Przewodnik po Parku Rzeźby na Bródnie by MSN Warszawa

Paweł Althamer, Raj, 2009 Pierwsza realizacja w ramach Parku Rzeźby. Raj to rzeźba-ogród. Powstawał w kilku etapach. Na początku Paweł Althamer przeprowadził warsztaty dla dzieci ze szkoły znajdującej się w pobliżu Parku. Zaprezentował im reprodukcje średniowiecznych i renesansowych obrazów przedstawiających Rajski Ogród. Na ich podstawie dzieci miały stworzyć własne wizje. W drugim etapie Althamer wraz z projektantem przestrzeni zaaranżowali fragment Parku bazując na obrazach uczniów. Posadzono kolorowe kwiaty i drzewa takie jak brzozy, wierzby czy magnolie. Za bramę do Raju służą dwa graby ustawione na niewielkim wzgórzu i wygięte w łuk przy pomocy metalowych prętów. W aranżowanie przestrzeni, sadzenie kwiatów i drzew, zaangażowało się wiele osób, mieszkańców osiedla. Dlatego też ostatnim etapem prac nad Rajem było wspólne zdjęcie w otoczeniu gotowego ogrodu (dostępne na stronie www.park.artmuseum.pl). Dziś, po prawie 10 latach, Raj nie wygląda tak, jak kiedyś. Wtopił się w przestrzeń Parku Bródnowskiego, niektóre elementy (jak np. drzewa tworzące bramę) zaczęły obumierać. Jednak to nie sama przestrzeń tej rzeźby-ogrodu, jej materialność, jest najważniejsza, tylko wspólnota, która się wokół niej wytworzyła. Jest to element charakterystyczny dla twórczości Pawła Althamera.

Monika Sosnowska, Krata, 2009 Krata to rzeźba w kształcie kuli o średnicy 4 metrów. Wykonana została z metalowych prętów zbrojeniowych – tych samych, które wykorzystywane są w kratach okiennych czy balkonowych. To właśnie one stanowiły inspirację dla artystki. Sosnowska zwróciła uwagę na kraty pojawiające się w oknach i balkonach najniższych pięter bródnowskich bloków oraz w witrynach tutejszych sklepów. Zaciekawiły ją ich różnorodne kształty, które powtórzyła w swojej rzeźbie. Monika Sosnowska to artystka młodego pokolenia. Tworzy instalacje i rzeźby do konkretnych miejsc. W swojej twórczości wykorzystuje elementy architektoniczne, jednak pozbawia je ich zwyczajowego kontekstu i poprzez zestawianie ich w nowe kombinacje, nadaje im zupełnie innego znaczenia. Dzięki swojej formie i materiałowi, z którego została wykonana\ Krata, budzi ona różne skojarzenia – może przypominać kosz wiklinowy, balustradę balkonu czy wielką piłkę plażową. Dzieci niekiedy próbują się po niej wspinać. Jednak nie zachęcamy do tego typu zabaw, ponieważ może okazać się to niebezpieczne. Wspinaczkom sprzyja inna praca znajdująca się w Parku – Drabinka Nika Kosmasa (więcej na str. 24).

Rirkrit Tiravanija, bez tytułu (przewrócony domek herbaciany z ekspresem do kawy), 2009 Blaszana konstrukcja w kształcie sześcioboku oparta na jednej z krawędzie. W jego powierzchni odbija się zieleń otaczającej go roślinności. Potocznie znany jako Domek herbaciany, który od 2010 roku dzięki działalności lokalnego artysty Michała Mioduszewskiego funkcjonuje jako kulturalne serce Parku Rzeźby – miejsce spotkania, wspólnego spędzania czasu, a także najmniejszy dom kultury. W domku można napić się herbaty, kawy czy lemoniady. Waluta wymienną jest autorski pomysł – można coś narysować, zaśpiewać, wyrecytować wiersz czy zatańczyć. Pula pomysłów jest niewyczerpana i zależy tylko od naszej kreatywności. Twórczość Rikrita Tiravaniji skupia się na inicjowaniu interakcji pomiędzy ludźmi, wytwarzaniu relacji, przełamywania barier społecznych. Może to być na przykład wspólne gotowanie z sąsiadami galerii, w której pracuje czy częstowanie jedzeniem gości odwiedzających jego wystawę. Obecnie w Parku Rzeźby znajduje się kopia Domku stworzona przez Pawła Althamera i Michała Mioduszewskiego.

