Μαρίνα Πλατή - Ελένη Μάρκου
εικονογράφηση
Χαρά Μαραντίδου
ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
2
3
Μαρίνα Πλατή - Ελένη Μάρκου © ΜΟΥΣΕΊΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΉΣ ΤΈΧΝΗΣ Αθήνα 2015 Σχεδιασμός έκδοσης-εικονογράφηση: Χαρά Μαραντίδου Επιμέλεια κειμένου: Αγγελής Τσότρας ΊΔΡΥΜΑ ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΚΑΙ ΝΤΌΛΛΗΣ ΓΟΥΛΑΝΔΡΉ ΜΟΥΣΕΊΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΉΣ ΤΈΧΝΗΣ Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Νεοφύτου Δούκα 4 106 74 Αθήνα τηλ.: +30 210 7228321-23, fax: +30 210 7239382 www.cycladic.gr email: info@cycladic.gr ISBN 978-618-5060-09-1 Το παρόν έργο προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας περί πνευματικής ιδιοκτησίας (Ν. 2121/1993) όπως έχουν τροποποιηθεί και ισχύουν σήμερα, καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή μέρους ή όλου του έργου χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.
Μαρίνα Πλατή - Ελένη Μάρκου
εικονογράφηση
Χαρά Μαραντίδου
ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Εισαγωγικό σημείωμα Το βιβλίο αυτό, για το ένδυμα στην αρχαία Ελλάδα, παρέχει πληροφορίες για τους διαφορετικούς τύπους των γυναικείων και των ανδρικών ενδυμάτων, καθώς και για τον τρόπο παραγωγής του υφάσματος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο τύπος των ενδυμάτων και το χρώμα καθορίζονταν ανάλογα με τις ιστορικές συγκυρίες, αλλά και με τις ανάγκες, τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Εκτός από τις πληροφορίες για τα ενδύματα, δίνονται και οδηγίες για την κατασκευή τους, έτσι ώστε ο εκπαιδευτικός, ή γενικότερα ο αναγνώστης, να μπορεί να δημιουργήσει μόνος του τα ενδύματα που χρειάζεται για διάφορες πολιτιστικές δράσεις, όπως θεατρικές παραστάσεις, σχολικές γιορτές, θεατρικό παιχνίδι και άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα. Η εικονογράφηση του βιβλίου βασίστηκε στα αντικείμενα από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου και ιδιαίτερα στις παραστάσεις των πήλινων αγγείων και στα ειδώλια. Τα κείμενα είναι εμπλουτισμένα με σχέδια και σχεδιαστικές αναπαραστάσεις που λειτουργούν συμπληρωματικά και επεξηγηματικά. Τέλος, γίνονται αναφορές στα διαφορετικά εξαρτήματα της ενδυμασίας, όπως υποδήματα, καλύμματα κεφαλής, κοσμήματα και άλλα αντικείμενα, χρήσιμα για τον καλλωπισμό τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών.
6
7
Το ένδυμα στην Αρχαία Ελλάδα Τον τρόπο που ντύνονταν οι αρχαίοι Έλληνες καθόρισε το γεγονός ότι ο αργαλειός, στον οποίο ύφαιναν τα ρούχα τους, παράγει ένα ορθογώνιο πανί. Το ύφασμα αυτό το τύλιγαν συνήθως γύρω από το σώμα, χωρίς να του δώσουν προηγουμένως οποιοδήποτε σχήμα και το συγκρατούσαν στη θέση του χρησιμοποιώντας περόνες (είδος καρφίτσας), πόρπες (είδος παραμάνας), κουμπιά και ζώνες. Με αυτόν τον τρόπο, το ίδιο κομμάτι ύφασμα μπορούσε να δημιουργήσει διαφορετικούς τύπους ενδυμάτων. Οι πηγές από τις οποίες αντλούμε τις πληροφορίες μας είναι είτε φιλολογικές, δηλαδή κείμενα των αρχαίων συγγραφέων, είτε αρχαιολογικές, όπως αγάλματα, παραστάσεις πάνω στα αγγεία και άλλα αρχαία αντικείμενα. Στις πινακίδες μάλιστα της Γραμμικής Α΄ καταγράφονται ζώα και υφάσματα που δηλώνονται με ιδεογράμματα.
