Dan Van Severen

dan van severen. een uitgepuurde collectie.

De verzameling moderne kunst van het Groeningemuseum bestaat uit een aantal ensembles, opgebouwd rond belangrijke Belgische kunstenaars: Georges Vantongerloo, Marcel Broodthaers, Amédée Cortier, Roger Raveel, Raoul De Keyser,... Hun oeuvre wordt in wisselende presentaties getoond. Het was al een tijdje geleden dat het werk van Dan Van Severen te zien was. Het museum bezit een mooi geheel van hem: belangrijke schilderijen en een groot deel van zijn grafiek. Omdat het Arentshuis zich bijzonder goed leent tot het tonen van grafische kunst én omdat Van Severen zelf hield van oude herenhuizen, is het de uitgelezen plek voor deze presentatie. Door Filip L. Deme yer

De kunst van Dan Van Severen lijkt simpel en snel te doorgronden. Geometrisch, abstract. Enkel vierkanten, cirkels, diagonalen, kruisen en ruiten. Niets is minder waar. Voor wie de tijd neemt om zijn werk rustig en grondig te bekijken, gaat een ontzettend diverse wereld open. Het nodigt uit om bekeken en steeds opnieuw bekeken te worden.

verblijf in brugge De meeste kunstliefhebbers kennen Dan Van Severen als een Gents kunstenaar. Een groot deel van zijn leven heeft Van Severen in Gent gewoond en gewerkt. Tussen 1971 en zijn dood op 15 februari 2009 woonde en werkte hij op meerdere locaties in de Gentse binnenstad en de randgemeenten (Evergem en De Pinte). Zijn Gentse periode werd in 1985-1986 kortstondig onderbroken door een verblijf in Luik. Geboren in Lokeren op 8 februari 1927, heeft hij zijn studietijd verdeeld tussen Gent (Hoger Instituut Sint-Lucas, 1941-1948) en

1

1 Dan Van Severen, Zonder titel, koperets, 1967, 7/200, Groeningemuseum Brugge [1992.GRO0075.III] © Lukas - Art in Flanders vzw, foto Dominique Provost © SABAM België

2 Dan Van Severen, Zonder titel, zinkets, 1974, 17/75, Groeningemuseum Brugge [1992.GRO0077.III] © Lukas - Art in Flanders vzw, foto Dominique Provost © SABAM België

Antwerpen (Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten, 1951-1954). Antwerpen was in die tijd een boeiende kunststad, reden voor Dan Van Severen om er tot 1959 te blijven wonen. Hij had er o.a. contacten met de dichter Hugues C. Pernath, met schilder-auteur Paul Snoek, met schrijver Ivo Michiels en met kunstcriticus Marc Callewaert, met wie hij de kunstenaarsgroep G 58 Hessenhuis oprichtte. Medeoprichters waren kunstenaars als Jan Dries, Vic Gentils, Walter Leblanc, Pol Mara, Filip Tas, Paul Van Hoeydonck en Wim (Wannes) Van de Velde. Zijn verhuis naar Gent in 1971 was ingegeven door zijn nieuwe opdracht als docent schilderkunst aan het Hoger Instituut Sint-Lucas, waar hij les gaf tot 1992. Daarvoor was hij in Brugge neergestreken, als gevolg van zijn eerste onderwijsopdracht, aan het Hoger Rijksinstituut voor Technisch Onderwijs (HRITO). Van Severen was er o.a. de collega van kunstenaar Luc Claus en leraar Karel Moerman. In 1959 en 1960 woonde hij in de Brugse binnenstad. Daarna betrok hij De Boekeneute langs de Torhoutsesteenweg. De pittoreske woning staat er nog steeds zoals in Van Severens tijd. Om zijn werk te maken, kon hij terecht in lokalen van het HRITO. Via Etienne van Doorslaer (Pater Maur OSB) die hij in Sint-Lucas had leren kennen, kwam hij in de Sint-Andriesabdij van Zevenkerken terecht, waar hij een groot atelier kon betrekken. Op advies van Willy Van den Bussche verhuisde hij in 1968 naar Huis Ter Wind in Sint-Andries (afgebroken voor de bouw van de huidige gevangenis), waar hij bleef wo-

