Lode Bonten en zijn wedervaren in het leger by Museum voor Vlaanderen

LODE BONTEN en

zijn wedervaren in het leger i

UITGEGEVEN

HET LEGERVRAAGSTUK ANTWERPEN.

DOOR «

1929

LODE BONTEN en zijn wedervaren in het leger, Een woord vooraf .

IÉ

Beste lezer , ’k heb het genoegen U Lode Bonten voor te stellen Een jongen uit het volk, een pracht van een kerel met Vlaamsche wilsvierkantigheid,

een zooals Berten Rodenbach onze Vlaamsche jongens uit¬

Ui .

beeldde :

« En hier staan wij t hoofd omhooge, vuisten siddrend, kokend bloed, vlamme in t herte, vlanrme in de ooge, en ons naam ons trillen doet »

k Leerde hem kennen, wijl hij de eerste was om zich aan te melden als propagandist voor de Vlaamsche Legercommissie, en k mag het in gemoede getuigen : hij was de

flinkste. Lode Bonten behoorde tot de klas van 1926, doch werd de eerste maal vooreen jaar uitgesteld. In December 1927 goed gekeurd werd hij op 29 Oclober 1928 bij de grenadiers te Brussel (kazerne Prins Albert) ingelijfd Vast besloten zijn man als Vlaming te staan, zond hij, alvorens de kazerne binnen te treden, volgend schrijven naar den Minister van Landsverdediging : « Ondergeteekende Lode Bonten, soldaat bij het regiment der grenadiers, ver klaart zich niet te onderwerpen aan den taaldwang den Vlamingen in ’t Belgisch leger opgelegd, en weigert derhalve bij voorbaat welkdanig Fransch bevel ook ten uitvoer te brengen. » ¬

m .

LODE BONTEN

Daags na zijn aankomst in de kazerne werd hij , als d ë anderen , door den geneesheer onderzocht ; deze maakte wel een opmerking dat hij niet erg struisch was, doch keurde hem goed en spoot hem in . Zijn verder|wedervaren in de kazerne heeft hij zelf in een dagboek opgeteekend ; t is alles uitgeloopen op een be ¬ slissend ontslaan uit den krijgsdienst , t Hoeft niet gezeid dat Lode s kranig optreden het voorwerp aller gesprekken

was.

De eerste toespraak . 2 uur . De schachten moesten in de eetzaal komen. De Commandant en C° waren aanwezig. Nadat eenieder plaats genomen had , zei de Commandant het volgende : « Men gaat voorlezen de reglement ; men spreek daarin van doodschiet , ( toen al lachende) maar dat bestaat niet meer. ’t Is gij weet in Brussel de schoone maske. De soldaat die gaat bij de schoone maske, kan krijg ne vuile, doch de dokter geeft tubes prophilactiques zooveel als u wilt voor niet t Is voor de soldaat die gaat bij de vrouw ; alleman kan dat krijg, (en dan op een toontje alsof wij al intieme vrienden waren en al lachende) ’ t is ik gaan bij de vrouw, ’ t is ik ook kunnen krijg ne vuile » (Algemeen gelach onder ¬

bevonden . Wij Hij werd wellicht Staatsgevaarlijk sappig verhaal dat het geven hier enkele uittreksels uit . heeft geschreven Lode zelf over zijn wedervaren Lode Bonten , mijn jonge , goede vriend , ik dank u hartelijk en groet u genegen en bewonderend . Moge moeder Vlaan ¬ deren meer zulke zonen tellen ! «

Aankomst in de kazerne. Maandag, 29 Oktober 1928.