Οι αρχαίοι Έλληνες φορούσαν πέπλους, χιτώνες, ιμάτια, εξωμίδες και χλαμύδες. Οι ονομασίες των ενδυμάτων μας είναι γνωστές από τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων. 8
1. Ερυθρόμορφος κρατήρας, 350-340 π.Χ. Η γυναικεία μορφή φοράει πέπλο, ζωσμένο στη μέση.
9
Από μαλλί, από λινάρι ή από βαμβάκι Τα ρούχα στην αρχαία Ελλάδα ήταν συνήθως μάλλινα. Η Αττική και η Μίλητος ήταν φημισμένες για το μαλλί των προβάτων τους. Υπεύθυνες για όλη τη διαδικασία της παραγωγής των ρούχων ήταν οι γυναίκες. Κάθε νοικοκυριό είχε το δικό του αργαλειό. Οι πλούσιες οικογένειες συνήθως έτρεφαν οι ίδιες τα πρόβατα από τα οποία έπαιρναν το μαλλί, ενώ στην αγορά μπορούσε να αγοράσει κανείς τόσο τις πρώτες ύλες, όσο και έτοιμα ενδύματα. Εκτός από τα μάλλινα, υπήρχαν και τα λινά ρούχα που ήταν πιο σπάνια, μια και το λινάρι ήταν ακριβότερο υλικό. Τα ρούχα που κατασκευάζονταν από λινάρι ήταν λεπτότερης υφής και συχνά τα άφηναν άβαφα. Για τη χρήση του μεταξιού ως πρώτης ύλης για την παραγωγή νήματος, η πρώτη μαρτυρία προέρχεται από τα Ελληνιστικά χρόνια και γι’ αυτό δεν γνωρίζουμε αν η χρήση του ήταν γνωστή στην Αθήνα των κλασικών χρόνων. Το βαμβάκι δεν χρησιμοποιούταν ως πρώτη ύλη, παρ’ όλο που θα πρέπει να φύτρωνε, όπως και σήμερα, σε διάφορα σημεία της Ελλάδας. Στην Ελλάδα, έγινε γνωστό κυρίως μετά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου. Οι στρατιώτες γέμιζαν τις σέλες των αλόγων με βαμβάκι για να είναι πιο μαλακές. Το βαμβάκι χρησιμοποιούσαν κυρίως οι Ρωμαίοι για να φτιάχνουν πανιά για τα καράβια τους ή σκίαστρα (τέντες) για τα υπαίθρια θέατρα. Ο Ηρόδοτος περιγράφει πως στις Ινδίες το «μαλλί» –εννοώντας το βαμβάκι– φυτρώνει στα δέντρα!
10
• …Κατά κάποιον τρόπο τώρα, στα πέρατα της οικουμένης η τύχη έδωσε τα ωραιότερα πράγματα, όπως ακριβώς στην Ελλάδα έδωσε το ωραιότερο συγκερασμένο κλίμα. [3.106.2] Από τη μια η Ινδία είναι η μακρινότερη κατοικημένη χώρα προς τα ανατολικά, όπως είπα λίγο πριν, και εκεί…. τα άγρια δέντρα βγάζουν για καρπό μαλλί ωραιότερο και καλύτερο από των προβάτων, και πράγματι οι Ινδοί φτιάχνουν ρούχα απ᾽ αυτά τα δέντρα… [ΗΡΟΔΟΤΟΣ Ἱστορίαι (3.106.1)] 2. Σχεδιαστική αναπαράσταση από αττική μελανόμορφη λήκυθο με τα διάφορα στάδια προετοιμασίας και παραγωγής του υφάσματος.
