1
Als kunst volmaakt is‌ dan is de wereld overbodig (Jorge Luis Borges)
Centrum Beeldende Kunst Schiedam in wording
Inhoudsopgave
2
Inleiding Tjitske, Esther en Annerieke
6
Hoe een CBK met haar tijd meegaat De beleidsadviseur
12
Het CBK als atelier van de stad De kwartiermaker
20
Drie pijlers in de praktijk De coördinator
40
Cultuurvisie: CBK als waardemaker De beleidsadviseur
48
Ambassadeur voor de Kunsten De coördinator
Grote- of St. Janskerk Schiedam, ’t Lam, Sjef Henderickx, foto Anke Hollaar, www.rij1.nl
Inleiding
4
Schiedam, februari 2011
Het Centrum Beeldende Kunst in Schiedam is een ‘work in progress’. Stadserf, foto Minke Themans
5
Geachte lezer, Het CBK in Schiedam is typisch een vorm van work in progress. Hoe dit ‘werk’ er op dit moment uitziet, willen wij u graag laten weten. Dat is de achtergrond van de publicatie die nu voor u ligt. Een terugblik op een jaarlang CBK én een vooruitblik naar de toekomst, gezien vanuit het gezichtsveld van de beleidsadviseur, kwartiermaker en ambassadeur voor de kunsten (coöördinator). Wij direct betrokkenen vinden het van belang om onze overwegingen ten aanzien van dit CBK met u te delen. Waartoe dient een CBK eigenlijk? Welke betekenis heeft het CBK voor Schiedam? En welke betekenis ambieert het CBK? Hoe moet een CBK in een stad als Schiedam idealiter functioneren? Dat waren en zijn geen vragen die eenvoudig te beantwoorden zijn. In die zin is het CBK nooit af. Wij wensen beleidsmakers cultuur, kunstliefhebbers, huurders van de kunstuitleen, uitvoerders, kunstenaars, vormgevers, scholieren, docenten, medewerkers van artotheken en centra beeldende kunst – alsmede alle lezers die op geen enkele manier in een van deze categorieën te plaatsen zijn – veel plezier met het lezen van deze publicatie. Tjitske, Esther en Annerieke
Theater aan de Schie, Four Horses, Charlotte Dumas, foto Minke Themans
Schiedam
grootte van het gebied 1.989 hectare aantal inwoners ruim 75.000 opbouw bevolking nederlands 66% turks 10% marokkaans 3% surinaams 3% antilliaans 2% ov. westers 9% ov. niet-westers 7% gemiddeld netto besteedbaar inkomen â‚Ź 30.000 stemgedrag de gemeenteraad heeft 35 zetels, hierin zijn alle 11 partijen die mee hebben gedaan aan de gemeenteverkiezingen vertegenwoordigd. de pvda is de grootste partij.
Het CBK levert een bijdrage aan het bevorderen van de sociale cohesie in de stad en daarmee versterkt en vormt zij de identiteit van de stad. Lange Haven, foto Minke Themans
6
7
Het CBK laat zich inspireren door Schiedam, door de stedelijke ontwikkelingen op stad-, wijk- en buurtniveau.
Sveaparken, foto Minke Themans
Hoe een CBK met haar tijd meegaat De beleidsadviseur
Wat is de toegevoegde waarde van een CBK voor Schiedam?
Groenoord-Zuid, Van balkon tot achtertuin, werk/foto Minke Themans
8
9
Hoe een CBK met haar tijd meegaat “Uit nutteloze noodzaak schiep kunst de mens”1 Cultuur verrijkt onze samenleving zoals geen enkel ander beleidsterrein dat kan. Door in aanraking te komen met kunst en cultuur komen talenten tot bloei. Dit betekent dat kunst niet alleen ‘buiten’ de samenleving – in het museum of op een podium – aandacht en een plek verdient, maar ook en juist er middenin. Het Centrum Beeldende Kunst Schiedam doet precies dat: zij brengt kunst naar de mensen. Zij vraagt kunstenaars naar hun stad te kijken en mensen een blik te gunnen op die stad door hun ogen. Zij maakt het mogelijk om de samenleving vanuit vele blikvelden te aanschouwen. Met het Centrum Beeldende Kunst wordt dus een belangrijk beleidsdoel gediend. Van Artoteek naar CBK Schiedam Tot 2004 was de Artoteek Schiedam een bruisende plek. In het licht van de landelijke politieke tendens van een zich ten gunste van de markt uit de kunstwereld terugtrekkende overheid, gingen ook in Schiedam stemmen op om tot sluiting van de Artoteek over te gaan. Door de onzekerheid over de voortgang van de Artoteek, werd er niet meer in de organisatie geïnvesteerd. Uiteindelijk is er echter voor ge-
kozen om een Centrum Beeldende Kunst op te zetten als instrument voor het bevorderen van cultuurspreiding. Anders dan de meeste middelgrote gemeenten heeft Schiedam het succes van de kunstuitleen benut en aangepast aan de huidige tijd. Een Centrum Beeldende Kunst heeft meerdere taken die een bijdrage leveren aan de spreiding van cultuurbesef: zij heeft een aanjaagfunctie voor creatieve economie, initieert participatieprojecten in wijken en op scholen, beheert een eigen collectie met kunstuitleen, organiseert exposities voor hedendaagse kunst, fungeert als servicebureau voor kunstenaars en bedrijven en kan tevens fungeren als plek voor debat of als tijdelijke werkplaats. De vraag duikt echter geregeld weer op: waartoe bestaat een Centrum Beeldende Kunst nu eigenlijk? Wat is de toegevoegde waarde van een CBK voor Schiedam? Ten aanzien van de visie op het bestaansrecht van een Centrum Beeldende Kunst heeft er zich in de loop der jaren een accentverschuiving voorgedaan. Het gaat er niet meer om kunst voor een breed publiek toegankelijk te maken vanuit het gelijkheidsbeginsel. Het idee dat kunst voor iedereen toegankelijk moet zijn heeft de kunstuitleen bestaansrecht gegeven.
Hoe een CBK met haar tijd meegaat
10
De beleidsadviseur
Mensen die zelf niet kapitaalkrachtig genoeg zijn om kunst te kopen, werd de mogelijkheid geboden kunst te huren. In deze huidige tijd gaat het er juist om kunst een plek te geven in de samenleving ter verrijking van de leefomgeving. Daarmee is de belangrijkste taak van het CBK niet meer het uitlenen van kunstwerken uit de collectie, maar is de collectie een middel geworden om mensen kunstprojecten – ‘belevingen’ – aan te bieden. Dat mensen hiervan de meerwaarde inzien, blijkt wel uit het feit dat het publieksbereik bij kunstuitlenen middels projecten groeit. Dit terwijl ook de commerciële kunstmarkt groeit. Veel leners stappen over van de uitleen naar de galerie. Zij gaan uiteindelijk kunst kopen. Dit bevestigt het succes van de kunstuitleen. Een kunstuitleen heeft een drempelverlagend effect voor de kunstmarkt en stimuleert daarmee deze
economische creatieve tak. Geplaatst in een Europees of internationaal perspectief is de kunstmarkt van Nederland echter nog maar piepklein. Interessant is dus dat een CBK alleen nog daar bestaansrecht heeft waar de opvatting van de overheid veranderd is. De overheid is er niet meer om haar burgers cultureel op te voeden vanuit het idee dat alle inwoners in gelijke mate toegang moeten hebben tot kunst en cultuur. De overheid is er ook niet meer om kunstenaars in hun levensonderhoud te voorzien. Beeldende kunstenaars worden geacht creatief ondernemer te zijn. Kunst en cultuur dienen een bijdrage te leveren aan het vormen van een visie op de samenleving en daarmee tevens invloed uit te oefenen op die samenleving. Want zoals cultuurfilosoof Martha Nussbaum stelt: “Kunst leert ons kritisch denken.”2
1 Citaat: ‘Uit nutteloze noodzaak’ van Ramsey Nasr, Dichter des Vaderlands in het Manifest van Terschelling (2010) over het belang van kunst voor individu en samenleving; over hoezeer kunst ons mens maakt. 2 Interview over Nussbaums nieuwe boek ‘Not for Profit’ in Hollands Diep september/oktober 2010.
Kunst en cultuur dienen een bijdrage te leveren aan het vormen van een visie op de samenleving en daarmee tevens invloed uit te oefenen op die samenleving.
11
Tijdslijn omvorming Artoteek
CBK
2004 Vertrek artotecaris.
November 2005 De Raad besluit om de Artoteek Schiedam per 1 januari 2007 te sluiten. Het dan aan te treden nieuwe college geeft echter in het coalitieakkoord aan een voorstander te zijn van het openhouden van de Artoteek.
28 november 2006 Het college besluit de raad een doorstart van de Artoteek te adviseren.
12 februari 2007 De Gemeenteraad stemt in met een nieuwe opzet voor het model CBK voor de Artoteek in Schiedam. Die keuze wordt ingegeven door de wens om opnieuw invulling te geven aan een ideëel streven, namelijk het in contact brengen van zoveel mogelijk mensen met actuele beeldende kunst en daarnaast de wens een impuls te geven aan kunst en cultuur en niet te kiezen voor commercialisering of afvlakking.
