Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu na przykładzie rywalizacji [...]

SPRAWY ZAGRANICZNE NR 1 (1) 2023, 45–65 DOI: 10.33896/SZ.2023.1.3

Cezary Pawlak ORCID: 0000-0002-4295-7746 Akademia Piotrkowska

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu na przykładzie rywalizacji mocarstw w wojnie na Ukrainie Extended method of conditional trend analysis in forecasting by example competition of powers in the war in Ukraine Abstrakt: Jednym z wyzwań dla systemu bezpieczeństwa państwa, w aspekcie zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa, zarówno w obszarze zewnętrznym jak i wewnętrznym, jest jego przygotowanie do nadchodzących zmian. Studia nad przyszłością mają za zadanie określenie oraz uzmysłowienie decydentom, jakie zidentyfikowano trendy w środowisku bezpieczeństwa, określenie, które z nich są najniebezpieczniejsze oraz przedstawienie możliwości ich rozwoju, w tym przewidzenie okresu ich kulminacji. Dużym zagrożeniem wystąpienia tzw. dzikich kart (inaczej określanych mianem czarnych łabędzi1), jest brak zidentyfikowania w analizach otoczenia oraz warunków, które będą sprzyjać tendencji danego trendu. Należy podkreślić, że w ocenie przyszłości musi przewijać się myśl o wielu jej alternatywnych wersjach.

Celem poniższego artykułu jest przedstawienie podejścia badawczego studiów nad przyszłością z dodatkowym pytaniem: co jeśli, dlaczego i kiedy? Przedstawiona w artykule metoda stanowi rozszerzenie stosowanej metody w prognozowaniu, określanego jako warunkowego badania trendów tj. badania wpływu zdarzeń na zidentyfikowane trendy. Rozszerzenie skupiać 1

Czarny łabędź – nieregularne wydarzenie o wielkim znaczeniu dla gospodarki i świata, którego obserwatorzy/analitycy nie byli w stanie przewidzieć, gdyż jest tak mało prawdopodobne, że praktycznie niemożliwe. Autorem (2007 r.) pojęcia jest libańsko-amerykański matematyk, statystyk, ekonomista oraz makler giełdowy prof. Nassim Nicholas Tal. E. Mączyńska, Czym jest „Czarny Łabędź”?, Gazeta SGH, https://gazeta.sgh.waw.pl/Czym jest „Czarny Łabędź”? (26.09.2023).

45

Cezary Pawlak

się będzie na dodaniu tzw. czynników warunkujących dany trend oraz go hamujących. Ponadto w proponowanym rozszerzeniu uwzględnia się tzw. punkty kluczowe (punkty na osi czasu mające największy wpływ na dany trend lub scenariusz). Proponowana metoda umożliwia również szacowanie statystycznego średniego tempa zmian. Pozwala to na rozpisanie możliwych scenariuszy w zależności od wyznaczonych punktów kluczowych oraz określenie z dużym prawdopodobieństwem okresu kulminacji trendu w zależności od sprzyjających warunków. Oprócz tego pozwala na opracowanie macierzy wpływu pozostałych zidentyfikowanych trendów w poszczególnych segmentach otoczenia2 oraz scharakteryzowanie prognozowanej wypadkowej zdarzeń. Oczywiście, analiza dotycząca badań nad przyszłością musi być później odpowiednio monitorowana w założonych przedziałach czasowych. W proponowanym rozwiązaniu główną uwagę w trakcie monitorowania skupia się na korygowaniu tendencji trendu i rosnącego prawdopodobieństwa powstałych scenariuszy oraz czasookresu ich kulminacji. Kulminacja sprecyzowana zostanie poprzez zmieniający się w czasie stosunek czynników sprzyjających do czynników hamujących daną tendencję trendu. Dla zobrazowania idei powyższej metody poddano wycinkowo analizę megatrendu zidentyfikowanego w większości pozycji prognostycznych zarówno narodowych takich jak „Analiza Środowiska Bezpieczeństwa w perspektywie 2035 roku”3 jak i sojuszniczych np. „Strategic Foresight Analysis 2017 Report (SFA)” jakim jest megatrend4 „strategiczna rywalizacja mocarstw”5. W związku z powyższym na pierwszym etapie badań wykorzystano wskazane analizy z obszaru geopolityki. Artykuł jest sprawozdaniem z seminarium i warsztatów naukowych przeprowadzonych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Seminarium podyktowane było tzw. prognozie krótkoterminowej. W związku z powyższym część punktów kluczowych po publikacji będzie już nieaktualna, jednak tym bardzie wskaże to, czy rozważania i prognozy opracowane w ramach seminarium były słuszne. Biorąc pod uwagę obszerność całościowej analizy przedstawiono w artykule jej mały wycinek. W prognozie wykorzystano warunkową analizę trendu, którą rozszerzono o czynniki sprzyjające i hamujące dany trend /scenariusz, zidentyfikowano punkty krytyczne wraz z możliwym ich prawdopodobieństwem i skutkami.

Słowa kluczowe: prognozowanie, analiza warunkowa, środowisko bezpieczeństwa, punkty kluczowe, wojna na Ukrainie.

2

3

4

5

46

C. Pawlak, Modelowanie trendów w prognozowaniu środowiska bezpieczeństwa, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2022, vol. 16, nr 2, s. 87, https://rocznikbezpieczenstwa. pl/ojs/index.php/rbm/article/view/679/592?fbclid=IwAR3NuZIz-Os3CYjf6hmQ4kfrj0NMYGes_G0u8-UI8wqGcKiaMZ9Io1_cQPk Analiza Środowiska Bezpieczeństwa w perspektywie 2035 roku, trend Wielobiegunowość i policentryczność świata/redystrybucja siły militarnej i gospodarczej, CDiS SZ Bydgoszcz 2020, s. 10, https://cdissz.wp.mil.pl/u/Analiza_srodowiska_bezpieczenstwa_w_perspektywie_2035_roku_-_PL_xlIB9Px_r9YJlPQ.pdf.

Mega trend, zmiana społeczna, polityczna lub technologiczna, wywierająca przez pewien czas wpływ na wszystkie dziedziny życia, https://megatrend – Słownik języka polskiego PWN (26.09.2023). Megatrendami można określić globalne siły, które mają wpływ zarówno na życie gospodarcze, jak i społeczne. https// 6 megatrendów będzie miało największy wpływ na kształt globalnej gospodarki – GazetaPrawna.pl Strategic Foresight Analysis 2017 Report, NATO ACT 2017, The Redistribution of Geostrategic Power, s. 11, https://www.act.nato.int/wp-content/uploads/2023/05/171004_sfa_2017_report_ txt.pdf (9.06.2023).

