσικά, η μεγάλη πτώση στις κατασκευές και την οικοδομή επηρέασε άμεσα και σε μεγάλο βαθμό τα περίπου 150 επαγγέλματα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τις δραστηριότητες του κλάδου. Η ανεργία, συνεπώς, που δημιουργήθηκε συνιστά τη μεγαλύτερη και σημαντικότατη επίπτωση της υφεσιακής πορείας των κατασκευών στη χώρα. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι η μείωση της απασχόλησης στον κλάδο των κατασκευών, η οποία από τα τέλη του 2009 ως τα μέσα του 2012 ανήλθε στο 41%. Ωστόσο, σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά η ετήσια μείωση που παρατηρήθηκε τόσο κατά το πρώτο όσο και το δεύτερο τρίμηνο του 2012 ανήλθε στο 18%, από 21% και 20% αντίστοιχα για το 2011. Το στοίχημα, συνεπώς, για το 2013 είναι να διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις, ώστε να ανακοπεί η πτωτική πορεία του κλάδου των κατασκευών και να τονωθεί η σχετιζόμενη απασχόληση. Τα πρώτα βήματα -μέσω του «ξεπαγώματος» των μεγάλων δημόσιων έργων- είναι ορατά κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2012. Προς την κατεύθυνση αυτή αναμένεται να συμβάλει σημαντικά η αξιοποίηση των πόρων του ΕΣΠΑ και οι δαπάνες του Προγράμματος Δημόσιων Επενδύσεων (ΠΔΕ), το οποίο, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του 2013, θα ανέλθει στο 3,7% του ΑΕΠ το 2013, που είναι και το υψηλότερο επίπεδο από τα προηγούμενα δύο έτη (διάγραμμα 15). Ωστόσο, ζωτικής σημασίας για την ανάκαμψη του κλάδου είναι αφενός η ενίσχυση της ρευστότητας μέσω της τραπεζικής αγοράς -στο πλαίσιο της ανακεφαλαιοποίησης-, και αφετέρου η διαμόρφωση των συνθηκών που θα επιτρέψουν την αναθέρμανση της ζήτησης.

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Ο κλάδος της οικονομίας που δείχνει ιδιαίτερες αντοχές στις πιέσεις της κρίσης, αλλά και έντονα σημάδια ανάπτυξης είναι αυτός του τουρισμού, παρουσιάζοντας τα τελευταία χρόνια αποτελέσματα ποιοτικής, αλλά κυρίως ποσοτικής αναβάθμισης. Μετά το 2011 ο «πήχης» για τον τουριστικό κλάδο ανέβηκε σημαντικά, καθώς σημειώθηκε το ρεκόρ αφίξεων των 16,4 εκατ. επισκεπτών. Αυτή η άνοδος των αφίξεων κατάδειξε για ακόμη μία φορά τη σημασία της τουριστικής βιομηχανίας στην εγχώρια βιομηχανία, μιας και, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), η συμμετοχή της στο ΑΕΠ έφτασε στο 16,5% (34 δισ. ευρώ συνολικής συνεισφοράς) και η αντίστοιχη στην απασχόληση στο 18,4% της συνολικής απασχόλησης (758.300 εργαζόμενοι), κατατάσσοντας τον ελληνικό τουριστικό κλάδο στο 1,7% της παγκόσμιας αγοράς ή στο 3,3% της ευρωπαϊκής.

64 Τα ιδιαιτέρως θετικά αποτελέσματα του 2011 δημιούργησαν προσδοκίες για περαιτέρω συνέχιση της ανάπτυξης το 2012, αξιοποιώντας τις υφιστάμενες τουριστικές υποδομές, οι οποίες, χωρίς τον υπολογισμό των νέων επενδύσεων, είναι σε θέση να φιλοξενήσουν συνολικά 20 εκατ. επισκέπτες. Ωστόσο, οι ενδείξεις της θερινής περιόδου δεν επαληθεύουν τις υψηλές προσδοκίες για το 2012, κυρίως, λόγω της ρευστής πολιτικής και οικονομικής κατάστασης που προέκυψε στα μέσα του έτους, της σταδιακής εισόδου της ευρωζώνης στην ύφεση και του αρνητικού κλίματος που δημιουργήθηκε για χώρες που μέχρι πρότινος αποτελούσαν σημαντικές αγορές προέλευσης τουριστικών επισκέψεων (Γερμανία). Είναι χαρακτηριστικό, ως προς το τελευταίο, ότι, σύμφωνα με το ΣΕΤΕ, «[…] τα ποσοστά της Γερμανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν πέσει κάτω από το 30%, ενώ χώρες, όπως Βουλγαρία, Σερβία, Πολωνία, Τσεχία, Ουκρανία, και κυρίως, Ρωσία, παρουσιάζουν συνεχή αύξηση και συνεισφέρουν περισσότερο από 17% στον εισερχόμενο τουρισμό στην Ελλάδα […]».

Κύκλος εργασιών τουρισμού

156,5

36,7

51,4

48,3

62,8

60,8

59,1

74,6

100

98,2

109,4

150

158,4

171,2

200

I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Ο κύκλος εργασιών στον τουριστικό κλάδο, αν και δεν έχασε την κυκλικότητά του και το υψηλό του επίπεδο, διαμορφώθηκε το 2012 σε επίπεδα χαμηλότερα του 2011, τα οποία ωστόσο δεν είναι αποθαρρυντικά. Ετσι, όσο διήρκησε η περίοδος εσωτερικής ρευστότητας στην Ελλάδα, ο κύκλος εργασιών παρουσίασε μείωση, φτάνοντας το δεύτερο τρίμηνο του 2012 στις 76 μονάδες που ανταποκρίνονται σε μείωση 20% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2011 (διάγραμμα 16). Ωστόσο, τα στοιχεία που αφορούν στην περίοδο μετά το μεσοδιάστημα των δύο εκλογικών αναμετρήσεων και τη σταδιακή σταθεροποίηση της κατάστασης σε πολιτικό, αρχικά, αλλά και ως ένα βαθμό σε οικονομικό επίπεδο, καταδεικνύουν μία αντιστροφή της τάσης.

∆είκτες ταξιδιωτικής δαπάνης 788,3

800 700

777,2 699,8

687,9 646,3 605,7

600,4

600 559

500 469,7

584,9 539,1 486,1

686

586,4

Πηγή: ΤτΕ

523,9

524,3 510,8

532,9

476,8 425,7

400 300

627

624,7 590,7

421,1 423,9

402,2

416,2 379,5

I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012 Κάτοικοι Ελλάδας

Μη κάτοικοι Ελλάδας

Αυτό αποτυπώνεται στην πορεία των αφίξεων τουριστών κατά τους μήνες του 2012 που ακολούθησαν, καθώς οι μειώσεις σε σχέση με τους

αντίστοιχους μήνες του 2011 διαμορφώθηκαν από 12,2% το Μάιο και 6,4% τον Ιούνιο σε 4,1% τον Ιούλιο και 2,5% τον Αύγουστο. Στο σύνολό τους για το πρώτο οκτάμηνο του έτους, οι αφίξεις έφτασαν περίπου τις 11.000 κάνοντας το ΣΕΤΕ να θεωρεί πως για το σύνολο του 2012 οι αφίξεις θα διατηρηθούν στα επίπεδα του 2011 και θα φτάσουν κοντά στα 16 εκατ. ευρώ, ενώ τα άμεσα έσοδα θα διαμορφωθούν στα δέκα δισ. ευρώ. Η αισιοδοξία αυτή αντλείται και από την πορεία του δείκτη ταξιδιωτικής δαπάνης, ο οποίος, ως προς τους αλλοδαπούς, το δεύτερο τρίμηνο του 2012 παρουσίασε ελάχιστη αύξηση 0,4% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011 (διάγραμμα 17). Βέβαια, όπως είναι αναμενόμενο λόγω της μεγάλης κρίσης στην εγχώρια οικονομία, ο δείκτης ταξιδιωτικής δαπάνης για τους κατοίκους της Ελλάδας συνεχίζει την πτωτική του πορεία, παρουσιάζοντας το δεύτερο τρίμηνο του 2012 μείωση 10% σε ετήσια βάση. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί ακόμη μία ένδειξη για τη μεγάλη πίεση που δέχεται ο εσωτερικός τουρισμός, ο οποίος αποτελούσε πριν από το ξέσπασμα της κρίσης το 40% του τουρισμού της χώρας, ενώ το 2012 θα μειωθεί κατά 70%-80% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Η συρρίκνωση του εσωτερικού τουρισμού συμπαρέσυρε την τουριστική δραστηριότητα των αστικών κέντρων και των περιοχών της Ελλάδας που βασίζονταν περισσότερο σε αυτόν. Αναφορικά με τα αστικά κέντρα, ειδικότερα των μεγάλων πόλεων, όπως η Αθήνα, αυτά επηρεάστηκαν σε σημαντικό βαθμό από την αύξηση της εγκληματικότητας και των ταραχών τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα, μόνο το 2011, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΞΕΕ), «έκλεισαν» στην Αθήνα 18 ξενοδοχεία και σε όλη τη χώρα 127 ξενοδοχεία, μειώνοντας τον αριθμό των ξενοδοχείων κατά 84 και το δυναμικό των κλινών κατά 2.000. Για το 2012, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΞΕΕ κ. Γιώργο Τσακίρη: «[…] 6.000-7.000 ξενοδοχεία μικρής και μεσαίας δυναμικότητας σε όλη τη χώρα απειλούνται με κλείσιμο […]», ενώ τόνισε ότι υπάρχει κίνδυνος «[…] να έχουμε μια ευημερία του αριθμού αφίξεων τουριστών στη χώρα μας σε ένα περιβάλλον πλήρους οικονομικής αναποτελεσματικότητας […]». Αυτό, ωστόσο, που πρέπει να σημειωθεί, καθώς αποτελεί θετική ένδειξη, είναι ότι παρά το «κλείσιμο» των 127 ξενοδοχείων, δημιουργήθηκαν το 2011 43 νέα ξενοδοχεία εκ των οποίων 21 τριών αστέρων και 22 πέντε αστέρων. Ετσι, τα «πεντάστερα» ξενοδοχεία αυξήθηκαν κατά 270% την περίοδο 2000-2011, ενώ η τάση αυτή συνεχίζεται και το 2012 αποτυπώνοντας μια ισχυρή εικόνα βελτίωσης της ποιότητας, ώστε να δημιουργηθούν πόλοι έλξης τουριστών υψηλών εισοδηματικών επιπέδων. Αυτή η στροφή στον ποιοτικό τουρισμό δύναται να συσχετιστεί και με την έμφαση που σταδιακά δίνεται σε μια νέα διάσταση του τουρισμού, τον ιατρικό τουρισμό. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και η πρόταση του ΞΕΕ για τη διενέργεια έξι πιλοτικών προγραμμάτων για την ανάπτυξη και προώθηση ολοκληρωμένων δικτύων ιατρικών υπηρεσιών για ξένους επισκέπτες σε τοπικό επίπεδο. Τα εν λόγω προγράμματα προτείνεται να δομηθούν γύρω από τοπικές νοσοκομειακές μονάδες, εντάσσοντας στο πρόγραμμα πρωτοβάθμια ιατρεία, ξενοδόχους, ταξιδιωτικούς πράκτορες, υπηρεσίες προβολής, μεταφοράς, διασφάλισης ποιότητας, και την τοπική αυτοδιοίκηση. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της εν λόγω μελέτης: «[…] ένας ρεαλιστικά αισιόδοξος στόχος σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα αναφορικά με τον αριθμό τουριστών του ιατρικού τουρισμού είναι η έλευση 100.000 ασθενών το χρόνο, που να δαπανούν κατά μέσο όρο 4.000 ευρώ έκαστος, ποσό που επιμερίζεται σε 3.000 ευρώ σε ιατρικά έξοδα και 1.000 ευρώ σε ξενοδοχειακά και συναφή […]». Σε περίπτωση, ωστόσο, που αναπτυχθεί εντός δεκαετίας η διασυνοριακή φροντίδα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης και χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά οι υποδομές του Εθνικού Συστήματος Υγείας με την αξιοποίηση Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), δύναται, σύμφωνα με τη μελέτη, να «[…] τεθεί στόχος πενταπλάσιος, δηλαδή δύο δισ. ευρώ το χρόνο […]». Οι προσφερόμενες υπηρεσίες μπορεί να είναι σε τομείς, όπως ο επιλεκτικός ιατρικός τουρισμός για εξειδικευμένες ιατρικές παρεμβάσεις από τα τριτοβάθμια νοσοκομεία του ιδιωτικού τομέα, ο αποκαταστατικός και γηριατρικός τουρισμός, ο ιατρικός τουρι-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

∆ύναμη ελληνικών εμπορικών πλοίων

2.150

45.000.000 44.000.000

2.100

43.000.000 2.050

42.000.000 41.000.000

2.000

40.000.000 1.950 39.000.000 1.900

04/09 05/09 06/09 07/09 08/09 09/09 10/09 11/09 12/09 01/10 02/10 03/10 04/10 05/10 06/10 07/10 08/10 09/10 10/10 11/10 12/10 01/11 02/11 03/11 04/11 05/11 06/11 07/11 08/11 09/11 10/11 11/11 12/11 01/12 02/12 03/12 04/12 05/12 06/12 07/12 08/12

38.000.000

Μήνας/Eτος Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

σμός εξωσωματικής και υποβοηθούμενης γονιμοποίησης, τα ξενοδοχεία (και ξενώνες) συνεργαζόμενα με κέντρα αιμοκάθαρσης, οι λουτροπόλεις-τα κέντρα αποκατάστασης, οι προσκείμενες υποδομές φιλοξενίας για τουρισμό ομάδων ειδικών κατηγοριών, η οφθαλμολογία-αισθητική δερματολογία, αλλά και η πλαστική χειρουργική. Στο πλαίσιο, λοιπόν, της ευρύτερης προσπάθειας εκσυγχρονισμού, βελτίωσης και ποιοτικής αναβάθμισης των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών της Ελλάδας οι στόχοι για το 2013, σύμφωνα και με το ΣΕΤΕ, είναι η προσέλκυση 17 εκατ. διεθνών επισκεπτών, η δημιουργία 11 δισ. ευρώ άμεσων εσόδων και η διαμόρφωση 40.000 θέσεων απασχόλησης στον τουριστικό κλάδο. Οπως τονίζεται, «[…] εάν αυτοί οι στόχοι επιτευχθούν, ο τουρισμός θα προσθέσει 1,5% στο ΑΕΠ της χώρας, ανεβάζοντας τη συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ πάνω από 16% και δημιουργώντας ευνοϊκότερες συνθήκες για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας […]». Και για να επιτευχθούν τα αποτελέσματα αυτά, χρειάζεται, αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης της τραπεζικής αγοράς και παγιωθεί η σταθεροποίηση της οικονομίας, να προωθηθούν με ταχύτητα οι απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές, να αναβαθμιστεί η εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό, και παράλληλα, να βελτιωθεί η σχέση ποιότητας-τιμής του εγχώριου τουριστικού προϊόντος. Συνεπώς, ο ελληνικός τουριστικός κλάδος μπορεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες της μελέτης της McKinsey & Company (2011), ώστε με ορίζοντα το 2021 να είναι σε θέση να προσφέρει το 35% της μελλοντικής ανάπτυξης, να συνεισφέρει στο εγχώριο προϊόν με 50 δισ. ευρώ ετησίως και να κατέχει το 40% των νέων θέσεων εργασίας (220.000 νέες θέσεις εργασίας).