1 juli 2008
Voorjaar 2011
De Artoteek aan de ’s Gravelandseweg sluit haar deu-
Het CBK zal haar definitieve huisvesting vinden onder
ren. De uitleenfunctie wordt voortgezet op de tijdelijke
het dak van cultuurverzamelgebouw het Wennekerpand
nieuwe locatie aan de Boterstraat.
dat in het voorjaar van 2011 geopend zal worden.
29 juli 2008
1 november 2009
Het college stemt in met het realisatieplan van Artoteek
CBK Schiedam opent officieel haar deuren op de Boter-
naar Centrum Beeldende Kunst.
straat. Coördinator Annerieke Kooi treedt aan.
Schiedam
De stad is de leidraad en bepaalt in grote lijnen de programmering.
Sveaparken, Snรถffelen, Marjolijn Mandersloot, foto Minke Themans
12
13
aantal scholen 34 aantal scholen dat meedoet met cultuureducatie 33 het aantal culturele instellingen 12 het aantal kunstenaars 63 het aantal landelijk bekende kunstenaars 5
Plantagepark, De jurk, Esther Zitman, foto Minke Themans
Het CBK als atelier van de stad De kwartiermaker
foto Esther Didden
14
15
Het CBK als atelier van de stad “Ik ben graag in een atelier. Het vertelt mij veel over de kunstenaar. Van welke kunst en van welke boeken hij / zij houdt. Of iemand bezint eer hij begint, heel veel produceert, of juist veel weggooit en de diamantjes bewaart. Ik vertel u dit omdat ik me bij het schrijven van een plan voor het CBK Schiedam vaak heb afgevraagd of het CBK het atelier van de stad zou kunnen worden? Een ruimte waarin je als bezoeker kan ervaren hoe de binding van kunst is met de stad, met de bewoners. Een plek waar je de temperatuur kan meten; hoe is de kunst geworteld in Schiedam? Een plek waar je naar toe gaat als je ideeën hebt, of je nu kunstenaar bent of een actieve bewoner. Kortom, een ruimte voor plannen, reflectie, verdieping en – ook niet onbelangrijk – plezier. Alleen zo kan het een Schiedams CBK worden, een plek die je niet zomaar op kan tillen en ergens anders kan neerzetten. Dit atelier van de stad is flexibel, houdt actuele stedelijke ontwikkelingen in de gaten en speelt er op in. De stad is de leidraad en bepaalt in grote lijnen de programmering. CBK Schiedam is de stad in de stad.˝ Fragment uit openingsspeech kwartiermaker 31 oktober 2009.
…een plek waar je naar toe gaat als je ideeën hebt …
Het CBK als atelier van de stad
16
De kwartiermaker
Schiedam ligt midden in de Randstad, tegen Rotterdam aan. Rotterdam heeft veel interessante culturele instellingen die men vanuit Schiedam makkelijk bezoekt (denk aan de Kunsthal, museum Boijmans van Beuningen, de Schouwburg, de Doelen e.d.). In Schiedam is zo’n drie jaar geleden een geheel vernieuwd Stedelijk Museum geopend. Het museum krijgt lovende recensies in vrijwel alle landelijke dagbladen en de bezoekersaantallen zijn hoog. Dat heeft een gunstig effect op het culturele imago van de stad. Maar niet alles kreeg de laatste jaren een impuls. De ateliers voor kunstenaars zijn relatief goedkoop, er zijn echter weinig ateliers. Er is een behoorlijke wachtlijst maar er vindt geen enkele doorstroming plaats. Dit heeft tot gevolg dat veel kunstenaars ‘vanuit huis werken’. De woningen zijn er betaalbaar en dat is de reden dat de laatste jaren een aantal vormgevers en designers van elders (vaak Rotterdam) naar Schiedam is getogen. Kunstenaars trekken echter niet naar Schiedam. Er zijn zelfs opvallend weinig jonge kunstenaars (tot 30 jaar) woonachtig. Dat is jammer. Blijkbaar is Schiedam niet aantrekkelijk genoeg voor net afgestudeerden. Voor de toekomst is het van belang de culturele potentie binnen de eigen stad te houden. En om als stad voor diverse stadia van een beroepspraktijk aantrekkelijk te zijn. Een Centrum Beeldende Kunst (CBK) kan hieraan bijdragen.
Maar hoe ontwikkel je een CBK in een stad vol vastgeroeste patronen waar vernieuwing zich eerst volop moet bewijzen? Waar sommige kunstenaars hun creatieve bestaan verongelijkt in handen van de gemeente leggen en rechten (lees opdrachten) meent te kunnen ontlenen aan het feit dat zij in Schiedam wonen. Waar geen passend atelierbeleid wordt gevoerd en beleid rond creatieve economie in de kinderschoenen staat? De creatieve energie stottert en hapert in Schiedam. De ambitie om een CBK te openen leek helemaal niet bij de stad te passen. Ga niet uit van het kunstklimaat dat er is maar wat er zou moeten zijn! Ik begon. Inventariseren van wensen, vergezichten en illusies. In de stad zelf. In het land. Hoe functioneren CBK’s elders? Hoe zou het moeten zijn? Mijn meest prangende vraag: hoe kan een CBK atelier van de stad worden? Nou zo. Het CBK moet typerend zijn voor Schiedam. Dat heeft namelijk als allergrootste voordeel dat de inwoners ‘hetzelfde niet elders kunnen halen’. Ook niet in Rotterdam. Het centrum treedt actief op naar buiten en neemt het initiatief tot het leggen van samenwerkingsverbanden. Ondernemend zijn. Contact zoeken met scholen, (zorg) instellingen, woningcorporaties, bewonersverenigingen, het lokale bedrijfsleven, andere culturele instellingen en met plekken
17
in Schiedam (denk aan pleinen en parken). En contacten onderhouden vanuit de voormalige artoteek situatie; met kunstenaars en abonnementhouders van de uitleen. Het reeds opgebouwde netwerk bewaren. Meenemen. Waarderen. Het CBK laat zich inspireren door Schiedam, door de stedelijke ontwikkelingen op stad-, wijk- en buurtniveau. Toont zich betrokken bij de stad en sluit aan waar mogelijk. Bijvoorbeeld bij landelijke evenementen zoals De Dag van de Architectuur of het Museumweekend. Meespelen. Opvallen. Naast de beeldende kunst moet er ook aandacht zijn voor design en vormgeving gezien het aantal toonaangevende ontwerpers in de stad. Kleinschaligheid hoort ook bij het karakter van deze stad en
geeft ruimte om te experimenteren. Leren. Onderzoeken. Schiedam zelf is het concept. Dus alle spelers in het culturele veld en daarbuiten zijn relevant. Hiermee wordt het CBK een welkome aanvulling op reeds bestaande organisaties in de stad. Een partner die open staat voor samenwerking en er is voor alle bewoners in Schiedam. Al is de doelgroep niet meer ‘iedereen’ tegelijk. Doelgroepen worden zorgvuldig gekozen, afhankelijk van project of activiteit. En eigenwijs zijn; kunstkenners en kunstliefhebbers zijn ook belangrijke doelgroepen. Aanjager van creatieve energie. Zo’n CBK zit Schiedam als gegoten.
Voor de toekomst is het van belang de culturele potentie binnen de eigen stad te houden.
Interieur Boterstraat Ontwerp M2R
foto’s M2R
18
19
Huisstijl Ontwerp Studio Minke Themans
20
Schiedam
21
Uitnodiging Feestelijke opening
Centrum Beeldende Kunst
Centrum Beeldende Kunst Schiedam
SCHIEDAM 2010
EDAM 2010
Zaterdag 31 oktober 2009 Open Huis vanaf 12.00 uur Boterstraat 81 te Schiedam
Kunstwerk aan de Winkel
STE M B I LJ ET
Met onder meer:
voor de verkiezing van ‘de Wens van Schiedam’
• Presentaties van nieuwe kunstprojecten en projecten • Gelegenheid te stemmen op uw favoriete gevelontwerp • Exclusief depotbezoek voor leden van de kunstuitleen • Allerlei activiteiten voor kinderen • Kunstborrel
Strikt persoonlijk Dit stembiljet is uw bewijs dat u mag stemmen. Dit biljet is alleen geldig als u uw naam en adres invult. Misbruik van dit persoonlijke stembiljet door andere is strafbaar (art. 128 Wetboek van Strafrecht).
Kunstuitleen Participatieprojecten
o_folder_def3.indd 1
Expositie
de Wens van Schiedam 4 t/m 24 december Stemmen tot en met 15 december!
Van zaterdag 4 tot woensdag 15 december 2010. Het CBK Schiedam is geopend op woensdag tot en met zaterdag van 12.00 tot 17.00 uur.
Kunstroute door de Hoogstraat
Waar kunt u stemmen
30 oktober – 20 november 2010
Schiedam
CBK Schiedam, Boterstraat 81, Schiedam Stadswinkel, Stadserf 1 Schiedam.
rs ction IV
15-09-2009 16:08:11
Servicebureau
Wanneer kunt u stemmen
al_folder_def3.indd 1
15-09-2009 16:02:15
Hoe kunt u stemmen Welk kunstwerk kiest u voor uw kantoor, bedrijf, winkel of voor thuis? Wat komt er boven de bank, op die lege sokkel, op dat prachtige zonovergoten plekje in de vensterbank of aan die schitterende lege wand? Met de tentoonstelling ‘de Wens van Schiedam’ krijgt u de kans om zelf een kunstwerk te kiezen! De meest gekozen werken worden aangekocht door het Centrum Beeldende Kunst Schiedam en vervolgens kan iedereen dit werk lenen, al vanaf 6 euro in de maand!
man 7 briefpapier_def.indd 1
U kunt op dit stembiljet één kunstwerk aankruisen en in de daarvoor bestemde stembus deponeren. folder_KADW_def.indd 1
Informatie Meer informatie over het CBK Schiedam kunt u vinden op de website www.cbkschiedam.nl of bel 010 470 98 27.