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

Abstract: One of the challenges for the state security system in the aspect of the changing security environment, both in the external and external areas and internal, is its preparation for the upcoming changes. Future studies are intended to determine and make decision-makers aware of the identified trends in the security environment, to outline which of them are the most dangerous and to present the possibilities of their development, including predicting the period of their culmination. There is a high risk of the so-called wild cards (otherwise known as black swans) is the failure to identify in the analyses the environment and conditions that will favour the tendency of a given trend. It should be emphasized that the assessment of the future must include the thought of many alternative versions. The purpose of the following article is to present the research approach of futures studies with the additional question: what if, why and when? Presented in the article, the method is an extension of the method used in forecasting, known as conditional trend research, i.e. examining the impact of events on identified trends, by adding the so-called factors determining a given trend and inhibiting it. Moreover, the proposed extension takes into account the so-called key points (points on the timeline that have the greatest impact on a given trend or scenario). The proposed method also allows for the estimation of the statistical average rate of change. This allows for the development of possible scenarios depending on the designated key points and the determination of the period of trend culmination with high probability, depending on favorable conditions. In addition, it allows you to develop an impact matrix of other identified trends in individual segments of the environment and to characterize the forecast resultant of events. Of course, the futures research analysis must then be properly monitored within the established time frames. In the proposed solution, the main attention during monitoring is focused on correcting the trends and the increasing probability of emerging scenarios and the time of their culmination. The culmination will be determined by the ratio of factors supporting and inhibiting a given trend tendency, changing over time. To illustrate the idea of the above method, a partial analysis of the mega trend identified in most forecast items, both national, such as “Analysis of the Security Environment in the Perspective of 2035” and allied, e.g. “Strategic Foresight Analysis 2017 Report (SFA)”, which is the mega trend “strategic competition “powers”. Therefore, the first stages of research used the indicated analyzes in the area of geopolitics. The article is a report from a seminar and scientific workshops conducted at the Nicolaus Copernicus University on May in Toruń. The seminar was dictated by the so-called short-term forecast.

Due to the above, some of the key points will no longer be valid after publication, but this will indicate whether the considerations and forecasts developed during the seminar were correct. Taking into account the extensiveness of the overall analysis, a small part of it is presented in the article. The forecast used a conditional trend analysis, which was extended to include factors favouring and inhibiting the identified critical point along with the possible probability and effects.

Key words: forecasting, conditional analysis, security environment, key points, war in Ukraine.

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

47

Cezary Pawlak

Celem analiz nie jest przedstawienie konkretnej prognozy świata. Głównym zamiarem jest pomóc decydentom i obywatelom dostrzec, co może znajdować się poza horyzontem i przygotować się na szereg możliwych scenariuszy.

National Intelligence Council USA

1. Wstęp Trwająca już ponad rok wojna pomiędzy Ukrainą (UKR), a Federacją Rosyjską (FR) coraz bardziej skłania większość polityków oraz ekspertów z dziedziny zarówno politologii jak i bezpieczeństwa do określania tej wojny mianem zastępczej6 w geopolitycznej grze o wpływy globalne, a także dominację w świecie.

Coraz większe zaangażowanie innych podmiotów państwowych po obydwu stronach, zwłaszcza wciąż deklarowana pomoc militarna i finansowa Ukrainie przez USA i tzw. świat Zachodu podtrzymuje takie przekonanie7. W związku z powyższym można postawić następującą hipotezę – wynik wojny na Ukrainie będzie miał znaczący wpływ na przebieg megatrendu dotyczącego strategicznej rywalizacji mocarstw.

Do zbadania postawionej hipotezy roboczej zastosowano rozszerzoną metodę analizy warunkowej trendu, której celem jest odpowiedź na główne pytania: Co jeśli? Dlaczego? Kiedy?

Ze względu na czasochłonność oraz obszerność badań skupiono się na wycinku analizy ze wskazaniem na możliwe konsekwencje wyniku wojny na Ukrainie. Do rozważań przyjęto dwa scenariusze: 1. Rosja wygra wojnę – osiągnięcie celu minimum tj. opanowanie Donbasu i korytarza na Krym.

2. Ukraina wygra wojnę – powrót do granic z 1991 r.

Analizę przeprowadzono w ramach badań w Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych w Bydgoszczy, Seminarium Naukowego na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz przeprowadzono próbę na czacie GPT 3,5 (Generative Pre-Trained Transformer)8 z użyciem sztucznej inteligencji na Uniwersytecie 6 7

8

48

K. Winkler, Ukraina – wojna zastępcza Rosji z NATO [OPINIA], Defence 24, https://defence24. pl/geopolityka/ukraina-wojna-zastepcza-rosji-z-nato-opinia (4.06.2023).

Forsal.pl, Pomoc dla Ukrainy. Ranking państw, które dają najwięcej, https://forsal.pl/swiat/ bezpieczenstwo/artykuly/8570534,pomoc-dla-ukrainy-ranking-panstw-ktore-daja-najwiecej. html (9.06.2023).

Architektura czatu GPT 3,5. Czat wersji GPT-3.5 jest dopracowaną wersją modelu GPT3 (Generative Pre-Trained Transformer). GPT-3.5 został opracowany w styczniu 2022 roku i ma SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

Adama Mickiewicza w Poznaniu. Praca badawcza oparta była na przeprowadzonych badaniach, w tym eksperymencie na potrzeby rozprawy doktorskiej pt. „Budowa odporności sił zbrojnych na działania hybrydowe jednym z gwarantów bezpieczeństwa państwa w kontekście zdarzeń na Ukrainie” oraz podczas ćwiczeń ze studentami na Uniwersytecie Łódzkim w ramach przedmiotu pt. Zarządzanie Konfliktem. Uszczegółowienia w wycinkowym aspekcie dokonano w ramach analizy scenariuszy rozwoju wojny na Ukrainie w czasie seminarium naukowego nt. „Środowisko bezpieczeństwa w perspektywie 2040 roku. Zmiana paradygmatu” przeprowadzonego w dniach 16–17.05.2023 r. na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Do badań wykorzystano metodę porównań, burzy mózgów oraz częściowo rozszerzoną metodę prognostyczną warunkowej analizy trendów (w obszarze tzw. 3 kroku, tj. tworzenia listy zdarzeń wraz z ich prawdopodobieństwem, skutkami w aspekcie czynników wspierających lub hamujących dany scenariusz). Zaproponowana metoda rozszerzająca analizę warunkową przede wszystkim zmniejsza subiektywizm prowadzonych badań poprzez wprowadzenia alternatywnych scenariuszy. Dodatkowo minimalizuje występowanie dzikich kart, a także pozwala na określenie prawdopodobieństwa, możliwych skutków oraz przybliżonego przedziału czasowego. Oryginalność polega przede wszystkim na wykorzystaniu własnych badań i zastosowaniu nowego rozszerzonego podejścia, gdzie każdy możliwy scenariusz jest rozpatrywany, w tym ze wskazaniem jego możliwych konsekwencji.