ΝΑΥΤΙΛΙΑ

Ο δεύτερος κλάδος της οικονομίας που συνιστά τη «ναυαρχίδα» τόσο σημειολογικά, όσο και ουσιαστικά, είναι η ναυτιλία, η οποία και το 2012 δείχνει να αντιστέκεται στις ισχυρές ελληνικές, αλλά και διεθνείς υφεσιακές πιέσεις. Οπως και το 2011, έτσι και για το 2012 ο ελληνικός στόλος φαίνεται πως θα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός στόλος στον κόσμο με 3.325 πλοία συνδυασμένης χωρητικότητας 227 εκατ. καθαρού βάρους, κατέχοντας περίπου το 15% της παγκόσμιας μεταφορικής δυνατότητας. Τα τελευταία χρόνια, παρά την αρνητική συγκυρία, οι Ελληνες πλοιοκτήτες φαίνεται να επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που δημιουργούνται είτε στην αγορά μεταχειρισμένων πλοίων σε αρκετά ελκυστικές τιμές, είτε στην αγορά νεότευκτων πλοίων τύπου ECO, όπου διαμορφώνονται εξίσου χαμηλές τιμές. Συνεπώς, οι εταιρείες που δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα ρευστότητας και μπορούν να αξιοποιήσουν πηγές χρηματοδότησης διαφαίνεται να εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες. Μόνο το 2011, σύμφωνα με

Αριθμός πλοίων (αριστερά)

Χωρητικότητα (ΚΟΧ) (δεξιά)

τα στοιχεία που παρατέθηκαν στα «Ποσειδώνια 2012», οι Ελληνες εφοπλιστές επένδυσαν συνολικά 8,5 δισ. ευρώ στην κατασκευή νέων πλοίων, ενώ ο αριθμός των μεταχειρισμένων πλοίων που αγοράστηκαν εκτιμάται ότι είναι μεγαλύτερος από αυτόν των νέων παραγγελιών. Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της διαδικασίας ανανέωσης και επέκτασης του ελληνικού στόλου είναι η ποιοτική αναβάθμιση έναντι της ποσοτικής, καθώς, ενώ περιορίζεται ο αριθμός των πλοίων του στόλου, αυξάνεται με αντιστρόφως ανάλογη τάση η χωρητικότητα του στόλου. Δηλαδή, αποσύρονται από το στόλο πλοία περιορισμένης χωρητικότητας και εντάσσονται πλοία αρκετά μεγαλύτερης χωρητικότητας. Ειδικότερα, τον Αύγουστο του 2012 ο αριθμός των πλοίων του ελληνικού στόλου μειώθηκε κατά 3,4% σε σχέση με τον αντίστοιχο αριθμό πλοίων τον Αύγουστο του 2011, ενώ τον ίδιο μήνα η χωρητικότητα αυξήθηκε κατά 2% σε ετήσια βάση (διάγραμμα 18). Συνδυάζοντας, συνεπώς, τους δύο αυτούς δείκτες διαπιστώνουμε ότι ο δείκτης χωρητικότητας ανά πλοίο του στόλου ανήλθε τον Αύγουστο του 2012 στις 22.425 ΚΟΧ από 21.238 ΚΟΧ του Αυγούστου του 2011, παρουσιάζοντας αύξηση 5,6%, ενώ σε σχέση με τον Αύγουστο του 2010 η χωρητικότητα ανά πλοίο παρουσίασε αύξηση της τάξης του 10,3%. Το στοίχημα για το 2013 είναι να συνεχιστεί αυτή η πορεία ανάπτυξης της ναυτιλίας μέσω της αξιοποίησης των ευκαιριών που προκύπτουν στην τρέχουσα δύσκολη ευρωπαϊκή και παγκόσμια συγκυρία. Για την εγχώρια οικονομία η συνέχιση αυτής της αναπτυξιακής πορείας θα μεταφραστεί σε περισσότερες εισπράξεις από την παροχή των υπηρεσιών μεταφορών, οι οποίες κατά την περίοδο 2000-2011 ανήλθαν σε περισσότερα από 150 δισ. ευρώ. Δυστυχώς, όμως, μεγάλο μέρος αυτών των πόρων -περίπου το 40%- δεν παρέμεινε στην εγχώρια οικονομία, αλλά επέστρεψε στο εξωτερικό λόγω της ανάγκης των ναυτιλιακών εταιρειών να απευθύνονται σε εταιρείες του εξωτερικού για συγκεκριμένες ναυτιλιακές υπηρεσίες. Σημαντικό μέρος, συνεπώς, του στοιχήματος της οικονομικής ανάκαμψης για τα επόμενα χρόνια είναι να δημιουργηθούν οι υποδομές και οι επιχειρηματικές συνθήκες, ώστε ο εγχώριος ναυτιλιακός κλάδος να έχει τη δυνατότητα να προσφέρει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, για να περιοριστεί η εκροή πόρων και να καταστεί η Ελλάδα ένα ναυτιλιακό κέντρο αντάξιο του στόλου που διαθέτει. Τα νέα, ωστόσο, δεν είναι αντιστοίχως ενθαρρυντικά και για το τμήμα της εγχώριας ναυτιλίας που σχετίζεται άμεσα με την οικονομική κρίση, την ακτοπλοΐα. Η ύφεση και η συρρίκνωση της ζήτησης δημιούργησαν σημαντικά προβλήματα στον κλάδο της ελληνικής ακτοπλοΐας με αποτέλεσμα την έξοδο τριών βασικών «παικτών» την τελευταία τριετία, σύμφωνα με την έκθεση της XRTC (2012) για την ελληνική ακτοπλοΐα,

66 «[…] με κοινή αιτία την έλλειψη ανταγωνιστικότητας, μη δημιουργικής διοίκησης και περιορισμένων αντανακλαστικών σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις του εξωτερικού περιβάλλοντος […]». Οι συνθήκες που επικρατούν στον κλάδο σε συνδυασμό με το «πάγωμα» των χρηματοδοτικών ροών από τις τράπεζες προς τον κλάδο, δημιουργούν έντονα ασφυκτικές πιέσεις στις ακτοπλοϊκές εταιρείες, η ανάκαμψη των οποίων συνδέεται άρρηκτα με την πορεία της εγχώριας οικονομίας. Ενα άλλο τμήμα του κλάδου της ελληνικής ναυτιλιακής δραστηριότητας με ιδιαίτερη δυναμική και πολλές προοπτικές είναι ο κλάδος της κρουαζιέρας, ο οποίος τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε τα πρώτα διστακτικά βήματα ανάπτυξης μετά και την «πολυτάραχη» απελευθέρωση του cabotage. Ο κλάδος της κρουαζιέρας αποτελεί διεθνώς ένα ταχέως αναπτυσσόμενο τμήμα της παγκόσμιας ναυτιλίας, ξεπερνώντας μέσα σε λίγα χρόνια τους 20 εκατ. τουρίστες το 2011. Σε αυτόν τον κλάδο η Μεσόγειος αποτελεί έναν από τους βασικότερους προορισμούς ή το 75% όσων επέλεξαν κάποια περιοχή της Ευρώπης. Και φυσικά, σημαντική θέση στις προτιμήσεις κατέχει η Ελλάδα. Ομως, η χώρα μας δεν φαίνεται προς το παρόν να έχει αξιοποιήσει αυτή τη διεθνή ζήτηση. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία του European Cruise Council (2012), το 2011 οι επισκέπτες στο λιμάνι του Πειραιά αυξήθηκαν σε σχέση με το 2010 κατά 30%, ένα αποτέλεσμα, ωστόσο, που κρίνεται ως συγκυριακό λόγω των έκρυθμων καταστάσεων και ταραχών σε άλλες περιοχές της Μεσογείου. Η ιδιαιτερότητα της εν λόγω συγκυρίας αποτυπώθηκε στις επιδόσεις του 2012, όπου, σύμφωνα με τον Οργανισμό Λιμένα Πειραιώς (ΟΛΠ), «[…] σε σχέση με την τρέχουσα χρονιά για το πρώτο εννιάμηνο διαφαίνεται ότι το 2012 σε σχέση με το 2011 θα σημειωθεί μείωση επιβατών transit κατά 15% και σε σχέση με το 2010 η αύξηση είναι 13,51%. Η σύγκριση με το 2010 ή και το 2009 είναι αναγκαία, διότι το 2011 υπήρξε μία ‘μοναδική’ χρονιά λόγω των πολιτικών γεγονότων στη Βόρεια Αφρική και δεν πρέπει να λαμβάνεται ως έτος σύγκρισης […]». Βέβαια, το 2010 οι επισκέψεις στο λιμάνι του Πειραιά ήταν αρκετά λιγότερες από αυτές του 2009, συνεπώς, ακόμη δεν είμαστε σε θέση να ισχυριστούμε ότι υπάρχει κάποια τάση. Αυτό που αξίζει να σημειωθεί, όμως, είναι πως υπάρχουν τεράστια περιθώρια βελτίωσης, αλλά και διαμόρφωσης μιας σταθερής αυξητικής τάσης στον κλάδο της κρουαζιέρας. Και αυτό διότι η απόκλιση μεταξύ του τουριστικού ενδιαφέροντος της Ελλάδας και των εσόδων που αποκομίζει από την κρουαζιέρα είναι μεγάλη. Ειδικότερα, η Ελλάδα μαζί με την Ιταλία και την Ισπανία είναι οι χώρες που συγκεντρώνουν περίπου το 60% των επισκέψεων της κρουαζιέρας στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα να αντιστοιχούν σε καθεμία από αυτές τις χώρες 5-6 εκατ. επισκέψεις ετησίως. Αντιθέτως, τα έσοδα στην περίπτωση της Ελλάδας, σύμφωνα με τα στοιχεία για το 2011 του European Cruise Council, από τις δαπάνες που πραγματοποιούνται στον ευρωπαϊκό κλάδο της κρουαζιέρας ανέρχονται μόλις στο 4% του συνόλου των εσόδων (περίπου στα 600 εκατ. ευρώ), όταν τα αντίστοιχα της Ιταλίας ανέρχονται στο 30% και της Ισπανίας στο 9%. Αυτή η μεγάλη αναντιστοιχία οφείλεται στο γεγονός ότι η Ελλάδα, αν και αποτελεί έναν ιδιαίτερα ελκυστικό προορισμό, δεν αποτελεί ακόμη σημείο εκκίνησης της κρουαζιέρας. Συγκεκριμένα, παρόλο που το 2011 η Ελλάδα αποτελούσε τον προορισμό για το 17% (4.780.000) του συνόλου των επισκεπτών, από τα λιμάνια της επιβιβάστηκε για κρουαζιέρα μόλις το 5,6% (313.000) του συνόλου των επισκεπτών. Αυτό δημιουργεί αρκετά «διαφυγόντα» κέρδη, καθώς η μέση δαπάνη ανά επιβάτη στα λιμάνια επιβίβασης υπολογίζεται στα 600 ευρώ, ενώ στα λιμάνια διέλευσης στα 80 ευρώ. Σύμφωνα με μελέτη της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (ΕΤΕ), εάν η Ελλάδα καταφέρει να αυξήσει την κίνηση στα λιμάνια της ως λιμάνια επιβίβασης, ώστε «[…] τα 2/3 των επιβατών που επισκέπτονται την Ελλάδα να ξεκινούν από ελληνικά λιμάνια, η αύξηση της διεθνούς ζήτησης θα μπορούσε να εκτινάξει τα ετήσια έσοδα από την κρουαζιέρα σε επίπεδο κοντά στα δύο δισ. ευρώ το 2016 […]». Το στοίχημα, λοιπόν, για το 2013 είναι να διαμορφωθούν αυτές οι προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη του κλάδου της κρου-

αζιέρας στην Ελλάδα. Προς την κατεύθυνση αυτή προσδοκίες για θετικά αποτελέσματα δημιουργούν η νομοθετική ρύθμιση στο δεύτερο τρίμηνο του 2012 για την πλήρη άρση του cabotage, το επενδυτικό πρόγραμμα του ΟΛΠ για την περίοδο 2012-2016 που περιλαμβάνει δαπάνες ύψους 500 εκατ. ευρώ που αφορούν στον κλάδο της κρουαζιέρας, και το επικείμενο εθνικό σχέδιο για την κρουαζιέρα του υπουργείου Ναυτιλίας και Τουρισμού που θα αφορά -σύμφωνα με πρόσφατες διακηρύξεις- σε επενδύσεις σε λιμενικές υποδομές, με υψηλού επιπέδου παροχές, σύγχρονους τερματικούς σταθμούς και θεσμοθετημένες συνεργασίες σε όλα τα επίπεδα διοίκησης. Το σίγουρο είναι ότι πολλά μπορούν να γίνουν, για να αυξηθούν από το 2013 και έπειτα τα οφέλη από μία αγορά στην οποία δύναται να συνεργαστούν οι δύο πιο ανταγωνιστικοί κλάδοι της ελληνικής οικονομίας.

TΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Ενας από τους κλάδους με ιδιαίτερη αναπτυξιακή δυναμική, αλλά και προοπτικές τα τελευταία χρόνια είναι αυτός των τηλεπικοινωνιών και ειδικότερα, της κινητής τηλεφωνίας και του ευρυζωνικού διαδικτύου. Ετσι, αν και έχει πληγεί καθοριστικά από τη συρρίκνωση της εσωτερικής ζήτησης, λόγω της μεγάλης και παρατεταμένης ύφεσης, ο κύκλος εργασιών, παρά την πτωτική πορεία που διέγραψε αρχικά, παρουσιάζει σημάδια σταθεροποίησης. Συγκεκριμένα, ο δείκτης του κύκλου εργασιών στις τηλεπικοινωνίες κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2012 διαμορφώθηκε στις 79 μονάδες που είναι οριακά υψηλότερος από το επίπεδο της αντίστοιχης περιόδου του 2011, ενώ η εν λόγω περίοδος παρουσιάζει αυξημένο κύκλο εργασιών σε σχέση με τα δύο προηγούμενα τρίμηνα κατά 4,6% (διάγραμμα 19). Η άρρηκτη διασύνδεση του κλάδου με την υψηλή τεχνολογική πρόοδο και την καινοτομία καθιστά ως βασικούς αναπτυξιακούς πυλώνες του κλάδου των τηλεπικοινωνιών την ευρυζωνική αγορά και την κινητή τηλεφωνία.

∆είκτης κύκλου εργασιών στις τηλεπικοινωνίες

100 97,5

95,8

97,8

97,2

91,2

87,7

90,3 75,1

75,6

75,5

60 40 20 0

I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Αναφορικά με την ευρυζωνική αγορά, η ευρύτερη ανοδική πορεία που ξεκίνησε στο δεύτερο μισό της πρώτης δεκαετίας του 2000 συνεχίζεται και τα τελευταία χρόνια με αρκετά χαμηλότερους, όμως, ρυθμούς. Συγκεκριμένα, αξίζει να σημειωθεί ότι το 2004 η διείσδυση της ευρυζωνικότητας (στον πληθυσμό) στην Ελλάδα ήταν μόλις 0,1%, ενώ στις αρχές του 2009 έφτασε κοντά στο 13% και στο 2011 στο 21,6%, τοποθετώντας τη χώρα στην 21η θέση της Ευρωπαϊκής Ενωσης (1η η Ολλανδία με 40,6%). Η ανοδική αυτή τάση διατηρήθηκε, αν και περιορισμένη, και το 2012, καθώς το πρώτο εξάμηνο του έτους η διείσδυση της ευρυζωνικότητας διαμορφώθηκε στο 22,6%, ανεβάζοντας την κατάταξη της Ελλάδας στη 19η θέση μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οι συνδέσεις στην ευρυζωνική αγορά ανήλθαν τον Ιούνιο του 2012 στις 2,56 εκατ. συνδέσεις έναντι 2,50 εκατ. συνδέσεων στο τέλος του Μαρτίου του 2012 και 2,35 εκατ. συνδέσεων στο τέλος του Ιουνίου του 2011. Ειδικότερα, σύμφωνα και με τα στοιχεία της Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ), η αύξηση της διεισδυτικότητας της ευρυζωνικότητας στον πληθυσμό κατά το δεύτερο τρίμη-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013 νο του 2012 μεταφράζεται σε αύξηση κατά 0,4 γραμμές ανά 100 κατοίκους. Αυτή η ανοδική τάση σχετίζεται άμεσα και με την άνθηση της αγοράς κινητής ευρυζωνικότητας -που δεν συνυπολογίζεται στην ευρυζωνική διείσδυση- με τον αριθμό των ενεργών συνδρομητών κινητών τηλεπικοινωνιών 3ης γενιάς (3G) που αξιοποιούν τις εν λόγω υπηρεσίες δεδομένων να ανέρχεται στους 4,47 εκατ. συνδρομητές. Το επίπεδο αυτό μεταφράζεται σε διείσδυση στον πληθυσμό κατά 39,6%, ενώ από αυτούς τους συνδρομητές, σύμφωνα με την ΕΕΤΤ, οι 391.099 κάνουν χρήση καρτών πρόσβασης στο διαδίκτυο με τη χρήση laptop ή άλλων φορητών υπολογιστών μέσω δικτύων 3G. Παράλληλα, έχει ξεκινήσει η σταδιακή ανάπτυξη δικτύου 4ης γενιάς (4G) τεχνολογίας Long Term Evolution (LTE), ενώ στα τέλη του 2012 μεγάλη εταιρεία τηλεπικοινωνιών ξεκίνησε την πιλοτική διάθεση του νέου τηλεπικοινωνιακού δικτύου υψηλών ταχυτήτων, κάνοντας βήματα προς την εμπορική διάθεση υπηρεσιών 4G. Η αγορά, συνεπώς, με τις περισσότερες αναπτυξιακές δυνατότητες είναι αυτή της κινητής τηλεφωνίας, η οποία, αν και έχει επηρεαστεί από την καθίζηση της ιδιωτικής ζήτησης και τις ευρύτερες επιπτώσεις της ύφεσης, δεν φαίνεται να έχει απολέσει τη δυναμική της, η οποία κατά τις περίπου δύο δεκαετίες της ανάπτυξής της χαρακτηρίστηκε από τις μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές και δίκτυο συνολικού ύψους 6,5 δισ. ευρώ. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη μελέτη της Ενωσης Εταιρειών Κινητής Τηλεφωνίας σε συνεργασία με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και την ICAP, ο κλάδος των κινητών επικοινωνιών την περίοδο 2000-2010 συνεισέφερε κατά 9,2% στην ανάπτυξη της χώρας, συνιστώντας τον 7ο πιο σημαντικό κλάδο της εγχώριας οικονομίας. Αναπόφευκτα, η συρρίκνωση της ιδιωτικής κατανάλωσης και της ευρύτερης οικονομικής δραστηριότητας τα τελευταία χρόνια -μιας και πρόκειται για αγαθά και υπηρεσίες που αγγίζουν σε ορισμένες περιπτώσεις τα όρια της πολυτέλειας- συνέβαλαν στη μείωση της δραστηριότητας της αγοράς κινητών τηλεπικοινωνιών.