Paweł Althamer i Grupa Nowolipie, Sylwia, 2010 Efekt współpracy Pawła Althamera z grupą osób chorych na stwardnienie rozsiane, dla której artysta od 1995 roku prowadzi warsztaty ceramiczne będące formą terapii i rehabilitacji. Od 2005 roku Grupa Nowolipie działa jako formalna grupa artystyczna, co ułatwiło im wychodzenie ze swoimi warsztatami poza teren Państwowego Ogniska Artystycznego „Nowolipie”. Dzieła Grupy Nowolipie pojawiają się od tej pory na wystawach sztuki w Polsce i zagranicą. Sylwia to fontanna o kształcie leżącej kobiety. Każda z części jej ciała została wykonana przez innego członka grupy, a następnie wszystkie elementy zostały połączone w całość. Nazwa tej rzeźby to imię modelki, która pozowała rzeźbiarzom. Sylwię warto obejrzeć z bliska, kiedy w otaczającym ją akwenie nie ma wody – np. jesienią lub wiosną. Wtedy można podejść do niej bliżej i zobaczyć, że pomiędzy jej wijącymi się niczym macki ośmiornicy włosami znajdują się niewielkich rozmiarów postacie ludzkie w różnych pozach. Zostały tam umieszczone przez Pawła Althamera.

Susan Philipsz, Nie jesteś sam (Czy Ziemia istniałaby bez Słońca), 2010 Jedna z najbardziej tajemniczych i nieuchwytnych realizacji znajdujących się w Parku Rzeźby. Instalacja dźwiękowa Susan Philipsz rozbrzmiewa co 15 minut. Każdemu kwadransowi przypisany jest inny dźwięk. Są to sygnały pochodzące z rozgłośni radiowych z całego świata. Artystka odtworzyła je za pomocą wibrafonu, instrumentu zbudowanego z metalowych płytek połączonych z zestawem rur. Wytwarza on specyﬁczny, rezonujący dźwięk. Dzięki temu sygnały radiowe zyskały bardziej wibrujący efekt, który roznosi się po całym Parku. Na powstanie tej instalacji wpływ miały obserwacje artystki, która zauważyła, że na dachach otaczających Park bloków znajduje się bardzo dużo anten. Zaczęła zastanawiać się nad rodzajami sygnałów, które docierają do naszych domów. W tym samym czasie natknęła się na wypowiedź Lecha Wałęsy, który zapytany o to, jaki wpływ na działalność Solidarności miało radio, odpowiedział: „A czy Ziemia istniałaby bez Słońca?”. Stąd też druga część tytułu instalacji. Susan Philipsz to artystka pochodząca ze Szkocji, aktualnie tworząca w Berlinie. Tworzy przede wszystkim instalacje dźwiękowe, które umieszczane są poza murami muzeów i galerii. Interesuje ją wzajemne oddziaływanie na siebie dźwięków i obiektów architektonicznych.

Katarzyna Przezwańska, Interwencje malarskie, 2010 Realizacja, którą bardzo łatwo przeoczyć. Warto patrzeć pod nogi! Interwencje znaleźć można w przestrzeni całego Parku. Artystka zaznaczyła różnego rodzaju pęknięcia – w chodnikach czy w asfalcie – oraz zużycia infrastruktury parkowej. Są to elementy, które bardzo często uciekają naszemu spojrzeniu, nie zwracają na siebie uwagi. Przezwańska nadaje im nowe znaczenie, wyróżnia je za pomocą koloru. Wraz z zastanymi elementami otoczenia plamy te tworzą intersujące zestawienia. Możemy np. natknąć się na archipelag kolorowych wysp, stworzonych poprzez obmalowanie pęknięć w chodniku, z których wyrastają kępki trawy. Kolory wykorzystane przez Przezwańską korespondują z elewacjami otaczających Park bloków. Katarzyna Przezwańska to artystka młodego pokolenia, dla której istotnym elementem jest kolor i jego percepcja, a także jego związki z architekturą. Tworzy przestrzenne obrazy odnoszące się do kolorystyki zastanego otoczenia. Mapa wszystkich Interwencji dostępna jest na stronie Parku Rzeźby – www.park.artmuseum.pl.

