Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert by Cultuur Stad Antwerpen

VLAAMSE MEESTERS 2018-2020

programma cultureel stadsfestival / juni 2018 â&#x20AC;&#x201D; januari 2019

Paul Kooijker Janssens bestudeerde vooral de zelfportretten van Rubens en het portret van zijn vrouw,

Beste lezer In dit programmaboek verwondert kunstenaar Luc Tuymans zich erover dat er geen grote tentoonstelling specifiek aan Rubens gewijd is tijdens ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’. Hij voegt daar meteen aan toe “dat het net boeiend kan zijn om Rubens te belichten door hem niét te hard te tonen en alles te richten op de omgeving. Een aanwezige afwezigheid creëren.” Dat vindt hij wel spannend. En spannend wordt het, dit festival. Antwerpen pakt tijdens ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’ uit met een gedurfd en veelzijdig programma dat oude en nieuwe barok met elkaar confronteert. Historische barok wordt in contact gebracht met hedendaagse meesters. Zo ontdek je verrassende gelijkenissen tussen vroeger en nu. Je ziet dat Antwerpen al eeuwen een magneet is voor mensen uit alle hoeken van de wereld, om hier te zíjn, om schoonheid te beleven, om kunst te maken.

Rubens is overal in dit festival. De beroemdste inwoner van Antwerpen. De man die naar Italië trok en terugkwam met een heel nieuwe vormentaal: heftig, realistisch, exuberant, vol emoties en beweging. De man die daarmee de stad niet enkel een eigen gezicht gaf, maar ook een heel eigen joie de vivre. Hij blijkt 400 jaar later nog altijd een groot inspirator. Getuige daarvan dit programmaboek. Je vindt er niet alleen het zo goed als volledige programma, maar ook getuigenissen van kunstenaars over het barokke karakter van hun werk en de invloed van de meester. ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’ laat je op een eigenzinnige manier Antwerpen zien. Chic en ongepolijst, historisch en eigentijds, wereldstad op zakformaat. Zet je bescheidenheid opzij, geef je over aan dit vurig feest en ga de toekomst tegemoet met een ruimere, geïnspireerde blik.

Kunst die knettert, vonkt en verwarmt. Caroline Bastiaens Schepen voor cultuur

INHOUD

De meester leeft Duik met Herr Seele in de brieven van Rubens. Bewonder Rubens en zijn tijdgenoten in de Antwerpse kerken.

Barok in openlucht Bots op barokke muurschilderingen in de stad, ontdek het punkgehalte van barok, laat je om de tuin leiden in het Middelheimmuseum en volg de instructies van William Forsythe.

Barok shock

mysterieuze michaelina

Als moderne grootmeesters in de voetsporen van de oude treden. Luc Tuymans en Jan Fabre over oude en nieuwe barok.

Anne-Mie Van Kerckhoven ontrafelt hoe een talent als Michaelina bijna in de vergetelheid geraakte.

Barok op je BorD Van deze stillevens loopt het water je in de mond. Ga zelf aan de slag met ingrediënten uit de barok.

ruBens is a Dj Waarom fans van pop van barokmuziek houden en omgekeerd. Een playlist om de daad bij het woord te voegen. En barokinstrumenten om je ogen bij uit te kijken.

En verder… Het abc van de barok In 26 letters helemaal mee

Barokpraat het kunstenaarsatelier Van het hoofd naar de scène. Stef Aerts en Damiaan De Schrijver over artistieke schepping. Plus een blik in het atelier van Rubens.

Interessante figuren over ‘Antwerpen Barok 2018’

Programma Mix en match jouw festivalagenda bijeen

Antwerpse ambachtslui

104

Praktisch

106

i n h ou d

het abc van DE BAROK Wie, Wat, Waar, Wanneer, hoe? Een introductie tot barok in 26 letters en evenveel versierde initialen. BAch De Duitser Johann Sebastian Bach duikt steevast op in de top 3 van grootste componisten ooit. En voor velen eindigt de barokperiode bij zijn dood in 1750.

Anthony VAn Dyck Wonderkind uit de stal van Rubens. Begon op 17-jarige leeftijd in het atelier van de meester en schopte het tot hofschilder van de Engelse koning Karel I.

clAir-oBscur Letterlijk: licht-donker. Zoals een theaterspot een acteur volgt, gaan schilders de belangrijkste onderwerpen op hun doek uitlichten. De Italiaan Caravaggio was het onbetwiste genie van het clair-obscur. Rubens leerde zijn werk in ItaliĂŤ kennen en raakte er zwaar door beĂŻnvloed.

DrAmA Verleiding en passie, bloed en geweld. Uitbundig naakt, glanzende spierbundels, grootse gebaren. Dat is barok. Een groot contrast met de renaissance, waar harmonie en sereniteit de codewoorden waren.

emotie Barok vangt het hoogtepunt van de emotie. Als kijker treed je binnen midden in de actie. Je ziet de laatste doodsreutel van Holofernes, hoort het geweeklaag bij de kruisoprichting en hebt zin om mee te lachen met de stamgasten in de kroeg.

FrAns snijDers Antwerpse schilder, gespecialiseerd in jachttaferelen, dieren en stillevens. Vissen lijken van het doek te glibberen, vogels vliegen je om de oren. En het fruit dat hij schildert, lijkt zelfs na 400 jaar nog kraakvers.

henDrik conscienceplein In een adem uit te spreken met Sint-Carolus Borromeuskerk. Toen de jezuïeten een kerk wilden bouwen op het plein, gingen ze te rade bij Rubens. Die ontwierp mee de gevel en maakte ook 39 plafondschilderingen. Jammer genoeg gingen die verloren bij een brand.

GelooF Zonder geloof geen barok. Na de reformatie leefde het katholieke geloof op in de Zuidelijke Nederlanden en dat vertaalde zich in de kunst. Maria wordt de belangrijkste heilige, zeker in Antwerpen, met dank aan de jezuïeten. Dankzij hen vieren ze in Antwerpen moederdag nog altijd op 15 augustus, met Maria Hemelvaart.

jAcoB jorDAens Vormde samen met Van Dyck en Rubens de Antwerpse School. Jordaens schilderde veel volkse taferelen voor de rijke burgerij, zoals de ‘Doedelzakspeler’ die in het Rubenshuis hangt. Het Suske en Wiske-album ‘De Koning Drinkt’ is geïnspireerd op het gelijknamige werk van Jordaens.

isABellA BrAnt De eerste vrouw van Rubens, van wie de meester zelf zei dat ze een ‘uitmuntende gezellin’ was. Het paar kreeg drie kinderen. Isabella overleed op 34-jarige leeftijd aan de pest. Vier jaar na haar dood trouwde Rubens met de jonge Helena Fourment.

kunstkAmer Een Antwerpse specialiteit uit de 17de eeuw. Kunstkamers tonen een interieur dat overladen is met kunst en ontdekkingen uit de nieuwe wereld, zoals exotische vogels, vruchten en groenten. In het Rubenshuis kan je ‘De Kunstkamer van Cornelis van der Geest’ bewonderen.

luxe De katholieke kerk verheerlijken, dat mocht wat kosten. Daarvoor werden dure materialen zoals goud en marmer gebruikt. In schilderijen zie je weelderige stoffen, exotische dieren en rijkelijke maaltijden.

mDcxViii Oftewel 1618, het jaar waarin de bouwwerken aan de Sint-Augustinuskerk startten. De kerk in de Kammenstraat is de eerste barokkerk van Antwerpen. Tegenwoordig kan je er genieten van oude en nieuwe klassieke muziek in een verrassend decor.

h et ab c van d e b ar ok

otto VAn Veen Ook een topper als Rubens moest het vak ergens leren. Zijn meester was Otto van Veen. Die werkte als hofschilder bij de hertog van Parma en de aartshertogen Albrecht en Isabella. Zijn huis staat nog altijd in de Otto Veniusstraat.

nicolAAs rockox 9 × burgemeester van Antwerpen, kunstverzamelaar, buur van Frans Snijders en mecenas van Rubens. Rockox gaf Rubens de opdracht voor de ‘Kruisafneming’ en de ‘Aanbidding der Wijzen’.

pArel Het woord barok komt van ‘barroco’, wat grillig gevormde parel betekent. Een mooiere samenvatting van de kunststroming bestaat niet. Barok ontstond rond 1600 en duurde tot circa 1750.

QuAsi-Authentiek Het Rubenshuis is een van de bekendste kunstenaarswoningen ter wereld. Hier woonde Rubens met vrouw en kinderen. Hier schilderde hij. Hier stierf hij. Het huis ademt nog altijd de meester, ook al zijn sommige delen niet meer origineel. De portiek en het tuinpaviljoen zijn wel nog 100% authentiek en krijgen dit jaar een grondige opknapbeurt.

ruBens Eigenlijk zou dit alfabet met de ‘R’ moeten beginnen. De ‘R’ van Peter Paul Rubens (1577–1640), de man die Antwerpen bijna eigenhandig een eigen gezicht gaf. De man die naar Italië trok en terugkwam met een heel nieuwe vormentaal: heftig, realistisch, exuberant, vol emoties en beweging. De man die ook nu nog als groot inspirator geldt.

symBoliek Barokschilderijen zitten vol symbolen die de kijkers helpen om de boodschap te begrijpen. Een hond staat voor huwelijkstrouw, een kat voor huiselijkheid. Johannes de Doper heeft altijd een rode mantel aan, en een oester was ook toen al een symbool voor lust en passie.

trompe-l’oeil Ik zie, ik zie, maar ’t is er ni! Door ingenieuze technieken toe te passen, lijkt een geschilderde zuil plots een echte zuil. Een vals beeld een echt beeld. Gezichtsbedrog, zou je het kunnen noemen. Barokmeesters gaan de techniek toepassen op hun schilderijen, maar ook in het landschap.

VAnitAs De hemel is de plaats waar je moet zijn, het leven op Aarde is maar tijdelijk. Een schedel, een klok, vergane boeken, muziekinstrumenten en zeepbellen staan op barokschilderijen symbool voor de vanitas, de aardse vergankelijkheid. uniVerseel Kenners noemen barok de eerste universele stijl uit de geschiedenis. Barok is meer dan de uitbundige stijl waarmee het katholieke gezag de gelovigen in onze contreien probeert te overdonderen. In de 17de eeuw waaiert barok over de hele wereld uit: van in Zuid-Amerika over Afrika tot India en Indonesië ontstonden fantastische varianten van barok.

Wellust Zoek in het Snijders&Rockoxhuis naar de ‘Dame op de vismarkt’. Dat werk zit tjokvol hints naar veel aardsere zaken dan de hemel. Een zalmmoot symboliseert het vrouwelijke geslacht, de alen het mannelijke. En dat de glibberige schepsels naar enkele opengesperde mosselen op weg zijn, laat weinig aan de verbeelding over.

x-strAlen Röntgenstralen zijn een enorme hulp bij het onderzoek, de restauratie en conservatie van kunstwerken. Zo ontdekten de restaurateurs van het zelfportret van Rubens dat er op sommige plaatsen maar liefst 11 niet-originele lagen op Rubens’ schilderslaag zitten. En dat het zelfportret ooit ovaal was in plaats van rechthoekig.

yes! Antwerpenaars zeggen gretig ‘ja’ tegen het leven. Dat was zo ten tijde van Rubens en is nog niet veranderd. De vitale stijl van Rubens tref je in musea, kerken, parken en pleinen, maar ook bij de druk gebarende marktkramer, op een bord met een eetbaar stilleven, in de rekken van de Antwerpse modemakers.

De letters d, i, j, k, u, x en z werden speciaal voor ‘Antwerpen Barok 2018’ ontworpen door streetartist Yvon Tordoir. Alle andere zijn Bloempotinitialen uit het Museum Plantin-Moretus. Ze zijn erg populair in de 17de eeuw en speciaal gemaakt voor Balthasar I Moretus uit 1631. Christoffel Jegher is de houtsnijder, hij is de enige die voor Peter Paul Rubens monumentale houtsneden maakte. expo Baroque Book Design Barok in De staD Baroque Murals

Zinnelijk Rubensiaanse vrouwen. Weelderige naakten. Plastische vormen. Barok mag dan wel een product zijn van de contrareformatie, het waren zeker niet alleen vrome godsdienstige taferelen die afgebeeld werden. Barok vertelt ook een verhaal van sappige rondingen, vleselijke geneugten, geweld en bloedvergieten.

72 96 h et ab c van d e b ar ok

DE MEESTER LEEFT

RUBENS INSPIREERT

“ De brieven van Rubens leren ons veel over een fascinerende mens en tijd ” Antwerpens grootste barokschilder was zonder twijfel Peter Paul Rubens. Al tijdens zijn leven was hij wereldberoemd. Herr Seele, kunstenaar en striptekenaar, weet waarom: “Rubens kon en wist alles. Hij was een briljant kunstenaar, leidde een groot atelier, ontwierp zijn eigen huis en reisde als diplomaat door Europa.” Herr Seele kiest zijn favoriete citaten uit de brieven van Rubens.

Herr Seele is een Rubens-fan van het eerste uur. In 2005 verdedigde hij de schilder vol vuur tijdens de verkiezing van de Grootste Belg. “De schwung waarmee Rubens schilderde, is onovertroffen. Ik had dolgraag een leerling van hem willen zijn! Met zijn felle kleurgebruik bracht hij zon en sfeer in het leven van zijn klanten. Ik hou ook enorm van zijn man- en vrouwbeeld. Doe mij maar een rondborstige vrouw in plaats van de magere modellen van tegenwoordig. Cowboy Henk heb ik naar het voorbeeld van de barokke held op de schilderijen van Rubens getekend: gespierd, maar zonder dat het show wordt.”

Groot én groots Zelf was Rubens zich maar al te goed bewust van zijn uitzonderlijk talent, zo blijkt uit historisch briefmateriaal. Herr Seele: “In 1600 trok Rubens naar Italië. Hij ging in dienst bij de hertog van Mantua en kreeg er al snel een gigantische verantwoordelijkheid. Hij werd bijvoorbeeld op diplomatieke missie naar Spanje gestuurd. Aan het Spaanse hof

HERR SEELE

moest hij schilderijen maken in samenwerking met lokale schilders. Daarover deed hij het volgende beklag”:

“

[…] de ongelooflijke onbekwaamheid en onbenulligheid van deze schilders, en (wat zeer belangrijk is) hun stijl die volledig afwijkt van de mijne (God verhoede dat ik in ook maar iets op hen zou gelijken). “Dit citaat zegt wellicht meer over de trots van Rubens dan over het al dan niet gebrekkige talent van de schilders”, lacht Herr Seele. “Hij was amper 26, maar wil al de grootste zijn. Hij kan alles aan.”

Kraak de code “Rubens was een bijzondere diplomaat, die wel vijf talen sprak, wat hem veel internationale klanten opleverde. Hij was bovendien betrouwbaar, waardoor hij opdrachten op hoog niveau aantrok.” Zo blijkt uit zijn rapportering aan markies Spinola in 1628 over een mogelijk vredesverdrag:

“

Wat hierin het meeste telt is geheimhouding, die volgens hem het hart van deze affaire is; daarom wil hij niet dat iemand in Brussel hem ziet […] Daarvoor heeft hij ook een code bij me achtergelaten. “Diplomatieke brieven verzenden ging namelijk altijd gepaard met het gevaar dat ze onderschept konden worden. Daarom werd niet alles uitgesproken en werd er soms een codetaal gebruikt. 9

Zodra het delicaat werd, schakelde Rubens over naar het Latijn of werkte hij met citaten van schrijvers. Zo dekte hij zichzelf in.”

Europa’s lievelingetje

“

[…] ik zou tot op heden niet weten welke beslissing ik moet nemen, hier in mijn vaderland blijven of voor altijd terugkeren naar Rome, vanwaar ik aanbiedingen krijg onder de beste voorwaarden; ook hier doet men met een heel charmeoffensief alle moeite om mij te houden.

Atelier van Peter Paul Rubens, Portret van Helena Fourment.

“Rubens was toen nog maar 32 jaar, maar al gewild door de grootste hertogen in Europa. In 1609, aan de vooravond van het Twaalfjarige Bestand, waren betere tijden in het vooruitzicht. En: Rubens had in Antwerpen meer ruimte om te schitteren dan in Italië, waar hij niet de enige grote schilder was.” “Rubens was daarnaast ook een gewiekst zakenman. Hij runde een bijzonder groot atelier en liet zijn leerlingen schilderen in zijn naam. Zo kon hij enorm veel schilderijen op korte termijn afleveren.”

De enige échte Rubensvrouwen

“

Ik zou niet in zijn voetsporen durven treden, omdat hij zulk een goede keuze heeft gedaan dat ze onnavolgbaar lijkt, ook wil ik niet dat hij mijn bruidje lelijk zou vinden wanneer ze samen zou zijn met zijn vrouw.’

Peter Paul Rubens, Zelfportret.

“Dit schreef Rubens over het huwelijk van zijn broer Filips, die hij enorm bewonderde. Zo zelfbewust hij op professioneel vlak was, zo onzeker voelde hij zich nog in

de liefde. Tegelijk besefte hij dat het ook voor hem tijd werd om zich te binden. De jaren daarvoor waren rock-’n-roll en kon hij freewheelen en z’n carrière opbouwen.”

hij in Madrid en kon hij niet voor de opvoeding van zijn zoontje instaan, maar als stoïcijn waakte hij over de intellectuele opvoeding van zijn kroost.”

“Maar Rubens was ook een man van vlees en bloed, geen pilaarbijter. Over de dood van zijn vrouw Isabella schreef hij in 1626 een zeer treurige brief”:

Ik bid u om mijn kleine Albert, dat beeld van mijzelf, niet in uw huiskapel maar in uw studeerkamer op te nemen. Ik houd van dit kind en beveel het sterk bij u aan, u, de beste mijner vrienden en de hogepriester der Muzen, […].

“

Ik heb werkelijk een uitmuntende gezellin verloren, die men met recht en rede kon, ja moest liefhebben […]; zij was niet grillig of zwak, maar zo goed, zo oprecht en tijdens haar leven om haar deugden bemind en na haar dood beweend door iedereen. “Isabella en Rubens waren partners in crime, zowel zakelijk als privé. Ze was zijn rots in de branding. Maar het was een minder passioneel huwelijk dan met zijn tweede vrouw Helena Fourment. Helena is op haar 16de bijna de verpersoonlijking van Rubens’ modellen. Hij schreef over haar in 1634”:

“

Ik koos een jonge vrouw uit een fatsoenlijke, zij het burgerlijke familie, hoewel iedereen mij wilde aanraden een edelvrouw te nemen. Maar ik vreesde de hoogmoed, de algemene kwaal van de adel, vooral in die sekse en daarom beviel mij één die niet zou blozen wanneer ze mij mijn penselen zag nemen.

“

Voor de citaten baseerde Herr Seele zich op het boek ‘De Brieven van Rubens’ van Leen Huet. expo De meester leeft!

3 × NIET TE MISSEN volgens Herr Seele ¶ De meester leeft! - Rubenshuis “Ik hou van gerestaureerde schilderijen. Zodra de bruine vernislaag verdwenen is en de oorspronkelijke kleurenpracht tevoorschijn komt, begrijp je pas echt waarover een schilderij gaat. Erg benieuwd dus naar het gerestaureerde Zelfportret van Rubens.” ¶ Michaelina. De leading lady van de barok - MAS “Niet alleen heeft deze grote dame van de barok een prachtige voornaam, deze vergeten schilderes was een genie. Hoewel ik enorm geïntrigeerd ben door oude kunst, had ik nog nooit van haar gehoord. Ze laat nu een prachtig oeuvre na dat ik dolgraag beter wil kennen.” ¶ B.O.X en Efterklang - Feestelijk openingsweekend “Met barokinstrumenten maken een Antwerpse en Deense groep hedendaagse muziek. Niets gaat boven de magie van het live beluisteren van die vroege instrumenten. En het is ongelooflijk interessant dat er iets nieuws mee gecreëerd wordt. Maar ook de muziek van toen, zoals Monteverdi, blijft van een sublieme schoonheid.”

Zorgzame vader “Rubens was zorgzaam voor zijn naasten. In 1628 werkte de meester leeft

De hand van rubens in

monumentale kerken

De vijf monumentale kerken van Antwerpen vertellen veel over het leven van Rubens. Meer nog: hier hangen sommige van zijn bekendste werken! De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, de SintAndrieskerk, de Sint-Carolus Borromeuskerk, de Sint-Jacobskerk en de Sint-Pauluskerk. Vijf prachtige, historische kerken in het hart van de stad, op wandelafstand van elkaar. De meeste voornamelijk opgetrokken in gotische bouwstijl, maar binnenin triomfeert de barok. De schilderijen die Rubens voor de kerken maakte, dragen in grote mate bij tot hun monumentale karakter. De Terugkeer van de Heilige Familie, de Kruisoprichting, de Kruisafneming en de Tenhemelopneming van Maria waren bij de schilder besteld om kerkgangers van een duidelijk afleesbare boodschap te overtuigen. Die rol vervulden ze met glans. Meer nog, doordat de werken voor een groot publiek toegankelijk waren, groeide de naam en faam van Rubens pijlsnel. Rubens had niet enkel een zakelijke relatie met de monumentale kerken. De gebedshuizen verschaften hem werk, maar in de eerste plaats waren het de plekken waar Rubens zijn geloof beleefde en uitoefende. Rubens ligt trouwens samen met zijn familie begraven in een grafkapel in de Sint-Jacobskerk. Barok in De staD Barok in situ

Interieur Sint-Carolus Borromeuskerk

de meester leeft

“Barok is onmogelijk in één bezoek te vatten” Wat betekent Rubens voor een nieuwe generatie kunstenaars die niet is opgegroeid in de katholieke traditie? Wij vroegen het aan vijf acteurs in opleiding.

Daniel, Francisco, Oliver, Asma en Saida volgen een opleiding bij kunstZ. Die organisatie ondersteunt podiumkunstenaars en acteurs van diverse origine. Samen trokken ze naar het Rubenshuis, de SintCarolus Borromeuskerk en de kathedraal. Op zoek naar Rubens. Naar barok Antwerpen. En naar hoe het hen al dan niet inspireert.

Asma (24)

Francisco (50)

“Wat me inspireert, is hoe de barokke kunstenaars beweging uitbeelden. Dat neem ik mee in mijn acteerwerk. En ook het karakter van Rubens blijft me bij. Hij was trouw aan zichzelf, ondanks de beperkingen van zijn tijd. Op het schilderij voor het altaar van de kolveniers wou hij bijvoorbeeld Sint-Christoffel huldigen, maar van de kerk mocht dat niet. Via symboliek én op de achterkant beeldde hij Christoffel toch af!”

“Ik woon 23 jaar in Antwerpen en ken alle plekken die we hebben bezocht, maar toch ontdekte ik nieuwe dingen. Barok is zo’n rijke stijl... je kan onmogelijk alles tijdens één bezoek vatten. Ik maak zelf ook beelden. Net als de barokkunstenaars werk ik graag met contrast. Tussen licht en donker, schoonheid en horror, leven en dood...”

Oliver (22)

Daniel (23)

Saida (36)

“Ik heb veel nieuwe dingen geleerd en gezien, ik was bijvoorbeeld nog nooit in de Sint-Carolus Borromeuskerk geweest. Ik ben zelf beeldend kunstenaar, en als ik kijk naar wat er tijdens de barok gemaakt is, voel ik me heel klein. Het was een overweldigende en vooruitstrevende periode. Ik bewonder de techniek van de schilders van toen. Rubens gebruikte olieverf, wat absoluut geen gemakkelijk materiaal is. Zelf werk ik met acrylverf. Dat droogt veel sneller en is beter te controleren.”

“Wat een indrukwekkende stijl! Ik teken zelf ook en weet hoe moeilijk het is om figuren realistisch weer te geven. Rubens slaagde er als geen ander in. Zijn onderwerpen lijken echt te leven en te bewegen. De manier waarop hij speelt met licht en kleur, vind ik erg inspirerend. Dat ga ik zeker toepassen in mijn eigen werk.”

“Als ik zo’n schilderij zou krijgen? Ik zou het niet ophangen. Ik bewonder de techniek en het gedachtegoed, maar al die gedrongen lichamen en overdreven gespierde mannen, al dat goud, die bladeren en dieren aan de gevels: te veel prikkels voor mij. Ik vind het wel belangrijk dat het barokke erfgoed bewaard en gerespecteerd wordt. Het maakt deel uit van de geschiedenis van de stad.” theater Stadsparadijzen

de meester leeft

BAROK SHOCK

RUBENS INSPIREERT

LUC TUYMANS “De intensiteit staat centraal”

‘Sanguine | Bloedrood’ is een van de grote tentoonstellingen binnen het culturele stadsfestival ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’. Curator is Luc Tuymans, internationaal bekend als de belangrijkste levende Belgische schilder. “Ik ga terug naar de essentie: het intense van de barok. Toen en nu.”

De titel ‘Sanguine | Bloedrood’ staat voor het geweldige, zelfs overweldigende van de barok. Rubens hield van de kleur, gebruikte ze graag en overvloedig. Tuymans wil met de tentoonstelling in het M hka een ontmoeting creëren tussen de barokmeesters van weleer en de kunstenaars van vandaag. Hij plaatst werk van oude klassieken als Francisco de Zurbarán, Caravaggio en Van Dyck tegenover dat van hedendaagse klassieken als On Kawara, Edward Kienholz, Michaël Borremans, Sigmar Polke en anderen.