Eσοδα ∆ημοσίου από τέλη στην κινητή τηλεφωνία

71,5

69,89

80,05

79,44

73,75

94,01

86,97

78,82

73,69

59,99

58,59

61,04

90,17

94,08

100

104,1

120

20 0

I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012 III 2012

Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών και Τράπεζα της Ελλάδος

Συγκεκριμένα, ο κύκλος εργασιών παρουσίασε μείωση το 2011 κατά 12,6%, η οποία είναι και η μεγαλύτερη, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕΚΤ, μεταξύ των κρατών-μελών του Νότου της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το ενθαρρυντικό, ωστόσο, είναι ότι η μείωση αυτή είναι μικρότερη από την αντίστοιχη του 2010 που είχε φτάσει το 16,2%, ενώ στα συγκρινόμενα κράτη-μέλη η τάση της μείωσης είναι ανοδική, κάτι που επιβεβαιώνεται και από τα στοιχεία του 2012. Ειδικότερα, τα λεπτά ομιλίας, συνεχίζοντας την τάση των προηγουμένων ετών, μειώνονται, αποτυπώνοντας και μια διάθεση εξορθολογισμού της κατανάλωσης των υπηρεσιών της αγοράς από τους πολίτες, ενώ αντίθετα εμφανίζεται μια σταδιακή αύξηση του αριθμού των συνδρομητών. Η κατάσταση αυτή, στην περίπτωση της Ελλάδας, αποτυπώνεται άμεσα στα έσοδα του Δημοσίου από τα τέλη στην κινητή τηλεφωνία, τα οποία παρουσιάζουν σημαντική μείωση, παρά την αύξηση της επιβάρυνσης τα προηγούμενα χρόνια. Το τρίτο τρίμηνο του 2012 τα έσοδα ανήλθαν στα 71,5 εκατ. ευρώ, σημειώνοντας μικρή αύξηση σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του έτους και μεί-

ωση κατά 10% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2011 (διάγραμμα 20). Η ετήσια μείωση του τρίτου τριμήνου του 2012 είναι μικρότερη από την αντίστοιχη αυτού του 2011, που ήταν 12%, ενώ φαίνεται πως η πτωτική πορεία σταδιακά ανακόπτεται. Αξίζει, φυσικά, να σημειωθεί ότι οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην αγορά κινητών τηλεπικοινωνιών, παρά τις πιέσεις σε όρους κερδοφορίας και κύκλου εργασιών που δέχονται, παρουσιάζουν διάθεση συνέχισης των επενδύσεων που είχαν ξεκινήσει τα προηγούμενα χρόνια. Ετσι, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕΚΤ, το 2011 ο κλάδος «[…] επένδυσε συνολικά 350 εκατ. ευρώ σε υποδομές και συνεισέφερε, άμεσα και έμμεσα, κατά 3,4% στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας. Ταυτόχρονα, το ίδιο έτος ο κλάδος συνεισφέρει άμεσα και έμμεσα με 56.000 θέσεις εργασίας στο σύνολο της οικονομίας […]», ενώ η δραστηριότητα του κλάδου επιβαρύνεται και από το φορολογικό περιβάλλον, καθώς «[…] η Ελλάδα παρουσιάζει σήμερα την υψηλότερη συνολική φορολόγηση υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας στην Ευρώπη. Οι έμμεσοι φόροι επιβαρύνουν τους λογαριασμούς κινητής τηλεφωνίας από 37% έως 48% […]». Η δυναμική του κλάδου καθορίζεται, φυσικά, και από μία σειρά συνδεόμενους καινοτόμους κλάδους, όπως τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης, οι ταμπλέτες και λοιπές συσκευές, η κινητή διαφήμιση και οι κινητές πληρωμές, που παρουσιάζουν διεθνώς έντονη κινητικότητα και ανάπτυξη. Ειδικότερα, μεγάλο μέρος των χρηστών του Facebook -τουλάχιστον το 50%- συνδέεται στο δίκτυο μέσω των κινητών του συσκευών σε καθημερινή βάση, ενώ τα έσοδά του από κινητές υπηρεσίες και κινητή διαφήμιση συνεχώς πολλαπλασιάζονται. Παράλληλα, εταιρείες όπως η Visa, η Google και η Microsoft, εισέρχονται δυναμικά μέσω έρευνας και επενδύσεων στο πεδίο των πληρωμών μέσω κινητής τηλεφωνίας, ενώ πολλές νεοϊδρυθείσες εταιρείες λογισμικών και εφαρμογών κινητής τηλεφωνίας προσελκύουν σε σημαντικό βαθμό το ενδιαφέρον μεγάλων επενδυτικών ομίλων. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ειδικότερα, έχει διαμορφωθεί ένα cluster επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην ανάπτυξη εφαρμογών για την κινητή τηλεφωνία, δίνοντας έμφαση στην εξωστρέφεια και την καινοτομία. Ο συγκεκριμένος κύκλος εργασιών, σύμφωνα με την ΕΕΚΤ, ανέρχεται σε 300 εκατ. ευρώ και είναι εξωστρεφής, καθώς οι μεγάλες εταιρείες κάνουν έως και 80%-85% του τζίρου τους στο εξωτερικό. Παράλληλα, ο κλάδος παρουσιάζει και μεγάλη προοπτική, καθώς οι μεγάλες επιχειρήσεις του επενδύουν 25%-30% σε έρευνα και ανάπτυξη, διαθέτοντας περίπου 20%-25% του προσωπικού τους στο πεδίο αυτό. Το στοίχημα, συνεπώς, του κλάδου των τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα για το 2013 είναι να συνεχιστεί αυτή η πορεία εξέλιξης και ανάπτυξης, συνιστώντας έναν αξιοσημείωτο μοχλό εγχώριας μεγέθυνσης, ενώ προς την κατεύθυνση αυτή κρίσιμη θα ήταν και η αρωγή της πολιτείας τόσο σε θεσμικό, όσο και σε φορολογικό επίπεδο, στο πλαίσιο πάντα των ευρύτερων δημοσιονομικών συνθηκών και των περιθωρίων που αυτές αφήνουν.

ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ

Ο κλάδος, ωστόσο, της οικονομίας που -για αρκετούς αναλυτές- εμπεριέχει ιδιαίτερα συγκριτικά πλεονεκτήματα που θα επιτρέψουν τη διατηρήσιμη ανάκαμψη της πρωτογενούς παραγωγικής διαδικασίας, αλλά και τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιφερειακής οικονομίας είναι ο αγροτικός κλάδος. Κατά την τρέχουσα περίοδο παρατεταμένης εγχώριας κρίσης, ο κλάδος της αγροτικής δραστηριότητας συνιστά ένα πεδίο τόσο προσέλκυσης νέων -με υψηλή κατάρτιση και τεχνογνωσίαεπαγγελματιών-αγροτών που ξεφεύγουν από το «παραδοσιακό» προφίλ του Ελληνα αγρότη, όσο και ανάπτυξης παραγωγικών αλλά και εμπορικών δραστηριοτήτων που δύνανται να μεγεθύνουν τον εξωστρεφή προσανατολισμό του εγχώριου αγροτικού κλάδου. Δυστυχώς, όμως, η ανάλυση των εξελίξεων και των τάσεων στον αγροτικό κλάδο περιορίζεται από τις αδυναμίες διάθεσης έγκαιρων στατιστικών δεδομένων, κάτι που επηρεάζει σημαντικά το σχεδιασμό και την αξιολόγηση της σχετιζόμενης πολιτικής.

68 Η σημασία, λοιπόν, του αγροτικού κλάδου στην εγχώρια οικονομία διαφαίνεται να ενδυναμώνεται από τις τρεις ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ που είχε μειωθεί το 2009 και τις 3,3 ποσοστιαίες μονάδες του 2010, χωρίς, όμως, να παρουσιάζει μεγάλη άνοδο, αν και παραμένει στο υψηλότερο επίπεδο μεταξύ των παλαιών 15 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Εκθεσης «Πρόσφατες Εξελίξεις στην Αγροτική Οικονομία της Ελλάδος» (7/2012) της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΠΑΣΕΓΕΣ), το 70% της εγχώριας αγροτικής παραγωγής αφορά στη γεωργική δραστηριότητα (δημητριακά, λαχανικά, κηπευτικά, οπώρες, ελαιόλαδο, κά.) και το 30% στην κτηνοτροφική δραστηριότητα (ζωική παραγωγή και γάλα). Το σύνολο της εγχώριας παραγωγής αποτελεί περίπου το 3% -με οικονομικούς όρους- της παραγωγής της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ειδικότερα, μεγάλο μέρος της εγχώριας γεωργικής παραγωγής αφορά σε λαχανικά και κηπευτικά προϊόντα (17,5%) και οπωροκηπευτικά προϊόντα (17%). Αξίζει, επίσης, να τονιστεί ότι το πεδίο παραγωγής που κατέχει μακράν το μεγαλύτερο μερίδιο στη συνολική ευρωπαϊκή παραγωγή είναι αυτό του ελαιολάδου, το οποίο, συγκεκριμένα, αποτελεί -σε οικονομικούς όρους- το 17% της συνολικής ευρωπαϊκής παραγωγής, αν και μόλις το 7% της εγχώριας, καταδεικνύοντας αφενός την ιδιαίτερη ανταγωνιστικότητα του εν λόγω προϊόντος σε σχέση με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά, και αφετέρου τις σημαντικές προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξής του. Στο σύνολό της η εγχώρια αγροτική παραγωγή δεν φαίνεται να δύναται να ανταποκριθεί στην εσωτερική ζήτηση, καθώς το ποσοστό αυτάρκειας, σύμφωνα με τη μελέτη «Αυτάρκεια Αγροτικών Διατροφικών Προϊόντων» της ΠΑΣΕΓΕΣ (8/2012), διαμορφώθηκε στο 91,5% το 2011 από 94% που ήταν το 2010. Η μεγαλύτερη αυτάρκεια εντοπίζεται στα προϊόντα φυτικής παραγωγής, όπου το εν λόγω ποσοστό ανήλθε στο 96% το 2011 (από 99% το 2010), ενώ η αυτάρκεια των προϊόντων ζωικής παραγωγής και αλιείας διαμορφώθηκε στο 76% το 2011, παρουσιάζοντας μικρή αύξηση κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Αναφορικά με την ανάλυση της αυτάρκειας, τα προϊόντα με παραγωγή που κυμαίνεται σε ποσοστά υπερεπάρκειας και η οποία κατευθύνεται με σημαντικό βαθμό ανταγωνιστικότητας στο εξωτερικό είναι, σύμφωνα με τα στοιχεία για την περίοδο 2010-2011, οι ελιές (996%), τα πορτοκάλια (190%), η φέτα (156%), το ελαιόλαδο και άλλα. Ωστόσο, ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η εικόνα στην κτηνοτροφική παραγωγή, και συγκεκριμένα στη χοιροτροφία και τη βοοτροφία, καθώς το ποσοστό αυτάρκειας σε χοιρινό κρέας και σε βόειο κρέας μειώθηκε στο 35% και 29% αντίστοιχα το 2011, καταγράφοντας πτώση σε όρους αυτάρκειας περίπου 7% σε ετήσια βάση. Αντίστοιχη είναι και η εικόνα στην παραγωγή του αγελαδινού γάλακτος. Η εξέλιξη αυτή σε συνδυασμό τόσο με τα χρόνια προβλήματα ρευστότητας και υπερχρέωσης που αντιμετωπίζουν οι κτηνοτροφικές επιχειρήσεις των προαναφερθέντων κλάδων (ως αποτέλεσμα παθογενειών της κρατικής παρέμβασης και έντονων στρεβλώσεων στη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος τα προηγούμενα χρόνια), όσο και το ιδιαιτέρως υψηλό κόστος παραγωγής κλονίζουν τη βιωσιμότητα δύο σημαντικών πεδίων της εγχώριας κτηνοτροφικής παραγωγής. Ως προς τον τελευταίο επιβαρυντικό λόγο, μία απάντηση είναι η πρωτοβουλία της Ενωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΕΑΣ) Βόλου για την καθιέρωση της συμβολαιακής γεωργίας μεταξύ των αγροτών καλλιεργητών καλαμποκιού και κριθαριού και των κτηνοτρόφων αγοραστών. Πρόκειται, δηλαδή, για μία πρωτοβουλία που επιδιώκει «[…] να παρακαμφθεί ο ρόλος των καρτέλ και να εξασφαλιστεί μια λογική τιμή πώλησης των προϊόντων τους από την πλευρά των πρώτων και μια εξίσου λογική τιμή αγοράς των προϊόντων αυτών από την πλευρά των κτηνοτρόφων […]». Η εγχώρια παραγωγή έχει ανάγκη από τέτοιες πρωτοβουλίες -και ενδεχομένως, άλλες που θα βοηθήσουν στην ενίσχυση της ρευστότητας και στην απομόχλευση των κτηνοτροφικών επιχειρήσεων-, ώστε και τα παραγωγικά πεδία που απευθύνονται στην εγχώρια κατανάλωση να αναπτύξουν αντίστοιχη δυναμική με τα εξω-

στρεφή πεδία της αγροτικής παραγωγής. Η τάση ενδυνάμωσης της εξωστρέφειας της εγχώριας αγροτικής παραγωγής συνεχίστηκε και το 2012, σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών για το πρώτο οκτάμηνο του έτους, καθώς οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων έφτασαν περίπου στα τρία δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση 9,2% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2011, με αποτέλεσμα οι εν λόγω εξαγωγές να καλύπτουν το 26,6% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών. Αντίθετα, οι εισαγωγές αγροτικών προϊόντων την ίδια περίοδο μειώθηκαν σε ετήσια βάση κατά 6,3%, οδηγώντας σε περιορισμό του ελλείμματος του ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων κατά 40% ή 500 εκατ. ευρώ. Πρόκειται για μια εξέλιξη που θα επιδράσει θετικά και στα επίπεδα αυτάρκειας της εγχώριας παραγωγής, μιας και το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης των εισαγωγών αφορά σε «τρόφιμα και ζώα ζωντανά». Η διαφαινόμενη δυναμική, οι εργασιακές και κοινωνικές ευκαιρίες που προκύπτουν αλλά και το υψηλό κόστος διαβίωσης στα αστικά κέντρα που έχουν επιβαρυνθεί από τη μεγάλη ύφεση ωθούν όλο και περισσότερους πολίτες, κυρίως νέους, στην ελληνική περιφέρεια και την αγροτική παραγωγή. Ειδικότερα, σύμφωνα με τον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, στα μέσα του Νοεμβρίου του 2012, «[…] τους τελευταίες τρεις μήνες, αυξήθηκε κατά 7% η απασχόληση των ανθρώπων στη γεωργία […], και […] 7% ήταν η συνολική πτώση των απασχολουμένων στη γεωργία τα τελευταία πέντε χρόνια. Τώρα ισοφαρίστηκε. Με τα προγράμματα που 'τρέχουν' στο υπουργείο ήδη έχουμε στηρίξει 10.000 νέους αγρότες. Ενώ έχουμε και πρόγραμμα διανομής γης σε νέους αγρότες και ήδη πήραν χωράφια περίπου 4.000 νέοι δικαιούχοι. Το ανώτατο όριο για κάποιον είναι τα 100 στρέμματα […]». Απομένει, συνεπώς, αυτή η άνθηση του παραγωγικού ενδιαφέροντος να συνοδευτεί με μία σειρά από άλλες πρωτοβουλίες, όπως η διαφοροποίηση και η επικέντρωση της στρατηγικής προϊόντων και marketing, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας μέσω οικονομιών κλίμακας, η διασφάλιση της διείσδυσης και της παρουσίας σε ξένες αγορές και η ανάπτυξη των επαγγελματικών δυνατοτήτων των αγροτών. Πρόκειται για άξονες που θα επηρεάσουν θετικά, σύμφωνα με μελέτη της McKinsey & Company (2011), τη συμβολή του αγροτικού κλάδου στο ΑΕΠ της χώρας, αυξάνοντας τη συνεισφορά του κατά 4,5 δισ. ευρώ, και στην απασχόληση, δημιουργώντας 140.000 νέες θέσεις εργασίας. Το στοίχημα, λοιπόν, για το 2013 είναι να καταφέρει ο αγροτικός κλάδος να αποτελέσει βασικό πυλώνα αναδιάρθρωσης του παραγωγικού και αναπτυξιακού μοντέλου της χώρας και να ξεπεράσει τις «επιδοματικές» λογικές του παρελθόντος.

ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Ο κλάδος της ενέργειας ανταποκρίνεται στη φύση του εγχώριου παραγωγικού μοντέλου, αλλά και στις τάσεις που διαμορφώνονται τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζοντας ενδείξεις σύγκλισης με τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Ωστόσο, οι επιδόσεις του κλάδου επηρεάζονται άμεσα τόσο από τις επιπτώσεις του μεγάλου δημοσιονομικού εγχειρήματος, με τις επιπτώσεις που αυτό έχει επιφέρει στην καταναλωτική ζήτηση ακόμη και για σχετικά αναγκαία αγαθά, όσο και από τις ευρύτερες συνέπειες της καθίζησης της οικονομικής και παραγωγικής δραστηριότητας. Τα νέα δεδομένα οδήγησαν τους καταναλωτές και τους οικονομικούς δρώντες στην αναζήτηση λιγότερο ενεργοβόρων διαδικασιών κατανάλωσης και παραγωγής, ενώ αισθητή είναι και η στροφή σε εναλλακτικές εκδοχές παραγωγής ενέργειας. Ετσι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, η ένταση ενέργειας της οικονομίας διαμορφώθηκε το 2010 στις 147 μονάδες, παρουσιάζοντας μείωση 2,8% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι το επίπεδο ενεργειακής έντασης της ελληνικής οικονομίας έχει σχεδόν συγκλίνει με το αντίστοιχο του μέσου όρου της ευρωζώνης, ενώ είναι αρκετά χαμηλότερο του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ενωσης (διάγραμμα 21). Προς την κατεύθυνση αυτή συνέβαλαν, μεταξύ άλλων, ο προσανατολισμός της παραγωγικής διαδικασίας πολλών επιχειρήσεων και οργανισμών, υπό την αρωγή της κοινοτικής νομοθεσίας αλλά και των πόρων αυτής, σε μεθόδους εξοικο-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

2007

ΕΕ - 27

2008

2009

2010

Ευρωζώνη

Ελλάδα

Φυσικά, σε μία οικονομία, όπως η Ελλάδα, που δεν διαθέτει -ή δεν εκμεταλλεύεται ακόμη- τις πηγές των ενεργειακών πόρων που κυριαρχούν στο ενεργειακό της ισοζύγιο (βλ. πετρέλαιο) ή δεν αξιοποιεί στο έπακρον τις εγχώριες ενεργειακές δυνατότητες (βλ. ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια, κά.), είναι αναμενόμενο -παρά την όποια μείωση της έντασης ενέργειας της οικονομίας- η ενεργειακή της εξάρτηση να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα, και δη υψηλότερα από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Επομένως, το 2010 το μερίδιο των καθαρών εισαγωγών επί της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας διαμορφώθηκε στο 69%, όσο περίπου ήταν και το 1999, πριν από την ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ (διάγραμμα 22). Αυτό, ωστόσο, που αξίζει να υπογραμμιστεί είναι ότι οι οικονομίες της Ευρωζώνης που έχουν πληγεί περισσότερο από την τρέχουσα κρίση είναι αυτές που παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα ενεργειακής εξάρτησης. Ο συσχετισμός, συνεπώς, της υψηλής ενεργειακής εξάρτησης μίας οικονομίας, όπως η Ελλάδα, με την έντονη ευαισθησία στις διεθνείς οικονομικές διαταραχές, καταδεικνύει με σαφήνεια τη σημασία που έχει για την ανθεκτικότητα και την ανταγωνιστικότητα μίας οικονομίας η ικανότητά της να παράγει ενέργεια ή τουλάχιστον να επιμερίζει την άντληση ενεργειακών πόρων μεταξύ διάφορων ενεργειακών αγορών.

Ενεργειακό μείγμα

60% 50% 40% 30% 20% 10%

Ενεργειακή εξάρτηση

100

75,4

82,8

80,9

83,8

82,9

81,9

79,4

76,7

74,5

69,1

69,5 53,9 46,1

52,7

67,8

88 81,2

85,6

Πηγή: Eurostat

20 0

EE-27

Iρλανδία

Ελλάδα

Ισπανία

Πηγή: Eurostat (το μερίδιο των καθαρών εισαγωγών επί της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας)

Ιταλία 1998

Πορτογαλία 2009

2010

Τα υψηλότερα σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο επίπεδα ενεργειακής εξάρτησης της Ελλάδας αποδίδονται στη σημαντική εξάρτηση του εγχώριου ενεργειακού μείγματος από το πετρέλαιο, καθώς αποτελεί περισσότερο από το 50% των πόρων που αξιοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας. Πρόκειται για μία ιδιαιτέρως αρνητική κατά-

Πετρέλαιο

Στερεά καύσιμα

Φυσικό αέριο

7,5%

Πηγή: Eurostat (κιλό ισοδύναμο του πετρελαίου ανά 1.000 ευρώ)

2006

6,1%

2005

5,3%

2004

11,2%

2003

9,7%

2002

4,5%

2001

27,3%

100

27,5%

150

31,8%

200

55,5%

Ενταση ενέργειας της οικονομίας

52,2%

σταση σε περιόδους κρίσης, όπως η τρέχουσα για την ελληνική οικονομία, καθώς λόγω της ρευστότητας και αφερεγγυότητας της οικονομίας οι πιστώσεις και οι συναλλαγές με τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες καθίστανται ιδιαίτερα δύσκολες, συρρικνώνοντας την προσφορά της διεθνούς ενεργειακής αγοράς. Το πρόβλημα προσφοράς ενισχύεται είτε από καθυστερήσεις (ή ακυρώσεις) σε εθνικά έργα που θα ενίσχυαν τη θέση της χώρας στο διεθνή ενεργειακό χάρτη (βλ. αγωγοί, κλπ.), είτε από αρνητικές διεθνείς εξελίξεις με πετρελαιοπαραγωγικές χώρες. Ειδικότερα, το 2010 η παραγωγή ενέργειας από πετρέλαιο ανήλθε στο 52,2% της συνολικής παραγωγής, παρουσιάζοντας μείωση σε ετήσια βάση κατά περίπου 6% (διάγραμμα 23). Η μείωση αυτή, ως ένα βαθμό, αντισταθμίζεται από τις εισαγωγές φυσικού αερίου, καθώς ο εν λόγω εισαγόμενος ενεργειακός πόρος κερδίζει συνεχώς έδαφος στο εγχώριο ενεργειακό μείγμα. Συγκεκριμένα, το 2010 η παραγόμενη ενέργεια από φυσικό αέριο αποτέλεσε το 11,2% της συνολικής παραγόμενης ενέργειας, σημειώνοντας αύξηση -σε όρους μεριδίου του μείγματος- 15,4% σε σχέση με το 2009. Αυτή η σχέση υποκατάστασης εντοπίζεται και στη διαχρονική ανάλυση των μεγεθών, καθώς σε σχέση με το 1999 το μερίδιο του πετρελαίου στο ενεργειακό μείγμα μειώθηκε κατά 10,3% και το αντίστοιχο του φυσικού αερίου αυξήθηκε κατά 149%. Βέβαια, οι διαδικασίες που έχουν ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια για τη διερεύνηση ύπαρξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στον ελλαδικό χώρο έχουν δημιουργήσει έντονες προσδοκίες για μελλοντική συρρίκνωση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας, κυρίως σχετικά με τους πόρους που εισάγει. Ομως, ακόμη και μετά την ευόδωση των εν λόγω προσπαθειών, η στιγμή που αυτή η «ανακάλυψη» θα συνεισφέρει στην ενεργειακή απεξάρτηση της χώρας είναι ακόμη μακριά.

58,2%

νόμησης ενέργειας και πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον, και η αναζήτηση τρόπων απεξάρτησης της παραγωγής από τις συνεχείς αυξήσεις στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου.

ΑΠΕ 1999

2009

2010

Τα χαμηλότερα, όμως, επίπεδα ενεργειακής εξάρτησης της Ελλάδας σε σχέση με τα άλλα κράτη-μέλη της περιφέρειας της ευρωζώνης αποδίδονται στο μερίδιο των εγχώριων πόρων που αξιοποιούνται στην παραγωγή ενέργειας και ειδικότερα στα στερεά καύσιμα, καθώς η παραγωγή άνθρακα και λιγνίτη στην Ελλάδα αποτελεί την κυρίαρχη εγχώρια ενεργειακή πηγή. Συγκεκριμένα, το μερίδιο της πρωτογενούς παραγωγής άνθρακα και λιγνίτη επί του συνόλου της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας παραμένει περίπου στο 80%, την ώρα που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι κοντά στο 20% και ο αντίστοιχος της ευρωζώνης αρκετά χαμηλότερα. Η ενεργειακή αξιοποίηση, λοιπόν, της εξόρυξης άνθρακα και λιγνίτη αποτέλεσε το 2010 το 27% του εγχώριου ενεργειακού μείγματος. Το γεγονός αυτό καθιστά τη χώρα μία από τις τελευταίες ευρωπαϊκές χώρες που βασίζει σε τόσο υψηλό βαθμό το ενεργειακό της μείγμα σε μία ιδιαίτερη επιβαρυντική για το περιβάλλον πηγή, για την οποία, βέβαια, έχουν δαπανηθεί σημαντικά χρηματικά ποσά για την τοποθέτηση στις λιγνιτικές μονάδες ειδικών φίλτρων περιορισμού της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης.

70 Ωστόσο, σταδιακά εντοπίζεται, όπως και σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, μία τάση ενεργειακής απεξάρτησης από τον άνθρακα και το λιγνίτη, πραγματοποιώντας μια ποιοτική στροφή στο πλαίσιο, φυσικά, επίμονων κοινοτικών κατευθυντήριων γραμμών και πολιτικών, σε ενεργειακούς πόρους και τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας που είναι φιλικότερες προς το περιβάλλον. Σε σχέση, λοιπόν, με τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η σημασία των στερεών καυσίμων στο ενεργειακό μείγμα έχει μειωθεί κατά 14%. Η ποιοτική στροφή μεταφράζεται στην όλο και μεγαλύτερη αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στη διαδικασία παραγωγής ενέργειας, οδεύοντας σταδιακά περίπου στο 20% της πρωτογενούς παραγωγής ενέργειας. Ειδικότερα, το 2010 οι ΑΠΕ κατείχαν το 7,5% του ενεργειακού μείγματος, σημειώνοντας αύξηση -σε όρους μεριδίου του ενεργειακού μείγματος- 23% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, και 41% σε σύγκριση με τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Αυτή η ενεργειακή στροφή της Ελλάδας προς τις ΑΠΕ αποτελεί ένδειξη εντεινόμενου βηματισμού της χώρας προς τη σταδιακή αντικατάσταση επιβλαβών για το περιβάλλον και αρνητικών για την ενεργειακή απεξάρτηση πρακτικών και επιλογών παραγωγής ενέργειας. Και αυτή η στροφή συνεχίζεται με στόχο, σύμφωνα με το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ), το σύνολο της εγκατεστημένης ισχύος των ΑΠΕ να ανέλθει στο τέλος του 2016 στα 6.000 MW και το 2020 στα 10.400 MW. Παράλληλα, φυσικά, εκτιμάται ότι θα πραγματοποιηθούν συνολικές επενδύσεις περίπου στα 20 δισ. ευρώ (16,2 δισ. ευρώ έργα ΑΠΕ και 4-5 δισ. ευρώ έργα δικτύων και διασυνδέσεων).

Ελληνική αγορά φωτοβολταϊκών συστημάτων (διασυνδεδεμένα και αυτόνομα), MWp

Ετήσια εγκατεστημένη ισχύς Συνολική εγκατεστημένη ισχύς

1500 1.333,4

1200 900 631,3

600

702,1

425,9

300 0

1,3

6,7

2006

1,5 8,2

10,3 18,5

36,5 55,0

2007

2008

2009

150,4

205,4

2010

2011

09/12

Πηγή: Σύνδεσμος Εταιρειών Φωτοβολταϊκών

Οι «ναυαρχίδες» της άνθησης των ΑΠΕ είναι οι τομείς της αιολικής ενέργειας και των φωτοβολταϊκών συστημάτων. Ο πρώτος, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΚΑ για το πρώτο εξάμηνο του 2012, κατείχε το 57% της εγκατεστημένης ισχύος και συμμετείχε κατά 28,6% στην αύξηση ισχύος σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του 2011. Η μεγαλύτερη δυναμική, όμως, εντοπίζεται στον τομέα των φωτοβολταϊκών συστημάτων, καθώς, αν και αποτελούν το 34% της εγκατεστημένης ισχύος, η συνεισφορά τους στην ετήσια αύξηση της ισχύος κατά το πρώτο εξάμηνο του 2012 ανήλθε στο 70%. Η ανοδική αυτή τάση συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια του 2012, καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνδέσμου Εταιρειών Φωτοβολταϊκών, ως το τρίτο τρίμηνο του 2012 η ετήσια εγκατεστημένη ισχύς έφτασε τα 700 MW, αυξάνοντας τη συνολική εγκατεστημένη ισχύ των φωτοβολταϊκών συστημάτων (διασυνδεδεμένων και αυτόνομων) στα 1.333 MW (διάγραμμα 24). Η μεγάλη αυτή άνθηση -που αγγίζει τα όρια της «φούσκας»- των φωτοβολταϊκών συστημάτων αποτυπώνεται στην αύξηση σε σχέση με το 2009 κατά 2.323%, ενώ χιλιάδες είναι οι αιτήσεις για άδεια παραγωγής που είναι είτε υπό αξιολόγηση είτε σε εκκρεμότητα. Ηδη, λοιπόν, η αγορά των φωτοβολταϊκών συστημάτων έχει ξεπεράσει κατά πολύ την εκτίμηση του ΥΠΕΚΑ για το 2012 (750 MW), αλλά και έχει σχεδόν φτάσει το στόχο για το 2014 (1.500 MW). Αυτή η εξέλιξη οδήγησε το Σύνδεσμο Εταιρειών Φωτοβολταϊκών να ζητήσει την αναθεώ-