11
Από το μαλλί και το λινάρι στον αργαλειό Το μαλλί που έπαιρναν από τα πρόβατα για να γίνει νήμα για την ύφανση στον αργαλειό, περνούσε από τα εξής στάδια: πρώτα από όλα για να καθαριστεί, έπρεπε να πλυθεί πολύ καλά, ώστε να φύγουν οι ακαθαρσίες. Στη συνέχεια το άφηναν στον ήλιο για να στεγνώσει και μετά το έβαφαν, χρησιμοποιώντας φυτικές και ορυκτές χρωστικές ουσίες. Υπήρχε μεγάλη ποικιλία χρωμάτων και αποχρώσεων. Τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν κυρίως, ήταν το πορφυρό, το γαλάζιο, το κίτρινο και το μαύρο. Ορισμένα ενδύματα είχαν συγκεκριμένο χρώμα για θρησκευτικούς λόγους. Ο νυφικός πέπλος ήταν κίτρινος, όπως και ο πέπλος των μικρών κοριτσιών, των «άρκτων», που αφιέρωναν στη Βραυρωνία Αρτέμιδα. Τα μάλλινα ενδύματα ήταν συνήθως μονόχρωμα. Πολλές φορές η παρυφή ήταν διακοσμημένη με γεωμετρικά σχήματα και σπανιότερα με παραστάσεις. Οι διακοσμήσεις δεν ήταν ποτέ κεντημένες, αλλά υφασμένες, μια και το κέντημα «βαραίνει» το ύφασμα και δεν το αφήνει να πέσει απαλά και να σχηματίσει όμορφες πτυχές. Οι αρχαίες Ελληνίδες κεντούσαν μόνο τους κεφαλόδεσμους και τις ζώνες τους.
3. Xάλκινο αδράχτι από την Κύπρο, 1900-1800 π.Χ.
12
13
Αφότου ολοκληρωνόταν η διαδικασία του βαψίματος, έξαιναν το μαλλί για να «αφρατέψει» σχηματίζοντας μπάλες μαλλιού, τις «τουλούπες», που τοποθετούσαν σε ειδικά αγγεία, τους καλάθους. Ακολουθούσε το γνέσιμο με τη ρόκα και το αδράχτι, στη μέση ή στην άκρη του οποίου, υπήρχε το σφονδύλι που συνήθως ήταν κατασκευασμένο από πηλό και βοηθούσε στην περιστροφή, ώστε να τυλίγεται το νήμα πιο εύκολα. Το νήμα λοιπόν σε κουβάρια ήταν έτοιμο για την ύφανση στον αργαλειό. Στην αρχαία Ελλάδα, όπως βλέπουμε στις απεικονίσεις των αγγείων, χρησιμοποιούσαν τον όρθιο αργαλειό. Τα βαρίδια από πηλό και άλλα υλικά, οι «αγνύθες», χρησίμευαν για να κρατούν τεντωμένο το στημόνι, τις κάθετες κλωστές του αργαλειού.
4. Ξύλινο αδράχτι (αναπαράσταση) και πήλινα σφονδύλια του 8ου αι. π.Χ.
14
5. Αναπαράσταση αρχαίου όρθιου αργαλειού και υφαντικά βάρη (αγνύθες) που χρονολογούνται σε διάφορες εποχές της αρχαιότητας, από τον 4ο αι. π.Χ. έως τον 1ο αι. μ.Χ.
15
Ανδρικά και γυναικεία ενδύματα Στην αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν ενδύματα που φορούσαν μόνο οι άνδρες και ενδύματα που φορούσαν μόνο οι γυναίκες. Ορισμένα, όμως, ήταν κοινά και για τους δύο.
6. Ερυθρόμορφη υδρία, 460-450 π.Χ.Η φτερωτή μορφή στη μέση φοράει πέπλο με ζώνη, και η γυναίκα στα αριστερά φοράει χιτώνα και ιμάτιο.
