PORTFOLIO VORMSTUDIE MITCHELL MAC-LEAN
I
4142012
I
29 JUNI 2012
I
JEROEN VAN DE LAAR
PORTFOLIO VORMSTUDIE MITCHELL MAC-LEAN
I
4142012
I
29 JUNI 2012
I
JEROEN VAN DE LAAR
I found I could say things with color and shapes that I couldn’t say any other way things I had no words for. Georgia O’Keeffe
voorwoord Twee semesters lang heb ik bij Jeroen van de
Dit boekje, of minder kleinerend gezegd
Laar, wiens naam niet veel eerstejaars stu-
portfolio, is het resultaat van negen lessen
denten nog fout zullen durven te spellen, het
vormstudie over verschillende maar met
vak vormstudie gevolgd. Een vak dat eigen-
elkaar verweven thema’s zoals ruimte en
lijk niet uit te leggen is met woorden of ge-
begrenzing, vorm en contravorm, beeld en
tallen. En juist in dat ongrijpbare schuilt iets
constructie, de collage, de gevel en het logo.
aantrekkelijks. Het leren van een manier van
Van elke van deze lessen is een zogenaamd
communiceren die afwijkt van de gebrui-
VTR-verslag gemaakt met daarin een visueel
kelijke maakt dit vak tot een ware aanvul-
verslag, tekstueel verslag en referenties op
ling op de opleiding van de Delftse student
het gebied van kunst, architectuur en ste-
bouwkunde. Op het punt waar woorden te-
denbouw die ik bij de opdracht vond passen.
kort schieten, daar nemen vormen het over. 8
Van sommige lessen vond ik de opdracht
Naast een samenvoeging van foto’s, teksten
makkelijker om uit te voeren dan van ande-
en referenties is dit boek op zich ook een
ren. Maar juist van de opdrachten die ik las-
werkstuk. Er is speciale aandacht gegeven
tiger vond en waar ik sneller fouten maakte,
aan de vormgeving en rekening gehouden
leerde ik het meest. Want als student mag
met de thema’s die tijdens de lessen behan-
je nog fouten maken om het in het vervolg
deld zijn. Mijn verlangen is dat u als lezer van
beter te doen. En daarmee komen we met
dit boek met mij mee zult genieten bij het
behulp van woorden alsnog erg dichtbij een
terugkijken op een prachtig eerste jaar van
verwoording van het vak vormstudie, waar
een geweldige studie!
werken een proces van vallen en opstaan is om uiteindelijk het beste resultaat te bereiken.
Mitchell Mac-Lean 9
inhoudsopgave
ruimte en begrenzing
12
vanuit de onbegrensde ruimte ruimte en begrenzing
18
24
48
het liggende vlak
54
de collage 30
exterieur, het plein beeld en constructie
het staande vlak de gevel
interieur, de loft vorm en contravorm
42
het constructieve detail
vanuit de begrensde ruimte vorm en contravorm
beeld en constructie
het logo
60
faculty of architecture 36
nawoord
66
bronnen
68
constructie als drager van het ruimtelijk beeld
ruimte en begrenzing vanuit de onbegrensde ruimte
1
2
3
4
5
6
7
8
9
14
ruimte en begrenzing vanuit de onbegrensde ruimte De eerste vormstudieles werd voor een
delen genoemd. Daarnaast kregen we ook
groot deel gebruikt om het vak Vormstudie
een grondvlak van 50x60 cm om de karton-
te introduceren. Gelukkig was er na deze in-
nen vlakken in drie dimensies op te plaatsen
troductie nog genoeg tijd over om met onze
en zo een ruimte te begrenzen.
eerste opdracht te beginnen. Na de introductie en uitleg van de opdracht, Met witte kartonnen ‘bouwstenen’ gingen
begon ik met het plaatsen van de eerste
we ons eerste vormstudie-practicum reali-
kartonnen bouwsteen: de rechthoek van
seren. Deze bouwstenen - die bijna allemaal
3x30cm. Dit deed ik omdat het vlak naar
verschillend van afmetingen waren -worden
mijns inziens het meeste invloed zou heb-
ook wel primaire ruimte begrenzende mid-
ben op de compositie. Dit kwam groten-
15
deels door de ongewone vorm van het vlak.
Na het een en ander geprobeerd te hebben,
Zo is het vlak tien maal zo lang als het hoog
kwam ik op een gegeven moment aan op
is. De lange kant van dit vlak bepaalde na
het punt dat de compositie klaar leek te zijn.
het plaatsen onmiddellijk de richting van de
Ik had daarvoor nog twee identieke vlakken
compositie.