Youssouf Dara, Paweł Althamer, Toguna, 2011 Drewniana wiata przykryta grubym słomianym dachem znajdująca się przy skrzyżowaniu ulic Kondratowicza i Chodeckiej. Dach podtrzymują pale, na których znajdują się rzeźbione przedstawienia m.in. odnoszące się do kobiecej seksualności, a także różnego rodzaju hybrydyczne postacie ludzkie i zwierzęce. Na jednym z pali odnajdziemy połączenie warszawskiej Syrenki z geometrycznym krokodylem, znakiem plemienia Dogonów, z którego wywodzi się Youssouf Dara, malijski artysta zaproszony do współpracy w Parku Rzeźby przez Pawła Althamera. W tradycji Dogonów Toguna to miejsce spotkań i narad jedynie męskiej części społeczeństwa. To w niej podejmowane są decyzje dotyczące funkcjonowania plemienia. Toguny mają charakter magiczny, jako że artystę w plemieniu Dogonów uważa się za tego, który posiada nieziemskie umiejętności. Tym niemniej Toguna bródnowska zaprasza pod swój dach każdego – bez wyjątków! Może służyć za schronienie przed deszczem, miejsce spotkań z sąsiadami i pogawędek – nie tylko o sztuce.

Jens Haaning, Bródno, 2012 Rzeźba, która miała stać się symbolem dzielnicy niczym napis „Hollywood” na wzgórzach Los Angeles. Masywny obiekt wykonany z cegieł, cementu i prętów zbrojeniowych. Cały napis mierzy około 15 metrów, a poszczególne litery mają po 3,5 metra wysokości i 2 metry szerokości. Oprócz napisu powstało też logo dla dzielnicy, które nieodpłatnie można wykorzystywać w swoich projektach. Wybór cegły był nieprzypadkowy. Duński artysta chciał tutaj nawiązać do krajobrazu dzielnicy i jej blokowisk budowanych w okresie PRL-u. Dla artysty cegła była symbolem wspólnej pracy, kolektywnego budowania Bródna. Jednak koncepcja ta nie spodobała się niektórym mieszkańcom Bródna, którzy pamiętają jeszcze czasy powstawania osiedla. Tym niemniej na napis Bródno można spojrzeć też z innej perspektywy. Istotnym momentem rozwoju Bródna była budowa stacji kolei nadwiślańskiej. Wokół niej powstały również budynki mieszkalne dla robotników oraz budynki użytkowe. Wszystkie budowane były z cegły. Możemy nadal oglądać je na ulicy Oliwskiej, niedaleko Cmentarza Bródnowskiego. To tutaj zaczął się rozwój Bródna, wtedy jeszcze wsi, które niedługo później zostało przyłączone do Warszawy. Cegła nie musi być więc odbierana w kontekście PRL-u, sławetnego „Podaj cegłę” Aleksandra Kobzdeja. Może być symbolem początku Bródna jako dzielnicy.

Roman Stańczak, Anioł, 2013 Anioł wyróżnia się na tle innych rzeźb pod wieloma względami. Ma najbardziej tradycyjną formę, a także sakralny charakter. Jest również najwyższą ze znajdujących się w Parku rzeźb, odznacza się w jego krajobrazie. Ponadto został pokryty cienką warstwą płatków prawdziwego złota, co podkreśla jego „nieziemski” charakter. Anioł stoi na postumencie wykonanym z pnia drzewa, który pokryty jest nieregularnymi wgłębieniami. Mają one symbolizować pazury Bestii, wspinającej się w kierunku Anioła, która ponosi jednak porażkę. Z powstaniem Anioła wiąże się historia z życia artysty. Roman Stańczak to rzeźbiarz, który w latach 90. kształcił się w pracowni Grzegorza Kowalskiego na warszawskiej ASP. To z niej wywodzą się artyści tworzący w nurcie tzw. sztuki krytycznej, biorącej na warsztat wielkie tematy społeczne – śmierć, władzę, płeć itp. Stańczak w swojej twórczości dokładał do tego zawsze wątki duchowe, mistyczne. Jednak pod koniec lat 90. wpadł w alkoholizm i na długo odszedł od sztuki. Jego powrót wiąże się z wizją - idąc Krakowskim Przedmieściem ujrzał anioła, który zwrócił się do niego, mówiąc, że mu pomoże i go poprowadzi. Chwilę później spotkał na ulicy Pawła Althamera. Tego samego dnia traﬁł do szpitala na Bródnie. Tam pojawił się pomysł postawienia w Parku Rzeźby Anioła.