Hoe kwam u tot die keuzes? “Ik zocht herkenbaarheid. Neem het werk van Michaël Borremans: als je dat tussen een werk van Adriaen Brouwer en de studie van een jongeling door Anthony van Dyck plaatst, dan trek je een heel veld open. Ik streef met ‘Sanguine’ naar een continue wisselwerking tussen heden en verleden. Voor mij gaat ‘Sanguine’ niet om een kunsthistorisch overzicht, de intensiteit van het beeld staat centraal.”

en de contrareformatie, een periode waarin veel mensen vervolgd werden. Tegelijk was dat het begin van een nieuw beelddenken, waarin kunst dynamisch, groots en overweldigend moest worden. Rubens had al die tegenstrijdigheden in zich: hij was burger en diplomaat, diende Kerk en Vorst, maar was tegelijk een vernieuwend kunstenaar. Hij had de uitvinder van de public relations kunnen zijn.”

Ziet u parallellen met nu? Hoe zou u aan een leek de barok uitleggen? “Barok kan verschillende betekenissen hebben. Het heeft lang een negatieve bijklank gehad. Het zweefde rond begrippen als ‘overdaad’, het ‘bombastische’. En eigenlijk is het eeuwenlang nooit een stijl geweest, pas eind 19de eeuw is het dat geworden. Ik wil er het stof van afhalen en teruggaan naar de essentie: het intense van de barok. Bedenk daarbij: begin 17de eeuw was de periode van de reformatie

“Kijk naar de situatie waarin we vandaag leven, de ontstellende dingen die in de wereld gebeuren, de schisma’s, het geweld en het wederzijdse onbegrip: dat was in de barok voor een groot stuk ook zo. Ik ben sterk geïnteresseerd in de processen die zich toen en nu afspeelden en afspelen, in het procesmatige dus.” Eén werk is daarbij essentieel: ‘Five Car Stud’ uit 1972 van de Amerikaanse kunstenaars Edward en Nancy Kienholz. Dat werk is, als aanklacht tegen 17

Edward & Nancy Kienholz, Five Car Stud, 1969-1972, Courtesy Edward & Nancy Kienholz, Collezione Prada, Milano - photo credit by Delfino Sisto Leguani Studio

geweld, racisme en terrorisme, vandaag weer erg actueel. “De grote sculptuur toont de gruwelijke scène van een zwarte man die door vijf blanke mannen gecastreerd wordt, omdat hij met een blank meisje in een auto betrapt werd en met haar seks zou hebben gehad. De scène speelt zich af in het Diepe Zuiden van de Verenigde Staten.” “Het werk werd in 1972 op Documenta in Kassel getoond, maar verdween nadien. Veertig jaar later dook het weer op en werd het aangekocht en geëxposeerd door de Prada Foundation in Milaan. Maar nooit meer in zijn oorspronkelijke vorm: in een tent. Dat gaan we met ‘Sanguine’ dus wél doen. Het werk zal te zien zijn in een koepeltent op de Gedempte 18

Zuiderdokken, naast het M hka.” “Dat werk koppel ik aan het beroemde schilderij van de Italiaanse barokschilder Caravaggio, uit de Villa Borghese in Rome: ‘David with the Head of Goliath’. We kregen dat werk niet hier, daarvoor is het te kostbaar en te kwetsbaar, maar we filmden het en projecteren het op de buitengevel boven de hoofdingang. De tentruimte met het werk van Kienholz zal elke dag toegankelijk zijn, zodat je beide werken samen kan zien.”

Voor Caravaggio is het duidelijk, maar wat heeft het werk van Kienholz met barok te maken? “Als je de sculptuur van Kienholz van op een afstand bekijkt zie je de verheviging, de dramatiek, de catharsis, de overweldiging: dat zit ook allemaal in de barok. Als

mijn eigen werk al enige invloed zou hebben van de barok, zou ik wel eerder de kaart trekken van Caravaggio dan van Rubens. Caravaggio maakte werk waarin een verschuiving van de realiteit zit, net als dat bij Kienholz zo was: het is een realiteit die je niet echt bevat, een ander soort werkelijkheidsbesef. Terwijl bij Rubens de mythologie en de religie een grote rol speelden en zijn doeken haast filmische proporties aannamen. Rubens was een animator avant la lettre, hij maakte werkelijk kijkstukken op grote en grootse afmetingen, duidelijk gemaakt voor een publieke ruimte.”

Is Antwerpen nog altijd de stad van de barok? “Moeilijk te zeggen. We moeten misschien toegeven dat

het niet Antwerpen was dat Rubens gemaakt heeft, maar dat Rubens veeleer Antwerpen gemaakt heeft. In die zin is Antwerpen een barokstad. Wat ik eerst vreemd vond, was dat in heel dit cultureel stadsfestival ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’ géén grote tentoonstelling zit die speciaal aan Rubens gewijd is. Er is de vernieuwing van het Rubenshuis, een aantal werken van Rubens

werden teruggehaald en er zijn nogal wat Rubens-wandelingen, maar dat is het zowat. Maar tegelijk zie ik in dat het net boeiend kan zijn om Rubens te belichten door hem niét te hard te tonen en alles te richten op de periferie, de omgeving. Een aanwezige afwezigheid creëren. Dat vind ik wel spannend.”

expo Sanguine | Bloedrood

3 × NIET TE MISSEN volgens Luc Tuymans ¶ Michaelina. De leading lady van de barok - MAS “Ik had haar graag zelf in mijn tentoonstelling ‘Sanguine’ willen hebben, want ik vind haar werk heel consistent en technisch erg goed. Maar een aparte tentoonstelling is natuurlijk nog veel beter.” ¶ Experience Traps - Middelheimmuseum “Het benieuwt mij hoe de hedendaagse kunstenaars met die barokke landschapselementen omgaan. Ik kijk vooral uit naar de Amerikaan Bruce Nauman, toch een monument in de hedendaagse beeldende kunst.” ¶ Jan Fabre - AMUZ “Ik geloof erg in wat Jan Fabre gaat doen. Jan is een volbloed Antwerpenaar en misschien wel de meest rubensiaanse kunstenaar van allemaal. Ik ben echt benieuwd naar wat hij in de Sint-Augustinuskerk zal brengen. Jan kennende zal hij wel voor een verrassing zorgen.”

Francisco de Zurbarán. San Sebastián mártir, 1650 – 1655, Musée national d’histoire et d’art Luxembourg.

barok shock

jAn FABre treeDt in De Voetsporen VAn ruBens Drie jaar lang kregen ze vorm in het hoofd van JA N FA B R E . Het is dan ook niet niks om nieuwe kunstwerken te maken die RU B E N S , J O R D A E N S en VA N D Y C K vervangen. Maar vanaf juli kan je de nieuwe altaarstukken voor A M U Z , de voormalige S I N T AU G U S T I N U S K E R K , bewonderen.

De Orde van de Augustijnen ging in 1628 in zee met de drie grootste Antwerpse barokschilders om altaarstukken voor de Sint-Augustinuskerk te maken: Rubens, Jordaens en Van Dyck. Peter Paul Rubens schilderde het doek voor het hoofdaltaar, Jacob Jordaens en Anthony van Dyck verfraaiden de altaren in de rechter- en linkerzijbeuk. De drie werken hangen niet meer in de kerk, maar maken deel uit van de permanente collectie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen. Jan Fabre kreeg de vraag om de leemte op te vullen en nieuwe werken voor de Sint-Augustinuskerk te maken. “Ik schat dat ik voor elk paneel een 50-tal collages en tekeningen gemaakt heb. Mettertijd zijn ze steeds meer helder geworden in vormentaal en symboliek tot ik uiteindelijk drie finale collages of tekeningen overhield om de eigenlijke altaarstukken uit te voeren met de schildjes van de juweelkever. Ik ben gefascineerd door de groen iriserende kleur van de dekschildjes: het is als schilderen met licht.”

Peter Paul Rubens, Anthony van Dyck en Jacob Jordaens schilderden de drie originele altaarstukken. Hoe voelt het om in hun voetsporen te treden? ‘De man die het kruis draagt’ in de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekathedraal.

“Het is een bijzondere eer en erkenning. Ik voel me nederig tegenover grootmeesters als Rubens.

Of zoals ik wel vaker zeg: ‘Ik ben een dwerg, in een land van reuzen.’ Het is een thema dat ook terugkomt in mijn zelfportret met bloedneus: ik stoot tegen de muur van de geschiedenis, maar dat bloeden uit mijn neus en het letterlijk leeglopen is tegelijk ruimte genereren voor iets nieuws. Er kan geen avantgarde zijn zonder traditie.”

schoot pas in actie toen ze me die vrijheid gaf en ik van daaruit ‘Heaven of Delight’ kon creëren. Als kunstenaar heb je nood aan die vrijheid, en ik wil en moet daar trouw aan blijven. Maar je moet wel altijd weten waar je bent. Ook een gebouw of zelfs een straat of plein is een lichaam. Elk kunstwerk ontstaat in een gevoelige en zelfs fysieke dialoog met het verhaal, de esthetiek en de ethiek van de gegeven ruimte.”

Heeft u een bijzondere band met de Sint-Augustinuskerk, het huidige AmuZ? “De stad was, is en blijft een belangrijk speelterrein voor me. Aan de buurt van AMUZ heb ik veel herinneringen, vooral aan de jaren 70 tot eind jaren 90. In 1979 had ik een van mijn eerste tentoonstellingen in het voormalige Jordaenshuis. In de jaren 80 en 90 had ik in de Kammenstraat met mijn toenmalige vriendin een kleine studio, waar ik veel schreef en tekeningen maakte. En in de Begijnenstraat, ook vlakbij, heb ik tussen 1989 – 1999 met mijn theatercompagnie Troubleyn gerepeteerd.”

Als kunstenaar ‘in opdracht’ werken is typisch voor de barokperiode. Hoe doet u dat, creatief zijn in opdracht? “Ik ben al vaak gevraagd voor opdrachten, zowel in België als internationaal. Ik begin nooit zonder de garantie op ‘carte blanche’. Nee, ook niet als de toenmalige koningin Paola je vraagt. Ik

Is dit de eerste keer dat u een altaarstuk maakt? Hoe pakt u dat aan? “De kerkelijke context is me niet vreemd. In de kathedraal van Antwerpen staat mijn sculptuur ‘De man die het kruis draagt’ permanent opgesteld in lijn met de ‘Kruisafneming’ van Rubens. Maar een altaarstuk, dat maakte ik inderdaad nog nooit. In de drie nieuwe werken probeer ik allerlei thema’s samen te brengen. De bewogen geschiedenis en de inhoudelijke gelaagdheid van de werken van Rubens, Jordaens en Van Dyck bijvoorbeeld. Maar ook de kloosterkerk van de Orde van de Augustijnen én de huidige bestemming en werking van aMuz komen aan bod. Een ontmoeting van verschillende werelden, die ik via mijn eigen vormentaal en universum wil samenbrengen.”

expo Jan Fabre

Heaven of Delight (2002). Schildjes van de juweelkever op het plafond van de Spiegelzaal, Koninklijk Paleis, Brussel.

barok shock

BAROK IN OPENLUCHT

RUBENS INSPIREERT

YVON TORDOIR “Streetart is barok”

Ongetwijfeld zal je dit jaar op het werk van Yvon Tordoir botsen. Voor Antwerpen Barok 2018 verenigt de streetartist graffiti en barok op enkele grote muren in de stad. “Fantastisch dat ook graffitikunstenaars aan zo’n groot cultureel project kunnen deelnemen. Want hoewel de linken tussen ons werk en dat van de barokmeesters voor mij heel duidelijk zijn, hebben we nog vaak af te rekenen met een ondergrondse en niet zo fraaie reputatie.”

Yvon Tordoir leerde de barokstijl vooral kennen door zijn vader, beeldend kunstenaar Narcisse Tordoir. “Ik werk vaak als zijn assistent en ontdek op die manier werken en technieken die ik anders misschien niet zo gemakkelijk tegenkom. Om hem te helpen bij zijn werk ‘Fake Barok’ heb ik heel wat meesterwerken in detail bestudeerd en veel bijgeleerd over het kleurgebruik en realisme van toen.”

Barok en streetart matchen prima Maar is een kunststijl uit de 17de eeuw wel te linken aan de streetart en graffiti waar Yvon Tordoir zo aan verknocht is? “Natuurlijk wel. Bij alle artiesten die deelnemen aan ‘Baroque Murals’ waren die linken snel gelegd. El Mac (San Pedro, Californië) bouwt realistische portretten volledig uit lijnen op. Hier herkende ik meteen de etsen van Rembrandt in. De werken van Smug (Glasgow) vertonen heftige contrasten die doen denken aan clair-obscur. Astro (Parijs) maakt grote ruimtelijke illusies, te linken aan

trompe-l’oeil. En ikzelf laat me inspireren door de boeken van toen. Door de kalligrafische letters waarvan de decoraties soms meer vertelden dan je kon lezen.”

Heel Antwerpen is Barok “Barok zit trouwens overal. Het is niet iets exclusiefs van de 17de eeuw. Wanneer je door onze stad loopt, bots je constant op overdadige versieringen, ornamenten en beeldjes. Het hoogtepunt is voor mij het Hendrik Conscienceplein met de Sint-Carolus Borromeuskerk. Daar zijn de versieringen en details eindeloos. En ik kan het weten. Toen ik naar de Kunsthumaniora ging, heb ik er uren en uren gespendeerd tijdens de lessen perspectieftekenen. Maar dat is niet alles. Ik vind ook het karakter van de stad en haar inwoners heel barok. Het heeft iets levenslustigs, maar tegelijk ook tegendraads.”

Barok en graffiti zijn attitudes “Ik voel en zie het ook in mijn werk. Graffiti gaat tegen de maatschappij in. Net zoals barok komaf wilde maken met de kleurrijke werken van ervoor. Barok is een attitude. De graffiti en streetart die ik maak, is in opdracht en dus legaal. Toch bellen omstaanders voortdurend de politie. Het blijft een obscur vak (lacht). Ik probeer daarom meer op doek te werken, maar voor mij blijven de muur en de straat het best passen bij mijn werk. Dan bots je erop zonder dat je ernaar op zoek bent. Die impact heb je nooit op een doek in een galerie.” Barok in De staD Baroque Murals

96 23

volgens Yvon Tordoir

3 × NIET TE MISSEN

Met de klok mee: werk van El Mac, Yvon Tordoir, Smug en Astro.

¶ Baroque Book Design - Museum Plantin-Moretus “Hier kijk ik echt naar uit! Typografie, bladschikking, tekst en beeld samenbrengen, heerlijk!” ¶ Rubens achterna “Deze wandeling langs Antwerpse kerken is een must

see. Het geeft een inkijk op Rubens’ groei van leergierige leerling tot briljant kunstenaar.”

¶ Focus. Barokke pracht in een huiselijk kader “Het intieme Museum Mayer van den Bergh bezit een privécollectie om u tegen te zeggen, ook van barokmeesters.”

RuBEnS IRriTEERt

— Een punkexpo tijdens ‘Antwerpen Barok 2018. RUBENS inspireert’? Een ketterse insteek misschien maar hoegenaamd niet van de pot gerukt. De ANTWERPSE ACADEMIE licht haar eigenzinnige programma toe. 1977 versus 2018

no future

Ook in 1977 stond Antwerpen in het teken van barok. De 400ste verjaardag van Rubens ging gepaard met een overvloed aan tentoonstellingen en merchandising. Deze vroege vorm van citymarketing werd door de Antwerpse groep The Strangers te kijk gezet in hun hilarisch Rubens-lieke. In hetzelfde jaar tekende de Antwerpse punkband The Kids een eerste platencontract. Daarmee kreeg de Belgische punk een eigen smoel. Nu in 2018 barok opnieuw een overheersend thema is in Antwerpen, richt het project ‘Naughty Kids’ het neonlicht op de punk, zijn nawerking en zijn invloed op de hedendaagse scene in en rond Antwerpen.

De punkbeweging waaide vanaf 1976 over uit Londen en Amsterdam naar België. Met slogans als No Future! en Anarchy! toonde de punkbeweging zich de grootste uitdager van alles wat rook naar conformisme. Ook in Antwerpen trok de punk als een soort beeldenstorm nieuwe visuele en muzikale sporen. Voor het eerst klommen muzikanten op het podium zonder technische bagage, maar met buitengewoon veel energie en drive. Hun attitude was er een van DIY, do it yourself. Ze maakten hun kleding zelf, vormden kunstenaarscollectieven en stelden punkzines samen. Performance, graffiti, gefotokopieerde blaadjes en een snelle, primitieve schilderkunst vormden een antwoord op het intellectualisme van de kunst uit de jaren 70. In de plaats van de galerie zocht de punk de straat en het kraakpand op.

ketters en punkers Op het eerste zicht lijken barok en punk elkaars tegenpolen: kunst met een grote K versus alternatief en ondergronds. Maar er zijn ook gelijkenissen. De barok werd voorbereid door de Beeldenstorm en luidde een totaal nieuwe vormentaal in. Het lichamelijke, de beweging en de visuele directheid stonden daarin centraal. Het rauwe realisme van Caravaggio trok een streep door het oververfijnde maniërisme.

Will there Be a next time? Vandaag staan radicale kunst en artistiek activisme opnieuw op de agenda. Modeontwerpers verwerken punkelementen in hun collecties, en jonge bands herontdekken de charme van low tech. In de beeldende kunst is er een revival van kunstenaarstijdschriften en DIY-initiatieven. Punk is niet dood. Wat er van de rauwe essentie van punk vandaag nog nazindert en actueel is: de punkexpo ‘Naughty Kids’ is er de levende getuige van.

expo Naughty Kids

barok in openlucht

5 vragen aan

WILLIAM F OR S Y T H E

WIE IS WILLIAM FORSYTHE? °1949, New York — Danser, choreograaf en kunstenaar. Betrokken bij de tentoonstelling e x p e r i e n c e t r a p s in het m i d d e l h e i m m u s e u m .

Deze plumeau maakt deel uit van het werk ‘Towards The Diagnostic Gaze’ van William Forsythe. De plumeau ligt op een stenen tablet waarin gegraveerd staat: holD the oBject ABsolutely still.

lichamelijke competenties; op die manier ontstaat je eigen, persoonlijke choreografie. Dat vind ik de kern van de Choreographic Objects. Soms lijkt het wel redelijk complex en moet je even nadenken om alles te begrijpen. Net als in een labyrint ga je je hersenen moeten aanspreken om de juiste weg te vinden. En soms moet je net niet nadenken en enkel je lichaam inzetten.”

4. Wat is de relatie tussen uw werk in het ballet en de Choreographic Objects? 1. De tentoonstelling heet ‘Experience Traps’. Wat zijn dat? “De titel van de tentoonstelling doet me denken aan fysieke ervaringen en verstrengelingen (entanglements). De site-specifieke werken die ik voor de tentoonstelling voorstel, geven op een lichamelijke manier toegang tot de tentoonstelling en het beeldenpark. Vaak zijn ze de combinatie van een mentale en een fysieke ervaring op hetzelfde moment. De instructies die ik de bezoekers geef, zijn soms expres gecompliceerd waardoor je brein en je lichaam met elkaar in conflict kunnen gaan.”

2. In welke mate choreografeert u de bewegingen van de bezoeker? “In het beste geval doen mijn werken dat niet! Elke bezoeker krijgt door mijn werk zelf de mogelijkheid om zijn eigen choreografie te bepalen.”

3. U spreekt over de werken in de tentoonstelling als Choreographic Objects. Wat bedoelt u daarmee? “De laatste 10 jaar gebruik ik objecten om choreografische instructies over te brengen. De objecten functioneren niet als autonoom kunstwerk apart maar krijgen pas betekenis door de interactie met de toeschouwer. Die interactie vraagt mentale of

“Die relatie is erg sterk. De concepten die in de Choreographic Objects zitten, onderzoek ik al jaren in mijn danschoreografieën. Destabilisatie, uit balans brengen, is zo één van die concepten, maar dat is slechts één voorbeeld dat je zal kunnen ervaren in het Middelheimmuseum. Ik spreek hier ook wel eens van Unsustainables, situaties die niet langer houdbaar zijn en waar je dus zelf iets aan kan doen.”

5. Heb je een speciale band met Antwerpen? “Zeker, ik voel een sterke connectie met Antwerpen, dankzij de jarenlange, intense samenwerkingen die ik heb met de getalenteerde mensen uit deze stad. Zo werkte ik 25 jaar geleden al samen met Jan Fabre voor het Ballett Frankfurt. Zijn radicale kunst maakte een diepe indruk op mij en zeker ook op het publiek. Ook met Myriam De Clopper van de Singel en Kathryn Bennetts van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen heb ik al nauw en zeer graag samengewerkt. En uiteraard, je kan niet over Antwerpen spreken zonder het over hun fantastische modeontwerpers te hebben. De creaties van Dries Van Noten of Martin Margiela draag ik enorm graag.” expo Experience Traps

barok in openlucht

69 27

EX TRAPS PE RI EN CE

16 kunstenaars leiden je om de tuin in het Middelheimmuseum

Een bos dat ruikt naar energiedrank, een gigantisch springkasteel en bijzondere performances in openlucht. Dat krijg je als hedendaagse kunstenaars aan de slag gaan met het ideeëngoed achter het barokke landschap. ‘Experience Traps’ is een expo die met je ervaringen speelt, je beduvelt en verrast. “Tijdens de barok was de tuin de plek bij uitstek waar men de natuur onder controle kreeg, waar het natuurlijke en het artificiële elkaar ontmoetten”, vertelt curator Pieter Boons. “Kunstmatige landschapselementen zoals de grotto, de fontein, het tableau vivant, het labyrint en automatons 28

Bertrand Lavier. Fountain, 2014.

(machines) moesten van een klassiek landschap een boeiende ontmoetingsplek maken. De tuin veranderde in een plaats waar bezoekers werden bespeeld en verleid.” Het Middelheimmuseum vroeg 16 hedendaagse kunstenaars aan de slag te gaan met deze barokke landschapsbeleving. “Het resultaat: heel uiteenlopende werken, maar met één constante: ze lokken allemaal een fysieke en/of mentale ervaring uit.”

expo Experience Traps

5 VERSCHILLENDE ERVARINGEN zien — Mars (werktitel), Spencer Finch “Onze Gloriette, het bootshuisje aan de ingang van het museum, is op zich al een folly, een barok tuinmotief. Spencer Finch gaat aan de slag met ramen van het gebouwtje en wekt zo de lichtkleur op de planeet Mars op. Je kan het zien als zijn ‘barokstreven’ om hemel en aarde met elkaar te verbinden. En het verwijst ook naar de fascinatie die in die periode ontstond voor astrologie en sterrenkijken.”

ruiken — Energy Fog, Mike Bouchet “De Amerikaanse kunstenaar Mike Bouchet speelt met ‘fake’ versus ‘echt’. Uit een bos laat hij een parfum van energiedrank opstijgen. Een geur die we op een feestje niet vreemd vinden, maar die in de context van een bos als kunstmatig, vreemd en bevreemdend overkomt. Geur is één van de sterkste manipulatoren die gedrag stuurt in de hedendaagse consumptiemaatschappij.”

horen

voelen — Underall, William Forsythe De Amerikaanse danser, choreograaf en kunstenaar William Forsythe geeft mee vorm aan de tentoonstelling ‘Experience Traps’ en maakt zelf ook een aantal werken voor de expo. “Forsythe werkt rond destabilisatie. Hij maakt een soort earthquake lawn, een stuk gras waarop je je evenwicht terug moet zien te vinden.”

— Birdcalls, Louise Lawler

“Een mechanische papegaai spreekt namen van bekende, mannelijke kunstenaars uit. Op z’n ‘papegaais’ waardoor je sommige namen niet verstaat, en andere voortdurend terug hoort. Zo een mechanische vogel (voorbeeld van een automaton) vond je vaak terug in baroktuinen. Het is een ironisch werk dat inzoomt op de grote aandacht voor mannelijke kunstenaars. Opnieuw een vermenging van het natuurlijke en het mensgemaakte.”

proeven — Heaven and Earth, Adrien Tirtiaux Het werk van Adrien Tirtiaux is een cirkelvormige constructie die op een heel andere manier hemel met aarde verbindt. Terwijl je in het park ligt te picknicken, krijg je een kader om naar boven te kijken, naar het hogere. “Rubens zou in zijn huis ook een pantheonachtige open koepel hebben gehad waaronder hij zijn verzameling antieke beelden tentoonstelde. Een mooie verwijzing.”

barok in openlucht

MYSTERIEUZE MICHAELINA

RUBENS INSPIREERT

ANNE-MIE VAN KERCKHOVEN “Als de drang om kunst te maken te sterk is, doen mensen er alles voor. Zelfs hun kinderen in de steek laten”

“A woman must have money and a room of her own if she is to write fiction”, zo schreef Virginia Woolf in haar beroemde essay ‘A Room of One’s Own’. Om beeldende kunst te maken heeft een vrouw diezelfde vrijheid nodig, en dat is eeuwenlang allesbehalve vanzelfsprekend geweest. Opmerkelijke uitzondering in de geschiedenis: de Bergense kunstenares Michaelina Wautier. Deze leading lady van de barok krijgt nu voor het eerst een overzichtstentoonstelling.

Een andere opvallende verschijning in de kunstgeschiedenis is de Antwerpse Anne-Mie Van Kerckhoven. Als beeldend kunstenaar, grafisch ontwerper en performer wijdt ze haar leven volledig aan de kunst. “En dat is als vrouw nog altijd niet vanzelfsprekend”, aldus Van Kerckhoven. “Daarom ben ik heel benieuwd naar de expo van Michaelina Wautier. De curator van de tentoonstelling, Katlijne

Van der Stighelen, is een goede vriendin. Ik heb haar al veel over Michaelina horen vertellen.”

