Heksenleer
W E E S
N I E T
B A N G
Zoek met de dobbelsteen je eigen weg door deze tentoonstelling. Een spel voor kinderen?! Ja! Maar loop de kans niet mis om hier samen met je kinderen van te genieten. Aan alle volwassenen die dit boekje in handen krijgen... speel en help ontdekken! Laat je door de kinderen gidsen en leer zelf ook iets bij over heksen en buitenbeentjes!
toch n e b ik en heks? ge
Wie zijn ze?
wil je alles weten over heksen?
Hoe herken je ze?
IN DEZE HANDLEIDING LEES JE ER ALLES OVER.
Speel het spel met de dobbelsteen en kom alles te weten over de heksen van Bruegel. Hij tekende 500 jaar geleden een heks waarin wij nog altijd geloven!
GOOI MET DE DOBBELSTEEN en
ZOEK HET KUNSTWERK Maar let op... Laat je niet betoveren!
Haard Heb je al eens in die vreemde opening boven de haard gekeken? Waar loopt dat donkere gat in de schoorsteen toch heen? Vroeger was men bang dat langs deze opening kwade geesten of duivels het huis zouden binnendringen en dacht men dat heksen het huis langs de schoorsteen konden verlaten.
zoek dit kunstwerk in de tentoonstelling
Weetjes over heksen Heksen kunnen zo goed ruiken, zelfs in een PIKDONKERE NACHT kunnen ze een KIND aan de overkant van de straat ruiken zonder het te zien. Heksen kunnen huizen BINNENDRINGEN zonder deuren te openen. Heksen kunnen de DUIVEL vangen in een spiegel, een fles of een kristallen bol.
Bezem Heksen hebben bijzondere krachten. Ze kunnen vliegen op een bezem. Zo is het toch? Wist je dat heksen vliegzalf brouwden in hun heksenketel zodat ze konden vliegen? Hier vind je het recept. Hou je klaar, want het is een lijstje met verschrikkelijk vieze en walgelijke ingrediĂŤnten! Volgens Bruegel vloog een heks op een bezem, maar zo dacht men er niet altijd over. Op andere prenten zien we heksen op stokken of monsters vliegen. Zoek maar eens in andere kunstwerken!
zoek dit kunstwerk in de tentoonstelling
p een o n e g vlie heksen , toch? bezem
Geh
zalf
cept voor vlie e r g eim
Smeer jezelf, een stoel of stok in met vliegzalf, dit is het teken voor de duivel om je op te halen. Let op: soms kun je de duivel niet zien, soms neemt hij de gedaante aan van een dier, zoals ...een zwarte kat.
giftige dieren zoals padden, slangen en spinnen bloed beenderen babyvet delen van oneetbare planten stenen metalen Meng alles in een heksenketel. Laat het een dag en nacht trekken op een laag vuur, liefst bij volle maan.
Uit: 'Het kookboek van echte heksen.' Alles om vliegzalf, kwaadaardige toverdranken en -poeders te brouwen in je heksenketel.
Kat
De kat bij de haard is de trouwe vriend van de heks en meestal is hij zwart. Het verhaal gaat dat heksen zich konden veranderen in een kat, zo kon de heks moeiteloos in gesloten huizen binnendringen. Een snelle manier om er achter te komen of de kat een heks was of niet, was het beest een poot te breken...ai! De volgende dag kon men zien welke vrouw niet meer kon lopen of pijn had aan haar been op dezelfde plek waar de kat was geraakt.
zoek dit kunstwerk in de tentoonstelling
Hand met toverkracht Een oude heks smeert de rug van een jonge heks in met vliegzalf. Boven hen hangt een plankje met een kaars in de vorm van een hand met brandende vingers. Heb je deze hand met toverkracht al gezien in de tentoonstelling? Deze kaars kon mensen betoveren en in een diepe slaap doen vallen, of iemand onzichtbaar maken. De heksen hadden nog meer objecten met magische krachten, zoals toverboeken, kristallen bollen, ringen en toverspiegels. Vaak werden ze gebruikt samen met toverformules, toverdrankjes en beschermers of amuletten. Messen en dolken liggen klaar voor het versnijden van de bestanddelen voor magische mengsels. Lijkt griezelig echt, toch?