(6x9 cm) aan ĂŠĂŠn zijde van het grootste vlak (9x15 cm) geplaatst en dat leverde aan die
Ik koos ervoor om het vlak niet midden op
kant een redelijk gesloten ruimte op. In ieder
de grondplaat te plaatsen, omdat er anders
geval veel meer gesloten dan de ruimte aan
te snel overgegaan zou zijn naar het nastre-
de andere kant van het vlak, waar de dicht-
ven van een symmetrische compositie. Deze
heid van vlakken lager was en de vlakken
compositie zou vroeg of laat te dwingend
dus ook verder van elkaar afstonden.
zijn voor de compositie en gaan bepalen waar nieuwe toegevoegde vlakken geplaatst
Samenvattend kan ik dus zeggen dat vooral
zouden worden.
de vlakken met de afmetingen 3x30 cm en 9x15 cm grote invloed hebben gehad op de
Vervolgens plaatste ik een vlak dat volgens
basis en totaliteit van de compositie. Dit is
mij, na het eerst geplaatste vlak, de meeste
te verklaren door de bijzondere verhouding
invloed zou hebben op de compositie. Ook
tussen lengte en breedte van het eerste vlak
dit bleek grotendeels te kloppen: de compo-
en door de grote oppervlakte van het twee-
sitie werd door dit vlak (9x15 cm) gesplitst in
de vlak dat ik plaatste.
twee delen. Dit leverde voor mij hoe dan ook de opdracht op om deze splitsing teniet te
Conclusie: vlakken zijn primaire begren-
doen door dit grote vlak te doorsnijden met
zende vlakken die d.m.v compositie ruimtes
andere vlakken.
kunnen laten ontstaan. Grote, kleine, gesloten en open ruimtes. â–
16
GERRIT RIETVELD, SCHร DERHUIS De architect van dit huis werkte op een grotendeels gelijke manier als wij bij vormstudieles. Onze introductieles en mijn uiteindelijke compositie vond ik daarom veel weg hebben van een bekend werk van Gerrit Rietveld: het Schrรถderhuis. Dit werk is zo bekend, dat waarschijnlijk vele andere studenten ook aan dit voorbeeld zullen refereren.
FRANK LLOYD WRIGHT, FALLINGWATER De ontwerper van de huizen Fallingwater en Robbyhouse kenmerkt zich door het toepassen van lange, horizontale lijnen in zijn ontwerpen. In mijn compositie komen ook een aantal erg nadrukkelijke horizontale lijnen voor.
17
ruimte en begrenzing vanuit de begrensde ruimte
1
2
3
4
5
6
7
8
9
20
ruimte en begrenzing vanuit de begrensde ruimte Het thema van de tweede vormstudieles
ook wel uitkernen genoemd. De uitkernin-
luidde: abstractie, beeld en materialisatie.
gen moesten strategisch gesitueerd worden,
Waar we in de eerste vormstudieles de on-
zodat de compositie in evenwicht zou zijn.
begrensde ruimte gebruikten als uitgangspunt voor een compositie, daar gebruikten
We kregen het advies mee om de eerste
we in de tweede vormstudie juist de (ideale)
kubus te maken van dun karton, omdat dat
begrensde ruimte: de kubus, een abstracte
makkelijk te bewerken is en dus erg geschikt
vorm. Uit deze denkbeeldige kubus, die een
is voor het beeldend onderzoek. De defini-
maat heeft van 15 x 15 x 15 cm, zou een com-
tieve kubus zouden we dan van dik karton
positie gevormd worden door massa weg te
maken. Naast het gebruik van dun karton,
nemen. Het wegnemen van massa wordt
koos ik er ook voor om de eerste kubus 7,5 x
21
7,5 x 7,5 cm te maken, zodat het beeldende
Op het moment dat ik tevreden was met de
onderzoek nog voorspoediger zou verlopen.
uitkerningen en de situering ervan, besloot
Voordat ik begon met het uitkernen van de
ik om de definitieve kubus van 15 x 15 x 15
kubus, stelde ik een standaardmaat vast.
cm te maken. Omdat ik van buitenaf was be-
De standaardmaat werd een vijfde van de
gonnen met uitkernen, was het vanzelfspre-
hoofdmaat, ofwel 1,5 cm in de eerste kubus
kend dat ik eerst de buitenste panelen zou
en 3 cm in de definitieve kubus. Zo stelde ik
maken. In deze panelen maakte ik uitsneden
ook vast wat de minimale grootte zou zijn
waar de uitkerningen gesitueerd waren. Na
van de uitkerningen in de eerste kubus: 1,5
het voltooien hiervan bevestigde ik vijf van
x 1,5 x 1,5 cm.
de zes panelen aan elkaar. Het zesde paneel zou ik pas op het laatst bevestigen, zodat
De eerste uitkerning was qua afmetingen
ik daarvoor genoeg bewegingsruimte zou
(3 x 3 x 6 cm) en situering (op een ribbe van
hebben om de kartonnen delen van de uit-
de kubus) erg eenvoudig. Daarnaast begon
kerningen te kunnen plaatsen.
ik uitkerningen, die niet op ribben lagen, vanuit verschillende vlakken samen te laten
Door te experimenteren heb ik een andere
smelten. Op die manier waren de vlakken
vorm dan een kubus gekregen die daar ech-
niet alleen maar via de ribben verbonden,
ter wel naar terug te herleiden is. Een aantal
maar ook via de uitkerningen.
zijden toont veel gelijkenissen met elkaar, maar zijn toch allemaal uniek. De vorm die
Een uitkerning situeerde ik net voor de grens
na het uitkernen overbleef deed dus wel
van de vorm, waardoor een vlak ontstond.
denken aan een kubus, maar had door de
Dit deed ik om te verwijzen naar de vorige
transformatie toch een heel ander silhouet
opdracht waarin we enkel met vlakken werk-
gekregen. En dat enkel door een aantal uit-
ten.
kerningen‌ â–
22
BACK PACK CUBE HOUSE Deze woning heeft een kubusvorm waar op de plaats van de uitkerningen glas is geplaatst. De maat en de situering hiervan tonen gelijkenissen met de kubus die ik heb uitgekernd.