2. Identyfikacja trendu – kto w wyścigu do miana supermocarstwa W ramach wstępnej identyfikacji pretendentów do zidentyfikowanego już trendu strategicznej rywalizacji mocarstw zastosowano metodę porównawczą. W pierwszej kolejności rozważono, które z potencjalnych podmiotów państwowych i ewentualnych koalicji może realizować cele dominacji globalnej. Podstawowym przyjętym kryterium oceny było posiadanie broni nuklearnej oraz sytemu pozycjonowania. W tak zdefiniowanych kryteriach znalazły się następujące państwa i organizacje międzynarodowe o charakterze związku gospodarczo-politycznego (dążącego do związku federacyjnego): Stany Zjednoczone Ameryki (USA), Federacja Rosyjska (FR), Republika Indii (IND), Chińska Republika Ludowa (ChRL), Unia Europejska (UE)9. Dla dokładnej analizy porównawczej poten-

9

3 warianty każdy o parametrach 1.3B, 6B i 175B. Służy do nauki oraz opracowań z różnych dziedzin życia, https://iq.opengenus.org/gpt-3-5-model/ (7.06.2023).

C. Pawlak, Siły zbrojne mocarstwa światowego. Analiza zdolności, „Pomorskie Forum Bezpieczeństwa Gdynia” 2017, NR III, s. 66; Szerzej https://wdiom.amw.gdynia.pl/wp-content/ uploads/2022/03/PFB_2017.pdf (20.06.2023).

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

49

Cezary Pawlak

cjałów przyjęto pewne uogólnienia (posiada, nie posiada). Jako obszary przyjęto model analizy strategicznej PEST z jej rozszerzeniem na: polityczny, militarny, ekonomiczny, społeczny, infrastruktury i informacyjny (PMESII). Na potrzeby artykułu przedstawiono jedynie wybrane potencjały, tj. militarny, gospodarczy, zasoby ludzkie – do użycia na polu walki, rozbudowaną infrastrukturę.

Tabela 1. Porównanie potencjałów w wybranych kluczowych obszarach Obszar

Militarny

Podobszar

USA

FR

ChRL

IND

UE

Broń nuklearna

X

X

X

X

X

X

X

X Ograniczona zdolność – rozdrobnienie decyzyjne

CB

IRNSS

GALILEO

Armia konwencjonalna

X

X

Pozycjonowanie GPS GLONASS

Gospodarczo-ekonomiczny

Społeczny

Technologia IT/AI

X

X

X

X

Środki produkcji

X

X

X

X

Surowce

X

X

X

Zasoby finansowe

X

X

X

Zasoby demograficzne

X

X

X

Ograniczone w tym restrykcje w proOgraniczone ponowanym programie Fit For 55 X

X

X

Ograniczona – duża różnica narodowościowa oraz trend (skrajny pacyfizm)

Źródło: opracowanie własne.

Z powyższej tabeli przy zastosowania dużego uogólnienia, można wywnioskować, że pozycja FR oraz UE jako oddzielnych graczy wygląda gorzej niż pozostałych pretendentów. Jednakże w przypadku koalicji tych dwóch podmiotów zidentyfikowane braki w danych obszarach wzajemnie by się uzupełniły. Po takiej analizie, dla spełnienia założeń globalnego gracza można dostrzec potrzebę

50

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

budowy nowego euro-azjatyckiego sojuszu tj. od Lizbony do Władywostoku.

Wynik/teza z przeprowadzonej analizy porównawczej komponuje się z badaniami i wypowiedziami zarówno ekspertów jak i polityków np. dyrektora DSPZ MSZ RP prof. Jacka Reginia-Zacharskiego: „I nie byłyby to tylko puste kalkulacje, gdyby nie fakt na realizowaną długofalową politykę, zwłaszcza w wykonaniu Niemiec i Federacji Rosyjskiej. W 2016 roku prezes Komisji Wschodniej Gospodarki Niemieckiej Wolfgang Buechele na konferencji ekonomicznej East Forum stwierdził, że należy budować wspólnotę gospodarczą «od Lizbony do Władywostoku»”10.

Plany te mocno widoczne są obecnie, zwłaszcza przy wciąż narastającym kryzysie energetycznym. Wielu obserwatorów sceny politycznej i ekspertów z dziedziny bezpieczeństwa stwierdza, że Niemcy pomyliły się w swojej polityce, nic bardziej mylnego, realizowały długofalowy plan wyścigu do rangi gracza globalnego. Pozostaje pytanie, w jakim stopniu i czy zrezygnowano z zapędów mocarstwowych.

Trafnie komentuje to prof. Jacek Reginia-Zacharski: „Jeżeli jest to właśnie taki projekt wieloletni, budowany tak naprawdę przez kilka czy kilkanaście lat, to jego losy, nawet w zmienionych warunkach, nie mogą się zakończyć z dnia na dzień”11.

3. Metodologia badań – aspekt teoretyczny Wciąż w naukach o bezpieczeństwie pozostaje olbrzymia luka dotycząca prowadzenia skutecznych badań prognostycznych. Dostrzegalny jest również rosnący subiektywizm związany z coraz bardziej rozbieżnym postrzeganiem ryzyka przez poszczególne podmioty państwowe i organizacje międzynarodowe. Co dla jednych jest bezpieczne, przez innych odbierane jest jako zagrożenie. Zależności pomiędzy realnym zagrożeniem a jego postrzeganiem opisał Daniel Frei: 1. Stan braku bezpieczeństwa – występuje duże zagrożenie, a jego postrzeganie jest prawidłowe, 2. Stan obsesji – nieuzasadnione wyolbrzymianie zagrożenia, 3. Stan fałszywego bezpieczeństwa – poważne zagrożenie jest lekceważone lub niedostrzegane, 4. Stan bezpieczeństwa – gdy nie występują poważne zagrożenia i są one prawidłowo postrzegane12.

10

11 12

Polskie radio 24, „Od Lizbony po Władywostok”. Prof. Reginia-Zacharski: wielkich projektów nie kończy się z dnia na dzień, https://polskieradio24.pl/130/5925/artykul/3001063,od-lizbonypo-wladywostok-prof-reginiazacharski-wielkich-projektow-nie-konczy-sie-z-dnia-na-dzien (5.06.2023).

Polskie radio 24…

J. Marczak, Bezpieczeństwo narodowe – pojęcie, charakter, uwarunkowania, [w:] R. Jakubczak, J. Flis (red.), Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku: wyzwania i strategie, Warszawa 2006, s. 14.

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

51

Cezary Pawlak

Standardowym przykładem różnego postrzegania ryzyka i zagrożeń jest przykład relokacji nielegalnych imigrantów zarówno w czasie kryzysu migracyjnego w 2015 r. jak i obecna decyzja Komisji Europejskiej dotycząca relokacji przymusowych imigrantów13. Fałszywe bezpieczeństwo vs obsesje oraz wizje zleceniodawców analiz są jednym z głównych powodów występowania tzw. dzikich kart – czarnych łabędzi. W związku z powyższym „śledzenie rzeczywistości, ocena przeszłości, realizm prowadzonych badań, pozwoli uniknąć efektu czarnych łabędzi – wydarzeń, które po fakcie wydają się dla wszystkich oczywiste, jednak uważane były za nieprawdopodobne”14.

