SchwerpunktNicole van Goethem thema bei Drawing the Film Hugendubel. in Frankfurt
archief
Ontwerpschets van Van Goethem voor de aankondiging van het evenement Ironie und tiefere Bedeutung tijdens de Frankfurter Buchmesse 1993.
8/
Lies Galle & Jeannine Schools
The original ‘oscar’ should be part of the exhibition. There will be a special insurance for the piece. Hugendubel will take care for security so that it can’t be touched. Filmmaakster en tekenares Nicole van Goethem (1941-2000) ontving in 1987 als enige Belg ooit een Academy Award voor haar ook verder veelvuldig gelauwerde, zeven minuten durende animatiefilm Een Griekse tragedie (1986). Deze belangrijke bekroning maakte van haar werk een uithangbord voor de Belgische kunst en cultuur. Als in 1993 Vlaanderen en Nederland centraal staan op de befaamde Frankfurter Buchmesse,
Commentaar van Nicole van Goethem op een fax van Birgit Dorfner, een van haar contactpersonen bij boekhandel Hugendubel, 17 september 1993.
houdt de Duitse boekhandel Hugendubel een expositie over Van Goethem: Drawing the Film. In het onlangs ontsloten archief van Van Goethem in het Letterenhuis bevinden zich het contract, brieven – waaruit hierboven is geciteerd – en foto’s van de opbouw van de tentoonstelling in Frankfurt. Daarbij is ook een afbeelding van de Oscar, die door een Van Goethemiaanse kariatide wordt gedragen. Deze Oscar kwam voor mij als een volkomen verrassing en heeft mijn werk en leven wel degelijk beïnvloed. Het winnen van de Oscar opende een heleboel mogelijkheden. Een van de leukste gevolgen was wel de tentoonstelling ‘Drawing the Film’ die Dorian van der Brempt over mijn werk opzette in het MuHKA, vertelde Van Goethem in 1996 in een interview. De tentoonstelling reisde rond in Vlaanderen maar ging ook naar Amsterdam, Montreal en Frankfurt.
9/
Catalogus van de tentoonstelling Drawing the Film in het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen, 12 december 1987 – 28 februari 1988.
De Oscar van Nicole van Goethem, ‘gedragen’ door een kariatide op de tentoonstelling Drawing the Film in boekhandel Hugendubel in Frankfurt, 1993.
archief
Toen Nicole van Goethem in 1987 haar Oscar won, had ze al ‘van alles gedaan om te overleven’ zoals ze zei in een vraaggesprek in Humo in 1987. Ze had gestudeerd aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen, maar daarna: Ik was etalagiste bij Innovation; speelde dwarsfluit in het Consorium Antiquum en in het Jeugd en Muziek orkest; ik heb met schilderijtjes geleurd in Marokko en Spanje; ik heb in Vlaamse films gespeeld, onder andere als heroïnehoertje in Verloren Maandag; ik heb affiches ontworpen, cartoons getekend voor [het weekblad] MIMO, en ik heb acht à tien jaar in diverse kroegen achter de tapkraan gestaan. Begin jaren zeventig engageerde haar jeugdvriend Picha, de Brusselse cartoonist Jean-Paul Walravens, haar om mee te tekenen aan zijn eerste animatiefilm Tarzoon, La Honte de la Jungle, die in 1974 in de zalen kwam.
10 /
Nicole van Goethem tijdens de opbouw van de tentoonstelling Drawing the Film in boekhandel Hugendubel in Frankfurt. Van Goethem signeert hier de folder bij de tentoonstelling in oktober 1993.
Ook bij Picha’s tweede productie, The Missing Link (1977), maakte Van Goethem deel uit van zijn team. In 1985 bracht ze haar eerste eigen tekenfilm uit, Een Griekse tragedie, over drie kariatiden die het fronton van een afbrokkelende tempel ondersteunen. Van Goethem zag dat zo: Een Griekse tragedie is aangenaam om te zien, heeft een goeie timing, is snel, er zit een filosofietje achter en het is vooral geen pats boem platgewalste commerciële animatiefilm. En dat slaat blijkbaar aan. In 1987 had ze haar tweede film klaar: Vol van gratie. De derde animatie, L.A.T., verscheen pas na Van Goethems onverwachte overlijden in maart 2000, op 58-jarige leeftijd – al had ze het scenario en het storyboard al in 1990 af. Haar partner Rudi Renson en producer Willem Tyssen brachten de film in 2002 uit.
11 /
archief
Nicole van Goethem was niet alleen Oscarwinnend animatiefilmmaakster, ze maakte ook boekillustraties, ontwierp affiches, tekende cartoons en karikaturen. Haar humor spreekt uit haar werk, maar Van Goethem was ook een vrouw die om zichzelf kon lachen – en laat dat nu nét zijn waarmee Vlamingen en Nederlanders de Duitsers in 1993 voor zich wilden winnen. Van Goethem had bovendien een tentoonstelling in de aanbieding, Drawing the Film, die zoals hierboven gezegd al verschillende keren was opgezet. Het hoeft dus niet te verbazen dat Hugendubel, een grote boekwinkelketen in Duitsland, bij haar uitkwam om het Vlaamse thema van de Buchmesse in hun filiaal in Frankfurt luister bij te zetten. Schrijver Tom Lanoye werd aangezocht om in hetzelfde decor een performance te geven. In de persmededeling van 22 september 1993 staat: Eine Oscar-Preisträgerin und eine ‘männliche Diva’ präsentieren sich unter dem Motto ‘Ohne Tulpen! Ohne Käse! – Flandern szenisch’ zur Buchmesse in der Buchhandlung Hugendubel in Frankfurt. En op de reclamefolder luidt het: Zum Welttreffen der Buchbranche 1993 präsentieren die Nachbarn ihren Reichtum an Kunst und Kultur aus Geschichte und Gegenwart. Lassen wir uns überraschen! Met Lanoye en van Goethem, ‘zwei flämische Künstler, die literarische Motive aus eigener Feder in dynamische Aktion verwandeln’, kon dat niet mislukken. Drawing the Film werd voor het eerst getoond in 1987 in het MuHKA, het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen, kort nadat Van Goethem haar Oscar had gewonnen. De expositie kwam er omdat het iets bescheidener Vlaamse boekenfestijn Het Andere Boek aan BAM (‘Brem- Geen berg Art & Management bv’, het toenmalige bedrijf van pats boem huidige deBurenbaas Dorian van der Brempt) had geplatgewalste vraagd om de tiende editie van de beurs ‘van niet-literaire signalen te voorzien’. Van der Brempt stelde een kleine commerciële fototentoonstelling samen over de film van Van Goethem. animatiefilm.