2

nen en werken tot 1971. In 1958 was er in Brugge voor het eerst werk van Dan Van Severen te zien in een groepstentoonstelling ('Hedendaagse Vlaamse Schilderkunst', Stadshallen). Het Brugs onafhankelijk cultureel forum Raaklijn dat van 1957 tot 1963 tal van lezingen, concerten en tentoonstellingen organiseerde, toonde het werk van Van Severen voor het eerst in 1960, samen met dat van Luc Claus, in de woning van architect Paul Goethals. In 1963 waren schilderijen van Van Severen te zien in de tentoonstelling vijf jaar Raaklijn (zaal 't Zand) en in 1964 maakte hij deel uit van de tentoonstelling van 'Religieuze Kunst' in het Huidevettershuis. In datzelfde jaar organiseerde Jaak Fontier een dubbeltentoonstelling met kunst van Van Severen en Pol Spilliaert in de Korrekelder. Van Severen nam deel aan de Brugse Triënnales in 1968, 1971 en 1974.

werk in het groeningemuseum Het Groeningemuseum heeft drie schilderijen van Dan Van Severen, een olieverf op doek (100 x 80 cm) uit 1968-1969, aangekocht in 1970 (door de Vrienden van de Stedelijke Musea), een magistraal schilderij (olieverf op doek, 180 x 180 cm) uit 1964-1965, drie jaar later aangekocht door het stadsbestuur, en een indrukwekkend triptiek (inkt op doek, 195 x 130 cm x 3) uit 1977-1978, in 1989 gekocht door de Vrienden van de Stedelijke Musea. "Het Groeningemuseum bezit goed werk uit de jaren zestig en zeventig. Van Severens debuut ontbreekt. Tot op heden is echter geen enkel werk uit 1955-60 opgedoken dat te koop was. Het blijft nochtans de wens om binnen afzienbare tijd de hand te kunnen leggen op een goed schilderij uit deze periode om de collectie Dan Van Severen af te ronden." Conservator Dirk De Vos schreef dit in 1991. De aankoop van een vroeger werk is er nooit gekomen en in deze tijden van collectiemobiliteit misschien ook niet meer noodzakelijk. Op de tentoonstelling tonen we het schilderij 'Compositie (Het vijfde Wiel)' uit 1958, in bruikleen uit een privé-verzameling. Het is in die mate belangrijk dat het de evolutie van Van Severen toont naar een geometrische vormentaal. De verflaag is hier reeds minder dik aangebracht dan in zijn werk vóór 1958 maar het oppervlak heeft nog niet de gladheid die we in zijn olieverfschilderijen uit de jaren 1960 zien. In 1992 en 1993 werd een groot deel van het grafisch werk verworven via de Richard Foncke Gallery in Gent. De aankopen gebeurden door het stadsbestuur in samenwerking met de Museumvrienden.

een gestage evolutie Hoewel hij vaak traag werkte, heeft Dan Van Severen een indrukwekkend oeuvre gerealiseerd. In zijn schilderkunst kan je een mooie evolutie waarnemen. Het werk uit de jaren 1950 vertoont grillige lijnen. De olieverf is tamelijk dik op het doek gesmeerd. In de jaren 1960 zie je in zijn doeken een opvallende vlakheid. De olieverf is veel dunner aangebracht. De structuur van het doek en de penseelstreken zijn duidelijk zichtbaar. In 1969 maakt Dan Van Severen zijn laatste olieverfschilderij en begint hij met tempera te schilderen. In 1975 volgt het eerste schilderij op temperadoek. De verf wordt uiteindelijk vervangen door houtskool of inkt, zoals in het Brugse 'Triptiek' uit 1977-1978. Het is een evolutie in de richting van meer vergeestelijking. Beetje bij beetje versobert Van Severen zijn 'alfabet' tot diagonalen (het andrieskruis), verticalen en horizontalen (het Latijns kruis), cirkel, vierkant en ruit. Gaandeweg dematerialiseert hij zijn werk, steeds minder verf, inkt, houtskool of potlood op een lichte achtergrond. Het roept hierdoor automatisch op tot stilte. Een werk als 'Triptiek' gaat op in de omgeving. Later werk uit de jaren 1980 en 1990 vormt variaties op de ontwikkelde beeldtaal. Van Severen tekent en schildert op diverse formaten en met een nadrukkelijke aandacht voor techniek en ambachtelijkheid. Hij gebruikt inkt, bister, houtskool, potlood, kleur- en aquarelpotlood, vetkrijt, ei- en caseïnetempera op wisselende ondergronden: olieverf- en temperadoek, al dan niet op karton of hout gekleefd, zeildoek, diverse soorten al dan niet handgeschept papier,… Ook zijn grafisch werk is uitermate belangrijk 1 Dan Van Severen, Triptiek, inkt op doek, 1977-1978, Groeningemuseum Brugge [1989.GRO0038.I] © Lukas - Art in Flanders vzw, foto Hugo Maertens © SABAM België