Należy zaznaczyć, iż tzw. szeroko rozumiane bezpieczeństwo to dziedzina interdyscyplinarna. Fakt znany, jednak nierealizowany w większości opracowań, a ważący na całościowej analizie. Koniecznością pozostaje zróżnicowanie stopnia zagrożenia, jest ono różne w zależności od badanego obszaru i bez określenia tzw. macierzy wpływu nie widać faktycznej korelacji wzajemnego wpływu badanych obszarów. Większość badań nad bezpieczeństwem oparta jest na metodzie analitycznej, polegającej na znalezieniu jedynie funkcji danego trendu15. Ważną kwestią jest wybór odpowiedniej postaci analitycznej badanego procesu. Najpowszechniejszą postacią tej funkcji jest funkcja liniowa16, z określeniem wartości oczekiwanej zmiennej prognozowanej oraz jej standardowe odchylenie17. Wymieniona metoda stosowana jest w większości dla oceny wahań rynkowych. Oprócz tego stosuje się odpowiednie modele, najbardziej rozpowszechniony to model Browna18 opisujący modelowanie trendu za pomocą szeregów czasowych, w tym wahania cykliczne, sezonowe oraz składowej przypadkowej. Aby uwzględnić 13

14

15

16

17 18

52

W polityce.pl KE chce relokacji albo pieniędzy. Rzecznik rządu: Będziemy się sprzeciwiać wszelkim mechanizmom przymusowej relokacji migrantów, https://wpolityce.pl/polityka/648121-ke-chce-relokacji-albo-pieniędzy-muller-nie-ma-na-to-zgody (9.06.2023).

C. Pawlak, Modelowanie trendów w prognozowaniu środowiska bezpieczeństwa, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2022, vol. 16, nr 2, s. 90, https://rocznikbezpieczenstwa. pl/ojs/index.php/rbm/article/view/679/592?fbclid=IwAR3NuZIz-Os3CYjf6hmQ4kfrj0NMYGes_G0u8-UI8wqGcKiaMZ9Io1_cQPk (20.06.2023).

Funkcja trendu – Analityczna postać przyporządkowania średnich wartości zmiennej w postaci wykresu (Y) konkretnym wartościom zmiennej czasowej t ukazującej tendencję rozwojową na osi (X).

Linia trendu to najczęściej funkcja prostoliniowa opisująca zmiany zjawiska w czasie.

Trend liniowy jest specjalnym przypadkiem regresji liniowej gdzie zmienną objaśniającą X jest zmienna czasowa t. W takim przypadku mówimy, że mamy do czynienia z szeregiem czasowym, czyli danymi, które są uszeregowane względem czasu, Trend liniowy | Statystyka-zadania z rozwiązaniami, htpps//www. Statystyka – zadania.pl (30.05.2023).

Prognozowanie. info. Prognozowanie modelu liniowego, http://www.prognozowanie.info/prognozowanie-na-postawie-modelu-liniowego/ (30.05.2023).

Z. Tarapata, Symulacyjna metoda doboru optymalnych parametrów w prognostycznych modelach wygładzania wykładniczego, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Warszawie” 2000, nr 4, s. 2, http://tarapata.edu.pl/publikacje/Zn_wse_1_2000.pdf (7.03.2023).

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

możliwie jak najwięcej potencjalnych zdarzeń mających bezpośredni i pośredni wpływ na dany trend, stosuje się metodę warunkowej analizy trendu, w tym z możliwością jej rozszerzenia. o kluczowe pytania: co jeśli, kiedy i dlaczego?

Podstawowe kroki w analizie warunkowej19 obejmują: 1. Wybieramy istotne dla dalszej analizy zmienne (aktualne trendy w badanym obszarze oraz ich tendencje rozwojowe) stanu modelu i odpowiadające im szeregi czasowe20.

2. Dobieramy rodzaj i współczynniki trendu (w tym przypadku dla funkcji liniowej tzw. kierunkowy określający również tendencje trendu) tj. uwzględnienie tzw. rozrzutu posiadanych danych21, jako podstawowa próba statystyczna oraz ich korelacji i otrzymanie funkcji liniowej, a także tendencji danego trendu22.

Dodatkowo dopasowane do danych historycznych, po czym przeprowadzamy ekstrapolację trendu w założonym (oczekiwanym) horyzoncie czasowym.

3. Na podstawie wskazań ekspertów (dziedzinowych) np. z badań delfickich tworzymy listę zdarzeń, które mogą wpłynąć w istotny sposób na zmianę tendencji trendu, zapisujemy je w tabeli w formacie: [początek(n), koniec(n), zdarzenie(n), opis wpływu(n)], gdzie: początek i koniec(n) są granicami przedziału czasowego prawdopodobnego wystąpienia n-tego zdarzenia przy założeniu, że znany jest rozkład prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia (n) na przedziale [początek(n), koniec(n)] (tabela 2).

4. Określamy prawdopodobieństwo (na bazie dyskretnej skali rozkładu prawdopodobieństwa – przykład tabela 5) wystąpienia zdarzenia w poszczególnych podokresach okresu prognozowania oraz wpływ (w klasycznej metodzie TIA wpływ procentowy) na krzywą trendu (wpływ dodatni, ujemny).

5. Dla każdego zdefiniowanego pojedynczego zdarzenia określamy jego prawdopodobieństwo. Jeżeli zdarzenia w danym roku przekraczają wartość zmiennej losowej, wówczas przyjmujemy, że zdarzenie występuje. Poprzez zsumowanie wartości wpływów ze wszystkich występujących zdarzeń w danym roku otrzymujemy wartość odchylenia od określonej krzywej trendu (ekstra-

19 20

21

22

Trand Impact Analysys Warunkowa Analiza Tendu, https://www.foresight.pl/metody-foresightu/ warunkowa-analiza-trendow.html (7.03.2023).

Szereg czasowy to ciąg uporządkowanych obserwacji, których dokonuje się w określonych (zwykle stałych) odstępach czasu. Celem analizy szeregów czasowych jest identyfikowanie i analiza jego struktury, jak również prognozowanie – przewidywanie wartości w kolejnych odstępach czasu, https:// – Pogotowie statystyczne.pl/ szereg czasowy (27.09.2023).

Zróżnicowanie zaobserwowanych wartości zmiennej, podstawowej (obok tendencji centralnej) charakterystyka próby statystycznej. Rozrzut jest tym większy, im bardziej te wartości odchylają się od tendencji centralnej.

Prawidłowość zarysowująca się w rozwoju czegoś, https://sj.PWN.pl/ tendencja – definicja, synonimy, przykłady użycia (pwn.pl) (25.09.2023).

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

53

Cezary Pawlak

polowanej) oraz nową funkcję trendu. Operację tę wykonujemy dla wszystkich zdarzeń z listy.

6. Przeprowadzamy analizę statystyczną wyników otrzymanych w kroku 5, wyznaczając dla każdego podokresu prognostycznego medianę oraz górny i dolny kwartyl23.

Oczywiście najważniejszym krokiem w analizie jest pkt 3, który można modyfikować poprzez rozszerzenie wpływu zdarzeń. Przykład takiego rozszerzenia podany jest w tabeli 2.