ρηση του στόχου για τα φωτοβολταϊκά από τα 2.200 σε 6.000 MW, τονίζοντας ότι «[…] η αύξηση του εθνικού στόχου για τα φωτοβολταϊκά ως το 2020 δεν συνεπάγεται επιβάρυνση των καταναλωτών ηλεκτρικής ενέργειας. Ομως, με τον τριπλασιασμό της διείσδυσης των φωτοβολταϊκών όχι απλώς προστατεύεται το περιβάλλον και μειώνεται η εξάρτηση της χώρας από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, αλλά διασφαλίζονται και χιλιάδες θέσεις εργασίας σε μία περίοδο πρωτοφανούς ανεργίας […]». Ωστόσο, η ευφορία της αγοράς φωτοβολταϊκών συστημάτων -όπως είθισται, άλλωστε, σε περιπτώσεις υπερβολικής αύξησης ενός κλάδου- φαίνεται να περιορίζεται τόσο λόγω της αλλαγής των συνθηκών και του περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύσσεται η αγορά, όσο και λόγω αποτυχιών δρώντων αυτής. Ειδικότερα, η φορολογική επιβάρυνση των φωτοβολταϊκών συστημάτων, η συρρίκνωση της ρευστότητας που δεν επέτρεψε είτε τη συνέχιση είτε την έναρξη των αρκετών επενδυτικών σχεδίων, η αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος που δημιούργησε σημαντικές εκκρεμότητες για πολλούς αγρότες-επενδυτές, και η πτώχευση εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο χώρο άρχισαν σταδιακά να διαμορφώνουν μια δυσπιστία ως προς τη δυναμική της εν λόγω αγοράς. Οι όποιες αποτυχίες στην αγορά φωτοβολταϊκών συστημάτων μαζί με τις σκανδαλώδεις καταστάσεις με τις εταιρείες παροχής ηλεκτρικού ρεύματος στα τέλη του 2011 που έπληξαν -ενδεχομένως ανεπανόρθωτα- μία υπό διαμόρφωση αγορά αποτέλεσαν τα δύο σημεία σκεπτικισμού και ανησυχίας στον κλάδο της ενέργειας το 2012. Παρόλα αυτά, και μόνο το γεγονός ότι η Ελλάδα, με το ιδιαίτερα ευνοϊκό κλίμα και φυσικό περιβάλλον, βρίσκεται στην 8η θέση της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε όρους συνολικής εγκατεστημένης ισχύος (πίσω από Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Τσεχία, Βέλγιο και Μεγάλη Βρετανία), κατέχοντας το 2011 το 1,2% της συνολικής ευρωπαϊκής ισχύος καθιστά σαφές ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια περαιτέρω αξιοποίησης. Ωστόσο, αυτή η ανάπτυξη θα πρέπει να είναι λελογισμένη, χωρίς να πραγματοποιείται σε βάρος άλλων παραγωγικών κλάδων, όπως ο αγροτικός, εντάσσοντας, έτσι, σε μόνιμη βάση την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκούς σταθμούς στο παραγωγικό μείγμα της ελληνικής οικονομίας. Οπως και να έχει, τα συστατικά του στοιχήματος για το 2013, αλλά και για τα επόμενα χρόνια, είναι -όπως έχει τονιστεί ξανά- α) η λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε να επιτρέψει στον καταναλωτή να λαμβάνει φτηνότερη ενέργεια και, συνάμα, να διασφαλίζει το δημόσιο συμφέρον, β) η καθολική μεταστροφή του ενεργειακού μείγματος σε ενεργειακούς πόρους και φυσικά, στις ΑΠΕ που είναι λιγότερο επιβλαβείς για το περιβάλλον και δύνανται να αντληθούν από την Ελλάδα, γ) η επιδίωξη της ενδυνάμωσης της ενεργειακής απεξάρτησης τόσο με την έμφαση στην αξιοποίηση των εγχώριων πόρων, όσο και με την ανάπτυξη πολυμέρειας στο διεθνές δίκτυο ενεργειακών αγωγών, και δ) η ένταξη σε μόνιμη βάση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ στο παραγωγικό μείγμα της ελληνικής οικονομίας. ²w ÑÆ È¨²w ÑÇ ¨ Ö â{ ¡ ©Ø à © p â © ©¡{ à © Ò © © © ¡ { £ © p © { ¡ © ©Ô p â© { àp ©É © É ¨ É Ò ©Ð á Ë ß ©Ë{ p à© ¡ Ò © © © Ò © { àp Ï { à ©Ø à © {â ©p ©p { ¡ à© á ¡ © , 2B © © ßp © à © Ò{ ¡ © © pá © Ï ¡ äp{ ©É á © p â ©p ©p { ¡ ß © ä © , 2B © © à© © ©p p Ò Ð â{ ¡ ©Î Ò ©{ â ©p â ©p ©p { ¡ ß © ä © , 2B © © p p à© © © á © { à © Ò © ¡ â © ß © © ©2@HC©!TRHMDRR©2BGNNK© ¡© { pá ¡© ©Ô â ¡ ¡ â ©Ï á © p â ©p ©p { ¡ à© á ¡ © , 2B © © à© © p p à

Επιχειρηματικοτητα: θετικα παραδειγματα

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Peer Progressives »Æ ¨¸É Æ ¨z Å ¨

Στο νέο βιβλίο του με τίτλο “Future Perfect” ο Αμερικανός συγγραφέας Steven Johnson υποστηρίζει ότι μια νέα κοινωνική δύναμη αναδεικνύεται στον κόσμο: μια δύναμη που αποτελείται από απλούς ανθρώπους, συνδεδεμένους σε δίκτυα συνεργασίας (online και οffline), που παράγουν αγαθά, ιδέες, υπηρεσίες και κοινωνικά κινήματα, σε ισότιμη βάση. Παντού, αλλά και στην Ελλάδα, βλέπουμε αυτά τα συνεργατικά δίκτυα να ξεφυτρώνουν δίπλα μας καθημερινά: start-ups κάθε είδους, χώροι co-working, Kickstarter projects που εξασφαλίζουν χρηματοδότηση από απλούς ανθρώπους, εκδηλώσεις και συναντήσεις που οργανώνονται και συντονίζονται online «στο φτερό», είναι λίγα μόνο παραδείγματα. Οσους συμμετέχουν σε αυτά τα νέα δίκτυα ομότιμης συνεργασίας, ο Johnson τους ονομάζει Peer Progressives (ομότιμους προοδευτικούς) και διαβλέπει ότι είναι η μόνη σοβαρή πρόταση διεξόδου στο παρωχημένο βιομηχανικό μοντέλο οργάνωσης των δυτικών κοινωνιών. Υστερα από ενάμιση περίπου χρόνο λειτουργίας του Taxibeat στην Αθήνα, μπορώ να έχω τη βάσιμη υποψία ότι η υπόθεση των Peer Progressives δεν είναι απλώς μια φαντασίωση. Με το Taxibeat δημιουργήσαμε μια πλατφόρμα πάνω από την οποία οι ίδιοι οι χρήστες των υπηρεσιών ταξί μπορούν να επηρεάσουν την ποσότητα και ποιότητα της παρεχόμενης υπηρεσίας. Ο πελάτης βαθμολογεί τον οδηγό για την ποιότητα των υπηρεσιών του, ενώ με την επιλογή του να καλέσει τον ένα ή τον άλλο οδηγό, δείχνει την προτίμησή του σε αυτούς που, πχ. διαθέτουν Wi-Fi στο αυτοκίνητο ή παιδικά καθίσματα ή μιλούν αγγλικά. Ετσι, η προσφορά υπηρεσιών βελτιώνεται και προσαρμόζεται στις ανάγκες των χρηστών της - σχεδόν σε πραγματικό χρόνο. Η μέχρι τώρα επιτυχία του Taxibeat στηρίζεται στο γεγονός ότι οι χρήστες των υπηρεσιών ταξί ήταν παραπάνω από πρόθυμοι να το κάνουν αυτό. Με βάση τα στοιχεία μας, σε περισσότερο από το 65% των δρομολογίων που γίνονται μέσω του Taxibeat, οι πελάτες βαθμολογούν τους οδηγούς που τους εξυπηρέτησαν. Ισως αυτός ο αριθμός να μην λέει πολλά σε κάποιους. Σκεφτείτε, όμως, μόνο ότι στα περισσότερα κοινωνικά δίκτυα όπου απαιτείται η συμμετοχή των χρηστών για τη δημιουργία κάποιας αξί-

ας (πχ. Wikipedia, Ebay, Reddit) ισχύει ο νόμος Pareto: το πολύ 20% των χρηστών συμμετέχει στο 80% του περιεχομένου που παράγεται. Με λίγα λόγια, οι χρήστες του Taxibeat ξεπέρασαν κάθε προσδοκία συμμετοχής σε μια υπηρεσία με κοινωνικά χαρακτηριστικά. Το μεγάλο αυτό ποσοστό σηματοδοτεί πολύ περισσότερα πράγματα. Οποιος βαθμολογεί έναν οδηγό του Τaxibeat ουσιαστικά το κάνει για να βοηθήσει όλους τους άλλους που θα τον ξαναδούν διαθέσιμο. Αυτή η διάθεση αλληλοβοήθειας δείχνει ότι, όταν οι άνθρωποι έχουν τα μέσα, κάνουν ό,τι μπορούν για να αναπτύξουν το κοινωνικό τους κεφάλαιο. Τι σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά με την Ελλάδα και τη σημερινή κρίση; Ισως καμία, ίσως και μεγάλη. Πιστεύω ότι η ανάπτυξη των συνεργατικών δικτύων, έτσι όπως τη βλέπουμε να συμβαίνει σήμερα σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, αθόρυβα, μπορεί να επανασυνδέσει το σπασμένο κοινωνικό ιστό. Δεν πρόκειται για κάτι που θα συμβεί με μια σωστή ή λάθος πολιτική ή κυβερνητική επιλογή. Είναι κάτι που συμβαίνει εν αγνοία όλων αυτών. Μικροί επιχειρηματίες και κοινωνικές ομάδες προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε προβλήματα και τα καταφέρνουν μέσα από δίκτυα αλληλοβοήθειας, χωρίς βοήθεια από το κράτος και τις μεγάλες επιχειρήσεις (όπως οι τράπεζες) που αγνοούν όλο αυτό το γίγνεσθαι. Εμείς στο Taxibeat, για παράδειγμα, τους πρώτους μήνες μας στεγασθήκαμε στο Colab (το πρώτο co-working space της Αθήνας), όταν ακόμα δεν είχαμε αρκετούς πόρους για να νοικιάσουμε γραφεία, ενώ την πρώτη μας μικρή χρηματοδότηση τη λάβαμε από το Openfund, ένα χρηματοδοτικό σχήμα που δημιουργήθηκε μέσα από τις μηνιαίες, αυτοοργανωμένες συναντήσεις του Opencoffee. Πιστεύω ότι οι Peer Progressives της Ελλάδας έχουν ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουν, παρόλα αυτά δείχνουν να είναι η μόνη θετική μας προοπτική. Πολλές φορές, τις καλύτερες, τις δημιουργικότερες επιλογές σου τις κάνεις όταν είσαι με την πλάτη στον τοίχο. Ελπίζω ότι αυτό θα συμβεί και τώρα.

¹¨ ¨¸É Æ ¨z Å ¨ É ¨ È ¨ ¨ È ¨ Æ ¨4AXIBEAT

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Τρεις διαφορετικές εποχές, τρεις διαφορετικές Ελλάδες »Æ ¨ Å ¨µÆ Æ Ç

Περίεργη ράτσα ο Eλληνας, ή μάλλον ο Νεοέλληνας. Ντόμπρος αλλά και λίγο λαμόγιο, δουλευταράς αλλά αντιπαραγωγικός, πολυμήχανος αλλά ταυτόχρονα κουτοπόνηρος... Κάθε προσπάθεια που κάνω για να καταλάβω πότε και γιατί χάλασε η μαγιά του Ελληνα πάντα καταλήγει στην έλλειψη παιδείας. Ισως το σημαντικότερο πρόβλημα της σύγχρονης Ελλάδας, ίσως η πηγή όλων των υπόλοιπων προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε καθημερινά. Στη σύγχρονη Ελλάδα διακρίνονται ξεκάθαρα τρεις διαφορετικές επιχειρηματικές φάσεις-εποχές. Αρχικά, είχαμε το βιομηχανικό μοντέλο του ’60-’70, με υγιείς και εξωστρεφείς επιχειρήσεις, με έναν ιδιωτικό τομέα που τότε γεννιόταν. Οπως φάνηκε όμως, δεν μπορέσαμε ποτέ να διαχειριστούμε σωστά το κεφάλαιο της παραγωγής και κάπως έτσι μεταπηδήσαμε στην εποχή των υπηρεσιών, ή στην εποχή των μεσιτειών, όπως μου αρέσει να λέω. Και κάπου εκεί φάνηκε η γύμνια του λαού μας στο θέμα της παιδείας και της επιχειρηματικής νοοτροπίας. Δημιουργήσαμε την Ελλάδα των μεσαζόντων. Την Ελλάδα που πουλούσε αλλά δεν δημιουργούσε, την Ελλάδα των εμποράκων, την Ελλάδα του εύκολου κέρδους. Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας η επιχειρηματικότητα ξεκινούσε και τελείωνε στην εμπορία ξένων προϊόντων και στην παροχή κακής ή μέτριας ποιότητας υπηρεσιών. Ο όρος «επιχειρηματίας» είχε φτάσει να γίνει μέχρι και συνώνυμο του απατεώνα, του παράνομου κέρδους και του λαδώματος. Αυτό συνδυαστικά με τη δαιμονοποίηση του κέρδους είναι οι δύο τεράστιες στρεβλώσεις της σημερινής μας κοινωνίας. Στρεβλώσεις τις οποίες οφείλουμε να διορθώσουμε εάν θέλουμε ένα υγιές επιχειρηματικό περιβάλλον με προδιαγραφές για ουσιαστική ανάπτυξη. Ετσι, πρέπει να περάσουμε στην επιχειρηματική εποχή της καινοτομίας, κατά την οποία οφείλουμε να στραφούμε στη δημιουργία νέων, εξαγώγιμων προϊόντων και τεχνολογιών. Η λέξη καινοτομία ίσως ακούγεται πολύ πιο βαριά από όσα πραγματικά περικλείει ο όρος, γιατί καινοτομία μπορεί να προκύψει και σε μία μικρή καλλιέργεια στον πρωτογενή τομέα ή ακόμα και σε ένα φοιτητικό διαμέρισμα με μερικά laptops και σύνδεση στο internet. Η ουσιαστική ανάπτυξη απαιτεί ουσιαστικές επιχειρηματικές κινήσεις και αυτές χρειάζονται δύο πράγματα για

να αποδώσουν. Το πρώτο συστατικό είναι ένα «μη-εχθρικό περιβάλλον» που να μη θέτει συνεχώς εμπόδια και το δεύτερο είναι η ύπαρξη «επιχειρηματικής κουλτούρας». Δυστυχώς και τα δύο λείπουν από την ελληνική συνταγή, αλλά θεωρώ υποχρέωση όλων μας να θέσουμε νέες σταθερές και αξίες. Πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε την επιχειρηματικότητα, τις σχέσεις της με το κράτος, τις υποχρεώσεις της απέναντι στο κράτος, αλλά και την παιδεία γύρω από το επιχειρείν για τη νέα εποχή που θα ξεκινήσει να διαμορφώνεται τα επόμενα χρόνια. Αυτό που βλέπω για τη χώρα είναι ένα νέο κύμα «διαφορετικής» επιχειρηματικής δραστηριότητας. Νέα, ευέλικτα σχήματα που στηρίζονται στην τεχνολογία και γνωρίζουν πώς να εκμεταλλεύονται τα νέα μέσα και τα νέα κανάλια που προσφέρονται απλόχερα και απευθύνονται στην παγκόσμια αγορά. Βέβαια, για να καρποφορήσουν τα παραπάνω πρέπει να αλλάξουν πολλά πράγματα. Πρώτα από όλα πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία του Ελληνα, να ξεφύγει από το ρόλο του παθητικού θεατή που ψάχνει μάταια για μία ακόμα δουλειά γραφείου. Πρέπει ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας να αρχίσει να σκέφτεται πώς θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και όχι απλά πώς θα τις καλύψει. Καταλήγοντας, λοιπόν, στο ζητούμενο του επαναπροσδιορισμού της έννοιας της επιχειρηματικότητας στη σημερινή κοινωνία, θέλω να επιστήσω την προσοχή στα παρακάτω. Η διδασκαλία της επιχειρηματικής κουλτούρας οφείλει να ενσωματωθεί τόσο στην τριτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ώστε να δημιουργήσει μία προσανατολισμένη και ενημερωμένη νέα γενιά. Το κράτος, με την αρωγή καταξιωμένων ανθρώπων του επιχειρηματικού χώρου, θα πρέπει να πυροδοτήσει νέα ερεθίσματα για μοντέρνα αναπτυξιακά μοντέλα και δημιουργικές ευκαιρίες. Γιατί η αλλαγή θα έρθει από τους νέους ανθρώπους που έχουν νέες ιδέες και νέο όραμα. Γιατί αρνούμαι να συγκαταλεχθώ σε αυτούς που ανέχονται τη «φιλοσοφία» των πανεπιστημιακών μας ιδρυμάτων, τα οποία επιδεικτικά αγνοούν τις ανερχόμενες ανάγκες της σημερινής κοινωνίας και προετοιμάζουν «αμνούς επί σφαγήν»...

