• VOS Vlaamse Vredesvereniging • Vlaamsbewust - Open pacifistisch - Sociaal bewogen • Feestnummer • 90 jaar VOS • 1919-2009 •
de Vos feestnummer Uniek ideaal - p2 1919-1927: Aan het front was het vooruit en niet achteruit - p4 1928-1939: Los van Frankrijk - p8 1940-1944: Orde en tucht in een nieuwe tijd - p14 1945-1949: De maat is overgelopen - p16 1950-1977: Van de IJzer naar het Klein Kasteeltje - p18 1978-1999: Verdraagzaamheid bestaat niet in het Frans - p22 2000-2009: Trouw in de vernieuwing - p26 Met vlag en wimpel - p32
90 jaar VOS
Uniek ideaal VOS viert feest nu het de voor een Vlaamse vereniging respectabele leeftijd van 90 jaar bereikt heeft. Daarom bieden wij onze trouwe leden, en iedereen die in de toekomst dit voorbeeld volgt, dan ook dit extra feestnummer van ons maandblad De Vos aan. VOS werd in de zomer van 1919 opgericht door jonge Vlamingen die uit de verschrikking van de Eerste Wereldoorlog de nodige lessen trokken met hun Nooit meer Oorlog, Zelfbestuur en Godsvrede. Na 90 jaar hebben die idealen niets aan actualiteit ingeboet, ook niet als zij vandaag op een iets meer eigentijdse wijze verwoord worden. Een vreselijke moordpartij met miljoenen slachtoffers mocht zich nooit meer herhalen. Dus Nooit meer Oorlog. Op de tweede plaats wilden de Fronters dat de vernedering en discriminatie, waar zij als Vlaming het slachtoffer van geworden waren - Hier ons bloed, wanneer ons recht - plaats zouden maken voor Vlaams zelfbestuur. En deze 2 idealen konden maar gerealiseerd worden als er in Vlaanderen een Godsvrede in acht werd genomen. Vlaamsbewust, Open pacifistisch en Sociaal bewogen draagt VOS de idealen van zijn stichters al 90 jaar hoog in het vaandel. En het zal dat blijven doen. In deze strijd kan VOS tal van adelbrieven voorleggen. Het gietijzeren hekken voor het parlementsgebouw in Brussel zal altijd blijven herinneren aan het VOS-engagement voor de Vlaamse zaak. En met trots zullen we blijven verwijzen naar de lof die ons door niemand minder dan Albert Einstein werd toegezwaaid. 2
Het merendeel van de gewapende conflicten in deze wereld vindt zijn oorsprong in het feit dat de zelfbeschikking der volkeren nog altijd met de voeten getreden wordt. Het gelijktijdige engagement voor vrede en voor autonomie maakt VOS uniek in Vlaanderen. Terwijl anderen schuw de échte oorzaak van vele conflicthaarden in deze wereld negeren, belijdt VOS vrij en vrank zijn dubbel ideaal. Echte vrede, zowel in dit land als in de wereld, kan maar gedijen als het zelfbeschikkingsrecht van alle volkeren gerespecteerd wordt. Dit unieke ideaal heeft VOS een enige plaats gegeven, niet alleen in de Vlaamse beweging, maar ook in de vredesbeweging. En dit unieke ideaal zullen wij ook in de toekomst blijven uitdragen. Philippe Haeyaert, Algemeen voorzitter VOS
Dit feestnumer 90 jaar VOS werd gerealiseerd door: Jan Veestraeten en Guy Leemans (teksten en samenstelling), Wevako (foto’s) en Kim Dillen (ontwerp en opmaak) Verantwoordelijke uitgever Philippe Haeyaert, Hemelstraat 25-29, 2018 Antwerpen www.vosnet.org | info@vosnet.org Druk Mechelse Drukkerijen, Mechelen Met dank aan Het ADVN, Antwerpen Uilenspiegel vzw, Gent Aansluiten bij VOS als nieuw lid kan door 10 € te storten op 402-5556101-35. U ontvangt dan maandelijks ons tijdschrift De Vos 3
Aan het Front was het vooruit en niet achteruit Op 1 ‘oogst’ 1919 verscheen het eerste nummer van De Vos, Tolk van den Vlaamschen Oud-Strijdersbond. Uitgever was dr. Jozef Verduyn, met redactieadres Lakenstraat 25 te Brussel. Voor 1 frank was je geabonneerd tot 31 december van dat jaar. En daarmee was VOS, het Verbond van Vlaamse Oud-Strijders, geboren. Al in maart 1917 had Verduyn met de leiding van de Frontbeweging overleg gepleegd over de oprichting van een Vlaamse oud-stijdersbond na de oorlog. Omdat de Belgische legerleiding de Vlaming Verduyn pas in mei 1919 naar België liet terugkeren, was het zolang bij vrome plannen gebleven. Verduyn besefte dat er geen tijd te verliezen was, een Belgische oud-strijdersbond was al volop aan het werk. Van meet af aan kon Verduyn een beroep doen op dr. Jozef Goossenaerts als algemeen propagandaleider. Goossenaerts bracht op zijn beurt Germain Lefever aan, een Gentse onderwijzer die later voorzitter van VOS zou worden. In een spoedtempo werden er overal plaatselijke afdelingen uit de grond gestampt. Voorzitter van de afdeling Gentbrugge was August de Schrijver, later minister en minister van staat. In september 1919 moest er al verhuisd worden naar de Emile Jacqmainlaan omdat het kantoor aan de Lakenstraat te klein was. Op 1 oktober 1919 herdacht VOS in Gent de IJzerslag en waren er al 15.000 mensen present. En bij de verkiezingen van 16 november 1919 werden maar liefst 8 leden van VOS parlementariër op verschillende lijsten. De vereniging zelf bleef a-politiek. De groei van VOS was enorm. In 1920 telde het arrondissement Sint Niklaas al 23 afdelingen, de provincie Limburg 99. Het ledenaantal was intussen opgelopen tot 95.000. Verduyn, die al als arts aan het front in zijn vrije tijd een lucratieve handel in bonen en erwten had opgezet, was een geboren organisator. Al in 1920 wilde hij een naamloze vennootschap oprichten die geld in het laatje moest brengen. Omdat er te veel belangstelling was, werd er dan maar besloten een coöperatieve op te richten die VOS-sigaren, VOS-sigaretten, VOS-margarine, VOS-schoenen en tal van andere dingen verkocht. Op 20 juli 1920 betoogde VOS voor het parlement waar de dotaties aan oud-strijders besproken werden. De betogers lieten zich niet uit de Warande, het park tussen
4
5
Aan het Front was het parlement en koninklijk paleis, verdrijven. Aan de IJzer was het niet achteruit maar vooruit, aldus de manifestanten. En zij bezetten prompt het parlementaire halfrond. Het smeedijzeren hekken voor het parlementsgebouw aan de Wetstraat herinnert hier nog altijd aan. Evenals de invoering van een ‘neutrale zone’ waar er niet betoogd mag worden.