Dit stembiljet is alleen geldig voor:
‘De Wens van Schiedam’ bestaat uitsluitend uit werk naam van Schiedamse Bij uw bezoek aan98de Boterstraat kunstenaars. 81 3111 NB Schiedam tel. 010 470 27 info@cbkschiedam.nl www.cbkschiedam.nl tentoonstelling in het CBK Schiedam vult u op het stembiljet in wat uw favoriete kunstwerk is. Let op! adres Stembiljetten kunnen tot en met 15 december bij de stembus in het CBK en in de Stadswinkel gedeponeerd postcode worden. Vervolgens worden de stemmen geteld en de winnaars bekend gemaakt. De tentoonstelling is tot en woonplaats met 24 december te bezichtigen van woensdag t/m zaterdag van 12.00 tot 17.00 uur.
15-09-2009 15:15:56
emailadres
DIT STEMBILJET IN DE STEMBUS GOOIEN
Ik wil op de hoogte blijven van alle activiteiten van het CBK Schiedam.
Gastcurator
dam
briefpapier_def.indd 2 uitnodiging / opening / expositie
15-09-2009 15:15:59
Onbemind
Boterstraat 81 3111 NB Schiedam tel. 010 470 98 27 info@cbkschiedam.nl www.cbkschiedam.nl
door gastcurator Esther Didden
Zaterdag 10 april 2010 aanvang 16.00 uur 29-11-10 15:18
Met veel genoegen nodigen wij u uit voor de feestelijke opening van de tentoonstelling Onbemind, door gastcurator Esther Didden. De selectie voor de tentoonstelling is samengesteld uit de kunstcollectie van het CBK Schiedam.
Oproep
Deze stempas is alleen geldig voor: naam
voor de verkiezing van
De middag wordt gepresenteerd door Roeland Kooijmans, bekend als presentator van radio en televisieprogramma’s (met name kunst- en cultuur gerelateerd). In een interview ondervraagt hij de gastcurator naar haar motieven om tot deze specifieke selectie te komen. Aansluitend zal de middag feestelijk overgaan in een borrel.
‘de Wens van Schiedam’
adres
vanaf zaterdag 4 december 2010
postcode
Strikt persoonlijk
woonplaats
Deze stempas is uw bewijs dat u mag stemmen. De pas is alleen geldig als u uw naam en adres Stemkaart Schiedam invult.gevelplan Misbruik van deze CBK persoonlijke stempas
De expositie is tot en met 8 mei te bezichtigen. Wij rekenen op uw enthousiaste aanwezigheid!
Waar kunt u stemmen
Het gastcuratorschap heeft het karakter van een estafette. Aan de gastcurator de vraag om een selectie samen te stellen vanuit zijn of haar eigen visie op de collectie
De drie gevelontwerpen zijn te zien hetNB CBK tot CBK Schiedam, Boterstraat 81,in3111 Schiedam.
en daarmee een tentoonstelling in te richten. De curator maakt na afloop van de
en met 5 november.
Hoe kunt u stemmen
opening bekend wie de volgende gastcurator zal zijn.
Vanaf 4 december liggen de stembiljetten klaar in het CBK Schiedam. Op vertoon van de ingevulde stempas krijgt u een stembiljet.
De uitslag wordt bekend gemaakt via www.cbkschiedam.nl Boterstraat 81 3111 NB Schiedam tel. 010 470 98 27 info@cbkschiedam.nl www.cbkschiedam.nl
op de Dag van de Kunstuitleen: 7 november.
Informatie
Meer informatie over het CBK Schiedam kunt u vinden op de website www.cbkschiedam.nl of bel 010 470 98 27. 19-03-2010 09:00:49
stemkaart_def2.indd 1
D E Z E ST E M PAS M E E B R E N G E N
oproepkaart.indd 1
Stemmen bij volmacht
ST E M PAS
Van zaterdag 4 tot woensdag 15 december 2010. Het CBK Schiedam is geopend op woensdag tot
Breng uw stem uitzaterdag tot en met 5 november 2009 en bepaal mee! en met van 12.00 tot 17.00 uur.
CBK_uit_def.indd 1
door anderen is strafbaar (art. 128 Wetboek van Strafrecht).
Hoe moet deWanneer gevel van hetunieuwe CBK er straks uit zien? kunt stemmen
Als u zelf niet aan de stemming kunt deelnemen, kunt u een andere kiezer machtigen om voor u te gaan stemmen.
Volmacht bewijs De gemachtigde verklaart zich bereid voor de volmachtgever bij volmacht te stemmen. naam gemachtigde
adres
postcode
woonplaats
15-09-2009 15:05:54
15-11-10 13
Drie pijlers in de praktijk
22
De coĂśrdinator
Drie pijlers in de praktijk 1. Participatieprojecten
Kunstuitleen
omvatten kunst- en vormgevingsopdrachten die
Het Centrum Beeldende Kunst heeft een zeer aantrekkelijke en belangwekkende kunstcollectie. Deze wordt gekoesterd, maar moet ook actueel gehouden worden. Dat vereist een goede visie op de collectie en de vraag hoe deze er idealiter zou moeten uitzien. Met name de diversiteit aan kunstdisciplines dient uitgebreid te worden: (vrije) vormgeving, ruimtelijk werk en nieuwe media.
op een vraaggerichte manier tot stand komen en verband houden met de stedelijke ontwikkelingen, de behoeften van wijken en bewoners. Denk hierbij aan community-art projecten, opdrachten waarbij instellingen (bijv. scholen) worden betrokken, educatieve projecten over de (historie van de) stad en projecten die de creatieve economie stimuleren.
2. De kunstuitleen streeft naar het bedienen en uitbreiden van het publiek dat in hedendaagse kunst geĂŻnteresseerd is. Kunstwerken uit de collectie worden uitgeleend en dienen als vertrekpunt voor educatieve projecten voor jonge kinderen (onderbouw basisonderwijs). Door middel van projecten wordt de collectie nadrukkelijker onder de aandacht gebracht en de
Binnen de programmering van het CBK tonen we de ongekende mogelijkheden aan kunstwerken uit de collectie ook op een andere manier aan het publiek. Hiervoor nodigen wij ieder half jaar een gastcurator uit en stellen thematische tentoonstellingen samen uit de collectie.
kwaliteit zichtbaar gemaakt.
3. Het servicebureau dient vooral als aanspreekpunt en informatievoorziening voor in Schiedam werkzame kunstenaars en vormgevers. Denk hierbij aan het informeren over (project)subsidies en ateliers. Bedrijven en andere organisaties en/of instellingen kunnen er documentatie inzien van lokale kunstenaars en advies krijgen als zij een opdracht willen verstrekken voor bijvoorbeeld een wandschildering of een relatiegeschenk.
Om de collectie up to date te houden moet er niet alleen aangevuld, maar ook afgestoten worden. In een beleidsnota worden de raadsleden geadviseerd over de wijze waarop de sanering plaats zal vinden; middels een gedegen afstoottraject. Het gaat voornamelijk om werken van kunstenaars die oververtegenwoordigd zijn in de collectie (uit de BKR-periode), vanwege hedendaagse kwaliteitsnormen en -eisen of vanwege materiaaltechnische redenen.
23
foto Minke Themans
• De Wens van Schiedam Wat wenst u voor Schiedam? Alle kunstenaars en vormgevers werkzaam en/of woonachtig in Schiedam, zijn uitgenodigd om een werk in te dienen voor een groepstentoonstelling. Het publiek vervult de rol van curator en zal door middel van een stemkaart een top-drie van favoriete kunstwerken aangeven. De meest gekozen werken worden aangekocht door het CBK.
Drie pijlers in de praktijk
24
De coördinator
• Gastcurator Het gastcuratorschap is een halfjaarlijks terugkerend fenomeen en heeft het karakter van een estafette. Het CBK stelt de gastcurator de vraag om een selectie samen te stellen uit de collectie vanuit zijn of haar fascinatie en daarmee een tentoonstelling in te richten. De curator maakt na afloop van de opening bekend wie de volgende gastcurator zal zijn. Gastcurator Esther Didden ging van start met de tentoonstelling Onbemind. Vervolgens gaf zij het stokje door aan voormalig wethouder van cultuur Menno Siljee, die de tentoonstelling Urban Rhythm samenstelde, die het op zijn beurt aan het kunstenaarsechtpaar Sjef Henderickx en Ane Koczorowski doorgeeft. De gastcurator wordt in een – zowel diepzinnig als onderhoudend – interview gevraagd naar zijn of haar motieven om tot deze specifieke selectie te komen.