60 Richmond East Housing Development In de vorm van dit gebouw is daadwerkelijke uitkerning te zien. De kubus is nog erg goed te herkennen, door het contrast in kleur tussen kubus en uitkerning.
23
vorm en contravorm interieur, de loft
1
2
3
4
5
6
7
8
9
26
vorm en contravorm interieur, de loft Tijdens de derde les kregen we voor het eerst
De loft waar wij ons mee bezig zouden gaan
een opdracht waarin we ons enkel op het
houden was een ruimte van maar liefst
onderdeel interieur richtten. Het interieur
1000m3 groot. De exacte afmetingen be-
van een loft welteverstaan. Dit soort woning
droegen 10m x 20m x 5m. De ruimte werd
laat zich het best omschrijven als een grote
begrensd door een lange en korte gesloten
doorgaande ruimte die door de bewoner
wand en een lange en korte wand die in
naar eigen inzicht in te delen is. Wonen en
principe transparant waren. Op drie kolom-
werken kunnen zo gecombineerd worden.
men na was de ruimte leeg. Door slechts
Lofts zijn gesitueerd in voormalig industriĂŤle
100m3 aan volumes toe te voegen, zouden
gebouwen, fabrieken of bijvoorbeeld pak-
we de loft een hele andere uitstraling kun-
huizen.
nen geven. Uiteraard moest de enorme impact van de ruimte behouden blijven. 27
De 100m3 aan volumes werden als volgt ver-
kreeg ik al snel de neiging om elementen
deeld: een staaf (een richtingbepalend mid-
diagonaal te plaatsen, omdat dat voorheen
del) van 12.5m x 1.25m x 1.25m, een plaat
niet toegestaan was. Die kans kon ik dus niet
(een begrenzend middel) van 20m x 2.50m
onbenut voorbij laten gaan.
x 0.50m en een massa (een plaatsbepalend middel) van 5m x 5m x 2.50m. De staaf zou
En zo geschiedde: de massa van 5m x 5m
een tafel of ladenkast voor kunnen stellen,
x 2.50m transformeerde al snel in een drie-
terwijl de plaat een boekenkast of schei-
hoekvorm. Ook het gebruik van plateaus
dingswand zou kunnen weergeven. De mas-
fascineerden mij, omdat hiermee mooie
sa zou erg goed functies zoals een badkamer,
overgangen ge誰ntroduceerd konden wor-
slaapkamer of keuken kunnen herbergen.
den. Tijdens het verdere onderzoek kwam ik erachter dat deze opdracht moeizamer ver-
We waren vrij om de vormelementen op te
liep dan de twee voorgaande opdrachten.
delen in kleinere elementen, maar versnip-
Dit had ongetwijfeld te maken met het feit
pering moest absoluut voorkomen worden.
dat ik in het begin had gekozen voor het dia-
Dit om de samenhang tussen de ruimtes te
gonaal situeren van een aantal vormelemen-
waarborgen. Door goed te kijken naar vorm
ten, maar ook dat deze opdracht en de eisen
en contravorm, konden we een spannings-
die werden gesteld specifieker waren.
volle balans bereiken tussen de vormen. Tijdens het onderzoeken van verschillende
Maar in dit soort gevallen geldt altijd: probe-
mogelijkheden voor het indelen van de loft,
ren tot het wel lukt. En uiteindelijk bereikte
28
ik het punt waarop ik bijna tevreden was met
van de minste weerstand, maar dat is in
de indeling en de kleuren van de vormele-
bepaalde gevallen juist de goede keuze. En
menten. Toch paste ik de hoeken van de
hoewel ik niet weet wat het resultaat van het
halfhoge boekenkasten zo aan, dat er geen
beeldend onderzoek was geweest als ik de
onprettige, onpraktische of onbegrijpelijke
weg van de orthogonale situering van de
plekken zouden ontstaan.
vormelementen was ingeslagen, denk ik dat ik toch de goede keuze heb gemaakt. Sim-
Met het kiezen van een diagonale situering
pelweg omdat ik nieuwe mogelijkheden heb
heb ik duidelijk niet gekozen voor de weg
mogen onderzoeken. â–
TITEL ONBEKEND In tegenstelling tot wat je zou verwachten, kunnen industiĂŤle gebouwen hele mooie details bevatten. Hier zijn bijvoorbeeld mooie grote ramen en een sfeerbepalende constructie zichtbaar.
29
vorm en contravorm exterieur, het plein
1
2
3
4
5
6
7
8
9
32
vorm en contravorm exterieur, het plein
In de vierde vormstudieles gingen we verder met het thema vorm en contravorm. Waar we ons in de eerste les volledig richtten op interieur, daar keken we nu enkel naar vorm en contravorm in het exterieur. De opdracht was helder: onderzoek de mogelijkheden qua vorm voor een nieuw te bouwen complex dat plaats biedt voor bijvoorbeeld woningen, kantoren en winkels.