Tabela 2. Analiza trendu w punktach decyzyjnych – przykład Zidentyfikowany trend Termin Wpływ na Punkty zidentyfikowany Spodziewany decyzyjne Początek trend koniec

Scenariusze działań

Możliwe konsekwencje

Punkt decyzyjny nr 1 Punkt decyzyjny nr 2 Źródło: C. Pawlak, Modelowanie trendów w prognozowaniu środowiska bezpieczeństwa. „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2022, vol. 16, nr 2, s. 88.

4. Analizy scenariusza wojna na Ukrainie – seminarium W ramach wspomnianego seminarium naukowego oraz warsztatów podjęto przeprowadzenie badania dotyczącego jednego z punktów krytycznych megatrendu z obszaru geopolityki – rywalizacji mocarstw, tj. scenariusza wojny na Ukrainie.

Przeprowadzono je w czterech grupach badawczych. Analizie poddano dwa możliwe scenariusze (Rosja wygrywa, Ukraina wygrywa) w poszczególnych obszarach PMESII. Biorąc pod uwagę korzystanie ze zdefiniowanego megatrendu oraz jego punktów krytycznych, uczestnicy skupili się jedynie na zastosowaniu rozszerzonej analizy warunkowej trendu, tj. określeniu czynników sprzyjających dla danego scenariusza, w tym przypadku dla Rosji oraz Ukrainy jako wygranie wojny.

23

54

Encyklopedia zarządzania – Kwartyl – jedna z miar położenia oraz obserwacji i jego odchylenia. Służą do wyznaczania wartości cechy, wokół której grupują się dane. Celem jest skoncentrowanie większości danych wokół jakiegoś reprezentanta badanej cechy, https://mfiles.pl/ pl/index.php/Kwartyl (7.06.2023).

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

Badania przeprowadzono w ramach tzw. burzy mózgów w każdej z dedykowanych grup. Do prac oraz przeprowadzenia dyskusji przyjęto uogólnioną tabelę (patrz: tabela 3). Celem wypełnienia przedmiotowej tabeli było przede wszystkim wskazanie głównych czynników mających wpływ na dalszy przebieg wojny oraz indykację możliwych punktów kluczowych mogących zarówno przyspieszyć, odwrócić jak i opóźnić wynik wojny. Dodatkowo, jakie turbulencje w badanym obszarze mogą mieć wskazane punkty kluczowe w zależności od ich rozwoju.

W skład grup badawczych weszli zarówno naukowcy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (UMK), Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego (UKW), Uniwersytetu Adama Mickiewicza (UAM), Akademii Wojsk Lądowych (AWL), Biura Bezpieczeństwa Narodowego (BBN) jak studenci UMK kierunku bezpieczeństwo narodowe. Dobór respondentów wynikał z uczestnictwa w projekcie Nowe Urządzenie Polskie 2x35. Uczestnicy podzieleni zostali na cztery grupy. Prace prowadzono równolegle w danych grupach nad scenariuszami – Rosja wygrywa wojnę (utrzymanie Donbasu i Krymu) oraz Ukraina wygrywa wojnę powrót do granic z 2014 r. lub 1991 r. Poszczególne grupy wypełniły przedmiotowe tabele (scenariusz rosyjski i ukraiński) wraz z określeniem prawdopodobieństwa, możliwych skutków i punktów kluczowych wg uznania i wiedzy uczestników.

Wpływ na dany scenariusz w przedziale czasowym jednego roku, kilku lat

Możliwe turbulencje wynikające z punktów kluczowych

Punkty kluczowe/decyzyjne mające wpływ na dany zidentyfikowany czynnik

Skutki globalne/ regionalne/ dla Polski

Podobszary

Prawdopodobieństwo

Obszary

Czynniki wspierające

Tabela 3. Czynniki wspierające dany scenariusz w poszczególnych obszarach PMESII

Polityka zewnętrzna polityczny Polityka wewnętrzna Działania zewnętrzne Militarny Działania wewnętrzne

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

55

Cezary Pawlak

Wpływ na dany scenariusz w przedziale czasowym jednego roku, kilku lat

Możliwe turbulencje wynikające z punktów kluczowych

Punkty kluczowe/decyzyjne mające wpływ na dany zidentyfikowany czynnik

Skutki globalne/ regionalne/ dla Polski

Podobszary

Prawdopodobieństwo

Obszary

Czynniki wspierające

Tabela 3. (cd.)

Ekonomia globalna i regionalna

Ekonomiczno-Gospodarcze Gospodarka i finanse wewnętrzne

Społeczny

W wymiarze globalnym i regionalnym W wymiarze wewnętrznym

Informacyjny

W wymiarze globalnym i regionalnym W wymiarze wewnętrznym W wymiarze regionalnym

Infrastruktury W wymiarze wewnętrznym Źródło: opracowanie własne – przykład.

Dla określenia prawdopodobieństwa, zważywszy na krótki termin prognozy, tj. okres ok. trzech lat przyjęto klasyczną – tradycyjną (wysokie prawdopodobieństwo – duże skutki/ryzyko, a nie odwróconą tabelę ryzyka – nowoczesną (niskie prawdopodobieństwo – duże skutki/ryzyko)24 (tabela 4).

24

56

Przetwarzanie w Cyklu Rozpoznawczym DU-2.1.18(A) Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2021, s. 68.

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

Tabela 4. Matryca oceny istotności ryzyka Prawdopodobieństwo

Poziom Istotności Ryzyka

Bardzo prawdopodobne

5

10

15

20

25

Katastrofalne

Prawdopodobne

4

8

12

16

20

Duże

Możliwe

3

6

9

12

15

Średnie

Rzadkie

2

4

6

8

10

Małe

Mało prawdopodobne

1

2

3

4

5

Nieznaczne

Źródło: opracowanie własne – przykład.

Przyjęto również dyskretną skalę rozkładu prawdopodobieństwa (tabela 5).

Dodatkowo zadaniem uczestników było wskazanie prawdopodobnych turbulencji i wpływu na rozpatrywany obszar lub cały scenariusz dla każdego punktu kluczowego na poziomie globalnym, regionalnym oraz dla Polski.

Tabela 5. Dyskretna skala rozkładu prawdopodobieństwa MAŁO PRAWDOPODOBNE

Zagrożenia wcześniej niezidentyfikowane i nieudokumentowane, które mogą wystąpić tylko w wyjątkowych i sprzyjających okolicznościach. Przyjmują wartość 0–20%

RZADKIE

Zagrożenia udokumentowane, symptomy czy też inne okoliczności zagrożenia są mało znane. Przyjmują wartość 20–40%

MOŻLIWE

Zagrożenia udokumentowane, symptomy czy też mechanizm powstawania znamy. Może zdarzyć się w określonym czasie w sprzyjających warunkach. Przyjmują wartość 40–60%

PRAWDOPODOBNE

Zagrożenia znane i wcześniej spotykane. Jest prawdopodobne, że w przypadku sprzyjającego środowiska wystąpią w większości okoliczności. Przyjmują wartość 60–80%

BARDZO PRAWDOPODOBNE

Zagrożenia doskonale znane i systematyczne. Panuje odpowiednie środowisko dla ich powstania. Oczekuje się, że zagrożenia te zdarzą się w większości okolicznościach. Przyjmują wartość 80–100%

Źródło: A. Dębczak, C. Pawlak, J. Keplin, Analityczny Model Działań Hybrydowych, „Zeszyt Naukowy AON” 2015, s. 45.