Participatie De voornaamste doelstelling van participatie is: betrekken van bewoners bij hun directe omgeving en sociale cohesie binnen de stad bevorderen. Beeldende kunst en vormgeving worden ingezet om stedelijke ontwikkeling in kaart te brengen. Participatie vindt echter niet uitsluitend binnen de stadsgrenzen plaats. Expertise van buiten de stad wordt aangetrokken waardoor er een wisselwerking tot stand komt en kunstminnenden de specifieke potentie van Schiedam ontdekken.
• Community-art Binnen de pijler participatie is beeldend kunstenaar Coen de Jong gevraagd een community-art project met bewoners tot stand te brengen. De Jong heeft de VGN (Verzonnen Geschiedenis Nederland) opgericht en vervolgens een verloren gewaande beschaving ontdekt op de plaats waar nu de wijk Nieuwland ligt; een mythische cultuur, genaamd Niilantis. Het Niilantisproject is gestart met een archeologische opgraving waar verschillende bijzondere vondsten zijn gedaan. In de komende jaren zal Coen de Jong met hulp van de fantasierijke inbreng van bewoners van Nieuwland de beschaving van Niilantis in kaart brengen. • Kunstroute In opdracht van het CBK hebben drie kunstenaars een kunstroute ontwikkeld door Schiedam. De routes kunnen zelfstandig gewandeld of gefietst worden, en worden tevens georganiseerd aangeboden onder begeleiding van een gids. Zo leidt de kunstroute ‘Rafelranden’ (Frank Bruggeman) de bezoeker naar interessante en vaak onbekende groenplekken in Schiedam. De kinderkunstroute ‘Flessenpost’ (Moniek Warmer) benadert de stad vanuit een verrassend laag perspectief, namelijk vanaf de ooghoogte van kinderen. De derde route ‘Schuurplekken’ (pseudoniem Gerrit Gerritsen) is typisch een route die zich voor het Voortgezet Onderwijs leent. Deze route is vanuit stedenbouwkundig perspectief opgezet en legt zogenaamde ‘pijnpunten’ bloot; een route die een kritische noot zet bij de stedenbouwkundige ingrepen.
25
Werk Sarah van der Pols in Gamestart, foto Jan van der Ploeg
• Kunstwerk aan de Winkel Het CBK Schiedam heeft een selectie van kunstenaars en vormgevers uitgenodigd voor het project Kunstwerk aan de Winkel. Het doel van dit project is om ondernemers en kunstenaars c.q. vormgevers aan elkaar te koppelen en zodoende een economische en culturele synergie tot stand te brengen. Kunstwerk aan de Winkel heeft het karakter van een kunstroute; in de Hoogstraat is een zestiental locatiespecifieke kunstwerken in evenveel winkels vervaardigd en gedurende enkele weken tentoongesteld. Gelijktijdig met de duur van de route vindt in het CBK een groepstentoonstelling plaats met eigen werk van de deelnemende kunstenaars.
Niilantis Kunstenaar Coen de Jong
Opgraving Niilantis, Parkweg, Nieuwland, foto Coen de Jong
26
27
28
Krantenartikel MaasstadPers 27.10.2010
29
Activiteiten CBK Schiedam
foto’s CBK Schiedam
30
31
Drie pijlers in de praktijk
32
De coördinator
Servicebureau Het CBK fungeert als intermediair voor kunstopdrachten en informatievoorziening. Dit houdt in dat binnen het servicebureau activiteiten plaats vinden die in dienst staan van, enerzijds kunstenaars en vormgevers die werkzaam en/of woonachtig zijn in Schiedam en anderzijds voor bedrijven, organisaties en kunstminnenden. Bedrijven, opdrachtgevers en mogelijke investeerders moeten de weg naar het CBK nog leren kennen. Het CBK komt hen daarbij tegemoet door presentaties te geven en aanwezigheid te zijn bij netwerkbijeenkomsten.
• Solo Spirit Ieder half jaar vraagt het CBK een interessante kunstenaar uit Schiedam, om een tentoonstelling in te richten met vrij werk gekoppeld aan zijn of haar inspiratie. Het biedt de kunstminnaar een blik in de wereld van de kunstenaar, zijn fascinatie en noodzaak om te creëren. Beeldend kunstenaar Sarah van der Pols is als eerste de dialoog aan gegaan met een expositie van haar werk in relatie tot haar inspiratiebron waarin films getoond zijn, waaronder sciencefiction (waaronder Startrek) en videogames.
• Open Atelierdagen Sinds jaar en dag vinden tijdens de landelijke Open Monumentdagen (het tweede weekend van september) tevens de Open Atelierdagen plaats in Schiedam. Het CBK speelt een belangrijke rol door alle Schiedamse kunstenaars te vertegenwoordigen, door de ruimte als expositiemogelijkheid en verkooppunt aan te bieden.
Atelier Sarah van der Pols, foto Minke Themans
33
• Educatie Educatie loopt binnen de programmering als een rode draad door alle drie de pijlers en wordt dan ook vaak gekoppeld aan activiteiten en projecten die in het CBK plaats vinden. Deze programma’s worden op diverse niveaus aangeboden, van langlopende projecten (Het Geheugen van Sjef Henderickx; een reizende tentoonstelling waarbij een sculptuur, een tekening en een DVD met interview over de kunstenaar alsmede een CD-rom met lesprogramma geheel zelfstandig door de leerkracht onderwezen kan worden) tot korte workshops (workshop Kunstzinnige Sieraden, participatieworkshop Paleizen bouwen), educatieve projecten bij tentoonstellingen (Onbemind) en tijdens nationale evenementen als de Kinderboekenweek (Prentenpaleis), de dag van de Architectuur en Werelddierendag.
Zenders, Sjef Henderickx, foto Steven Witkam
Denktank, Sjef Henderickx, foto Steven Witkam
34
Krantenartikel Echo 07.04.2010
35
Gevel Boterstraat Ontwerp Sebastiaan Straatsma
foto Jan van der Ploeg
36
37
Tentoonstelling ‘Onbemind’ Esther Didden, voormalig kwartiermaker CBK Schiedam
foto Minke Themans
38
39
Onbemind Waar te beginnen als je, als gastcurator, uit meer dan 1.300 kunstwerken een selectie mag maken? Kies ik op persoonlijke smaak, op thema of op naam? En waarom dan? Moeilijk moeilijk. Ik wilde minder te kiezen hebben. In 2007 organiseerde ik het kunstproject Watertanden in opdracht van vier kunstuitlenen (Schiedam, Vlaardingen, Gouda en Gorinchem). Ik vroeg acht curatoren (o.a. van musea) om op basis van de vier collecties een tentoonstelling samen te stellen. Een nog moeilijkere opgave want zij moesten kiezen uit duizenden kunstwerken. Ik herinnerde me dat, toen ik voor één van de tentoonstellingen enkele kunstwerken in Gouda ophaalde, een medewerker daar zei “dat de curatoren allemaal kunstwerken kozen die nooit werden uitgeleend”. Eigenlijk zei hij dat ‘de kenner’ andere kunstwerken kiest dan degenen die normaal gesproken via de kunstuitleen kunst in huis halen. Een boeiend gegeven, er lijkt dus een behoorlijke kloof te zijn tussen de kunstwerken die regelmatig worden uitgeleend en de kunstwerken in een uitleen collectie die de kunstwereld interessant vindt. Ik besloot mijn keuze te beperken tot kunstwerken die nog nooit zijn uitgeleend. Kunstwerken die nog wachten op hun eerste muur, hun eerste huis, een eerste lief-
hebber. Tot mijn verbazing kon ik kiezen uit meer dan 300 kunstwerken. De tentoonstelling ‘Onbemind’ die ik heb samengesteld bestaat uit kunstwerken die nog nooit zijn uitgeleend en waarvan ik dat niet begrijp. Ik gun al deze kunstwerken een huis, een liefhebber. Het zijn, in mijn optiek, kwalitatief hele goede en interessante kunstwerken van even zo goede en interessante kunstenaars. Deze kunstwerken moeten hoognodig het CBK verlaten. Ik koos kunstwerken uit die ik allemaal zou willen huren. Ik ben een kunstkenner, al zeg ik het zelf. Ik besloot een klein testje te doen. Recentelijk heeft een kunsthistorica binnen de collectie van het CBK Schiedam een kerncollectie benoemd. Kunstwerken die vanwege de kwaliteit of de cultuurhistorische waarde voor de stad, wel uitgeleend maar niet verkocht mogen worden. Negentig procent van de kunstwerken die ik uitkoos voor deze tentoonstelling behoren tot de kerncollectie (maar zijn dus nooit uitgeleend geweest). Ja, er is een flink verschil tussen wat de kunstkenner en de gemiddelde lener van een uitleen in huis wil hebben. Ik hoop dat ‘Onbemind’ dat onderscheid een beetje opheft. Wie gaat – eindelijk – deze geweldige kunstwerken lenen?