Het complex zou gesitueerd worden aan een plein dat tot dusver aan drie zijden begrensd werd door flats van ongeveer vijftien meter hoog. Het bijzondere van het te bouwen complex was dat het de allerlaatste, uiterst kostbare vierkante meters aan bouwgrond zou gaan bezetten. Deze bouwgrond lag aan de rand van de gemeente aan een middel drukke weg die het plein scheidt van een groene vlakte.
33
Dit bouwwerk moest en zou dus buiten de categorie ‘gewoon weer één van hetzelfde soort’ gaan vallen. Het complex moest iets bijzonders worden zonder dat het los zou komen te staan van de omgeving (verankering). En dus gingen we aan de slag: we pakten pen en papier en gingen een en ander onderzoeken. Zo keken we ten eerste op welke elementen van de bestaande situatie we wilden reageren met de te ontwerpen vorm. Voorbeelden hiervan waren openingen in of tussen de al aanwezige bouwwerken, hoeken in gevels, hoogtes van bouwwerken en de posities van de hoogste flatdelen, de relatie plein - groene vlakte enz. Naast getekende vormen en voorgestelde vormen, gingen we ook onderzoek doen met fysieke vormen zoals plaatjes piepschuim. We sneden een aantal van deze plaatjes door midden, pakten koffiebekertjes en gingen simpelweg experimenteren. Door te brainstormen en te tekenen, kregen we al snel een concreet idee.
34
Dit idee gingen we verder uitwerken in het 3d-tekenprogramma Google Sketchup. We lieten de hoeken en lijnen van de hoogste punten naar elkaar toe lopen. Ook wilden we een diagonaal laten lopen die gelijk liep met de lijn vanuit de hoek van het al bestaande L-vormige gebouw. Hieruit ontstond al gauw een L-vormig nieuw gebouw. Dit accentueerde meteen een weggetje langs het “plein” en een vierkante binnenplaats. Om het wel bij de al bestaande gebouwen te laten passen, moest het nieuwe gebouw niet hoger worden dan het hoogste gebouw dat er omheen stond. Zo kwamen we uit op een soort toren op de hoek van ons L-vormige gebouw, even hoog als de omliggende hoogste punten en de wat lagere flanken. Om alle richtingen mee te nemen in het ontwerp, wilden we ook de doorgang onder het al bestaande naastliggende gebouw door laten lopen. Hiervoor moest ook onder ons gebouw een doorgang komen. Deze hebben we even breed gemaakt. Aangezien het “plein” aan een kant aan een groene open
vlakte lag, was het zonde om dat niet te bewaren; ook onder die flank van het gebouw maakte we een opening. Dit werd alleen niet een opening als een poort, maar we sneden de hele onderste verdieping eruit en het werd een doorkijk. Nu bleef op de binnenplaats een open idee bestaan en werd het niet ingesloten. Toch wilden we niet helemaal dat het gebouw “verdween” in de verkaveling. Het
moest ook een beetje opvallen. Hierdoor brachten we de schuine daken aan. Het diagonaal in de hoek werd geaccentueerd door het extra schuin gezette dak. Dit bracht ons tot het uiteindelijke ontwerp. Het was een leuke en weer leerzame opdracht. We hebben nu verschillende manieren van inrichten gezien: interieur en exterieur en ze blijken deze twee manieren dus enorm anders te zijn. ■
LIJNBAAN ROTTERDAM De lijnbaan in Rotterdam. In 2004 werd architect Crimson gevraagd een cultuurhistorische verkenning te maken van de Lijnbaan, en aan te geven welke onderdelen op een realistische manier voor de toekomst bewaard zouden kunnen blijven.
35
beeld en constructie constructie als drager van het ruimtelijk beeld
1
2
3
4
5
6
7
8
9
38
beeld en constructie constructie als drager van het ruimtelijk beeld De vijfde en laatste vormstudieles van dit semester stond in het teken van beeld en constructie. Ondanks het feit dat de manier waarop de mens bouwde steeds veranderde, zal in ieder geval ĂŠĂŠn ding nooit veranderen: de eis aan het gebouw om de zwaartekracht te overwinnen. Er valt echter nog wel te variĂŤren met de manier waarop aan deze eis wordt voldaan. Zo kan de constructie volledig verstopt worden, maar ook onderdeel zijn van het beeld.
39
Over dit laatste geval ging de opdracht van
maar de compositie moest dat in bepaalde
deze les. “Constructie als drager van het
mate ook al tijdens het bouwen ervan. Dit
ruimtelijk beeld”. Met andere woorden: een
vormde een reden dat ik ook veel heb geëx-
constructie die bijdraagt aan het beeld of dit
perimenteerd met het 3d-tekenprogramma
zelf totaal bepaalt. De bouwstenen, die we
Google Sketchup.
voor het realiseren van dit vormstudie practicum tot onze beschikking kregen, beston-
Na een aantal verbindingen uitgeprobeerd
den uit:
te hebben, neigde ik er steeds meer naar om
-
5 grijze kartonnen vlakken
de vlakken, massa’s en staven elkaar niet te
van 10 x 20 cm.
snijden, maar enkel te laten raken. Mijn ge-
5 witte piepschuim massa’s
dachte hierbij was dat de vorm van de uitein-
van 5 x 5 x 10 cm.
delijke compositie op deze manier overzich-
5 houten staven
telijker en mooier in zijn eenvoud zou zijn.
van 0.5 x 0.5 x 30 cm.
