Lespakket Kinderen en Gezondheid by Medecins Sans Frontieres / Artsen Zonder Grenzen

LESPAKKET

KINDEREN EN GEZONDHEID gebruiksinformatie Dit lespakket bestaat uit een reeks didactische en geïllustreerde fiches voor gebruik in de klas. De fiches zijn enkel te vinden op de website van Artsen Zonder Grenzen (www.azg.be). Je kan ze gratis downloaden en afdrukken. Het formaat van deze fiches werd speciaal met het oog op dit gebruik ontworpen.

---

Informatie Jeugdprojecten Artsen Zonder Grenzen, Dupréstraat 94, 1090 Brussel Tel 02/474 74 91 of meteor@azg.be

Hartelijk dank voor uw interesse en veel succes!

FICHE 1

KINDEREN EN GEZONDHEID

Alle kinderen hebben recht op een goede gezondheid. Dat staat in het Verdrag voor de Rechten van het Kind. Voor kinderen is het erg belangrijk om gezond te zijn: zo kunnen ze zich in de beste omstandigheden ontwikkelen. Kinderen moeten dus geholpen worden als ze ziek worden of zorg nodig hebben. In België kunnen ze daarvoor bij een huisarts terecht, in een ziekenhuis, bij de tandarts of de oogarts. En om te voorkomen dat een kind bepaalde (gevaarlijke) ziektes krijgt, bestaan er aangepaste inentingsprogramma’s. Dikwijls kost een goede verzorging veel geld. In België zorgt de overheid ervoor dat de gezondheidszorg voor iedereen betaalbaar is, zeker voor kinderen en jongeren. De verplichte inentingen zijn gratis en alle kinderen gaan naar het medisch schooltoezicht. Volwassenen sluiten zich aan bij een ziekenfonds, dat een bezoek aan de dokter of specialist of een opname in het ziekenhuis voor een deel terugbetaalt. Het systeem is niet perfect, en voor sommige mensen blijft gezondheidszorg erg duur, maar België heeft wel één van de beste zorgvoorzieningen ter wereld. In armere landen is het gezondheidszorgsysteem helemaal niet zo ontwikkeld. Vaak is het veel te duur, soms is het zelfs onbestaande. Daarom sterven heel veel kinderen in die landen nog voor ze vijf jaar oud zijn. Als ze de juiste geneesmiddelen hadden gekregen, of nog beter, als de aandoening was voorkomen, waren ze wellicht nog in leven geweest. De belangrijkste doodsoorzaken bij deze kinderen zijn ondervoeding, longontsteking, diarree, malaria, mazelen en aids.

Al tijdens de zwangerschap is gezondheid belangrijk, zowel voor de moeder als voor het ongeboren kind. Daarom worden zwangere vrouwen in België opgevolgd door de gynaecoloog of vroedvrouw. Zo krijgen ze extra vitaminen en dankzij moderne technieken zoals de echografie weten we precies hoe het kind in de buik eraan toe is: of het goed groeit en of er mogelijke verwikkelingen kunnen optreden. Dankzij deze kwaliteitszorg kent de zwangerschap meestal ook een goede afloop. In ontwikkelingslanden gaat een zwangere vrouw niet elke maand op controle. Soms is er gewoon geen dokter in de buurt, of moet ze uren lopen tot het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Veel vrouwen sterven er tijdens de zwangerschap, de bevalling of kort daarna, in sommige landen wel 200 keer zoveel als in België.

FICHE 2

ENKELE CIJFERS

› Elk jaar sterven bijna elf miljoen kinderen voor hun vijfde verjaardag door een gebrek aan gezondheidszorg. Ze sterven door infecties aan de luchtwegen, mazelen, malaria of diarree, ziektes die eigenlijk makkelijk te genezen zijn als het kind een behandeling en aangepaste zorgen kan krijgen. › Elk jaar sterven 3 miljoen kinderen voor hun vijfde verjaardag aan de gevolgen van ondervoeding. › Tijdens hun eerste levensmaand zijn baby’s heel vatbaar voor infecties. 98% van de pasgeborenen die het niet halen, wordt geboren in een arm land. › Elk jaar sterven meer dan één miljoen kinderen aan malaria. 75% van hen leeft in Afrika en is jonger dan 5 jaar. › 1,9 miljoen kinderen lijden aan hiv/aids. Slecht 1 kind op 10 krijgt een behandeling. › Er sterven elk jaar 900.000 kinderen aan mazelen.

› Wereldwijd leeft 1 op 5 kinderen zonder voldoende proper drinkwater en zonder goede sanitaire voorzieningen, zoals toiletten, wasbakken en douches. Elke dag sterven 4.000 kinderen aan ziekten die hierdoor veroorzaakt worden.