Kunst maken als fulltime job “Vroeger was het een vast onderdeel in de opvoeding van adellijke vrouwen om kunst te leren maken, maar meestal staakten ze hun artistieke activiteiten op het moment dat ze trouwden. Dat vind ik zo interessant aan Michaelina: haar doorzettingsvermogen. Zij is blijven werken en bouwde een enorme expertise op.” Wautier was niet toevallig ongehuwd en is, precies als Van Kerckhoven, kinderloos gebleven. “Dingen maken en daarin blijven evolueren is een fulltime job, het houdt je geest constant bezig. Als je moeder wordt, moet je je geest afstaan aan je kinderen. Misschien zijn er mensen die dat kunnen combineren, maar het is niet voor iedereen compatibel. Als de drang om kunst te maken te sterk is, doen mensen er alles voor. Zelfs hun kinderen in de steek laten.”

Vrijgevochten vrouw Bijzonder aan Wautier is dat zij schijnbaar meer vrijheid genoot dan haar vrouwelijke tijdgenoten. Zij was een vrijgevochten, eigenzinnige vrouw, die een opleiding kreeg én in een doek als de ‘Bacchusstoet’ naakte lichamen schilderde en lust thematiseerde. Toch ging haar werk bijna verloren in de plooien van de kunstgeschiedenis, omdat niemand erover schreef. “Dat is nu nog extreem belangrijk”, zegt Van Kerckhoven. “Voor mijn solotentoonstelling (getiteld aMvk, 9 februari tot 13 mei, nvdr) in het M hka is veel persaandacht geweest, en dat is broodnodig. Er moét iets geschreven van overblijven, anders gaat het verloren voor de volgende generatie.” Anne-Mie Van Kerckhoven mag dan eeuwen later dan Michaelina Wautier het artistieke veld betreden hebben, ook voor haar was het lang niet evident. In de jaren 70 31

Michaelina Wautier. Twee meisjes als de heiligen Agnes en Dorothea, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.

werd er nog oprecht getwijfeld of vrouwen wel volwaardige kunstenaars konden zijn. Dat is een van de redenen waarom Van Kerckhoven nog steeds haar werk enkel met haar initialen signeert. Ook haar studies liepen niet van een leien dakje. “Toen ik aan de Academie in Antwerpen studeerde, begonnen we met een dertigtal studenten, in het derde jaar bleven er enkel vier vrouwen over. Onze docent noemde onze klas de geitenklas! Hij zei: ik stop geen moeite in jullie, want later krijgen jullie toch kinderen en is het allemaal voor niets geweest.”

Rolmodellen Toch zocht en vond Van Kerckhoven vrouwelijke rolmodellen. “Ik heb me altijd verdiept in 32

vrouwen zoals Marie Curie, vrouwen die ervoor gegaan zijn, die hun eigen ding deden.”

ik onder andere bij Picasso, dus dat was voor mij de definitie van een kunstenaar.”

Seksboekjes

“Mensen moeten over je schrijven. Anders gaat je werk verloren in de plooien van de geschiedenis.”

Niet alleen vrouwelijke kunstenaars interesseren Van Kerckhoven, ook het beeld van de vrouw. Dat was van in het begin een thema in haar werk. “Als kind had ik al het idee: kunstenaars zijn mensen die blote vrouwen tekenen. Dat zag

“Als student konden we naar levend model tekenen, maar ook na mijn studententijd wilde ik naakte lichamen blijven tekenen. In Antwerpen vond ik een rommelwinkeltje waar je heel goedkoop seksboekjes kon kopen. Onschuldige foto’s hoor, van vrouwen die zichzelf uitkleedden. Zo is het begonnen. Sindsdien ben ik blotevrouwenboekjes uit de periode voor de seksuele revolutie blijven verzamelen.” Haar fascinatie voor naakte vrouwen combineerde Van Kerckhoven met haar interesse voor artificiële intelligentie.

3 × NIET TE MISSEN volgens Anne-Mie Van Kerckhoven

Anne-Mie Van Kerckhoven. OrakelOrnament.

Het zijn nog steeds de twee belangrijkste thema’s in haar oeuvre. “In de jaren 70 heb ik als grafisch ontwerper gewerkt in een bedrijf dat radioactiviteit opspoorde. Ik was bezig met een advertentie voor een geigerteller en moest daarvoor een tekening maken van een vrouw in bikini. Ik was verontwaardigd, maar plots besefte ik: als zij een vrouw gebruiken als glijmiddel om zo’n apparaat te verkopen, dan kan ik blote vrouwen gebruiken om abstracte begrippen aan de man te brengen. Dat is nog steeds de basis van mijn artistieke praktijk.” expo Michaelina

¶ Baroque Book Design - Museum Plantin-Moretus “Eigenlijk wil ik alle tentoonstellingen zien van het barokfestival, maar deze interesseert me het meest.” ‘Baroque Book Design’ toont hoe het boek evolueerde in de barok. Dankzij uitgevers als de familie Plantin-Moretus ontstonden in de 16de eeuw veel nieuwe soorten boeken. Zij zochten naar manieren om nieuwe kennis en ideeën op papier vast te leggen. “Hoe de manier van denken van een tijd vorm krijgt in de manier waarop boeken gemaakt worden, boeit me mateloos. Het boek als kunstvorm is iets wat me al aantrekt van toen ik nog een kind was.” ¶ Cokeryen - Snijders&Rockoxhuis “Deze expo in het Rockoxhuis kies ik om persoonlijke redenen. Mijn vader, die actief was in het culturele milieu van Antwerpen, kreeg op een bepaald

moment het aanbod om curator te worden van het Rockoxhuis. Maar zijn ouders waren aannemers van feesten en ze hadden hem nodig als cheftafeldiender. Onder druk van zijn moeder heeft hij er toen voor gekozen om in het familiebedrijf te blijven. Naar deze expo over eten ga ik dus om melancholische redenen kijken.”

¶ Sanguine | Bloedrood - M HKA “Hier ben ik natuurlijk nieuwsgierig naar. Luc Tuymans cureert en toont sleutelwerken uit de barok en plaatst die in dialoog met werk van hedendaagse kunstenaars.” Tuymans haalt 17de-eeuwse toppers naar het M hKa, uitzonderlijke bruiklenen. “Ik ben vooral benieuwd naar de jonge mensen die Luc er tegenover plaatst.”

66 mysterieuze michaelina

Michaelina Wautier P u z z e l s t u k k e n va n e e n m y s t e r i e u s l e v e n

Over het leven van Michaelina Wautier (1604 – 1689) weten we heel weinig. Maar de kunst die ze maakte is fenomenaal. In een periode waarin er nauwelijks vrouwelijke schilders zijn, blinkt zij uit door haar talent, lef en veelzijdigheid. Enkele puzzelstukken van mysterieuze Michaelina. mysterieuze michaelina Het schilderij ‘Bacchusstoet’ (c.1655) is met 3,5 meter breedte niet alleen bijzonder qua formaat. Ook de keuze van het onderwerp is uitzonderlijk voor een vrouwelijke kunstenaar. Het schilderij telt een aantal naakte mannen en heeft een gewaagd thema: verleiding, lust, drank… Zeer ongewoon voor een ‘welopgevoed meisje’ uit die tijd. En er is meer… amBitieuze michaelina Pas op het einde van de 19de eeuw werden vrouwen toegelaten aan de kunstacademie, in aparte klassen en met een ‘naaktmodel’ in een verhullende maillot. Michaelina schilderde de Bacchusstoet twee eeuwen eerder. Waar haalde ze die perfecte kennis van de mannelijke anatomie? Haar broer Charles was ook schilder. Stal ze met haar ogen in zijn atelier?

onDeugenDe michaelina De halfnaakte vrouw die ons op het schilderij ‘Bacchusstoet’ als enige personage zelfverzekerd in de ogen kijkt? Michaelina. Haar connecties met hooggeplaatste personen (waaronder aartshertog Leopold Willem, de koper van het schilderij) hebben er wellicht voor gezorgd dat ze ondanks haar vrijgevochten gedrag niet in de problemen kwam.

michaelina rocks Terwijl de meeste vrouwelijke kunstenaars zich toeleggen op één thema, zoals stillevens, kan Michaelina alle disciplines aan, op klein én groot formaat. Ze is zo begaafd dat sommige mannelijke collega’s zich erover verbazen ‘dat een vrouw dergelijk werk kan maken’. Ook toen al was er een glazen plafond. Maar Michaelina schopte er wel een stevige barst in.

michaelina is hot Sinds kunsthistorica Katlijne Van der Stighelen, curator van deze expo, zo’n dertig jaar geleden Michaelina Wautier (her)ontdekte, is de belangstelling voor Wautiers werk gestaag gegroeid. Een internationale zoektocht vanuit het Rubenshuis heeft geleid tot de ontdekking van nieuwe werken. We hebben van deze bijzondere dame het laatste nog lang niet gehoord. En gezien.

ruBens & michaelina? Of ze elkaar ooit ontmoet hebben, weten we niet, maar een link hebben ze zeker wel: Paulus Pontius, een van Rubens’ medewerkers, maakte een gravure naar Michaelina’s portret van de Italiaanse generaal Andreas Cantelmo. Michaelina heeft ongeveer dezelfde leeftijd als Rubens’ oudste dochter Clara Serena (1611–1623). Wat zou Rubens van een talentrijke, maar rebelse dochter als Michaelina hebben gevonden?

expo Michaelina.

mysterieuze michaelina

BAROK OP JE BORD

RUBENS INSPIREERT

“Wit brood was voedsel voor de rijken. Een groot contrast met nu” 36

ALLE DAGEN HONGER

plukken en marktkramen vol glibberige vissen uit de Schelde en de Noordzee. Maar dat je vooral ook volgers scoorde met niet-lokaal eten, blijkt uit de prominente plaats die exotische en exclusieve groenten en fruit krijgen op het doek: artisjokken, meloen en citrusvruchten kwamen uit warmere oorden in de Antwerpse haven aan wal.

Barbara Serulus en Johanna Goyvaerts van projectbureau Alle Dagen Honger lieten zich door de stillevens uit de baroktijd inspireren voor een persoonlijke zoektocht naar eten toen en nu.

De stillevens van de 17de-eeuwse Antwerpse schilders voelen aan alsof je door een barokke instagramfeed scrolt. Niet alleen zijn de doeken zo precies

geschilderd dat het lijkt alsof je naar een eeuwenoude foto kijkt, ze geven ook een inkijk in wat de rich & famous uit de baroktijd in Antwerpen op hun bord schepten. Abondante jachttaferelen waarbij ook dode reigers en zangvogeltjes tussen de eenden en kippen liggen, weelderige fruitmanden waar druiven, wilde aardbeien en kersen er zo rijp en vers uitzien dat je ze van het doek wil

Op een van de doeken zien we naast appetijtelijke kazen en verleidelijke boterkrullen ook een witte pistolet liggen. Wit brood was in de baroktijd voedsel voor de rijken. Het was duurder om het graan om te vormen tot witte bloem dan tot een grof volkorenmeel. Daarom aten de armen voornamelijk donker roggebrood, terwijl de rijken fijn wit brood snoepten. Het feit dat geraffineerd voedsel kostelijker was en 37

bijgevolg een luxeproduct werd, vormt een opmerkelijk contrast met ons huidige voedselsysteem, waar het net vaak goedkoper is om bewerkt voedsel te kopen. Nieuwe culinaire elite Zo leert een snelle blik op de instagramfeed van de eigentijdse influencers dat stillevens met gezond, onbewerkt en lokaal voedsel het in onze tijd beter doen dan een kiekje van een wit broodje met kaas. Lokaal is een niche geworden: exclusief en niet meer bereikbaar voor een grote groep mensen. En laat

dat nu net armenvoedsel uit de baroktijd zijn. Aan de slag! Voor ons recept lieten we ons inspireren door die armenkost uit de baroktijd en door het schilderij ‘Vismarkt te Antwerpen’ van Frans Snijders. Op dit doek dat in het Snijders & Rockoxhuis hangt, zie je een visverkoper zijn waar aanprijzen. We moesten meteen aan pekelharing denken, een manier van vis bereiden die onterecht in de vergetelheid raakte maar tijdens de barokperiode hoogdagen kende.

Surf naar www.antwerpenbarok2018.be voor nog meer haringrecepten van Alle Dagen Honger.

3 × NIET TE MISSEN volgens Barbara & Johanna ¶ Cokeryen - Snijders & Rockoxhuis “Wij zijn benieuwd hoe foodfotograaf Tony Le Duc zijn eigen werk tegenover de stillevens van Frans Snijders plaatst. Wordt het een clash van oude en nieuwe beeldtalen of blenden zijn beelden zachtjes met die van zijn barokke voorgangers?” ¶ Baroque Is Not Dead! van Vonk en Zonen “Een bende muzikanten, schrijvers, acteurs, comedians en dichters brengen hulde aan de barokperiode. Dat is nachtbraken op cultureel verantwoorde wijze. Wie is daar nu niet voor te vinden?” ¶ Weihnachtsoratorium van Johann Sebastian Bach “Wanneer wij op zondag ontbijten met pistolets en kaas durven we op de achtergrond al eens klassieke muziek opzetten. Wij zijn dus best benieuwd naar de volledige uitvoering van het ‘Weihnachtsoratorium’ van Johann Sebastian Bach, een zesdelig en muzikaal meeslepend verhaal over de geboorte van Christus. Uitzonderlijk is dat alle zes de cantaten op het programma staan, wat zorgt voor een dagvullend programma.”

Frans Snijders, ‘Vismarkt te Antwerpen’.

Pekelharing Door de haring te ontdoen van zijn bederfelijke ingewanden en dan te zouten blijft de vis langer goed. Hierdoor kon de visserij zich ontwikkelen en kwam de haringhandel tot grote bloei. Na het zouten wordt de haring gemarineerd in azijn met kruiden, waardoor hij verder gaart, mooi wit wegtrekt en aan smaak wint. Haring is een spotgoedkoop visje en het pekelen ervan een ontspannende bezigheid. Dit recept – gebaseerd op dat van de Antwerpse meesterchef Johan Segers – zet je op weg.

noDig voor 1 grote Bokaal – 10 dubbele haringfilets – 1,5 kg grof zeezout – 2 uien, in fijne ringen – 1 geschilde citroen, in gehalveerde schijfjes – 4 blaadjes laurier – enkele takjes verse tijm – 20 jeneverbessen – versgemalen zwarte peper voor het inmaakvocht – 150 ml azijn – 150 ml witte wijnazijn – 150 ml witte wijn – ook nodig: een grote glazen gesteriliseerde bokaal met deksel

zo maak je het Vraag de visboer om 10 haringen te fileren maar de filets aan elkaar te laten. Pekel de haringfilets eerst droog in het zeezout. Doordat de filets nog aan elkaar hangen, kan je ze toegevouwen in het zout leggen, hun velletje voorkomt dat ze te veel zout opnemen. Strooi om droog te pekelen een laag zout in een schaal en leg hierop de helft van de filets. Bestrooi met zout tot de vis volledig bedekt is, leg hierop de rest van de vis en dek opnieuw toe met een laag zout. Zet de schaal een nachtje in de koelkast. Haal de vis uit het zout en spoel af onder koud stromend water. Snijd de filets los van elkaar en leg in een bakje of schaal, zet dit een klein half uurtje onder een zacht lopende kraan zodat al het overtollige zout wegspoelt. Marineer nu de filets met de rest van de ingrediënten in laagjes in de bokaal. Begin met op de bodem ¼ van de ajuin, citroen, tijm, laurier en jeneverbessen te leggen. Leg hierop 1⁄3 van de visfilets. Herhaal tot de vis opgewerkt is en eindig met het laatste deel ajuin, tijm, laurier, jeneverbessen en citroen. Geef een flinke draai van de pepermolen en overgiet met de azijn, witte wijnazijn en witte wijn. Draai het deksel op de bokaal en zet in de koelkast. De haring begint na 4 dagen op smaak te komen, maar wordt beter naarmate hij langer marineert. Pekelharing is minstens 1 maand houdbaar in de koelkast. barok op je bord

ogen, neuS en Mond proeven met

T ON Y LE DUC

Foodfotograaf Tony Le Duc duikt voor ‘Antwerpen Barok 2018’ in het kookboek van ANTONIUS MAGIRUS en in de buurt rond het DE CONINCKPLEIN. Twee heel verschillende projecten die elk op hun manier de overvloed van de barok tonen.

Links het nieuwe barokgerecht dat chef Dennis Broeckx van L’Epicerie du Cirque maakte. Rechts het uiteindelijke resultaat van Tony Le Duc.

Voor het project ‘Family Tables’ schuift Tony Le Duc mee aan tafel bij diverse families in Antwerpen-Noord. “Ik portretteer de familie voor hun rijkelijk gedekte tafel met dampende schotels. Die foto’s komen bijna levensgroot in bibliotheek Permeke te hangen. Het worden weelderige, statige portretten die overvloed tonen, net zoals in de barok.” De expo gaat van start tijdens het driedaagse ‘Festival Royal’ in en rond de bibliotheek op het De Coninckplein. “Daar kan je de diversiteit van AntwerpenNoord ook proeven op je bord. Ik werk samen met Daphne Aalders van Food for Foodies. Zij kent de buurt op haar duimpje, legt de contacten en tekent recepten en verhalen bij mijn portretten op.”

Zwevend voedsel Voor het Snijders&Rockoxhuis kiest Le Duc voor een totaal andere insteek. Hier geen mensen op de foto, maar intrigerende voedselstillevens. “Ik verdiepte me in het kookboek van Antonius Magirus uit 1612. Aan Antwerpse chefs vroeg ik om met de ingrediënten en technieken van Magirus aan de slag te gaan en een nieuw recept te creëren. De foto’s van die nieuwe gerechten zijn mijn werkmateriaal, een tussenstap voor mijn uiteindelijke barokstilleven anno 2018.” Die foto’s gaan in de expo ‘Cokeryen’ in dialoog met 17de-eeuwse stillevens van groenten en fruit, vissen, jachttaferelen. Of contrasteren ermee. Want Le Duc interpreteert barok op zijn eigen manier. “Ik

gebruik barokke kenmerken als clair-obscur, het kleurenpallet en de gelaagdheid, maar pas ze toe in een moderne fotografische versie via mijn eigen techniek, de zweeftechniek. Ik leg allerlei ingrediënten op verschillende plexiplaten en fotografeer die dan loodrecht van bovenaf. Het is als een kast met allemaal schuifjes.” En ook hier geldt weer: naast watertanden bij de foto’s kan je ook echt ruiken en proeven. De restaurants die meedoen aan ‘Cokeryen’ zetten drie maanden lang hun barokgerecht op het menu.

expo Cokeryen feest Festival Royal

barok op je bord

RUBENS IS A DJ

RUBENS INSPIREERT

PIETER THEUNS “Er zijn heel veel gelijkenissen tussen pop en barok”

Baroque Orchestration X – kortweg B.O.X – maakt nieuwe muziek op oude instrumenten. Vaak gaat het daarvoor samenwerkingen aan met rockbands als Dez Mona en – dit jaar – het Deense Efterklang. Met succes, want zelfs The New York Times spaart de superlatieven niet.

Op 3 juni treedt B.O.X met Efterklang op in een adembenemend decor: het Hendrik Conscienceplein. “Onze werktitel is ‘Altid Sammen’. Efterklangzanger Casper noemt het zijn liefdesbrief aan Antwerpen, een plek waar hij het voorbije jaar veel tijd heeft doorgebracht.” b.o.x en Efterklang brengen er nieuwe composities, die het midden houden tussen barok en pop, en alles in huis hebben om een groot publiek te boeien. Toch vindt Pieter Theuns niet dat hij een opvoedkundige taak heeft te vervullen. “We willen niet opvoeden, wél prikkelen. Ik hoop dat we met onze muziek de blik van de mensen kunnen

verruimen. En dat lijkt te lukken. Er komen zowel luisteraars van Studio Brussel, als mensen van wie de radio al jaren op Klara staat. “Iedereen voelt zich tot andere aspecten aangetrokken. Wie veel over barok weet, komt in contact met indierock en ontdekt dat dat geen platte commerce is. En wie geen fluit kent van klassiek, raakt geïntrigeerd door al die vreemde instrumenten op het podium.”

Je bent 39. Dat lijkt me geen leeftijd waarop je spontaan met barokmuziek in contact komt. Of moest je thuis naar klassieke muziek luisteren? “(lacht) Mijn vader was een klassiek pianist, dus op dat vlak valt de appel niet ver van de boom. Als kind heb ik piano en viool gevolgd, maar daar bracht ik weinig van terecht. Andere interesses, zeg maar. Jaren later is mijn passie voor muziek opnieuw aangewakkerd. Ik richtte mijn eigen bandje op en bootste rond het kampvuur Jimi Hendrix na. Mijn roots liggen

dus bij rock en pop. Alleen had je toen nog geen rockopleidingen, dus ben ik – uit noodzaak bijna – klassieke gitaar aan het Lemmensinstituut gaan volgen. Daar kwam ik voor het eerst met luitmuziek in contact. En daar kwam ik erachter dat de harmonische eenvoud van renaissanceen barokmuziek me op net dezelfde manier aanspreekt als pop en rock. Veel grootmeesters van de luitmuziek – Nigel North, Hopkinson Smith – luisterden in de jaren 60 ook gewoon naar Grateful Dead en The Rolling Stones.”

Was barok de popmuziek van zijn tijd? “Nee. Vandaag is muziek alomtegenwoordig, maar vroeger was ze veel schaarser. In de middeleeuwen had je nog geen radio, hé. Professionele muzikanten waren altijd in dienst van een koning of een hertog. Of ze speelden voor de kerkelijke macht. Eigenlijk hadden ze de functie van een stereoketen: als er bezoek was, moesten ze voor 43

muziek zorgen. De beste onder hen – Francesco Da Milano – werd zelfs geheadhunt, en verhuisde voor hoge bedragen van het ene hof naar het andere. Hij was zowat de Messi onder de luitspelers. Maar gewone mensen luisterden vooral naar volksmuziek, die kwamen niet met barok in aanraking.”

Merk je dat het grote publiek nu meer open staat voor barok? “Zeker. De nieuwsgierigheid van rock richting klassiek – én andersom – is de laatste jaren enorm gegroeid. In deze jachtige tijden met alsmaar minder houvast gaan mensen op zoek naar authenticiteit. Naar muziek die goed is omdat ze diep in de tijd geworteld zit. Als barok goed gespeeld wordt, voelt het trouwens best modern aan.”

Een goede manier om barok niet stoffig te laten klinken, is zelf nieuwe composities maken, zoals je met B.O.X doet. Of oude stukken moderniseren. Violist Nigel Kennedy, die bekend werd dankzij zijn eigenzinnige bewerking van Vivaldi’s Vier Seizoenen, zei me ooit: ‘Het is niet omdat je een werk speelt van een componist die al driehonderd jaar dood is, dat het ook zo moet klinken.’ “Beter kan ik het niet verwoorden. Ik ben zelf freelance luitspeler, en heb dus wel binding met het klassieke barokrepertoire. Maar met B.O.X hebben we er bewust voor gekozen om zélf eigen, nieuw werk te brengen. Daarmee onderscheiden we ons van de rest. Let wel: wat we doen is géén crossover of fusion. Dat zou betekenen dat je tijdens 44

onze concerten een deeltje barok krijgt, afgewisseld met iets anders. Zo’n combinatie knelt als slechte schoenen. Een échte

3 × NIET TE MISSEN volgens Pieter Theuns

“ Professionele barokmuzikanten hadden de functie van een stereoketen: als er bezoek was, moesten ze voor muziek zorgen.”

kruisbestuiving vindt pas plaats als iedereen uit zijn comfortzone stapt. Dat is meteen het enige dogma dat we met B.O.X hanteren als we met een ander gezelschap in zee gaan: laat ons voor een leeg blad zitten, en samen iets nieuws doen.”

Die vrije benadering is eerder ongebruikelijk in het klassieke milieu, niet? “Klopt. Maar muzikanten die barok spelen zijn sowieso vrijer dan andere muzikanten. In de periodes na de barok word je als uitvoerder veel meer beperkt door de partituur, omdat er steeds meer wordt vastgelegd. Op een barokpartituur staat heel weinig info, zodat je die naar eigen goeddunken kan invullen. Eigenlijk zijn er veel gelijkenissen met het akkoordenschema van een popliedje. Er staan enkele noten, en hoe je die speelt bepaal je zelf. De vrijheid, daar kick ik echt op.” feestelijk openingsWeekenD muziek

64 74

¶ Earth Diver van Muziektheater Transparant “Muziektheater Transparant is een bevriend huis. Hier heb ik geweldige dingen over gehoord. Het wordt, lees ik, een multimediaal spektakel over een samenleving in crisis. Dat scherpt alvast mijn nieuwsgierigheid.” ¶ Reinoud Van Mechelen & A nocte temporis - AMUZ “Dit wordt écht goed. Reinoud Van Mechelen is een haute-contre, een hoge tenor, en die stemkleur is fantastisch. Hier zingt hij met het ensemble dat hij zelf heeft opgericht. In dit stuk – Dumesny, le haute-contre de Lully – zet hij zijn stem extra in de verf, dus het kan niet anders of dit moet top zijn. Dat wil ik voor geen geld missen.” ¶ Barok Burez - MAS “Athos Burez werkt geregeld samen met collega-muzikanten voor cd-hoezen en zo. Hij maakte ook het promobeeld van onze voorstelling ‘On Moonlight and Rain’ met The Golden Glows. Zijn stijl was in mijn ogen altijd al barok, en dus ben ik benieuwd hoe hij nu – heel bewust – met het thema ‘barok’ omgaat.”