Uiteraard moest er veel uitgeprobeerd en geschoven worden met de vlakken, massa’s
Er werd van ons gevraagd om met deze mid-
en staven voordat ik tevreden was met de
delen een ruimtelijke compositie te maken
compositie.
in drie richtingen (X-Y-Z assen). Ik begon met het verbinden van een aantal
Vormen kunnen dus begrenzen, plaats be-
bouwstenen maar plaatste deze nog niet
palen, richting bepalen en bijdragen aan
op de grondplaat van 50 x 60 cm. Dit deed
de constructie. Doordat de thema’s ruimte
ik om zo veel mogelijk bewegingsvrijheid te
en begrenzing en vorm en contravorm ook
houden en snel een aantal verbindingen uit
weer aan bod kwamen, vormde deze op-
te kunnen proberen. De uiteindelijke com-
dracht een mooie reflectie op de afgelopen
positie moest de zwaartekracht overwinnen,
lessen en afsluiting van Vormstudie 1. ■
40
YAS MARINA HOTEL Dit hotel is gebouwd op het Yas Marina Circuit in Abu Dhabi. De schil over het hotel, die bestaat uit staal en glas, is zelfdragend en wordt dus niet ondersteund door het hotelgebouw. In dit geval is de constructie in de vorm van een schil drager van het (spectaculaire) beeld.
41
beeld en constructie het constructieve detail
1
2
3
4
5
6
7
8
9
44
beeld en constructie het constructieve detail De eerste les van vormstudie 2 lijkt erg op de
Deze les ging niet alleen over het geheel,
laatste les van vormstudie 1. Zoals het woord
maar ook over het detail. We bekeken een
‘lijkt’ impliceert, zijn ze toch verschillend. De
klein stukje van iets groters. In een gebouw
laatste les van vormstudie 1, waarbij de con-
zijn de details minstens zo belangrijk als het
structie drager was van het beeld, ging over
geheel. De details kunnen een gebouw ma-
de constructie van een compositie in het ge-
ken of breken. Net zoals bij een maquette
heel.
van een geheel, dient de detailmaquette voor een studie of onderzoek. De detailmaquette kan door de grotere schaal veel meer verhelderend zijn op het gebied van constructies en verbindingen.
45
Er werd een eis gesteld dat de compositie
opzet iets grotere afmetingen heeft dan de
die we zouden gaan maken een staaf, plaat
balk. In de realiteit zullen de thermische ex-
en volume, de hoofdvormen waar alle an-
pansie van de houten balk en het volume,
dere vormen naar terug te leiden zijn, zou
dat waarschijnlijk van een ander materiaal
bevatten.
gemaakt is, niet gelijk zijn. Door ruimte te reserveren voor de verbinding tussen het hout
Ter inspiratie ging ik op zoek naar afbeel-
van de balk en het andere materiaal van het
dingen van constructie details. Na enige tijd
volume, kunnen spanning voorkomen wor-
zoeken kwam ik afbeeldingen van houten
den.
verbindingen tegen. Omdat hout veelal met de hand bewerkt wordt en er vakmanschap
Het windverband laat er geen twijfel over
voor vereist is, besloot ik om een detail van
bestaan dat het een bouwkundig detail is.
een houten verbinding te gaan maken.
De stalen staafjes laten ook zien hoe slank
De houten verbinding was erg geschikt om
een windverband uitgevoerd kan worden.
vanuit een ontmoeting tussen twee houten balken, ofwel staven, voort te komen. In mijn
Als ik terug kijk op de opdracht, denk ik dat
detail maakte ik de ontmoeting nog sterker
ik de volgende keer op een grotere schaal
door de horizontale balk niet te stoppen
zal gaan werken. De schaal waarop ik nu heb
bij de ontmoeting, maar nog een klein stuk
gewerkt laat veel zien, maar maakte het voor
door te laten lopen.
mij op een aantal punten lastig om de materialen en verbindingen mooi af te werken.
Ook aan de andere kant bij de ontmoeting
Desondanks ben ik tevreden met het eind-
met het volume stopt deze horizontale balk
resultaat. â–
niet. De balk gaat door een opening die met
46
DETAIL KAPCONSTRUCTIE HOOIMIJT De afbeelding hiernaast toont gelijkenissen met het detail dat ik gemaakt heb. Zo is er gebruik gemaakt van hout, eiken in dit geval. Daarnaast is een verbinding te zien van twee houten balken die door elkaar heen gaan, net als in mijn detail. De twee balken zijn op hun beurt weer opgehangen aan een houten kolom.
houten console Chinees gebouw Hoe mooi, gedetailleerd en ingewikkeld details van een constructie kunnen zijn, laat de afbeelding hiernaast zien. Een groot deel, zo niet alles waar het in de eerste les van vormstudie 2 om draait, laat dit constructie detail van een Chinees gebouw zien.