Na potrzeby rozszerzenia Warunkowej Analizy Trendu opracowano również tzw. Arkusz kwalifikacyjny ryzyka dla zidentyfikowanych w ramach burzy mózgów punktów krytycznych.

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

57

Cezary Pawlak

Tabela 6. Arkusz kwalifikacyjny ryzyka Zdefiniowany punkt krytyczny

Prawdopodobieństwo

Skutki

Wartość ryzyka

Geopolityka – scenariusz Rosja wygrywa wojnę

Źródło: opracowanie własne – przykład.

5. Sprawozdanie z badań – wyniki analizy scenariusza wojna na Ukrainie Dla zobrazowania prac grup, a przede wszystkim podejścia metodologicznego w artykule ujęto jeden wybrany obszar i podobszar z przeprowadzonej analizy (każdy scenariusz obejmuje po 8 str. A3) oraz dla jednego tylko scenariusza w ramach tzw. burzy mózgów i dyskusji plenarnej.

Scenariusz – Rosja wygrywa wojnę (utrzymanie Donbasu i Krymu) Obszar Polityczny Podobszar Polityka zewnętrzna Czynniki wspierające 1. Szukanie sojuszników, zawiązywanie koalicji – budowanie „osi zła” (Iran, Korea Północna, Chiny, Serbia, Naddniestrze).

2. Podsycanie rywalizacji Chin w stosunku do USA. 3. Wspieranie NGO’s – przede wszystkim organizacje i aktywistów ekologicznych.

4. Nasilenie wspierania terroryzmu islamskiego – nasilenie fali uchodźców z południa Afryki, Azji do Europy oraz Ameryki Łacińskiej do USA.

58

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

5. Prowadzenie działań hybrydowych (podprogowych) – wpływanie na pogłębianie wewnętrznych podziałów w UE i USA. 6. Usunięcie prezydenta Łukaszenki i przejęcie struktur siłowych w Białorusi przez Rosję.

Prawdopodobieństwo 1. Prawdopodobne.

2. Bardzo prawdopodobne.

3. Bardzo prawdopodobne.

4. Bardzo prawdopodobne.

5. Prawdopodobne.

6. Możliwe Skutki: Globalne/ Regionalne/ dla Polski 1. Duże Szukanie wspólnego wroga USA, NATO, Izrael. Łączenie wspólnych wysiłków przeciwko hegemoni zachodu. Możliwość rozszerzenia konfliktu (Bliski i Daleki Wschód, Bałkany) – zaangażowanie USA na innych kierunkach.

Wycofywanie (minimalizacja) wsparcia dla UKR przez głównych graczy UE. Zwiększona pomoc dla UKR przez Polskę (społeczna – uchodźcy, ekonomiczna, militarna).

2. Duże Prowadzenie wojny zastępczej na Ukrainie celem osłabienia gospodarczego USA. Gra na pogłębienie podziałów wewnętrznych w USA i UE, utrzymanie lub wzrost tempa inflacji i wywołanie niezadowolenia społecznego, którego przyczyną jest wspieranie Ukrainy. Przejęcie przez Chiny Azji Centralnej oraz uzależnienie Rosji. Dla regionu próby wejścia Chin na rynki UE stopniowe zastąpienie partnerstwa gospodarczego zamiast Rosji. Dla Polski możliwość zwiększenia liczby uchodźców oraz internowanie części żołnierzy z Ukrainy.

Wzrost wydatków socjalnych.

3. Duże Naciski NGO’s na poszczególne rządy dotyczące wymuszenia pokoju na UKR. Zwiększenie i przyspieszenie działań dotyczących bezemisyjności CO2, wprowadzenie pakietu Fit for 55, tym samym wymuszenie wsparcia finansowego przestawienia przemysłu na nowe ekologiczne technologie. W rezultacie dla: – UE – zmniejszenie możliwości finansowania UKR, wzrost niezadowolenia społecznego dotyczące prawdopodobnego wzrostu inflacji, – Polski – wyhamowanie inwestycji, zwiększenie inflacji, wzrost niezadowolenia społecznego.

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

59

Cezary Pawlak

4. Duże Zwiększenie radykalizacji – ogłoszenie kolejnej krucjaty przeciw Zachodowi.

Powołanie islamistycznych partii politycznych – naciski na rządy dotyczące autonomii dzielnic islamskich i utworzenia tzw. policji religijnej. Postępujący wzrost niezadowolenia społecznego. Budowa równoległych społeczeństw.

Wymuszenie rozwoju sytemu bezpieczeństwa Polski na granicy wschodniej wraz z możliwym wzrostem agresji i liczby imigrantów z terenów Białorusi i Obwodu Królewieckiego. Sytuacja taka będzie sprzyjać destabilizacji wewnętrznej, w tym niepokojów społecznych i zamieszek.

5. Katastrofalne (Globalne i Regionalne) Granie i wpływanie Rosji na wzrost polaryzacji na tle ideologicznym, rasowym oraz religijnym. Zdominowanie i w krótkim czasie osiągnięcie asymetrii demograficznej. Rozwój równoległych społeczeństw, wzrost przestępczości zorganizowanej i pospolitej. Wybuchy zamieszek i konfliktów lokalnych. Dalszy rozłam społeczny w Polsce na tle światopoglądowym.

6. Średnie Zwiększenie pomocy dla Ukrainy do walki na kierunku północnym. Chwilowa przewaga Rosji na froncie, zwłaszcza w kwestii zasobów osobowych.

Zwiększenie produkcji zbrojeniowej w Białorusi.

Punkty kluczowe/decyzyjne mające wpływ na dany zidentyfikowany czynnik 1. Wybory w Turcji, Polsce, UE, USA. Osiągnięcie zdolności nuklearnych Iranu.

2. W realizacji (w czasie prowadzonego seminarium bez wiedzy, jaki będzie rezultat).

3. Wybory do parlamentu UE. 4. Uruchomienie obowiązkowej relokacji imigrantów przez UE. Wprowadzenie zapisów porozumienia klimatycznego ONZ dot. migrantów klimatycznych.

5. Wybory do parlamentu UE, oraz w USA i w krajach Europy. Wprowadzenie obowiązkowych regulacji relokacji migrantów oraz pakietu migracji klimatycznej. Klęska humanitarna – problemy żywnościowe.

6. Śmierć prezydenta Łukaszenki.