vooruit en niet achteruit Koninckx werd voorzitter, de Antwerpenaar Armand Schoeters algemeen bestuurder. Voor VOS was deze scheiding een klap. Verduyn bleef De Vos uitgeven, VOS gaf voortaan De Vlaamsche Oud-Strijder uit. Tal van afdelingen bleven Verduyn trouw. In 1926 bleven er van de vroegere 750 afdelingen nog maar 180 over. Volop crisis dus. De kas was leeg, de
Ook toen al was er kritiek op een machteloos parlement. De Vos 12 augustus 1923 Zo zag België de vernederlandsing van de Gentse universiteit. De Vos 31 augustus 1924
Transfers, een tijdloos verhaal. De Vos 19 juni 1921
Ook dit is een oud verhaal. Voor Belgen was er geld genoeg. De Vos 16 mei 1920
Een treurig lot. De zegepralende leeuw geveld door de stropers van de ‘overwinnende’ naties. De Vos 1 februari 1920
Oud-strijders op water en brood, feest voor oorlogswoekeraars. De Vos 18 augustus 1921
Verduyn leidde het Verbond zeer eigenmachtig, zonder veel rekening te houden met zijn bestuur. Vandaar de wens om de vereniging een rechtspersoonlijkheid te geven. Ook de aankondiging van Verduyn op 12 maart 1922 dat hij naast De Vos het Algemeen Weekblad ging uitgeven zorgde voor toenemende spanningen. Op 12 oktober 1923 nam Verduyn ontslag als bestuurder. De Hasseltse advocaat Jan 6
achterban verscheurd. Het concurrerende verbond van Belgische oud-strijders triomfeerde. Bovendien hekelden Vlaamsnationalisten van de harde lijn het blatend pacifisme à la Suls. In 1929 hield Verduyn het echter voor bekeken en stopte de uitgave van De Vos. En het blatend pacifisme van Suls was het begin van de glorieperiode.
7
Betoging in Maldegem 1936
van VOS-vrouwen, de JVOS, een jongerenorganisatie, en zelfs een VZAB, een Vlaamse Zivilarbeiter Brigade, een belangenorganisatie voor mensen die tijdens de oorlog verplicht tewerkgesteld waren in Duitsland. Er kwam zowaar een eigen VOS-kantoor voor arbeidsbemiddeling. De vereniging telde tientallen fanfares, 40 bibliotheken en maar liefst 70 toneelverenigingen. Maar het was vooral dank zij Armand Suls en de verbeten strijd die hij voerde tegen het militarisme dat VOS wind in de zeilen had. Ook in de beginjaren werd gestreden tegen het Frans-Belgisch militair akkoord. Die strijd werd nu in alle hevigheid verder gezet. Met succes overigens. Aan een betoging die VOS in maart 1929 in Brussel organiseerde namen zowat 20.000 mensen deel. Het aantal afdelingen, tijdens het absoluut dieptepunt van de crisis tot 163 teruggelopen, steeg opnieuw tot 500.