Bach, Händel en Vivaldi zijn de bekendste barokcomponisten. Maar er valt nog veel meer prachtige barokmuziek te ontdekken. We stelden deze eigenzinnige playlist voor je samen.

► 1 orAZZio Vecchi, Requiem aeternam uit de Missa pro defunctis, door graindelavoix Welke muziek op de begrafenis van Rubens klonk, weten we niet. Volgens ensemble graindelavoix zou het weleens dit stuk kunnen zijn. De stijl – een complex spel van stemmen zonder instrumentale begeleiding – kijkt nog terug naar de renaissance. ► 2 leonorA DuArte, Sinfonia 5 de Secondi toni, door Transports Publics Leonora Duarte (1610 – 1678) woonde in Antwerpen, net om de hoek van Rubens. De joodse vrouw schreef omstreeks 1635 7 muziekstukken die heel bijzonder zijn. Bijzonder, omdat noch van vrouwen, noch van joodse componisten veel barokmuziek is overgeleverd. Voor ‘Antwerpen Barok 2018’ werd Leonora’s muziek voor het eerst op cd gezet. ► 3 j.j. FroBerGer, Sarabande uit Suite XX in D (sol) mineur, door Gustav Leonhardt Antwerpse klavecimbels zijn wereldberoemd. In deze opname uit 1962 steelt een Antwerps klavecimbel uit 1640 de show. ► 4 jeAn-BAptiste lully, Akte V, scène 1: Passacaille uit Armide, door Collegium Vocale en La Chapelle Royale onder leiding van Philippe Herreweghe In 1682 klonk in een klein theatertje op de Grote Markt operamuziek. Het was de eerste operaopvoering in Antwerpen en het begin van een rijke traditie. De eerste decennia klonk er vooral muziek van Lully, de lievelingscomponist van de Franse Zonnekoning, Lodewijk XIv.

Playlist de klank van barok

► 5 heinrich iGnAZ FrAnZ Von BiBer, Passacaglia voor viool, door Maya Homburger 4 noten vormen de basis van het hele stuk en worden 65 keer herhaald. Bovenop die noten schreef Heinrich Ignaz Franz von Biber allerlei variaties. Variëren en improviseren waren erg populair in de barok, en veel technieken worden vandaag ook in de jazz gebruikt. ► 6 clAuDio monteVerDi, Lamento della ninfa, door Le Poème Harmonique Monteverdi werkte aan het hof in Mantua rond de tijd dat Rubens daar ook was. In deze liefdesklacht uit 1638 schreeuwt een nimf het uit: ze werd verlaten door haar grote liefde. Drie herders kunnen slechts meewarig toekijken. In 2010 bewerkte de Noorse zangeres Ane Brun het muziekstuk en bewees ze dat liefdesverdriet van alle tijden is. ► 7 the BeAtles, In my life In 1965 wilden The Beatles een barokachtige klank voor hun song In My Life. Een klavecimbel leek de oplossing, maar niemand van hen kon het bespelen. Producer George Martin bedacht daarom een pianosolo die (een beetje) als een klavecimbel klonk als hij versneld werd afgespeeld.

volleDige playlist op www.antwerpenbarok2018.be muziek 74

rubens is a dj

De klank van

barok Zes BArokinstrumenten

uit de collectie van MuseuM Vleeshuis

Klavecimbel van Joannes Daniel Dulcken (Antwerpen, 1747)

Klavecimbels Tussen 1560 en 1660 is Antwerpen de wereldhoofdstad van de klavecimbelbouw. Jaarlijks verruilen honderden klavecimbels en virginalen (een verwant instrument) de Antwerpse ateliers voor salons en muziekkamers over heel Europa.

Klavecimbel van Andreas Ruckers (Antwerpen, 1646)

De belangrijkste bouwers komen uit ĂŠĂŠn en dezelfde familie: de familie Ruckers-Couchet. Ook in de 18de eeuw zijn er nog belangrijke Antwerpse bouwers, zoals Joannes Daniel Dulcken.

Viool van Matthijs Hofmans (Antwerpen, 1671) Een barokviool ziet er iets anders uit dan een moderne viool en is bespannen met darmsnaren. Ook de klank is anders: zachter en warmer. Het instrument is lange tijd het domein van professionele musici.

Barokgitaar (ItaliĂŤ?, omstreeks 1700) De luit en de gitaar zijn razend populair in de barok. Het zijn ideale instrumenten om jezelf te begeleiden tijdens het zingen.

Hobo van J.-H. Rottenburgh (Brussel, ca. 1725) De hobo is niet weg te denken uit het moderne orkest. Toch wordt het pas in het midden van de 17de eeuw uitgevonden.

Viola da gamba van Gaspar Borbon (Brussel, 1697) De viola da gamba is verre familie van de gitaar en een concurrent van de cello. In de 17de eeuw is de gamba met zijn warme klank een geliefd instrument bij amateurs en professionals.

muziek Woensdagklanken muziek Retteketet Muziekkabinet muziek From Bach To The Future

rubens is a dj

79 83 81

H E T K U N S T E N A A R S AT E L I E R

RUBENS INSPIREERT

“Less is niet altijd more” 48

STEF AERTS & DAMIAAN DE SCHRIJVER

is? Tegelijk blijven barokke werken in al hun krullerigheid toch heel simpel qua boodschap en uitwerking, om een breed publiek heel direct aan te spreken. Ze vertellen nog verhalen, spelen op het wonder van visuele pracht en reiken naar het spirituele. Allemaal dingen die goed passen bij deze tijd.” Vandaag is Aerts een kwart van theatercollectief FC Bergman en bekend van series als ‘Callboys’ en films als ‘Adem’. Als jonge gast was zijn favoriete stekje veel minder hip: vóór ‘De Lanssteek’ in de Rubenszaal van het Koninklijk Museum van Schone Kunsten. “Zo vaak als ik kon, vluchtte ik mijn kot uit om mij daar te vergapen aan het gigantische meesterschap van Rubens. Vooral zijn combinatie van duistere religieuze onderwerpen en wervelende vormen heeft een grote indruk op me achtergelaten.”

Allebei kennen we ze als speler en theatermaker, maar wat Damiaan De Schrijver en Stef Aerts nog meer delen, is hun stiekeme passie voor beeldende kunst. Al lijkt de oudste van beiden een echte man van de barok, het is de jongste die er het meeste mee heeft. In de theatervoorstellingen ‘Het land Nod’ en ‘Atelier’ zal dat verschil ten volle blijken.

“De barok is een periode die mij altijd geïnspireerd heeft”, bekent Stef Aerts meteen. “Wellicht omdat het zo’n theatrale stroming

Dat is er in ‘Het land Nod’ aan te zien. In een volledig nagebouwde Rubenszaal, inclusief een replica van ‘De Lanssteek’ als laatste der schilderijen, zoeken zes figuren tevergeefs toevlucht voor een Europa in verval. Ze tonen zich ontzettend klein tegenover de grandeur van de kunst en de grillige onverstoorbaarheid van de geschiedenis. “Als de barok mensen wilde overweldigen met grootse theatraliteit, dan kunnen wij ons daar zeker in herkennen”, zegt Aerts. “Grote beelden zijn de simpelste vorm voor wat we willen vertellen: hoe schamele individuen zich 49

staande proberen te houden in een wereld die hen overstijgt. Zonder in de val te trappen van spektakel om het spektakel, natuurlijk.”

Van pijp tot pispot Helemaal anders is de inzet van ‘Atelier’. “Als wij ons al verhouden tot de barok, maken we eerder anti-barok”, zegt Damiaan De Schrijver, de bon vivant van tg Stan. “Ik hou natuurlijk wel van overvloed op scène, want less is niet altijd more, maar soms ook gewoon niets. Alleen vinden wij het veel interessanter om de barok te ontmantelen dan om ze te vieren. ‘Atelier’ is een ode, maar ook een afbraak van de kunst. Ook onszelf stellen we voortdurend in vraag.” De Schrijver speelt met Peter Van den Eede van De Koe en Matthias De Koning van Discordia op een podium van wankele planken. Bewust is het veel te klein voor alle rekwisieten die ze erop stapelen: kachels, koffiekannen, plastic kreeften, potten verf,

pruiken van paardenhaar, zelfs een brandblusser. ‘Atelier’ is een uitpuilende graaibak waar het trio even ironisch als doodserieus mee aan het knutselen gaat. Maken ze kunst? Of juist een speeltuin van de kunstgeschiedenis?

van de pijp van Magritte tot de pispot van Duchamp. Als visuele bloemen ontluiken ze even plots als ze weer worden afgeknipt. Eén hoogtepunt uit de barok ook: ‘De kruisoprichting’ van Rubens. “Het was snel beslist dat we Peter in de lucht zouden steken”, lacht De Schrijver. “Hij is de lichtste van ons drie.”

“Als student vluchtte ik heel vaak mijn kot uit om naar ‘De Lanssteek’ van Rubens te gaan kijken.”

De juiste stoel

— Stef Aerts

“We onderzoeken al doende wat het atelier is van een toneelspeler”, legt De Schrijver uit. “Waar ontstaat je creativiteit? Wat is je labo? Is dat je kamer, je boekenkast, de krant? Of gewoon je hoofd, met alle indrukken die je daar opgestapeld hebt?” Op scène passeren allerlei referenties uit de kunstgeschiedenis,

Zoals Rubens in zijn atelier met een ploeg werkte, zo maken ook Aerts en De Schrijver sinds jaar en dag toneel: in een spelerscollectief, zonder regisseur. Daarin zijn ze van dezelfde school. “Op het Conservatorium was het de logica zelve dat je samen doorging met je klas”, zegt Aerts. “De eerste jaren functioneerden wij ook echt als een vriendengroep, veel op café ook. Maar nu hebben we de tijd niet meer om samen uren door te bomen over die of die stoel op scène. Er is een natuurlijke rolverdeling gegroeid: de een doet meer de techniek, de andere de dramaturgie, ikzelf meer de vorm. Dat werkt voor ons efficiënter.”

FC Bergman laat zich voor ‘Het land Nod’ inspireren door de majestueuze Rubenszaal van het Antwerpse Koninklijk Museum voor Schone Kunsten.

De Schrijver moet lachen. “Over die stoel maken wij wél nog altijd ruzie, hoor! Elk van ons heeft er steevast een ander beeld van in zijn hoofd. Hoe veruitwendig je al die verschillende smaken dan samen? Zelfs over koffietassen kunnen we strijden!” Theater is nu eenmaal esthetiek, vindt De Schrijver. “Het gaat mij ook altijd om de juiste stof, de juiste kleur, de beste schikking. Van die materialiteit kan ik ongelooflijk genieten. Zelfs nature mortes zullen me mijn hele leven blijven achtervolgen.” Aerts herkent die aandacht voor het materiaal heel goed. “Zo hangt op de muren in ‘Het land Nod’ de echte wandbekleding van de Rubenszaal. Dat doet mij heel veel.” Daarom mist hij soms de tijd dat de Bergmannen nog zelf hun decors bouwden, terwijl ze dat nu overlaten aan het decoratelier van het Toneelhuis. “In ons eigen atelier is vooral de tafel centraal komen te staan, tussen maquettes en moodboards. Het is minder ‘kunstenaarsachtig’ geworden. We mogen dat fysieke contact met het ijzervijlsel en de houtkrullen niet verliezen. Het maakt je spel intiemer.” Of hoe zowel Aerts als De Schrijver diep vanbinnen eigenlijk gewoon beeldend kunstenaars zijn, verkleed als toneelspelers. Met of zonder zwak voor barok.

theater Atelier theater Het land Nod

3 × NIET TE MISSEN volgens Stef Aerts

3 × NIET TE MISSEN

¶ De meester leeft! - Rubenshuis “Het Rubenshuis is een vanzelfsprekend bedevaartsoord voor liefhebbers van de meester. Zelfs zijn atelier is er nog.”

¶ Sanguine | Bloedrood - M HKA “Omdat ik Luc Tuymans graag zie.”

volgens Damiaan De Schrijver

¶ Barok in situ “De monumentale kerken van Antwerpen blijven me overweldigen. Ze liggen slechts op een boogscheut van elkaar liggen en maken het hart van de stad uit”

¶ Cokeryen - Snijders&Rockoxhuis “In deze expo komen veel van mijn hobby’s samen: stillevens, lekker eten en het Snijders&Rockoxhuis, waar ik kind aan huis ben.”

¶ Paul Kooiker - Untitled (Nude) - FOMU “Het FOMU pakt uit met een expo van de Nederlandse fotograaf Paul Kooiker. Hij brengt vrouwelijk naakt expliciet in beeld en maakt zo van iedereen een voyeur. Ik ben heel benieuwd hoe Kooiker met het cliché van de rubensiaanse vrouwen aan de slag gaat.”

¶ Baroque Murals “De vader van Yvon, Narcisse Tordoir, is een vriend van mij. Ooit heb ik tevergeefs geprobeerd een groot werk van hem in de kathedraal te krijgen. De betrokken kanunnik vond dat er te weinig hoop uitsprak.”

90 89

h e t k u n s t e n a a r s at e l i e r

ruBenshuis. In dit atelier ontstaan de meeste werken van Rubens.

peter pAul ruBens, ‘henDrik iV in De slAG Bij iVry’. Dit onvoltooide werk zou Rubens uitwerken met Pieter Snayers, een schilder die zich specialiseerde in oorlogsscènes. We zien in de achtergrond dat Snayers zijn deel al geschilderd had, zodat Rubens op zijn beurt de voorgrond kon uitwerken.

h o e wa s h e t…

in het atelier van

Rubens?

Het atelier van het Rubenshuis is een indrukwekkende ruimte. Hoe ging het er in de tijd van Rubens aan toe? Ga 400 jaar mee terug in de tijd, naar de plek waar de meeste werken van de meester ontstonden. Het atelier van Rubens is veel meer dan een werkplaats. Hij leidt er jonge kunstenaars op, hij werkt er samen met andere kunstenaars, ontvangt er verzamelaars en humanisten en wisselt met hen ideeën uit. Rubens is de baas en heeft de leiding, maar zijn werken zijn onmiskenbaar het resultaat van samenwerking.

Groot, groter, grootst Voor elk nieuw doek maakt Rubens eerst schetsen: hij bepaalt de houding van de figuren en hun plaatsing op de scène en tekent sommige details. Eens een compositie vastligt, schiet het atelier in actie om ze op groot formaat uit te werken. En groot formaat betekent vaak heel groot: voor altaarstukken, bijvoorbeeld, is een hoogte van drie tot vijf meter de norm.

voor de vele kopieën die het atelier maakt en verkoopt. Over de meeste medewerkers van Rubens weten we niet veel. Eentje springt eruit: Anthony van Dyck. Als zeventienjarige kunstenaar start hij in het atelier van de meester. Rubens noemt Van Dyck zonder verpinken zijn beste leerling (“il meglior mio discepolo”).

Cocreatie Rubens werkt ook samen met andere gevestigde schilders. Jan I Brueghel of Frans Snijders vraagt hij bijvoorbeeld geregeld om bloemen en dieren te schilderen. In dat geval werken beide kunstenaars als gelijkgestelden, volgens hun eigen specialiteiten. De schilderijen gingen waarschijnlijk over en weer tussen verschillende ateliers. Zo’n samenwerkingen waren heel gewoon in Antwerpen, maar uniek in Europa. In Antwerpen deden ze dus al aan cocreatie voor het een hippe term werd.

Signed by Rubens Om opdrachten als deze op tijd klaar te krijgen, staan assistenten klaar die met zijn schetsen en instructies aan de slag gaan. Hoeveel werk de assistenten voor hun rekening nemen, verschilt van schilderij tot schilderij. Sommige werken schildert Rubens wél helemaal zelf, maar er zijn ook doeken waar de meester helemaal geen bijdrage aan levert. Dit geldt bijvoorbeeld

Sowieso is het Rubens die voor de final touch zorgt. Alles wat buitengaat, ongeacht wie eraan heeft gewerkt, krijgt het kwaliteitslabel ‘Rubens’ mee.

De meester leeft!

h e t k u n s t e n a a r s at e l i e r

BAROKPRAAT Markante figuren antwoorden op drie vragen over barok Antwerpen. Ze zijn het over één ding eens: barok is overal in de stad. In haar gebouwen en bewoners, zelfs in haar dialect. En de invloed van Rubens, die is onmiskenbaar. Wat is voor jou typisch barok?

Wat is voor jou een typisch barokke plaats of figuur in Antwerpen?

Wat wil je absoluut niet missen van het programma?

Uiteraard is Rubens een van de iconen van de barok. Dat hij het tot een woord in ons woordenboek heeft geschopt, zegt genoeg: ‘rubensiaans’.

Ik ga zeker naar ‘Michaelina’ in het MaS, 'Sanguine|Bloedrood' in het M hka en ‘Paul Kooiker’ in het FoMu.

BernArD DeWulF, schrijVer Overdaad. Theater. Effect. Drie trefwoorden die het barokke samenvatten. Barok is een stijlperiode, maar net zo goed een levenshouding. Of ook vandaag nog een manier van uitdrukken, zowel in de kunst, bijvoorbeeld de film, als in het dagelijkse leven.

Anne-mArie loGAn, internAtionAle ruBensexperte ‘De Kruisoprichting’ van Rubens in de Onze-LieveVrouwekathedraal toont ons hoe indrukwekkend groot zijn altaarstukken waren. Rubens schilderde tijdens zijn leven heel wat grote werken, met de hulp van assistenten uit zijn studio.

Het Hendrik Conscienceplein en de Sint-Carolus Borromeuskerk, gebouwd tussen 1615 en 1621. Een prachtig 17de-eeuws plein in de schaduw van een van de mooiste Jezuïetenkerken van Europa. Rubens was niet alleen als architect betrokken bij de bouw ervan, maar droeg ook zijn steentje bij aan 39 plafondschilderingen. Die gingen in 1718 helaas verloren in een brand.

Niet te missen is het Rubenshuis, waar je schilderijen uit privécollecties kan bewonderen. Ik ben ook nieuwsgierig naar de restauratie van de portiek en het tuinpaviljoen. Daarnaast kijk ik uit naar de expo ‘Michaelina’ waar prof. dr. Van der Stighelen al enkele jaren aan werkt. Dat geeft me meteen de kans om het MaS nog eens te bezoeken en het dak te beklimmen voor een schitterend uitzicht over de stad.

Wat is voor jou typisch barok?

Wat is voor jou een typisch barokke plaats of figuur in Antwerpen?

Wat wil je absoluut niet missen van het programma?

erik Anken, stADsGiDs

Voor mij zit de geest van barok in het credo ‘Mag het iets meer zijn?’ en dan zie ik in Antwerpen nog altijd barok-vertegenwoordigers, zoals Dries Van Noten in de mode en Gert Voorjans als interieurontwerper. Of groepen als Muse en Antony and the Johnsons (thans Anohni) in de internationale popmuziek.

Je kan gewoon niet voorbij aan Rubens en de parel waaraan hij meewerkte, de Sint-Carolus Borromeuskerk.

In het programma van ‘Antwerpen Barok 2018’ is de term ‘barok’ heel breed ingevuld en dat vind ik interessant. Ik wil Tony Le Duc en Luc Tuymans niet missen en ben benieuwd naar de ‘Baroque Murals’.

keVin Voets, ZAkelijk leiDer hermesensemBle

Het paard: de manier waarop P.P. Rubens paarden schilderde is voor mij een typische karaktertrek van de barok. Het paard als verzinnebeelding van de beweging, in galop, en in de strijd. Ook in de muziek van bijvoorbeeld Claudio Monteverdi hoor je de versnelling van paarden letterlijk opduiken.

De binnentuin van het Rubenshuis aan de Wapper: een Italiaans palazzo aan de Schelde.

Het onderzoeksfestival articulate in de Koninklijke Academie en het Koninklijk Conservatorium, met een tentoonstelling over punk, de herontdekking van onterecht vergeten barokmuziek en de creatie van nieuw werk. En verder ook ‘Earth diver’ van Muziektheater Transparant.

johAn petit, theAtermAker

In de gotiek zie ik een verlangen om op te lossen in het licht, een verlangen naar verlossing, terwijl barok: dat is de werkelijkheid zoals hij is te lijf gaan met schoonheid, met veel kleuren, heel tastbaar, heel aards. Dat is het leven ten volle beleven.

Het Conscienceplein. Ge kunt er zo goed onder die boom zitten, rechts van u ne vijver, voor u de schoonste gevel van ’t stad, de Sint-Carolus Borromeuskerk, en daarbovenop, en dat alles gratis en voor niks, de schoonste akoestiek van Antwerpen. Ik hoorde er net nog een violist die Nino Rota speelde, de soundtrackmaker. Hij speelde zo een prachtig melancholisch, vrolijk liedje en dat krinkelde zo mooi over dat plein en de zon viel scheef door de bladeren van de boom en ik stond daar met mijn fiets. De tijd stond stil en ik werd opgelift door die prachtige melodie…

‘Het land Nod’, omdat het een stuk is zonder woorden. Iedereen maakt er zijn eigen verhaal van. En ik ga zeker ook naar Efterklang en B.O.X. Die creëren een volstrekt unieke klankwereld waar je totaal in ondergedompeld wordt. Ik wil ook iedereen aanraden om naar ons stuk te komen kijken. ‘Lulletje’ is niet echt een baroktitel, maar de muziek is hemels en tijdloos, het verhaal is hedendaags: hoe overleef je in deze warrige tijden?

b ar ok p raat

Wat is voor jou typisch barok?

Wat is voor jou een typisch barokke plaats of figuur in Antwerpen?

Wat wil je absoluut niet missen van het programma?

Het interieur van de SintCarolus Borromeuskerk is adembenemend. Ik herinner mij dat toen ik er voor de eerste keer binnenkwam ik bijna een vreugdesprongetje maakte. Zo aanstekelijk werkte het.

Rood is heftig! Ik ben ervan overtuigd dat ‘Sanguine|Bloedrood’ een beklijvend inzicht zal bieden in wat er gaande is in de kunst van onze tijd. Ik ben ook nieuwsgierig naar de nieuwe aanwinsten voor het Rubenshuis. En verder ‘Outlandish’ van graindelavoix. Thomas More intrigeert me al heel lang, net als barok, utopie en architecturale modellen. Wat zal Björn Schmelzer van graindelavoix muzikaal naar voor brengen?

De voorgevel van de SintCarolus Borromeuskerk op het Hendrik Conscienceplein. Deze kerk heeft natuurlijk een directe link met Rubens.

Benieuwd naar ‘Michaelina’, deze ‘onbekende’ in de barok. Er waren meer vrouwen aan het werk dan we denken. En naar ‘Sanguine|Bloedrood’. Confrontatie oud en nieuw. De barok blijft aanwezig, het dramatische versterkt.

Sint-Carolus Borromeuskerk, Rubenshuis en het standbeeld van Rubens op de Groenplaats.

De ‘Messiah’ van Händel: schitterend werk en geweldige musici en dirigent. En het kerstconcert van het Antwerp Symphony Orchestra in de prachtige Sint-Carolus Borromeuskerk. Verder ook ‘Earth Diver’ van Muziektheater Transparant. Ik werkte al vaker samen met regisseur Wouter Van Looy, dus erg benieuwd naar deze voorstelling.

pAul roBBrecht, Architect Tijdens mijn jeugd las ik het boek ‘Complexity and Contradiction in Architecture’ van Robert Venturi (1966). Venturi heeft aandacht voor de gedurfde geometrieën die in de barokarchitectuur gekopieerd worden. Hij zette me aan om de barokkunst verder te ontdekken.

pAtrick Denecker, reDherrinG Het klavecimbel: in de barok hét klavierinstrument bij uitstek. Antwerpen was het mekka met wereldvermaarde bouwers zoals de familie Ruckers.

Wim henDerickx, componist Ik heb veel mooie jeugdherinneringen aan de Rubenstentoonstelling in 1977.

Wat is voor jou typisch barok?

Wat is voor jou een typisch barokke plaats of figuur in Antwerpen?

Wat wil je absoluut niet missen van het programma?

philippe herreWeGhe, DiriGent

‘De Extase van Theresia van Ávila’ van Bernini. Ik vind het een van de meest frappante voorbeelden van de filosofie van de barok om niet langer een ideaalbeeld van de mens te tonen, zoals in de renaissance wel het geval was, maar te focussen op het concrete individu en zijn individuele emoties. Theresia van Ávila was een Spaanse mystieke vrouw, en ze beschrijft een visie van God alsof ze wordt doorboord door een pijl die door een engel wordt afgeschoten. Je ziet het moment waarop de pijl wordt verwijderd. Het is een enorm dramatisch en tegelijk ook sensueel beeld. Half mystiek, half erotisch.

Ik vind de Sint-Carolus Borromeuskerk fantastisch. Voor mij heeft ze iets typisch Antwerps. Antwerpenaars houden van spektakel en zijn niet op hun mondje gevallen. Dat de gevel van de Sint-Carolus Borromeuskerk acht meter hoger is dan de kerk zelf en dat ze dus groter lijkt dan ze in feite is, vind ik een beetje symbolisch voor Antwerpen. En de kerk heeft een goeie akoestiek voor religieuze muziek. Ik heb er de voorbije twintig jaar al veel mooie concerten gegeven met het Antwerp Symphony Orchestra.

‘Baroque Book Design’ in het Museum Plantin-Moretus, een expo over de pracht en praal van de boeken uit die tijd, hoe ze met zorg werden uitgegeven in samenwerking met kunstenaars zoals Rubens. Plantin-Moretus is een museum waar ik nu al regelmatig naartoe ga. Alleen al het tuintje is een bezoek waard.