Możliwe turbulencje wynikające z punktów kluczowych 1. (Przegrana obecnego prezydenta Recep Tayyip Erdoğana) Zwiększenie uwagi Turcji na problemy wewnętrzne w tym walki z inflacją i korupcją – (rezygnacja z walki o dominację w Libii i Syrii) oraz brak zaangażowania w Pakistanie. (Wygrana obecnego prezydenta Recep Tayyip Erdoğana) Kontynuacja obecnej polityki, możliwość zbliżania się do polityki Kremla, dążenie do od-

60

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

2.

3.

4.

5.

budowy Imperium Osmanów, zaangażowanie w Syrii, Libii, Azerbejdżanie i Pakistanie.

(W zależności od wyniku wyborów – obecna opozycja) Prawdopodobne przeorientowanie polskiej polityki zagranicznej, zmiana głównych sojuszników z USA na UE. Możliwość ograniczenia pomocy dla UKR. (Wygrywa obecna struktura w UE) Dążenie do federalizacji państw członkowskich, zwiększenie roli UE w globalnej rozgrywce, zmniejszenie wpływów USA. (Wygrana Republikanów) Możliwy izolacjonizm USA, skupienie uwagi na wewnętrznych podziałach, walce z nielegalną migracją, inflacją. Rywalizacja USA – Chiny.

Scedowanie bezpieczeństwa w Europie na któreś z państw europejskich lub budowa nowej koalicji.

(Wygrana Demokratów) Prawdopodobnie dalsze wspieranie wysiłków na rzecz Ukrainy. Wyeliminowanie Rosji z rywalizacji mocarstw, możliwe udaremnienie wysiłków dominacji Niemiec i Francji w Europie.

Możliwe działania Chin dotyczące wydłużenia konfliktu celem osłabienia USA i uzależnienia Rosji.

Regionalne – przemodelowanie priorytetów UE i zwiększenie wydatków na ekologię. Pogłębienie inflacji i recesji, zwiększenie polaryzacji społecznej, prawdopodobieństwo wybuchu zamieszek – wykorzystanie armii dla wsparcia sił porządkowych. Dla UE i Polski ograniczenie możliwości odpowiedniego wsparcia finansowego dla Ukrainy.

Odwrócenie uwagi od konfliktu, a zwiększenie wysiłków dla zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego poszczególnych krajów, w tym USA. Zwiększenie wewnętrznych wydatków na bezpieczeństwo poszczególnych państw.

Kontynuacja polityki wielokulturowości, zwiększenie presji liberalno-lewicowych oraz ekologicznych, ustępstwa dla „mniejszości”.

Możliwe walki wewnętrzne na Białorusi do wojny domowej włącznie. Wprowadzenie stanu wojennego na terytorium Białorusi, wzmożenie terroru przez nowo wybrany rząd. Zwiększenie pomocy dla Ukrainy. Prawdopodobna fala uciekinierów, uchodźców z Białorusi. Destabilizacja terytorium Europy, zwłaszcza Środkowo Wschodniej.

Wpływ zidentyfikowanych punktów krytycznych, w przedziale krótkoterminowym 1. Średni / Duży w dalszej perspektywie czasu.

2. Średni / Duży w dalszej perspektywie czasu.

3. Średni / Duży w dalszej perspektywie czasu.

4. Średni / Katastrofalny w dalszej perspektywie czasu.

5. Mały / Katastrofalny w dalszej perspektywie czasu.

6. Średni / Duży w dalszej perspektywie czasu.

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

61

Cezary Pawlak

Wyniki analizy scenariusza wojna na Ukrainie – sztuczna inteligencja Jedną z kwestii krytykowanych przez ekspertów jest czasochłonność przedmiotowej analizy. W związku z tym przeprowadzono próbę wypełnienia tabeli 3. przez sztuczną inteligencję, w tym przypadku zastosowano czat GPT 3,5. Wyniki otrzymane za pomocą sztucznej inteligencji były bardzo zbieżne z efektami tzw. burzy mózgów dokonanej przez panelistów. Należy dodać, iż dane GPT 3,5 są ograniczone i niedokładne, system dysponuje bazą danych większości z 2022 r.

Jednakże przy aktualnej bazie danych i większych możliwościach analitycznych np. GPT 4 otrzymane wyniki byłyby już nie tylko aktualne, ale bardziej rozbudowane o alternatywne rozwiązania. Świadczy to o możliwości wykorzystania narzędzi, takich jak sztuczna inteligencja do analiz strategicznych. Oczywiście na razie jest to tzw. surowy materiał do rozważań dla analityków – jednak w niedalekiej przyszłości z coraz większą perspektywą jej wykorzystania.

Wnioski z przeprowadzonych badań Do głównych wniosków z przeprowadzonej analizy w formie zarówno burzy mózgów jak i dyskusji można zaliczyć: Scenariusz wygrania konfliktu przez Rosję 1. Czas – przedłużenie konfliktu – gra na korzyść Rosji.

2. Prawdopodobne zachwianie dominacji USA w świecie.

3. Najprawdopodobniej nastąpi wzrost znaczenia Chin.

4. Wystąpi uzależnienie ekonomiczne Rosji i prawdopodobnie UE od Chin.

5. Groźba rozszerzenia konfliktu na Europę Wschodnią.

6. Możliwość defragmentacji struktur NATO. 7. Powrót do resetu polityczno-ekonomicznego Europy Zachodniej z Rosją.

Linia czasowa i punkty kluczowe Obszar Polityczny Punkty kluczowe na linii czasu – monitorowanie przebiegu konfliktu i możliwych scenariuszy w obszarze geopolitycznym w okresie krótkoterminowym: – wybory w Turcji 05.2023 r., – wybory parlamentarne w Polsce 10/11.2023 r., – wybory do parlamentu UE 05.2024 r., – wybory prezydenckie w USA 11.2024 r.

Każdy z punktów kluczowych powinien posiadać alternatywny scenariusz dla rozwoju danego scenariusza tzn. Co, jeśli?

Obszar Militarny Punkty kluczowe na linii czasu – monitorowanie przebiegu konfliktu i możliwych scenariuszy w obszarze militarnym: – zatrzymanie kontrofensywy ukraińskiej,

62

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

– przyjęcie wojny pozycyjnej, – osłabienie Ukrainy – zmęczenie sojuszników, – zawieszenie broni na warunkach Rosji (Donbas i Krym w granicach Rosji).

Scenariusz wygrania konfliktu przez Ukrainę Wnioski końcowe – scenariusz wygrania Ukrainy 1. Kontrofensywa Sił Zbrojnych Ukrainy musi być zakończona sukcesem.

2. Prawdopodobny wzrost znaczenia flanki wschodniej NATO. 3. Wzrost znaczenia Chin – przejęcie Azji Centralnej.

4. Możliwy rozpad Federacji Rosyjskiej.

5. Wojny lokalne w zbuntowanych rejonach Federacji Rosyjskiej.

6. Prawdopodobne problemy z bronią masowego rażenia BMR po rozpadzie FR – zwiększenie podmiotów państwowych posiadających broń atomową.