Los van Frankrijk De jaren 1919 tot 1927 waren echte pioniersjaren, met veel vallen en opstaan. Jozef Verduyn en Jan Koninckx, eigenlijk de eerste algemene voorzitter, hadden het hierbij niet onder de markt. Op de eerste plaats was er de interne strijd voor of tegen Verduyn. Maar er waren ook externe belagers. Harde nationalisten beschuldigden VOS er van de Vlaamse eisen onder de mat te vegen. Ook de politieke partijen probeerden het Verbond voor hun kar te spannen. Frans van Cauwelaert hoopte de oudstrijders naar zijn ‘minimalistisch’ kamp te lokken. Dat deed ook de Frontpartij. Alleen het Verdinaso wenste met VOS niets te maken te hebben. In 1927 nam Jan Koninckx ontslag als algemeen voorzitter. Hij werd opgevolgd door de Leuvenaar Jan Huyberechts. Karel de Feyter werd algemeen secretaris. Onder zijn impuls werden er tal van nevenorganisaties opgericht: de VIB, een Vlaamse Invalidenbond, de VVOS, een organisatie
8
Betoging in Dendermonde 1936
9
Los van Frankrijk VOS slaagde er niet alleen in buiten het partijpolitieke gewoel te blijven, maar iedereen die Vlaamsgezind en anti-militaristisch was, was welkom: katholieken en vrijzinnigen, socialisten en christendemocraten. De Belgische oudstrijdersbond reageerde bitter op dit succes. In het Strijdersblad werd de gedelegeerde bestuurder Alfons Jacobs steevast betiteld als broeder Jakob, vergezeld van 3 puntjes, symbool van de loge. Voorzitter Huy-
van De Pillecyn was enorm. Naast het schrijven van vele romans was De Pillecyn hoofdredacteur van het weekblad Pallieter, en schreef hij honderden bijdragen voor het bondsblad. Tijdens de IJzerbedevaart van 1931 lanceerde VOS een Nooit meer Oorlog-federatie, wat het Verbond een sympathiebetuiging van niemand minder dan Albert Einstein opleverde. ‘Ik ben ten zeerste verheugd de grote vredesbetoging te kunnen mee-
Vlaamse studenten tijdens de verboden betoging van 1937 in Brussel
VOS-vlaggen na betoging in 1936
De afdeling Kortrijk brengt in 1933 een bezoek aan de nog niet voltooide IJzertoren
Betogen met de VOS-fanfare op kop in 1936
In 1936 is ook de jeugd uit Dendermonde van de partij
Betoging in Leisele 1936
berechts was volgens het blad ongelovig en socialist, Lefever vrijdenker, Jacobs communist en anarchist. VOS liet zich niets gelegen aan deze scheldpartijen, het werd dag na dag sterker. Het anti-militarisme was dé leidraad in deze jaren, niet het pacifisme.Tijdens het landelijk congres van 1931 zei Filip de Pillecyn zeer uitdrukkelijk ‘ we zijn anti-militaristen, géén pacifisten’. De inbreng 10 10
leven die door het Vlaamse volk wordt op touw gezet’, aldus Einstein in een boodschap aan VOS. Een ‘volkspetitionement voor internationale ontwapening’, in die dagen op touw gezet, leverde 265.000 handtekeningen op. Het aantal afdelingen was opnieuw gestegen tot 700. Einde 1932 nam Huyberechts ontslag als algemeen voorzitter. Hij werd opgevolgd door Germain Lefever. 11 11
Los van
De actie Los van Frankrijk bereikte in die jaren zijn hoogtepunt. VOS had niet alleen het monopolie wat de kritiek op het Belgisch buitenlands en militair beleid betrof, maar het wist ook hoe de massa bereikt moest worden. Er werden plaatselijke en provinciale betogingen georganiseerd tegen het militaire beleid, er verschenen aďŹƒches op reusachtig formaat. En er waren de brochures die op vele duizenden exemplaren verspreid werden. Los van Frankrijk was een echte volksbeweging geworden onder de bezielende impuls
12 12
van VOS. De actie kreeg de steun van alle politieke partijen - met uitzondering van het Verdinaso - maar ook van het Vlaamse verenigingsleven. Zowaar de ambassadeurs van Frankrijk en Engeland hielden het Verbond angstvallig in de gaten en maakten in hun rapporten aan Parijs en Londen geregeld melding van de pilootfunctie die VOS speelde in deze strijd. In zijn tweedelig werk Vlaanderen en het militair-politiek beleid in BelgiĂŤ tussen de twee wereldoorlogen getuigt dr. Guido
Frankrijk
Provoost, einde jaren 1970 algemeen secretaris van de vereniging, dat VOS internationaal erkend wordt als de grondlegger van de polemologie, de leer over het ontstaan van oorlogen, zoals die aan honderden universiteiten in de wereld onderwezen wordt. Bij dit alles werden de Vlaamse eisen niet uit het oog verloren. Op 23 mei 1937 betoogde het Verbond voor amnestie in Brussel. Burgemeester Adolphe Max verbood de betoging, waar de VOSsen zich
niets van aantrokken. Aan de betoging namen 40.000 Vlamingen deel, waaronder 70 parlementariĂŤrs. Een jaar later werd er in Gent betoogd voor de eentaligheid van Vlaanderen. De krant De Standaard betitelde deze dag als dag van de Vlaamse eendracht. Het Frans-Belgisch militair akkoord was intussen opgezegd, maar Vlaanderen bleef alert. De Tweede Wereldoorlog kwam met rasse schreden naderbij en het voortbestaan van VOS werd andermaal zwaar op de proef gesteld.
13 13
Orde en tucht in een nieuwe tijd
VOS verantwoordde zijn inschakeling in de nieuwe orde op grond van een Europese economische ordening, met ruimte voor de culturele autonomie van elk volk die het al in 1932 had vooropgesteld. Dat was niet meer dan een doekje voor het bloeden, omdat de omstandigheden sterk verschilden. De achterban besefte dat maar al te goed. Voor heel wat VOSsen van het eerste uur was de keuze voor een collaboratie met de vijanden uit de loopgraven een brug te ver. Hele afdelingen haakten af. Maar Lefever en De Feyter zetten door. Om de gemoederen te bedaren beweerden ze dat VOS zichzelf zou blijven, onverduitst, onverfranst. Begin april 1941 verankerde een algemeen congres de autoritaire richting. Andermaal leidde dit tot protest. Onverschrokken daagde Leo van Mierlo sr., voorzitter van VOS-Turnhout, de top van VOS zelfs voor de rechter. De nauwe binding met het VNV zorgde er echter voor dat vele VOSsen op post bleven, en allerlei mandaten opnamen. Lefever werd in februari 1943 burgemeester van Gent.