16
7. Ερυθρόμορφη πελίκη, 450-440 π.Χ. Η γυναικεία μορφή φοράει πέπλο, και η ανδρική στα δεξιά, μακρύ ιμάτιο.
8. Ερυθρόμορφη πελίκη, 470-460 π.Χ. Απεικονίζονται νέοι, σε εξωτερικό χώρο, τυλιγμένοι σε χοντρά ιμάτια
17
Ο πέπλος Ο πέπλος ήταν ένδυμα –από μάλλινο συνήθως ύφασμα– που φορούσαν μόνο οι γυναίκες και διακρίνεται σε δωρικό και ιωνικό. Οι γυναίκες τύλιγαν τον πέπλο γύρω από το σώμα τους και τον στερέωναν στους ώμους με πόρπες ή περόνες. Πριν τυλίξουν το ύφασμα, το αναδίπλωναν σχηματίζοντας το απόπτυγμα. Στον δωρικό πέπλο, η ζώνη δένεται κάτω από το απόπτυγμα και οι πτυχές που σχηματίζονται από το ζώσιμο του ρούχου, κάτω από το απόπτυγμα, ονομάζονται κόλπος. Ο δωρικός πέπλος φοριέται και χωρίς ζώνη, κυρίως από τις γυναίκες της Σπάρτης, είναι ανοιχτός στη μία πλευρά και ονομάζεται φαινομηρίς. Στον ιωνικό πέπλο η ζώνη δένεται πάνω από το απόπτυγμα.
9. Ερυθρόμορφη λήκυθος, 425-420 π.Χ. Η όρθια γυναικεία μορφή φοράει χιτώνα και ιμάτιο και η καθιστή πέπλο.
18
10. Ερυθρόμορφος κρατήρας, 440-430 π.Χ. Η γυναικεία μορφή φοράει πέπλο και ο άνδρας κοντό ιμάτιο.
19
Χιτώνας και ιμάτιο Ο χιτώνας ήταν ένδυμα από λεπτό ύφασμα, λινό ή μάλλινο, που φορούσαν άνδρες και γυναίκες κατάσαρκα και ήταν κοντός ή μακρύς. Ήταν ραμμένος στη μία πλευρά και γι’ αυτό τον φορούσαν από το κεφάλι και τον συγκρατούσαν στους ώμους με κουμπιά ή πόρπες. Σχηματίζονταν με αυτόν τον τρόπο μακριά ή κοντά μανίκια και ο χιτώνας ονομαζόταν αντίστοιχα χειριδωτός ή αχειρίδωτος. Το ιμάτιο ήταν ένδυμα από χοντρό, μάλλινο συνήθως ύφασμα. Οι γυναίκες το φορούσαν πάνω από το χιτώνα ως πανωφόρι, ενώ οι άντρες το φορούσαν είτε πάνω από το χιτώνα είτε κατάσαρκα. Οι γυναίκες φορούσαν το ιμάτιο με διάφορους τρόπους. Συχνά κάλυπταν και το κεφάλι τους με αυτό.
11. Μελανόμορφη λήκυθος, 560-550 π.Χ. Η ανδρική μορφή αριστερά φοράει μακρύ χιτώνα και ιμάτιο.
20
12. Ερυθρόμορφος κρατήρας, γύρω στο 470 π.Χ. Η γυναικεία μορφή φοράει χιτώνα και ιμάτιο και οι άντρες κοντά ιμάτια.
Οι άντρες το φορούσαν και αυτοί με διάφορους τρόπους, τις πιο πολλές φορές όμως κατάσαρκα. Στις παραστάσεις των μελανόμορφων αγγείων βλέπουμε συχνά άντρες να φορούν το ιμάτιο πάνω από το χιτώνα τυλιγμένο γύρω από τους ώμους και να πέφτει το ίδιο και από τις δύο πλευρές. Σε άλλες παραστάσεις, φορούν το ιμάτιο επί τα «δεξιά». Το ύφασμα περνάει κάτω από το δεξιό ώμο και καλύπτει τον αριστερό. Άλλοτε πάλι είναι καλυμμένοι με το ιμάτιο από το κεφάλι ως τα πόδια.