47
het staande vlak de gevel
1
2
3
4
5
6
7
8
9
50
het staande vlak de gevel De tweede les van vormstudie 2 draaide o.a. om de reeks van Fibonacci. Dit is een reeks van getallen waarbij elk getal gelijk is aan de som van de twee voorgaande getallen. In de natuur is deze reeks erg veel terug te vinden. Uiteraard niet als een reeks getallen, maar als een verhouding of verdeling, de gulden snede genaamd. De gulden snede is een verdeling van een lijn stuk in twee ongelijke delen. Het kleinste lijnstuk heeft dezelfde verhouding tot het
grootste lijnstuk als het grootste lijnstuk tot het totale lijnstuk. Als men bijvoorbeeld een lijnstuk van totaal 21 cm neemt en deze opdeelt in een lijnstuk van 8 cm en 13 cm, dan is hierin de gulden snede in terug te vinden. Deze verhouding is zoals gezegd overal in de natuur terug te vinden: in een blad, de hand van een mens, een gezicht, enz. Omdat deze verhouding zo veel terug te zien is, wordt het ook wel de ‘perfecte’ of zelfs ‘goddelijke’ verhouding genoemd.
51
Hoewel in mindere mate, speelt deze verhouding op basis van de reeks van Fibonacci nog steeds een grote rol. Bij de indeling en ordening van een gevel, kan deze verhouding dan ook als ondersteuning gebruikt worden. Een gevel is een staand vlak dat voorkomt in vier rubrieken/verschijningsvormen: 1. wisselwerking tussen open en gesloten: Behalve ramen, kunnen half transparante vlakken, gemaakt van een ander materiaal dan glas, ook de rol van ‘open’ vervullen. 2. maat, ritmiek, systematiek: Net als in een muziekstuk kan een gevel door middel van de afmetingen (maat), herhalingen (ritmiek) en ordening (systematiek) een bepaald gevoel bij de toeschouwer oproepen. 3. materiële verschillen: Het spreekt voor zich dat in een gevel materialen worden gebruikt. Verschillende materialen hebben verschillende kleuren en dus ook verschillende eigenschappen. Ook het materiaal heeft dus een grote invloed op de uitstraling van een gevel.
52
4. reliëf: Ten slotte een eigenschap die de gevel diepgang geeft. Het reliëf zorgt ervoor dat de gevel niet onder een plat vlak valt, noch een driedimensionaal object wordt. De vorm van mijn gevel komt voort uit het idee om een horizontale en verticale kronkelende lijn elkaar te laten snijden. De kronkelende lijn slaat uit naar de buitenkant met een afstand volgens de reeks van Fibonacci. De vlakken die uit deze kronkelende lijnen voorkomen, leveren een opvallende vorm op. Bij de uitwerking van de opdracht heb ik gebruik gemaakt van de grootste rekenaar die er bestaat: de computer. Net als in de wiskunde zou een fout grote, ongewenste gevolgen hebben. Met behulp van Google Sketchup kon ik tot op een tiende van een milimeter uitrekenen hoe groot de onderdelen van mijn wand moesten worden. De vele hoeken en kleine onderdelen maakten het uiteindelijk nog best lastig om de gevel daadwerkelijk te maken. ■
ESCHER, LUCHT EN WATER Terwijl ik bezig was met het maken van de opdracht, dacht ik opeens aan het werk van Escher. Dit vanwege het verloop van wit naar zwart, zoals dat ook in mijn wand terug te zien is. Daarnaast moet je zowel bij deze tekening als bij de wand die ik heb gemaakt meer dan een keer kijken om te zien hoe het in elkaar zit.
CALIFORNIA POLYTECHNIC ENGINEERING PLAZA Ook vandaag de dag wordt de gulden snede nog toegepast in de bouwkunst. Vaak wordt gedacht dat de gulden snede alleen maar in de rennaissance werd toegepast, omdat dat nou eenmaal de periode was waarin alles om het ‘perfecte’ en het ‘goddelijke’ draaide. Deze afbeelding laat zien dat de gulden snede ook nu nog toegepast kan worden, in een stedenbouwkundig plan bijvoorbeeld. 53
het liggende vlak de collage
1
2
3
4
5
6
7
8
9
56
het liggende vlak de collage De opdracht voor de derde les van vormstu-
De patronen op de vlakken zijn afbeeldingen
die 2 betrof het maken van een collage. Op
die de beeldend kunstenaar Jan Schoonho-
een kartonnen plaat van ongeveer 40 x 40
ven heeft gemaakt. De tekeningen contras-
cm werden drie vlakken met elk een ander
teerden behoorlijk met elkaar. De drie patro-
patroon geplaatst. Naast de patronen, ver-
nen konden worden opgevat als metafoor
schilde ook de afmetingen van deze vlakken.
voor de stad, het cultuurlijk landschap en het
Zo was het kleinste vlak de helft van het mid-
natuurlijk landschap.
delgrote vlak, dat op zijn beurt weer de helft was van het grootste vlak.