Op 9 augustus 1940 koos Germain Lefever resoluut voor de nieuwe orde. Die keuze werd integraal verdedigd in het 1e bezettingsnummer van De Vos van 25 augustus. Later werd ze nog herhaaldelijk gerechtvaardigd, zo ook in het nummer van 6 oktober 1940
Toen de Duitsers in mei 1940 opnieuw de Belgische neutraliteit schonden, liet VOS zijn principieel paciďŹ sme varen en werden de dienstplichtige leden opgeroepen zich tegen de invaller te weren. Na de capitulatie bekende Germain Lefever zich evenwel spoedig tot de nieuwe orde. Hij nam afstand van het parlementaire regime en trad toe tot de autoritaire eenheidsbeweging van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV). De nieuwe lijn was gezet. Iedereen was verrast door het gedisciplineerde optreden van het Duitse leger, een verademing na de uitwassen van 1914. VOS deelde de breed gedragen sympathie voor de koning die, in tegenstelling tot de meeste politici, het land niet was ontvlucht. Ook de wegvoering van als staatsgevaarlijk besstempelde VOSsen zoals de ondervoorzitters Joris de Keyser en Rik Demoen werd sterk veroordeeld. Al in juni werd er achter de schermen overleg gepleegd met vertrouwelingen van het hof over een autoritair monarchistisch regime onder Duitse voogdij. Doorslaggevend voor deze snelle collaboratiebereidheid was allicht dat VOS de jaren voordien sterk verstrengeld was geraakt met het VNV, waarvan de top al voor de oorlog de collaboratie had voorbereid.
De Vos trok duidelijk partij voor de bezetter. Van enige kritische houding tegenover nazi-Duitsland was geen sprake meer. Ook al werd in de periode 1920-1930 gewaarschuwd voor autoritaire tendensen in Europa en de Vlaamse beweging
In mei 1941 werd een volgende stap gezet. VOS organiseerde de werving voor de Vlaamse Wacht, een hulppolitie. Zo werd de collaboratie intenser, en dat op een moment dat de meerderheid van de bevolking zich tegen de bezetter begon te keren. Die laatste tendens zou nog versterken na de Duitse inval in de Sovjet-Unie omdat de Duitsers vanaf dan nog meer hulp eisten van de bezette gebieden. Gaandeweg voerden ze hun druk op de Vlaamse Wacht op. Binnen VOS rees er verzet tegen de verduitsende invloeden in de organisatie, vooral bij WestVlamingen zoals Jeroom Leuridan, Omaar Mortier en Jaak de Mylle. Toen Vlamingen werden ingezet aan het Oostfront bracht VOS hulde aan de gesneuvelden, onder meer aan Reimond Tollenaere, al voor de oorlog een overtuigd nationaal-socialist en Groot-Duitser. Dat het Duitse oorlogsapparaat ondersteund werd, ontlokte pijnlijke protesten van dissidenten die vaststelden dat het Verbond zijn paciďŹ sme had verbeurd.
14 14
15
De repressie spaarde VOS niet. Ook symbolisch werd er met de organisatie afgerekend. Zo werd dit bord beschilderd met een hakenkruis
De maat is overgelopen
Eenmaal de Duitsers verdreven kreeg VOS de rekening gepresenteerd. Honderden plaatselijke leiders werden aangehouden en veroordeeld. Ondanks zijn sleutelrol in de organisatie van de Vlaamse Wacht bleef algemeen secretaris Karel de Feyter tot november 1944 op post. Wat later werd hij ter dood veroordeeld en in september 1945 terechtgesteld. Tal van afdelingen en leden liepen over naar de Nationale Strijdersbond (NSB). Het verhaal van VOS leek voorbij. Ook de IJzerbedevaartwerking werd bedreigd. Minister Auguste Buisseret kondigde na de jeugdbedevaart van 1946 aan van het IJzerdomein een Belgisch-vaderlands memoriaal te maken, de NSB wilde de IJzerbedevaart overnemen. Met de steun van Vlaamsgezinde katholieke politici wist VOS dit te verijdelen. De aanslagen op de toren werden in de Vlaamse beweging beschouwd als een grafschennis. Zo droeg de vernieling van de toren ongewild bij tot de herleving van VOS en de bedevaarten
Bij het heropstarten van VOS veroordeelden de initiatiefnemers op scherpe wijze de collaboratie en de rol die VOS hierin gespeeld had
In de zomer van 1945 stichtten enkele vooraanstaande VOSsen die buiten de collaboratie waren gebleven het Nieuw Verbond der Vlaamse Oud-Strijders. Zij lieten het oude VOS gerechtelijk ontbinden, veroordeelden de collaboratie en namen afstand van het vorige bestuur. De nieuwe top met Edward Clottens als voorzitter knoopte nadrukkelijk terug aan bij de boodschap van de pioniers - voor Vlaanderen en de vrede - en voerde met de steun van katholieke politici een gematigde koers. De ledenwerving verliep na de oorlog erg moeilijk. De dynamitering van de IJzertoren veroorzaakte echter een radicalisering, met een positief effect op de ledenwerving van VOS. De maat was overgelopen. VOS haalde zijn slag thuis, in 1948 was de eerste naoorlogse IJzerbedevaart een feit.