ÖZnur kArAcA, schrijFster

Caravaggio, die durfde nogal! Moord, aanslagen, decadentie, extravagantie… hij was de man die drama prachtig in beeld kon brengen. Niet voor niets noemen ze hem de antichrist van de schilderkunst. Hij koos ook voor de donkerste verhalen uit de Bijbel of de mythologie, de Ongelovige Thomas, David met het afgehakte hoofd van Goliath in de hand, Bacchus en Narcissus… Ik vergelijk het een beetje met de films en series waar ik zo fan van ben: David Lynch, The Sopranos of Breaking Bad. Je moet het maar kunnen, de donkere, lelijke, extravagante, soms onverklaarbare kant van de menselijke aard zo mooi brengen dat je gebiologeerd blijft kijken…

Durf ik het zeggen? Ik vind het Antwerps dialect heel barok! Er zit drama in het Antwerps, de nadruk op bepaalde klanken, de beweging die het dialect vergt… Heel anders dan bijvoorbeeld Limburgs, dat zou ik maniëristisch durven noemen, en West-Vlaams klinkt voor mij gotisch. Het Gents, dat is renaissance… Onze turbotaaltjes vandaag, mengeling van Nederlands en Arabisch, vind ik dan typisch voor het postmodernisme, een pastiche van stijlen. Ga in Antwerpen zeker even een terrasje doen en luister, dan wordt het helemaal een barokke dag.

Ik ga zeker nog eens binnenspringen in het Rubenshuis. En bij ‘Michaelina. De leading lady van de barok’ in het MaS.

b ar ok p raat

Wat is voor jou typisch barok?

Wat is voor jou een typisch barokke plaats of figuur in Antwerpen?

Wat wil je absoluut niet missen van het programma?

De kerken in Antwerpen. Alles van architectuur en interieur is perfect op elkaar afgestemd, de sculpturen en hoe het licht eropvalt, de verschillende soorten marmer bij elkaar… Het is het summum van extravagantie en weelde, en compleet overweldigend wanneer het tot je doordringt wat voor een vakmensen er toen bestaan moeten hebben. Ze maakten dingen die we nooit meer zouden kunnen evenaren zonder al onze moderne gemakken.

Ik ga veel te weinig naar expo’s, theater en optredens. Niet omdat ik niet wil maar omdat ik het vergeet, en ik vreselijk ben in mijn timemanagement. Maar deze keer ga ik er sowieso werk van maken. En dan ga ik naar ‘Michaelina’, omdat ik er voordien nog nooit van gehoord had en hetgeen ik al gezien heb er echt wel de moeite uitziet. En naar Fabre en ‘Het land Nod’.

Athos BureZ, FotoGrAAF Barok was duidelijk niet de meest sobere kunststroming. Zelfs alledaagse gebruiksvoorwerpen zoals een glas of een lepel werden zo versierd alsof het sculpturen waren. Het valt ook op dat er in die periode een hele grote nieuwsgierigheid plaatsvond naar andere culturen en het exotische.Het was de tijd van de wonderkabinetten: rijke mensen verzamelden de meest bizarre objecten die koopvaardijschepen voor hen meebrachten. Sommige schelpen kostten toen evenveel als een auto nu. Er was zelfs een vorst die een zoo vol exotische dieren aan zijn hof had.

mAGAli elAli en BArt kiGGen, coFFeeklAtch Het stilleven. Barokke jachttaferelen, bloemstillevens, markt- en keukenstukken vormen een onuitputtelijke bron van inspiratie in ons eigen fotografiewerk. Van Frans Snijders, Hans Bollongier, Pieter Claesz, Frans Hals en Maria van Oosterwijck hebben we geleerd om levenloze objecten te bestuderen, met zorg te belichten, en samen te brengen tot fraaie composities.

Wie barok zegt, denk automatisch aan Peter Paul Rubens. Hij heeft als geen ander zijn stempel op de stad gedrukt, o.a. met het indrukwekkende Rubenshuis en zijn werk in de Sint-Carolus Borromeuskerk.

We zijn heel nieuwsgierig om het woonhuis en atelier van Frans Snijders te bezoeken in het vernieuwde Snijders&Rockoxhuis. Het idee sluit aan bij ons online interviewmagazine coffeeklatch.be, waarbij we op de koffie gaan bij creatievelingen thuis. En verder: ‘Barok Burez’ voor zijn overdadige sets die getuigen van een enorme verbeeldingskracht.

Wat is voor jou typisch barok?

Wat is voor jou een typisch barokke plaats of figuur in Antwerpen?

Wat wil je absoluut niet missen van het programma?

julie henDrickx, meDeWerker AmuZ

Het typerende geluid van een klavecimbel. Zo moet het leven aan het hof van Lodewijk xiv geklonken hebben. De schilderijen van Sam Dillemans in de reeks ‘Naar oude meesters’. De verschillende verflagen maken de schilderijen abstract maar de barokke expressiviteit blijft even intens. Ook zijn reeks boksersportretten hebben die barokke look-and-feel.

aMuz. Eerst een kerk, nu concertzaal. Ze blijft tot mijn verbeelding spreken.In 1618 opende de kerk haar deuren. We vieren dit jaar dus haar 400ste verjaardag! Hoewel de sobere gevel nog een combinatie is van renaissance, vroegbarok en lokale traditie, is het interieur wel op en top barok.

Het concert van contratenor Jakub Józef Orlinski & Il Pomo d’Oro. Orlinski is een rijzende ster in de oudemuziekwereld. Als breakdancer doorbreekt hij ook feilloos de clichés over klassieke muziek en grijze haren. En verder ‘Le Grand Ballet’ van Zonzo Compagnie. De voorstellingen van Zonzo Compagnie bewijzen dat kindervoorstellingen ook volwassenen kunnen betoveren.

jAn FABre, kunstenAAr

Bij barok denk ik gevoelsmatig onmiddellijk aan de celebratie van het lichaam, de lust voor het vleselijke. De mise-en-scène en de dramatische lichtinval.

Zonder twijfel het genie Rubens. Ik ga nog altijd te rade bij zijn schilderijen voor mijn mise-enscènes en mijn lichtontwerpen van mijn theatercreaties. Met dank aan mijn vader, die me meenam om Rubens te ontdekken en me zijn tekeningen en schilderijen leerde kopiëren. Zoals mijn vader me altijd vertelde: “Meesters natekenen is de kunst van het tekenen doorgronden.” Door hem leerde ik passie en de liefde voor het beeld en het lichaam kennen.

Luc Tuymans selecteerde een paar kleine bloedtekeningen van eind de jaren 70 van mij. Ik ben benieuwd hoe hij ze in relatie tot ander werk zal presenteren. Ik ga ook naar ‘Experience Traps’. William Forsythe is in mijn ogen de kunstenaar onder de choreografen én een fantastische performer.

b ar ok p raat

Wat is voor jou typisch barok?

Wat is voor jou een typisch barokke plaats of figuur in Antwerpen?

Wat wil je absoluut niet missen van het programma?

De Grote Markt.

Food is gewoon mijn ding, en de fotografie van Tony Le Duc kan er een extra dimensie aan geven. ‘Baroque Murals’, want graffiti is de nieuwe barok. En ik wandel graag mee met ‘B’rok d’Anvers’.

Viki Geunes, cheF-kok ’t Zilte

Marmer, dankzij de sterke tekening en het wit-zwart dat heel krachtig overkomt, wat dreigend zelfs. Versace, voor de prints met heel barokke symbolen die een hedendaagse manier in hun design verwerkt worden. Ennio Morricone, voor zijn filmmuziek die zowel met de nodige subtiliteit als op heel krachtig en ongelooflijk gedetailleerd geschreven is.

cAsper clAusen, muZikAnt eFterklAnG Eigenlijk ben ik een groentje in de wereld van de barok. Ik denk direct aan Bach. Ik vind het fascinerend hoe zijn muziek na al die jaren nog blijft voortleven. De synthesizerversies van zijn muziek door Wendy Carlos onder de noemer ‘Switched-On Bach’ vind ik fantastisch. Net als de film ‘Nymphomaniac’ van Lars von Trier, waar de drie stemmen van een fuga van Bach symbool staan voor drie soorten geliefden.

Pieter Theuns van B.O.X is voor mij en voor Efterklang een belangrijke barokke figuur. Hij leerde ons Antwerpen kennen en zo veel ongelooflijke barokmuziek en barokinstrumenten.

Ik ben nieuwsgierig naar ‘Barok Burez’ in het MaS en de tentoonstelling van Paul Kooiker in het FoMu. Daarnaast zou ik in december heel graag speciaal voor het ‘Weihnachtsoratorium’ van Bach naar Antwerpen komen. En ik kijk uiteraard uit naar ons openingsconcert met B.O.X.

De Sint-Carolus Borromeuskerk, de Grote Markt en Rubens.

Alle concerten in de Sint-Carolus Borromeuskerk. De combinatie van sfeer en muziek is er hemels. ‘Paul Kooiker’ in het FoMu. En ‘Sanguine|Bloedrood’. Luc Tuymans gebruikt zelf nauwelijks rood in zijn werk, is me opgevallen.

FAtinhA rAmos, illustrAtrice

Ik leerde het werk van Peter Paul Rubens kennen aan de kunstschool in Portugal. Ik vind zijn werk prachtig, de sensualiteit, zijn kleurgebruik, zijn portretten. Hij heeft een grote invloed op me gehad.

Wat is voor jou typisch barok?

Wat is voor jou een typisch barokke plaats of figuur in Antwerpen?

Wat wil je absoluut niet missen van het programma?

peter holVoet-hAnssen, Dichter

Barok roept bij mij ook negatieve connotaties op: het pletwalsende Grote Gelijk, de pronkzuchtige overdaad, de overdadig rollende spierbundels bij Rubens… Maar positief vind ik het bevrijdende exuberante, de triomferende levenslust en de bezeten intensiteit.

De meest typische plaats is voor mij zonder twijfel de SintCarolus Borromeuskerk met (vooral) het Conscienceplein. Dat plein was in de sixties ‘barok’, ook tijdens de punktijd dé ontmoetingsplaats voor kunst/muziek/poëzie met de v van verzet, verbeeldingskracht en vrijheid. Qua kerken heb ik nog meer een boontje voor de soms wat sinistere Sint-Jacobskerk (de geest van Rubens waart er daadwerkelijk rond) en de prachtige SintPauluskerk. Dus neem ik zeker mee deel aan de geplande ‘kerkentocht’.

De expo ‘Michaelina’. Ik ontdek graag nog (te) onbekende meester(e)s(sen). De expo en lezingen over Punk in Antwerpen o.l.v. kunstkenner Johan Pas: met The Kids (dé Vlaamse punkband uit de jaren 70) t/m… Peter ‘hh’.

nADiA nAVeAu, kunstenAres

Beweging. Drapage. Diagonalen. Clair-obscur. Energie. La Fontana dei Quattro Fiumi. Al deze woorden staan synoniem voor het werk van Bernini, waarvoor ik een grote bewondering heb. Zijn sculpturen zijn steeds in beweging en er gaat een enorme kracht van uit.

De Calvarieberg naast de SintPauluskerk. Het is een soort ‘levend theater’ met beelden op sokkels die je tot aan het kruis leiden.

Het werk van Jeremy Deller voor ‘Experience Traps’, de ‘Five Car Stud’ in de expo ‘Sanguine|Bloedrood’, Michaelina Wautier in het MaS. En ook naar Atelier van tg Stan, De Koe en Maatschappij Discordia. Het atelier blijft een tot de verbeelding sprekende plek. Ook voor mezelf een belangrijke en persoonlijke plaats.

b ar ok p raat

Voor alle tickets, meer info en laatste nieuws: www.antwerpenbarok2018.be

PROGRAMMA

FEESTELIJK OPENINGSWEEKEND Op 1 juni barst het culturele stadsfestival ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’ los. Duik met volle goesting, als een barokke gulzigaard, in het feestelijke openingsweekend.

1, 2 & 3 juni Laat je van vrijdag 1 juni tot en met zondag 3 juni met feestjes, performances, concerten en tentoonstellingen onderdompelen in de wereld van barok. Vier feest in het MaS en kom alles te weten over ‘Michaelina’, de leading lady van de 17de-eeuwse schilderkunst. Vergaap je aan de internationale topwerken van de tentoonstelling ‘Sanguine|Bloedrood’ in het M hka, met als curator onze eigentijdse grootmeester Luc Tuymans. Spring letterlijk de zomertentoonstelling ‘Experience Traps’ van het Middelheimmuseum binnen vanop het kunstwerk ‘Sacrilege’ van Jeremy Deller. Verwacht je aan een modern barokfestijn met verrassende kunstwerken, interactieve performances, foodtrucks en dj’s. Bezoek ook een van de monumentale kerken en laat je omverblazen door de grootsheid van de barokke altaarstukken. (Her)ontdek het Rubenshuis en neem een kijkje bij de megalomane streetart van de ‘Baroque Murals’. Sluit het barokweekend in stijl af en geniet zondagavond op het Hendrik Conscienceplein van gratis concerten van o.a. de Deense indierockgoden van Efterklang, in samenwerking met het Antwerpse muzikantencollectief Baroque Orchestration X (B.O.X) en het koor van Tutti Fratelli. ❧ Voor het volledige programma en de juiste uren, kijk op www.antwerpenbarok2018.be

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

RUBENSHUIS DE MEESTER LEEFT! Geen ‘Antwerpen Barok 2018’ zonder Peter Paul Rubens. Je komt de meester en zijn werk overal tegen in de stad, maar nergens meer dan in het Rubenshuis, zijn stadspaleis op de Wapper waar hij 25 jaar woonde en werkte.

doorlopend vanaf 1 juni Zeldzame selfie Een van de hoogtepunten uit de collectie van het Rubenshuis is Rubens’ Zelfportret. De meester was duidelijk geen fan van selfies. Hij schilderde in heel zijn carrière slechts vier zelfportretten. Daarin beeldt hij zich steevast af als zelfbewuste en gedistingeerde gentleman, nooit als schilder. Rubens’ Zelfportret kreeg het afgelopen jaar een grondige restauratie. De originele verflaag is weer zichtbaar en het paneel geeft nu tal van details bloot die jarenlang verborgen zaten. Bewonder de originele Rubens en ontdek de geheimen die tijdens de restauratie naar boven kwamen.

In blijde verwachting Het Rubenshuis is een plaats van grote namen. Vroeger kwamen beroemde staatslieden en andere grote kunstenaars er over de vloer. Nu bezit het museum een indrukwekkende collectie kunst. En de lijst topwerken blijft groeien: denk maar aan Bowie’s Tintoretto, het zelfportret van Van Dyck of Titiaans Portret van een dame en haar dochter. Tijdens het barokfestival komen er nog enkele meesterwerken bij: werken van Rubens’ hand en van zijn leerlingen, die voor het eerst sinds hun vertrek terugkeren naar de plaats waar ze werden geschilderd.

Pottenkijkers welkom De barokke portiek en het tuinpaviljoen zijn twee originele elementen uit de tijd dat Rubens in zijn kunstenaarswoning woonde en werkte. Ze zijn

door de meester zelf ontworpen. Momenteel worden ze in hun oude glorie hersteld. Je kan de restauratie met eigen ogen beleven en zelfs op de stellingen klimmen. Nooit eerder kwam je letterlijk zo dicht bij de architectuur van Rubens. extra De meester is helemaal mee met zijn tijd. Via augmented reality maak je een tijdreis en bewonder je de portiek zoals ze was in de tijd van Rubens, in de jaren 40 en vlak voor de huidige restauratie. Via hotspots kom je meer te weten over de Latijnse spreuken en andere visuele details van het portiek. In de museumzalen kan je de geheimen van het gerestaureerde Zelfportret en de nieuwe bruiklenen ontdekken. ❧ Rubenshuis Wapper 9 – 11, +32 3 201 15 55 ❧ Gesloten op maandag en feestdagen ❧ € 10 / € 8 Gratis met BAroQue FestiVAl cArD ❧ Meer informatie over de randactiviteiten op www.rubenshuis.be

p r ogr am m a

EXPO’S In tal van expo’s gaan belangrijke hedendaagse Belgische en buitenlandse kunstenaars in dialoog met de historische barok. Daarnaast, in wereldpremière, een overzichtstentoonstelling van het werk van Michaelina Wautier, tijdgenote van Peter Paul Rubens.

Michaelina. De leading lady van de barok 1 juni — 2 sept Deze expo is een wereldprimeur: het is de eerste keer dat het bijna volledige oeuvre van Michaelina Wautier wordt tentoongesteld. In een periode waarin vrouwelijke kunstenaars bijzonder zeldzaam zijn, valt Michaelina Wautier (Bergen, 1604 - 1689) op door haar ongekende talent en haar

veelzijdigheid. Terwijl vrouwelijke schilders uit die tijd zich toeleggen op één thema, blinkt zij uit in alle disciplines, op klein en groot formaat. Op het monumentale ‘Bacchusstoet’, een van de hoogtepunten uit de tentoonstelling, beeldt ze zichzelf af als vrouw in een stoet van naakte mannen. Als enige figuur op het doek kijkt ze het publiek aan en daagt ze ons uit met haar blik. Sinds Katlijne Van der Stighelen, kunsthistorica en curator van deze tentoonstelling, zo’n 20 jaar geleden het werk van Michaelina (her)ontdekte, blijft de belangstelling voor Wautiers werk groeien. extra Je helemaal verdiepen in de wereld van Michaelina? Beleef de passie van de curator in een ‘Walk and Talk’, volg een zondagse rondleiding of neem deel aan de zomerworkshop ‘De Ultieme Barok’. Ook kinderen kunnen volop aan de slag in de ateliers ‘Mysterieuze Michaelina’ en ‘Toveren met kleuren’ of met het doeboekje voor families. Een samenwerking tussen het Rubenshuis en het MAS. ❧ mAs, Hanzestedenplaats 1 +32 3 338 44 00 ❧ Gesloten op maandag en feestdagen ❧ € 10 / € 8 Gratis met BAroQue FestiVAl cArD ❧ Meer informatie over de randactiviteiten op www.mas.be

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

Sanguine|Bloedrood. Luc Tuymans on Baroque 1 juni — 16 sept Voor zijn hoogstpersoonlijke visie op barok laat curator Luc Tuymans het werk van klassieke barokmeesters in dialoog gaan met dat van hedendaagse kunstenaars. Hij koos de werken op basis van de intensiteit van het beeld, hun artistieke daadkracht en de blik van een maker die naar andere makers kijkt. Dat levert een nooit geziene tentoonstelling op met werk van barokke grootmeesters zoals Caravaggio, Francisco de Zurbarán, Anthony van Dyck, Jordaens en Rubens en hedendaagse meesters zoals On Kawara, Zhang Enli, Michaël Borremans, Takashi Murakami, Sigmar Polke en Tobias Rehberger en vele anderen. Het hoogtepunt is ‘Five Car Stud’, een sleutelwerk uit het oeuvre van Edward Kienholz (1927 – 1994). De levensgrote installatie toont de castratie van een jonge Afro-Amerikaan in het Zuiden van de VS, omdat hij seksuele betrekkingen zou hebben gehad met een blank meisje. Het werk werd voor het eerst getoond tijdens Documenta 5 in Kassel.

Nu wordt het opnieuw opgesteld, in een speciaal daarvoor ontworpen tent. Na meer dan veertig jaar heeft het nog niets van zijn expressieve kracht, symboliek en urgentie verloren. extra Voor elk wat wils bij de tentoonstelling in het M hka. Volg een gratis wandelgesprek op donderdagavond, ga zelf creatief aan de slag in het Salon op de eerste verdieping of kom kunst ontdekken tijdens de zomerateliers. Een samenwerking tussen het M HKA en het KMSKA. ❧ m hkA | Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen, Leuvenstraat 32, +32 3 260 99 99 ❧ Gesloten op maandag en feestdagen ❧ € 10 / € 5 Gratis met BAroQue FestiVAl cArD ❧ Meer informatie over de randactiviteiten op www.muhka.be

p r ogr am m a — e x p o’s

Barok Burez doorlopend vanaf 1 juni De jonge Antwerpse fotograaf en kunstenaar Athos Burez (°1987) maakte op korte tijd furore als portret-, mode- en reportagefotograaf. In zijn allereerste solotentoonstelling, in de wandelboulevard van het MaS, speelt hij met verschillende genres uit de barok. De invloed van schilderkunst is nooit ver weg, maar Burez voelt zich vrijer met een camera dan met een penseel. De fotoreeks bestaat uit dertig beelden en installaties: stillevens, portretten, landschappen en interieurs. Daarin vermengt hij historische barokke aspecten met hedendaagse beeldelementen. Zo creëert hij zijn eigen unieke barokke beeldcultuur – met de overvloed en verscheidenheid eigen aan de periode – die hij presenteert als een hedendaagse collage. ❧ mAs Boulevard, Hanzestedenplaats 1 +32 3 338 44 00 ❧ Gesloten op maandag en feestdagen ❧ Gratis

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

Focus: Barokke pracht in een huiselijk kader doorlopend vanaf 1 juni Het intieme Museum Mayer van den Bergh stelt barokke pracht uit de verbluffende collectie van gepassioneerd kunstverzamelaar Fritz Mayer van den Bergh (1858 – 1901) voor. Via een gratis wandelbrochure of de Antwerp Museum App ontdek je barokke beeldhouwwerken, tekeningen en schilderkunst van meesters als Cornelis de Vos en Jacob Jordaens. ❧ Museum Mayer van den Bergh Lange Gasthuisstraat 19 +32 3 338 81 88 ❧ Gesloten op maandag en feestdagen ❧ € 10 / € 5 Gratis met BAroQue FestiVAl cArD

Experience Traps 1 juni — 23 sept Het Middelheimmuseum is een prachtig park waar je kan wandelen, luieren, picknicken en van beeldhouwkunst genieten. De zomerexpo van dit jaar verrast je met creaties van binnen- en buitenlandse hedendaagse kunstenaars die de mosterd bij de barok gingen halen. In die periode maakte de betere klasse van haar tuin een bijzondere plaats met doolhoven, fonteinen, grotten… Wie in die tijd hip was, ondernam zelfs lange reizen om zo’n tuin met eigen ogen te zien. Nu is het jouw beurt om te zien hoe hedendaagse kunstenaars met die barokke nalatenschap aan de slag gaan. Met werk van William Forsythe, Bertrand Lavier, Marvin Gaye Chetwynd, Monika Sosnowska, Ryoji Ikeda, Dennis Tyfus, Andra Ursuta, Adrien Tirtiaux, Ulla von Brandenburg, Gelitin, Bruce Nauman, Recetas Urbanas, Louise Lawler, Mike Bouchet, Spencer Finch en Jeremy Deller. extra Bouw zelf prachtige palazzo’s, ga aan de slag met luchtkastelen en tover met folly’s. Ontdek de vakantieateliers voor kinderen in juli en augustus of het weekkamp in de Antwerpse musea. Check ook de rondleidingen voor gezinnen, al dan niet in combinatie met een creatief atelier. ❧ Middelheimmuseum, Middelheimlaan 61 +32 3 288 33 60, www.middelheimmuseum.be ❧ Gesloten op maandag en feestdagen ❧ Gratis

recetAs urBAnAs Een bijzonder kunstwerk van ‘Experience Traps’ is de groensculptuur van het kunstenaarscollectief Recetas Urabanas. De term ‘urban jungle’ roept meestal niet het beeld op van groen in de stad. En toch is het net dat wat deze Spaanse kunstenaars in gedachten hebben. Dankzij hen wordt het De Coninckplein, in het hartje van de stationswijk, één groen kunstwerk. Recetas Urbanas vertrekt voor het ontwerp van de barokke traditie van rubensiaanse stadsversieringen en triomfbogen, maar de regie is in handen van de buurtbewoners. Het uitgangspunt is even briljant als eenvoudig: groen in de stad verhoogt de levenskwaliteit. En de participatie van de buurtbewoners verhoogt de betrokkenheid bij het project en bij de buurt. Delen van de groensculptuur krijgen nadien een vaste stek in de wijk. extra Op het De Coninckplein vinden heel wat evenementen plaats waar deze groensculptuur een bijzondere plek krijgt. ❧ De Coninckplein ❧ Gratis ❧ Meer informatie over de randactiviteiten op www.middelheimmuseum.be ❧ Zie ook Festival Royal p. 100

p r ogr am m a — e x p o’s

Diasporalia

Jan Fabre

doorlopend vanaf 1 juni

3 juli — 10 dec

Kunstenaar Koen Theys plaatst twaalf lege bedden in de Sint-Jozefkapel van de kathedraal. Op elk bed liggen de schaarse bezittingen van een vluchteling. Niet meer dan enkele spulletjes die in een jas- of rugzak passen. Ze verbeelden de enige souvenirs die een vluchteling kon meenemen op zijn vlucht vanuit zijn thuisland naar een onbekende horizon. Diasporalia confronteert je met de vluchtelingenproblematiek en de illusie van hoop en geloof in een betere toekomst. Theys gebruikt daarbij emoties, thema’s en technieken die je aan barok doen denken. Het kunstwerk is gemaakt om te ontroeren, het beeldt de vergankelijkheid van het leven uit. Met het gebruik van clair-obscur en rode, blauwe, gouden en bronzen kleuraccenten sluit de kunstenaar aan bij de barokke traditie van Rubens en zijn tijdgenoten.

Jan Fabre maakt drie nieuwe altaarstukken voor muziekcentrum aMuz, de vroegere SintAugustinuskerk. Hij volgt daarbij dezelfde briefing die Rubens, Jordaens en Van Dyck in 1628 kregen. De drie werken die zij schilderden, hangen niet meer in de kerk, maar maken deel uit van de permanente collectie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen. De leemte die hierdoor ontstond, wordt opnieuw ingevuld.