7. Wyeliminowanie Rosji z rywalizacji mocarstw.

8. Możliwe utworzenie nowych koalicji w Europie.

9. Prawdopodobny wzrost znaczenia Polski w regionie – możliwość urzeczywistnienia projektu Międzymorza.

Linia czasowa i punkty kluczowe Obszar Polityczny W ramach dyskusji plenarnej paneliści doszli do wniosku, że punkty kluczowe oraz ich rozwój dla scenariusza ukraińskiego są tożsame.

Obszar Militarny Punkty kluczowe na linii czasu – monitorowanie przebiegu konfliktu i możliwych scenariuszy w obszarze militarnym: Rozpoczęcie kontrofensywy przez SZ UKR – prestiżowy sukces wojsk ukraińskich, np. rozcięcie lub okrążenie znacznych sił rosyjskich, – osłabienie morale wojsk rosyjskich i ucieczka lub w panice wycofanie wojsk FR, – odzyskanie Donbasu, – bunt w armii FR, – marsz wojsk ukraińskich na odzyskanie Krymu, – zawieszenie broni.

Zakres – dalszych prac analityczno-prognostycznych Etap III. Zebranie i statystyczna obróbka danych prognostycznych – określenie tendencji trendu (danego scenariusza) w zależności od zdefiniowanych punktów kluczowych, Etap IV. Konstrukcja prognozy – zakres prawdopodobieństwa, ryzyka, skutków (min – max), SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

63

Cezary Pawlak

Etap V. Ocena dopuszczalności prognozy – szacowany stopień pewności oraz predykcje, Etap VI. Ocena trafności prognozy – monitorowanie uwzględnienie warunków/ punktów kluczowych.

7. Podsumowanie Przedstawiona na wstępie hipoteza robocza „Wynik wojny na Ukrainie będzie miał znaczący wpływ na przebieg mega trendu dotyczącego strategicznej rywalizacji mocarstw”, w ramach przeprowadzonej analizy została potwierdzona. Z wniosków wynikających z przeprowadzonych prac badawczych w ramach warsztatów geopolitycznych można stwierdzić, że wynik wojny na Ukaranie będzie miał olbrzymi skutek nie tylko dla przyszłości samej Ukrainy oraz Europy, ale i rywalizacji pretendentów do dominacji światowej. Na szali scenariusza ukraińskiego leży wstęp do nowego ładu geopolitycznego i geostrategicznego na świecie. Przyjęta metoda warunkowej analizy trendu, w tym przypadku skupiona na małym wycinku tj. analizy dwóch możliwych scenariuszy wskazała przede wszystkim, jakie są kluczowe aspekty (punkty kluczowe) powodzenia lub przegranej przez Ukrainę wojny. Dodatkowo stosując tę metodę można określić prawdopodobieństwo oraz skutki, wraz z oceną możliwych turbulencji w zależności od rozwoju zdefiniowanego punktu kluczowego. Należy również podkreślić, że już narzędziem do prowadzenia analiz jest sztuczna inteligencja, a jej zdolności będą wzrastać w najbliższym czasie. Oczywiście dużym ograniczeniem jest dostęp do materiałów klauzulowanych, zwłaszcza przy analizie obszarów geopolitycznego i militarnego. Podstawową zaletą stosowania warunkowej analizy trendu jest możliwość jej modyfikacji, zwłaszcza w identyfikowaniu punktów kluczowych oraz badaniu możliwych implikacji wraz z szacowaniem czasokresu.

Bibliografia Analiza Środowiska Bezpieczeństwa w perspektywie 2035 roku, trend Wielobiegunowość i policentryczność świata/redystrybucja siły militarnej i gospodarczej, CDiS SZ Bydgoszcz 2020, https://cdissz.wp.mil.pl/u/Analiza_srodowiska_bezpieczenstwa_w perspektywie_2035_roku_-PL_xlIB9Px_r9YJlPQ.pdf.

Architektura czatu GPT 3,5, https://iq.opengenus.org/gpt-3-5-model/.

Dębczak A., Pawlak C., Keplin J., Analityczny Model Działań Hybrydowych, „Zeszyt Naukowy AON” 2015, http://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-c32d717be082-4bf2-9681-9fe35cd98277.

64

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

Rozszerzona metoda warunkowej analizy trendu w prognozowaniu…

Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Przetwarzanie w Cyklu Rozpoznawczym DU-2.1.18(A), Bydgoszcz 2021.

Mączyńska E., Czym jest „Czarny Łabędź”?, Gazeta SGH, https://gazeta.sgh.waw.pl/Czym jest „Czarny Łabędź”?

Encyklopedia zarządzania – Kwartyl, https://mfiles.pl/pl/index.php/Kwartyl.

Forsal.pl, Pomoc dla Ukrainy. Ranking państw, które dają najwięcej, https://forsal.pl/ swiat/bezpieczenstwo/artykuly/8570534,pomoc-dla-ukrainy-ranking-panstw-ktore-dajanajwiecej.html.

Pawlak C., Modelowanie trendów w prognozowaniu środowiska bezpieczeństwa, „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” 2022, vol. 16, nr 2, https://rocznikbezpieczenstwa. pl/ojs/index.php/rbm/article/view/679/592?fbclid=IwAR3NuZIz-Os3CYjf6hmQ4kfrj0NMYGes_G0u8-UI8wqGcKiaMZ9Io1_cQPk. Pawlak C., Siły zbrojne mocarstwa światowego. Analiza zdolności, „Pomorskie Forum Bezpieczeństwa” 2017, nr 3, https://wdiom.amw.gdynia.pl/wp-content/uploads/2022/03/ PFB_2017.pdf.

Polskie radio 24, „Od Lizbony po Władywostok”. Prof. Reginia-Zacharski: wielkich projektów nie kończy się z dnia na dzień, https://polskieradio24.pl/130/5925/artykul/3001063,odlizbony-po-wladywostok-prof-reginiazacharski-wielkich-projektow-nie-konczy-sie-zdnia-na-dzien.

Pogotowie statystyczne, https:// – Pogotowie statystyczne.pl/ szereg czasowy Prognozowanie.info, Prognozowanie modelu liniowego, http://www.prognozowanie.info/prognozowanie-na-postawie-modelu-liniowego/ Słownik języka polskiego, https:// megatrend – Słownik języka polskiego PWN. Strategic Foresight Analysis 2017 Report, NATO ACT 2017, The Redistribution of Geostrategic Power, https://www.act.nato.int/wp-content/uploads/2023/05/171004_sfa_2017_ report_txt.pdf.

Trand Impact Analysys Warunkowa Analiza Tendu, https://www.foresight.pl/metody-foresightu/warunkowa-analiza-trendow.html.

Tarapata Z., Symulacyjna metoda doboru optymalnych parametrów w prognostycznych modelach wygładzania wykładniczego, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Warszawie” 2000, nr 4, http://tarapata.edu.pl/publikacje/Zn_wse_1_2000.pdf.

Winkler K., Ukraina – wojna zastępcza Rosji z NATO [OPINIA], Defence 24, https:// defence24.pl/geopolityka/ukraina-wojna-zastepcza-rosji-z-nato-opinia.

SPRAWY ZAGRANICZNE 1 (1) 2023

65