Zowel na de Eerste als na de Tweede Wereldoorlog lag VOS aan de basis van de IJzerbedevaarten. Daarom werd het de ‘ziel’ van de IJzerbedevaart genoemd 16 16
Met de voorstelling van de IJzerbedevaart als een katholieke, Vlaamse manifestatie kon VOS de IJzerbedevaarten een nieuw leven geven 17 17
Na 1950 consolideerde het Verbond zich als een bovenpartijpolitieke drukkingsgroep. Het algemeen congres van 1963 markeerde de overgang van het voorzichtige VOS van de repressietijd naar een zelfbewuste Vlaamsnationale vredesorganisatie. Met het wegvallen van de frontersgeneratie ontstond wat later een levendig debat over de toekomst. Het VOS-bestuur in de jaren 1950
Van de IJzer... naar het Klein Kasteeltje De repressie verlamde VOS aanvankelijk zeer. Voor heel wat VOSsen was de collaboratie er te veel aan, tijdens de repressie hield een tweede golf het voor bekeken. Voor anderen was de repressie echter juist een argument om lid te worden. De repressie radicaliseerde Vlaamsnationalisten en droeg bij tot de samenhorigheid onder lotgenoten. Tal van afdelingen namen de draad weer op. Ook van de hernieuwde provinciale werking gingen impulsen uit.
Het dienstbetoon aan de leden bleef in die periode een prioriteit. Zoals een tombola uit 1952 ten bate van een verzorgingsinstelling voor oud-soldaten
Zowel voor als na de de Tweede Wereldoorlog engageerde VOS zich voor de behartiging van de materiĂŤle belangen van oud-strijders. Dankzij dit engagement konden Leo van Mierlo sr., algemeen voorzittter, en Maurice Lauwers, algemeen secretaris, nieuwe leden werven. Van Mierlo had zelfs een inbreng in de wetgeving ter zake en kon de positie van VOS versterken tegenover de Belgicistische en militaristische NSB, die hij in De Vos dikwijls hekelde.
Vanaf het einde van de jaren 1940 herpakte VOS zich stilaan. In een aantal afdelingen werden nieuwe vlaggen ingewijd, zo ook in Broechem in 1961 18 18
Bij de jaarlijkse 11 novemberherdenkingen deden zich plaatselijk geregeld disputen met de NSB voor. Toen op 11 november 1965 de VOS-krans van Merelbeke werd ontvreemd, werd ter plaatse een bijzonder succesrijke herstelbetoging gehouden. 19 19
Met de Marsen op Brussel toonde de Vlaamse beweging na 1960 haar grote mobilisatiekracht. VOS maakte uiteraard deel uit van het organiserende comité
Al in 1950 werd gepleit voor een vergaande ‘decentralisatie’, op het algemeen congres van 1953 werd die eis verfijnd tot een federalistisch standpunt. Over de invulling hiervan werd vanaf 1954 intern druk gedebatteerd tussen gematigde minimalisten en radicale maximalisten, die vooral in Antwerpen sterk stonden. Onder druk van die laatsten ging de vereniging zich meer Vlaamsbewust opstellen. Wat niet alleen bleek uit de Marsen op Brussel, maar ook uit acties voor het behoud van het Nederlandstalig karakter van Vlaams-Brabant en Voeren.
Na de Tweede Wereldoorlog werd opnieuw voor amnestie geijverd. In volle repressietijd gebeurde dat nog schoorvoetend. Vooral de uitwassen van de repressie werden geviseerd. De toon verstrakte op het landelijke congres van 1950, dat amnestie eiste voor alle politieke gevangenen. VOS Brussel ging een stap verder en vroeg de onmiddellijke vrijlating van alle zogenaamde incivieken, tot ongenoegen van gewezen algemeen voorzitter Jan Huyberechts. Die had in 1945 al opgemerkt dat de repressie weliswaar streng maar rechtvaardig moest zijn. Op de eis van VOS-Brussel reageerde Huyberechts geen pardon te willen voor mensen die zich schuldig hadden gemaakt aan martelpraktijken. De navolgende jaren bleef VOS voor amnestie mobiliseren, onder meer in de grote amnestiebetoging in Antwerpen in 1959.
Van de IJzer...
Na 1950 knoopte VOS weer aan bij zijn traditionele antimilitarisme van voor de oorlog. Voor nieuwe ideeën rond pacifisme was het wachten tot zowat 1975.
20 20
VOS was aanwezig tijdens de massale amnestiebetoging van 1959 in Antwerpen
Marc Boey en dr. Guido Provoost zorgden voor een merkelijke kwaliteitsverbetering van De Vos na een tiental magere jaren, met een harmonieus evenwicht tussen de Vlaamsbewuste en de pacifistische pijlers. Voor de pacifistische bijdragen zorgde vooral Provoost, met kritische artikels over de Belgische wapenhandel. Provoost was een autoriteit inzake de buitenlandse militaire politiek en zette het Verbond op de kaart met zijn pleidooien voor de democratisering van het Belgische buitenlands beleid en een democratische defensiepolitiek.
Na 1950 verschenen in De Vos met de regelmaat van de klok lijsten van overleden fronters. Om de rangen aan te vullen waren oud-Oostfronters en leden van de Vlaamse Wacht als lid welkom, zij het individueel en niet zozeer als groep. Zoals voor de oolog waren ook nu oud-soldaten welkom. Leden werden onder meer gewonnen in het Brusselse Klein Kasteeltje, waar de dienstplichtigen zich voor keuring moesten melden.
Na 1970 ontstond een levendig debat over de invulling van Nooit meer Oorlog. Het resultaat was een denkpiste omtrent landsverdediging met niet-militaire middelen
naar het Klein Kasteeltje
Tijdens het landelijk congres van 1949 profileerde VOS zich nadrukkelijk als een Vlaamsbewuste drukkingsgroep. Geregeld lanceerde het Verbond ideeën voor de hervorming van het land.