Ai Weiwei, Do odnalezienia, 2014 Niewidzialna rzeźba, posiadająca jednak swoją materialność. Składają się na nią fragmenty potłuczonych replik chińskiej wazy pochodzącej z połowy XIV wieku. Zostały one zakopane na terenie Parku Bródniowskiego w trzech cylindrycznych dołach o głębokości 1,5 metra. Doły znajdują się wobec siebie w odległości 100 metrów i tworzą rogi trójkąta równoramiennego. Sam artysta nie uczestniczył w procesie zakopywania waz. Ai Weiwei jest nie tylko rzeźbiarzem, ale też architektem i społecznym aktywistą. Zaangażował się w ujawnienie nadużyć chińskiej władzy związanych ze śmiercią ponad 5 tys. uczniów w wyniku trzęsienia ziemi w chińskiej prowincji Syczuan z 2008 roku i zawaleniu się tamtejszych szkół. Artysta brał udział w akcji ratunkowej. Podejrzewał, że w wyniku korupcji syczuańskie szkoły nie zostały zbudowane w sposób spełniający wymogi bezpieczeń stwa w sytuacji trzęsienia ziemi. Wraz z innymi aktywistami ujawnił listę nazwisk zmarłych uczniów. Chińskie władze niedługo potem wytoczyły artyście proces o oszustwa podatkowe. Spędził rok w więzieniu, jednak jeszcze do 2015 roku nie mógł opuszczać kraju.

Honorata Martin, Zadomowienie, 2015 Zadomowienie było performansem, który odbył się w Parku latem 2015 roku. Artystka zamieszkała w prowizorycznym szałasie na terenie Raju na kilka tygodni. Miała przy sobie tylko kilka podstawowych narzędzi. Bardzo szybko wzbudziła zainteresowanie mieszkańców Bródna. Wielu z nich zaczęło spędzać z nią regularnie czas. Honorata prowadziła również warsztaty malarskie dla lokalnych artystów. Istotą tego performansu było wytworzenie sytuacji i miejsca, które sprzyjałoby bliskiemu spotkaniu się osób odwiedzających Park. Sztuka stała się narzędziem budowania poczucia wspólnotowości. W ten sposób poznało się kilka osób, które do tej pory aktywnie uczestniczą w życiu Parku Rzeźby. Po tym ulotnym wydarzeniu pozostał materialny ślad w postaci zakopanej w ziemi rzeźby pt. Twarz. Przedstawia ona Boga-Małpę. Artystka miała w dzieciństwie rodzaj dysonansu poznawczego wynikającego ze sprzecznych informacji na temat powstania człowieka. Z jednej strony słyszała o tym, że wywodzimy się od małpy, z drugiej, że zostaliśmy stworzeni na podobieństwo Boga. Wywnioskowała więc, że Bóg sam musi być małpą. Ponadto śladem po „Zadomowieniu” są też wiersze lokalnego poety, Andrzeja Przybysza, wypisane przez artystkę i mieszkańców Bródna na chodnikach Parku.