¹¨ ¨ Å ¨µÆ Æ Ç ¨ É ¨ È ¨ ¨ Ë ¨ ËÑ Æ Æ ¨ ¨I KIOSK

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΒΑΦΗ Αξιοποιώντας ένα μεγάλο εθνικό κεφάλαιο

ο 2013 είναι μια επετειακή χρονιά για τον μεγάλο μας ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη, καθώς συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννησή του (1863-1933). Στο πλαίσιο των προσπαθειών για την ανάδειξη του πλούσιου έργου του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή, μια σειρά από φορείς θα συνεργαστούν και θα αναλάβουν τον κεντρικό σχεδιασμό του προγράμματος δράσεων που θα πραγματοποιηθούν ολόκληρη τη χρονιά. Ανάμεσά τους και το Ιδρυμα Ωνάση, του οποίου η συμβολή στις επιμέρους ενέργειες που θα λάβουν χώρα ώστε να ενισχυθεί η αμεσότητα των έργων του προς το ευρύ κοινό, θα είναι πρωταγωνιστική. Για το Ιδρυμα Ωνάση ημερομηνία-κλειδί είναι η 29η Απριλίου, ημερομηνία γέννησης και θανάτου του ποιητή, μέρα την οποία φιλοδοξεί να κορυφωθούν οι δράσεις όσον αφορά την πόλη, ενώ από την νέα καλλιτεχνική περίοδο θα πραγματοποιηθούν δρώμενα και εντός της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών.

Ê Í ô ôÝ Πριν από μερικούς μήνες, σε μια ενέργεια ύψιστης εθνικής σημασίας σε ιδιαίτερα δύσκολους καιρούς, το Ιδρυμα Ωνάση προχώρησε στην απόκτηση του αρχείου του μεγάλου ποιητή. Μέσα από αυτή την ενέργεια, το Ιδρυμα Ωνάση φανέρωσε την επιθυμία του να καταστήσει το συγκεκριμένο αρχείο ένα σημείο αναφοράς και ανοιχτής πρόσβασης για το ευρύ κοινό και να υποστηρίξει το διεθνή χαρακτήρα της ποίησης

και της προσωπικότητας του Καβάφη. Τους στόχους αυτούς επιθυμεί να τους πραγματώσει στο πλαίσιο μιας σύγχρονης προσέγγισης του έργου του Καβάφη, που θα επιτρέψει την περαιτέρω πρόκληση του ενδιαφέροντος των νεότερων γενεών, την αξιοποίηση των νέων μέσων και την εκπαίδευση των μη μυημένων. Το μοναδικό αυτό για τα ελληνικά γράμματα αρχείο συμπεριλαμβάνει ανυπολόγιστης αξίας χειρόγραφα, καθώς και προσωπικά αντικείμενα του Κωνσταντίνου Καβάφη. Πιο συγκεκριμένα, εμπεριέχει ποιήματα (πρωτότυπα, μεταφράσεις, σχόλια σε ποιήματα κλπ.), πεζά λογοτεχνικά και φιλολογικά και ιδιωτικά (αλληλογραφία, ημερολόγια, δημόσιος και κοινωνικός βίος κλπ.). Προστιθέμενη αξία προσφέρει και η ένταξη του αρχείου «Αλεξανδρινής Τέχνης», του περιοδικού δηλαδή που εξέδιδε ο ποιητής, όπως επίσης και το αρχείο Σεγκόπουλου, στο οποίο περιλαμβάνονται αρχειακά κατάλοιπα σχετικά με τον Καβάφη του κληρονόμου του Αλέκου Σεγκόπουλου και της συζύγου του Ρίκας Σεγκοπούλου, η οποία ήταν και η πρώτη επιμελήτρια του αρχείου. Το σύνολο του πλούτου του αρχείου, έχοντας περάσει πλέον στην κατοχή του Ιδρύματος Ωνάση, συνιστά το μεγαλύτερο κλειστό σύνολο αρχειακών τεκμηρίων για το βίο και το έργο του. Οργανωμένο από τον ίδιο τον Καβάφη, αποτελεί έργο ακριβολογίας και συνιστά κύριο μέσο για τον αυτοπροσδιορισμό του. Σήμερα, μάλιστα, ανταποκρινόμενο άμεσα στις ανά-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

γκες της εποχής, πέρα από έντυπο υλικό, περιλαμβάνει και αντίστοιχο ψηφιοποιημένο, όπως επίσης και ιστότοπους.

Ñ ô Ýô ôÄ Ü Πρωτοποριακό στο πεδίο των γραμμάτων, όπως και ο ίδιος ο ποιητής, το Αρχείο Καβάφη τακτοποιήθηκε από τον ίδιο. Ο ποιητής οργάνωσε τα κατάλοιπά του, λογοτεχνικά και προσωπικά, για να καθοδηγήσει τη μελλοντική έρευνα του έργου του, αλλά και για να διασφαλίσει την επαφή του με όλο τον κόσμο. Το 1963, 20 χρόνια μετά το θάνατο του Κ. Π. Καβάφη, ο κληρονόμος του ποιητή, Αλέκος Σεγκόπουλος, εμπιστεύτηκε την επιμέλεια και την έκδοση όλου του Αρχείου Καβάφη στον Γ. Π. Σαββίδη. Ο Γ. Π. Σαββίδης επιμελήθηκε με υποδειγματικό τρόπο την έκδοση των «Ανέκδοτων» ποιημάτων από το Αρχείο Καβάφη το 1968 και στη συνέχεια έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς φιλολόγους να δημοσιεύσουν ανέκδοτο υλικό, με αποκορύφωμα την έκδοση των «Ατελών» ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη από τη Renata Lavagnini το 1994. Ο κληρονόμος του Γ. Π. Σαββίδη, Μανόλης Σαββίδης, συνέχισε αυτή την πρακτική, με αποκορύφωμα την έκδοση του πρώτου τόμου των «Πεζών» του Κ. Π. Καβάφη από τον Μιχάλη Πιερή και της «Βιβλιοθήκης Κ. Π. Καβάφη» από τη Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού το 2003. Είναι δεδομένο πως τόσο ο Γ. Π. Σαββίδης, όσο και ο Μανόλης Σαββίδης όχι μόνο διαφύλαξαν την ενότητα του Αρχείου

Καβάφη που παρέλαβαν, αλλά σε μεγάλο βαθμό το αποκατέστησαν, ανακτώντας χειρόγραφα και άλλο υλικό που είχε αποσπαστεί, ενώ παράλληλα το προίκισαν με αντικείμενα όπως το αυθεντικό γραφείο του ποιητή, με έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις, ιστοσελίδες κλπ. Ετσι, το Αρχείο Καβάφη μάς παραδίδεται σήμερα πιο άρτιο και πλήρες από ποτέ. Βασικός στόχος του Ιδρύματος Ωνάση είναι να καταστήσει το αρχείο σημείο αναφοράς για κάθε ενδιαφερόμενο. Επενδύοντας στην ψηφιακή του ανάπτυξη, στοχεύει στην προσβασιμότητά του σε όλους και όχι μόνο στο χώρο της επιστημονικής κοινότητας. Βασικό μέλημα του Ιδρύματος είναι ένα ευρύτερα φιλομαθές κοινό -το οποίο σε αρκετές περιπτώσεις γνωρίζει τον Καβάφη, αλλά όχι το έργο του- να έρθει πιο κοντά στα ποιήματά του. Στόχος είναι το αρχείο του ποιητή να αποτελέσει τη βάση για την έρευνα και την εκπαίδευση γύρω από το έργο του και αυτό θα επιτευχθεί είτε καλύπτοντας κενά στο παρόν εκπαιδευτικό σύστημα, όσον αφορά στο εσωτερικό της χώρας, είτε προβάλλοντας σε παγκόσμια κλίμακα αυτό το εθνικό κεφάλαιο που αναφέρεται στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Χρησιμοποιώντας διαφορετικούς κώδικες που είναι αντιληπτοί στον καθένα, το αρχείο -σε ψηφιακή και σε φυσική μορφή- θα αποκτήσει περισσότερους κοινωνούς. Για το Ιδρυμα Ωνάση, το 2013 είναι μια αφετηρία, όμως η αγορά του αρχείου του Κωνσταντίνου Καβάφη αποτελεί ένα ευρύτερο στοίχημα για το οποίο οι δράσεις δεν θα σταματήσουν μετά το τέλος της χρονιάς.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Η νέα γενιά του επιχειρείν »Æ ¨· É Æ ¨¸ Æ ÊwÆ Æ

Είναι γνωστό ότι διανύουμε μία από τις πιο δύσκολες περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ολοι εμείς που αντιπροσωπεύουμε τους νέους ανερχόμενους Ελληνες επιχειρηματίες βρισκόμαστε σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη και μεταβατική περίοδο, όπου πρέπει να ορθώσουμε το ανάστημά μας μπροστά στις αλλαγές που έρχονται και παράλληλα να δημιουργήσουμε και να καινοτομήσουμε σε επιχειρηματικό και ατομικό επίπεδο. Γεγονός καθόλου εύκολο... Η δική μας η γενιά θα δημιουργήσει τη νέα τάξη πραγμάτων στο επιχειρείν. Μια γενιά που θα μάθει να επιχειρεί σε ιδιαίτερα δύσκολες καταστάσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από αρνητική ψυχολογία, προβληματικό cash flow, μηδέν επενδύσεις και αβεβαιότητα σε θεσμικό πλαίσιο και οικονομική πολιτική. Ενας τέτοιος επιχειρηματίας, που θα επιτύχει προερχόμενος από τόσο δυσμενείς καταστάσεις, θα αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την ουσιαστική έξοδο της χώρας από την κρίση, η οποία δεν είναι τόσο οικονομική, αλλά θεσμική και αναπτυξιακή. Η χρονιά που πέρασε ήταν γεμάτη συνεχείς αλλαγές και επιχειρηματική αβεβαιότητα. Ηταν όμως μια χρονιά όπου πολλές νεοφυείς ελληνικές εταιρείες (start-ups) έκαναν την εμφάνισή τους, δίνοντας νέο αέρα στην ελληνική επιχειρηματική σκηνή: νέα παιδιά, νέοι φοιτητές οι οποίοι απλά κατάλαβαν ότι δεν έχουν τίποτα πια να χάσουν και οι μόνες διέξοδοι που είχαν ήταν η φυγή στο εξωτερικό ή το επιχειρείν στο εσωτερικό. Πάντα σε ένα νέο επιχειρηματικό οικοσύστημα, το οποίο πρέπει να βασίζεται σε θεμέλια εξωστρεφούς καινοτομίας, η αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Και αυτή η αρχή προϋποθέτει να υπάρχουν start-up events για την απαιτούμενη δικτύωση, για γνωριμίες νέων επιχειρηματιών και δημιουργία ομάδων (co-founders). Επίσης, πρέπει να υπάρχουν και ικανοί μέντορες να καθοδηγήσουν αυτές τις νέες προσπάθειες προς μια επιτυχημένη εφαρμογή. Η εφαρμογή και το prototype είναι από τα πιο σημαντικά στάδια μίας start-up, καθώς αποτελούν μία βασική προϋπόθεση για την πρώτη χρηματοδότηση, επιπέδου seed. Στη χρονιά που πέρασε, λοιπόν, έγιναν αυτά τα πρώτα βήματα: Το οικοσύστημα άρχισε να κινείται, υπάρχουν πολλά events δικτύωσης και αρκετά νέα παιδιά δημιουργούν εταιρείες και έχουν όνειρα και φιλοδοξίες. Η συνέχεια είναι το πιο δύσκολο στάδιο, αυτό της πρώτης ωρίμανσης, της προ-

σαρμογής (pivoting), της εφαρμογής (execution) για το λεγόμενο «Ελάχιστα Βιώσιμο Προϊόν - Minimum Viable Product, MVP» και της δημιουργίας κοινότητας πελατών. Τη χρονιά που έρχεται αυτό το δύσκολο στάδιο θα πρέπει να εξελιχθεί. Εδώ θα πρέπει να συμβάλουν οι λεγόμενοι μέντορες, επιχειρηματίες με γνώση και εμπειρία, οι οποίοι θα βοηθήσουν στη μετεξέλιξη των start-ups σε ανερχόμενες εταιρείες. Και ασφαλώς θα πρέπει να υπάρξει και η δυναμική εμπλοκή των Angel Investors, οι οποίοι είναι οι πιο ικανοί να επενδύσουν σε νέες εταιρείες και παράλληλα να τις καθοδηγήσουν στα πρώτα τους βήματα. Η πρώτη χρηματοδότηση μαζί με το ικανό mentoring είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες επιτυχίας για μία νέα start-up, με σκοπό να εξελιχθεί γρήγορα και να δημιουργήσει ικανό αριθμό πελατών. Με την ίδια συνταγή ξεκίνησε κάποτε και η Intelen, από πανεπιστημιακό ερευνητικό group σε ανερχόμενη εταιρεία 15 και πλέον νέων ανθρώπων, η οποία επεκτείνεται δυναμικά στο εξωτερικό, με τρία ολοκληρωμένα προϊόντα, με εξέχοντες εταιρικούς πελάτες και με πολλές παγκόσμιες διακρίσεις σε θέματα καινοτομίας, έχοντας ήδη σηκώσει έναν πρώτο κύκλο χρηματοδότησης (250.000 δολάρια) και έχοντας εξασφαλίσει άλλους δύο που θα ανακοινωθούν σύντομα. Το μυστικό της επιτυχίας μέχρι τώρα ήταν η σωστή καθοδήγηση (mentoring), η γρήγορη προσαρμογή και αλλαγή (fast pivoting), η σωστή και άμεση εφαρμογή βάσει της ανάδρασης από τους πελάτες (LEAN demand-driven execution) και ασφαλώς ή χρηματοδότηση η οποία επιταχύνει τα παραπάνω (seed funding). Το 2013, λοιπόν, θα πρέπει να προχωρήσουμε στο επόμενο στάδιο το ελληνικό start-up οικοσύστημα, στο στάδιο της ουσίας. Μέσα από όλες τις εκδηλώσεις και τα events που ωρίμασαν πολύ το 2012, θα πρέπει να επιλέξουμε τις νέες εταιρείες και να αφιερώσουμε χρόνο σε αυτά τα τέσσερα στάδια: mentoring, pivoting, execution και seed funding. Το αποτέλεσμα θα είναι άκρως εντυπωσιακό, δεδομένης της ενέργειας και της ορμής που έχει αυτή τη στιγμή η νέα ανερχόμενη γενιά. Και εμείς πρέπει να είμαστε δίπλα τους από την αρχή...