in het geheel van zijn oeuvre. Ook hier puurt hij zijn thema's uit. De verzameling van ons prentenkabinet bestaat uit vijfentwintig titels met in totaal vijfendertig stukken grafiek, zijnde een lino, enkele litho's, een enkele stempel op aquarelpapier en hoofdzakelijk etsen op koperen zinkplaat. In die etsen toont Van Severen nadrukkelijk zijn aandacht voor de fijne uitwerking (tot in het kleinste streepje gegraveerd) en de kwaliteit van de afdruk. Meer dan louter abstractie, hebben de werken van Van Severen een meditatief, ascetisch effect. Het transcendente karakter is het einddoel en in dat opzicht voelt de kunstenaar zich verwant met grote voorbeelden als Paul Cézanne, Piet Mondriaan, Kazimir Malevich, Barnett Newman, Constantin Brancusi en Jan van Eyck. In 1976 gaf hij in 'Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen' zijn visie op schilderkunst en duiding bij zijn idolen. Het is trouwens opvallend dat in zijn Brugs atelier in Huis Ter Wind heel wat postkaartjes van Vlaamse primitieven ophingen, waaronder het 'Portret van

Margaretha van Eyck' uit het Groeningemuseum, zijn lievelingswerk.

internationaal Tijdens zijn leven was het werk van Dan Van Severen sporadisch in het buitenland te zien. In 1967 nam hij deel aan de Biënnale van São Paulo, in 1968 aan documenta 4 in Kassel en in 1970 was hij samen met andere kunstenaars de Belgische vertegenwoordiging op de 35ste Biënnale van Venetië. Nadien was zijn werk te zien op tentoonstellingen in Amsterdam, Rotterdam, Grenoble, Sion, Venetië, Keulen, Rome, Edinburgh, Rotterdam, Münster,… Hij had een paar presentaties in Galerie Conrads in Düsseldorf. Zijn werk werd ook getoond in Japan. Toch is het werk van Dan Van Severen internationaal ondergewaardeerd. In 2011 werd in Stichting 'De 11 lijnen' in Oudenburg werk op papier van Van Severen getoond samen met kunst van Ad Reinhardt, Barnett Newman, Ellsworth Kelly, Agnes Martin en Brice Marden.

In een dergelijke confrontatie blijkt de internationale sterkte van Van Severen. Het is een van de uitdagingen van het Groeningemuseum om de eigen collectie in een internationale context te bestuderen en te tonen. Misschien moeten we in een volgende presentatie die link naar de Amerikaanse minimalisten uitdiepen én gelijk van de gelegenheid gebruik maken om het werk van Dan Van Severen in de States te tonen… "Het ascetisme in zijn eindeloze variaties op eenvoudige geometrische figuren en lijnen maakte hem nooit overdreven geliefd, en zeker moeilijk om te tonen. Bij Dupont, (…), komt hij tot zijn recht.", schreef Jan Braet op 9 mei 2011 in Knack als recensie bij de aangehaalde tentoonstelling. Moge dit een uitnodiging zijn om de kunst van Dan Van Severen en de presentatie in het Arentshuis in alle rust te komen bekijken.

Dan Van Severen. Collectiepresentatie, met ook werk van Mark Verstockt, Luc Claus en Etienne van Doorslaer 1 februari tot 9 juni 2014 Arentshuis 1