De boog kan niet altijd gespannen staan. Het VOSsenbal van 1969 was hier een mooi voorbeeld van. Dergelijke activiteiten pasten ook in de verruimingspolitiek van VOS
Door een verschralend dienstbetoon stokte de ledenwerving echter. Het overlijden van algemeen voorzitter Leo van Mierlo sr. en van algemeen secretaris Maurice Lauwers in 1978 en 1979 symboliseerde het einde van een periode. VOS moest zich heroriënteren om een rol van betekenis te blijven spelen. De nieuwe algemene voorzitter Herman Vandezande maakte een opening naar nieuwe doelgroepen met een Vlaamsbewust en pacifistisch programma. De toonzetting werd ludieker in de hoop jongeren te bereiken, onder meer met de oproep uit 1972: Flaminganten leven langer! 21 21
1 Jaarlijks herdenkt VOS in Diksmuide het einde van
de Eerste Wereldoorlog. De aanklacht tegen het oorlogsgeweld en het niet respecteren van het zelfbeschikkingsrecht der volkeren is nog altijd actueel
2 Traditioneel staat VOS zijn man - en vrouw - met de
de bloemenhulde en de vlaggenparade. Even traditioneel is de groet van de voorzitter van VOS. Hier Herman Vandezande
3 Tot voor enkele jaren hield VOS landelijke congres-
sen in de lijn van zijn idealen. In 1992 gebeurde dat in Beigem, op de foto de vlaggenoptocht
3
1
Verdraagzaamheid bestaat niet in het Frans
22 22
2
‘Regeringen komen en gaan. VOS blijft’, blokletterde De Vos op 23 juni 1978. Terwijl de ene regering na de andere viel, kon het Verbond terugblikken op zijn lange staat van dienst. De VOSsen hielden vast aan hun 3 idealen - zelfbestuur, nooit meer oorlog en godsvrede. Vanaf zijn ontstaan hechtte VOS een prioritair belang aan de 11 novemberherdenkingen. Voor het Verbond herinnert het einde van de Grote Oorlog aan de onaanvaardbare kost van élke oorlog, vroeger en nu. Zoals ondervoorzitter Koen Baert het einde 1986 uitdrukte, vormt de 11 novemberherdenking in Diksmuide hét alternatief voor de jaarlijkse militaristische herdenking in Brussel bij het graf van de onbekende soldaat.
Vanaf 1970 zette VOS zijn Vlaamsbewuste en pacifistische idealen sterker dan ooit in de verf. In oktober 1979 werd dit geaccentureerd door de toevoeging van de ondertitel Vlaamse Vredesbeweging aan VOS. De toevoeging beantwoordde meer aan de realiteit dan het oude en vertrouwde Verbond der Vlaamse Oudstrijders. De ondertitel moest Herman Vandezande en Guido Provoost makkelijker toegang verschaffen tot nieuwe doelgroepen. Provoost en Vandezande plaatsten die idealen nadrukkelijk in een Europese en universele context. Dat gebeurde in een nieuwe brochurereeks, de VOS-visies, en tijdens de inhoudelijk vernieuwende landelijke congressen.
Meer dan de 11 novemberherdenkingen straalt de IJzerbedevaart een Vlaamsbewust karakter uit. Tot in de jaren 1970-1980 kwamen nog tienduizenden Vlamingen er jaarlijks hun portie ‘vitaminen’ halen voor de vervulling van het zogenaamde IJzertestament. Vele decennia lang waren VOS en het IJzerbedevaartcomité in allerlei opzichten met elkaar verstrengeld. Dankzij het Verbond overleefde de IJzerbedevaart de repressie. Politieke massamanifestaties, ook de IJzerbedevaart, hebben echter geleden onder de enorme maatschappelijke veranderingen die zich vanaf 1970 manifesteerden. Maar het Verbond bleef vastberaden opkomen voor zijn idealen.
Rond 1990 nam algemeen secretaris Hugo van Hemelrijck nieuwe initiatieven. Dat gebeurde met veel enthousiasme, maar met onvoldoende terugkoppeling naar de basis. In die jaren verslechterde de financiële toestand van VOS dramatisch. Om financiële redenen zag het Verbond zich verplicht een goedkoper onderkomen te vinden in Antwerpen. Rond de eeuwwisseling herstelde algemeen voorzitter Hugo Thibaut de rust binnen VOS. Algemeen penningmeester en gedelegeerd bestuurder Luc de Meyer drukte een zware sanering door. Zo stoomden zij VOS klaar voor de 21e eeuw.
23 23
Voor dr. Guido Provoost was de doorbraak in progressieve en pacifistische kringen een topprioriteit voor VOS
Verdraagzaamheid bestaat niet in het Frans
Van in het begin was VOS betrokken bij de Vlaamse Vredesweek. Voor het campagnebeeld van 1999 inspireerde de Week zich op Angelsaksische wervingsaffiches voor de Eerste Wereldoorlog
Door de collaboratie was VOS niet langer het speerpunt van de Vlaamse vredesbeweging. Na de Tweede Wereldoorlog, en vooral in het zog van de contestatiebeweging van de jaren 1960, bezetten nieuwe, overwegend progressieve bewegingen het pacifistische terrein. In deze milieus bestond er onverschilligheid en zelfs tegenstand tegen het ideaal van Vlaams zelfbestuur. Deze nieuwe pacifisten verdedigden het recht op zelfbeschikking doorgaans enkel in de Derde Wereld, maar niet in de Belgische context. Rond 1980 reikte Guido Provoost progressief Vlaanderen de hand met een scherper pacifistisch profiel. VOS pleitte voor een eigen Vlaams buitenlands beleid en een cultuur van geweldloosheid op wereldvlak. In de bewapeningswedloop van die jaren verdedigde VOS een gelijktijdige ontwapening en een vermindering van het wapenarsenaal, maar het Verbond liet zijn leden vrij om deel te nemen aan de massale antirakettenbetogingen. Het werk van Provoost werd in de jaren 1980 voortgezet door pater Emiel Pil en Albert Eyckerman. Na 1990 trok algemeen secretaris Hugo van Hemelrijck die lijn compromisloos door. VOS lanceerde heel wat pacifistische initiatieven, al dan niet in samenwerking met anderen. Het lag mee aan de basis van de Vlaamse
24 24
Vlaams minister-president Luc van den Brande tijdens zijn congresrede op het landelijke congres van VOS in Sint-Niklaas op 7 juni 1997. Thema van het congres ‘Vlaanderen… waardig internationaal!’