Daar klonk het bevel dat alleman met pak en zak in de gang moest komen ; men zou in iedere zaal het aantal mannen binnenlaten volgens het getal bedden. De onderofficieren konden onmogelijk den boel anders in orde brengen : zoo slecht was alles voorbereid . 1200 man is toch geen kleinig¬ heid 1 Aan de eerste kamer riep de sergeant : « Hier allemaal Vlamingen 1 » aan de volgende : « Hier de Walen ! » Toen bestatigde ik dat die kamer maar goed half vol was ; er stonden een 20 tal bedden op. Dus ten hoogste 15 Walen ó p een gansche compagnie. Dan voelde ik des te dieper de krenking van ons Vlaamsch-zijn . 15 Walen op een gansche compagnie, en toch zouden die 15 opgeleid en aangevoerd worden in hun moedertaal , terwijl de bijna 5 maal sterkere Vlaamsche meerderheid weer zou moeten buigen volgens de de bevelen in een vreemde taal. Op zulk een oogenblik voelt men eerst best , als Vlaming, hoe diep , hoe laag ons volk gezonken is.

de schachten ). Hier is alle commentaar overbodig.

Het eerste verzet. Dinsdag , 30 Oktober 1928. Toen ik rond 10 ure op de kamer kwamj riep de korporaal me en gaf me een kaartje met bevel het op mijn cachelte te plakken . Wanneer ik echter bemerkte dat het kaartje eentalig Fransch was, keerde ik bij den korporaal terug , wierp het kaartje op tafel en zei : Ik plak dat kaartje niet op mijn cachette. Waarom niet ? Omdat het eentalig Fransch is, want volgens de wet moet alles hier in de kazerne tweetalig zijn . Wat zeever 1 Toch doe ik het er niet op. En ik zeg dat gij het er wel opdoet . Zeever niet ; ik doe het niet. Ha , gij doet het niet 1 Ik zal uw affaire eens met den commandant gaan regelen. Hij ging weg. Een Daar minuten na zijn vertrek kwam de korporaal terug met de verwachte tijding dat ik bij den commandant moest komen .

Eerste verhoor .

Bij den Commandant.

Als een brieschende leeuw kwam hij mij in de deur tegengevlogen, en met al de kracht welke zijn keelgat kon uit brullen, terwijl hij het kaartje in zijn linkerhand eerst onder mijn neus duwde en daarna de hoogte in zwierde, kreet hij in Brusselsch Vl ï msch : Zeg, manneken, dat gaat hier niet pakken met uw flaminganterij. Daar zijn er al slimmer als gij die dat ge probeerd hebben, maar dat pakt hier niet. Dat zeg ik u ! Ik ben hier baas, en wat ik commandeer, dat moet gebeuren , en ik zeg u dat ge dat kaartje op uw cachette steekt, heddet ¬

verstaan ? En toch doe ik het niet. Ha, gij doet het nie, dan zal ik u in t cachot doen steken Als ik er vandaag niet inkom, dan zal ik er morgen wel inkomen Toen nam ik een bruf uit mijn zak, gaf hem dien en zei : Hier is een afschrift van een brief dien ik naar den Minister van Landsverdediging gezonden heb. Ik heb met den Minister geen affaire Hier is uw brief (Toen ik hem wilde terug nemen, trok hij hem terug en wierp hem op zijn bureel . ) Ge kunt gaan manneke, en houd u maar koes ; dat pakt hier niet. Gij hebt 2 dagen om u te bedenken. Ik kon gaan.

Tweede verhoor.

Bij den Commandant.

Een kwartier later, n kop in de deuropening « Bonten, gij moet naar het bureel komen » Toen ik op het bureel kwam, was daar een gansche bende gesterde sabelsleepers aanwezig De commandant leunde tegen zijn bureau aan, doch zei niets Een onderofficier legde nu een papier ter onderteekening voor en maande mij op een militair toontje aan maar rap te teekenen. Op het blad stond vermeld dat de ondergeteekende de reglementen had hooren aflezen en wist aan wat hij bloot -