Tentoonstelling ‘Urban Rythm’ Menno Siljee, voormalig wethouder cultuur
foto Minke Themans
40
41
In gesprek met gastcurator Menno Wat is het thema van de gastcurator? In ieder geval moet de foto ’3rd Avenue’ (2002) in de selectie zitten. Het werk heeft tijdens mijn vorige ambtsperiode op mijn kamer gehangen en ik ben daaraan gehecht geraakt. Dit werk van Hans Wilschut is dan ook het werk dat als basis dient om tot mijn selectie te komen. Oké, maar dat maakt nog geen thema. Klopt. Voor mij is een voorwaarde voor het thema van deze tentoonstelling dat het laagdrempelig en toegankelijk is; een selectie gemaakt door een liefhebber en niet door een kunstkenner. Ik heb een tijd in New York gestudeerd, dat was een periode waar ik goede herinneringen aan heb. Toen ik de foto van Wilschut zag, herkende ik meteen de plek waar deze genomen is. Het brengt een gevoel met zich mee van vervlogen tijden, van rokerige kroegen, clandestiene concerten, oefenruimten en achterafzaaltjes. Stedelijke fotografie dus. Het hoeft niet alleen over fotografie te gaan, over het onderwerp van het werk of wat er daadwerkelijk te zien is. Ik ben van
mening dat in de keuze voor een tentoonstelling ook een persoonlijk uitgangspunt verwerkt moet worden. Mijn grote passie is muziek, een andere kunstdiscipline dan beeldende kunst, maar een onmisbaar onderwerp voor mijn persoonlijke selectie kunstwerken als gastcurator. Urban Rhythm? Deze naam heb ik niet zelf bedacht, het had ook stedelijk ritme kunnen zijn, maar het dekt wel de inhoud. Zowel de stad als muziek gaat over ritme, ritme is eigenlijk de overeenkomst tussen beide onderwerpen. Alle geselecteerde werken zijn dan ook vanuit persoonlijke voorkeur voor sfeer of fascinatie gekozen; soms vanuit een stedelijk oogpunt of vanwege een herinnering aan de periode in New York, dan weer vanuit mijn liefde voor Pop-Art en muzikale helden. De DVD is toch zeker niet uit de collectie van de kunstuitleen? Ik heb inderdaad zelf nog een werk ingebracht, een muziek DVD met beelden van Anton Corbijn, wat de tentoonstelling die persoonlijke tint geeft waar ik naar zocht.
… een selectie gemaakt door een liefhebber en niet door een kunstkenner.
Cultuurvisie: CBK als waardemaker
42
De beleidsadviseur
de partners in het wennekerpand • filmhuis • jeugdtheater de teerstoof • theater aan de schie • dansschool het vloeroppervlak van het wennekerpand 2.675 m2 het aantal werken in de collectie van het cbk 1.533 het percentage schiedamse kunstenaars in de collectie 10%
Gevel Wennekerpand, foto Jan van der Ploeg
het bekendste werk in de collectie der kopf, armando
43
Cultuurvisie: CBK als waardemaker Oscar Wilde, dandy pur sang, verwoordde het provocerend: “All art is quite useless.” Waarom maken we ons dan toch druk over kunst en cultuur? Van oudsher worden kunst en cultuur door overheden afwisselend gekoesterd en afgedaan als nutteloze en kostbare hobby voor de elite. Toch hebben kunst en cultuur altijd in meer en mindere mate op overheidssteun kunnen rekenen. En terecht. Kunst en cultuur zijn een publieke zaak. Voor de gemeente Schiedam bestaat deze publieke zaak uit drie basiswaarden en stellingnamen:
omgeving van Schiedam weet binnen te dringen. Met het kunstproduct maakt het CBK tevens bewoners en bezoekers artistiek bewust.
Cultuur kortom, als artistieke, economische en maatschappelijke waardemaker.
Doordat het CBK als projectbureau voor kunstenaars kan fungeren heeft zij een economische waarde voor de creatieve sector. Het CBK levert daarmee ook een bijdrage aan een levendig kunstklimaat en dat is weer aantrekkelijk voor het vestigingsklimaat in de stad. Schiedam wil als complete en zelfstandige stad hoger opgeleiden met meer koopkracht aan zich binden om de stad als geheel welvarender en completer te maken. Een van de randvoorwaarden voor het bereiken van dit doel is het in stand houden en ontwikkelen van voldoende aanbod van culturele voorzieningen en activiteiten. Voorwaarde is kortweg een bruisende culturele stad te zijn.
Het CBK heeft in alle van deze basiswaarden een aandeel. Zij is artistiek waardemaker, omdat ze het Schiedamse kunstklimaat voedt door kunstopdrachten en door kunstenaars te vragen bijdragen te leveren aan kunstprojecten. Zo kun je bij het CBK drie verschillende kunstroutes lopen en fietsen door de stad. Drie kunstenaars bieden mensen die de route afleggen daarmee een andere kijk op de stad. De route ‘Rafelranden van Schiedam’ bijvoorbeeld laat ons zien hoe de natuur in de stedelijke
Ten slotte levert het CBK een bijdrage aan het bevorderen van de sociale cohesie in de stad en versterkt en vormt zij de identiteit van de stad. Cultuureducatieve projecten voor de jeugd zorgen voor creatieve ontwikkeling en artistiek bewustzijn. De (participatie)projecten die het CBK initieert zijn erop gericht kunst onderdeel te maken van de samenleving en de samenleving op haar beurt kunst te laten beleven in de naaste omgeving. Zo ontwerpt kunstenaar Coen de Jong met behulp van be-
1. Cultuur bevordert de sociale cohesie 2. Cultuur is goed voor de economie 3. Cultuur versterkt, vormt en bepaalt de identiteit van de stad
Cultuurvisie: CBK als waardemaker
44
De beleidsadviseur
woners en andere kunstenaars een fictieve geschiedenis voor de wijk Nieuwland. En zo bindt het project ‘Kunstwerk aan de Winkel’ kunstenaars en ondernemers aan elkaar met als resultaat een kunstwerk in de winkel dat gerelateerd is aan het aldaar aangeboden product. Het CBK onder het dak van het Wennekerpand Het CBK zal een plek krijgen in het cultuurverzamelgebouw het Wennekerpand. Na de ontwikkeling van een CBK is dit het volgende prestigieuze en gewaagde project van de gemeente. Veel gemeenten bouwen momenteel aan een cultuurverzamelgebouw, elk met een geheel eigen samenstelling. Het Wennekerpand zal in het voorjaar van 2011 haar deuren openen en biedt naast het CBK ruimte voor filmhuis, jeugdtheaterschool, een kleine theaterzaal, horeca en een dansschool. Ook zullen er enkele projectruimten gerealiseerd worden van waaruit creatieve ondernemers en kunstenaars een bijdrage kunnen leveren aan het ‘Wennekergevoel’. Het Wennekerpand moet het kloppende culturele hart van Schiedam worden en zal de stad een gedifferentieerd, kleurig en interessant programma bieden. Zeven da-
gen per week gedurende het grootste deel van het jaar is er in het Wennekerpand wat te beleven. Van een maandelijkse talkshow, theater en film voor ‘bso-ers’, ‘CKVers’, vutters en alle andere Schiedammers tot tentoonstellingen, wereldmuziek, klassieke muziek en walking dinners. In de programmering zal er ruimte zijn voor experiment gericht op een kleine doelgroep én voor groots opgezette festivals voor een brede doelgroep. Meerdere culturele functies verzameld onder één dak kan vele voordelen hebben: toename van creativiteit en ontmoeting, kruisbestuiving tussen de diverse bewoners, de mogelijkheid bezoekers een complete beleving aan te bieden. En, niet geheel onbelangrijk, het Wennekerpand zorgt voor een aantrekkelijker Schiedams centrum. Eerste voorwaarde om dit alles te bereiken is dat zowel de partners als de gemeente, die eigenaar is van het pand en tevens de grootste subsidiënt van de culturele instellingen die in het pand gehuisvest worden, gezamenlijk het concept van de culturele formule van het Wennekerpand moeten gaan uitdragen en eigen maken. Dat is de culturele uitdaging waar wij, het CBK incluis, de komende periode voor staan.
Het Wennekerpand moet het kloppende culturele hart van Schiedam worden.