¹¨z ¨· É Æ ¨¸ Æ ÊwÆ Æ ¨ É ¨#%/¨ ¨ È ¨ ¨)NTELEN

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Στροφή στη δημιουργικότητα »Æ ¨ Ç Æ ¨ w Å

Ολα θα πάνε καλά. Οι Ελληνες έχουμε πολλά θετικά στοιχεία, είμαστε υπερήφανοι και πολυμήχανοι, ενώ η πρώτη ύλη που έχουμε στα χέρια μας είναι άριστη. Σίγουρα μέχρι σήμερα ακολουθήθηκαν λάθος τακτικές, αλλά πιστεύω πως και τις αναγνωρίσαμε και τις απομονώνουμε. Αλλάζουμε σελίδα και έχουμε ήλιο, θάλασσα και τα ποιοτικότερα προϊόντα στη φαρέτρα μας, καθώς και ένα πολύ καλό, νωπό μάθημα για πυξίδα. Ναι, είμαι αισιόδοξος και θέλω να με ακολουθήσουν και άλλοι. Θέλω να αλλάξουμε την ψυχολογία μας και να κάνουμε τα πρώτα βήματα προς τα εμπρός και στοιχηματίζω πως σύντομα θα ξεκινήσει ένα ελαφρύ και ευχάριστο “jogging” με ένα δροσερό αεράκι να μας χτυπάει στο πρόσωπο και τότε πια δεν χάνουμε. Δεν αντιλέγω, ήταν και είναι δύσκολο να επιχειρείς στην Ελλάδα. Η γραφειοκρατία, το «ανέντιμο» κράτος, ο άκρατος, κακώς εννοούμενος συνδικαλισμός με πληθώρα απεργιακών κορωνίδων, η ανομία δημιουργούν ένα κλίμα αφόρητο. Και όμως, παρά τις αντίξοες συνθήκες, καταφέρνουμε να υψώνουμε ανάστημα στον επιχειρηματικό στίβο, να πραγματοποιούμε εξαγωγές να είμαστε δημιουργικοί και ανταγωνιστικοί. Αυτό που μένει είναι να αντιστρέψουμε το αρνητικό αυτό κλίμα και θα το κάνουμε. Η ψυχολογία ήδη αλλάζει και βλέπω πολύ κόσμο που κάνει στροφή προς καινούργιους πραγματικά δημιουργικούς τομείς. Είδαμε όλοι πώς είναι να σου στερούν το δικαίωμα στην εργασία και αυτό πρέπει να αποτελέσει αφετηρία και κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία ενός κοινωνικού και επαγγελματικού στερεώματος οπού ο καθένας θα μπορεί να εργαστεί και να ζήσει αξιοπρεπώς. Αυτό θα γίνει εφόσον ανθήσουν επιχειρήσεις που θα ανοίξουν δρόμους, θα παρακάμψουν τα αδιέξοδα και θα δημιουργήσουν ευμάρεια και ευκαιρίες για τις ίδιες και

τα στελέχη τους. Το κράτος από τη μεριά του θα πρέπει να στηρίξει και να σταθεί στις προσπάθειες αυτές τουλάχιστον με το να μην αποτελεί εμπόδιο, αλλά και δημιουργώντας και διατηρώντας ένα υγιές οικονομικό, ανταγωνιστικό και κοινωνικό περιβάλλον. Κανένα κράτος όμως δεν μπορεί να ανοίξει το δρόμο, αυτό πρέπει να το κάνουμε εμείς οι ίδιοι. Οπως και κανένα κράτος ή ευρωπαϊκός εταίρος δεν θα μπορούσε να μας φτάσει εδώ που φτάσαμε αν δεν το επιτρέπαμε εμείς. Εμείς πρέπει να διασφαλίσουμε τα συμφέροντά μας, να αναζητήσουμε και να δημιουργήσουμε ανάπτυξη, να αγαπήσουμε την Ελλάδα και να υποστηρίξουμε με σθένος τις προσπάθειες των συνανθρώπων μας. Ηρθε η ώρα που δεν θα πούμε «να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα», αλλά θα τον βοηθήσουμε να πάρει και άλλη. Γιατί καταλάβαμε πια πως από το γάλα της θα πιουν τα παιδιά μας και όχι από τις ανυπόστατες υποσχέσεις του κύριου Μαυρογιαλούρου. Πρώτα από όλα όμως να καταλάβουμε πως εμείς με τον τρόπο ζωής και τις επιλογές μας δώσαμε ζωή και μεγαλώσαμε το σύστημα, τους κρατικούς μηχανισμούς και τον κύριο Μαυρογιαλούρο. Δεν πειράζει, δεν χάλασε ο κόσμος, αλλά φτάνει. Δεν έχουμε να επιρρίψουμε ευθύνες σε κανέναν, όπως δεν θα χρωστάμε και σε κανέναν την αλλαγή που συμβαίνει σήμερα και έχω την τιμή να είμαι μέρος της. Κυρίες και κύριοι, είμαι Ελληνας, ζω στα Λεχαινά Ηλείας και εξάγω το καλύτερο ελαιόλαδο του κόσμου σε κάθε γωνιά της Γης. Κερδίζω και δημιουργώ θέσεις εργασίας, ενώ έχω την τύχη να ζω στο ομορφότερο οικόπεδο του κόσμου. Τι άλλο να ζητήσω;

¹¨ ¨ Ç Æ ¨ w Å ¨ É ¨ È ¨ ¨MANAGING¨ DIRECTOR¨ ¨%LEIA

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Εξωστρέφεια ανάγκης »Æ ¨y Æ ¨~Å

Την τεχνολογική και επιχειρηματική κοσμογονία του internet ήρθε να διαδεχτεί (ή να συμπληρώσει), από το 2007 περίπου, η μεταφορά του σε φορητές συσκευές. Σε αντίθεση με το προηγούμενο, αυτό το νέο κύμα τεχνολογίας βρήκε την Ελλάδα σε σχετικά ευνοϊκή θέση, με τη διείσδυση κινητής τηλεφωνίας να ξεπερνάει το 95%. Οταν ο συνέταιρός μου Δημοσθένης Καπώνης και εγώ επιστρέψαμε στη χώρα στο δεύτερο μισό της περασμένης δεκαετίας, βρήκαμε ελκυστική αυτή τη δυναμική, έστω και αν γνωρίζαμε τις δυσκολίες και τις ιδιαιτερότητες του επιχειρείν στην Ελλάδα -ιδιαιτερότητες που ευνοούσαν μια επιχειρηματικότητα μικρής κλίμακας, χαμηλής καινοτομίας και κυρίως εσωστρεφή. Στην Ελλάδα ασκούμε επιχειρηματικότητα ανάγκης, όχι ευκαιρίας. Επιπλέον, αποστρεφόμαστε το επιχειρηματικό ρίσκο -αν δεν το εχθρευόμαστε κιόλας. Η εθνική αφήγηση του επιχειρηματικού δαιμονίου μοιάζει να χωρά μόνο την οικογενειακή επιχείρηση, η οποία πάντοτε επικρατούσε της επιχείρησης μεσαίας ή μεγάλης κλίμακας. Τα πολιτισμικά εμπόδια συμπληρώνουν τα γνωστά θεσμικά: το πολυδιάστατο κόστος της γραφειοκρατίας, η κινούμενη άμμος της σχέσης με το κράτος. Εξίσου σημαντικό, το χρηματοδοτικό κενό: λείπουν κεφάλαια σποράς, επενδυτές με εμπειρία στην ψηφιακή επιχειρηματικότητα, ευκαιρίες επενδυτικής εξόδου. Στην Ελλάδα του 2013 οι δυσκολίες πολλαπλασιάζονται. Η κρίση ρευστότητας και η συνεχιζόμενη αβεβαιότητα γύρω από τη θέση της χώρας στο ευρωσύστημα επιτείνουν τις δυσκολίες χρηματοδότησης σε όλα τα επίπεδα και δημιουργούν έλλειμμα εμπορευσιμότητας στο εσωτερικό και εμπιστοσύνης στο εξωτερικό. Ταυτόχρονα, η χώρα αιμορραγεί σε ανθρώπινο δυναμικό ικανό να απασχοληθεί σε τομείς έντασης γνώσης. Για όσους μένουν η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας φαντάζει πολυτέλεια. Υπάρχουν, ωστόσο, και δεδομένα ικανά να αμβλύνουν το σκεπτικισμό. Το 2013, ο ασκών το ψηφιακό επιχειρείν έχει να προσβλέπει σε: • Κόστη ανάπτυξης, παγκόσμιας διάθεσης και εμπόρευσης web και mobile προϊόντων και υπηρεσιών που θα είναι χαμηλότερα από ποτέ. Το AthensBook χρειάστηκε μεγάλη επένδυση χρόνου και εργασίας, αλλά μια αρχική χρηματική επένδυση μικρότερη των 2.000 ευρώ. • Μια τεράστια, παγκόσμια διαδικτυακή κοινότητα που μπορεί να υποστηρίξει τη web/mobile start-up σε κάθε της βήμα, προσφέροντας γνώση υπέρτερη οποιου-

δήποτε κρατικού προγράμματος ενίσχυσης επιχειρηματικότητας. • Μια εξελισσόμενη διαδικασία διασύνδεσης, εσωτερικά και διεθνώς. Προσπάθειες όπως το Open Fund και το Rising Stars (στα οποία έχω την τιμή να συμμετέχω), χώροι coworking όπως το coLab, το 123p και το Synergy Project, τεχνολογικά meet-ups και hackathons καλύπτουν οργανικά την αδυναμία συγκρότησης κεντρικής πολιτικής υποστήριξης καινοτόμου επιχειρηματικότητας. Ελληνικές start-ups καλλιεργούν επαφές με τη Σίλικον Βάλεϊ, εγκαθιστώντας άτυπα δίκτυα επικοινωνίας, σε βάση καταρχήν εθνοτική -σε μια διαδικασία κάθε άλλο παρά ιδιότυπα ελληνική. • Ευρύτερο εγχώριο κοινό: ένα στα δύο νέα κινητά που πωλούνται σήμερα είναι smartphone, τα μισά νοικοκυριά έχουν γρήγορο internet και το VDSL είναι, επιτέλους, προ των πυλών. Αν μη τι άλλο, στην Ελλάδα υπάρχει πλέον αρκετό κοινό για να ετοιμάσει μια υπηρεσία για τη βουτιά στην παγκόσμια αγορά. Η κατάρρευση όσων θεωρούσαμε δεδομένα στην Ελλάδα της προηγούμενης δεκαετίας μειώνει και το κόστος του ρίσκου. Για κάθε επιχειρηματία που μειώνει την επένδυσή του φοβούμενος την επόμενη στροφή υπάρχει ένας ταλαντούχος νέος άνεργος που ξεκινά. Το στίγμα της επιχειρηματικής αποτυχίας φεύγει μαζί με το μοντέλο ανάπτυξης που το διαμόρφωσε. Στα πανεπιστήμια, φυσικό λίκνο καινοτόμων start-ups, το κλίμα σταδιακά αλλάζει. Οταν φοιτούσα στο ΕΜΠ τη δεκαετία του ’90, η επιχειρηματικότητα ήταν πέρα από τον ορίζοντα. Σήμερα διδάσκεται, προωθείται, εξερευνάται. Συμβάλλουν και οι ιδρυτικοί μύθοι της Σίλικον Βάλεϊ, που, μέσω της τεχνολογικής μπλογκόσφαιρας και των κοινωνικών μέσων, γίνονται κάτι σαν παγκόσμια lingua franca της ψηφιακής επιχειρηματικότητας. Η πρόκληση τώρα είναι η προσαρμογή αυτής της γλώσσας στις τοπικές ιδιαιτερότητες, στις πραγματικές αποστάσεις από το καλιφορνέζικο gold rush. Ακόμα και η κατάρρευση της εγχώριας αγοράς, με όλα τα εμπόδια που σηκώνει, τουλάχιστον διαλύει την αυταπάτη της ελλαδικής αυτάρκειας. Στην ψηφιακή επιχειρηματικότητα ευκαιρίας του 2013 η εξωστρέφεια θα είναι ανάγκη επιβίωσης.

¹¨ ¨y Æ ¨~Å ¨ É ¨ È ¨ Æ ¨!THENS"OOK

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Ας σκεφτούμε θετικά »Æ ¨¶ Å ¨» ÆË Æ

Οσες φορές με ρωτάνε πώς βλέπω την επόμενη χρονιά και απαντώ «αισιόδοξα», το αμέσως επόμενο δευτερόλεπτο είμαι σίγουρος ότι θα έχω να αντιμετωπίσω ένα βλέμμα απορίας και -μάλλον- ειρωνείας. Πράγματι, το να βλέπεις το 2013 στην Ελλάδα αισιόδοξα μπορεί να χαρακτηριστεί... ως και ηλιθιότητα. Θα διευκρινίσω όμως από πού πηγάζει αυτή η αισιοδοξία μου. Καταρχάς, έχει αλλάξει δραματικά η βάση από την οποία βλέπουμε τα πράγματα. Ενα 2013 καλύτερο από το 2012 δεν παύει να είναι θετική εξέλιξη, παρόλο που σίγουρα η χρονιά δεν θα είναι τόσο καλή όσο πχ. το 2008. Εχοντας διανύσει αρκετά χρόνια μέσα στην κρίση, θεωρώ ότι πλέον έχουμε προσαρμοστεί (όσο είναι εφικτό) στη νέα τάξη πραγμάτων που βιώνουμε και μπορούμε να αντιμετωπίσουμε καλύτερα καταστάσεις. Εχω την τύχη να εργάζομαι σε μια ελληνική παραγωγική εταιρεία που παράγει ποιοτικά προϊόντα. Η εκτίμησή μου είναι ότι οι παραγωγικές εταιρείες θα ενισχυθούν αισθητά τα επόμενα χρόνια. Σημαντικό ρόλο σε αυτό θα παίξει η μεταστροφή του καταναλωτή στα ελληνικά προϊόντα, η οποία θα γίνεται πλέον συνειδητά. Μέχρι πρότινος, όλοι οι Ελληνες σκέφτονταν να στηρίξουν τα ελληνικά προϊόντα, αλλά στην πράξη επέλεγαν ασυναίσθητα την εταιρεία που είχαν συνηθίσει (που συχνά ήταν κάποια πολυεθνική). Αισιόδοξα μπορώ να δω και το μέλλον των εξαγωγών μας. Τα πρόσφατα νούμερα των εξαγωγών είναι αυξητικά, ενώ η εικόνα των προϊόντων μας στο εξωτερικό ευτυχώς δεν συμβαδίζει με την εικόνα της χώρας μας γενικότερα. Πολλές εταιρείες, μέσα σε αυτές και η δική μας, είχαν δώσει λιγότερο βάρος στις εξαγωγές, που τώρα φαντάζουν σαν εξαιρετική λύση για αύξηση του τζίρου.

Ενα άλλο θετικό είναι η έντονη προσπάθεια για δημιουργία συνεργειών. Συμμαχίες που πριν από λίγα χρόνια ήταν αδιανόητες, βλέπουμε σήμερα να υλοποιούνται και να μεγαλώνουν. Κανείς, βέβαια, δεν μπορεί να αγνοήσει τα πολλαπλά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει ο κάθε επιχειρηματίας. Η ρευστότητα είναι ο μεγαλύτερος εφιάλτης όλων, ενώ το συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον είναι αρνητικό για όσους έχουν τη διάθεση να πραγματοποιήσουν επενδύσεις. Οι επισφάλειες αποτελούσαν και εξακολουθούν να αποτελούν τροχοπέδη στα σχέδια ανάπτυξης της κάθε εταιρείας. Η στήριξη από τις τράπεζες είναι συχνά ανεπαρκής, ευνοώντας όσους είχαν κάνει συντηρητικά βήματα τα προηγούμενα χρόνια, χωρίς να εκτεθούν σε μεγάλους δανεισμούς. Υπάρχει και η άποψη ότι το μέλλον της χώρας μας δεν εξαρτάται πλέον από εμάς, αλλά οι τύχες μας είναι στα χέρια των δανειστών μας. Δεν συμμερίζομαι την άποψη αυτή. Πιστεύω ότι η καλή πλευρά του εαυτού μας έχει ακόμη πολλά να δώσει, πριν αναγκαστούμε να παραδοθούμε στις ορέξεις άλλων λαών. Για μερικούς, επίσης, τα τελευταία χρόνια ζούμε τον Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος δεν γίνεται πλέον με όπλα, αλλά με στόχο την οικονομική κατάρρευση των κρατών και την απώλεια των φυσικών τους πόρων. Ακόμη και έτσι να είναι, αρκούν λίγα λεπτά συζήτησης με τους σημερινούς 80άρηδες, για να μας εξηγήσουν ότι οι μέρες που ζούμε -παρότι δύσκολες- δεν μπορούν να συγκριθούν με τη βαρβαρότητα και την αγριάδα της Κατοχής. Και τελικά η Ελλάδα παρέμεινε ζωντανή ως και σήμερα.