13. Ερυθρόμορφη κύλικα, περ. 480 π.Χ. Η ανδρική μορφή φοράει μακρύ ιμάτιο.
21
Γυναικείος χιτώνας και ιμάτιο Οι γυναίκες φορούσαν τον χιτώνα με ζώνη, και πάνω από τον χιτώνα φορούσαν κοντό ή μακρύ ιμάτιο. Το ιωνικό ιμάτιο ήταν ένδυμα μικρών διαστάσεων. Το περνούσαν συνήθως κάτω από τον αριστερό ώμο για να καλύπτει τον δεξιό ώμο και τον βραχίονα του δεξιού χεριού. Σε εκείνο το σημείο, το στερέωναν με κουμπιά ή πόρπες. Ιωνικό ιμάτιο φορούν κυρίως οι Κόρες, δηλαδή τα γυναικεία αγάλματα των αρχαϊκών χρόνων (700-480 π.Χ.).
14. Πήλινο ειδώλιο «Ταναγραίας», 325-300 π.Χ. με χιτώνα και ιμάτιο.
22
15. Επιτάφια στήλη, τέλος 4ου αι. π.Χ. Οι γυναικείες μορφές φορούν χιτώνα και ιμάτιο.
23
Ανδρικός χιτώνας και ιμάτιο Οι άνδρες φορούσαν τον μακρύ χιτώνα συνήθως χωρίς ζώνη και από πάνω κοντό ή μακρύ ιμάτιο. Άλλα είδη ανδρικού χιτώνα ήταν ο χιτωνίσκος και η εξωμίδα που έφθαναν έως τα γόνατα ή και λίγο παρακάτω και τους συγκρατούσαν στη μέση με ζώνη. Τον χιτωνίσκο φορούσαν όσοι ήθελαν να έχουν ελευθερία κινήσεων, να τρέξουν ή να ιππεύσουν, όπως οι στρατιώτες και οι πολεμιστές. Με χιτωνίσκο απεικονίζονται συχνά ο θεός Άρης και οι Αμαζόνες.
16. Μελανόμορφος αμφορέας, 540-530 π.Χ. Απεικονίζεται ο θεός Διόνυσος με μακρύ χιτώνα και ιμάτιο.
24
17. Μελανόμορφος αμφορέας, 540-530 π.Χ. Πρώτη μορφή αριστερά παριστάνει πιθανώς τον θεό Άρη με πανοπλία και χιτωνίσκο.
Την εξωμίδα φορούσαν όσοι ασχολούνταν με χειρωνακτικές εργασίες, όπως οι τεχνίτες. Από τους θεούς, ο Ήφαιστος απεικονίζεται συνήθως με εξωμίδα. Το ύφασμα τυλίγεται γύρω από το σώμα αφήνοντας τον δεξιό ώμο ελεύθερο και δένεται στη μέση με ζώνη. Η μπροστινή με την πίσω πλευρά στερεώνονται πάνω στον αριστερό ώμο με μια πόρπη, ενώ ο δεξιός ώμος μένει ακάλυπτος. Η εξωμίδα δεν καλύπτει ποτέ τα πόδια, από τα γόνατα και κάτω.
18. Χάλκινη πόρπη, 10ος π.Χ. αιώνας.
Η χλαμύδα ήταν ένα είδος ιματίου που φορούσαν κυρίως οι έφηβοι, οι ιππείς, οι αγγελιαφόροι και, από τους θεούς, ο Ερμής. Το ένδυμα αυτό έπεφτε στους ώμους και στερεωνόταν στον δεξί ώμο με μια πόρπη.
19. Λεπτομέρεια από ερυθρόμορφη λήκυθο, περ. 380 π.Χ. Απεικονίζεται ο θεός Ερμής με χλαμύδα.