gesteld was, indien hij ze niet stipt naleefde. Ik kribbelde er dus maar gauw mijn naam onder Toen sprak de commandant weer op hetzelfde brutaal toontje en terwijl hij mijn eigen brief toonde : Hebt u dien brief geschreven ? Ja, mijn Commandant Weet gij wel wat gij hebt aangevangen ? Hebt gij wel goed nagedacht ? Wat gaat gij dan doen ? Gij moet gij doen wat men u commandeert of denkt u mis schien dat we voor u n specialen boek gaan maken ? Dat bestaat niet jongen ; ge moet wijzer zijn D er hebben er al zooveel geprobeerd en die nogal wat slimmer waren dan gij ; maar dat pakt immers tcch niet . Ge gaat gij eens doen zooals d ander, niet waar ? Neen, mijn commandant, ik doe het niet 1 Ha, gij doet het niet : dan schiet er niets over voor u dan conseil de guerre en prison. Daar heb ik mij aan verwacht, mijn commandant Ha, daar hebt gij u aan verwacht ; gij zoudt misschien gaarne hebben dat wij u voor het conseil de guerre brachten en in t prison staken, opdat de flaminganten met u zouden kunnen propaganda maken. Gij zoudt misschien gaarne een Christus worden Gij kent Christus toch wel zeker hé ? Maar dat bestaat niet jongen, en als gij gedroomd hebt van door dat middeltje hier buiten te geraken, dan zijt gij leelijk abuis, want gij zult hier in de kazerne blijven, en hier zult gij uw dienst uitdoen en goed oppassen, want anders nog veel cachot, en lang na uw klas, en uw congé’s die zijn in ’t Fransch. Wat gaat gij daarmee aanvangen ? Die weiger ik natuurlijk. Ha, ha, die weigert gij dan ; gij zijt een aardige ; dat heb ik nog nooit tegengekomen. Een soldaat die zijn congé weigert. ( Algemeen gelach onder de sabelsleepers.) En wat gaat gij nu doen ? Hoe ? Wat gaat gij nu doen ? Ik zou aan u moeten vragen , wat gij gaat doen Wat er met mij gaat gebeuren, dat laat me koud, doch Fransche bevelen uitvoeren doe ik niet, nog voor de dood niet.

-8

-9-

De dood, de dood ! Gij weet goed genoeg dat men niet meer doodschiet Wat zijt gij nu van zin ? Ik heb het u reeds gezeid ; doe met mij wat u wilt ; doe uw plicht , pas de wet toe. (Tot de andere officieren, al lachende.) Hij zou toch gaarne het prison ingaan , geloof ik (Dan tot mij) Jongen, wees nu eens slim en doe morgen vroeg nu eens zooals de anderen Ik doe het niet. (Opvliegend ) Jongen, maak mij niet kwaad Als ik moet kwaad worden, dan zult gij me leeren kennen. ( Daarbij hield hij zijn vuist in de hoogte ; een beetje kalmer wordende, vervolgde hij). Wilt gij geen vriend van me zijn ? Zeker, mijn commandant Ik ben gaarne met alleman vriend Hewel, dan moet u zoo niet beginnen, want dan zullen we nooit goede vrienden zijn Mijn commandant, dan moet u ook niet beginnen met mij in t Fransch bevelen te geven, want dan ook kan ik geen vriend met u worden Als ik u een goeden raad mag geven, doe zooals de anderen ; voor deze maal zal ik alles nog eens zoo laten Hebt gij het verstaan ? Gij gaat dus doen zooals de anderen, nietwaar ? Neen, mijn commandant Ik kan dat niet Het is te veel wat u van me vraagt. Fransche bevelen uitvoeren, doe ik niet ; ik kan dat niet Gij doet het dus niet ? Neen, mijn commandant. Wij zullen eens zien. Ge kunt gaan.

Derde verhoor.

Bij den Majoor ( )

Dinsdag, 30 Oktoker. Toen ik op het bureel was, om mijn persoonsbeschrijving (l) Ondertusschen werd nog door andere oversten in t bijzonder be proefd Lode van zijn stuk te brengen. Een officier zei hem o. m. : « Zie eens hoe men in t Parlement aan ' t werk geweest is, en die kunnen er nog niets aan veranderen. »