FICHE 3

WAT DOET ARTSEN ZONDER GRENZEN ? Artsen Zonder Grenzen is een medische hulporganisatie. Het is dan ook logisch dat de organisatie erg bekommerd is om de gezondheid van kinderen. Artsen Zonder Grenzen houdt zich niet bezig met onderwijs of het verzamelen van speelgoed, daarvoor zijn er andere organisaties met andere mandaten. Artsen Zonder Grenzen volgt aanstaande moeders zo goed mogelijk op tijdens hun zwangerschap. Zo wordt bijvoorbeeld hun bloeddruk gemeten en krijgen ze ijzertabletten. Ze worden getest op ziektes, zoals aids, die gevaarlijk kunnen zijn voor hun baby. En we leren ze goed voor zichzelf en hun kind te zorgen. Artsen Zonder Grenzen werkt ook aan een betere gezondheid voor kinderen en een betere toegang tot gezondheidszorg voor hen. Voor ondervoede kinderen worden speciale behandelingscentra opgezet. Voor aids en malaria doet de organisatie aan preventie en verzorgt ze patiënten, maar ze pleit ook voor goedkopere en beter beschikbare geneesmiddelen, aangepast aan kinderen. Ook gratis gezondheidszorg en vaccinatiecampagnes maken deel uit van de aanpak van Artsen Zonder Grenzen.

Een prik! Belgische kinderen krijgen tijdens hun jonge jaren een heleboel inentingen, die hen hun leven lang moeten beschermen tegen allerlei ziekten zoals mazelen, de bof, rodehond, tetanus, kinderverlamming, geelzucht… Onder meer in Afrika is dit allemaal niet zo vanzelfsprekend. Kinderen worden er meestal pas ingeënt als er ergens een epidemie heerst. Tijdens grootschalige inentingscampagnes worden duizenden kinderen in één keer gevaccineerd.

Een vaccinatie (of inenting) maakt het afweersysteem van het lichaam klaar voor de strijd tegen een infectieziekte. Door een kind vaccins tegen ziektes te geven, ontwikkelt het antistoffen tegen deze ziektes zonder de ziekte door te moeten maken. Daardoor is de gevaccineerde beter bestand tegen de ziekte waartegen het vaccin beschermt. Vaccinatie biedt bescherming tegen ziektes die ernstige gevolgen kunnen hebben, zoals mazelen.

Maar niet alle ziekten kunnen door vaccinatie voorkomen worden. Daarom is goede hygiëne ook erg belangrijk. Bacteriën die ziekten veroorzaken, verspreiden zich via vuil water, vieze toiletten, ongewassen handen. Hygiëne is dus erg belangrijk om de verspreiding van ziektes tegen te gaan. En dan zijn er nog de talloze parasieten zoals muggen en vliegen die ziekten veroorzaken zoals malaria. Daarvoor is preventie vaak de beste oplossing. Artsen Zonder Grenzen zal die ziekteverspreiders bestrijden door huizen te besproeien of muggennetten uit te delen. Artsen Zonder Grenzen heeft medewerkers die gespecialiseerd zijn in water, hygiëne en sanitaire voorzieningen. Die zorgen ervoor dat proper water beschikbaar is, helpen met het bouwen van toiletten en doen aan afvalbeheer, maar geven ook voorlichting over het belang van een goede hygiëne. Ze hebben verschillende achtergronden: technici, ingenieurs, architecten, geologen of biologen, en worden ‘watsan’ genoemd. In sommige situaties – bijvoorbeeld na een natuurramp, waarbij de mensen al hun eigendommen kwijt zijn – verdeelt Artsen Zonder Grenzen ook spullen die de hygiëne moeten bevorderen, zoals zeep of emmers.

FICHE 3

INTERVIEW MET EEN ‘WATSAN’ VAN ARTSEN ZONDER GRENZEN Identiteit : Joos Van Den Noortgate, 43 jaar. Opleiding : Gegradueerde in autotechnieken; Industrieel ingenieur; Specialisaties in Medische Ingenieurstechnieken, Waterbeheer voor Ontwikkelingslanden, Leefmilieu.

Ervaring AZG : Sinds begin 1991 op het terrein, eerst als logistiek medewerker, daarna als Technisch en Logistiek Coördinator en tenslotte als Water-, Hygiëne- en Saneringbeheerder. Sinds begin 1999 op de hoofdzetel in België, eerst als mobiel technisch Watsan-adviseur, nu verantwoordelijke voor de opleiding van nieuwe medewerkers en het ontwikkelen van nieuwe producten en systemen binnen de Water-, Hygiëne- and Saneringeenheid.

