Rynek - centrum średniowiecznego i nowożytnego miasta

Rynek

centrum średniowiecznego i nowożytnego miasta

Targ na Rynku w Gliwicach, 1899 r., fotografia ze zbiorów Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Gliwicach

Wystawa czasowa 9 września 2011 r. – 17 czerwca 2012 r.

Pozostałości metalowych zakończeń pasów, szklane paciorki, pierścionki świadczą o zamożności części gliwickiego mieszczaństwa w okresie średniowiecza.

Brązowa siekierka kultury łużyckiej datowana na 1200–1100 lat p.n.e. jest najbardziej zaskakującym znaleziskiem z gliwickiego Rynku. Odnaleziono ją w poziomach użytkowych z XVII –XVIII w., prawdopodobnie została przetransportowana z piaskiem służącym jako podkład pod bruk.

Na gliwickim Rynku już od średniowiecza kwitł handel, o czym świadczą znalezione monety, plomby ołowiane, odważniki oraz podkowy.

Foto: Wojciech Turkowski, Zdzisław Daniec

Znalezione narzędzia wskazują, że Rynek był również miejscem ciężkiej pracy rzemieślników różnych profesji.

Obok rzemiosła i handlu Rynek był też doskonałym miejscem zabaw i gier, na co wskazują znaleziska kościanych astragalusów, służących nie tylko do rozrywki, ale zapewne też do hazardu.

W zaułkach przyrynkowych nie zawsze było bezpiecznie, warto więc było mieć przy pasie puginał.

Zabytki prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów własnych Muzeum w Gliwicach oraz Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział w Gliwicach

P

owstające w XIII w. miasta komunalne stanowią fenomen doby średniowiecza fascynujący badaczy różnych specjalizacji. Na kształt przestrzenny i wielkość miasta wpływało wiele zróżnicowanych czynników (ukształtowanie geograficzne terenu, możliwości finansowe właściciela, potencjał gospodarczy, wzorce kulturowe gminy), jednak pewne elementy jego wewnętrznej topografii powodują, że do tej pory możemy bezbłędnie odczytać jego rodowód.

Jednym z najważniejszych elementów wewnętrznej struktury miejskiej był rynek.

Główny plac miejski, na który przeznaczano stosunkowo dużą powierzchnię, zespolony był z regularnym planem miasta i wyznaczał w przybliżeniu jego centralną część. Rynek od momentu wytyczenia pełnił złożone funkcje administracyjne, społeczne, handlowe, sądownicze oraz gospodarcze. Był również miejscem różnorodnych spotkań – to na nim odbywały się targi i jarmarki.

Niektóre z tych funkcji kontynuowane są do czasów współczesnych. Skumulowanie w jednym miejscu tych wszystkich czynników miało wpływ na atrakcyjność parcel przyrynkowych, na których budowali domy zamożni mieszczanie i kupcy.

Wystawa czasowa „Rynek – centrum średniowiecznego i nowożytnego miasta” ma na celu przybliżenie tego unikatowego miejsca poprzez pryzmat przeprowadzonych

w 2010 r. ratowniczych badań archeologicznych na płycie Rynku w Gliwicach.

Prowadzone wykopaliska odkryły przed nami wygląd i sposoby zagospodarowania placu nie tylko w średniowieczu, ale również w czasach późniejszych, do których posiadamy już bazę źródłową w postaci historycznych dokumentów czy też planów miasta. Poprzez prezentację archiwalnych fotografii chcemy przedstawić współczesnym mieszkańcom Gliwic wiedzę na temat wyglądu zabudowy Rynku i jego funkcjonowania w XIX i XX w.

Bardzo rzadko archeolodzy mają możliwość rozpoznania wykopaliskowego tak rozległej przestrzeni historycznego centrum miasta. W trakcie badań archeologicznych odsłonięto dawne nawierzchnie, relikty urządzeń handlowych oraz pozostałości po nowożytnej małej architekturze (studni, kolumnie maryjnej), jaka znajdowała się na placu rynkowym. Wyniki prowadzonych prac pozwoliły nakreślić przemiany w jego wewnętrznym rozplanowaniu i sposobach wykorzystania powierzchni od XIII do XVIII w., które prezentujemy na ekspozycji.

Badania wykopaliskowe przyniosły również nowe informacje na temat budynku Ratusza, który w późnym średniowieczu symbolizował administracyjno-samorządowe aspiracje mieszczan, dlatego często nadawano mu reprezentacyjny charakter.

Niestety na podstawie skromnych źródeł

pisanych i ikonograficznych jesteśmy w stanie tylko częściowo prześledzić poszczególne etapy jego rozwoju.

Liczny materiał zabytkowy uzyskany w trakcie badań dostarczył danych na temat warunków bytu mieszkańców średniej wielkości miasta górnośląskiego, szczególnie w okresie średniowiecza. Zabytki umożliwiły uchwycenie przeobrażeń zachodzących od XIII do XVIII w. w poziomie kultury materialnej. Dzięki nim możemy również spojrzeć szerzej na problematykę miejskiej produkcji rzemieślniczej i różnych gałęzi wytwórczości w Gliwicach.

Szczególnie dotyczy to potwierdzonej produkcji rzemieślniczej w średniowieczu na Rynku, który dotąd traktowany był przede wszystkim jako miejsce handlu lub życia towarzyskiego elit. Poprzez ich prezentację chcemy przywrócić naszej świadomości wielobarwną strukturę życia codziennego w dawnych czasach, a w szczególności obecnie już zapomniane dawne rzemiosła.

Monika Michnik

Rynek

centrum średniowiecznego i nowożytnego miasta

Wystawa czasowa prezentowana w Zamku Piastowskim od 9 września 2011 r. do 17 czerwca 2012 r.

Kurator: Monika Michnik Projekt aranżacji: Barbara Wójtowicz-Flądro Projekty graficzne: Dariusz Bienek, Piotr Ceglarek Organizacja: Muzeum w Gliwicach Dyrektor: Grzegorz Krawczyk www.muzeum.gliwice.pl

ppatroni atroni media medialni: Projekt sfinansowany ze środków Samorządu Miasta Gliwice

Pod Honorowym Patronatem Prezydenta Gliwic Zygmunta Frankiewicza