25
Πώς ντύνονταν τα παιδιά Τα παιδιά στην αρχαία Ελλάδα φορούσαν τους ίδιους τύπους ενδυμάτων με τους ενήλικες, δηλαδή χιτώνες, χλαμύδες και ιμάτια. Συνήθως όμως το μήκος τους δεν ξεπερνούσε τα γόνατα, έτσι ώστε να έχουν ελευθερία κινήσεων.
26
Ε ξαρτήματα Κοσμήματα Καπέλα Υποδήματα
20. Σφηκωτήρας για τα μαλλιά, 10ος-9ος αι. π.Χ.
27
Πώς χτένιζαν τα μαλλιά τους Άνδρες και γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα χτένιζαν και στόλιζαν τα μαλλιά τους με διάφορους τρόπους, όπως αυτό φαίνεται από τις παραστάσεις των αγγείων, από τα ειδώλια και τα αγάλματα. Οι αρχαίες Ελληνίδες, εκτός από τις δούλες ή τις γυναίκες που πενθούσαν, είχαν μακριά μαλλιά που τα μάζευαν και τα συγκρατούσαν με ταινίες, στεφάνες, σάκκους ή μίτρες και κεκρύφαλους. Για τη διακόσμηση των βοστρύχων, χρησιμοποιούσαν τους σφηκωτήρες. Οι άνδρες είχαν τα μαλλιά τους κοντά ή μακριά, ανάλογα με την ηλικία. Σε διάφορες περιστάσεις, συμπόσια, αθλητικούς αγώνες και τελετές, φορούσαν στα μαλλιά πορφυρές ταινίες ή στεφάνια.
21. Κεφαλή γυναικείου ειδωλίου, 4ος-2ος αι. π.Χ.
28
22. Κεφαλή γυναικείου ειδωλίου, τέλη 4ου-3ος αι. π.Χ.
23. Λεπτομέρειες από ερυθρόμορφα αγγεία που απεικονίζουν άνδρες και γυναίκες με ταινίες στα μαλλιά και γυναίκες που φορούν διαφορετικούς τύπους σάκκων.
29
Τι φορούσαν στα κεφάλια τους Άνδρες και γυναίκες, για να προστατευτούν από τον ήλιο, το κρύο και τη βροχή, φορούσαν διαφόρων ειδών καλύμματα στο κεφάλι, όπως τον πέτασο, τον πίλο, τα σκιάδια. Πολλές φορές για να καλύψουν το κεφάλι τους από τον ήλιο χρησιμοποιούσαν το ιμάτιο.
24. Λεπτομέρεια από πήλινο ειδώλιο «Ταναγραίας», περ. 300 π.Χ., με χιτώνα και ιμάτιο που καλύπτει το κεφάλι.
25. Λεπτομέρεια από πήλινο ειδώλιο Ταναγραίας. Στην κορυφή του κεφαλιού της διακρίνεται η βάση για το «σκιάδιο», το κάλυμμα που την προστάτευε από τον ήλιο.
30
26. Λεπτομέρεια από μελανόμορφη κύλικα, 470-450 π.Χ. Ο ιππέας φοράει στο κεφάλι του πλατύγυρο καπέλο, τον πέτασο.
27. Λεπτομέρεια από ερυθρόμορφο κρατήρα, 470-460 π.Χ. Ο Ήφαιστος φοράει κωνικό κάλυμμα κεφαλής, τον πίλο.
31
Τι φορούσαν στα πόδια τους Ανάλογα με την εργασία, τις καιρικές συνθήκες και το αν βρίσκονταν σε εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο, φορούσαν και τα αντίστοιχα υποδήματα ή περπατούσαν ξυπόλυτοι. Οι γυναίκες που ζούσαν περισσότερο μέσα στο σπίτι, χρησιμοποιούσαν διαφόρων τύπων σανδάλια, ενώ οι άνδρες φορούσαν συχνά σανδάλια και διαφόρων ειδών μπότες, όπως ενδρομίδες ή εμβάδες.