Waarom is het werk van de Watsan zo belangrijk?

Heb je een boodschap voor de kinderen hier?

“De meeste ziektes die in ontwikkelingslanden voorkomen, zijn het gevolg van een gebrek aan zuiver water en van onvoldoende of onbestaande sanitaire voorzieningen zoals latrines en wasplaatsen. Vaak zijn de levensomstandigheden zó slecht dat een correcte hygiëne niet kan gegarandeerd worden, of dat drinkbaar water besmet wordt door de uitwerpselen of het afval van de mensen.

“Wees spaarzaam met water en met het milieu in het algemeen. Als je weet dat er geen nieuw water op onze planeet bijkomt, dat 97% zout water is (dus niet drinkbaar) en dat slechts 1/10 van die 3% zoet water beschikbaar is voor al onze noden, en dit met een steeds aangroeiende wereldbevolking, dan is het duidelijk dat iedereen moeite moet doen om het beter te gebruiken. Als je bovendien beseft dat we minstens 100 liter per dag en per persoon gebruiken in België, terwijl ze in ontwikkelingslanden dikwijls niet aan 15 à 20 liter per dag komen, dan zou het toch mogelijk moeten zijn om ons waterverbruik wat te minderen.”

Het mooie aan dit werk is dat we als technici ons hartje kunnen ophalen in verscheidene technische domeinen en zo een positieve invloed kunnen hebben op de volksgezondheid, vooral op die van kinderen, zonder daarom een specifieke medische opleiding te hebben gevolgd.”

Wat is het moeilijkste aan je werk? “We werken uiteraard vaak in moeilijke omstandigheden, maar dat is juist de uitdaging om oplossingen te vinden, elk in ons eigen domein, maar toch afgestemd op de taken van andere medewerkers van Artsen Zonder Grenzen zoals artsen, verplegend, logistiek en administratief personeel. Het allermoeilijkste op emotioneel vlak, blijft wanneer kinderen de slachtoffers zijn. Zij zijn zeer vatbaar voor allerhande ziektes, maar blijven ook niet gespaard van geweld.”

FICHE 4

ENKELE DODELIJKE KINDERZIEKTEN Mazelen We denken meestal dat mazelen een onschuldige kinderziekte is. Nochtans is het één van de belangrijkste doodsoorzaken bij kinderen, met jaarlijks meer dan 30 miljoen zieken en bijna 900.000 sterfgevallen. Elke minuut sterft een kind aan mazelen, vooral in Afrika en Azië. Deze cijfers zijn nog schokkender als je weet dat er al dertig jaar een doeltreffend en goedkoop vaccin bestaat om de ziekte te voorkomen. Mazelen zijn een virale aandoening die wordt overgedragen via besmette druppeltjes tijdens het niezen en hoesten, via rechtstreeks contact met speeksel en neusslijm van besmette personen en via contact met besmette voorwerpen. De ziekte treft in de eerste plaats kinderen en leidt tot koorts en huiduitslag. Acht tot tien dagen na de besmetting treden de eerste symptomen op. Zonder complicaties duurt de actieve fase van de ziekte een week. Er is een groot risico op complicaties: oorontsteking, longontsteking, diarree, ondervoeding of hersenontsteking. Wanneer mazelen niet behandeld wordt, sterft 5 tot 20% van de zieken. Wie wel een behandeling kreeg, loopt nog tot twaalf maanden na de ziekte gevaar op fatale complicaties.

hoger liggen dan 80%. Bij ons vormt mazelen geen bedreiging meer voor de kinderen omdat het vaccin sterk wordt aangeraden en omdat de vaccinatiegraad hoger ligt dan 80%. Helaas is deze doelstelling in vele landen nog lang niet bereikt. In 2008 organiseerde Artsen Zonder Grenzen verschillende vaccinatiecampagnes tegen mazelen in Centraal-Afrika: in Congo, Tsjaad en Niger. In Tsjaad werden 17.000 kinderen gevaccineerd, in Niger 700.000. Deze inentingscampagnes zijn allesbehalve eenvoudig te organiseren. Vooral op logistiek vlak zijn er enorme uitdagingen, onder meer om de koudeketen te bewaren. In Congo trokken de teams dagenlang te voet door het woud met kampeer- en vaccinatiemateriaal, waaronder koelboxen. Vaak is niet bekend hoeveel kinderen er in een gebied wonen en zijn de dorpen moeilijk bereikbaar. In Tsjaad was het overdag altijd warmer dan 40°C en was het dus geen evidentie om de vaccins koel te houden. Bij mazelenepidemieën zorgen onze teams voor de zieken (behandeling van de symptomen en van ondervoeding als gevolg van mazelen) en organiseren ze, indien de plaatselijke overheid de toelating geeft, een vaccinatiecampagne.