Nik Kosmas, Drabinka, 2016 Jest to rzeźba-obiekt do ćwiczeń. Cieszy się szczególnym powodzeniem wśród dzieci. Drabinka stanowi właściwie obiekt użytkowy. Można się po niej wspinać, podciągać się, robić ﬁkołki. Może być elementem wspólnej zabawy. Wyróżnia ją zestawienie wyrazistych kolorów, co tworzy jej wymiar estetyczny. Nieopodal znajduje się Krata Moniki Sosonowskiej, niekiedy również używana jako drabinka do wspinaczki. Zachęcamy jednak do korzystania ze zdecydowanie bezpieczniejszej Drabinki Nika Kosmasa! Nik Kosmas to artysta młodego pokolenia pochodzący ze Stanów Zjednoczonych, na co dzień tworzący w Berlinie. Na początku swojej kariery asrtystycznej tworzył prace związane z Internetem oraz innymi nowoczesnymi mediami. Jednak w pewnym momencie zrezygnował ze sztuki i został trenerem ﬁtness i przedsiębiorcą. Jego Drabinki są przedmiotem komercyjnym, jednak prezentowane były również na jednej z najważniejszych międzynarodowych wystaw – Biennale w Berlinie w 2016 roku.

Paweł Althamer wraz z mieszkańcami i mieszkankami Bródna, Mieszczanie z Bródna, 2016-17 Rzeźbiarski autoportret mieszkańców i mieszkanek Bródna. Powstawał w kilku etapach. W pierwszym etapie Althamer zorganizował warsztaty dla różnych grup mieszkańców osiedla Bródno. Wzięli w nich udział m.in. urzędnicy, seniorzy z Domu Kultury „Lira”, biegacze z inicjatywy Park Run, mieszkańcy ośrodka dla cudzoziemców czy paraﬁanie z pobliskiego kościoła. Wśród przedstawionych w Mieszczanach postaci znajdziemy również wizerunek Andrzeja Przybysza, którego wiersze wypisane są na chodnikach Parku Bródnowskiego (por. str. 22). Rzeźba powstawała z różnego rodzaju gotowych przedmiotów. Wystawiono ją w 2016 roku w ramach zakończenia kolejnej edycji działalności Parku Rzeźby na Bródnie, jednak ze względu na wpisaną w nią nietrwałość materiałów, Althamer postanowił odlać „Mieszczan” w brązie. Odlew został wykonany z Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, najważniejszej instytucji związanej z polską rzeźbą nowoczesną.

Fundacja Transformacja, Oranżeria, 2018 Oranżeria została zbudowana w ramach X Edycji Parku Rzeźby pt. „Weneckie Biennale na Bródnie”. Nie funkcjonuje jako oﬁcjalna rzeźba, jednak jest to miejsce wyjątkowe, o którym warto wiedzieć. Sąsiedzka szklarnia to miejsce spotkań i wspólnego spędzania czasu. Można pielęgnować w niej kwiaty czy hodować warzywa i owoce, którymi potem podzielimy się z sąsiadem. Nie trzeba jednak być zapalonym ogrodnikiem, żeby odwiedzić bródnowską Oranżerię. Można wykorzystać jej przestrzeń również jako miejsce dzielenia się pomysłami na ulepszanie przestrzeni wokół siebie. Przede wszystkim warto w niej po prostu być – wtedy na pewno nie ominie Was żadna ciekawa inicjatywa sąsiedzka, a przy okazji będziecie mogli zrobić coś razem: dla siebie i dla innych.

Czym jest Park Rzeźby na Bródnie Funkcjonowanie Parku Rzeźby na Bródnie zostało zainicjowane w 2009 roku przez Urząd Dzielnicy Targówek, mieszkającego na Bródnie Pawła Althamera oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, które opiekuje się samymi obiektami oraz odpowiada za program artystyczny i edukacyjny. Mieści się on na terenie Parku Bródnowskiego, 25-hetarowego obszaru zieleni leżącego między ulicami Kondratowicza, Chodecką, Wyszogrodzką oraz przedłużeniem ulicy Łabiszyńskiej. Park Rzeźby jest otwartą wystawą sztuki współczesnej, wychodzącą poza granice białych ścian galerii, miejscem spotkania sztuki i natury, wyjątkowym punktem na mapie Warszawy i Europy. Działalność Parku Rzeźby została podzielona na „rozdziały”, których punktem kulminacyjnym aż do zeszłego roku było pojawienie się nowej rzeźby. Ostatnia edycja była wyjątkowa, ponieważ odbywała się poza terenem samego Parku. Kuratorzy wystawy postanowili przedstawić całe osiedle Bródno jako wystawę. Projekt nosił tytuł „Weneckie Biennale na Bródnie”. Mimo że trwał tylko 2 tygodnie, „wystawę” tę można zwiedzać nadal przy pomocy wydanego z tej okazji przewodnika – dostępnego online na stronie Parku oraz w wersji papierowej do kupienia w recepcji Muzeum. Co roku w okresie letnim Muzeum Sztuki Nowoczesnej organizuje w Parku pikniki, oprowadzania, warsztaty oraz wykłady. W ich trakcie można dowiedzieć się czegoś więcej na temat tego niezwykłego miejsca oraz idei stojących za znajdującymi się w nim obiektami artystycznymi. Zachęcamy do śledzenia informacji na stronie Muzeum www.artmuseum.pl oraz na oddzielnej stronie poświęconej Parkowi Rzeźby www.park.artmuseum.pl.