zoek dit kunstwerk in de tentoonstelling Neem nu deze handspiegel: heksen probeerden er de duivel mee te vangen en op te sluiten in een fles, een kristallen bol of een toverspiegel. Op deze manier hadden ze de duivel in hun macht en konden ze hem allerlei vragen stellen over de toekomst, hem uithoren over verborgen schatten of verloren voorwerpen.
zoek dit kunstwerk in de tentoonstelling
Ketel Ken je de allereerste heksenprent van Bruegel uit 1565? Daarop zijn maar liefst drie heksenketels te zien. De ketel aan de linkerkant brouwt een zware storm, de middelste ketel toont een overstroming en uit de ketel rechts bij de open haard komen gifitge dampen. In heksenketels bereidden de heksen hun giftige tovermiddelen of vliegzalf. Zoals je ziet geloofden sommige mensen zelfs dat de heksenbrouwsels slecht weer veroorzaakten!
zoek dit kunstwerk in de tentoonstelling
Straf Kijk eens goed naar deze mantel. Kun je je wel bewegen in zo’n mantel van hout? Nee, natuurlijk niet. Het was juist de bedoeling dat de heksen niet weg konden lopen. Ze werden erin vastgesnoerd als straf en aan iedereen getoond zodat ze bespot konden worden. Soms werden er smerige zaken naar hun hoofd gegooid. Zo kon iedereen zien hoe slecht ze waren. Op de houten kap verwijzen padden en slangen naar de toverdranken waarin dieren werden gekookt, dacht men...
Denk jij dat heksen echt bestaan? Natuurlijk niet ... maar dat er buitenbeentjes bestonden, mensen die net iets anders waren dan anderen, is zeker. Dat is nu nog zo. Vroeger kregen die mensen de schuld van alles wat mis ging. En er ging heel wat mis: het was een barre koude tijd waarin niets meer groeide en bloeide zodat de mensen niet meer konden oogsten en honger leden. Ze zochten een oorzaak voor alle kommer en kwel. Zou het niet de schuld zijn van de heksen, de vriendjes van de duivel? De enige oplossing was de vuurdood: de verbranding op de brandstapel! In deze tentoonstelling wordt zo’n brandstapel afgebeeld, kan je een afbeelding vinden? Heksen werden op allerlei manieren gestraft. Niet altijd wachtte hen een gruwelijke dood, soms moesten ze als straf een voettocht afleggen naar een verre heilige plaats of werden ze met geschilderde prenten van de duivel behangen. Sommige heksen kregen een teken op hun wang gebrand. In ieder geval werden ze vernederd of herkenbaar verminkt voor het leven. Alleen maar omdat ze buitenbeentjes waren en er een schuldige werd gezocht.
Anders kijken Als je het spel met de dobbelsteen hebt gespeeld en je hebt de weetjes over heksen in deze handleiding gelezen, dan kijk je al helemaal anders naar het leven van een heks . haard: fragment uit: H9 Jacobus en Hermogenes (toegeschreven) Cornelis Saftleven, ca. 1650 bezem: M13 Hekserijscè ne David Teniers II (omgeving van), ca. 1635 kat: fragment uit: H3 Sint-Jacob bij de tovenaar Pieter Bruegel (ontwerper), Pieter van der Heyden (graveur), 1565
hand met toverkracht: fragment uit: M1 Heksenkeuken Frans Francken II, ca. 1610 ketel: H3 Sint-Jacob bij de tovenaar Pieter Bruegel (ontwerper), Pieter van der Heyden (graveur), 1565 straf: K5 Schandhuik Ambrosius Visscher en Jacobus van der Hoeven, 1688
Bedankt voor je bezoek aan de tentoonstelling ‘De heksen van Bruegel’. Aan de kassa wacht er nog een verrassing voor
buitenbeentjes.
Concept en illustraties Fien Van der Haegen