❧ Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Handschoenmarkt, +32 3 213 99 51 ❧ 6 / 4 euro ❧ Gratis met BAroQue FestiVAl cArD ❧ Informatie over de openingsuren van de kathedraal op www.antwerpenbarok2018.be

❧ Sint-Augustinuskerk/AmuZ, Kammenstraat 81, +32 3 202 46 69 ❧ Open van 3/7 tot 9/8 op maandag van 14 tot 20 uur en van dinsdag tot vrijdag van 14 tot 17 uur. Vanaf 3/9 enkel open op maandag van 14 tot 20 uur. ❧ Gratis ❧ Meer informatie over de bijkomende openingsmomenten op www.amuz.be/janfabre

Naughty Kids. Punk, Beeld & Storm in Antwerpen 1978–2018 6 — 22 sept Veertig jaar nadat de punkbeweging in Antwerpen een gezicht kreeg met The Kids, onderzoekt ‘Naughty Kids’ hoe punk en postpunk nieuwe sporen trokken door de beeldende kunsten, muziek, mode, literatuur en grafische vormgeving. De tentoonstelling toont ook hoe de Do It Yourself-attitude vandaag nog aan de orde is. Will there be a next time? Met een openingsconcert door The Kids en een studiedag rond ‘De paradox van punk’. ❧ Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen, Venusstraat 34B, +32 3 213 71 00 ❧ Gratis ❧ Zie ook ArticulAte 2018, p. 78

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

Paul Kooiker Untitled (Nude) 29 juni — 7 okt De Nederlandse fotograaf Paul Kooiker (°1964) gebruikt naakt in de kunst als uitgangspunt voor zijn beelden. Zijn werk gaat over ‘kijken’, voyeurisme, schaamte en afstand. Hij onderzoekt niet alleen zijn eigen blik als fotograaf, maar ook die van de kijker. Met zijn in your face fotoreeksen brengt hij de toeschouwer van zijn stuk. ‘Untitled (Nude)’ is zijn exclusieve uitstap naar de barok van de 17de en de 18de eeuw, de barok van zowel Rubens als Rembrandt. Het is meteen zijn eerste grote project op Belgische bodem.

extra Via de spannende speurtocht in de smARTbox bezoeken jij en je kinderen de tentoonstelling op een bijzondere manier. Verder zijn er vakantieateliers voor kinderen van 1 tot 12 jaar, artist talks en workshops voor volwassenen.

❧ Fomu | Fotomuseum, Waalsekaai 47, +32 3 242 93 00 ❧ Gesloten op maandag ❧ € 10 / € 7 Gratis met BAroQue FestiVAl cArD ❧ Meer informatie over randactiviteiten op www.fotomuseum.be

p r ogr am m a — e x p o’s

Baroque Book Design 28 sept 2018 — 6 jan 2019 In de 17de eeuw staat Balthasar Moretus aan het hoofd van de Plantijnse drukkerij. De barok bloeit volop en heeft een grote invloed op het uitzicht van het boek van die tijd. Balthasar Moretus gaat vooraanstaande kunstenaars betrekken bij zijn boekontwerp. Zo geeft hij Peter Paul Rubens de opdracht om de illustraties voor zijn nieuwe uitgaven te verzorgen. Waarom deed hij dat? En wie zijn vandaag de dag de vernieuwers in het boekenvak? De tentoonstelling ‘Baroque Book Design’ in het Museum Plantin-Moretus toont de liefde voor het vak van de uitgever. Het is een hommage aan die uitgevers die – vroeger en nu – kunstenaar, drukker en vormgever aansturen tot de creatie van een topproduct. Laat je nog meer aansteken door hun passie in de lezingen, workshops en atelierbezoeken van het museum.

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

extra Mis de ‘Special days’ niet: het openingsweekend met workshops en rondleidingen, Designer’s Day met diverse ontwerpers, Author’s Day met Dirk Imhof en Goran Proot, en ten slotte Collector’s Day met verzamelaars van oude boeken. Redopapers (Starter van het jaar - Unizo) zorgt telkens voor verrassende workshops, je kan je eigen titelpagina ontwerpen of zelf een volledig boekje maken. ❧ Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt 22, +32 3 221 14 50 ❧ Gesloten op maandag en feestdagen ❧ €8/€6 Gratis met BAroQue FestiVAl cArD ❧ Meer informatie over de randactiviteiten op www.museumplantinmoretus.be

Cokeryen – Photo Film Food. Tony Le Duc/Frans Snijders 28 sept 2018 — 13 jan 2019 Tony Le Duc, de bekendste foodfotograaf van België, heeft de eer om als eerste kunstenaar tentoon te stellen in het vernieuwde en uitgebreide Snijders&Rockoxhuis. De keuze voor het voormalige woonhuis van kunstenaar Frans Snijders is geen verrassing. Beide heren, Le Duc als fotograaf vandaag en Snijders als schilder in de 17de eeuw, zijn als geen ander in staat op verrukkelijk barokke wijze voedsel tot kunst te verheffen. Le Duc boort ter inspiratie het 17de-eeuwse kookboek aan van Antonius Magirus, uit de tijd dat men quaeckels, lijstres, vincken ende diergelijcke at. Antwerpse chefs geven aan een aantal van de recepten hun persoonlijke, hedendaagse twist en Le Duc fotografeert het resultaat. Een combinatie om van te watertanden. extra Kinderen zetten hun zintuigen best op scherp tijdens de vakantie. In de keuken en het kinderatelier van het museum krijgt vooral ‘de smaak’ een eigen twist. Daarnaast gaan ze in gesprek met een gids en voeren ze opdrachten uit met als thema ‘eten en drinken’. ❧ Snijders&Rockoxhuis, Keizerstraat 12, +32 3 201 92 50 ❧ Gesloten op maandag en feestdagen ❧ €8/€6 Gratis met BAroQue FestiVAl cArD ❧ Meer informatie over randactiviteiten op www.snijdersrockoxhuis.be

Restaurantactie: een culinaire en creatieve kruisbestuiving! Kijk niet alleen naar de foto’s van Tony Le Duc, maar proef ze ook. Zolang de tentoonstelling loopt, staat bij zo’n vijftien Antwerpse chefs de hedendaagse interpretatie van een recept uit Magirus’ kookboek op het menu. Dat zijn dik drie maanden om met al je zintuigen te genieten van de barokkeuken anno 21ste eeuw. DeelnemenDe chefs: Seppe Nobels (Graanmarkt 13), Johan Segers (‘t Fornuis), Viki Geunes (‘t Zilte), Dennis Broeckx (L’épicerie du Cirque), Bert-Jan Michielsen (The Butcher’s Son), Geert Weyn (Schnitzel), Michael Rewers (Bistro du Nord), Wouter Keersmaekers (De Schone van Boskoop), Davy Schellemans (Veranda), Jöran De Backer (Sir Anthony Van Dijck), Olivier De Vinck (Kommilfoo), Thierry Thys (Nuance) en Frederic Chasto & Adriana Zafiris (Soma) en anderen… ❧ Zie www.antwerpenbarok2018.be voor de volledige lijst.

p r ogr am m a — e x p o’s

MUZIEK Barokmuziek, hedendaagse muziek, muziek voor jong en oud. Muziek in kerken, musea, bibliotheken, boxen, op straat… Solo-optredens, muziek met groot orkest, muziek met kunst, muziek op een nagelnieuw orgel, muziek die je zelf maakt. Laat je wiegen op de klanken van de stad.

Graindelavoix: Outlandish 6 — 8 juli Kunstenaarscollectief graindelavoix is ervan overtuigd dat de barok in Antwerpen vroeger begon dan gedacht, namelijk met de publicatie van ‘Utopia’ van Thomas More in 1516. Graindelavoix presenteert in première een ciné-concert in dé Antwerpse barokkerk bij uitstek: de Sint-Carolus Borromeuskerk. Ze brengen de Utopia van More maar dan met een bizar alternatief scenario, grotendeels gefilmd in Antwerpen en op de Atlantische Oceaan. De protagonisten worden opgevoerd als allegorische figuren, maar dan in de stijl van Laurel en Hardy. Het wordt een soort ‘vrolijke, zotte cinema’ uit de tijd van toen. De livesoundtrack bij de film is de

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

prachtige polyfonie van Thomas More’s tijdgenoten Ashewell en Browne. “Het eerste deel filmden we op de Atlantische Oceaan, in stormachtig weer. Het scheelde niet veel of de volledige cast was verzopen”, zegt Björn Schmelzer van graindelavoix daarover. “Het was haast onmogelijk de boot aan wal te krijgen door de hoge golven.” Een waanzinnig avontuur, met een onvergetelijk ciné-concert als resultaat. ❧ Sint-Carolus Borromeuskerk, Hendrik Conscienceplein 6 ❧ 6, 7 en 8/7 om 22.30 uur ❧ € 15

Barok&roll! Speel mee met de Plutomobiel verschillende data Barok saai? Iets van oude mensen of stoffige kerken? Helemaal niet, het is bling bling tot en met! De Plutomobiel trekt deze zomer naar verschillende pleintjes in Antwerpen voor een flinke dosis Barok&roll. Ben je tussen 6 en 12 jaar? Haal die gouden ketting maar boven en speel, dans en zing mee. Vaders, moeders, vrienden en buren zijn welkom op het concertje. Want ja, samen met drie echte barokmuzikanten geef je een optreden!

Urban Baroque Bowl verschillende data MC, beatboxer en theatermaker Kris Strybos, bij insiders bekend als Scale, is op een missie: hij bouwt een bijzondere installatie waarin iedereen muziek op een nieuwe, meer voelbare manier kan beleven. Zijn inspiratie haalt hij bij de overdaad en heftige emoties van de grote barokmeesters uit de 17de eeuw. Graffitiartiest Bird (Bram De Ceurt) zorgt voor de aankleding van de Urban Baroque Bowl. Kunstminnaar of nieuwsgierige passant: stap de installatie binnen voor een bijzondere muzikale trip. ❧ Verschillende locaties in de stad. Kijk hiervoor op www.antwerpenbarok2018.be ❧ Gratis

❧ Verschillende locaties in de stad. Kijk hiervoor op www.antwerpenbarok2018.be ❧ Gratis

p r ogr am m a — m u z i ek

1618 | BEFORE & BEYOND verschillende data Rubens inspireert aMuz om het zomer- en najaarsprogramma in het teken van ‘Antwerpen Barok 2018’ te plaatsen. Het internationale muziekcentrum heeft in 2018 dan ook heel wat te vieren. Dat doen ze onder de titel ‘1618 | beFore & beYond’. 1618 fungeert als scharniermoment: uit dat jaar dateert de Sint-Augustinuskerk, nu de concertzaal van aMuz. 1618 staat ook voor het muzikale kruispunt tussen de decadentie van de polyfonie en het prille leven van de vroegbarok. Van augustus tot december brengt aMuz vele eeuwen muziekgeschiedenis samen: van oude eenstemmige muziek tot Johann Sebastian Bach, met daartussen onder anderen Hildegard von Bingen, Guillaume de Machaut, Orlandus Lassus en Claudio Monteverdi. Gregoriaanse gezangen, polyfonie, opera, religieuze cantaten, instrumentale muziek: de meest sublieme muziek, door Belgische en buitenlandse topensembles en jong opkomend talent. Naast de gevulde concertkalender zijn er ook heel wat lezingen, voordrachten en een aanbod voor kinderen. ❧ AmuZ, Kammenstraat 81, +32 3 292 36 80 ❧ Ticketprijzen variëren per concert. ❧ Zie www.amuz.be voor het volledige programma van 1618 | BEFORE & BEYOND.

7 concerten uitgelicht

La Pellegrina Scherzi Musicali ‘La Pellegrina’ is de muzikale vertaling van zes allegorische, mythologische taferelen. De intermedii, de muzikale tussenspelen van het stuk zouden geschiedenis maken. Nicolas Achten, zanger en luitist, leidt de bijna vijftig zangers en muzikanten van Scherzi Musicali in een muzikaal verhaal dat de luisteraar van de ene droom in de andere brengt. ❧ 16/8 om 20 uur, AMUZ

Claudio Monteverdi: L’Orfeo I Fagiolini & The English Cornett and Sackbut Ensemble ‘L’Orfeo’ vertelt het verhaal van Orpheus die zijn geliefde bruid Eurydice verliest. Overmand door oneindig verdriet daalt hij af naar de onderwereld om haar terug te halen, maar één moment van twijfel zorgt ervoor dat hij haar voor altijd moet afgeven aan de wereld van de doden. Orpheus wordt heen en weer geslingerd tussen liefde en verlies, door Claudio Monteverdi uitgewerkt in een krachtige emotionele dialoog tussen orkest en zangers. ❧ 26/8 om 20 uur, Bourlaschouwburg

Le haute-contre de Lully & grand orchestre Reinoud Van Mechelen & a nocte temporis Tenor Reinoud Van Mechelen en zijn veertigkoppige barokorkest a nocte temporis selecteerden de mooiste aria’s en instrumentale muziek uit de opera’s van Lully en tijdgenoten. Rode draad is de haute-contre (niet te verwarren met contratenor), een zeldzaam type hoge tenorstem. ❧ 12/10 om 20 uur, AmuZ

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

Folia’s en romanesca’s Jordi Savall & Rolf Lislevand Jordi Savall en Rolf Lislevand zijn al sinds jaar en dag levende legenden in de wereld van de oude muziek. Savall maakte de viola da gamba bekend bij een ruim publiek. De Noorse luitist Lislevand blijft verbazen met zijn technische virtuositeit. In dit concert verkennen ze het onuitputtelijke repertoire voor hun instrumenten, met muziek van Diego Ortiz, Tobias Hume, Marain Marais en de Saint-Colombe (père & fils). ❧ 6/12 om 21 uur, AmuZ

Illustri colleghi da San Marco Oltremontano Heinrich Ignaz Franz von Biber: Rosenkranzsonaten Rachel Podger & friends Rachel Podger speelt een selectie uit een van de meest spraakmakende barokke werken voor viool en basso continuo: de ‘Rozenkranzsonaten’ van Biber. Bijzonder: elke sonate vraagt om een andere stemming (scordatura) van de viool. ❧ 16/11 om 21 uur, AmuZ

Sopraan Sophie Thoen, tenor Vincent Lesage en de muzikanten van Oltremontano voeren je met het programma ‘Illustri colleghi da San Marco’ terug naar de muziek en klanken uit Venetië, in de vroege 17de eeuw de bakermat van de barokmuziek. De vroegbarokke werken van Grandi, Castello, Scarani en Monteverdi verklanken verschillende emoties en vertellen een verhaal dat recht naar het hart gaat. ❧ 9/12 om 15 uur, AmuZ

G.F. Händel: Messiah Academy of Ancient Music ‘Messiah’ was in Händels tijd al een hit. Academy of Ancient Music onder de begeesterende leiding van Richard Egarr beheerst als geen ander ensemble alle aspecten van Messiah: van ontroerend ingetogen tot majestueus en groots. Het imposante interieur van de SintPauluskerk met een van de mooiste verzamelingen barokke schilderijen is het gedroomde decor voor dit concert. ❧ 17/11 om 20 uur, Sint-Pauluskerk

p r ogr am m a — m u z i ek

Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen Koninklijk Conservatorium Antwerpen

Ontwerp: Laetitia Geerts, student Grafisch Ontwerp

ARTICULATE RESEARCH DAYS 2018 ARTICULATE 2018. Alles verandert, niets vergaat 6 sep — 26 okt articulate is een jaarlijks festival voor onderzoek en kunst. articulate 2018 brengt barok niet alleen in de klassieke vorm, maar kneedt en interpreteert muziek, theater, poëzie en beeldende kunst uit die periode. Zowel beginnende als ervaren sprekers, performers en curatoren brengen op verschillende locaties hun versie van barok. Op 30 september komen topmusici en barokspecialisten samen voor de hoogmis van de Vlaamse barokmuziek. Op 25 en 26 oktober komen zowel literatuur als muziek aan bod. Acteur Lucas Vandervorst ontrafelt de invloed van Ovidius op de Antwerpse barokschilders en studenten Acteren brengen een eigen versie van Vondels Lucifer. Op 25 oktober kan je een wereldprimeur meepikken: de Italiaanse componist Paolo Galli schreef in opdracht van het herMeSensemble een volledige nieuwe interpretatie van het traditionele Stabat Mater. Wij zijn alvast heel benieuwd naar deze eigentijdse versie voor viool, altviool, cello, fluit, klarinet, piano, percussie & mezzosopraan gebracht door herMeSensemble i.s.m. deCompagnie. Naar

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

aanleiding van de start van de expo ‘Naughty Kids’ kan je op 6 september in debat gaan met experts over ‘de paradox van punk’. ARTIcUlATe is een organisatie van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen en de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen (AP Hogeschool) in samenwerking met heRmesensemble, Studiecentrum voor Vlaamse Muziek, Onderzoeksgroep lABO XIX-XX, AmUZ, deSingel, Universiteit Antwerpen en KOmAsK. ❧ 30/9 AmuZ, Kammenstraat 81 ❧ 25 – 26/10, wereldpremière nieuwe Stabat Mater-creatie hermesensemble, Koninklijk Conservatorium – deSingel, Desguinlei 25 ❧ 6/9 Koninklijke Academie voor Schone Kunsten – De Lange Zaal, Venusstraat 34b ❧ Meer informatie en tickets over het festival en de nieuwe Stabat Mater-creatie op www.articulateresearchdays.be ❧ Zie ook expo ‘Naughty Kids’, p. 70

Woensdagklanken 2018 | In het spoor van de Duarte’s maandelijks op woensdag (behalve juli en augustus) Op de Meir, net om de hoek bij de familie Rubens, woonden de Duarte’s, een van de meest muzikale families uit het Antwerpen van de 17de eeuw. De Duarte’s hebben joodse wortels, en in een wereld vol religieuze spanningen spreekt muziek een universele taal. In hun stadspaleis geven vader Gaspar en drie dochters regelmatig concerten. Anno 2018 laat het Museum Vleeshuis je kennismaken met de Duarte’s en hun muziek. Jonge, beloftevolle musici en gevestigde waarden nemen ons mee van Antwerpse stadspaleizen naar het Engelse hof, van Hollandse tuinen naar Spaanse kastelen… in het spoor van de Duarte’s. ❧ Museum Vleeshuis, Vleeshouwersstraat 38, +32 3 292 61 01 ❧ €5 ❧ tip : In het Snijders & Rockoxhuis kan je een muziekkamer zoals die van Gaspar Duarte bewonderen. Kijk bij expo ‘Cokeryen’, p. 73

Theater De Spiegel & De Veerman: Curiosa 25 — 26 aug & 3 — 6 jan In de kamer staat een kast. In de kast is een deur. Achter de deur is een schuif. In de schuif zit een doosje. Wat zit er in het doosje? Welkom in de wonderkamer van Curiosa. Hier kunnen kinderen tot drie jaar spelenderwijs de wondere wereld van de barok ontdekken. Dompel je kleintje (en jezelf) onder in een belevingsbad waarin je rariteiten, kunstkasten, tekeningen en muziek kan aanraken, vastnemen, bekijken. En beluisteren. Muzikanten laten je kennismaken met de muziek en de instrumenten uit Rubens’ tijd. Wist je trouwens dat Rubens gek was op curiosa? Hij liet zelfs een aparte kamer bouwen en een tuin aanleggen voor alle spullen die hij meebracht van zijn reizen door Italië, Frankrijk, Spanje en Engeland. ❧ hetpaleis, Theaterplein ❧ 25 – 26/8 om 10, 14 en 16 uur ❧ € 10 / € 5 ❧ DE Studio, Maarschalk Gerardstraat 4 ❧ 3 – 6/1 ❧ Meer details en uren binnenkort op www.antwerpenbarok2018.be

p r ogr am m a — m u z i ek

Natashia Kelly en Brice Soniano 2 sept Een bijzonder samengaan van een zangeres en een contrabassist, die hedendaags met barok verweven. Natashia en Brice nemen de muziek uit de vroege barok als uitgangspunt, met Henry Purcell en Giovanni Pergolesi als inspiratiebronnen. Ze experimenteren met herhalingen, duur, variatie, textuur en klankkleuren tot het geheel poëzie wordt. Het wordt een totaalbeleving waarbij het publiek vrij kan rondlopen en dus niet alleen de muziek maar ook de locatie op zich kan laten inwerken. Natashia Kelly en Brice Soniano geven van 4 augustus tot 1 september al enkele miniconcerten op verschillende locaties. Op 2 september om 11 uur zwaait de prachtige Nottebohmzaal, de pronkzaal van Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, haar deuren open voor dit bijzondere barokconcert. ❧ Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Hendrik Conscienceplein 4, +32 3 338 87 10 ❧ 2/9 om 11 uur ❧ €5 ❧ Andere concertdata op www.antwerpenbarok2018.be

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

Sleep. Max Richter 7 — 8 sept Vanuit je bed een concert meemaken. Dat is al uitzonderlijk. Maar overnachten in de OnzeLieve-Vrouwekathedraal én een concert meemaken, dat is een unicum. Zeker als dat concert maar één keer in ons land wordt opgevoerd. Max Richter componeerde ‘Sleep’ als ‘een persoonlijk wiegelied voor een dolgedraaide wereld’. Voor zijn compositie heeft Max Richter zich laten inspireren door Bachs Goldbergvariaties die naar verluidt gecomponeerd zijn voor de klavecinist van een slapeloze graaf. ‘Sleep’ is een hedendaagse, minimalistische uitwerking van een barok muziekstuk. ‘Sleep’ is ongebruikelijk en groots in zijn opzet. Je bent uitgenodigd om je neer te vleien op veldbedjes en de ogen te sluiten tijdens het acht uur durende concert. ❧ Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Handschoenmarkt ❧ 7 — 8/9, van middernacht tot 8 uur

Sound in Motion presents From Bach To The Future verschillende data Barokmuziek is door de tijden heen geëvolueerd. Deze concertreeks van het productieplatform Sound in Motion toont je op een onderhoudende manier hoe en waarheen barok dan wel evolueert.

16 september. Gedurende drie uur genieten van Bach met Barry Guy, een van de sleutelfiguren uit de Europese vrije improvisatie, en Maya Homburger.

Jordi, Johann & John

23 september. Pools gitarist Raphaël Roginski laat zich live inspireren door Bach, Purcell en Coltrane.

“Wat heeft het onmetelijke genie Johann Sebastian Bach gemeen met de invloedrijke jazzvernieuwer John Coltrane? Bij beide componisten speelt improvisatie een belangrijke rol. Wie denkt dat improvisatie is uitgevonden door jazzmusici, kan wel een lesje in muziekgeschiedenis gebruiken.” Wijze woorden van barokspecialist Jordi Savall, die tonen in welke sterke mate barokmuziek en improvisatie met elkaar zijn verweven. Meteen het perfecte uitgangspunt van de reeks.

30 september. Mary Jane Leach bewerkt Bach en andere barokcomponisten tot muziek voor specifieke ruimtes en instrumenten. 6 oktober. Violiste Aisha Orazbayeva speelt Parmegiani, Bach en Telemann solo en geeft met schrijver en performer Tim Etchells het begrip ‘gesproken woord’ een nieuwe invulling.

Evolutie × 5 De reeks bestaat uit vijf avontuurlijke concerten. Als smaakmaker lees je hier een korte introductie op wat ongetwijfeld onvergetelijke avonden worden. 8 september. Charlemagne Palestine trekt de concertreeks op gang met een uniek beiaardconcert, een tentoonstelling met beeldend werk en een pianoconcert.

❧ Museum Vleeshuis, Vleeshouwersstraat 38, +32 3 292 61 01 ❧ 8, 23, 30/9 en 6/10 om 20 uur, 16/9 om 18 uur ❧ € 15 / € 10 / € 5 in voorverkoop; € 18 / € 13 / € 10 aan de kassa

p r ogr am m a — m u z i ek

Antwerp Symphony Orchestra: Kamermuziekconcert 14 okt Groots in intimiteit. Muzikanten van het Antwerp Symphony Orchestra verlaten hun thuisbasis in de Koningin Elisabethzaal voor een bloedmooie voorstelling in de voormalige barokkerk aMuz. Op het programma: bruisend meets poëtisch met sonates voor hobo en fagot van Händel, Telemann en andere grootmeesters uit de barok. De perfecte manier om het weekend af te sluiten.