12 /
Aankondiging van Ohne Tulpen! Ohne Käse!, van Nicole van Goethems tentoonstelling en Tom Lanoyes performance bij boekhandel Hugendubel tijdens de Buchmesse, 4-16 oktober 1993.
In december 1987 volgde een meer uitgebreide opstelling in het MuHKA, met originele tekeningen die het ontstaan van Een Griekse tragedie illustreren. Ook van Vol van gratie, over twee nonnetjes die kaarsen gaan kopen in een seksshop, werden tekeningen tentoongesteld. In de catalogus van de tentoonstelling schreef Van der Brempt: Door zichzelf niet helemaal au sérieux te nemen, ontstaat een eigen soort humor waar flegma en spitsvondigheid elkaar doorkruisen. Elk personage krijgt ingrediënten mee om perfect te functioneren in de waanzinnig mooie en soms harde wereld van Nicole van Goethem. In Frankfurt klonk het zes jaar later: Tiefgründiger Humor prägt die Trickfilmkunst der Oscar-Preisträge-
13 /
rin Nicole van Goethem, deren Originalzeichnungen zu den Storyboards in der Buchhandlung zu sehen sind.
archief
De humor en creativiteit van Van Goethem kon in Frankfurt op veel bijval rekenen. Niet alleen met haar tentoonstelling bij Hugendubel – ‘Die Vorstudien zu den einzelnen Szenen zeigen eine Vielzhal verrückter Ideen, die gewiß für einen weiteren Film gereich hätten’, schreef de Frankfurt Allgemeine Zeitung op 14 oktober 1993 –, De waanzinnig maar ook met haar ontwerp van de folder voor de voorlees- mooie en soms avond met de titel Ironie und tiefere Bedeutung. Naast de belang- harde wereld rijke schwerpunktpresentatie Ebene Erhebungen met belangrijke van Nicole van Nederlandstalige auteurs, was er voor de Buchmesse een tweede prestigieuze voorleesavond gepland met Nederlandse Goethem. en Vlaamse schrijfsters en kunstenaressen – onder anderen Tessa de Loo, Marion Bloem, Kristien Hemmerechts en Monika van Paemel. Die happening in het Bürgerhaus Bornheim stond in het teken van ironie, humor en zelfspot in de Vlaamse en Nederlandse (‘vrouwelijke’) literatuur. De affiche en folder van de avond waren veelbelovend – maar daar bleef het blijkbaar ook bij. Martine Cuyt schreef verontwaardigd in Gazet van Antwerpen: Vrijdag echter maakte de voorleesavond ‘Ironie und Tiefere Bedeutung’ het ‘zwaartepunt’ tot het dieptepunt. […] Gelukkig was er nog het boekenstandje waar een stuk of wat titels in Duitse vertaling lagen. En de aankondigingaffiche van Nicole van Goethem. Tijden de Buchmesse zorgde van Goethems tentoonstelling wederom voor een – zij het bescheiden – ‘niet literair signaal’. Tussen de boeken bij Hugendubel konden klanten kleine meesterwerkjes bewonderen. Uit Prinz, een Duits magazine met cultuurtips: Neben den Original Filmzeichnungen werden auch van Goethems Film ‘Eine griechische Tragödie’ und ‘Voller Grazie’ gezeigt – kleine Meisterwerke der Animationskunst. In Frankfurt werden trouwens ook films als Daens en Eline Vere getoond.
14 /
Verder trad Anna Teresa de Keersmaeker op met haar dansgezelschap Rosas, liepen er in de Schirn Kunsthalle tentoonstellingen over de 17de-eeuwe schilderkunst in de Nederlanden en toonde de Vlaamse Magnum-fotograaf Carl de Keyzer werk onder de titel God Inc. In het archief van Van Goethem in het Letterenhuis valt niet alleen te ontdekken wat er in Drawing the Film te zien was – al kwam de Oscar niet mee naar het Letterenhuis. Het archief bevat ook haar vele schetsen voor affiches (zoals die voor de Vrouwendagen), boekillustraties (over de sociale zekerheid bijvoorbeeld) en ander grafisch werk (nieuwjaarskaarten, advertenties, kalenders). Maar evengoed fijne tekeningen voor een ganzenbordspel voor de Universiteit Antwerpen en zelfs eierdozen, die tot een Aankondiging van Ironie und tiefere kunstwerk leidden voor een groepsexpositie voor Bedeutung tijdens de Frankfurter Antwerpse kunstenaars. Daarnaast bevat het archief Buchmesse 1993. Van Goethem subsidiedossiers, prijzendossiers, boekhoudkundige ontwierp de folder. documenten, persoonlijke briefwisseling, notities voor projecten, foto’s, knipsels en documenten over deelnames aan filmfestivals. Het archief is dit voorjaar geordend en beschreven.
15 /