28. Λευκή λήκυθος, γύρω στο 430 π.Χ. Απεικονίζεται μορφή που φοράει μπότες.
32
33
Τι κοσμήματα φορούσαν Οι γυναίκες συμπλήρωναν το ντύσιμό τους με κοσμήματα, όπως ενώτια, βραχιόλια, περιδέραια και δαχτυλίδια από χαλκό, άργυρο, χρυσό και άλλα υλικά. Τις ζεστές μέρες του χρόνου χρησιμοποιούσαν ριπίδια –βεντάλιες– για να κάνουν αέρα.
29. Χάλκινο βραχιόλι (ψέλιο), 10ος-9ος αι. π.Χ.
34
30. Ασημένιο βραχιόλι (ψέλιο), 8ος αι. π.Χ.
31. Πήλινη Ταναγραία με ριπίδιο (βεντάλια) στο χέρι 4ος-2ος αι. π.Χ.
32. Χρυσά ενώτια (σκουλαρίκια), τέλη 3ου - αρχές 2ου αι. π.Χ.
35
33. Λεπτομέρεια από λήκυθο με λευκό βάθος, περ. 460 π.Χ. Καθιστή γυναίκα κρατάει καθρέφτη και στεφάνι.
36
Τα κοσμήματά τους τα φύλαγαν μέσα σε κοσμηματοθήκες, τις λεγόμενες πυξίδες, ενώ τα αρώματά τους σε αρωματοδοχεία. Όπως και σήμερα, οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν καλλυντικά, όπως πούδρες, βαφές για τα μαλλιά κ.ά. που ονομάζονταν ψιμύθια. Τέλος, απαραίτητο εξάρτημα καλλωπισμού ήταν και οι χάλκινοι καθρέφτες.
35. Χάλκινος καθρέφτης από την Κύπρο, τέλη 4ου αι. π.Χ.
34. Γυάλινο αλάβαστρο (μυροδοχείο), 4ος αι. π.Χ.
36. Ερυθρόμορφη τριποδική πυξίδα (κοσμηματοθήκη) με λευκό βάθος, 460-450 π.Χ.
37

38
2,10
ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΠΕΠΛΟΣ
ΠΑΙ∆ΙΑ
1,70
ΕΝΗΛΙΚΕΣ
2,10
1,20
0,75
ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΙΜΑΤΙΟ
1,00
1,20
0,75
ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΧΙΤΩΝΑΣ
1,50
2,10
1,35
ΑΝ∆ΡΙΚΟΣ ΧΙΤΩΝΑΣ και ΧΙΤΩΝΙΣΚΟΣ
2,00
1,20
2,00
1,00
ΕΞΩΜΙ∆Α
1,50
0,80
1,50
1,20
0,65
ΧΛΑΜΥ∆Α
1,00
1,20
2,00
2,00
1,00
2,00
ΑΝ∆ΡΙΚΟ ΙΜΑΤΙΟ 2,00
1,00
0,75
1,40
2,00
2,00
39
Γυναικείος πέπλος
40
41
Γυναικείος χιτώνας
42
43
Γυναικείο ιμάτιο
44
45
Ανδρικός χιτώνας και ιμάτιο
46
47
Χιτωνίσκος, εξωμίδα, χλαμύδα
48
49
Προτεινόμενη βιβλιογραφία Jenkins, Ian, Greek and Roman Life, British Museum Press, 1993 Τζαχίλη, Ίρις, Υφαντική και υφάντρες στο Προϊστορικό Αιγαίο, 2000-1000 π.Χ., Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997 Blanck, Horst, Εισαγωγή στην ιδιωτική ζωή των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2004 Pekridou-Gorecki, Αnastasia, Η μόδα στην αρχαία Ελλάδα, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 2008 Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μόνιμες Συλλογές, Επιλεγμένα εκθέματα, Αθήνα 2013 50
51
ISBN 978-618-5060-09-1
52
ISBN 978-618-5060-09-1