Malaria Er bestaat geen behandeling tegen het mazelenvirus. De zieken worden verzorgd met een behandeling van de symptomen en het voorkomen van complicaties. De behandeling is erg eenvoudig en bestaat uit paracetamol, antibiotica, oogzalf en vitamine A om complicaties aan de ogen te voorkomen. Soms is aanvullende voeding vereist. In achtergestelde gebieden is ondervoeding immers vaak een neveneffect van mazelen omdat de ziekte een kind uitput. Er bestaat al dertig jaar een doeltreffend en goedkoop vaccin (32 eurocent per dosis). Een enkele dosis is voldoende om levenslang beschermd te zijn tegen deze uiterst besmettelijke en dodelijke ziekte. Om epidemieën te voorkomen, moet de vaccinatiegraad (aandeel gevaccineerde kinderen op het geheel van de leeftijdsgroep)

Malaria is één van de belangrijkste oorzaken van kindersterfte in ontwikkelingslanden. In sommige gebieden sterft 90 procent van de mensen met malaria, voornamelijk kinderen. Ten zuiden van de Sahara is het vermoeden van malaria één van de belangrijkste redenen om medische zorg te zoeken. In 2006 waren er wereldwijd meer dan 247 miljoen gevallen van malaria. De ziekte maakte dat jaar ongeveer één miljoen dodelijke slachtoffers, vooral kinderen. In Afrika sterft om de dertig seconden een kind aan malaria. Nochtans is de diagnose is eenvoudig te stellen en er bestaan doeltreffende en betaalbare geneesmiddelen.

FICHE 4

Malaria wordt veroorzaakt door een parasiet, die wordt overgedragen door de malariamug. In het menselijk lichaam veroorzaakt de parasiet hoge koorts, spierpijn, hoofdpijn en braken. Wie herhaaldelijk geïnfecteerd raakt, ontwikkelt een zekere immuniteit tegen de aandoening. Bij mensen met een zwak immuunsysteem, zoals kinderen en zwangere vrouwen, kan Plasmodium Falciparum, één van de belangrijkste malariaparasieten, ernstige vormen van de ziekte veroorzaken die tot complicaties en de dood kunnen leiden.

Omdat malaria wordt overgebracht door de malariamug, zijn muskietennetten belangrijk voor de preventie van de ziekte. Artsen Zonder Grenzen deelt muskietennetten uit, die gedrenkt zijn insecticiden, om mensen te helpen zich te beschermen tegen de muggen.

de ziekte te bestrijden. De belangrijkste bevindingen zijn dat gratis zorg, een systematische diagnose en decentralisatie van het zorgaanbod het aantal slachtoffers sterk helpen verminderen. Voor wie erg arm is, is zelfs een kleine financiële bijdrage een aanzienlijke drempel. Om te vermijden dat kinderen nodeloos sterven, is hoe dan ook gratis gezondheidszorg nodig. Dankzij die maatregel hebben in Mali vijf keer meer kinderen een diagnose en een behandeling gekregen. Maar die gratis zorg is er voorlopig nog niet in de meeste arme landen.

De meest gebruikte medicijnen werken in een steeds groter aantal gevallen niet meer. Sinds een aantal jaar is er een goed alternatief, het medicijn ACT (artemisinine combinatie therapie) dat het overgrote gevallen van de slachtoffers kan redden. Helaas verloopt de invoering van ACT moeizaam.

Een systematische diagnose is van cruciaal belang om de patiënt een aangepaste behandeling te kunnen geven. Vaak gaat het inderdaad om malaria, maar in veel gevallen is er een andere infectie in het spel, zoals een longontsteking. In Sierra Leone, waar de ziekte het hele jaar door slachtoffers maakt, test bijna dertig procent van alle kinderen met koorts negatief voor malaria. Sinds kort zijn er snelle diagnosetests beschikbaar die al na vijftien minuten uitsluitsel bieden. Helaas worden die gebruiksvriendelijke tests nu nog weinig toegepast.

De afgelopen jaren heeft Artsen Zonder Grenzen specifiek naar doeltreffende oplossingen gezocht om

In sommige landen zijn bepaalde gebieden volledig geïsoleerd tijdens het regenseizoen. Dan raakt de

FICHE 4

bevolking maar moeilijk tot in de gezondheidscentra. Daarom heeft Artsen Zonder Grenzen leden van de gemeenschap opgeleid tot ‘malaria-agenten’, om een diagnosetests uit te voeren en behandelingen te geven. Dankzij die aanpak zijn heel wat kinderen geholpen. In Tsjaad is daardoor in de regio Bongor het jaarlijkse aantal behandelde kinderen gestegen van ongeveer 10.000 in 2005 tot om en bij de 100.000 in 2007.