57
Jan Schoonhoven was een Nederlandse beeldend kunstenaar. Hij studeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Hij werkte van 1946 tot 1979 voor de PTT. Schoonhoven gebruikte zijn avonduren en vrije weekenden om te werken aan zijn kunstwerken. Jan Schoonhoven richtte in de jaren zestig met een aantal andere kunstenaars de Nulgroep op, als reactie op de Cobra beweging. De Nulgroep wilde objectieve kunst bereiken, zonder emotionele waarde of de aanwezigheid van de kunstenaar als persoon. Schoonhoven maakte aan het begin van zijn loopbaan vooral abstracte tekeningen en aquarellen. Vanaf 1955 ontstonden monochrome witte reliëfs. Hij gebruikte voor zijn kunstwerken materialen zoals ribkarton, papier-maché en closetrollen op een triplex ondergrond. De voorstellingen ontstonden volgens geometrische principes. Vanaf 1978 ontstonden veel tekeningen die soms kalligrafisch aandeden. Met lijnen, punten en arceringen maakte Schoonhoven tekeningen.
58
De opdracht was om het grote contrast tussen de drie vlakken te doorbreken. Dit kon gedaan worden door tussen de vlakken geleidelijke overgangen te maken met behulp van: - punt: als concentratie en plaatsbepaling - lijn: als richting of aswerking - vlak: als ruimtelijk veld Het totaalbeeld van de compositie zou een samenhangend geheel moeten worden. Daarom begon ik met het onderzoeken van de patronen en de manier waarop deze gemaakt zouden zijn. Ik kwam tot het idee om m.b.v. stempels, draden van touw en papier stroken en snippers de vlakken door te trekken. Als ik een volgende keer een dergelijke opdracht zou moeten maken, zou ik waarschijnlijk meer gaan werken met reliëf en daadwerkelijke diepte. Dit is nu namelijk niet of amper aanwezig in mijn collage, terwijl het me interessant lijkt om daar ook wat mee te proberen. ■
RELIËF VAN JAN SCHOONHOVEN Jan Schoonhoven heeft op meerdere manieren en verschillende materialen gewerkt. De werken die wij hebben gebruikt zijn vooral gemaakt met pen. Op de afbeelding hiernaast is te zien dat er ook gewerkt kan worden met reliëf. Ik vind deze afbeelding interessant om de reden die ik in het tekstueel verslag heb omschreven: ik zou graag ook eens met reliëf willen experimenteren.
59
het logo faculty of architecture
1
2
3
4
5
6
7
8
9
FA C U LT Y
ARCHITECTURE
FA C U LT Y O F ARCHITECTURE
FA C U LT Y O F ARCHITECTURE
62
het logo faculty of architecture De vierde les van vormstudie 2 was, behalve
Aangezien het onderwerp van de les en de
de voorlaatste les, ook de laatste les die op
opdracht eerder al bekend was, had ik ook al
de gebruikelijke manier zou verlopen: een
een aantal ideeĂŤn genoteerd voor het logo.
introductie aan het begin van de les en uit-
Voor het maken van een logo wordt de ont-
leg van de opdracht, vervolgens een beoor-
werper gedwongen om na te denken over
deling van het werkstuk n.a.v. de vorige op-
de essentie van het bedrijf, instelling of merk
dracht en tenslotte een start maken met het
waar hij/zij het logo voor maakt. Zo had ik
werkstuk voor de volgende les. De opdracht
dat ook gedaan met als resultaat het idee om
van deze les betrof het maken van een logo
in mijn logo een wirwar van lijnen te gebrui-
voor de faculteit van bouwkunde, een op-
ken als verbeelding van het ontwerpproces
dracht waar ik naar had uitgekeken.
dat nooit in een rechte lijn verloopt.
63
In de les werd duidelijk dat er voor logo’s
sie dat ik aardig op weg was, maar dat deze
grofweg drie categorieën bestaan. De eerste
tekening niet goed genoeg was om uit te
categorie bevat logo’s waarbij initialen van
werken tot een logo. Het logo zou niet afwij-
een naam worden gebruikt. Voorbeelden
kend genoeg worden en daardoor ook niet
hiervan zijn BK voor bouwkunde en AH voor
opvallen, wat naar mijn mening een vereiste
Albert Heijn. De tweede categorie bevat lo-
is voor een goede werking van een logo.
go’s waarin het product dat het betreffende bedrijf maakt/verkoopt/enz. wordt verbeeld.