RedHerring: Begijnhofconcerten verschillende data Sinds 2014 brengt het RedHerring Baroque Ensemble onder leiding van Patrick Denecker barokconcerten in de intieme setting van de SintCatharinakerk op het Antwerpse Begijnhof. Het topniveau van de uitvoerders en de uitstekende akoestiek staan garant voor een geweldige ervaring, zowel vocaal als instrumentaal. Tijdens het barokfestival staat het programma in het teken van muziek uit de tijd van Rubens. Daarnaast gaat ook een concert door met 17de-eeuwse Engelse muziek gelinkt aan Anthony van Dyck, wiens zussen in het begijnhof woonden. Niet alleen het oor, maar ook het oog wordt verwend. Schilderijen van Jacob Jordaens en de school van Rubens uit de collectie van de Begijnhofkerk worden voorzien van een woordje uitleg. ❧ Sint-Catharinakerk Begijnhof, Rodestraat 39 ❧ 13 — 14/10 om 15 uur. Canzoni Italiani (met Jan Van Elsacker, tenor) ❧ 8 — 9/12 om 15 uur. Van Dyck’s music. Engelse muziek in de oren van Sir Anthony (met Lore Binon, sopraan) ❧ € 20 / € 15

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

❧ AmuZ, Kammenstraat 81 ❧ 14/10 om 15 uur ❧ € 17

Inspeelmoment barokorgel Sint-Norbertuskerk 20 — 21 okt Wie op de Dageraadplaats zijn oren spitst, kan vanaf oktober flarden hemelse muziek uit de Sint-Norbertuskerk horen waaien. De kerk krijgt immers een nieuw orgel in de stijl die Bach het liefst gebruikte. En het wordt indrukwekkend, want het orgel is vier meter breed bij tien meter hoog en wordt afgewerkt met mahonierode beits en bladgoud. Het nieuwe orgel is geïnspireerd op het Noord-Nederlands/Noord-Duitse barokorgel en is perfect voor het spelen van muziek uit de 17de en 18de eeuw, maar ook voor jazz of tango. Kom het vooral met je eigen oren horen. ❧ Sint-Norbertuskerk, Dageraadplaats ❧ 20/10 om 16 uur & 21/10 van 11 tot 18 uur ❧ Gratis

Retteketet Muziekkabinet 24 — 25 nov Dat is de welluidende naam van een tweedaags Festival rond Oude Muziek, waarop je volop kan kennismaken met muziek en muziekinstrumenten uit Rubens’ tijd. Muzikale achtergrond mag, maar is niet nodig. Beginners hebben meteen de handen vol aan een workshop ‘pommers, dulcianen en kromhoorns’. Muzikanten met ervaring kunnen terecht in de masterclass van Kate Clark, specialist op de houten dwarsfluit. Gewoon luisteren kan natuurlijk ook: naar Brusselse muziek uit de 17de eeuw, bijvoorbeeld, zoals die werd gezongen en gespeeld onder familie of in de kroeg. Zelf aan de slag? Speel een stukje op het free podium of zing mee uit het Ierste Muziekboexken van Tielman Susato. Er is ook een Oude Muziek Markt met heel veel moois van instrumentenbouwers, muziek- en boekenwinkels.

Antwerp Symphony Orchestra: Kerstconcert 20 — 22 dec Stel: op een winteravond wandel je in de sneeuw over het Hendrik Conscienceplein, terwijl uit de Sint-Carolus Borromeuskerk hemelse gezangen opstijgen. Dan wil je toch gewoon naar binnen? De kerstconcerten van het Antwerp Symphony Orchestra zorgen ook dit jaar voor heel veel sfeer in de donkere dagen voor Kerstmis. ❧ Sint-Carolus Borromeuskerk, Hendrik Conscienceplein 6 ❧ 20, 21 — 22/12 telkens om 20 uur ❧ € 33 / € 10

❧ Museum Vleeshuis, Vleeshouwersstraat 38 en Sint-Jacobskerk, Lange Nieuwstraat 73 ❧ 24 — 25/11, doorlopend ❧ € 15 / € 5

p r ogr am m a — m u z i ek

THEATER, DANS & MUZIEKTHEATER Grote namen, aanstormend talent en ambitieuze amateurs leven zich uit in de magnifieke wereld van de barok. Barok, dat is veel en luid en expressief. Het zet aan tot nadenken, maar je kan er ook mee lachen. En bovenal moet je genieten, heel hard genieten!

De Kleine Expeditie: B’rok d’Anvers verschillende data Een geheim genootschap wil van Antwerpen de meest barokke stad ter wereld maken. Ze nemen je mee op sleeptouw en tonen je de stad door een barokke bril. Samen met de leden van het Groot Barokkiaans Genootschap wandel je door de stad en kom je meer te weten over het Genootschap en hun plannen: iedereen barok! Gaandeweg kom je in contact met hun uitgebreide netwerk. Je wordt medeplichtig aan kleine en grote acties op pleinen en straten. Ze zorgen ervoor dat je barok omhelst en nooit meer wil loslaten. Treed toe tot dit gezelschap van barokke rebellen of rebelse barokkers. B’rok d’Anvers is theater en wandeling in één van De Kleine Expeditie. Wie graag en vaak door Antwerpen wandelt, kent hen nog van andere theatrale wandelingen, zoals de nocturnes in de Zoo, de voorstellingen op Wintervuur of de wandelingen in het Schoonselhof. ❧ 2 — 3/6, 5— 8/7, 12 — 15/7, 19 — 22/7, 26 — 29/7 ❧ Voorstellingen om 10, 10.30, 11, 13.30, 14, 14.30, 15, 15.30 uur ❧ Duur: 90 minuten ❧ € 10 ❧ In het Nederlands. Engels op aanvraag

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

Theater FroeFroe: Tropoi XXL verschillende data “Meester”, vraagt een klein jongetje, “hoe komt het dat mensen blij of triest worden door muziek?” Alchemist Castiglio heeft begot geen idee, maar is vastbesloten de geheime taal van muziek te ontdekken en zo iedereen gelukkig te maken. Het beroemde figurentheater FroeFroe speelt een voorstelling over de kracht en magie van muziek. Geïnspireerd op het boek ‘Melodieën’ van H. Krausser (de ‘Duitse Umberto Eco’), maar ingevuld met die onnavolgbare, zeg maar magische, FroeFroe-touch: een harmonisch samengaan van acteurs, ontroerend mooie of waanzinnige poppen en livemuziek die keer op keer voor poëtisch vuurwerk zorgt. ‘Tropoi’ werd al uitgebreid bejubeld door de verzamelde pers en is stilaan aan zijn laatste voorstellingen toe. Vooral niet laten liggen.

Muziektheater Transparant: Les Indes galantes

❧ Blikjesfabriek Hoboken, hoek Lage Weg/Krugerstraat ❧ 7 — 8/9, 13 — 16/9, 20 — 23/9 om 20 uur ❧ € 16 / € 12 / € 10

18 — 19 aug Les Indes galantes, van Jean-Philippe Rameau, was van het prille begin een gigantisch succes. Tussen de première in 1735 en 1772 werd deze barokopera maar liefst 320 keer opgevoerd in de Parijse opera. Nu laat Muziektheater Transparant, in het kader van het tranSlab project, jong aanstormend zang-, dansen muzikaal talent op de productie los. In vier verschillende verhalen, vier ‘entrees’, keren thema’s als liefde en exotisme terug. Dans is daarbij even belangrijk als zang en muziek. ❧ Theaterstudio deSingel, Desguinlei 25, ❧ 18/8 om 20 uur, 19/8 om 15 uur ❧ € 15 / € 12 / € 8

pr o g r a mm a — t heat er, d an s & m u z i ek t h eat er

B.O.X & MartHa!tentatief: Lulletje verschillende data ‘Lulletje’ is een theatraal concert over liefde en angst in onzekere tijden. Een triestig maar hoopvol verhaal met troostende muziek. Johan Petit (MartHa!tentatief) en Pieter Theuns (B.O.X) proberen de knopen van onze tijd te ontwarren. De wereld ligt aan onze voeten. Alles is mogelijk. Willen is kunnen. Maar wat doen we met de prutsers en de sukkelaars? Klinkt ernstig allemaal, maar wie Petit kent, weet dat er gelachen mag worden.

Virtuoze Petit Meesterverteller, het is niemand zo op het lijf geschreven als Johan Petit. Hij maakt voorstellingen onder de vlag van het MartHa!tentatief, een toneelgezelschap dat al jaar en dag rond stedelijke thema’s werkt, met toegankelijke en vaak feestelijke voorstellingen als eindresultaat.

Oud en nieuw Pieter Theuns zorgt samen met Jutta Troch en Jon Birdsong voor de muziek. Theuns is het

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

opperhoofd van Baroque Orchestration X, een collectief dat hedendaagse muziek vermengt met de klankrijkdom van de barok. Met behulp van klassieke instrumenten slopen ze de geluidsmuren tussen oud en nieuw, pop en klassiek, lokaal en internationaal.

Unieke samenwerking Speciaal voor ‘Antwerpen Barok 2018’ sloegen B.O.X en MartHa!tentatief de handen in elkaar om ‘Lulletje’ te maken. Vanaf september gaan ze op tournee langs de Antwerpse cultuurcentra. De verrassend moderne klankkleuren van B.O.X en de tijdloze vertelling van Johan Petit beloven prachtige avonden op te leveren waarbij oud en nieuw versmelten tot hier en nu. ❧ Op verschillende locaties in de stad ❧ Kijk op www.antwerpenbarok2018.be voor ticketprijzen en de volledige speellijst.

Thomas Verstraeten: De parade van mannen, vrouwen en diegenen die vanuit de verte op vliegen lijken – deel 2 Fameus: Gigue!

7 — 23 okt In mei 2017 trok een bonte verzameling van 1000 Antwerpenaren op in een bonte stoet. Politieagenten en brandweermannen, skaters en cricketspelers, mensen met een Aldi-tas en vrouwen op mannenfietsen… ‘De parade’ was een eenmalige performance van kunstenaar en theatermaker Thomas Verstraeten. Zijn manier om orde te brengen in de chaos van de straat, de stad en de steeds complexere wereld. Een jaar na datum gaat Verstraeten aan de slag met de enorme verzameling videobeelden die tijdens de parade gefilmd zijn. Op drie grote schermen presenteert hij het resultaat van zijn montage. Gerenommeerd geluidskunstenaar Senjan Jansen maakt een bezwerend klankdecor bij de video-installatie. ❧ ❧ ❧ ❧

Cruise Terminal, Ernest Van Dijckkaai/Steenplein Gesloten op maandag Gratis Officiële opening op 6/10 om 19 uur

verschillende data Als je van dansen houdt, lees dan snel voort. Fameus, een organisatie met een groot hart voor de amateurkunsten, heeft grootse plannen dit barokfestival. In hun nieuwe productie ‘Gigue!’ zoeken ze vanuit verschillende dansstijlen naar een hedendaagse invulling van het concept ‘barok’. Daarvoor zoekt Fameus amateurdansers van alle leeftijden (15+) en dansstijlen om dit avontuur aan te gaan. Op 10 en 11 november en van 16 tot 18 november gaan twee intensieve bootcamps door. Onder professionele begeleiding worden de dansers klaargestoomd voor het toonmoment voor het grote publiek op 18 november. De jongeren van naaiatelier letStof zorgen voor de kostuums en rekwisieten. Fameus bewees met ‘Matching Bodies’ (2016) en ‘Shaken not Stirred’ (2017) al dat ze in staat zijn indrukwekkende dansprojecten op poten te zetten en te coachen. ❧ Het Oude Badhuis, Stuivenbergplein ❧ Inschrijven kan gratis van 4/6 tot 15/9 via www.fameus.be. ❧ Toonmoment 18/11 €4/€2 ❧ Voor de juiste aanvangsuren van het toonmoment zie www.fameus.be.

pr o g r a mm a — t heat er, d an s & m u z i ek t h eat er

Muziektheater Transparant: Earth Diver 11 — 14 okt ‘Earth Diver’ spreekt al je zintuigen aan. Een koor te midden van een imposant decor, indrukwekkende filmbeelden op grote schermen, een bezwerende performer en muziek waarin hemelse hoop en aardse rebellie weerklinken. Samen vormen ze een indrukwekkende voorstelling van regisseur Wouter Van Looy over een maatschappij in crisis. Als publiek zit je tussen mijnlampjes en rond een kubusvormige steiger. Het lijkt alsof je op de bodem van de mijn zit waar kunstenaar Wim Catrysse filmde. De beelden van de mijn – een Russische mijn op Noors grondgebied die enkel uit strategische overwegingen wordt opengehouden – zijn van een buitenaardse schoonheid.

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

De liederen van Heinrich Schütz, die van God hoop en verlossing verwacht, worden zo mooi uitgevoerd door het uitmuntende ChorWerk Ruhr, dat ze je omhullen als een warm deken. De film krijgt van componist Nicolaus Brass een even bevreemdende als indringende soundtrack mee. In het centrum van de opstelling fluistert/schreeuwt/ zingt/vertelt stemkunstenaar Phil Minton een beklijvend gedicht over verlies en onthechting... De boodschap is scherp, de boodschap komt aan. Een coproductie met deSingel. ❧ Voormalige Electrabelsite/Interescaut Alexander Wuststraat 2, Schelle ❧ 11, 12, 13/10 om 20 uur, 14/10 om 15 uur ❧ € 25 / € 20 / € 8

Toneelhuis/FC Bergman: Het land Nod 25 — 28 okt ‘Het land Nod’ verwijst naar de plek waar Kaïn werd verbannen nadat hij zijn broer Abel had vermoord, het land waar doelloosheid heerst, ver van Eden. FC Bergman liet zich voor dit stuk inspireren door de majestueuze Rubenszaal van het Antwerpse Koninklijke Museum voor Schone Kunsten. Sinds de verbouwingen van het museum is die ook veranderd in een soort niemandsland. In een levensgrote kopie van de Rubenszaal als decor ontvouwt zich een poëtische, soms dramatische en af toe hilarische parade van personages die troost en afleiding vinden tussen de vijftien meest indrukwekkende meesterwerken van Rubens. FC Bergman maakt een woordeloze voorstelling

die gaat over de geschiedenis van de Rubenszaal, zijn werken en de mens die troost en bescherming zoekt in het museum. Beschut voor alle gevaren van buitenaf zit het publiek mee in het decor. In een mix van poëzie, slapstick en een knipoog naar Godards Bande à part, is de Rubenszaal voor even een schuilplaats, een adempauze voor de wereld daarbuiten. Een coproductie met Toneelhuis. ❧ Voormalige Electrabelsite/Interescaut Alexander Wuststraat 2, Schelle ❧ 25, 26, 27, 28/10 telkens om 20 uur ❧ € 25 / € 20 / € 8

pr o g r a mm a — t heat er, d an s & m u z i ek t h eat er

tg stAn, de koe & Maatschappij Discordia: Atelier 18 — 21 okt & 24 — 27 okt In 2001 onderzochten Matthias de Koning, Damiaan De Schrijver en Peter Van den Eede het ‘toneelspelersvak’. Nu – net op tijd voor het barokfestival – denken ze na over de kunstenaar. En over de plek waar het werk van de kunstenaar ontstaat. Het atelier. Ze vertrekken van een ‘blank canvas’, een leeg vertrek. Dat met baldadig gebruik van rijke en weelderige materialen uitgroeit tot een nogal overdadig, apocalyptisch tableau. Net als de barokschilder maken de spelers gebruik van dramatische effecten en een wervelwind aan emoties en beweging. Ze tronen je mee op een memorabele esthetische expeditie waaraan geen ontsnappen mogelijk is. ❧ Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Mutsaardstraat 31 ❧ 18 — 21/10, 24 — 27/10 om 20 uur ❧ € 16 / € 8

Zonzo Compagnie & Ictus: Le grand ballet 1 nov 1715. Hofcomponist Marin Marais stelt zijn nieuw werk voor viola da gamba en continuo aan de Zonnekoning voor. En dan gebeurt iets raars. Het koninklijke lijf maakt moves. De hofhouding, kwestie van beleefd te blijven, imiteert de vorst nauwgezet. Koning en volgelingen creeren een eigen choreografie. Ze gaan helemaal loos en de muzikanten moeten noodgedwongen hun tempo volgen. De geboorte van ongehoorde muziek, met dank aan de wisselwerking tussen muzikanten en publiek. 2018. Zonzo Compagnie & Ictus Ensemble gaan in zee met hedendaagse componist Frédéric Verrières. Die blaast het stof van Marin Marais’ partituur en geeft er een moderne twist aan. Le grand ballet wordt een pittig feestje met een duet van viola da gamba en elektrische gitaar. Shake those hoepelrokken! ‘Le grand ballet’ maakt deel uit van het BIG BAnG Festival. ❧ deSingel, Desguinlei 25 ❧ €7/€5 ❧ Meer praktische info volgt op www.antwerpenbarok2018.be

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

KunstZ & Fameus: Stadsparadijzen 22 — 23 dec

De Bronstige Bazooka’s: Lucifer 22 nov Michaël Brijs, Andy Fierens en Thomas De Prins maken met ‘Lucifer’ een eigentijds oratorium. Dat is een vocaal werk met een spirituele inhoud, zonder decor en acteurs, een vorm die opgang maakte in de barokperiode. Het verhaal is o.a. geïnspireerd op het gelijknamige theaterstuk van barokauteur Vondel. De opstandige engel Lucifer wordt na een hevige strijd verstoten uit de hemel en belandt op aarde. Het centrale thema van de vlucht, en de figuur van de banneling, is dan ook brandend actueel. Wereldwijd zijn mensen op zoek naar een nieuwe thuis. ‘Lucifer’ wordt een eclectische luisterervaring die barokke elementen combineert met mystiek, suspense, humor en surrealisme. Het verhaal wordt gezongen door het koor De Bronstige Bazooka’s. Ze worden bijgestaan door een vierkoppig instrumentaal ensemble, een verteller en twee vocale solisten.

‘Stadsparadijzen’ is het artistieke antwoord van een jong, divers gezelschap op de uitdagingen van een veeleisende stad. ‘Stadsparadijzen’ verwondert zich over ontmoetingen in de stad tussen mensen van diverse pluimage. Het dierenrijk wordt een metafoor voor allerlei beschouwingen rond de urban jungle, waar mensen bezig zijn met het verdedigen, uitbreiden en betwisten van territoria. De fabels van Jean De La Fontaine, ‘Het Aards Paradijs met de zondeval van Adam en Eva’ van Peter Paul Rubens en het werk van Marie-Jo Lafontaine vormen de inspiratiebronnen. ‘Stadsparadijzen’ is een dynamische voorstelling met livemuziek, zang, dans, theater en videoprojecties. Een productie van kunstZ in samenwerking met Marie-Jo Lafontaine, Kopspel, OOsTnATIe en Fameus. ❧ Zaal Athena, Koninklijk Atheneum Antwerpen Franklin Rooseveltplaats 11 ❧ 22 — 23/12 om 20.30 uur ❧ € 10 / € 8

Een samenwerking met kunstZ, Fameus en Arenberg. ❧ AmuZ, Kammenstraat 81 ❧ 22/11 om 20.30 uur ❧ € 12 (in voorverkoop) / € 14 (aan de kassa)

pr o g r a mm a — t heat er, d an s & m u z i ek t h eat er

WANDELINGEN Drie wandelingen met barok als thema. En toch met een heel andere insteek. Het toont aan hoe rijk en divers het barokke erfgoed in de stad is. Je krijgt inzicht in het leven van Rubens, bezoekt de mooiste gebouwen van Antwerpen en leert de stad door een barokbril te bekijken.

Rubens achterna: een biografische ontdekkingstocht 1 juni — 31 okt Rubens bracht niet alleen tijd door in zijn kunstenaarswoning en atelier. De meester is in Antwerpen ook heel aanwezig in verschillende monumentale kerken. Zo leerde hij zijn stiel in de Sint-Andrieskerk, was hij architect van de Sint-Carolus Borromeuskerk en ligt hij begraven in de Sint-Jacobskerk. Een ervaren gids geeft tekst en uitleg bij de belangrijkste fases – zowel professioneel als privé – in het leven van de grote barokschilder. Je kan kiezen uit twee routes voor deze biografische ontdekkingstocht. ‘Rubens’

groei’ start in de Sint-Andrieskerk, houdt halt in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal en eindigt in de Sint-Carolus Borromeuskerk. ‘Rubens’ bloei’ doet achtereenvolgens de Sint-Pauluskerk, de kathedraal en de Sint-Jacobskerk aan. ❧ € 105 voor de gids + toegang tot de kerken ❧ Duur 3 uur, maximum 20 deelnemers ❧ De wandeling is ook beschikbaar in de Antwerp Museum App. ❧ Zie ook Barok in situ, p. 96

reserVeer een GiDs ViA WWW.AntWerpenBArok2018.Be

Barok beroert 1 juni — 31 dec Antwerpen is dé barokhoofdstad van de Lage Landen. Je vindt er barok in het straatbeeld en in rijke interieurs. Gulzig, verrassend, uitbundig, theatraal. ‘Barok beroert’ is de ideale introductie voor een groepsbezoek aan het stadsfestival ‘Antwerpen Barok 2018’. Je gids schetst de rijke geschiedenis van imponerende gevels, prachtige poorten en rijkelijk versierde beelden in leuke anekdotes. Het bezoek blijft niet beperkt tot ‘oude kost’. Ook de hedendaagse barok krijgt de aandacht die het verdient. Maak kennis met de kleurrijkste muurschilderingen in de stad. En je krijgt alle info die je wenst over alle evenementen (nu en in de toekomst) die Antwerpen als barokstad laten schitteren. ❧ € 75 voor de gids ❧ Duur 2 uur, maximum 20 deelnemers

Baroque Shock – a limited edition 9 juli — 13 dec Deze groepswandeling verbindt de twee mooiste barokkerken van Antwerpen met elkaar: Sint-Carolus Borromeus en de voormalige SintAugustinuskerk, die nu muziekcentrum aMuz huisvest. Al wandelend ervaar je hoe barok nog eeuwenlang bleef en blijft nazinderen in de stad. Dat merk je aan prachtige gevels in weelderige rococo, pralende neobarok en imponerende Beaux-Arts. Als kers op de taart: een exclusief bezoek aan muziekcentrum aMuz, voor een confrontatie met Jan Fabres nieuwste werk. Fabre creëerde drie nieuwe panelen voor de altaarstukken van Peter Paul Rubens, Jacob Jordaens en Anthony van Dyck die ooit de kerk sierden. ❧ € 75 voor de gids ❧ Duur 2 uur, maximum 20 deelnemers

p rogr am m a — Wan d eli n gen

BAROK IN DE STAD In de hele stad gaan kunstenaars en bewoners aan de slag met barok. Of worden bewoners – net als de burgerij uit de 17de eeuw – opdrachtgever van kunstenaars. De originele meesters krijgen aandacht in de monumentale kerken van Antwerpen.

Barok in situ doorlopend vanaf 1 juni Antwerpen telt vijf kerken waar barok en de leefwereld van Rubens volop aanwezig zijn. De Sint-Andrieskerk, Sint-Pauluskerk, Sint-Carolus Borromeuskerk, Sint-Jacobskerk en de OnzeLieve-Vrouwekathedraal vormen samen een ongeevenaard geheel van schone kunsten, inspiratie en verwondering. Naast levendige parochiekerken zijn deze vijf kerken schatkamers van kunst en cultuurhistorisch erfgoed. Unieke getuigen van de barok in de Zuidelijke Nederlanden van het eind van de 16de tot het begin van de 18de eeuw. Wandel je deze in hoofdzaak gotische kerkgebouwen binnen dan tref je een onuitputtelijke schat van beeldende kunst in barokstijl aan. Anders dan musea zijn het niet zomaar verzamelplaatsen van kunstwerken, maar plekken waar meesterwerken te bewonderen zijn op de plaats waarvoor ze eeuwen geleden werden besteld en ontworpen. Voor wie meer wil weten over Peter Paul Rubens en zijn artistieke erfenis is een bezoek aan deze kerken een must. extra Een bezoekersgids maakt je wegwijs in de barokke interieurs van de monumentale kerken. Elk van de vijf kerken wordt in haar 17de-eeuwse context geplaatst en enkele barokke kunstwerken worden in de kijker gezet. Dankzij doe-blaadjes kunnen kinderen samen met hun familie dit erfgoed op een speelse manier ontdekken.

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

tiP Op zaterdag 11 augustus, tijdens de ‘Nacht van de Kerken’ kan je in de Sint-Carolus Borromeuskerk een uniek schouwspel bijwonen. In minder dan een kwartier tijd wordt het schilderij in het hoofdaltaar gewisseld. Dat gebeurt nog altijd met een katrolsysteem dat de jezuïeten 400 jaar geleden bedachten. ONZE-LIEVE-VROUWEKATHEDRAAL

Handschoenmarkt, € 6 / € 4 Gratis met baroque FeStival card SINT-CAROLUS BORROMEUSKERK

Hendrik Conscienceplein 6, gratis SINT-ANDRIESKERK

Waaistraat 5, gratis SINT-JACOBSKERK

Lange Nieuwstraat 73–75, gratis SINT-PAULUSKERK

Veemarkt 14, € 2 / € 1 Gratis met baroque FeStival card ❧ Download de gratis wandeling ‘Rubens achterna’ via de Antwerp Museum App. ❧ Bezoekersgids en doeblaadjes zijn gratis ❧ Zie ook bij expo ‘Diasporalia’, p. 70 ❧ Zie ook bij Max Richter, p. 80 ❧ Voor openingsuren en meer informatie over de randactiviteiten: www.antwerpenbarok2018.be

p rogr am m a â&#x20AC;&#x201D; b arok i n d e s tad

Baroque Next Generation verschillende data In cultuurcentra, culturele ontmoetingscentra en bibliotheken gaan kunstenaars en buurtbewoners aan de slag met de erfenis van Peter Paul Rubens. Samen ontdekken ze wat barok vandaag voor hen betekent.