Aids Over aids heeft Artsen Zonder Grenzen een uitgebreid lespakket samengesteld, dat u kan vinden op www.azg.be, klik «lerarenhoekje» in de rubriek «AZG en de jeugd».

Aids (aquired immunodeficiency syndrome) wordt veroorzaakt door een virus: hiv, het menselijke immuundeficiëntievirus (human immunodeficiency virus). De ziekte is niet erfelijk, maar wordt via besmetting overgedragen en wordt gekenmerkt door een verzwakking van het immuunsysteem en een karakteristieke groep symptomen. Het virus valt het menselijk afweersysteem aan. Hierdoor kan een patiënt zich niet meer beschermen tegen ziektes. Na een tijd wordt het afweersysteem van de zieke zo zwak dat hij allerlei andere ziekten oploopt, zoals huidaandoeningen, tuberculose of longontsteking. Er bestaan geen medicijnen die aids kunnen genezen, maar met moderne medicijnen (aids-remmers) kan het virus wel onderdrukt worden, zodat de ziekte zich niet ontwikkelt. Hoe vroeger de behandeling met aids-remmers kan worden gestart, hoe beter de medicijnen werken.

Op dit moment lijden wereldwijd 35 miljoen mensen aan aids, waaronder 2 miljoen kinderen. Een kind heeft 40% kans om besmet te worden door een seropositieve moeder tijdens de laatste weken van de zwangerschap, bij de geboorte of door borstvoeding. In rijke landen worden er veel minder kinderen met hiv besmet doordat met succes voorkomen kan worden dat een moeder het virus aan haar baby doorgeeft. Hierdoor is hiv bij kinderen vooral een probleem van ontwikkelingslanden, waar medische opvolging tijdens de zwangerschap vaak niet bestaat. Daardoor zijn de mo-

gelijkheden om op de ziekte te testen en om besmetting te voorkomen erg beperkt. Artsen Zonder Grenzen probeert deze besmetting te voorkomen door een PMTCT-programma (prevention of mother-to-child-transmission) door de behandeling van de moeder met aids-remmers tijdens de zwangerschap en een geboorte met keizersnede, en het geven van melkpoeder om borstvoeding te vervangen. PMTCT is een belangrijk onderdeel van het aids-programma van Artsen Zonder Grenzen. Ondanks een zekere vooruitgang, blijven de mogelijkheden om kinderen te behandelen veel beperkter dan die voor volwassenen. Er zijn vandaag 42 combinatiemedicijnen voor volwassenen. Daarvan is er maar 1 door de WHO gecertificeerd voor kinderen. Als een kind resistentie tegen een bepaalde klasse medicijnen ontwikkelt is dat vaak rampzalig, omdat er geen alternatieven voorhanden zijn. Farmaceutische bedrijven hebben nauwelijks een financiële prikkel om betere testen en nieuwe aids-medicijnen voor kinderen te ontwikkelen. De bestaande medicijnen voor kinderen zijn bovendien veel duurder dan de varianten voor volwassenen. Daarenboven zijn ze niet aangepast aan moeilijke omstandigheden. Verschillende medicijnen bestaan in siroopvorm. Ze smaken erg slecht, zijn zwaar om te vervoeren en moeten gekoeld bewaard worden. Dat is moeilijk in gebieden waar koelkasten een zeldzaamheid zijn. Andere medicijnen bestaan in poedervorm die in drinkbaar water moeten worden opgelost, dat zeldzaam is in veel gebieden in Afrika.

FICHE 4

Artsen Zonder Grenzen heeft acht jaar ervaring met de behandeling van seropositieve kinderen. In december 2000 begonnen teams met dit programma en tegelijk met een programma om de besmetting van moeder op kind te vermijden. Bijna 10.000 kinderen jonger dan 15 jaar kregen al een behandeling met aids-remmers. Ondanks de moeilijkheden met het opsporen en het gebrek aan variëteit in medicatie verbetert de toestand van deze kinderen snel. Ondanks de fatalistische vooroordelen is een seropositief kind niet ten dode opgeschreven. Maar zijn toekomst hangt af van de beschikbaarheid van gezondheidszorg en aangepaste behandelingen. Niet meer of minder dan waar elk mens recht op heeft.