45
Wennekerpand, foto’s Gerard Sparla
Interieur Wennekerpand Schetsontwerp M2R
46
47
48
Krantenartikel AD 28.09.2010
49
Ambassadeur voor de Kunsten
50
De coördinator
Ambassadeur voor de Kunsten Een jaarlang CBK Schiedam Op 31 oktober 2009 vond de opening plaats van het Centrum Beeldende Kunst Schiedam en werd ik door kwartiermaker Esther Didden geïntroduceerd als nieuwe coördinator. Twee dagen later start ik met het schrijven van een meerjarenplan dat ik baseer op de visie zoals Esther Didden heeft geschreven. Ik heb ambitieuze plannen met Schiedam; een CBK dat in een middelgrote stad onder de rook van Rotterdam haar bestaan moet verantwoorden zal een eigen koers moeten varen; met lef, authenticiteit en verscheidenheid. Vol verlangen en tevens met argusogen heeft men naar het CBK uitgekeken. Er is in het verleden al veel tot stand gekomen. Geslaagde projecten, maar ook goedbedoelde en te ambitieuze initiatieven. Met de komst van weer een cultureel instituut is er naast hoop ook wantrouwen. Dit vereist een zeer integere benadering; Schiedam op de kaart zetten betekent vooruit denken, kansen grijpen, samenwerken, verbanden leggen, kunstenaars en kunst-
minnenden tegemoet komen. Dit betekent niet dat kunstenaars gepamperd worden, maar dat er een platform wordt aangeboden waarbinnen activiteiten worden geïnitieerd. De betekenis van het CBK in de stad en de manier waarop het zich zal gaan profileren is tweeledig; enerzijds door een platform in de stad te worden waar locale kunstenaars aanspraak op kunnen maken. Anderzijds door Schiedam buiten de stadsgrenzen onder de aandacht te brengen, zodat kunstenaars en kunstminnenden geprikkeld raken om naar de stad te trekken. Schiedam heeft zoveel te bieden en kan als kweekvijver fungeren voor aanstormend talent dat essentieel is om een dynamisch kunstklimaat van de grond te krijgen. De verhouding ten opzichte van de regio en in het bijzonder Rotterdam (waar immers een groot CBK aanwezig is) is een punt van discussie; waar kunnen dwarsverbanden gelegd worden en kunnen we leren van de expertise die op steenworp af-
51
… binnen de context van een cultuurverzamelgebouw … liggen de kansen voor het oprapen …
stand aanwezig is en waar moeten we juist eigenwijs en autonoom zijn? Willen we ondernemend, cultureel, creatief, veelzijdig, dynamisch, eigenwijs, ruimdenkend, energiek en professioneel opereren, dan moeten we buiten gebaande paden treden en het CBK als stadslab en als broedplaats op regionaal gebied laten functioneren. Wat heeft het tot nu toe opgeleverd? Ruim een jaar na de oprichting is het mogelijk om voorzichtig de eerste resultaten te beschouwen. Er hebben educatieve projecten plaats gevonden, tentoonstellingen zijn ingericht, kunstroutes georganiseerd, gastcuratoren hebben de collectie bestudeerd en kunstprojecten met niet-voor-de-hand-liggende combinaties (kunst en economie) zijn geïnitieerd. Al deze projecten hebben een gemeenschappelijk doel, namelijk de kunstenaars en de kunstcollectie van het CBK, vanuit een verrassend perspectief belichten. En in al deze projecten wordt de specifieke potentie van de stad en/of haar kunstenaars getoond. Dat de stad daarvoor impulsen
van buitenaf nodig heeft is evident; om te groeien hebben we nieuwe aanwas nodig van kunstenaars, nieuwe media, nieuwe disciplines, een gezonde omgeving en een groeiend dynamisch kunstklimaat. We krijgen steeds meer bezoekers over de vloer, niet zozeer veel nieuwe leners (al werken we daar wel aan) als wel bezoekers, participanten, geïnteresseerden, potentiële kunstliefhebbers en nieuwkomers. Opvallend veel mensen van buiten die verrast zijn door de stad en haar cultuurhistorie en kunstzinnige mogelijkheden. Ook een nieuwe lichting professionals als jongeren en allochtonen doen vaker hun intrede en nemen hun eigen sociale kring mee. Samenwerking met andere kunstenaars, andere media en disciplines aantrekken, de stad als kweekvijver voor talenten die zich aangetrokken voelen zich te gaan vestigen. De aanwezigheid van enkele bekende vormgevers biedt mogelijkheden interesse voor de stad en het kunstklimaat te wekken en dat kan een gunstig effect op-
Ambassadeur voor de Kunsten
52
De coördinator
leveren voor alle andere kunstdisciplines. Dit is niet alleen goed voor het economische, maar ook voor het kunstklimaat Waar gaan we naar toe? Ik heb grote verwachtingen ten aanzien van de verhuizing naar het Wennekerpand. Binnen de context van een cultuurverzamelgebouw waar meerdere kunstdisciplines samen komen en gezamenlijke activiteiten worden geïnitieerd, liggen de kansen voor het oprapen. De mogelijkheid om interdisciplinaire en interculturele dwarsverbanden te leggen kan het CBK inzetten om nieuwe doelgroepen aan te trekken. Het CBK is hierin een actieve partner en gaat niet zitten wachten tot die nieuwe doelgroep zich aandient; door activiteiten te organiseren die drempelverlagend
zijn en daarmee een groot bereik te behalen. Participatie is een uitstekend middel om actief te handelen; door nieuwsgierig te zijn, door ongedwongen en onbevooroordeeld een uitwisseling van cultuur tot stand te brengen. Door in te zien dat kunst verrijkt en de functie heeft buiten ons vaste paradigma te denken. In het Wennekerconcept kan het CBK zich profileren binnen-, maar zeker ook buiten de stadsgrenzen. De ambitie is hoog; een belangwekkende regionale functie. De visie wordt niet door eenieder ondersteund in het culturele veld; dat levert weerstand op. Echter, het CBK heeft niet enkel de functie om kunstenaars te ondersteunen; het is een platform, een atelier in de stad waar kunstenaars bijeenkomen, uitge-
… kunst kan immers excelleren in tijden van recessie …
53
daagd worden en geïnspireerd raken en waar van de kunstenaars wordt verwacht dat zij participeren, anticiperen en initiëren. Met het aantreden van de nieuwe regering eind 2010 gaat er zowel vanuit rijksoverheidwegen als op regionaal niveau grootschalig bezuinigd worden op kunst en cultuur; een ware ‘kaalslag’ in het culturele veld. In tijden van krapte ontwikkelen mensen een sterke overlevingsdrift; zowel particulieren als culturele instellingen maken terugtrekkende bewegingen. Het CBK grijpt dit fenomeen aan om samenwerkingsverbanden op te zoeken, scherp en kritisch te blijven en vooral die projecten te initiëren die er toe doen; kunst kan immers excelleren in tijden van recessie en een beperking van middelen kan een explosie
van kunstzinnigheid teweeg meebrengen. Het CBK gaat met de tijd mee. Deze tijd vraagt om een verschuiving naar zelfredzaamheid, van kunstenaars wordt verlangd dat zij naast inhoudelijke expertise ook ondernemende en communicatieve vaardigheden beheersen. Het CBK zal daarin een rol spelen en een springplank naar creatief ondernemerschap vervullen. We zullen nieuwe wegen moeten ontginnen om mensen te bereiken en daarbij schuwen de discussie en het rumoer in de stad niet. Schiedam zal synoniem worden voor een cultureel en bruisend centrum dat zijn weerga niet kent. Wij gaan op de barricade voor een goed, beter, uitmuntend (!) kunstklimaat in de stad Schiedam.
… beperking van middelen kan een explosie van kunstzinnigheid teweeg meebrengen …
Colofon
Als kunst volmaakt is‌ dan is de wereld overbodig (Jorge Luis Borges)
Centrum Beeldende Kunst Schiedam in wording
Opdrachtgever CBK Schiedam Auteurs Tjitske Houkes, beleidsadviseur cultuur gemeente Schiedam Esther Didden, voormalig kwartiermaker CBK Annerieke Kooi, coĂśrdinator CBK Schiedam Ontwerp en beeldredactie Studio Minke Themans Lithograaf Marc Gijzen Drukker Mediacenter, Rotterdam Oplage 500 Met dank aan Judith Ensel Merel van Haastert Maartje Heikamp Esther Juurlink Michelle Mandos Aad Riepsaame Ingrid van Santen Karel Willems
Overige Kunstuitleen-projecten Esther Didden
Project Lizan Freijsen, foto Hans Wilschut
Overige Kunstuitleen-projecten
56
Esther Didden
Project Loes ten Anscher, foto Mieke Meesen Project Peter Westenberg, foto Otto Snoek
Project Ronald de Ceuster, foto Mieke Meese
Het Nieuwe Huren
57
Project en foto Susanne Bruynzeel
Project Babette Wagenvoort, foto Otto Snoek
Het Nieuwe Huren is spannend voor alle partijen. Trouw 10.09.2005
Het Nieuwe Huren (sinds 2005) Het Nieuwe Huren omvat een kleine maar bijzondere collectie kunstprojecten. Het Nieuwe Huren gaat over het huren van een specifieke kunstenaar en zijn/haar manier van werken of communiceren. Alle projecten dagen je uit tot een andere beleving van de dagelijkse omgeving. Je dient over een gezonde dosis lef te beschikken, want het huren van een kunstenaar vraagt van jou als huurder, onder andere, een heroriĂŤntering op de eigen vertrouwde (sociale)
omgeving. Als huurder wordt je voor een deel ook opdrachtgever; je kiest een kunstenaar en stelt je huis (of bedrijf) beschikbaar. En dan kan het avontuur beginnen! Het spannende van het huren van situatiegebonden kunst is de tijdelijkheid, de impuls die het geeft. Deze kunst wordt nooit een gewoonte, voordat het vanzelfsprekend is of niet meer wordt opgemerkt, is het alweer weg.
Het Nieuwe Huren blijft groeien. Volg de collectie via de website www.hetnieuwehuren.com Het Nieuwe Huren is mede mogelijk gemaakt dankzij: Stroom Den Haag, stichting CBK Rotterdam, Kunstenlab Deventer, AkkuH (Hengelo) en provincie Overijssel. Deelnemende kunstenaars zijn: Hellen Abma, Loes ten Anscher, Ronald de Ceuster, Martina Florians, Lizan Freijsen, Babette Wagenvoort, Susanne Bruynzeel en Peter Westenberg.