Samen-weven

Baroque Murals doorlopend vanaf 1 juni 4 kunstenaars. 4 stijlen. 4 barokmotieven. 4 muurschilderingen. Graffitikunstenaar Yvon Tordoir en zijn collega’s geven Antwerpse muren een moderne en toch barokke make-over. Astro (Parijs) maakt veel gebruik van trompe-l’oeil. Bij Smug (Glasgow) komen vaak barokke thema’s voor als ‘dood’, ‘vergankelijkheid’ en ‘overdaad’. Het werk van El Mac uit Los Angeles kent een unieke rasterstructuur. Met lijnen gaat hij de strijd aan tussen licht en donker, zoals je ook bij Rembrandt ziet. En Tordoir? Hij gebruikt graag kalligrafische en figuratieve motieven zoals je die ook in 17de-eeuwse boeken vindt. De werken zijn vanaf begin juni zichtbaar voor het publiek. ❧ In de Antwerpse binnenstad ❧ Download de Antwerp Museum App voor meer info over de muurschilderingen. ❧ Gratis

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

In ontmoetingscentrum Merksemdok begeleidt kunstenaar Klaas Rommelaere van juni tot december 2018 wekelijks een handwerkatelier met Merksemse vrouwen. Terwijl de dames borduren, weven, knopen... geeft Rommelaere hen een stoomcursus barok. Het resultaat is een wandtapijt vol symbolen, kleuren en texturen eigen aan de cultuur van de vrouwen. Dit werk zal tentoongesteld worden tijdens de heropening van Merksemdok in september. ❧ Wekelijks atelier op donderdag van 13 — 15.30 uur ❧ Voorstelling tijdens heropening OC Merksemdok in september ❧ www.ccmerksem.be

Hof van Ursel | atelier voor hedendaagse barok Het Hof van Ursel in Ekeren was een buitenverblijf van Rubens, waar hij met familie en vrienden vaak verbleef. Met een knipoog naar het atelier van Rubens worden hedendaagse kunstenaars uitgenodigd om in het park en kasteel te komen werken rond het thema ‘barok’. Net als in het atelier van Rubens begeleiden enkele gevestigde waarden jong aanstormend talent. Het resultaat wordt voorgesteld tijdens de Kasteelfeesten en later in de tentoonstelling ‘Barok Vandaag!’. ❧ Kasteelfeesten, 22/9 ❧ Expo ‘Barok Vandaag!’ in Hof De Bist, 5 — 21/10 ❧ Rubens inspireert tot heel wat activiteiten in het najaar. Neem een kijkje op www.252cc.be

Expo 2018 verschillende data Buurtbewoners gingen op zoek naar een nieuw kunstwerk voor de vijf wijken in Antwerpen met postcode 2018. Zo werden ze opdrachtgever van de kunstenaar, net zoals de burgerij uit de 17de eeuw. Kunstenaars Nick Hullegie, Bram Van Meervelde, Gerard Herman en Mark Pozlep maken nieuw werk voor vier wijken. De vijfde wijk, Markgrave, gaat zelf aan de slag. Daar maken kinderen, senioren en mensen met een visuele beperking samen een kunstwerk. In de loop van dit jaar worden alle kunstwerken feestelijk gepresenteerd.

Barok? Barucca! Jongeren en barok: cultuurcentrum De Kern in Wilrijk is benieuwd wat dat geeft. Fotografe Debby Huysmans werkt samen met jongeren rond typische barokthema’s zoals het portret, de vanitas en de figuurstudie. Verwacht je aan muren vol foto’s, helemaal in de stijl van de kunstkamers van weleer.

❧ Op verschillende locaties in Antwerpen ❧ Praktische info en details op www.expo2018.be

❧ Op verschillende locaties in Wilrijk ❧ November 2018 ❧ Praktische info en details op www.ccmerksem.be

p rogr am m a — b arok i n d e s tad

LEZINGEN Wie interesse heeft in Rubens en barok, wordt verwend met tentoonstellingen, wandelingen en voorstellingen. Wil je nog dieper ingaan op het belang van barokkunstenaars toen en nu, schrijf je dan in voor een lezing van het Amarant of Rubenianum.

Amarant: Barok Rocks verschillende data Amarant heeft een rijk aanbod aan lezingen, vaak in combinatie met museum- of atelierbezoeken. Onze vijf suggesties. 10 juni: Fabienne De Meulemeester leidt je rond in de expo ‘Michaelina’, de eerste overzichtstentoonstelling van deze fascinerende kunstenares. 16 juni: Koenraad Jonckheere neemt je in zijn lezing ‘Het atelier in de 17de eeuw en nu’ mee naar het kunstenaarsatelier anno 1650. Nadien wordt er een bezoek gebracht aan het hedendaagse atelier van Cindy Wright.

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

21 juni: ‘Hedendaagse kunst en barok’ is een kennismaking met werk van kunstenaars die zich rechtstreeks laten inspireren door barokke meesters en met actueel werk met typisch barokke kenmerken. Spreker: Inge Van Reeth. 23 juni: Bezoek aan de tentoonstelling ‘Sanguine | Bloedrood’. Gids Inge Van Reeth gaat dieper in op de linken tussen historische en hedendaagse kunst. 20 & 21 augustus: Docente Kathleen Joris toont je hoe veelzijdig Rubens als kunstenaar was. Van grote opdrachten voor vorsten tot intieme portretten van zijn familie en prachtige landschappen die hij op het einde van zijn leven schilderde.

Rubenianum verschillende data Het Rubenianum is hét expertisecentrum van de Vlaamse kunst van de 16de en 17de eeuw. Experten nemen je in hun lezingen met veel plezier en toewijding mee naar de wereld van Rubens en zijn tijdgenoten. Rubens and Society, Then and Now: lezingen op donderdagavond om 20 uur. Abigail Newman bespreekt de wereld van Rubens in thema’s als ‘communicatie’, ‘wereldliteratuur’, ‘diplomatie’… en vergelijkt die met de wereld vandaag.

21 oktober. Theodoor van Loon liet zich in de Zuidelijke Nederlanden verregaand beïnvloeden door Caravaggio. Spreker: Sabine van Sprang. 16 december. Victor Wolfvoet, een van de trouwste volgelingen van Rubens, treedt uit de schaduw van de meester. Spreker: Bert Schepers. ❧ Rubenianum, Kolveniersstraat 20 +32 3 201 15 77 ❧ €5

Rubenianum Lectures 2018: lezingen op zondagochtend om 11 uur over de Antwerpse Academie en de tijdgenoten van Rubens. 24 juni. Kunsthistorica en curator Katlijne Van der Stighelen (her)ontdekte Michaelina. Ze vertelt je alles over deze belangrijke kunstenares.

p r ogr am m a — l ez i n gen

FEEST & FESTIVAL Zet je bescheidenheid opzij en geef je over aan vurige feestjes en bijzondere festivals. Want ook dat is barok. En ook dat is Antwerpen: chic en ongepolijst tegelijk, historisch en eigentijds, wereldstad en metropool op zakformaat.

Festival Royal 31 aug — 2 sept

Het De Coninckplein verwelkomt drie dagen lang een uitbundig feest. Bibliotheek Permeke nodigt uit met beeld, woord en muziek, geuren en kleuren, smaak en vermaak. Het feest begint op vrijdag met de inhuldiging van een graffitimuur. Lokaal talent brengt met Youth Zone een kruising van urban dance, poetryslam en barokke muziek. In bibliotheek Permeke scherpt de fototentoonstelling van Tony Le Duc, ‘Family Tables’, de appetijt aan. Als muzikale afsluiter bouwen B.O.X featuring Brihang & Tsar B een barok feestje. Zaterdagnamiddag brengen Behoud de Begeerte en Permeke hedendaagse barokmuziek en een hommage aan barokke schrijvers. Diner Royal verwent lekkerbekken met een zevengangenmenu waarin je alle hoeken van de wereld proeft. Bouw mee een stevig feestje op het gemaskerde Bal Royal. Zondag is familiedag. Onder meer Sinjor Circo strijkt neer op het plein met Poly. Theatergezelschap bunk maakt circustheater met een nostalgisch, poëtisch tintje. Het feestweekend sluit af met de filmpremière van ‘De Man die zijn snor in brand stak’, een film over schrijver jMh Berckmans. ❧ In en rond bibliotheek Permeke, De Coninckplein ❧ Vrijdag en zondag gratis Zaterdag: € 15 / € 13 ❧ Inschrijven voor het diner via www.permeke.org ❧ Praktische informatie op www.antwerpenbarok2018.be

100

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

Leave Us At Dawn × This is Antwerp. This is Baroque Leave Us At Dawn bewijst dat barok nog altijd door de aders van de Antwerpse clubscene stroomt. Hun stadsbal belooft een prestigieus feest te worden! Van hiphop, jazz, contemporary dance, cocktail culture, fashion, photography, drag-queen culture tot diepe underground. Allemaal hebben ze één ding gemeen: een barokke overdaad in vorm en inhoud. Een once in a lifetime ervaring die aanhoudt tot het ochtendblauw. ❧ Datum, locatie, line-up en meer praktische details volgen op www.antwerpenbarok2018.be

Game of Tones Festival 15 — 17 nov Het muziekfestival ‘Game of Tones’ slaat een brug tussen klanken uit de klassieke en elektronische muziek. De muzikanten werken met lange, zich herhalende melodieën, eerder dan met strofes of refreinen. Het is een muziekspel waarbij je kan zitten, luisteren en je gedachten de vrije loop laten. ‘Game of Tones’ vindt plaats in de Sint-Willibrorduskerk, onder het toeziend oog van Sint-Willibrordus, geschilderd door – wie dacht je? - Peter Paul Rubens. Met afterparty in de Pekfabriek! ❧ ❧ ❧ ❧

Sint-Willibrorduskerk, Kerkstraat 89 15 — 17/11 vanaf 20 uur € 21 Afterparty op 17/11 in de Pekfabriek, Kattenberg 93

15 + 16 + 17 november 2018

Sint - Willibrorduskerk Antwerpen

p r ogr am m a — fees t & f es t i val

101

Baroque Is Not Dead! 24 nov Antwerpen viert één avond en nacht lang de PunkBarok. Met de P van pracht en praal, de B van baldadig en brutaal. Muziek, dans, performance en taal kronkelen door elkaar tijdens dit festival, geïnspireerd op de barokke levenslust. Het Poëziebordeel brengt poëzie op zijn zwoelst. In gedempt licht, vanop sofa’s en chaise longues, strelen de dichters van lichte zeden je met fluwelen woorden. In een ontmoeting met stoute alter ego’s van bekende dichters kom je gegarandeerd poëtisch aan je trekken. In Fatena’s Poëziesalon selecteert gastvrouw en dichteres Fatena Al Ghorra barokke gedichten uit binnen- en buitenland. Maak kennis met de prachtige verzen van Vlaamse en Arabische dichters. Hedendaagse muziekacts brengen interpretaties van barokke klassiekers en klassieke muzikanten

102

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

brengen tegendraadse barokcovers van popsongs. Mauro Pawlowski en Louis Van Der Waal creëren samen met muzikanten, acteurs en performers een punky postbarok universum vol onrust en dramatiek. Dansers gehuld in gouden bodypaint voeren choreografieën uit geïnspireerd op barokke kunstwerken. En het blijft niet bij kijken: tijdens het Bal Baroque leert de ceremoniemeester je de moves, daarna gaan alle benen los. Van koordans tot krumping, de dansvloer is jouw canvas. ❧ DE Studio Maarschalk Gerardstraat 4 ❧ 24/11, vanaf 20 uur ❧ www.destudio.be

Doe je voordeel met de

Baroque Festival Card 25 euro gratis toegang tot het Rubenshuis, alle expoâ&#x20AC;&#x2122;s van Antwerpen Barok 2018, Onze-Lieve-Vrouwekathedraal en Sint-Pauluskerk met handig gidsje en stadsplan 48 uur geldig Te koop in het Rubenshuis, bezoekerscentrum Centraal Station en Grote Markt

p r ogr am m a â&#x20AC;&#x201D; fees t & f es t i val

103

RUBENS INSPIREERT

ANTWERPSE AMBACHTSLUI

Rubens inspireert tot vandaag niet alleen nieuwe generaties kunstenaars, maar ook Antwerpenaars die oude ambachten vernieuwen. Bakkers, beenhouwers, kaasmakers, brouwers, koffie- en theespecialisten, distillateurs, chocolatiers en koekjesmakers brengen met heel veel goesting speciale edities van hun producten op de markt. Een overzicht.

104

Gouden combinatie (1) Joie de vivre is genieten van een goed glas bier met goeie kaas en charcuterie erbij. En daar weten ze in de Antwerpse Stadsbrouwerij De Koninck alles van. Voor het barokfestival ontwerpen ze een nieuw glas en aangepaste feestverpakking voor hun Tripel d’Anvers, een rondborstige tripel met eigenzinnig Antwerps accent. Kaasspecialist Van Tricht, die in de voormalige bottelarij van De Koninck nu zijn kazen laat rijpen, ontwikkelt een kaasbolletje dat perfect bij de Tripel d’Anvers past. The Butcher’s Store, nog een buur van De Koninck, zorgt voor een barok bierworstje. Je smaakexplosie compleet maken? Koop dan het barokbrood van Bakkerij Goossens, de kleinste en bekendste bakkerij van ’t stad. Zal het even legendarisch smaken als hun roggeverdommeke?

TWERP

BAR BAROK CITY BREWERY

Gouden combinatie (2) LuLin Teas liet zich door bloemenstillevens uit de barok inspireren om een nieuwe melange bloementhee samen te stellen. LuLin Teas staat voor ethische, 100% natuurlijke, handgeplukte en artisanale theesoorten. Voor het koekje bij de thee zorgt Philip’s Biscuits. Zij zorgen voor een bijzondere barokverpakking voor het bekendste koekje van ’t stad: de Antwerpse Handjes. Voor de chocoladeverslaafden maakt Jitsk Chocolates een Rubensreep aan. Deze jonge, getalenteerde meester-chocolatier heeft onder meer de Wereldtentoonstelling van Shanghai op zijn palmares… begrijp je hoe enthousiast we zijn?

Goesting? Hier koop je een portie ‘Antwerpen Barok 2018’

Meer straffe kost

• Museum Mayer van den Bergh, Lange Gasthuisstraat 19

• Elixir d’Anvers: Fx de Beukelaer, één van de oudste stokerijen van België, brengt van zijn goudgele kruidenlikeur Elixir d’Anvers een limited edition uit, gerijpt op speciale vaten. • Belgische havn Gins brengt een exclusieve festivaleditie uit van zijn havn Gin Antwerp. • Of maak je helemaal fashionproof met het T-shirt van de Royal Academy Of Fine Arts Antwerp. De Antwerpse juweliers lanceren een lijn van juwelen met barokke look-and-feel.

• Bar Barok/Antwerp City Brewery, Nationalestraat 45, open van 15/5 tot 15/9 van 11 tot 19 uur Hier kan je de producten niet alleen kopen, maar ook proeven! • Visit Antwerpen, Grote Markt 13 • Rubenshuis, Wapper 9-11 • MASshop, Hanzestedenplaats 1 • Middelheimmuseum, Middelheimlaan 61 • Museum Plantin-Moretus, Vrijdagmarkt 22

• Stadsbrouwerij De Koninck, Mechelsesteenweg 291 • Antwerp FLYshop, Luchthavenlei • Flandersshop, Grasmarkt 61, Brussel • M HKA, Leuvenstraat 32 • FOMU, Waalsekaai 47 • Snijders&Rockoxhuis, Keizerstraat 10-12

an t W er p s e am b ac h t s lui

105

PRAKTISCH Voor tickets, meer info en het laatste nieuws: www.antwerpenbarok2018.be Volg het festival op sociale media: #AntwerpBaroque2018 #RubensInspires

Tickets

Antwerp Museum App

Voor al je tickets slechts één adres: www.antwerpenbarok2018.be

De Antwerp Museum App is jouw gratis gids tijdens ‘Antwerpen Barok 2018’. Stippel zelf een parcours uit of kies voor een kant-en-klare rondleiding. Krijg exclusieve informatie en ontdek de verhalen achter de tentoonstellingen, de monumentale kerken en het streetart-project ‘Baroque Murals’.

Baroque Festival Card De Baroque Festival Card is de beste manier om het aanbod van ‘Antwerpen Barok 2018’ te ontdekken. Voor 25 euro krijg je 48 uur lang gratis toegang tot alle tentoonstellingen en monumentale kerken die deel uitmaken van het culturele stadsfestival ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’.

❧ Hoe downloaden? Ga met je smartphone of tablet naar de app store, zoek op Antwerp Museum App, klik daarna op download. De app is beschikbaar voor iOS en Android.

Bereikbaarheid Familievriendelijk ‘Antwerpen Barok 2018’ heeft ook veel activiteiten voor families met kinderen. Die herken je aan het Vlieg-logo in het programma.

Toegankelijk Alle locaties zijn toegankelijk voor rolstoelgebruikers en buggy’s met uitzondering van Urban Baroque Bowl. Rubenshuis, Museum Mayer van den Bergh en Museum Vleeshuis bevinden zich in historische gebouwen en hebben geen lift. Daardoor is alleen de gelijkvloerse verdieping toegankelijk voor rolstoelgebruikers en buggy’s.

Je neemt best het openbaar vervoer of de fiets naar Antwerpen. Wie met de auto komt, kan gebruik maken van de P+R’s rond de stad en zijn route voortzetten met tram, bus of fiets. Check de makkelijkste route voor jou op www.slimnaarantwerpen.be

Ask Antwerp Antwerpenaars helpen je ‘Antwerpen Barok 2018’ ten volle te beleven. Via Ask Antwerp kan je dag en nacht terecht bij een local die jou de weg wijst naar de meest barokke hotspots. En ook als je gewoon wil weten wanneer de winkels open zijn of waar je de mooiste foto’s van de Schelde kan maken, helpen zij je graag verder! ❧ Hoe gebruik je Ask Antwerp? Zoek naar Ask Antwerp in Messenger en stel al je vragen.

106

p r ak t i s c h

107

â&#x20AC;&#x2DC;Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireertâ&#x20AC;&#x2122; is een project van stad Antwerpen met de steun van Toerisme Vlaanderen. Het barokfestival is enkel mogelijk dankzij de inzet van alle partnerorganisaties.

met DAnk AAn De VolGenDe sponsors en meDiApArtners:

miDDelheimmuseum dankt voor de aankoop van het nieuwe werk van Bruce Nauman:

www.middelheimpromotors.be

ruBenshuis dankt voor de restauratie van de portiek en tuinpaviljoen:

108

sAmenstellinG Karen Vandenberghe, Luk Broekmans, Ann De Block, Marleen Brock, Robin Ollivier, Elise Vandoninck, Evi Van Puyvelde Werkten mee AAn Dit proGrAmmABoek Marlies Beckers, Marc Ruyters, Yoni Horemans, Leila Kandil, Jozefien Van Beek, Tin Van Cutsem, Alle Dagen Honger (Barbara Serulus en Johanna Goyvaerts), Bart Steenhaut, Timothy De Paepe, Wouter Hillaert, Koen Bulckens, Yvon Tordoir, Johan Pas FotoGrAFie Frieke Janssens, Paul Kooiker, Lien Van den Eynde, Senne Van der Ven, Frederik Beyens, Tony Le Duc, Museum Vleeshuis GrAFisch ontWerp Lien Van den Eynde, Benjamin Martijn (Duall) Druk Antilope De Bie bvba Deze publicatie werd met grote zorg samengesteld. Wijzigingen zijn mogelijk. De vermeldingen op de website hebben voorrang op de gedrukte brochure. Indien wij iemand zijn vergeten te vermelden, was dat onopzettelijk: alvast onze excuses.

Depotnummer D/2018/0306/39 puBlicAtieDAtum April 2018 VerAntWoorDelijke uitGeVer Wim Van Damme, Francis Wellesplein 1, 2018 Antwerpen

copyriGhts Coverbeeld en p.71 Paul Kooiker, p.2, 3, 8, 11, 16, 19, 22, 24, 30, 33, 36, 37, 38, 42, 44, 48, 49, 51 Frieke Janssens, p.4, 5, 6, 7, 72 Museum Plantin-Moretus – Unesco Werelderfgoed, p.4, 5, 7, 24, 96 Yvon Tordoir, p.10 Rijksmuseum Amsterdam, p.10, 52, 65 Rubenshuis, p.12, 13, 55, 93, 95, 107 Sigrid Spinnox, p.14, 15 Lien Van den Eynde, p.18 Edward & Nancy Kienholz, Collezione Prada, Milano - Delfino Sisto Leguani Studio, p.19 private collection - Courtesy of the National Museum of History and Art Luxembourg - Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (2021), p.20 Dries Luyten, p.21 Stephan Vanfleteren, p.27 Dominik Mentzos, p.28 Bruno Voidey, p.32 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen © www.lukasweb. be - Art in Flanders vzw, p.33 M hKa, p.34, 35, 112 Kunsthistorisches Museum Wenen, p.38, 73 Collectie Snijders&Rockoxhuis, p.39, p.76 Senne Van der Ven, p.40, 41 73 Tony Le Duc, p.46, 47 Koninklijk Vlaams Conservatorium Bart Huysmans & Michel Wuyts, p.47 Museum Vleeshuis | Klank van de Stad Bart Huysmans & Michel Wuyts, p.50, 87, 89 Kurt van der Elst, p.52, 99 Ans Brys, p.55, 75, 86 Karolina Maruszak, p.56 Maarten Vanden Abeele, p.56 Wim Rosiers, p.56 Jonas Roosens, p.57 Jesse Willems, p.57, 61, 74 Koen Broos, p.58, 68 Athos Burez, p.58 Debby Termonia, p.59 Carlotta Manaigo, p.60 Tom Roelofs, p.60 Robbie Depuydt, p.61 Diego Franssens, p.62, 63, 64, 68 Museum Mayer van den Bergh, p.66 The Klesch Collection, p.67 Museum voor Schone Kunsten Gent www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw - Hugo Maertens, p.68 Museum Mayer van den Bergh Bart Huysmans & Michel Wuyts, p.69 Joris Casaer, p.69 Dennis Tyfus, p.70 Denis Decaluwé courtesy Koen Theys and KeteLeeR Gallery, p.74 graindelavoix, p.75 Bird, p.77 Marco Borggreve, p.77 Noah Shaye, p.79 Museum der Bildenden Künste Leipzig, p.79 Marion Kahane, p.80 Jan Delestinne, p.81 Hugo Glendinning, p.82 Matthias Schellens, p.83 Edwin Thys, p.84 Jeroen Broeckx, p.85 Mirjam Devriendt, p.85 Froefroe, p.87 Koralique, p.88 Jochen Tack, p.90 Jorn Heijdenrijk, p.90 Moritz Schell, p.91, 102 Kris Verdonck, p.92 Victoriano Moreno, p.93 Rubenshuis Michel Wuyts & Louis De Peuter, p.96 Klaas Rommelaere, p.97 Mia Segaert, p.97 Stad Antwerpen, p.98 Marleen Daniëls, p.100 Eva Peeters, p.101 Esther Sla, p.101 Game of Tones, p.104 Jonathan Ramael, p.105 De Koninck – www.ilovelight.be

part n er s / c olofon

109

DE WAARHEID IS DAT WIJ U EEN KRANT advertenties WILLEN VERKOPEN De waarheid is dat dit een advertentie is voor De Standaard. Dat wij in deze publicatie adverteren omdat we ons willen linken aan onze sponsors en partners, omdat wij denken dat hun profiel bij het onze past. En dat wij op deze manier ook nieuwe lezers kunnen aantrekken. Want de waarheid is ook dat hoe meer kranten we verkopen, hoe beter we u over de waarheid kunnen vertellen. Onze journalisten kunnen dan grondiger uitzoeken hoe de vork precies in de steel zit. Meningen filteren en feiten uitklaren. Want de waarheid is dat u tegenwoordig al genoeg onwaarheden te lezen krijgt. En nog meer halve waarheden die in iemand anders zijn kraam passen. De waarheid is dat u op ons rekent om de waarheid zo goed mogelijk bloot te leggen, en dat wij op u rekenen om uw tijd en geld in ons te investeren. Kortom de waarheid is niet altijd gemakkelijk. De waarheid is bovendien dat uit onderzoek blijkt dat u meer geneigd zal zijn om een krant te kopen wanneer er een stippellijn rond ons aanbod staat. En dan nog meer als er een schaartje bij staat.

Ontdek onze aanbiedingen en kortingen via standaard.be/abonnement

110

TickeTs via www.anTwerpenbarok2018.be

p r ogr am m a â&#x20AC;&#x201D; p r ak t i s c h

111

achter de schermen Frieke Janssens De opvallende portretten in deze brochure zijn gemaakt door de Belgische fotografe Frieke Janssens. “Barok past bij mij, bij mijn stijl van fotografie.” Janssens bestudeerde vooral de zelfportretten van Rubens en het portret van zijn vrouw, Isabella Brant. “De pose, de attributen, de sfeer laat ik terugkomen in mijn foto’s. Bij barok denken mensen vaak aan uitbundigheid en overdaad. Ik kies juist voor sobere portretten. Wel typisch barok is de clair-obscur. Ik maak gebruik van natuurlijk daglicht en dat geeft een schilderachtig effect.” “Tegelijk stond ik erop dat de portretten hedendaags aanvoelen. Dus geen barokke kostuums, kanten kraagjes en bruine kleurtinten. Wel heb ik extra symboliek in de foto’s gebracht, zoals dat ook gebeurde in portretten in de tijd van Rubens.”

“Bij elke geportretteerde zocht ik een passend attribuut. De struisvogelveren bij Herr Seele staan voor pronk en exotisme. De schedel komt terug in de streetart van Yvon Tordoir, maar staat ook voor kracht, onbevreesdheid en rebelsheid. De zeepbellen bij muzikant Pieter Theuns symboliseren het ‘efemere’ of het vergankelijke, en de pauw staat voor trots en ijdelheid. Dat sluit perfect aan bij het theatervak van Stef Aerts en Damiaan De Schrijver. Voor de dames van Alle Dagen Honger koos ik voor haring, de meest gegeten zeevis in de 16e eeuw. Met de kat wilde ik de vrouwelijke kracht van Anne-Mie Van Kerckhoven uitdrukken. Katten symboliseren namelijk intelligentie, vruchtbaarheid, vrouwelijke boosaardigheid en onafhankelijkheid.Bij Luc Tuymans koos ik expliciet voor soberheid.”