Diarree

In arme landen komt diarree erg veel voor en maakt het veel dodelijke slachtoffers. Diarree is een symptoom van verschillende infectieziekten, zoals tyfus, dysenterie en cholera. Het snelle vochtverlies kan leiden tot uitdroging en shock. Het is daarom nodig om veel te drinken. Onbehandeld kan diarree binnen enkele uren tot de dood leiden, vooral bij baby’s en jonge kinderen, mensen die ondervoed zijn of een zwak immuunsysteem hebben. Mensen die diarree hebben, krijgen van Artsen Zonder Grenzen een poedermengsel met zout en suiker, opgelost in water (het heet ORS of Oral Rehydration Solution, en is ook bij ons te koop in de apotheek).

Tanatswa, 15 : een zwart-witte spin met twee lange en vier korte poten. Ze heeft twee voelsprieten en haar huid is zo hard als ijs. Nozipho, 15 : een groene kever met hoorns. Groen, omdat die kleur in de meeste delen van de wereld voorkomt, net als hiv: “het virus kiest niet, iedereen kan het krijgen.” Doris, 9 : een bruine kakkerlak die bijt. “Hij is overal en kan om het even wie opeten.” Hij draagt ziektekiemen maar je kan hem doden door “er iets op te spuiten”. Milantre, 15 : een blauwwitte hond, want “de lucht is blauw en de wolken zijn wit.” Soms heeft de hond “de glimlach van ziekte, soms van vreugde.” Fortunate, 15 : een klein groen insect met een klein gezicht, dat “lacht omdat het denkt dat het blij is.”

Hoe zien seropositieve kinderen hun virus?

FICHE 5

ONDERVOEDING

Over ondervoeding heeft Artsen Zonder Grenzen een uitgebreid lespakket samengesteld, dat u kan vinden op www.azg.be, klik «lerarenhoekje» in de rubriek «AZG en de jeugd». Jaarlijks is acute ondervoeding wereldwijd de oorzaak van de onnodige dood van miljoenen kinderen. Op elk ogenblik vertonen meer dan 60 miljoen jonge kinderen in de wereld tekenen van acute ondervoeding, gekenmerkt door plots gewichtsverlies. Zonder gespecialiseerde verzorging lopen zij het risico te sterven. Ondervoeding ontstaat als het lichaam minder voedingsstoffen krijgt dan het nodig heeft voor zijn groei, onderhoud en specifieke activiteiten. Wanneer mensen te weinig voedingsstoffen innemen, begint hun lichaam te verzwakken. Eerst verliezen ze vet, dan begint hun spiermassa te verminderen.

Ondervoeding en ziekte kunnen een vicieuze cirkel doen ontstaan. Door onvoldoende voedselinname wordt het lichaam steeds gevoeliger voor infecties. Infecties veroorzaken vaak slechte eetlust en misselijkheid, wat dan weer tot verminderde voedselinname leidt, en kunnen er ook toe leiden dat het lichaam minder voedingsstoffen kan opnemen. Ondervoeding van zijn kant verzwakt het immuunsysteem en doet het voorkomen, de ernst en de duur van infecties toenemen. Die gevaarlijke cirkel kan uiteindelijk de dood tot gevolg hebben.

Jonge kinderen zijn kwetsbaarder voor ondervoeding dan volwassenen. Kinderen groeien nog voortdurend, zodat hun relatieve behoefte aan voedingsstoffen groter is. Ook zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, zijn bijzonder kwetsbaar voor ondervoeding, aangezien ze in die periode extra veel energie nodig hebben.

ÂŠ Per Anders Petterson / Getty Images

FICHE 5

Acute ondervoeding moet onderscheiden worden van chronische ondervoeding. Chronische ondervoeding wordt gekenmerkt door een vertraging in de groei. Een kind dat lange tijd ondervoed is, zal een groeivertraging oplopen vergeleken met een ander kind van dezelfde leeftijd. Van acute ondervoeding spreekt men indien het kind slechts 70 tot 80% weegt van het gemiddelde gewicht van een kind van zijn lengte. Deze verhouding wordt eenvoudig gemeten met een muac-bandje (mid-upper arm circumference) rond de arm van het kind. Een therapeutisch voedselprogramma omvat een intensieve medische en voedingsbehandeling voor zwaar ondervoede personen. Kinderen die ernstig ondervoed zijn en medische complicaties (acute infecties van de luchtwegen, zware uitdroging, ernstige malaria-aanvallen...) vertonen, worden opgenomen in de therapeutische voedingscentra. Ze blijven er vier weken en worden er met therapeutische melk 8 maal per dag gevoed, aanvankelijk met zeer kleine porties. Op die manier heeft Artsen Zonder Grenzen de voorbije twee jaar meer dan 300.000 kinderen in 22 landen behandeld.