¹¨ ¨¶ Å ¨» ÆË Æ ¨ É ¨ Ê ¨ È ¨ ¨ ²

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Το μικρό είναι ωραίο »Æ ¨¸ Ê ¨³ ÉÆ

Δεδομένου ότι οι σπουδές μου έγιναν σε αμερικανικά πανεπιστήμια, θα μπορούσα να είχα μείνει στην Αμερική να αναπτύξω όλες τις επιχειρηματικές δραστηριότητές μου. Ενώ όμως το περιβάλλον ήταν ιδανικό για εργασία, δεν ήθελα να παραιτηθώ από την Ελλάδα και να είμαι ένας ακόμη από το δυναμικό της πατρίδας μου που εγκατέλειψε τη χώρα του. Ο τομέας με τον οποίο ήθελα να ασχοληθώ, εξάλλου, τα internet start-ups, μπορούσε να εδραιωθεί σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου. Hρθα, λοιπόν, στην Ελλάδα και άρχισα την καριέρα μου ως σύμβουλος επιχειρήσεων σε αμερικανικές συμβουλευτικές εταιρείες, για να μάθω όλες τις πτυχές του business, από το marketing και τη στρατηγική μέχρι το cost cutting και τα logistics. Ετσι κατάλαβα ότι οι μικρές και ευέλικτες επιχειρήσεις θα μας δώσουν ανάπτυξη και συγκεκριμένα η πρωτοβουλία του ιδιωτικού τομέα με υψηλά επίπεδα ανταγωνισμού και ελεύθερης αγοράς. Παράλληλα όμως επένδυσα και βοήθησα στο στήσιμο ενός από τους μεγάλους online εκδοτικούς οίκους στην Ελλαδα και στη συνέχεια έστησα με τον συνέταιρό μου Βασίλη Σιαφαρίκα την Angel Capital Ventures, μια εταιρεία επενδύσεων “angel investments”, η οποία έχει αναπτυχθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Επίσης, έχουμε επενδύσει στη RebelCrew Games, μεγαλώνοντας την ομάδα, που πλέον συμπεριλαμβάνει τον Αρη Brink και τον Θέμη Brink και δραστηριοποιείται σε εφαρμογές και παιχνίδια σε smartphones (iPhone και Android). Η RebelCrew Games εξελίσσεται σε μία από τις δυνατότερες και πιο αξιόπιστες ελληνικές εταιρείες στον τομέα της, έχει βραβευτεί για το πρώτο της παιχνίδι, το Βalliland ΧL, με το Oscar του internet, το Webby Award Honoree, και μόλις με το πρώτο της παιχνίδι μετράει πάνω από ένα εκατ. downloads παγκοσμίως. Το δεύτερο παιχνίδι μας, το Max Awesome, βγήκε live στις 15 Νοεμβρίου με publisher την Chillingo, η οποία είναι ο μεγαλύτερος publisher mobile games στον κόσμο και θυγατρική της Electronic Arts, της μεγαλύτερης εταιρείας παιχνιδιών στον

κόσμο. Και όλα αυτά γιατί τόσο εγώ όσο και οι συνεργάτες μου δεν έχουμε παραιτηθεί από την ελπίδα ότι, ακόμα και εν μέσω κρίσης, ο καθένας από εμάς μπορεί να σκεφτεί, να πιστέψει στον εαυτό του και επιτέλους να δημιουργήσει. Η Ελλάδα είναι, κατά τη γνώμη μου, ο καλύτερος τόπος για τη δημιουργία μιας Σίλικον Βάλεϊ της Ευρώπης. Εχουμε το ίδιο κλίμα με την Καλιφόρνια, σπουδαία μυαλά (όσα δεν έχουν φύγει ακόμα και το παλεύουν), σπουδαία νυχτερινή ζωή (κάτι το οποίο οι νέοι των start-ups θεωρούν σημαντικό) και πολύ χαμηλότερο κόστος. Τι μας λείπει; Χαμηλή φορολογία για τέτοιου είδους επιχειρήσεις που εξάγουν στο εξωτερικό (γιατί αλλιώς στήνεται στην Κύπρο με 10% φορολογία και νόμιμα), διαφανείς ηλεκτρονικές διαδικασίες σε θέματα που σχετίζονται με το κράτος και, φυσικά, σταθερότητα, η οποία θα προσελκύσει τα funds για να επενδύσουν στη χώρα μας που τώρα θεωρείται υψηλού ρίσκου επένδυση. Τα πρώτα δύο είναι απλά ζητήματα, που με θέληση και ιδιωτική πρωτοβουλία τελειώνουν σε ένα έτος. Η σταθερότητα είναι μεγάλο ζήτημα και σχετίζεται με τη νοοτροπία μεγάλου μέρους του πληθυσμού, με κεκτημένα και όχι με το τι μπορεί ο καθένας μας να προσφέρει. Ετσι μάθαμε τα τελευταία 30 έτη δυστυχώς. Ελπίζω η νέα γενιά, μεγάλο μέρος της οποίας έχει σπουδάσει και στο εξωτερικό, να μπορέσει να μας οδηγήσει στην ανάπτυξη με τον ενθουσιασμό και την ιδιωτική πρωτοβουλία, αρκεί να μην εμπλακεί και αποσταθεροποιήσει την κατάσταση ο κρατικός μηχανισμός. Είμαι αισιόδοξος για την Ελλάδα για τα επόμενα δύο χρόνια και ειδικά για την ανάπτυξη του τομέα των νέων τεχνολογιών. Χρειάζεται όμως σοβαρότητα από όλους τους Ελληνες πολιτικούς και η κοινωνία μας έχει ανάγκη ο κάθε Ελληνας να πιστέψει στον εαυτό του και στις δυνάμεις του. Μόνο η αλλαγή του εαυτού μας μπορεί να φέρει αλλαγή του συνόλου στο οποίο ζούμε.

¹¨ ¨¸ Ê ¨³ ÉÆ ¨ É ¨ w Ë Æ ¨ w Ñ È ¨ Åw ¨ ¨2EBEL#REW¨'AMES

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Ωρα για γενναίες αποφάσεις »Æ ¨y Å ¨» Å ¨

Η οικονομία είναι πραγματική και όχι θεωρητική. Αυτό είναι ένα μάθημα το οποίο διδάχθηκε η Ελλάδα με τον πιο σκληρό τρόπο τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Πραγματικές, επίσης, είναι οι τιμές των προϊόντων, οι συνεχείς ανατιμήσεις αγαθών και υπηρεσιών, η εκτόξευση της ανεργίας σε μεγέθη άνω του 25%. Πραγματική και δυστυχώς αναμενόμενη από πολλούς είναι η αδυναμία έως τώρα της κρατικής μηχανής να επαναλειτουργήσει σε ρυθμούς ευρωπαϊκής σύγκλισης. Πραγματική, τραγική και τελικά εξοργιστική είναι η ολοκληρωτική αδιαφορία του κράτους για τη στάση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, που αδίκως σφίγγουν τη θηλιά σε εκατοντάδες υγιείς ελληνικές επιχειρήσεις οι οποίες προσπαθούν να βαδίσουν στο μονόδρομο της συνέχισης της δραστηριότητάς τους ισοσκελίζοντας έτσι τα λάθη στα οποία οι ίδιες υπέπεσαν. Δεν καταγράφηκε ποτέ στην παγκόσμια ιστορία πόλεμος δίχως θύματα. Και επειδή αυτό που ζούμε είναι πόλεμος, δεν αναμένεται ούτε αυτή τη φορά να επιβιώσουν όλοι. Είναι, όμως δεδομένη η ύπαρξη μιας τάσης. Μιας «μόδας» που τα τελευταία δύο χρόνια φουντώνει ολοένα και είναι η ροπή των καταναλωτών σε ελληνικά προϊόντα, υπηρεσίες και εν γένει ελληνικές εταιρείες. Είναι απόλυτα φυσιολογική και αναμενόμενη. Ισως ήρθε και καθυστερημένα. Είναι όμως και αυτή πραγματική. Διαβεβαιώνω τον αναγνώστη ότι υπάρχουν πολλές ελληνικές εταιρείες, των οποίων τα προϊόντα και υπηρεσίες είναι εφάμιλλα -αν όχι πολύ ανώτερα- από αυτά που αγόραζαν μέχρι σήμερα από συνήθεια ή αδιαφορία. Επιχειρήσεις οι οποίες είναι στελεχωμένες με επιστήμονες και θα έπρεπε ούτως ή άλλως να πρωταγωνιστούν. Επιχειρήσεις υπερήφανες για τα προϊόντα και την ποιότητα που προσφέρουν στον Ελληνα καταναλωτή, που παίρνουν ευρωπαϊκά βραβεία, λανσάρουν καινοτόμα προϊόντα, επιδοτούν τον Ελληνα παραγωγό, στηρίζουν την τοπική οικονομία και οι περισσότερες από αυτές προσπαθούν να τα εξάγουν και στο εξωτερικό.

Αυτές οι επιχειρήσεις, λοιπόν, δεν ζητούν θαλασσοδάνεια. Δεν ζητούν χάρες. Ζητούν την εφαρμογή των διατάξεων για απαγόρευση των καρτέλ, ζητούν τη σύγκλιση σε χρόνους και κόστος με την υπόλοιπη Ευρώπη στις ενέργειες που αυτές προβαίνουν, είτε αφορούν σε μια απλή εξαγωγή είτε στην εγκεκριμένη από ευρωπαϊκά προγράμματα επιδότηση που έχουν λάβει στα λόγια και εκκρεμεί στην πράξη για χρόνια. Η κυβέρνηση και οι διοικούντες θα πρέπει επιτέλους να λάβουν γενναίες αποφάσεις. Ο λαϊκίστικος διχασμός που προωθούν ορισμένοι δεν οδηγεί πουθενά. Ακριβώς εκεί οδηγούν -στο πουθενά- και όλες οι λογιστικές ασκήσεις περικοπών που παρακολουθούμε οργισμένοι τους τελευταίους μήνες. Η μοναδική οδός για τη σωτηρία της Ελλάδας μας είναι η δύσκολη ανηφόρα της απεξάρτησης. Και η απεξάρτηση αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο αν εφαρμοστούν όλες οι μεταρρυθμίσεις που αποτελούν πρακτικές, χρόνια τώρα σε όλα τα προηγμένα ευρωπαϊκά κράτη. Είναι οι μόνες που μπορούν να απελευθερώσουν την ελληνική οικονομία από το τέλμα της «επόμενης δόσης» στο οποίο έχει περιέλθει. Μαζί με αυτές, μονόδρομος είναι η λειτουργία όλων μας πλέον, σε ένα κράτος με κανόνες δικαίου και όχι ψηφοθηρικές λογικές. Μόνο έτσι θα πάρει μπροστά η παραγωγική οικονομία της χώρας μας. Μόνο έτσι θα γίνουν επενδύσεις. Ανθρωποι και επιχειρήσεις με ιδέες, δύναμη και πρωτοβουλία υπάρχουν. Θέληση έχουν. Πρέπει όμως να αποκτήσουν και εμπιστοσύνη σε ένα γενναίο πολιτικό σύστημα για να επενδύσουν, ώστε να δημιουργηθούν δουλειές και να έρθει η ανάπτυξη. Οσο δεν γίνεται αυτό, τόσο θα παρακαλάμε γονυπετείς τους δανειστές μας για την επόμενη δόση.

¹¨ ¨y Å ¨» Å ¨ É ¨ ÑwÆ Ê ¨ È ¨ ¨ #HIOSFRUITS¨3!

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2013

Εμφαση στην ιδιαιτερότητα » ¨~ É ¨µ ÆwÆË Æ

Η επιχείρησή μας έχει ως αντικείμενο την προώθηση και διακίνηση της τρούφας και υποπροϊόντων αυτής -ενός εξεζητημένου και με μεγάλη γαστρονομική αξία προϊόντος. Παράλληλα, δραστηριοποιείται στο κομμάτι που αφορά στη συμβουλευτική υποστήριξη γύρω από την καλλιέργεια του επονομαζόμενου «υπόγειου διαμαντιού». Η έναρξη της δραστηριότητάς μας στην Ελλάδα συμπίπτει με τα πρώτα ορατά συμπτώματα της οικονομικής κρίσης. Μαζί με πολλές νέες επιχειρήσεις, συναφούς και μη αντικειμένου, έπρεπε εξαρχής να λάβουμε υπόψη όλες τις μη ευνοϊκές συνθήκες. Πριν προσπαθήσουμε να στραφούμε προς τις εξαγωγές, πρώτιστο στόχο αποτέλεσε η δραστηριοποίηση στην εγχώρια αγορά, η διακίνηση και προώθηση ελληνικών προϊόντων και ιδεών. Ο τρόπος επίτευξης αυτής της ιδέας μόνο καινοτόμος και κατ’ επέκταση αυξημένου ρίσκου θα μπορούσε να είναι. Η μόνη βέβαιη και πλέον πολυσυζητημένη λύση είναι η στροφή στον πρωτογενή τομέα. Διατηρώντας διαρκή επαφή με πανεπιστήμια και ινστιτούτα έρευνας στην Ιταλία και εξασφαλίζοντας συνεχή πρόσβαση στην ενημέρωση, προσπαθούμε να προσεγγίζουμε με επιστημονικό και εμπεριστατωμένο τρόπο την αγορά, περιορίζοντας τους κινδύνους που εγκυμονεί κάθε προσπάθεια χωρίς ιστορικό. Η Ελλάδα, μην μπορώντας να συγκριθεί σε παραγωγικότητα με κατά πολύ μεγαλύτερες χώρες, έχει καλώς ή κακώς να επιδείξει μόνο τις ιδιαιτερότητες και πιθανά μοναδικά στοιχεία όσον αφορά στη δυναμική της παραγωγής. Η τρούφα, μιλώντας για τον πρωτογενή τομέα, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, δυνητικά παραγωγικού και ταυτόχρονα πολύ ιδιαίτερου προϊόντος.

Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις λίγες μεσογειακές και βαλκανικές χώρες που μπορεί αποδεδειγμένα να παραγάγει το συγκεκριμένο προϊόν, για το όνομα και την εμπορική αξία του οποίου τόσος λόγος γίνεται εδώ και δεκαετίες από τις γειτονικές μας χώρες. Αξία η οποία εξ ορισμού δεν πλήττεται από την κρίση. Συνεπώς ο ανταγωνισμός σε επίπεδο παραγωγής αυτομάτως περιορίζεται. Η στροφή όμως προς μία τέτοια, άγνωστη έως και εκκεντρική καλλιέργεια παραμένει ένα δύσκολο εγχείρημα, που δεν μπορεί παρά σε πρώτο χρόνο να αντιμετωπιστεί με επιφύλαξη. Παρά το προκείμενο ρίσκο, τόσο εμείς όσο και οι συνάδελφοί μας επιχειρούμε την εγκατάσταση αντίστοιχων καλλιεργειών και τη διακίνηση του παραγόμενου αγαθού. Αυτή τη στιγμή επικεντρωνόμαστε στο να συντονίσουμε και να προωθήσουμε την εγχώρια παραγωγή τρούφας με σαφή στόχο τις εξαγωγές, καθώς αυξάνεται αισθητά η εγχώρια παραγωγή. Η αντιμετώπιση τέτοιων εγχειρημάτων οφείλει να παραμένει συνετή χωρίς τυχοδιωκτισμούς. Κανείς δεν μιλά για εύκολα και αβίαστα κέρδη, αλλά για μία ενδιαφέρουσα και καινοτόμα εναλλακτική διέξοδο. Οι προσπάθειές μας επικεντρώνονται κατά μεγάλο βαθμό στην προώθηση, την εμπορία, αλλά και στους προσκείμενους τομείς -έργο αρκετά δύσκολο, καθώς πρέπει να λάβει χώρα τη στιγμή που πολλές συνθήκες «συνωμοτούν» για το αντίθετο. Το γεγονός, όμως, ότι πολλοί και δη νέοι άνθρωποι εστιάζουν προς την ίδια κατεύθυνση δεν μπορεί παρά να είναι αισιόδοξο.

Ð¨ ¨~ É ¨µ ÆwÆË Æ ¨ É ¨ ËÑ Æ Æ ¨ Åw ¨ Æ ¨ Ñ Ë ¨ Ë ¨ ¨ Æ È ¨ ¨4ROUFAPLUS