te laten opnemen, kwam de commandant persoonlijk me opzoeken, beval me hem te volgen, leidde mij op de hoogste verdieping, klopte op een deur en ging binnen, Daar zag ik iemand op den kant van zijn bureel zitten, t was een klein ventje met witte haren en goedzakkig gezicht. Van het onderhoud met hem is me dit voornamelijk bijgebleven dat hij zeer traag en vriendelijk sprak. Was het uit gewoonte of uit de overtuiging dat men meer vliegen vangt met honig dan met azijn ? Gij zijt Bonten. Majoor Mijnheer , Ja Commandant. Ja, mijn majoor (Den brief toonende dien ik aan den comman¬ Majoor dant had afgegeven). Hebt gij dien brief geschreven ? Ja, mijn majoor Zoo, zoo Ge bekent dus Jongen, jongen, hebt gij wel goed nagedacht ? Weet gij wel wat u dat kosten kan ? Hebt gij wel goed nagedacht ? Zeker, mijn Majoor Weet gij, wat ik denk , jongen Gij hebt vrienden, en die zullen u gezeid hebben : « zie jongen, gij moest nu eens weigeren Fransche bevelen uit te voeren, dat ware iets voor u », en gij niet wijzer zijt daarop ingegaan ; maar gij moet toch weten, dat pakt hier niet jongen ; er zijn er al zoovelen die dat geprobeerd hebben, en jongens die veel meer ontwikkeld waren dan gij ; veel slimmer, mannen die van de universiteit kwamen, enz . Laat mij u een goeden raad geven Met dat Vlaamsch, dat pakt hier toch niet, houd u maar stil, en daarbij het is toch maar tien maanden, en dan als gij hier weg zijt, spring dan in herbergen op tafel en propagandeer daar uw gedachten, maar hier, jongen, dat pakt niet 1 Kent gij de historie van den aap ? Ik hield me zeer onnoozel en zei : Neen, mijn Majoor . Ik zal ze u ééns vertellen : luister . Daar was eens een aap, en die haalde kastanjes uit het vuur ; eerst verbrandde hij zijn pooten en dan als hij ze wilde opeten, zijn tong Hij wierp dus de kastanjes maar liever weg Ondertusschen

kwamen de andere apen : die namen dan de koud geworden kastanjes van den grond en aten ze op . De eerste was dus de domme , en gij doet net hetzelfde. Gij haalt de kastanjes uit het vuur voor de anderen , en die profiteeren ervan . Gij zult in de gevangenis moeten , een of twee of drie jaar , misschien nog al meer . Dat weet ik zoo juist niet. En uw moeder dan.... Ik heb geen moeder meer, ik ben alleen . Gij zijt alleen , dat moet wel droevig zijn. Dat is een reden te meer om uw dienst goed te doen . Gij moet u mis ¬ schien nog een toekomst maken , en wanneer u in de ge vangenis hebt gezeten , dat is toch geen goed ding voor u , en uw verloofde dan ? Wat zal die zeggen ? Wat zullen de de ouders daarvan zeggen ? misschien zullen die niet willen Ik heb gelukkig nog geen verloofde. Ik ben gansch alleen , volkomen vrij. De liefde voor mijn moedertaal is me genoeg, mijn moeder was niet rijk ; het eenigste wat zij me naliet was mijn spraak , en daarom is zij me duurbaar

In welke vereenigingen zijt gij ? In geen Weet u dat goed ? Zeker , mijn majoor. Wat bladen leest gij ? Thuis lees ik de Gazet van Antwerpen , s avonds ga ik naar een caf é, waar vele bladen komen en daar lees ik de Nieuwe Gazet , den Standaard , Het laatste Nieuws. Alle Vlaamsche b'aden . Fransche niet , want die versta ik niet . Bonten , gij kunt toch Fransch . Verschooning , ik ken geen Fransch. Doe nu eens zooals de anderen . Wees slim . Gaat gij het doen ? Neen , mijn majoor , ik kan dat niet. Gij zijt niet slim , jongen , de slimmen die komen van achter , maar de dommerikken. de dwazen zooals gij , die komen van voor ; die moeten ervoor lijden en de anderen

Het dan te moeten beleven dat die taal hier verasschepoestert wordt en daar zelf , door het uitvoeren van Fransche bevelen , moeten aan meedoen , dat kan ik niet. Maar dat is nu toch hetzelfde, wanneer men u zegt : « portez-arme » of « schouder geweer . Wanneer men mij zegt : portez arme en ik dat doen moet , dat is een marteling voor mij ; dat kwetst mij in mijn Vlaamsche gevoelens ; en dat 10 maanden lang moeten ver ¬ duren , dat kan ik niet. Gij zijt niet slim , jongen Gij moet practisch zijn . Voor u zit daar geen profijt bij, geen nut in . Ik doe het uit liefde voor de zaak en niet voor mijn