Een geschikte medische behandeling en opvolging zijn cruciaal om een fatale afloop te vermijden. Kinderen die ernstig ondervoed zijn maar geen medische complicaties vertonen, worden ambulant verzorgd. Ze komen eenmaal per week naar het therapeutische voedingscentrum en krijgen de gepaste medische behandeling en gebruiksklare therapeutische voeding, daarna gaan ze weer naar huis. Artsen Zonder Grenzen werkt doorgaans met gebruiksklare therapeutische voeding. Deze producten bestaan in verschillende vormen: proteĂŻnerijke beschuitjes die droog worden gegeten of als pap door er water aan toe te voegen; of een zeer voedzame notenpasta die met vitaminen en mineralen is verrijkt. Deze zakjes pasta zijn erg handig om te gebruiken en hebben het voordeel dat ze voor verzwakte kinderen makkelijk te eten zijn omdat ze veel energie leveren in een klein volume.

FICHE 5

Ondervoeding : Het verhaal van Sheleme Sheleme is een meisje van vier uit Ethiopië. Samen met haar tweelingzusje Kutuba werd ze opgenomen in een speciaal centrum van Artsen Zonder Grenzen voor ondervoede kinderen in Oromiya, een streek in Ethiopië. Twee kleine meisjes met een identiek bloemenjurkje aan zitten op één van de blauwe matrassen in het centrum voor ondervoede kinderen van Artsen Zonder Grenzen. Ze zijn niet aan het giechelen of aan het praten, zoals normale meisjes van vier maar staren stilletjes voor zich uit. De twee zusjes zijn allebei ernstig ondervoed en moeten dringend in het ziekenhuis opgenomen worden. Sheleme last heeft van oedeem of waterzucht. Haar benen, voeten en gezicht zijn helemaal opgezwollen. Ze lijdt aan kwashiorkor, een ernstige vorm van ondervoeding.

weigert ze te drinken. Het zou kunnen dat ze haar via een speciale sonde moeten gaan voeden. Maar mama Subo, Shelemes moeder, geeft niet op, en blijft haar dochter melk geven. Met succes. Na een paar dagen beginnen de oedemen langzaam te verdwijnen. Ze kan nu ook haar hoofd een beetje bewegen. In de “stadium 2”-tenten zitten de kinderen die hun eetlust hebben teruggevonden. In de plastic zakjes zit een speciale energierijke pasta, een soort pindakaas, die de meeste kinderen erg lekker vinden. Drie keer per dag krijgen ze een portie, en ze blijven ook speciale melk drinken. Sheleme en Kutuba zijn ‘s ochtends naar deze tenten verhuisd. Als alles volgens plan verloopt, kan de tweeling morgen al terug naar huis. Ze worden dan van op afstand opgevolgd door Artsen Zonder Grenzen.

Het meisje zou kunnen sterven. Het is heel belangrijk dat ze de speciale melk die ze in het eerste stadium van haar behandeling krijgt, goed binnen houdt. Sheleme heeft de melk al een paar keer overgegeven, en soms

Sheleme in het centrum van Shashemene, Ethiopië, juli 2008

FICHE 6

ACTIVITEITEN VOOR DE LEERLINGEN

Onderwerpen om samen over na te denken… › Mijn vaccinatieboekje Laat de kinderen thuis hun vaccinatieboekje vragen en het mee naar school brengen. Bespreek de verschillende ziekten die erin voorkomen. › Goede hygiëne en watermanieren! Wat betekent een goede hygiëne voor jou? Was je je handen voor het eten en na het toilet? Hoe vaak ga je in bad? Maar: laat je ook de kraan lopen als je je tanden poetst? Weet je waar dat water vandaan komt en hoe kostbaar het eigenlijk is? Activiteit: foto’s nemen van onhygiënische situaties in je buurt. › De voedselpiramide Is snoep toegelaten op jouw school? Hoe vaak eet je fruit? › Gezond zijn Wat betekent gezond zijn voor jou? Ben je ooit zelf al ernstig ziek geweest? Is jouw leefomgeving gezond?

Maak zelf ORS en proef het in de klas.

Wat heb je nodig?

Eén liter water van de kraan, één theelepel zout en acht theelepels (of klontjes) suiker. Goed roeren en proeven maar!

Bespreek de tekening van de Campagne voor Toegang tot Basisgeneesmiddelen.