een opmerkelijk pleidooi voor een Vlaamse grondwet. In de polarisering die er ontstond na de forse instroom van migranten trok algemeen secretaris Van Hemelrijck fel van leer tegen extreem-rechts in Vlaanderen. VOS wilde van de migranten goede Vlamingen maken, zoals algemeen secretaris Jos de Cock het uitdrukte. Wat het partijpolitieke gewoel betrof, bleef VOS echter zijn traditionele neutraliteit trouw. Die lijn werd door Thibaut en De Cock doorgetrokken.
Vredesweek en schaarde zich achter de Vredesfietseling, een organisatie van de Volksuniejongeren. In de loop der jaren organiseerde het Verbond verscheidene congressen over de vrede. Na 1990 werd er gepleit voor een vredesinstituut. Door dit alles vertolkte VOS in de Vlaamse beweging unieke standpunten.
Onder Vandezande streefde VOS naar een intensere samenwerking met het Vlaamsnationale netwerk. Hij liet het Verbond nauw aansluiten bij de Volksunie, die net als VOS de vraag naar meer autonomie koppelde aan pacifistische idealen. Gedurende de gehele periode 1980-90 volgde VOS de staatshervormingen kritisch op de voet. Een constante doorn in het oog bleef het Franstalige misprijzen voor de grondwettelijke indeling in taalgebieden: Verdraagzaamheid bestaat niet in het Frans.
In de praktijk was de Vlaamse samenhorigheid over meer zelfbestuur meestal zoek. Dat bleek eens te meer bij de onderhandelingen over het nooit tot stand gekomen Egmontpact. VOS legde zijn leden geen dictaten op, maar liet hen vrij in hun opinie. Aandacht was er ook voor de internationale positie van Vlaanderen. Onder meer Bart Staes publiceerde hierover in De Vos. De landelijke congressen hadden als thema Vlaanderen in Europa (1984), Mensen en volkenrechten (1985), Met Vlaanderen kijk op de wereld (1987) en Vlaanderen ons kompas (1988). Maar er was ook aandacht voor de interne Vlaamse staatsinrichting, met in 1993
Met zijn pleidooi voor een Vlaamse grondwet kwam VOS in 1993 bijzonder vernieuwend uit de hoek 25 25
Uit het oog, uit het hart was ook in de recente geschiedenis niet aan VOS besteed. Met grote piëteit bleef VOS herdenkingen van de Vlaamsbewuste en pacifistische pioniers uit de Grote Oorlog organiseren en ondersteunen. Tegelijkertijd werden de idealen van deze wegbereiders geactualiseerd. Die eigentijdse invulling werd binnen werkgroepen voorbereid. Jos Thys en Patrik Lasure trokken de kar van de werkgroepen Vlaams en Vrede, prof. dr. Frans-Jos Verdoodt van de werkgroep Poëzie. In de algemene vergadering zorgde de jongere generatie voor nieuwe eigentijdse ideeën. Zo zagen ook interculturele initiatieven het licht. In het vernieuwde tijdschrift zorgde redactievoorzitter Jan Veestraeten voor een inhoudelijke verdieping.
Overbrenging van de IJzersymbolen naar de crypte op 18 augustus 2001
Erkenning VOS met voorzitter dr. Hugo Thibaut
Trouw in de vernieuwing In januari 2000 erkende Vlaams minister van Cultuur Bert Anciaux VOS als sociaal-culturele vereniging voor volwassenenwerk. Enkele maanden later gaven Hugo Thibaut en Jos de Cock het vaandel door. Het was nu aan Staf Beelen als voorzitter en Jacques de Groeve als algemeen secretaris om samen met gedelegeerd bestuurder Luc de Meyer VOS de 21e eeuw in te leiden. Het Verbond der Vlaamse Oud-Strijders werd herdoopt in Verbond VOS vzw, Vlaamse Vredesvereniging, afgekort VOS. Dit letterwoord verwees meteen naar de geactualiseerde invulling van de IJzerboodschap: Vlaamsbewust, Open pacifistisch en Sociaal bewogen. De erkenning door de Vlaamse gemeenschap gaf VOS de financiële ruimte om de secretariaatswerking verder uit te bouwen en het traditionele VOSsenkrantje om te vormen tot een maandelijks magazine, geleid door hoofdredacteur Guido de Munter. In 2005 namen Philippe Haeyaert en Ivo Coninx als algemeen voorzitter en algemeen secretaris de fakkel over. 26 26
27
In dankbare herinnering
Vlaamsbewust
De herdenkingscultuur rond de Grote Oorlog is voor VOS geen doel op zichzelf. Herdenken is voor het Verbond ook altijd het her-denken van zijn eigentijdse communautaire en pacifistische visie. Daarom zijn de herdenkingen niet vrijblijvend.
VOS heeft 90 jaar voor zelfbestuur geijverd, al verdween dit ideaal in sommige periodes op het achterplan. Na 2000 kreeg de staatshervorming weer meer aandacht, met onder meer een jaarlijkse actiedag in Brussel op 11 juli .