Overige Kunstuitleen-projecten Esther Didden
Project Hellen Abma, foto Mieke Meesen
58
59
Het Nieuwe Huren
Overige Kunstuitleen-projecten
60
Esther Didden
Curator Yasser Ballemans
Curator Yasser Ballemans
Curator Ludo van Halem Curator Edwin Jacobs, alle foto’s Mieke Meesen
Watertanden
61
Watertanden (sinds 2007) Wie een kunstwerk wil huren kan al vele jaren terecht bij een kunstuitleen; schilderijen, foto’s, tekeningen, objecten en sculpturen. Daar is nu de mogelijkheid van het huren van een tentoonstelling aan toegevoegd. Op verzoek van de kunstuitlenen van Gouda, Gorinchem, Schiedam en Vlaardingen ontwikkelde Esther Didden het project Watertanden. Acht curatoren werden gevraagd om de collecties van de vier uitlenen te bekijken en er een tentoonstelling mee te maken. Geen sinecure als je bedenkt dat de vier uitlenen bij elkaar duizenden kunstwerken omvatten. Van welke kunstwerken gingen de curatoren watertanden? Valt hun verlangende blik op andere kunstwerken dan de werken die regelmatig worden uitgeleend?
Wat heeft in hun ogen kwaliteit? Het resultaat is acht totaal verschillende tentoonstellingen, soms met een duidelijke verwijzing naar de kunsthistorie, soms louter gekozen met het hart of uit liefde voor een specifieke techniek. De kunstuitleen is er niet alleen voor een ‘schilderij boven de bank’, je kunt er ook een complete tentoonstelling huren (inclusief titelbordjes en uitnodigingen voor de opening bij je thuis). Zie ook: www.watertanden.org Watertanden is mogelijk gemaakt dank zij: Piet Augustijn, Yasser Ballemans, Maartje Berendsen / Tamar de Kemp, Hilde de Bruijn, Joop Groen, Ludo van Halem, Edwin Jacobs, Ranti Tjan en Stroom Den Haag. Teksten op pagina 62/63: Sanneke van Hassel.
Huur eens een tentoonstelling! Negen Parels Curator: Ranti Tjan
Watertanden Gorinchem
Poema Damko
Fremdkörper Curator: Ludo van Halem
Curator: Edwin Jacobs Lector Salutum, ja, hier staat u dan, in een kamer vol kunst. Er lijkt geen lijn te ontdekken, al valt het u misschien op dat u van de meesten een hand kunt ontdekken: tekeningen voeren de overhand. En het mooie van tekenen is dat u het ook kunt. Zomaar wat droedelen, of zomaar een schetsje maken, kunnen we allemaal. Hoe kan het dan dat deze tekenaars een handschrift hebben vergelijkbaar met de menselijke stem: uit duizenden herkenbaar. Uit de duizenden werken die de Nederlandse kunstuitlenen beheren zijn er velen die gemaakt zijn met een geheel eigen handschrift. Die pikt u er, na enig oefenen, zo uit. Dat heb ik ook gedaan. De volgende stap is nu aan u: op welk deel van het papier is de tekenaar begonnen? Waar zit zijn eerste lijn? En wat doet die foto ertussen?
Poema Damko is een fantasieprikkelende titel van beeldend kunstenaar Pat Andrea, dat hij aan zijn evenzo fantasierijke tekening heeft gegeven. Door het gebruik van figuratie is het niet ingewikkeld om het kunstwerk te bekijken. Andrea’s vaste tekenhand en techniek maken het er zeker niet ingewikkelder op. Maar de schijn bedriegt, je blik tuimelt in een labyrint van een soort van verhaal van Lewis Carol: wat herkenbaar is blijkt bij nadere beschouwing iets anders te willen zeggen. ‘Wat’ precies blijft in het midden, maar dat er iets is van een magie van het onbekende is evident.
Niemand wil vreemden in zijn huis. Of toch wel? De tentoonstelling Fremdkörper is een portrettengalerij van onbekenden (en een enkele bekende). Bijna iedereen heeft wel zo’n verzameling portretten, van gezinsleden, familie, vrienden, huisdieren en geliefden. Gevat in een bonte verzameling lijstjes hangen ze in de slaapkamer, of staan ze op een dressoir in de woonkamer, waar ze verleden en heden met elkaar verbinden en vertrouwen geven in de toekomst. Dat vreemde gezichten en gebaren velen onrustig maken, weten we maar al te goed. Maar wat vreemd is kan vertrouwd worden, als we het met vertrouwen tegemoet treden.
Overige Kunstuitleen-projecten Esther Didden
62
63
Watertanden
Curator Ludo van Halem, foto Mieke Meesen
Overige Kunstuitleen-projecten
64
Esther Didden
Achter de gordijntjes Sanneke van Hassel
Kapster Loes Weima was ooit galerie-
vertellen waarom hij de moord op Pim
wil mensen stimuleren buiten de vaste
houdster. Nu nog stelt ze regelmatig
Fortuyn pleegde. Mensen zijn vaak
kaders te kijken. Ik vind bijna alles wat
kunst ten toon in haar kapsalon aan
raadselen. Dit werk vind ik ook zo’n
modern is en waarbij je je de vraag
de Molenstraat. Curator Edwin Jacobs
raadsel. Vier windstreken heet het, ik
moet stellen “wat bedoelt zo iemand
heeft haar smaak goed getroffen, vindt
kan er alle kanten mee op.’
nou?” interessant. Kunst is een middel
ze. In de lichte, moderne kapsalon
Bij de opening van de tentoonstelling
om mensen de ogen te openen. Ik doe
hangt een wand vol litho’s, zeefrukken
waren niet veel mensen. ‘Ik had toch
graag een prent of een litho cadeau. De
en tekeningen naast de kappersstoe-
heel wat klanten uitgenodigd en voor
lijst is niet belangrijk, de prijs evenmin.
len en schappen met shampoo, wax
een mooi glas wijn gezorgd. Ik vrees
Het moet geen statussymbool zijn.’
en gel.
dat men denkt dat kunst alleen iets
Ze raakte in kunst geïnteresseerd door
‘Ik vind vooral de zeefdruk Poema
voor cultureel gevormde mensen is.’
haar buurman. ‘Als kind zag ik hem
Damko van Pat Andrea mooi. Wat de
Van de klanten krijgt ze dagelijks posi-
olieverf mengen. Later, op de kappers-
kunstenaar denk ik heeft willen treffen
tieve reacties. De meeste vragen roept
school, kreeg ik culturele vorming van
is dat achterlijke Nederlandse achter-
Sleutelkind op, een foto van Rommert
mensen van de kunstacademie. We
de-gordijntjes-complex van de maak-
Boonstra. Hij fotografeerde een repro-
gingen modern theater doen, zo van
bare samenleving. Achter het gordijn
ductie van een oude meester met de
“Ik ben een boom”. Doel was het brein
op de tekening is de grote wereld. Die
afbeelding van een kind. Hij heeft de
van kappers te openen en hen in hun
pijl wil zeggen “ga er eens uit, kijk eens
reproductie opgesteld tussen stukjes
werkomgeving vrijer te laten bewe-
om je heen, dan kom je misschien wel
hout en om de nek van het kind een
gen. Je leerde de gene voorbij te gaan
eens een poema tegen.” Die poema
sleuteltje gehangen. ‘Klanten zeggen:
en niet alleen met jezelf bezig te zijn.
vindt het geloof ik niet zo hier. Hij komt
is dat nou kunst, een foto van een oud
Het gaat om die ander die daar op die
maar met twee pootjes binnen en kijkt
doek?’ De zeefdruk Loewie de Loewak
stoel zit.’
licht afkeurend. Je ziet ook zo’n Calvi-
van Berend Strik bij de entree is meer
Bij goede kunst is ruimte voor inter-
nistisch vingertje wijzen. Verder zie ik
geliefd. ‘Hij heeft de dierenkop eerst
pretatie, vindt Loes. ‘Het stimuleert je
studies van benen, verhoudingen en
genaaid en gefotografeerd en is er toen
creativiteit en je functioneer ook beter
schaduwen. Het is een soort voorstu-
met verf over heen gegaan. Het geheel
in een omgeving met mooie dingen,
die, waar ben ik mee bezig als kunste-
is nog een keer gefotografeerd. Vrou-
waar je niet de mening van een ander
naar? Waar wil ik naartoe?’
wen zien dat het handwerk is, dat doet
opgelegd krijgt.’ Kennis over kunst is
De geheimzinnige figuur met gesloten
ze iets. Ik kijk vooral naar die dieren-
belangrijk, daarom heeft ze voor een
ogen ernaast van Otto Egberts vindt
kop. Ik zie een dier dat niet in een kooi
lijst met een tekstje over elke kunste-
ze ook mooi. ‘Vaak steekt er achter de
hoort te zitten, niet vastgestikt moet
naar gezorgd. ‘Maar je moet de bete-
dingen iets dat je niet kunt vermoeden.
zijn. Maar misschien heeft de kunste-
kenis nooit opleggen. Dan denken de
Ik moest denken aan het zwijgen van
naar iets heel anders bedoeld.’
mensen: “Zelf zag ik iets heel anders
Volkert van der G. Op het omslag van
Loes vindt het belangrijk om vrouwen
maar dat zal ik maar niet zeggen.” ’
de Elsevier kijkt hij weg. Hij wil niet
te ontwikkelen, kapsters en klanten. ‘Ik
(Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Watertanden Gorinchem: Poema Damko’ van curator Edwin Jacobs.)