FICHE 6

Kruiswoordraadsel HORIZONTAAL 1. Poeder dat aan pasgeboren baby’s wordt gegeven als hun mama geen borstvoeding kan/wil geven. 5. De dokter die ogen verzorgt. 6. Het gebied in Ethiopië waar Sheleme en Kutuba wonen. 8. Een kind dat oorlog voert. 10. Een armband waarmee je de omtrek van de bovenarm kan meten om ondervoeding vast te stellen. 11. De arts die zwangere vrouwen verzorgt. 17. Soort kaas met pindanoten die ondervoede kinderen weer sterker helpt worden (twee woorden). 18. ‘Toestand van geschokt zijn’. 19. Producten die insecten doden. 20. Het land van Sheleme. 22. Ziekte die wordt overgebracht door muggen en die je hoge koorts geeft. 24. Ziekte die je vocht doet verliezen waardoor je ernstig kan uitdrogen. 27. Het eerste beroep van Joos Van Den Noortgate bij AZG (twee woorden). 39. Geheel van regels en handelingen die je gezond helpen houden. 30. Wanneer men bloed, afkomstig van een bloeddonor, in de aderen van een patiënt brengt die dit bloed nodig heeft. 31. Hij verzorgt tanden. 32. Het virus dat aids veroorzaakt. 33. Dat zeggen we van water dat ‘vervuild’ is door bacteriën en dus niet drinkbaar is. 35. Een specialist bij AZG in het proper maken van water. 37. Je bezittingen. 38. Dat word je wanneer je zo weinig te eten hebt, dat je zwak en snel ziek wordt. 39. Jij bent zeker ingeënt tegen deze ziekte. 40. Een onschatbaar cadeau voor iedereen van AZG die op het terrein werkt. 41. Jij vindt het heel normaal dat je er drie per dag hebt. VERTICAAL 2. Toiletten die bijvoorbeeld in een kamp gebouwd zijn. 3. Als ze hoog is, ben je ziek. 4. De ‘G’ in AZG. 7. Net dat beschermt tegen insecten. 9. De mama van Sheleme en Kutuba. 12. Natuurramp door overvloedige regenval. 13. Als een mama aids heeft, kunnen we met deze techniek zorgen dat het kindje niet besmet wordt tijdens de geboorte. 14. Vuil. 15. De ernstige vorm van ondervoeding waar de kleine Sheleme aan lijdt. 16. Methode waarbij een heel klein beetje van een ziekte wordt ingespoten bij een kind om het tegen de ziekte te beschermen. 19. Wanneer je een tekort hebt aan ijzer in je bloed moet je deze vitamines met ijzer nemen. 21. De ‘A’ in AZG. 23. Een getekende voorstelling van evenwichtige voeding. 25. In ontwikkelingslanden kunnen zieke kinderen hier vaak niet naartoe. 26. In ontwikkelingslanden kunnen mensen dit niet altijd kopen om zich te verzorgen. 28. Techniek om een baby in de buik van een zwangere vrouw te ‘zien’. 34. Deze ziekte kan voor ons geen kwaad, maar ze kan dodelijk zijn voor zwakke kinderen in ontwikkelingslanden. 36. Voor jou is het erg normaal er naartoe te gaan en medicijnen te kopen.

FICHE 6

FICHE 7

EVALUATIEFICHE

Naam leraar : Klas : Aantal leerlingen : School : Adres : Tel : E-mail :

1. Hoeveel lesuren hebt u aan het thema “kinderen en gezondheid” besteed?  1 à 2 lesuren  2 à 4 lesuren  meer dan 4 lesuren  ander : 2. In het kader van welke les/lessen?

3. Hebt u alle fiches gebruikt?  Ja  Nee Indien niet, welke onderwerpen hebt u niet behandeld en waarom?

4. Van welke fiches/informatie vond u dat zij: het meest nuttig waren

het minst nuttig waren

5. Vindt u het nuttig dergelijke dossiers rond andere onderwerpen te ontwikkelen?  Ja  Nee

FICHE 7 6. Indien ja, welke onderwerpen zouden u interesseren?  Noodsituaties (natuurrampen, conflicten, ...)  Water  Vluchtelingen  AZG in het algemeen  Andere : 7. Wat vindt u van het formaat van dit dossier? JA

NEE

De vormgeving met fiches is praktisch



Het downloaden en afdrukken van de fiches vanaf de AZG-site is eenvoudig



Het downloaden en afdrukken van de fiches vanaf de AZG-site is voordelig



Er dient een papieren versie te bestaan



Het aantal illustraties is voldoende



De uitleg is duidelijk en aangepast aan de leerlingen



Overige :

8. Hebt u nog andere opmerkingen?

Hartelijk bedankt om dit formulier ingevuld terug te sturen naar :

AZG - Afdeling Communicatie Dupréstraat 94 - 1090 Brussel Fax: 02 474 75 75

Dank u voor uw medewerking!

Verantwoordelijke Jeugdprojecten