Ze herinneren aan een verleden van oorlog en Vlaamse achterstelling, als een toetssteen voor huidige ontwikkelingen. Bij activiteiten ter gelegenheid van onder meer de 11 novemberherdenkingen wordt dan ook vrijwel altijd verwezen naar het heden.
Ook werd er meer aandacht besteed aan taal en cultuur, en ging VOS nieuwe paden bewandelen met een poëziewedstrijd die heel wat belangstelling trok en nog trekt.
VOS ondersteunde de betoging waarin de Vlaamse Volksbeweging de Vlaamse politici opriep de resoluties van het Vlaams parlement uit 1999 na te komen, Gent, 6 mei 2001
Voorzitter Philippe Haeyaert spreekt de deelnemers toe op de IJzerbedevaart van 2007
Elk jaar weer roept het Berten Fermontcomité op tot de herdenking van de Vlaamse dienstweigeraar Berten Fermont. Hier de herdenking op 19 oktober 2003
Bij de 11 juliviering 2008 in Brussel deelde VOS zonnebloemen uit. Eentje was er voor minister van Financiën Didier Reynders
Manifestatie voor de splitsing van B-H-V, Halle 9 mei 2004. Achter het spandoek stappen Jos de Cock, Staf Beelen, Jan Vandewalle en Dirk Vereycken
Op 29 september 2007 verleende VOS Oost-Vlaanderen zijn medewerking aan een grote Renaat de Rudderherdenking in Landegem. Op de foto: Omaar Mortier
Jaarlijks herdenkt VOS West-Vlaanderen op palmzondag de dynamitering van de eerste IJzertoren. Hier de herdenking op 13 april 2003 28 28
Op 1 april 2005 kregen jongeren de kans hun visie te ontwikkelen 11 novemberherdenkingen in 2007
Nationale ledendag van 8 maart 2008. V.l.n.r. Jan Veestraeten, Ivo Coninx, Philippe Haeyaert en de professoren Renaat Roels, Eric Ponette en Frans-Jos Verdoodt 29 29
Open pacifistisch De laatste jaren was VOS niet alleen present bij betogingen om de grote vrede te ondersteunen, maar kwam het ook op straat om de kleine vrede in de eigen buurt onder de aandacht te brengen. Burgemeesters werden overtuigd zich te scharen achter de actie van de Burgemeesters voor de Vrede. Er werden studiedagen georganiseerd over kernwapens, oorlogskinderen en de Palestijnse kwestie.
Sociaal bewogen In de lijn van het godsvrede-ideaal wordt gestreefd naar samenhorigheid onder Vlamingen voor meer en een beter Vlaanderen. Vlaams zelfbestuur is voor VOS een sociaal Vlaanderen. In dat kader wordt de hand gereikt aan de ‘nieuwe’ Vlamingen. Samenhorigheid rond gedeelde waarden zoals zelfbestuur en nooit meer oorlog was en blijft het cement voor VOS.
In het kader van de Vlaamse Vredesweek stuurde het Verbond een eigen Vredestroubadour op stap. Vanaf 2006 is er ook een jaarlijkse vredesreis. De Palestijnse kwestie, Antwerpen 15 december 2007. Prof. dr. Ludo Abicht leidt een documentaire film in, waarin een Israelische cineast de schrijnende situatie in de bezette Palestijnse gebieden aanklaagt
In de tentoonstelling Vlaanderen op het eerste gezicht tonen ‘nieuwe’ Vlamingen hoe ze Vlaanderen zien. Met verrassende resultaten
Sinds jaren worden de kinderen op het festival Ten Vrede geschminkt tot kleine leeuwtjes en vosjes. Klein begonnen is half gewonnen!
De Vredestroubadour tijdens een voorstelling op de Antwerpse Groenplaats, Vlaamse Vredesweek 2006, omringd door enkele ondersteunende VOSsen
Congres over godsvrede, Zwijndrecht 18 mei 2002. V.l.n.r. prof. dr. Frans-Jos Verdoodt, Staf Beelen, Jacques de Groeve en de gebroeders Herman en Walther Verhulst
Op een studiedag over inburgering, Sint-Truiden 5 april 2003, werd met aandacht geluisterd naar Christopher Oliha, voorzitter van het Forum van Etnisch-Culturele Minderheden
Betogen tegen de oorlog in Irak, Brussel 19 maart 2006
Op 22 oktober 2007 zongen ‘oude’ en ‘nieuwe’ Vlamingen broederlijk de Vlaamse Leeuw op een manifestatie tegen zinloos geweld in Antwerpen. VOS was er uiteraard bij
In het straattheater Onder de mensen komen ‘oude’ en ‘nieuwe’ Vlamingen met elkaar in gesprek. De dialoog is een verrijking voor beide groepen. Hier een voorstelling in Hoboken oktober 2008
Tijdens een jaarlijkse nieuwjaarsreceptie paart VOS Oost-Vlaanderen telkens weer het aangename aan het nuttige, tot vreugde van de aanwezigen
30 30
31 31
VOS met vlag en wimpel
1
2
4
3
5
6
1: Vlag van VOS/BVOS Edegem 2: Vlag van VOS/BVOS Moerbeke-Waas 3: Vlag van VOS Voortkapel 4: Vlag van Vlaamse Vrouw- en Meisjesbond VVOS uit Wondelgem 5: Vlag van VOS Izegem 6: Vlag van de Vlaamse Zivilarbeiter Brigade VZAB
MET DANK A AN ONZE TROUWE LEDEN 32