Kim jesteśmy Studentka historii sztuki, pracowniczka Muzeum Sztuki Nowoczesnej oraz student wydziału Nowych Mediów na warszawskiej ASP, mieszkaniec Bródna. Razem postanowiliśmy stworzyć przewodnik po Parku Rzeźby na Bródnie – miejscu, które nas intryguje i inspiruje. Naszym celem było przybliżenie Parku i znajdujących się w nim obiektów tym, którzy najczęściej mają z nimi do czynienia – mieszkańcom i mieszkankom Bródna. Projekt powstał w ramach warsztatów „Park Rzeźby jest na Bródnie” organizowanych przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej oraz British Council. W czasie ich trwania zastanawialiśmy się, jakie problemy pojawiają się w odbiorze Parku Rzeźby. Doszliśmy do wniosku, że brakuje ogólnodostępnych informacji na temat tego, co się w nim znajduje. Nie każdy musi mieć dostęp do strony internetowej, nie wszyscy mogą wziąć udział w organizowanych przez Muzeum oprowadzaniach. Chcielibyśmy, aby nasz przewodnik traﬁł do jak największej liczby osób – zarówno w wersji papierowej i elektronicznej. Prezentujemy w nim podstawowe informacje na temat rzeźb oraz artystów, którzy je stworzyli, a także autorskie ilustracje. Mamy nadzieję, że zachęcimy w ten sposób mieszkańców do poszerzania swojej wiedzy na temat Parku, do udziału w organizowanych w nim wydarzeniach, a przede wszystkim do radości z odbioru sztuki współczesnej, tworzenia własnych interpretacji rzeźb oraz kreatywnego wykorzystywania przestrzeni Parku Bródnowskiego.

Spis Treści

Paweł Althamer Raj 1-2 str. Monika Sosnowska, Krata 3-4 str. Rirkrit Tiravanija, bez tytułu (przewrócony domek herbacianyz ekspresem do kawy) 5-6 str. Paweł Althamer i Grupa Nowolipie, Sylwia 7-8 str. Susan Philipsz, Nie jesteś sam (Czy Ziemia istniałaby bez Słońca) 9-10 str. Katarzyna Przezwańska, Interwencje malarskie 11-12 str. Youssouf Dara, Paweł Althamer, Toguna 13-14 str. Jens Haaning, Bródno 15-16 str. Roman Stańczak, Anioł 17-18 str. Ai Weiwei, Do odnalezieni 19-20 str. Honorata Martin, Zadomowienie 21-22 str. Nik Kosmas, Drabinka 23-24 str. Paweł Althamer wraz z mieszkańcami i mieszkankami Bródna, Mieszczanie z Bródna 25-26 str. Fundacja Transformacja, Oranżeria 27-28 str Czym jest Park Rzeźby na Bródnie 29 str. Kim jesteśmy 30 str. Kolofon 33 str.

KOLOFON Teksty: Paulina Śledziak

Promocja: Agnieszka Jaglarska Współpraca: Iza Kaszyńska, Marta Maliszewska, Marta Skowrońska-Markiewicz Projekt zrealizowano w ramach warsztatów “Park Rzeźby jest na Bródnie” zorganizowanych przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz British Council 2018 Warszawa