Enige tijd later greep ik weer terug op mijn
Het logo van de Nederlandse Spoorwegen,
uitgangspunten. De wirwar van lijnen als
een aantal lijnen dat connectie, snelheid en
verbeelding van het ontwerpproces boeide
reizen verbeeldt, is hier een voorbeeld van.
me nog steeds. Een aantal tekeningen van
De derde categorie gaat over beeldmerken
kronkelende lijnen, die de initialen van ‘Fa-
als logo. Zo heeft Mercedes-Benz een ster als
culty of Architecture’ uitbeeldden, volgden.
logo en Apple Inc. een appel waar, voor de
En opeens was daar het moment waarop ik
herkenbaarheid van de vorm, ook nog eens
een geweldige samenvoeging van de initia-
een hap uit is gehaald.
len te pakken had. Samen met het idee van de kronkelende lijn kwam ik erg dicht bij een
Na enige tijd van schetsen, had ik een teke-
eindresultaat, dat voelde ik.
ning voor me liggen die al aardig naar een logo neigde. Het was een tekening van een
Na enige ‘finetuning’ lag er een logo voor me
persoonsfiguur die opgebouwd was uit de
waar ik niets meer aan toe te voegen had.
letters ‘f’, ‘o’ en ‘a’, de initialen van ‘Faculty
Het logo heeft een vorm die erg doet den-
of Architecture’, omcirkeld met een zwarte
ken aan een tafeltje. Onbedoeld, maar toch
rand. Een aantal dagen later bekeek ik deze
erg toepasselijk, omdat een tafel en architec-
tekening nogmaals. Ik kwam tot de conclu-
tuur veel overeenkomsten hebben. Zo wordt
64
een tafel net als een gebouw ontworpen
ben met het ontwerpen van logo’s, vond ik
zodat het goed te gebruiken is (ergonomie),
het ook een erg mooie afsluiting van de ge-
de constructie zal in orde moeten zijn en ook
bruikelijke lessen. Dit laatste omdat bij deze
schoonheid speelt een grote rol. Een tafel is
laatste opdracht alle aspecten uit de voor-
naast een stuk meubilair ook een opgetild
gaande lessen bijeen kwamen en resulteer-
vlak en een hulpmiddel om getallen snel te
den in een, al zeg ik het zelf, prachtig werk.
kunnen vermenigvuldigen. Als ik deze of een soortgelijke opdracht nogConcluderend: naast het feit dat deze les erg
maals uit zou moeten voeren, hoop ik er met
leerzaam voor mij was, omdat ik vaker bezig
evenveel plezier aan te kunnen werken. ■
LOGO SONY VAIO De laptops van Sony dragen de naam ‘vaio’. Het logo hiervan is gebaseerd op de verandering van de manier waarop we met elkaar communiceren en waarbij golven werden vervangen door codes met binaire getallen in computers. Zo zijn in dit logo de letters ‘v’ en ‘a’ gevormd door een golf en laten de twee andere letters een ‘1’ en een ‘0’ zien, de getallen waarop een computer werkt en ons laat communiceren met andere mensen. 65
nawoord Als ik terugkijk op de werkstukken die ik
Elk les startte met een introductie van de
het afgelopen jaar voor vormstudie heb ge-
opdracht en het belang van het thema voor
maakt, vind ik dat ik erg veel geleerd heb. De
bouwkunde. De docent deed dit als een ver-
faculteit bouwkunde in Delft is uniek door
teller: veel overdrijvingen en uitbeeldingen.
als enige universiteit in Nederland het vak
Een van die introducties zal ik nooit verge-
vormstudie op een manier zoals deze aan te
ten. Het was het moment waarop de docent
bieden. En naar mijn mening is dit vak erg
te hete bitterbal-etende mensen imiteerde
waardevol, zo niet onmisbaar, voor studen-
die, door de zenuwen en een gebrek aan ge-
ten bouwkunde. Niet alleen tijdens de stu-
spreksstof, hun mond branden en tot over-
die, maar ook daarna is het kunnen commu-
maat van ramp de bitterbal, waar al een hap
niceren met vormen van grote waarde.
van op de verbrande tong ligt, koelen door in de mosterd te duwen.
66
Als ik naar de toekomst kijk, zou ik graag nog eens terugkeren naar vormstudie om bijvoorbeeld een keuzevak te volgen. De vrijheid en mogelijkheden die ik de afgelopen periode heb leren kennen bij vormstudie hebben mij niet onberoerd gelaten. Het boek dat voor u ligt is daar een tastbaar voorbeeld van. Ik hoop dat u hebt kunnen genieten van dit portfolio en dat ik daarnaast het belang van vormstudie heb uit kunnen leggen. 67
bronnen AFBEELDINGEN 60 Richmond East Housing Development
p. 23
Teeple Architects
01-03-10
Back Pack Cube House
p. 23
Man Made Marvels
23-05-11
California Polytechnic Engineering Plaza
p. 53
University of Surrey
22-09-10
Detail kapconstructie hooimijt
p. 47
Aarle Houtbedrijf
niet bek.
Escher, Lucht en water
p. 53
BN De Stem
05-03-08
Fallingwater
p. 17
Wikipedia
18-10-07
Gerrit Rietveld, Schrรถderhuis
p. 17
Wikipedia
30-04-06
68
Houten console Chinees gebouw
p. 47
Dreamstime
04-10-10
Jan Schoonhoven, ReliĂŤf
p. 59
Gepland
07-05-11
Lijnbaan Rotterdam
p. 35
ArchiNed
09-01-07
Logo Sony Vaio
p. 65
Me on design
15-02-11
Titel onbekend
p. 29
Loft Design
18-02-12
Yas Marina Hotel
p. 41
Extravaganzi
05-01-10
69