Zoo , mijn majoor, de slimmen die blijven van achter , en in den oorlog dan , als u zooveel beroep dost op vrijwil ¬ ligers, op durvers, op karakters, dat zijn dan dommerikken. Die twintig duizend dooden aan den Ijzer , dat waren dus dommerikken ; waren zij slim geweest , dan waren zij van achter gebleven , dan hadden zij nog geleefd . Om een voor ¬ beeld te noemen : Korporaal Trazegnies. Die jongen wist goed dat de daad die hij stellen ging , hem het leven ging kosten . Dat kunt gij gemakkelijk opmaken uit den brief dien hij eeist naar zijn moeder schreef , waarin hij haar meldde dat hij wist dat hij sterven moest , maar dat hij het gaarne deed uit liefde voor zijn vaderland . Die jongen heeft nu zijn standbeeld , en aan de schoolkinderen leert men dat het een held was en dat zij zijn voorbeeld moeten navolgen . Volgens u dus, mijn majoor , was die jongen een dwaze, een dommeiik. Was hij slim geweest , hij was van achter gebleven . Ik weet niet of het een dommerik was. Ik heb korporaal

persoonlijke belangen . Wilt gij gelooven Bonten dat ik ... ( hier tikt de majoor met zijn linkervingers op zijn voo' hoofd ) begin te denken dat gij zot zijt. Dat zeiden ook mijn vrienden , wanneer ik hun ver ¬ telde dat ik weigeren ging Fransche bevelen uit te voeren . Dan spraakt gij daar toch over met vrienden . Natuurlijk , mijn majoor.

profiteeren

ervan.

Trazegnies niet gekend . Doe nu eens als de anderen. De spons gaat over al

- 13 -

wat gebeurd is ; wij zullen nog goede vrienden worden . Gij zult dus doen zooals de anderen, nietwaar ? Maar, mijn majoor, wat denkt u van mij ? Na al wat er geb . urd is ; eerst dien brief naar den minister , dan al die dreigementen hier vandaag ; en dan vraagt gij nog aan mij zoo maar ineens van alles af te zien , en te doen zooals de anderen . Neen, dat doe ik niet : daar ben ik te fier voor ; daar h b ik te veel karakter voor ; dan nog liever kreveren. Trouwens moet ik u zeggen dat al die rapporten, dat dreigen, die zoogenaamde goede raadgevingen nutteloos zijn. Doe met mij wat u wilt . Fransche bevelen uitvoeren doe ik niet. Moest u een peloton soldaten op de koer gereed zetten en mij laten kiezen tusschen vooruit gaan voor een avant - marche of me laten doodschieten, ik zou geen oogen blik aarzelen het laatste te kiezen. Daarbij het zou mij zeer spijten, indien mij moest te wachten staan wat zoovele jongens hebben moeten lijden in Fresnes, Auvours, Orléans, C ézembre, enz , en dat alleen omdat zij Vlaming geboren , zich als Vlaming wilden uit leven en daarom hun recht vroegen, het recht dat Frankrijk aan zijn kolonialen toekende, maar dat de Vlamingen niet kregen, alhoewel zij 70 tot 80 ten honderd van het leger uitmaakten. Om in de loopgrachten te sterven, daar zijn de Vlamingen goed voor U zult genoeg weten, mijn majoor hoe de geest was onder de piotten op t eind van den oorlog, en u zult ook wel weten dat de Koning in eigen persoon om zete kalmeeren, toen plechtig beloofde : gelijkheid in rechte en in feite. Wij zijn tien jaar later , en waar is er gelijkheid in rechte en in feite ? Is zij hier in de kazerne ? In gansch onze compagnie zijn er ten hoogste vijftien Walen, de rest allen Vlamingen Die 15 worden in hun moedertaal aan gevoerd, de groote meerderheid in een vreemde taal Noemt u dat gelijkheid in rechte en in feite ? Ik niet. Hoe oud zijt gij, Bonten ? 22 jaar U zijt dus na uw klas. Hoe komt dat ? Ik ben verleden jaar bij de lanciers geweest te Antwer pen, doch werd toen voor een jaar terug naar huis gezonden,