Watertanden
65
Kunsteren
Sanneke van Hassel Bij de deur staan Paula (6) en Victor (4).
ger Raveel hangt bijna tegen de plint
kunsthistorisch en documentair ge-
Zij leiden de bezoeker rond langs de
aan. ‘Hij heeft een goed oog, dat zie
maakt. Dat is echt een waterscheiding.
portretten die curator Ludo van Halem
je,’ zegt Laurens Priester. ‘Alleen die
Artistieke waarde is van minder be-
selecteerde voor de familie Priester-
bruid met die hondjes, Lea, die vond
lang.’ Door collega’s van Cultuur en de
Kruse. Paula geeft informatie over
ik eerst naargeestig.’ Laurens doelt op
Schiedamse musea komen zij de laat-
materiaal en techniek ‘dit is chenille.’
een foto van Anouk Kruithof met een
ste jaren vaak met kunst in aanraking.
Ze wijst op de stoffen cirkeltjes die op
dikke vrouw in een bruidsjurk, haar
Onlangs hingen er in het depot van het
een schilderij zijn geplakt. Victor laat
blik is treurig. Er staan een hondje en
Gemeentearchief tijdelijk werken van
eigen werk zien dat hij aan de expo-
een standbeeld van een hond aan haar
Karel Appel en Corneille, ‘Je ziet direct
sitie heeft toegevoegd: een abstracte
zij. ‘Nu ze er langer hangt heeft ze toch
hoe goed dat werk is.’
aquarel met links in de hoek een klein
iets ontroerends gekregen.’
Laurens heeft er niet direct antwoord
mannetje, een zelfportret. Moeder Har-
Grote maten blijken het goed te doen
op wat de betekenis van kunst voor
riët Kruse vertelt dat hij en zijn zusje
in huis. Het gezin is unaniem enthou-
hem is. Hij fungeerde eens als op-
Watertanden een leuk project vinden.
siast over het schilderij Als jij weer
drachtgever toen hij een bevriend kun-
Ze gingen direct aan de slag, maakten
hier bent weet ik genoeg van Rik Me-
stenaar vroeg hun vorige huis in Mid-
museumbordjes met ‘open’ en ‘geslo-
ijers dat in de gang hangt. ‘Het is don-
delburg vast te leggen. Hij gaf hem de
ten’ erop, heetten het publiek welkom.
ker maar er zit toch ook veel kleur in,’
vrije hand. Niet strak realistisch maar
‘Victor zei: ‘Ik ga even ‘kunsteren.’’ Ze
zegt Laurens,’ En er is veel te zien, het
een groot kleurig doek is het resultaat.
zien heel andere dingen dan wij en vin-
is een vrolijk ding. Ook mooi dat er re-
‘Ik vond het een extra waarde om het
den niks gek, ook niet dat een portret
liëf in zit.’ Een van de grootste werken,
ontstaan van het schilderij te kunnen
geen gezicht heeft of dat er een aantal
een portret in kale lijnen van Rosemin
volgen.’
‘zonder titel’ zijn. “Dan mag je het zelf
Hendriks was eerder favoriet, maar de
Kruse: ‘Kunst maakt het leven wat
zeggen.”’
voorstelling bleek te gaan vervelen.
minder gewoon. Je kunt met kunst je
Harriët is erg enthousiast over de ten-
Kruse en Priester werken beide bij het
huis anders maken, je beeld verande-
toonstelling, de voorheen lege witte
Gemeentearchief. Hij als gemeentear-
ren.‘ Het wisselt wat ze mooi vindt.
muren hangen helemaal vol met por-
chivaris, zij is medewerker toeganke-
‘Vroeger had ik een voorkeur voor figu-
tretten. Zelf zouden ze eerder voor
lijk maken en beschrijft onder andere
ratief. Beneden staat nog een sfeervolle
abstract kleurrijk werk kiezen maar dit
archiefstukken. Het archief bezit veel
reproductie van Breitner. Dat vind ik
blijkt ook goed te staan. ‘Er blijkt zoveel
prenten en tekeningen. Laurens vertelt
nu een beetje te stil en braaf.’
te kunnen hangen zonder dat het sto-
dat ze voor hun werk gewend zijn naar
Priester en Kruse hebben nooit vol-
rend wordt. Het zijn allemaal vreemde
de
waarde
doende middelen gehad om uitgebreid
gezichten maar het is toch niet te in-
van kunst te kijken. Als ze werk se-
kunst te kopen. In hun drukke leven is
dringend. Het is ook echt een geheel.
lecteren is bijvoorbeeld een belangrijk
het er niet van gekomen om werk uit
Op dag twee waren we er al aan ge-
criterium of ze de voorstelling wel of
te zoeken en ‘zo’n witte muur is ook
wend.’
niet bezitten. ‘Het is een heel andere
wel mooi.’ ‘Wij gaan nu toch maar lid
Van Halem koos er voor om de werken
manier van kijken. Bij bijvoorbeeld
worden van de artotheek,’ zegt Harriët.
op verschillende hoogtes te hangen.
achttiende-eeuwse
‘Het is zo’n eenvoudige manier om je
Dubbelportret, een tweeluik van Ro-
regenten wordt onderscheid tussen
topografisch-historische
portretten
van
(Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Fremdkörper’ van curator Ludo van Halem.)
huis een andere sfeer te geven.’
Overige Kunstuitleen-projecten Esther Didden
66
Te Huur
67
Foto’s Otto Snoek
TE HUUR (sinds 2009) TE HUUR is een beeldende campagne om de kunstuitleen te promoten. Kunstenaar Esther Didden, schrijver Sanneke van Hassel en vormgever Floor Houben bedachten de campagne. Kunst in je huis? Niet persé boven de bank maar bij de eettafel of in de slaapkamer? Misschien denk je er wel eens over na. Maar welk kunstwerk dan? En wat als je het kunstwerk na enige tijd zat bent? En wil je liever een schilderij, een foto of een bronzen beeldje? Eigenlijk zou je het allemaal wel willen proberen. Kijken welk werk het beste
in je huis past, een uitbundig kleurrijk werk of juist ingetogen en abstract? Opvallend aanwezig in je huiskamer of een fraai beeldje in de serre? Kunst kopen is niet nodig, bij de kunstuitleen gaat het om het uitproberen. Telkens opnieuw naar je huis kijken en soms eens een heel ander werk uitzoeken dan je van te voren gedacht had. Zomaar, omdat het je aansprak. Of omdat je kinderen het mooi vonden. En als het toch niet bevalt, dan breng je het terug. Als het bevalt – en je wilt het eigenlijk niet meer kwijt- dan kan je het kunstwerk alsnog kopen.
Kunst huren is kunst uitproberen, je zit er nooit aan vast. In je eigen huis experimenteren met kleur, vorm en formaat. Kies je voor één kunstwerk, of voor drie? En dan drie van één kunstenaar of drie rond een thema? Bij de kunstuitleen kan het allemaal. www.gahurenbijdekunstuitleen.nl De campagne richtte zich op vier kunstuitlenen: Gouda, Gorinchem, Schiedam en Vlaardingen. TE HUUR is een vervolg op het project Watertanden.
Overige Kunstuitleen-projecten Esther Didden
68
69
Te Huur
Colofon
Het Nieuwe Huren Deelnemende kunstenaars: Hellen Abma, Loes ten Anscher, Susanne Bruynzeel, Ronald de Ceuster, Martina Florians, Lizan Freijsen, Babette Wagenvoort en Peter Westenberg Vormgeving: Floor Houben Fotografie: Otto Snoek, Mieke Meesen, Guus Rijven Mogelijk gemaakt dankzij: Kunstenlab (Deventer), stichting CBK Rotterdam, AkkuH Aktuele Kunst Hengelo, provincie Overijssel en Stroom Den Haag. Watertanden Opdrachtgever: Kunstuitleen Gouda, artoteek Gorinchem, artotheek Schiedam, kunstuitleen Hollandia (Vlaardingen) Vormgeving: Floor Houben Fotografie: Mieke Meesen Curatoren: Piet Augustijn, Yasser Ballemans, Hilde de Bruijn, Maartje Berendsen / Tamar de Kemp, Joop Groen, Ludo van Halem, Edwin Jacobs en Ranti Tjan Auteur: Sanneke van Hassel Met dank aan: provincie Zuid Holland, Elma van der Ham, Henk Horsten, Michelle Mandos, Aad Riepsaame, Freek van der Vliet, Jack van Mildert, Henk Heijnen, Kelly Davis, Sarah van Sonsbeeck, Judith van den Berg,
Sharon van der Drawinc, Rens Kamphuis, Sandor Gora, Annemarie van Zanten, familie Rietjes, familie Heeris, familie Sneep / Houweling, familie Priester-Kruse, La Ligne, Frank Duijnhouwer en Stroom Den Haag. TE HUUR Opdrachtgever: Kunstuitleen Gouda, artoteek Gorinchem, artotheek Schiedam, kunstuitleen Hollandia (Vlaardingen) Vormgeving: Floor Houben i.s.m. Minke Themans Fotografie: Otto Snoek Met dank aan: Sanneke van Hassel, Minke Themans, Elma van der Ham, Henk Horsten, Aad Riepsaame, Freek van der Vliet, Henk Heijnen en Stroom Den Haag.
Oplage 100
72