bin reden dat ik 2 maand te voren geopereerd geweest was, Van wat ? Blindendarm- en buikvliesontsteking Hebt gij dat vanmorgen aan den dokter gezegd ? Neen, mijn majoor . En waarom niet ? Verleden jaar ben ik in het krijgsgasthuis te Antwerpen geweest, daar heeft men mij driemaal onderzocht en te goed bevonden om me vrij te stellen. Drie maand nadien ben ik terug naar de keuring geweest en goedgekeurd. Dan zoudt u willen dat ik nu nog eens bij den dokter ging vertellen dat ik geopereerd geweest ben Daarbij ik ben nu goed gezond ; als u denkt dat ik een karottentrekker ben, dan vergist gij u Een karottentrekker ben ik niet. Gij zijt nu goed gezond ; gij voelt niets meer ? Neen, mijn majoor ; ik ben nu goed gezond. Gij gaat morgen vroeg naar den dokter , en zeg hem van wat gij geopereerd geweest zijt. Maar vanmorgen nog ben ik bij hem geweest ; hij heeft me goedgekeurd om te blijven, ik heb zelfs al een in spuiting gehad Hoor wat ik zeg : morgen vroeg naar den dokter. Gij kunt gaan

Bij den Dokter.

Woensdag, 31 Oktober 1928 Om 5.30 u t bed uit. Een paar minuten nadien komt een sergeant op de kamer A votre lit I De meeste schachten stonden nog in hun hemd en moesten zich natuurlijk zoo in positie zetten aan hun bed. t Was een Fransch bevel. Ik zat in mijn onderbroek op den kant van mijn bed en was bezig mijn kousen aan te trekken. Ik bleef kalm voortdoen ; wat de schachten erg verwonderde. De sergeant zei niets ; wat trouwens heel slim was. Dan vroeg hij of er mannen waren voor t rapport ; de korporaal antwoordde : Daar Bonten, voor den dokter. Terwijl ik hem de noodige in lichtingen gaf, kleedde ik me verder aan, terwijl de andere

- 15

14 st ü mperds nog steeds iii hun vaan aan hun bed stónden t ê bibberen . Een half uur nadien kwam er een hooger Sabel sleeper. Toen was t a l’ordre . Ik zat op den kant van mijn bed , las Piccolo. De andere schachten stonden weer aan hun bed . Die officier zei ook niets, mompelde iets met den korporaal en vertrok . 7 u . De schachten stonden op de koer , in militaire kleedij ; sommige groepen al met een geweer in hun handen . De mannen van mijn compagnie waren in de gang aan t Fransch leeren : t ging er van « en avant marche , a gauche, a droite en place-repos, enz. » De koelies moesten dat toch kunnen vooraleer zij naar de koer mochten gaan om door de hoogere officieren geschouwd te worden. 7.30 u. Bij den dokter. ( In ’ t Fransch .) Van wat zijt gij geopereerd geweest ?

Watbllef ? ( Weer in ’ t Fransch ) Van wat zijt gij geopereerd ge ¬ weest ? Ha , van wat ik geopereerd geweest ben ? Blinden ¬ darm - en buikvliesontsteking. Hij sprak Fransch . Ik luisterde niet naar wat hij zei ; toen hij gedaan had , vroeg ik aan den korporaal die nevens me stond : « Wat zegt hij ? » De Dokter : Gij verstaat wel Fransch. Ik ken geen Fransch , Dokter Maar jongen , in school hebt ge toch Fransch geleerd Ja , Dokter , van 1 tot 20 tellen, pè re en m è re, fermez la porte , en zoo nog wat kleinigheden , meer niet. En kunt gij niet meer Fransch lezen of schrijven ? Lezen een beetje , schrijven niets. Dat is spijtig. Wij zouden u hier anders goed kunnen Wie heeft u geopereerd ? gebruiken. Dokter Naulaerts en Dokter Van den Wildenbergh . Laat ns zien , uw operatie ( Na een klein onderzoek.) Indien u daar last mee hebt , dan zullen wij er een plaaster opplakken om dat te versterken ; maar dat is toch geen reden om uw dienst niet te doen .

Maar Dokter , wie zegt u dat ik m ë aan den dienst zocht te onttrekken ? Dan zou ik gisteren al van mijn operatie

gesproken hebben. Daarbij ik ben niet Hier omdat ik ziek ben , want ik ben op ’ t oogenblik goed gezond . Ik wil mijn dienst wel doen , doch ik eisch eerst mijn recht , ik eisch het . Vragen en smeeken doen wij al honderd jaar en nog hebben we niets. Als ze mij hier mijn recht geven , dan zal ik mijn dienst zoo goed doen dat men mij tot voorbeeld aan de andere soldaten zal kunnen stellen . Hebben de Vlamingen hun plicht niet gedaan in den oorlog en heeft de Staat zijn plicht gedaan tegenover de Vlamingen ? Een les is ons voldoende geweest , en wees ervan verzekerd , als er nog eens beroep gedaan wordt op de Jeugd van Vlaanderen , dan zullen wij toch wel eerst ons recht moeten hebben . Na een heelen tijd rond den pot gedraaid te hebben , kwam er eindelijk uit dat hij me om te beginnen voor een paar dagen in observatie zou zenden , dat ik me dus maar moest gereed maken om naar het krijgsgasthuis te vertrekken.

In het Krijgsgasthuis . Woensdag , 31 Oktober . De toestanden in ’ t krijgsgasthuis te Brussel waren slecht , soms wel schandalig op taalgebied ( ' ) , op gebied van huis-

( ) Eentalige opschiif en : Op de koer : H . M . B . M é decin militaire Chef de service , Entrée interdite, sauf pour le service Frapper avant d entrer

In de gang naar het bureel voor inkomenden : M édecin de garde. Biblloth èque : Autnó nier du culte protestant Aum ö nler du culte catholique. Autn ó nier catholique. Bureau du d é tachement et sous-officier pollcier Bureau des entrants. Bureau sergeant facteur ( met onderaan

eentalige posttarleven.)

vesting en ook wat het eten betreft Niet dat dit laatste slecht was, doch veel te weinig, vooral de eerste dagen ; op t laatst was t een weinig gebeterd. Alhoewel om 10 u . binnengekomen , was het al 4 u. al ¬ vorens wij uit het bureel van inkomenden buiten kwamen. Daar hadden zij zoo maar eventjes zes uur noodig gehad om ons op te schrijven . Drie jongens hadden een kommetje met soep kunnen krijgen ; de anderen moesten hun broeks¬ band maar wat vaster toeriemen ; ik had onderweg bij een bakker een klein broodje gaan koopen . Sommige jongens waren werkelijk ziek , hadden drie tot vier uren moeten rechtstaan , niets meer genuttigd . Sommigen die t geluk hadden over een zitplaats te beschikken , sliepen en waren op dat oogenblik wel te benijden. Een soldaat die hier rondloopt en zoo n beetje duivel doet al is, geloof ik , antwoordde toen hij door een Vlaming werd aangesproken « comprend pas » , en die kerel voelt zich hier goed thuis, terwijl de Vlamingen die slechts hun moeder ¬ taal machtig zijn , zich als vreemden gevoelen . Aan een jongen vroeg men tot driemaal toe waar hij naar het conseil geweest was, en de jongen kon niet antwoorden , omdat hij het woord conseil niet verstond .

Na enkele dagen verblijf in t gasthuis werd Lode voor ¬ naar huis gezonden .

goed

In de wachtkamer voor Inkomenden zag Ik verschillende adressen van aalmoezeniers : 2 katholieken , 1 protestant , 1 jood . Eentalig ( Fransch . ) De Vlaamsche koelies hebben geen zielzorger noodig I

Druk . K . Dlrlx-Van Riet , Muizenstraat , 19, Antwerpen . Telefoon 525,31.